SADRŽAJ

1. UVOD...................................................................................................................................................1
2. OPŠTI PODACI O ISTRAŽNOM PODRUČJU..................................................................................1
2.1. Morfološka svojstva istražnog područja.......................................................................................1
2.2. Geološka građa terena...................................................................................................................2
2.3. Hidrogeološka svojstva.................................................................................................................3
2.4. Savremeni geodinamički procesi i njihove tvorevine...................................................................3
2.5. Seizmičnost terena.........................................................................................................................4
2.6. Inženjerskogeološka svojstva stenskih masa.................................................................................4
3. INŽENJERSKOGEOLOŠKA REJONIZACIJA TERENA PREMA PODOBNOSTIMA ZA
URBANIZACIJU......................................................................................................................................5
4. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................7
Elaborat o inženjerskogeološkim uslovima
urbanizacije užeg područja Ovčar Banje 1

1. UVOD

U periodu od 30.05. do 05.06.2015. izvedena je terenska nastava iz predmeta ,,Terenska

nastava – inženjerska praksa’’. U sklopu terenske nastave dobijen je zadatak izrade elaborata o
uslovima urbanizacije užeg područja Ovčar Banje. U terenskoj nastavi učestvovali su studenti IV
godine Rudarsko – geološkog fakulteta, departman za geotehniku, predvđeni profesorom Dragutinom
Jevremovićem i asistentnom Milošem Marjanovićem.

Izrada elaborata vršena je tokom meseca juna i jula 2016. godine. Elaborat se sastoji iz 6
strana i 4 grafička priloga (1.1,1.2,2.1 i 2.2).

2. OPŠTI PODACI O ISTRAŽNOM PODRUČJU

Teren Ovčar banje, obuhvaćen istraživanjima tokom terenske nastave, najvećim delom je
urbanizovan i obuhvata površinu od oko 0,7 km 2. Naselje Ovčar banje od grada Čačka je udaljeno 17
km, smešteno je u Ovčarsko – Kablarskoj klisuri koju je usekla reka Zapadna Morava (slika 1). Na reci
su, u drugoj polovini 20. veka, izgrađene 2 hidroelektrane i 2 brane koje prave i 2 veštačka jezera.

Slika br.1 – Lokacija šireg istražnog područja

2.1. Morfološka svojstva istražnog područja

Na reljef Ovčar banje najveći uticaj, pre svega, imaju stene koje izgrađuju ovo područje.
Stene dijabaz – rožne formacije koje su slabijih fizičko – mehaničkih karakteristika, se i na
pokrivenom terenu mogu uočiti po nižim uzvišenjima, dok delovi terena koje izgrađuju krečnjaci sa
boljim fizičko – mehaničkim karakteristikima i manjom sklonošću ka površinskom raspadanju,

Nevena Petković G36/12 Maj – jun, 2016.

Elaborat o inženjerskogeološkim uslovima
urbanizacije užeg područja Ovčar Banje 2

izgrađuju više delove terena. Na sam izgled reljefa su imali uticaj i tektonski procesi, rasedanje pre
svega, a kao posledica su se javile pojave intenzivnog jaružanja. Reka Zapadna Morava se usekla i
formirala klisuru i tako oblikovala, a kao posledica fluvijalnog procesa na terenu ima i aluvijalnih
nanosa.

Ovčar banja je smeštena između planina Ovčara i Kablara, samo naselje se nalazi na
nadmorskoj visini od 279 m. Na izgled naselja veliki uticaj imaju morfološka svojstva terena.
Najvažniji fakori koji utiču na urbanizaciju terena su stenska masa na kojoj se gradi i nagib terena.
Teren sa nagibima većim od 20° se ocenjuje kao nepovoljan i praktično neupotrebljiv za izgradnju
naselja, dok su tereni sa nagibom manjim od 20° klasifikovani prema stepenu povoljnosti pri
urbanističkom planiranju u nekoliko kategorija (prilog br.1):

- Kategorija nagiba površine terena preko 20° : Stenske mase koje izgrađuju ovaj deo
terena predstavljene su krečnjacima. Tereni ove kategorije su nepovoljni za izgradnju
zbog zasecanja koja su jako velika. Saniranje ovih terena je neophodno. Ovakvi tereni su
zastupljeni u levoj i desnoj obalskoj strani Zapadne Morave, kao i u desnoj dolinskoj
strani Banjskog potoka.
- Kategorija nagiba od 6° do 20°: ova kategorija je uslovno povoljna za izgradnju objekata,
međutim u kosinama useka i zaseka moguće su pojave nestabilnosti. Teren kategorije
predstavljen je stenama dijabaz – rožne formacije (desna strana Banjskog potoka i desna
dolonska strana Zapadne Morave).
- Kategorija nagiba od 0° do 6°: Ovi tereni su optimalno povoljni, zasecanja u terenu su
svedena na minimum, pružaju mogućnost gravitacionog odtranjivanja površinskih voda.
Ovaj deo terena je izgrađen od stenskih masa predstavljenih aluvijalnim sedimentima u
levoj i desnoj dolinskoj strani Zapadne Morave (podnožje Banjskog potoka)

2.2. Geološka građa

Paleozojski škriljavi kompleks- Ovaj kompleks se prostire dužinom celog trojičkog potoka, a
registrovan je i na ulaznom i izlaznom portalu tunela Mečkovo brdo. Ove stenske mases u u
površinskom delu jako dezintegrisane, a kora površinskog raspadanja je debela. Česte su pjave
spiranja, kliženja i jaružanja.

Krečnjaci- Jako su raspostranjenji u levoj i desnoj dolinskoj strani Zapadne Morave. Jako su
oštećeni i u njima dolazi do stvaranja sipara i drobine.

Dijabaz-rožna formacija- Zastupljena je u dolinskim stranama Banjskog potoka i desnoj

dolinskoj strani Zapadne Morave. Zastupljeni su procesi površinskog raspadanja, spiranja i jaružanja.

Aluvion- Čini ga šljunkovito-peskovita frakcija. Jedan deo aluvijona ima blokove kvrgavih
krečnjaka koji su procesom odronjavanja transportovani u rečno korito. Zastupljen je u levoj i desnoj
dolinskoj strani Zapadne Morave.

Na prilogu br. 1 prikazani su šematski profili (preseci terena) kroz Ovčarsko – Kablarsku
klisuru po B. Milovanoviću i M. Anđelkoviću.

2.3. Hidrogeološka svojstva

Paleozojski škriljci predstavljaju hidrogeološke izolatore. Postoji debela kora raspadanja u

kojoj je formirana plitka izdan zbijenog tipa, prehranjuje se atmosferskim padavinama, a prazni se u
vidu pištevina.

Nevena Petković G36/12 Maj – jun, 2016.

Elaborat o inženjerskogeološkim uslovima
urbanizacije užeg područja Ovčar Banje 3

Krečnjaci predstavljaju hidrogeološke kolektore. U njima je formirana izdan razbijenog tipa.

Karstni tip izdani javlja se kada su ove stene zahvacene procesom karstifikacije.

Dijabaz- rožna formacija ima funkciju hidrogeološkog kolektora. U njima je formirana izdan
razbijenog tipa. Prehranjuje se infiltracijom atmosferskog taloga, a prazni preko pištevina. Dublji deovi
ovih sedimenata poseduju funkciju relativnog hidrogeološkog izolatora. Ova formacija odlikuje se
pukotinskom poroznošću, a pore sui m superkapilarne.

Aluvijalni sediment (šljunkovito-peskoviti sediment) imaju funkciju hidrogeološkog

kolektora. Pore su im superkapilarne. U njim aje formirana izdan zbijenog tipa koja je u hidrauličkoj
vezi sa rečnim tokom. Oscilovanje niva rečnog korita direktno utiče na nivo izdani formiranoj u ovim
sedimentima.

2.4. Savremeni geološki procesi i njihove tvorevine

Od geodinamičkih procesa zastupljeno je površinsko raspadanje, spiranje, jaružanje, pojava

sipara i proces kliženja.

Proces površinskog raspadanja najintenzivniji je u paleozojskom kompleksu, zatim u dijabaz-

rožnoj formaciji , a najmanje u krečnjacima. Debljina površinskog raspadanja zavisi i od nagiba terena.
Veća je na blažim nego na strmim terenima.

Proces spiranja i jaružanja se javlja u debeloj kori površinskog raspadanja paleozojskih

škriljaca i dijabaz rožne formacije. Proces jaružanja zastupljen je u dolinskim stranama Trojičkog
potoka. Na dolinskim stranama Banjskog potoka jasno su uočeni procesi površinskog raspadanja,
spiranja i jaružanja.

Sipari se javljaju na desnoj obali Banjskog potoka u krečnjacima i u levoj dolinskoj strani
Zapadne Morave u podnožju Orlove stene (iza Doma). Sipari su aktivirani zasecanjem padine.

Procesi kliženja su razvijeni u desnoj dolinskoj strani Zapadne Morave i na dolinskim

stranama Trojičkog potoka. Klizišta su aktivirana radom reke u debeloj kori raspadanja paleozojskih
škriljaca i dijabaz-rožne formacije, dok je odron formiran u kvrgavim krečnjacima.

2.5. Seizmičnost terena

Šire istražno područje Ovčar Banje pripada 80 po MSK 64 skali.

Na osnovu inženjerskogeološkog sastava, aktivnosti savremenih geodinamičkih procesa i

dubine do nivoa podzemne vode utvrđen je osnovni stepen seizmičkog intenziteta od 8 0 po MSK 64
skali za povratni period od 200 godina. Izdvojeni su rejoni 8a (priraštaj osnovnog stepena seizmičnosti
zbog visokog nivoa podzemnih voda i velike debljine nasipa) i 8b( priraštaj osnovnog stepena
seizmičnosti zbog pojave nestabilnosti).

2.6. Inženjerskogeološka svojstva stenskih masa

Istražno područje izgrađuju tri grupe stena:

- Čvrsto vezane- kamenite stenske mase,

- Poluvezane i
- Nevezane stenske mase.

Nevena Petković G36/12 Maj – jun, 2016.

Elaborat o inženjerskogeološkim uslovima
urbanizacije užeg područja Ovčar Banje 4

Paleozojski škriljci su brane i dezintegrisane stenske mase u površinskoj zoni u okviru koje su
pojave spiranja, jaružanja i kliženja.

Krečnjaci se javljaju u obliku kontinualnih masa i kao masivni. Po teksturi su slojeviti. Oni su
jedri i kompaktni.

Stene dijabaz-rožne formacije su mehanički jako oštećene i dezintegrisane. Ovde su

zastupljeni spiranje, jaružanje i procesi površinskog raspadanja.

Aluvijani nanos potiče iz gornjih delova sliva. Posebno čist pesak i šljunak imaju povoljne
inženjerskogeološke odike. Njihova nosivost nije velika ali je obično sasvim dovoljna za izgradnju
različitih objekata na njima.

Proluvijum je izgrađen od zemljaste raspadine, peska i šljunka različite granulacije.

Heterogenog je sastava i zato vrlo nepovoljnih fizičko-mehaničkih svojstava.

3. INŽENJERSKOGEOLOŠKA REJONIZACIJA TERENA PREMA PODOBNOSTIMA

ZA URBANIZACIJU

Inženjerskogeološka rejonizacija sprovedena je na osnovu:

- Uticaj geološe građe (paleozojski škrljavi kompleks, krečnjaci, dijabaz-rožnačka

formacija, aluvion);
- uticaj morfoloških svojstava terena. Tereni sa nagibom vecim od 30 0 ocenjuju se kao
nepovoljni za izgradnju naselja;
- uticaj savremenih geodinamičkih procesa;
- uticaj geotehničkih svojstava ( analizira se nosivost, stabilnost i otpornost stenskih masa
pri radu);
- uticaj seizmičnosti.

Izdvojeni su sledeci rejoni:

1. POVOLJAN TEREN( Rejon I): U okviru aluvijalne ravni reke Zapadne Morave, u centralnom delu
istražnog područja, izdvaja se povoljan teren (rejon I) koji obuhvata levu dolinsku stranu reke.
Aluvijalni sedimenti su predstavljeni šljunkovima i peskovima. Ova kategorija terena iziskuje samo
mali iskop, a dreniranje terena je, zbog izrazite poroznosti nekoherentnog materijala, dobro.

Nagib terena se kreće od 0° do 6°, a stepen seizmičnosti po MSK skali za povratni period od 200
godina je 8. U toku izgradnje ne treba očekivati nikakve problem, kao ni pojave nestabilnosti. Ovi
delovi na karti su označeni simbolom P i zelenom bojom (prilozi 2 i 3). Prema GN – 200 klasifikaciji,
ovaj deo terena pripada II kategoriji (Sitnozrno nekoherentno tlo- radovi se izvode uz pomoć ašova ili
utovarivača). Prema Protođakonovu, stenske mase ovog rejona pripadaju kategoriji IX (koeficijent
čvrstoće 0,5).

2. USLOVNO POVOLJAN TEREN (rejon II): Ovom rejonu pripadaju obodni delovi auvijalne ravni
Zapadne Morave (u centralnom delu istražnog područja), kao i mali deo terena u blizini Trojičkog
potoka. Ovaj deo terena je izgrađen od stena dijabaz – rožne formacije i proluvijalno - deluvijalnih
sedimenata. Kada dođe do porasta nivoa vode Zapadne Morave, moguća su plavljenja ovog dela
terena.

Stepen seizmičnosti po MSK skali za povratni period od 200 godina je 8a, a nagbib terena kreće od 6°
do 20°. Tokom izvođenja zemljanih radova, koji su u ovom delu terena neophodni, može doći do

Nevena Petković G36/12 Maj – jun, 2016.

Elaborat o inženjerskogeološkim uslovima
urbanizacije užeg područja Ovčar Banje 5

pojava nestabilnosti u terenu i kosinama temeljnih iskopa. Na karti podobnosti terena (prilog 2), ovaj
deo terena je označen simbolom UP i predstavljen je narandžastom bojom (prilozi 2 i 3). Stene dijabaz
- rožne formacije prema klasifikaciji GN – 200 pripadaju V kategoriji (Polukamenito tlo ( meke stene-
lapor, glinac, tuf)- uklanja se pomoću buldožera, ponekad i eksplozivom), a prema Protođakonovu
svrstavaju se u V kategoriju (koeficijent čvrsstoće je 4). Proluvijalno – deluvijalni sedimenti prema
GN – 200 svrstavaju se u II ili III kategoriju (III kategorija: Krupnozrno kohezivno tlo( pesak, šljunak,
žilava zemlja)- uklanja se pomoću pijuka, ćuskije ili buldozera sa rijačem), a prema Protođakonovu
ubrajaju se u VII kategoriju (koeficijent čvrstoće je 1).

3. NEPOVOLJAN TEREN (rejon III): Ovaj rejon obuhvata najveći deo istražnog područja.
Predstavljen je krečnjacima, paleozojskim škriljcima i stenama dijabaz – rožne formacije. Teren
izgrađen od krečnjaka je veoma strmog nagiba, dok u terenu izgrađenom od paleozojskih škriljaca i
stena dijabaz – rožne formacije ima veliki broj pojava nestabilnosti.

Stepen seizmičnosti po MSK skali za povratni period od 200 godina je 8b, a nagib terena je preko 20 °.
Na karti podobnosti terena za urbanizaciju, ovaj teren je predstavljen crvenom bojom i simbolom NP.
Pri izgradnji objekata neophodne je izvoditi sanacione mere zbog mogućih čestih pojava nestabilnosti.
Prema klasifikaciji GN – 200 pripadaju VI kategoriji (Čvrsto kamenito tlo ( čvrste stene-krečnjak,
dolomit...) – radovi u njima se izvode pomoću eksploziva do 300 g/m 3), a prema Protođakonovu
pripadaju III kategoriji (koeficijent čvrstoće je 10).

Nevena Petković G36/12 Maj – jun, 2016.

Elaborat o inženjerskogeološkim uslovima
urbanizacije užeg područja Ovčar Banje 6

4. ZAKLJUČAK

Na osnovu svih raspoloživih podataka, subjektivno donošenih zaljučaka (analiza fondovske i

literalne dokumentacije), kao i na osnovu inženjerskogeološkog kartiranja terena, izvršena je analiza
inženjerskogeoloških uslova urbanizacije terena preme stepenu podobnosti.

Na terenu su ustanovljene specifične tektonske, morfološke i hidrogeološke karakteristike i,

kao posledica toga, zastupljena su specifična i složena inženjerskogeološka svojstva terena. Geološka
građa terena je veoma složena.

Pri izboru lokacije za urbanizaciju, u pogledu svih izučavanih inženjerskogeoloških svojstava,

prednost treba dati povoljnom terenu (rejon I).

Detaljnija inženjerskogeološka istraživanja se moraju izvesti za potrebe izrade detaljnog

urbanističkog plana, a pogotovu za građevinske projekte, i to shodno zakonskim propisima.

Za utvrđivanje paleoreljefa i definisanje litoloških članova koji izgrađuju teren kao i njihovog
prostornog odnosa, potrebno je dodatno izvesti sledeća istraživanja:

- Geodetsko snimanje terena i njegovo predstavljanje za detaljniju topografsku osnovu;

- Seizmička mikrorejonizacija;

- Geofizička ispitivanja;

- Hidrogeološka ispitivanja:

- Istražno bušenje.

Nevena Petković G36/12 Maj – jun, 2016.