1.

Sita i stepen usitnjenosti

Stepen usitnjenosti se određuje pomoću sita koja su izrađena od indiferentnog materijala i imaju
odgovarajuće brojeve.

Broj sita Veličina otvora Stepen usitnjenosti

6 6 Drogae ruditer Grubo sječeno
concisae
3 3,0 Drogae concisae Polusitno sječeno
2 2,0 Drogae minutim Sitno sječeno
concisae
0,75 0,75 Pulvis grossus Grub prašak
0,3 0,30 Pulvis subtilis Sitan prašak
0,15 0,15, Pulvis subtilissimus Vrlo sitan prašak

2. Čaj (species)

Čajevi predstavljaju raširen farmaceutski oblik koji spada u čvrste ljekovite forme i nalazi sve više veliku i
raznovrsnu primjenu. Službeno se označavaju izrazom species, a prema farmakopeji čajevi su jednolične
mješavine usitnjenih ili neusitnjenih biljnih droga koje mogu sadržavati i čvrste ljekovite supstance, a
namijenjeni su za unutrašnju ili vanjsku upotrebu. Ne smiju sadržavati droge jakog djelovanja. Najčešče
se primjenjuju kao vodene iscripine uz upotrebu kipuće, a ponekad i hladne vode.

3. Prašci (pulveres)

Kao ljekoviti oblici, prašci predstavljaju pripravke čvrstih ljekovitih supstanci, droga i pripravaka droga,
najčešće ekstrakata. Označeni su terminom pulvis, pulveres. Stepen usitnjenosti treba biti propisan, a
sve komponente jednolično usitnjene. Prašcima se mogu dodati propisana pomoćna sredstva koja se
moraju ravnomjerno rasporediti u prašku. Razlikujemo:

 Pulveres mixti – miješani prašci, koji se izrađuju od više droga jednolično usitnjenih i izmiješanih.
 Pulveres standardisati – standardizirani prašci – izrađuju se od droga jakog djelovanja kako bi
sadržavali tačno određenu količinu ljekovite supstance.
 Pulveres stabilisati - stabilizirani prašci, su biljni prašci koji se izrađuju od svježih stabiliziranih
biljnih materijala, odnosno droga.

4. Određivanje vlage

Voda se nalazi u svim dijelovima biljnog organizma, a njen sadržaj varira u pojedinim organima.
Svježi organi su bogati vodom koja se mora odstraniti. To se postiže sušenjem, pri čemu se veliki dio
vode gubi ali ipak ostane u dubini vezana (kristalna) ili slobodna voda. To može naknadno da utiče na
kvalitet droge. Suđenje je najjednostavniji način konzervisanja materijala (smanjuje se aktivnost
enzima). Na niskim temperaturama enzimi se reverzibilno inaktiviraju, dok na visokim
temperaturama ireverzibilno. Dozvoljeni % vlage za droge se kreće oko 10%, a određivanje gubitka
sušenjem vrši se gravimetrijski.

Postupak – za određivanje vlage koristi se staklene posuda za sušenje - wegeglass. Usitnjena i osušena
droga se stavi u zdjelu, suši 2h na 102 – 105°C i zatim važe. To se ponavlja do stalne mase. Sušenje se
ponavlja u trajanju od pola sata, a hladi se u eksikatoru. Treba naglasiti da sušenje do stalne mase znači
sušiti onoliko puta po 1h na 102 -105°C ili onoliko puta po 30 minuta dok razlika između dva vaganja
iznosi manje od 0,0005g.

5. Određivanje pepela

Ostatak nakon žarenja (pepeo) označava količinu neisparljivih neorganskih supstanci koje zaostaju
nakon sagorijevanja droge. U pepelu zaostaju mineralne materije koje se nalaze u biljnom
organizmu: C, H, O, N, S, P, K, Ca, Mg, i Na, te oligoelementi Fe, Mn, Cu, Mo, Zn, B. Prisustvo ovih
elemenata u pepelu može ukazati na kvalitet droge, ili prisustvo onečišćenja. Pepeo koji zaostaje
sagorijevanjem droge i sadrži mineralne materije koje su u drogi prisutne, označava se kao fiziološki
pepeo. On se skoro potpuno otapa u HCl. Ukoliko je vrijednost pepela iznad granice, onda to ukazuje
na faslifikat. Kod falsifikata se namjerno dodaju mineralne materije da bi se povećala težina što
uslovljava veći % pepela.

6. Maceracija

Maceracija je jednostavna ekstrakcija usitnjene droge sa propisanim otapalom na sobnoj temperaturi.

Propisano usitnjena droga se prelije sa 5 dijelova otapala i macerira 5 dana u dobro zatvorenoj posudi na
sobnoj temperaturi zaštićeno od sunčeve svjetlosti. Miješa se najmanje 2x dnevno. Macerat se odvoji od
droge cijeđenjem ili presovanjem, ostavi 2 dana na hladnom i tamnom mjestu. Zatim se filtrira i na taj
način se dobije macerat.

7. Perkolacija

Perkolacija je metoda ekstrakcije koja omogućava da se dobije ekstrakt koji će što potpunije sadržavati
supstance prisutne u upotrebljenoj drogi. To je kontinuirana ekstrakcija propisano usitnjene droge uz
kontinuirano proticanje propisanog otapala kroz stupac droge. Provodi se na sobnoj temperaturi u
staklenoj posudi koja se zove perkolator.

8. Ultrazvučna ekstrakcija

To je metoda dobijanja iscrpine iz droga koristeći principe ultrazvučnog generatora koji primjenjuje
piesoelektrične pojave. To se odnosi na sposobnost izvjesnih kristala da titriraju u naizmjeničnom
električnom polju mijenjajući dužinu, a time izazivaju mehaničke titraje. Ovom ekstrakcijom se u
nekoliko sekundi mogu dobiti veoma kvalitetni ekstrakti.

9. Oblici ekstrakata

a) Tekući ekstrakti (extracta fluida) su iscrpine droga koje se po pravilu izrađuju tako da jedan dio
tekućeg ekstrakta sadrži djelatne supstance jednog dijela droge, dakle maseni odnos je 1:1.
Najčešće se izrađuju perkolacijom. Kod droga koje sadrže eterična ulja i termolabilne supstance,
odnos može biti 1:2. To su bistri pripravci. Boju, miris i okus dobijaju od droge od koje se
izrađuju. Čuvaju se u dobro zatvorenim posudama na hladnom mjestu zaštićeno od svjetlosti.

b) Suhi ekstrakti (extracta sicca) se dobijaju najčešće perkolacijom ili dvostrukom maceracijom. To
su iscrpine droga iz kojih je određenim postupkom potpuno uklonjeno ekstrakciono sredstvo.
Suhi ekstrakti su praškaste, grudvičaste ili rastresite forme. Veoma su higroskopni. Čuvaju se u
 dobro zatvorenim posudama sa čepovima prevučenim parafinom i iznad sredstva za sušenje
(CaCl2, kreč ili silikagel).

10. Od kojih supstanci može poticati gorčina?

Ispitivanje gorčine vrši se uglavnom kod droga koje sadrže gorke heterozide, ali gorčina može poticati i
od drugih supstanci kao što su alkaloidi te kardiotonični glikozidi.

11. Dekokt

Dekokti su vodene iscripine droga za unutrašnju upotrebu, a dobijaju se ekstrakcijom droga sa vodom na
povišenoj temperaturi. Svi se po pravilu izrađuju od usitnjenog materijala. Ukoliko stepen usitnjenosti
nije propisan uzima se za listove, cvjetove i zelen (sito 2), za koru, drvo, korijen, podanak (sito 3), za
plodove i sjemenke (sito 2) i za droge koje sadrže alkaloide (sito 0,75). Mogu se izrađivati od droga
čvrste strukture ili od droga koje sadrže termostabilne supstance. Omjer droge i dobijenog dekokta je
1:10. Dekokti se ne filtriraju kroz papir.

12. Infuzum

Infuzi su vodene iscrpine droga koji se dobijaju prelijevanjem droga sa ključalom vodom, a namijenjeni
su za unutrašnju upotrebu. Za razliku od dekokta, infuzi se priređuju bez zagrijavanja droge sa vodom.
Ova metoda je prilagođena drogama koje sadrže termolabilne ili lako ispraljive supstance. Iz 10 dijelova
droge se izrađuje 100 dijelova infuzuma. Kod pakovanja treba pisati „prije upotrebe promućkati“.
Propisano usitnjena droga se nakvasi sa jednakom količinom vode i ostavi na sobnoj temperaturi 5
minuta, a potom doda propisana količina ključale vode, ostavi da stoji 30 minuta uz povremeno
miješanje, a zatim procijedi.

13. Tinkture

Tinkture su ljekoviti preparati koji se dobijaju etanolno – vodenom ekstrakcijom droga. Ekstrakcija se
može provoditi metodama maceracije i perkolacije. Ekstrakti dobijeni ovim ili drugim načinom
ekstrakcije mogu se prevesti u etanolno – vodene otopine i tada imaju karakter tinkture. Ukoliko se
tinktura izrađuje postupkom maceracije, tada se 1 dio droge ekstrahira sa 4 dijela etanola. Ako se
tinktura priprema od droga jakog djelovanja, tada se iz 1 dijela droge pripremi 10 dijelova tinkture. Na
pakovanjima tinkturajakog djelovanja mora biti naglašen datum zadnje kontrole sadržaja.

14. Broj bubrenja

To je volumen koji zauzima 1g droge određenog stepena usitnjenosti nakon 4h bubrenja u vodi. Mi smo
određivali broj bubrenja za sjeme lana i korijen sljeza. U menzuru se prenese droga i nakvasi sa
etanolom, doda se voda i zatvori. Svakih 10 minuta u toku 1 h se mućka i ostavi da stoji. Nakon 90
minuta odstrani se tečnost iz menzure, a nakon 4h se očita volumen koji zauzima droga nakon bubrenja.
Za lini semen (3), althaeae radix (8-10).

15. Osobine masti i ulja

To su čvrste materije ili masne tečnosti lakše od vode. Ne otapaju se u vodi, etanolu, a otapaju se
potpuno i bistro u eteru, petroleteru i hloroformu. Izuzetak predstavlja ricinusovo ulje koje se zbog
sadržaja hidroksimasne, ricinolne kiseline otapa u etanolu, a tu topivost povećava polarna OH grupa ove
kiseline. Zagrijavanjem sa alkalnim hidroksidima (saponifikacija) daju sapune, soli masnih kiselina.

16. Dobijanje i podjela masti i masnih ulja

Dobijaju se hladnim i toplim cijeđenjem i pomoću organskih otapala. Hladno cijeđenje se provodi na
sobnoj temperaturi pri čemu se dobija najkvalitetnije ulje. Toplo cijeđenje izvodi se na višim
temperaturama i dobija se ulje slabijeg kvaliteta. Dobijanje ulja upotrebom organskih otapala daje veći
prinos ali manje kvalitetno ulje koje se mora potpuno osloboditi prisustva otapala i rafinirati.

Masti se prema konzistenciji dijele na:

 Čvrste masti, loj

 Polučvrste masti, kakaovo maslo, svinjska mast.

Tečne masti ili masna ulja dijele se prema sušivosti na:

 Nesušiva ulja, Oleum Olivae, oleum Ricini

 Polusušiva ulja, Oleum Sesami i Oleum Helianthi
 Sušiva ulja, Oleum Lini

Prema porijeklu dijele se na biljna i životinjska.

17. Hemijske konstantne za masti i masna ulja

Kiselinski stepen označava broj ml 1M KOH potrebnih za neutralizaciju slobodnih masnih kiselina u 100 g
masti. Kiselinski broj označava broj mg KOH potrebnih za neutralizaciju slobodnih masnih kiselina u 1 g
preparata. Broj saponifikacije označava broj mg KOH potrebnih za neutralizaciju slobodnih masnih
kiselina i osapunjenje estera u 1g preparata. Esterski broj označava broj mg KOH potrebnih za
saponifikaciju estera masnih kiselina u 1g preparata. Jodni broj označava mg joda koje adira 100 g masti
ili ulja. Peroksidni broj označava broj mg aktivnog kisika u 1 g masti ili ulja, odnosno broj milimola
peroksida izražen na 1000g masti ili ulja.

18. Osobine eteričnih ulja

Na sobnoj temperaturi su lako pokretljive tečnosti. Lako isparavaju, imaju miris koji je karakterističan za
svako ulje posebno. Na papiru ne ostavljaju trajnu mrlju, ali se zadržava miris. Topivost u vodi je mala, ali
se dobro otapaju u eteru, petroleteru, hloroformu, benzenu, ugljen – disulfidu, koncentriranoj sirćetnoj
kiselini. Otapaju se u apsolutnom etanolu, a u razblaženom su netopivi. Temperatura ključanja se kreće
od 150 do 300°C.

19. Dobijanje eteričnih ulja

Metode dobijanja eteričnih ulja mogu se svrstati u tri grupe:

 Cijeđenje – predstavlja mehanički način dobijanja eteričnog ulja, a najviše se provodi iz

spoljašnjeg omotača ploda Citrus vrsta. Dobijeno ulje je veoma kvalitetno jer zadržava sva svoja
prirodna svojstva. Postoji nekoliko postupaka cijeđenja: spužva postupak, macchina postupak,
postupak pomoću iglica, postupak presovanja.
  Destilacija – je najčešće primjenjivana metoda za dobijanje eteričnog ulja. Da bi se destilacija što
lakše provela potrebno je biljni materijal prethodno obraditi mehanički ili hemijski. Nježnije
strukture biljke (listovi, cvjetovi itd) podvrgavaju se destilaciji bez prethodne obrade. Destilacija
se može sprovesti na nekoliko načina: vodena destilacija, vodeno – parna destilacija, destilacija
parom (najčešće se primjenjuje), hidrodifuzija, destilacija u vakumu.
 Ekstrakcija – provodi se korištenjem odgovarajućeg organskog otapala, a zasniva se na
koeficijentu raspodjele eteričnih ulja između otapala i biljnog materijala. Kod izbora rastvarača
bitna je njegova polarnost i temperatura ključanja, a najčešće se koriste heksan, toluen, benzen,
metanol, etanol, CO2 i butan. Ekstrakcija se primjenjuje za dobijanje eteričnih ulja koja su u
malom % zastupljena u biljnom materijalu kao i onih ulja koja sadrže termolabilne sastojke.
Postoje sljedeći tipovi ekstrakcije: ekstrakcija neisparljivim otapalima hladnim putem (enfleurage
a froid), ekstrakcija neisparljivim otapalima toplim putem (enfleurage a chaud), ekstrakcija
isparljivim otapalima, ekstrakcija sa superkritičnim gasovima (CO2, NO2, etilen).

20. Određivanje sadržaja eteričnih ulja

Određivanje sadržaja eteričnih ulja vrši se primjenom destilacije eteričnog ulja pomoću vodene pare.
Ova destilacija se može provesti na nekoliko načina zavisno od osobina ulja koje se izdvaja, njegove
specifične težine i hemijskog sastava. Sama destilacija eteričnih ulja zasniva se na Daltonovom zakonu.
Aparatura za ovo određivanje se sastoji iz tikvice za destilaciju (1000ml), hladila, cijevi za mjerenje
predestiliranog ulja i bočne cijevi sa brušenim čepom. Farmakopeja navodi 3 postupka za određivanje
sadržaja eteričnog ulja.

21. Određivanje mentola u Mentahe piperitae aetheroleum

Eterična ulja su veoma aromatične supstance, jakog mirisa, hlapljive i dobro topive u organskim
rastvaračima, a slabo u vodi. Sadrže terpene u količini od 90%. Eterično ulje se izdvaja destilacijom sa
vodenom parom. Hidrolat je nusprodukt destilacije biljnog materijala pri proizvodnji eteričnog ulja.
Nestabilni su i lako ispraljivi. Princip reakcije – mentol se acetilira sa anhidridom sirćetne kiseline i
Na-acetatom. Nastaje esterifikovani mentol koji se grije sa KOH,a višak baze titrira sa kiselinom.
Postupak - Eterično ulje se zagrijava u tikvici za acetilrianje 1h uz Na-acetat i anhidrid sirćetne
kiseline. Nakon hlađenja dodaje se voda i zagrijava na vodenoj pari uz snažno mućkanje. Zatim se u
lijekvu za odvajanje odvoji ulje od vode (voda se koristila za ispiranje sirćetne kiseline, sada voda
sadrži sirćetnu kis.). Ispere se vodom sve dok više ne reaguje kiselo na lakmus papiru (dok se ispere
sva CH3COOH). Suši se sa bezvodnim Na2SO4 i filtrira. Taj filtrat je acetilovani mentol u ulju. On se
rastvori u etanolu, doda se fenolftalein i kap po kap KOH do crvene boje. Zatim se doda etanolni
KOH, zagrijava na pari 1h uz hladilo, ohladi i titrira sa viškom KOH uz HCl. Određuje se % mentola u
ulju.

22. Podjela glikozida prema građi njihovog aglikona

 Fenolni heterozidi
 Taninske materije
 Flavonoidni heterozidi
 Antocijanidinski heterozidi
 Antrahinonski heterozidi
 Naftohinonski heterozidi
  Kumarinski heterozidi
 Triterpenski heterozidi
 Steroidni heterozidi – kardiotonični glikozidi
 Sumporni heterozidi
 Cijanogenetski heterozidi
 Heterozidne smole

23. Fenoli i fenolni heterozidi

Fenolni heterozidi su složene supstance prirodnog porijekla koji imaju fenol u osnovnoj strukturi svog
aglikona. Fenol i fenolni heterozidi su rasprostranjeni u prirodi i osnova su mnogobrojnih prirodnih
komponenti koje imaju aromatsku jedinicu, a za farmakognoziju su važne sljedeće grupe: jednostanve
fenolne komponente i heterozidi, tanini, kumarini i kumarinski heterozidi, antrahinonski i naftohinonski
heterozidi, flavoni i flavonoidni heterozidi, antocijanidini i antocijanini. Dokazivanje se provodi sa
reagensom FeCl3 pri čemu se ove supstance boje plavo – zelenom bojom. Imaju jako antiseptično
djelovanje. Najvažniji heterozid je arbutin koji djeluje kao uroantiseptik, dezinficijens urogenitalnih
puteva, gdje hidrolizom arbutina nastaje hidrohinon – nosilac terapijskog učinka.

24. Osobine tanina i djelovanje

Tanini – supstance za štavljenje kože. To su prirodni, organski, polifenolni, bezazotni netoksični spojevi.
Ne predstavljaju hemijski definisanu supstancu već je izraz za supstance prirodnog porijekla koje imaju
stežuće (adstrigentno) djelovanje. Zajedničke osobine su opor okus, talože proteine, soli teških metala i
obojene rastvore, a sa hromatima smeđe taloge. Otapaju se u vodi, etanolu i acetonu. Imaju veliku
molekulsku masu (500 – 3000). Tanini djeluju kao antiseptici, imaju antibakterijsko i antiinflamatorno
dejstvo, djeluju kao antimikrobni agensi i kao fungicidi. Osnovno dejstvo je adstrigentno.

25. Podjela tanina prema hemijskoj građi

a) Hidrolizirajući ili galni (pirogalni)– esteri su galne kiseline. Vezivanjem dvije ili više molekula
galne kiseline nastaju depsidi. Drugu grupu hidrolizirajućih tanina čine glikozidni tanini koji u
svojoj strukturi osim galne kiseline sadrže i šećernu komponentu, najčešće glikozu.
Najjednostavniji predstavnik je glikogalin iz Rhei Rhizoma.
b) Nehidrolizirajući, katehinski, kondenzovani ili flobatanini – zagrijavanjem daju pirokatehol po
čemu se i zovu katehinski. Amorfni su, ne tačože proteine i nemaju tipična svojsta tanina.

26. Kvalitativna analiza tanina (opšte, taložne i bojene reakcije)

Reakcije za kvalitativnu analizu se baziraju na reakcijama za fenolnu grupu s obzirom da su tanini

polifenolni spojevi. Nedostatak ove reakcije je nedovoljna specifičnost. Hidrolizirajući (galni) tanini sa feri
– solima se boje tamno – plavo, katehinski zeleno, a dodatkom Na – acetata zelena boja prelazi u
ljubičastu. Reakcija sa formaldehidom i hloridnom kiselinom može poslužiti za razlikovanje dvije grupe
tanina. Katehinski se talože kuhanjem sa formaldehidom i HCl, dok hidrolizirajući ostaju u otopini. Osim
toga tanini talože proteini pa su važne reakcije sa želatinom i aglutinacija eritrocita.
 27. Kvantitativna analiza tanina (kolorimetrijsko određivanje)

Najznačajnija i priznata metoda je Eitner – ova metoda kožnog praha. Zasniva se na adsorpciji tanina na
kožni prah. Razlika u težini suhog ostatka ekstrakta iz kojeg su kožnim prahom uklonjeni tanini i suhog
ekstrakta bez dodavanja kožnog praha, može se zaključiti o količini tanina. Pored toga postoji i metoda
određivanja tanina pomoću kazeina. Tanini reaguju sa kazeinom i stvaraju obojenje koje se može koristiti
za fotometrijsko određivanje sadržaja tanina. Kolorimetrijsko određivanje tanina zasniva se na stvaranju
bojene reakcije tanina sa smjesom Na – karbonata i volframfosforne kiseline.

28. Osobine antrahinonskih heterozida

To su spojevi prisutni u biljnom materijalu sa purgativnim djelovanjem. Nalaze se u slobodnoj ili

glikozidnoj formi. To su narandžasto – crveno obojene supstance koje se otapaju u vrućoj vodi ili
diluiranom etanolu. Mjesta gdje se nalaze antrahinoni u biljnom materijalu ili drogi sa otopinom baze se
boje crveno.

29. Dokazivanje slobodnih i heterozidno vezanih antrahinona (Borntregerova reakcija)

Dokazivanje slobodnih i glikozidno vezanih antrahinonskih spojeva vrši se Borntrager – ovom reakcijom.
Slobodni antrahinonski spojevi se najprije ekstrahuju pomoću manje polarnog otapala i dokazuju se
amonij – hidroksidom. Heterozidno vezani antrahinoni se hidroliziraju kuhanjem droge sa NaOH, potom
se zakiseli pri čemu se natrij zamijeni sa vodikom. Stvara se spoj koji je topiv u manje polarnom
organskom rastvaraču. Doda se NH4OH, antrahinonski spoj se oboji crveno.

30. Osobine kardiotoničnih glikozida

To su prirodni, organski, heterozidni spojevi čije je djelovanje specifično na dinamiku i ritmiku srčane
muskulature. Najvažniji predstavnici su glikozidi Digitalis vrsta. Dijele se u dvije grupe: kardenolidi –
glikozidi koji imaju petočlani nezasićeni γ – laktonski prsten i 23 C atoma, te bufadienolidi – koji imaju
šestočlani nezasićeni δ – laktonski prsten i 24 C atoma. Koriste se u tretmanu srčane insuficijencije.
Imaju pozitivno inotropno djelovanje.

31. Baljetova reakcija

Izvodi se za dokazivanje kardiotoničnih glikozida koji imaju na C – 17 poziciji nezasićeni peteročlani

laktonski prsten kao što je digitoksigenin i svi glikozidi koji se odvode od njega. Zasniva se na bojenoj
reakciji heterozida sa natrijum – pikratom u alkoholnoj ili vodenoj otopini heterozida.

32. Keller – Kiliani –eva reakcija

Zasniva se na prisustvu digitoksoze, ali ne samo kod kardiotoničnih glikozida već i kod drugih heterozida
koji sadrže ove šećere, a nemaju kardiotonično djelovanje. Ova reakcija može poslužiti za razlikovanje
pojedinih kardiotoničnih glikozida, jer njen intenzitet zavisi od broja dezoksišećera i od prisustva glukoze.

33. Osobine sumpornih heterozida

Heterozidne supstance su izgrađene od C, H i O atoma. Kod određenih biljaka koje sadrže heterozide u
građi mogu biti i S, N ili CN grupa. Mogu sadržavati sumpor u formi tiocijanata, SCN, pa govorimo o
senevolnim ili tioheterozidima. Kod nekih biljaka sumpor je gradivni element heterozidne strukture kao
sulfid, koji može biti zastupljen u formi od jednog sulfida do polisulfida. Djeluju kao rubefacijensi,
odnosno izazivaju bolju prokrvljenost na mjestu aplikacije. Imaju značajno antibakterijsko djelovanje.

34. Dokazivanje sumpornih heterozida

Kvalitativna analiza – enzim mirozinaza koji je lokalirziran odvojeno od sinigrozida u sjemenu crne
gorušice, obradom droge djeluje na heterozid, razlažući ga na alil – izo –tiocijanat koji kao isparljiv
reaguje sa olovo – acetatom dajući crni talog PbS.

Kvantitativna analiza

35. Osobine i primjena droga sa alkaloidima

Alkaloidi su prirodni organski azotni spojevi koji imaju jak farmakološki učinak koji se manifestira u
veoma malim, miligramskim i manjim dozama. Sve količine alkaloida veće od propisane doze su toksične.
Alkaloidne droge i njihovi izolirani alkaloidi imaju cijeli niz veoma različitih djelovanja, a time im je i
primjena raznovrsna. Uglavnom djeluju na CNS pa se primjenjuju kao analgetici, analeptici, sedativi,
emetici, simpatomimetici, simpatolitici. Neki djeluju i kao bronhospazmolitici, antiastmatici, uterotonici,
miorelaksansi, antihipertenzivi itd.

36. Opšte reakcije za dokazivanje alkaloida

Da bi se alkaloidi mogli dokazati drogu je potrebno obraditi tako da oni mogu reagovati sa
odgovarajućim reagensom. Pri tome se ima u vidu da su alkaloidi netopivi u vodi, a u biljnom materijalu
su vezani za odgovarajuće spojeve. Ekstrakcija alkaloida se vrši pomoću organskih rastvarača, uz
prisustvo baza (amonijak) koji će ga izdvojiti iz soli ili se ekstrakcija vrši pomoću razblažene kiseline ili
alkohola kojem je dodana kiselina. Slobodni alkaloidi se talože dodavanjem viška Na – bikarbonata ili
amonijaka i odvajaju filtriranjem ili ekstrakcijom sa organskim rastvaračem. Reakcije za dokazivanje se
mogu podijeliti na opšte ili taložne i specifične ili bojene. Kod taložnih reakcija, alkaloidne droge se
ekstrahuju diluiranim mineralnim kiselinama pri čemu se alkaloid prevodi u so. Na filtrat se dodaju
reagensi za taložne reakcije (jod – kalij-jodid, Mayerov reagens, Dragendorffov reagens itd).

37. Dobijanje alkaloida

Dobijanje alkaloida iz droga se zasniva na njihovoj osobini da su kao baze netopivi u vodi i etanolu, a kao
soli postaju topivi u polarnim rastvaračima i na taj način se mogu izdvojiti i dobiti u čistoj formi. Postoje
dva načina ekstrakcije, organskim rastvaračima u alkalnoj sredini ili zakiseljenom vodom ili etanolom.
Postupke je bolje pročitati iz farmakognozije 1 nego iz ove knjige.

38. Koja su dva osnovna motiva izolacije prirodnih produkata?

Jedan pristup je da se identificirana supstanca izolira, kako bi se mogla kompletnije hemijski obraditi.
Nakon izolacije supstance pristupa se njenoj hemijskoj analizi koja će dati podatke da li se na osnovnoj
strukturi supstsance nalaze određene funkcionalne grupe, da li je prisutna dvostruka veza, da li je u
pitanju heterozid, gdje je vezan šećer, koji i koliko šećera. Tek nakon detaljne analize, spektroskopskih i
hromatografskih metoda, određivanjem fizikalnih osobina izolirane supstance, može se odrediti njena
pripadnost određenoj grupi spojeva i njeno hemijsko ime. Drugi pristup izolacije hemijski supstanci je
kada se želi izolirati supstanca koja je hemijski poznata. To se radi kada se izolacija produkata provodi u
cilju njihove primjene za izradu određenog farmaceutskog oblika sa određenim farmakološkim učinkom.
 39. Princip TLC, pribor za TLC

Tankoslojna hromatografija je fizikalno – hemijska metoda kod koje se odjeljivanje supstanci zasniva na
adsorpciji, raspodjeli, izmjeni jona ili njihovom kombinacijom. Ona predstavlja separacionu metodu za
kvalitativnu i kvantitativnu analizu, kao i za preparativnu tehinku sa ciljem izolacije i dobijanja čistih
hemijskih supstanci iz biljnih sirovina. Odlikuje se velikom brzinom odjeljivanja, razdvajanje je mnogo
bolje i može se postići sa malom količinom uzorka, a također na veoma malom sloju adsorbensa. Od
pribora se koriste: ploče, staklene posude, kade za hromatografiranje sa brušenim poklopcem, okvir za
ploče, aplikator sa mikroregulatorom za nanošenje adsorbensa određene debljine sloja, prozirne ploče
za označavanje starta, fronta i rastojanja između komponenti, mikropipete za nanošenje uzorka,
prskalica ili raspršivač za detekciju. Nanošenje uzorka mikropipetom se provodi na startnoj liniji koja je
udaljena 2cm od donje ivice staklene ploče. Razmak između pojedinih nanošenja je 1,5 – 2cm. Ploče se
ostave na vazduhu kratko dok rastvarač ne ispari, potom se urone u eluent. Kade za hromatografiranje
se prethodno zasite parama eluenta. Ploča se ostavi u kadi, nakon što prođe propisano vrijeme izvadi se
i osuši na zraku ili pomoću fena i analizira (obično pod UV lampom na 254 ili 366nm).

40. TLC eterskog ulja paprene metvice

Ispitivani rastvor: eterično ulje mente + rastvarač (etanol). Poredbeni rastvor: mentol, cineol, timol,
metilacetat. Stacionarna faza: Aluminijska ploča sa silikagelom. Mobilna faza: etil – acetat – toluen.

Na ploče se nanosi 10µl poredbenog rastvora i 20 µl ispitivanog, odvojeno na svaku traku ide cineol,
timol, mentol. Nakon TLC probe pločica se posmatra pod UV svjetlom 254nm, prisutna je zona timola
koja gasi fluorescenciju. (Timol, karvon, pulegon gase fluorescenciju). Nakon toga se ploče prskaju sa
anisaldehid – sumpornom kiselinom i suši se na 105°C. Timol daje ružičastu boju, cineol ljubičasto –
plavu, a mentol intenzivno plavu.

41. TLC flavonoidnih droga

Analiza lista zove TLC-om

Ispitivani rastvor – droga se prelije mentolom i zagrijava uz mućkanje i filtrira se. Poredbeni rastvor –
hlorogenska kiselina, rutin, metanol. Stacionarna faza – aluminijska ploča sa silikagelom. Mobilna faza –
etilacetat, sirćetna kiselina, voda. Nakon TLC, ploče se osuše na 105°C, prskaju se NP reagensom i
makrogolom, osuše se i posmatraju pod UV na 365nm. Hlorogenska kiselina daje svijetlo – plavu zonu,
rutin žutu, kvercetin zelenu, a izokvercetin žuta zona iznad rutina.

Ispitivanje Crategi folium cum florae TLC-om

Postupak isti kao i kod zove, a pod UV se vide: hiperozid koji daje žuto – narandžastu zonu, hlorogenska
kiselina daje svijetlo – plavu, a viteksin žuto – zelenu.