MAIKLING KASAYSAYAN NG PANITIKANG PILIPINO BAGO DUMATING ANG MGA KASTILA

 Mayroon ng panitikan ang mga Pilipino bago pa man dumating ang mga Kastila.
 Sinasabi sa kasaysayan na bago pa man Imperyong Madjapahit ang Pilipinas ay
mayroon ng panitikan ang mga ninuno natin at ito ay nagsimula sa pasalitang tradisyon.
 Pinagmulan ng Panitikang Pilipino – ang mga aral at patnubay na nalilikha ng
matatanda na nagpasalin-salin sa bibig ng mga mamamayan.
 Alamat – base sa obserbasyon sa mga bagay-bagay sa kapaligiran, isa sa matandang
anyong nakilala.
 Salawikain at Kawikaan – pangangaral na nagagawa sa magagandang pananalita na
karaniwang may tugmaan kaya madaling matandaan na naging patnubay sa paghubog
ng magandang asal ng kabataan.
 Mula sa pasalitang kaanyuan ng pantikan ng ating ninuno ay umunlad ito sa tulong ng
mga impluwensyang tinanggap mula sa mga kalapit bansa tulad ng Indonesiya,
Malaysia, India, Arabia at Cambodia.
 Mula sa mga bansang ito ay pumasok ang mgA epiko, alamat, kwentong bayan,
awiting bayan, karunungan bayan at mga iba-t ibang uri ng dula.
 1565 – Nagkaroon ng pagbibihis ng Panitikang Pilipino sa panahon ni Manuel Lopez de
Legazpi.
 Alpabetong Romano - Pumalit sa Alibata.
 Naging bahagi rin ng panitikang Pilipino ang awit korido at moro-moro.

PANITIKAN SA PANAHON NG KASTILA

 Pagtula – ginawang laro

 Bugtong – pampatalas ng isipan
 Paksa – panrelihiyon, pangkagandahang-asal At pangwika.
 Ladino – mga tulang nasaulat sa dalawang wika (Kastila at Tagalog)
 Barlaan at Josephat - sinasabing pinagmulan ng nobela
 Mga Buhok ng Nangungusap - pinagmulan ng maikling kwento
 Ang Mahal na Pasyon ni Hesukristo Panginoon Natin – Salin sa Tagalog ng buhay at
pagpapasakit ni Hesukristo. Isinulat ni Gaspar Aquino de Belen.
 Arte y Reglas de la Lengua Tagala – isinulat ni Francisco Blances de San Jose.
 Compendido del Arte de la Lengua Tagala – isinulat ni Francisco Pedro de San Agustin.

PANITIKAN SA PANAHON NG PROPAGANDA AT HIMAGSIKAN (1872-1861)

Dahilan ng unti-unting pagkamulat ng kaisipan ng mga Pilipino:

➢ Pagpapahintulot sa pakikipagkalakalang pandaigdig ng buksan ang Suez Canal.

➢ Pagpasok ng Diwang Liberal sa bansa.

➢ Pagiging Gobernador Heneral ni Carlos Maria de la Torre

➢ Pagkakagarote ng Tatlong paring martyr.

Paksa-makabayan, panunuligsa, kalagayangsosyalat pangkabuhayan

Akda:
“AngDapatMabatidngmgaTagalog“ at “Pag-ibigsaTinubuangLupa” niAndres Bonifacio
“MgaAral ng Katipunan ng mgaAnak ng Bayan” ni Emilio Jacinto
“Dasalan at Tocsohan” ni Marcelo H. Del Pilar
“Frey Botod” ni GracianoLopez Jaena
“Noli MeTangere”at“El Filibusterismo”ni JoseRizal
“Hikbi ng Pilipinas sa Inang Espanya”ni Hermenigildo Flores

PANITIKAN SA PANAHON NG MGA AMERIKANO (1900-1941)

Ang mga manunulat ay hindi rin nagkaroon ng kalayaang maipahayag ang kanilang
damdamin.
Sapilitang ipinag-utos ang pagtuturo ng Ingles sa mga paaralang pampubliko.
Lope K. Santos –sumulat ng mga artiKulong makabayan sa El Renacimiento at Muling
Pagsilang.
Juan K. Abad at Aurelio Tolentino–sumulat at nagtanghal ng mga dulang makabayan at
itinuring ng mga Amerikanong mapanghimagsik.

“Tanikalang Ginto” ni Juan K. Abad

“Kahapon, Ngayon at Bukas” ni Aurelio Tolentino
Diwang Romantisismo–ginamit ng mga Amerikano sa panitikan upang mapabilis pang
lalo ang pagbabago sa katutubo ng isipan ng mga Pilipino.
1922-1934 –Panahon ng Ilaw at Panitik
Liwayway–unang nakilala sa tawag na Photo News noong taong 1922 ay nagpasigla sa
panitikan.
Panitikan–isang samahang sakladista at aristokrata sa panulaTang Pilipino.

PANITIKAN SA PANAHON NG HAPONES

 Amerikano–Panahong Ginto ng Nobelang Pilipino
Hapones–Gintong Panahon ng Panitikang Pilipino
Ipinagbawal ang pagsulat sa wikang Ingles.
Tatlong pinakmahuhusay na MAIKLING KWENTO:
“Lupang Tinubuan” ni Narciso Reyes
“Uhaw angTigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
“Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan” ni N.V.M. Gonzales

1943 –naisaaklat ang pinakamhuhusay na kathang Pilipino na binigyan ng pamagat

na“25 Pinakamabubuting Kathang Pilipino ng 1943”
Paksa-obserbasyon sa mga karaniwang nagaganap sa pang-araw-araw na pamumuhay.
Haiku –uri ng tula na 17 pantig na nahahati sa 3 taludtod
Tanaga–Binubuo ng 4 na taludtod, 7 pantig/taludtod, may sukatat tugma

Nagsisulat ng mga sanaysay sa pumapaksa sa kabayanihan ni Sakay, unang nakapaglayag

sa daigdig.
Dramatic Philippines –aktibo sa pagtatanghal ng mga dula at itinatag nila Narciso
Pimentel at Francico Soc Rodrigo
“Tatlong Maria” –ni Jose Esperanza Cruz . kaisa-isang nobelang naisulat.

PANIYIKAN SA PANAHON NG REPUBLIKA (1946-1972)

Manuel A. Roxas–unang halal na pangulong Republika. Pangunahing suliranin niya ang

pag-ahon ng bansa sa lubhang kahirapan at pagsugpo sa mga pandaraya at katiwalian.
ElpidioQuirino–nagging suliranin ang pagpapayaman ng mga nanunungkulan dahil sa
pagsasamantala. Nararamdamn din ang suliraning pangkapayapaan dahil sa pag dami ng
Huk na namundok sa Sentral Luzon.

Ramon Magsaysay –nadama ang kapayapaan at pagmamalasakit ng pamahalaan.

Tinaguriang “Pangulo ng Masang Pilipino”
Carlos P. Garcia at Diosdado Macapagal–suliraning pangkabuhayan at
pampamahalaan
Ferdinand E. Marcos –kasukdulan angs uliranin ng ating bansa. Nakipag-ugnayan sa
Russia at China.
Nadagdagan ang mga magasing nalimbagat lumabas na pinaglathalaan ng mga tula,
nobelang dugtunga at mga maiikling kwento.
Magasin:
 Panorama
 Bulletin
 Philippines Herald
 Time Magazine
 Bulaklak
 Kayumanggi
 Sinagtala
 Liwayway

 “College Uneducation”, “Filipino Contact with America” at “A Vision of Beauty”
niJorge Bacobo.
 “Children of the Ash Covered with Loam” niN.V.M. Gonzales
 “Doveglion” sagisagniJose Garcia Villa
 “A Child of Sorrow” niZoiloGalang
 “Like the Molave” niZuluetadelaCosta
 Nagdaosnggantimpalaat patimpalak:
PalancaMemorial Awards in English and Filipino Literature
GawadniBalagtas
Republic Cultural Heritage
TaunangGawadngSurianngWikangPambansa

Katipunan ng mga Aklat:

“Press and Poetry” niNick Joaquin
“Philippine Harvest” ninaMaximoRamos and FlorentinoValeros
“Philippine Writings” niTeodoroAgoncillo
SamahangPampanitikan:
Philippine Writers Association
Philippine Educational Theatre Association
Paksangtula–Pagpupuriat pag-ibigsabayan
DALAWANG PANGKAT NG MGA MAKATA

MakatangMakalumao Konserbatibo MakatangMakabago

Lope K. Santos JoseCorazon de Jesus

IdelfonsoSantos CirioH. Panganiban
RufinoAlejandro FlorentinoCollantes
TeodoroAgoncillo Emilio Mar Antonio
TeodoroGener Fernando Monteon
InigoEd. Regalado AnicietoF. Silvestre
Pedro Gatmaitan Amado V. Hernandez
Jose Villa Panganiban Alejandro G. Abadilla
Clodualdodel Mundo

Jose Villa Panganiban–Kinilala sa panahong ito dahil sa akdang “Ang Bayan Ko’y Ito”
Anicieto Silvestre –“Pambansang Makata”. Ipinapanalo niya ang kanyang dalawang tula
sa patimpalak ng SWP noong1946.”Mutya ng Silangan” at “Ako’y Lahing Kayumanggi”
Alejandro G. Abadilla–“Makata ng makabagong panahon. Tinalikuran ang matandang
panulaan sa tulang “Ako ang Daigdig”. Tinanghal na “Pangunahing Makata” noong
1957. Tradisyunal parin ang istilo dahil mabulaklak at sentimental pa rin ang pagsusulat.
Aliwan–Babasahing pinaglalathalaan ng mga nobela.

NOBELA

“Lumang Simbahan”
“Halik sa Bandila”
“Dalagang Bukid”
“Banaag at Sikat”
“Tahanang Walang Ilaw”
Katangian ng Nobela–nagtatanghal ng diwang makabayan, kamalayang sosyal,
kamalayang pangkasaysayan at kinakikitaan ng intelektwalismo.

 Nobelista:
Julian Cruz Balmaceda
Faustino Aguilar
Faustio Galauran
Lope K. Santos
Jose Esperanza Cruz
 “Hulyo 4, 1934 AD” ni Dionisio Salazar pinakamahusay na dulang naisulat. Dulang
naglalahad ng isang mapanganib at madugong misyonng Hukbong Mapagpalayang
Bayan. Layuning mapabagsak ang pamahalaang Pilipino sa panahon ni Magsaysay.
“Sampung Dula na Tig-iisang Yugto” nina S. Flores at M.J. Enriquez Nailimbag na
katipunan sa panahong ito.

KILUSAN

 Mga kilusang nagbigay sigla sa sining ng dula

Children’s Museum and Library Inc.
Citizen’s Crusade for Mass Media
Philippine Educational Theatre Association
UP Mobile Theatre
Arena Theatre

PANITIKAN SA PANAHON NG AKTIBISMO (1960-1972)

 Manunulat na Aktibista (panahon ng Amerikano):

Patricio Mariano
Tomas Remigro
Pedro Paterno
PascualPoblete
Juan K. Abad
Aurelio Tolentino

 Manunulat na aktibista (panahon ng Hapon) :

Teodoro Agoncillo
Teo S. Buhain
 “Sulong Tayong Girilyero” palasak na awitin ng HUKBALAHAP
 Pahayagan–“Katubusan ng Bayan” at “Hukbalahap”
 Paksangdula-pakikibaka

 NECDA –Nueva Ecija Cultural and Dramatic Association, isang samahang pang kultura
  1960-1970 –kinkitaan ng kaisahan, kalinawan, kaayusan ng pagkakaugnay-ugnayang
pagsasalaysay at ang kanilang wika ay simple at tahasan

NOBELA
 “Ibong Mandaragit” at “Luhang Buwaya” ni Amado V. Hernandez
 “Mga Halik sa Alabok” ni Dominadro Mirasol
 “ Satanas sa Lupa” ni Celso A. Carunungan
 “Dilim sa Umaga” ni EfrenAbueg
 “Daluyong” ni Lazaro Francisco
 “Apoy sa Madaling Araw” ni Rogelio Ordoez
 “Dugo sa Bukang Liwayway” ni Rogelio Sikat

PEDRO M. RICARTE

Sinuri ang mga akdang nasuuslat sa panahon ng aktibismo ay nakita niyang sa panahong
ang isang bansa ay nasa kalagayang humihingi ng pagbabago, ang mga makatang may
pakikilahok ang siyang kailangan at masasabing may mahalagang papel na dapat
gampanan.
Ang mga makata ay mga propetang tagahanap ng katotohanan at pananalig
Ang bagong panitikan sa panahon ng aktibismo ay para sa masa at mararahas na salita
ang kailangan upang maipadama ang katotohanan sa mga mambabasa.

AMADO V. HERNANDEZ
Isang manunulat na naghimagsik sa lenggwaheng tula. Isang sosyolista raw ayon kay
Buenaventura S. Medina Jr. Tinaguriang “Makatang Manggagawa o Anakpawis”. “Isang
Dipang Langit”, “Ang Panday”, “Ang Pulubi sa Puno ng Tulay”, “Walong Salarin”, “Butil
ng mga Perlas at Patak ng Luha”, “Luhang Buwaya” at “Ibong Mandaragit”.

 Makata:
Virgilio S. Almario
Teo S. Baylen
Rodolfo S. Salandanan
Bienvenido Ramos
Rogelio Mangahas
Epifanio San Juan
  Ang mga madre at pari ay nakialam narin at nakilahok sa pamamagitan ng paglulunsad
ng mga babasahing progresibo

 Katangian–mapanuri at mapagmasid sa kalagayan ng bayan, nagpapakita ng

kamalayang panlipunan, nagtataglay ng damdaming mapanghimagsik, matapat, hindi
makasarili at nag-aanyaya ng pakikilahok at pagkilos, tahasan, matatalim at mabalasik
ang wika.
 Paksa–kabulukan ng lipunan, pamahalaan at pulitika, kalakaran ng buhay na tiwali at
kahirapan ng mga anakpawis

PANITIKAN SA PANAHON NG BATAS MILITAR AT BAGONG LIPUNAN (1972-1985)

Setyembre 21, 1972 –ipinairal ni Marcos ang Batas Militar.

Nagkaroon ng katahimikan. Natigil ang krimen at pagtaas ng mga bilihin dahil sa
KADIWA CENTERS.
Nagkaroon ng pagbabagong-isip ang mga Pilipino
Pang. Marcos –pangunahing manunulat
Tinaguriang panahon ng SANAYSAY at TALUMPATI ang Panahong ito.
Itinuring na pinakubod ng panitikang pampulitika at panlipunan anG panulat ni Marcos

SLOGAN
“ Sa ikauunlad ng bayan, disiplina ang kailangan”
“Ang pagsunod sa magulang ay tanda ng anak na magalang”
“Huwag mag siksikan, tayo’y magbigayan”
“Mag planong pamilya, nang ang buhay ay lumigaya”
“Tayo’y mag tanim upang mabuhay”

AKDA
“Five Years of the New Society”
“Notes on the New Society”
“The Democratic Revolution in the Philippines”
“Today’s Revolution: Democracy”
“Tadhana: The History of the Filipino People”
“The Rebellion of the Poor”
“A Dialogue with my People (katipunan ng talumpati)
TULA

Paksa –pag-ibig, buhay at kaligtasan

“Pilipino: Isang Depinisyon” ni Ponciano Pineda
“Mga Nota sa Loob ng Isang Lounge” ni ElinyaMabanglo
“Tula sa Aking Panahon” ni CC. Mark UezJr.
“Uod” ni Rogelio Salandanan
“Punta Blanco” ni Mike L. Birgonia
“Bangungot sa Katanghalian” ni Jesus Manuel Bautista
“Paglalakbay: Mga Piling Tula” ni Domingo Landicho

NOBELA
Ang mga nobela ng naisulat sa Bagong Lipunan ay KOMERSYAL ang anyo.
Paksa–pag-ibig
 Nobelista:
Liwayway Arceo Bautista
Rosario Guzmen Lingat
Bienvenido Ramos
Benjamin Pascual

URI NG DULA

 Nicanor Tiongson
Palabas–ang mga dulang Pilipino na may impluwensiya ng Kastila tulad ng sarswela at
komedya, stage show at bodabil. Layunin ng mga dulang palabas ang mag bigay ng aliw.
Halimbawa, “Hanggang Dito na Lamang at Maraming Salamat” ni Orlando Nadresat
“Bata pa si Sabel” ni Raul Silos.
Paloob–dulang sumasalamin sa lipunan at pakikisangkot ng tao sa lipunan.
Halimbawa, “Kabesang Tales” ni Paul Dumol at “Maranatha” ni Rodolfo Galenzaga
Imelda Marcos –tinangkang buhayin ang sarswela sa pamamagitan ng SARSWELA
FOUNDATION OF THE PHILIPPINES
Mahalagang Tungkulin ng Dula–pagkakagamit nito pagtataguyod ng mga proyektong
inilunsad para mapaunlad ang mga kaanyuan.
Youth Civic Action Program
 Paksa–pagpaplano ng pamilya, pagtatanimat pagpapasagana sa buhay bunga ng sariling
pagsisikap.

PANITIKAN SA PANAHON NG LAKAS BAYAN HANGGANG SA KASALUKUYAN (1896-

KASALUKUYAN)

Agosto21, 1983 –nagimbal ang sambayanang Pilipino nang naganap ang pagkamatay ni
Benigno Aquino
Pebrero12, 1986 –nagkaroon ng halalan nalabag sa itinadhanang Saligang Batas.
Sa pagbabagong pamahalaan ay muling nabuhay ang panitikan ng mga manunulat na
ilang panahon ding nanahimik.
Naging Malaya muli ang kanilang panulat
Nagkaroon ng kalayaan sa pagpapahayag

Naging layunin ng makata na ang mga tulang kanilang sinusulat ay makapaghatid ng

mahahalagang mensahe sa mga mambabasa upang maging kasangkapan sa pagbabago
ng lipunang Pilipino
May mga awiting gumigising ng damdamin at nangangaral sa mga kabataan
Ang mga rap ninaFrancis Magalona, Andrew E at Carlos Agassi ay ipinagpapalagay na
mabisa sa paghahatid ng mensahe.

Nobelista:
Rogelio Sikat
Efren Abueg
Dominador Mirasol
Rogelio Ordonez
2 uri ng nobela:
Pampanitikan–layuning mag hasik ng kamalayang panlipunan
Komersyal–layunin ay kumita ng pera

MANANAYSAY
Isagani Cruz
Edgardo Maranan
Pedro Ricarte
Buenaventura Medina
Rolando Tinio
 Virgilio Almario

KWENTISTA
Isagani Cruz
Edgardo Maranan
Pedro Ricarte
Buenaventura Medina
Rolando Tinio
Virgilio Almario

MGA TEORYA AT DULOG SA PAGSUSURING PAMPANITIKAN

 TEORYA
PORMULASYON NG PALILINAWING MGA SIMULAIN NG MGA TIYAK NA KAISIPAN
UPANG MAKALIKHA NG MALINAW AT SISTEMATIKONG PARAAN NG PAGLALARAWAN
O PAGPAPALIWANAG UKOL DITO.
 TEORYANG PAMPANITIKAN
ISANG SISTEMATIKONG PAG-AARAL AT ANG MGA PARAAN SA PAG-AARAL NG
PANITIKAN NA NAGLALARAWAN SA TUNGKULIN NG PANITIKAN KABILANG ANG
LAYUNIN NG MAY-AKDA SA PAGSULAT.
 DULOG
Ayon kay Anthony, ito ay isang set ng mga pagpapalagay hinggil sa kalikasan ng wika,
pagkatuto, at pagtuturo.
“Lubos na nadadama at nauunawaan angi sang akda kung nauunawaan ng
mag-aaral ang iba’t -ibang dulog at teorya na maaaring gamitin sa pagsusuri ng
isang akdang pampanitikan.”

KLASISMO
Ang klasisismo o klasismo ay isa sa teoryang pampanitikan na nagmula sa Gresya. Mas
higit na pinapahalagahan ang kaisipan kay sa damdamin.
Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba
ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan ang daloy ng mga pangyayari,
matipid at piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging nagtatapos nang may
kaayusan.
Ipinahahayag ng klasismo na ang isang akda ay hindi naluluma o nalalaos, sa kabilang
dako ay nangyayari o nagaganap parin sa kasalukuyan.
Nakasaad rin ditto na ang panitikan ay nakatuon sa punakamataas patungo sa
pinakamababa , ibig sabihin sa itaas matatagpuan ang kapangyarihan at kagandahan.

HUMANISMO
Ito ay sumibol sa panahon ng Muling Pagsibol o Renacimiento (Renaissance). Ito ay
nagmula sa salitang ingles na “human” o tao sa Filipino.
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo. Binibigyang- tuon
ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento at iba pa.
Ayon kay PROTAGORAS (Villafuerte, 1988) “Ang tao ang sentro ng daigdig, ang
sukatan ng lahat ng bagay at panginoon ng kanyang kapalaran.”
Humanismo:Dignidad, Pagpapahalaga sa Sarili at Kapwa
Ang teoryang humanismo ay pananaw na nakasentro sa tao sa halip na sa Diyos.
Sa pilisopiya, ito ay atityud na nagbibigay diin sa DIGNIDAD AT KAHALAGAHAN ng tao
Pinaniniwalaang ang tao ay nilikhang RASYUNAL.
Karaniwang ginagamit ang humanismo para ilarawan ang kilusang panitikan at kultura
sa kanlurang Europa noong ika-14 hanggang ika-15 siglo.
Nagbigay ng bagong sigla ang humanismo ang pagkakatuklas ng paglilimbag noong ika-
15 siglo sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng mga klasikong edisyon.
Sa pagsusuri ng panitikan ayon sa pananaw na humanistiko, mainam na tingnan ang
sumusunod:
Pagkatao
Tema ng kwento
Mga pagpapahalagang pantao: moral at etikal ba?
Mga bagay na nakaiinfluwensya sa pagkatao ng tauhan; at
Pamamaraan ng pagbibigay solusyon sa problema.

IMAHISMO
Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit na maghahayag sa mga
damdamin, kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-akda na higit
na madaling maunawaan kaysa gumamit lamang ng karaniwang salita.
Isang pamamalagay na kinakailangang gumamit ng matipid at maingat na paggamit ng
mga salita upang makabuo ng konkretong imahen.
Ito ay umusbong noong 1900 at sa unang dalawang dekada ng ika-20 siglo lumalaganap
ang imahismo bilang isang kilusang panulaan sa Estados Unidos at Inglatera.
Nagbibigay-pansin sa hanay ng mga salita at simbolismo ang nasabing kilusan. Ilan sa
mga prominenteng pangalan sa kilusang ito ay ang mga makatang Amerikanong sina
Ezra Pound, Amy Loswell, John Gould Fletcher at Hilda Doolittle.
Samantala, sa Ingletera naman ay nakilala ang mga manunulat na sina D.H. Lawrence at
Richard Aldington. Kasabay ng kanilang paglikha ng mga obra sa ganitong lapit,
nagpalaganap din ang kanilang hanay ng mga manifesto at sanaysay na kumakatawan
sa kanilang teorya.

REALISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ng may- akda sa
kanyang lipunan SA MAKATOTOHANANG PAMAMARAAN.
Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo
sapagkat isinaalang-alang ng may- akda ang kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang
sinulat.
Nagpapajhayag ito ng pagtanggap sa katotohanan o realidad ng buhay . ipinaglalaban ng
teoryang realism ang katotohan kaysa kagandahan.
HALIMBAWA:
AMBO
 Isang maikling kuwentong isinulat ni Wilfredo Virtusio.
 Ito ay tumatalakay sa katiwalian na siyang dahilan ng paghihirap ng maraming
mamamayan.
 Sinasalamin nito ang kawalang pakialam ng mga opisyales na walang ibang inatupag
kung hindi ang magkamal ng salaping nagmumula sa paghihirap ng mga taong ang nais
lamang ay maibigay ang pangunahing pangangailangan ng kanilang pamilya.
Bangkang Papel
 Isinulat ni Genoveva Edroza- Matute. Ito ay unang nailathala noong 1946.
 Ang isyung tinalakay sa kwento ay ang pagkawasak ng pamilya
dahil sa gera.
 Unang nailathala noong 1946, ang taon kung saan nagkamit ng Pilipinas ang tunay na
kalayaan at unang taon kung saan maaring maglathala ng mga kwento ang awtor.
 Bakas sa kwento ang kinimkim na saluobin ng awtor tungkol sa digmaan
noong pinlanong sakupin ng mga Hapon ang Pilipinas.
 Ang kwentong ito ay tungkol sa pagbabalik-tanaw ng tagapagsalaysay sa tuwing
nakakakita siya ng mga batang nag papalutang ng bangkang papel.

FEMINISMO
Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang pambabae at
iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang
panitikan ay feminism sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan ay
Ipimayagpag anG mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.

PORMALISMO O PORMALISTIKO
Ang pagtuklas at pagpapaliwanag sa anyo ng akda ang tanging layunin ng pagsusuring
formalistiko. Hindi binibigyang-diin sa teoryang ito ang buhay ng may-akda, hindi
nakapaloob ang kasaysayan, at lalong walang mababanaag na implikasyong
sosyolohikal, politikal, sikolohikal, at ekonomikal. Samakatuwid, ang pisikal na
katangian ng akda ang pinakaubod ng pagdulog na ito.

SIKOLOHIKAL
Tumutukoy sa isang uri ng kritisismo na nagbibigay-diin sa porma ng isang teksto at
hindi sa nilalaman nito.
Binibigyan nito ng markadong atensyon ang kaayusan, istilo, o paraang artistiko ng
teksto.
Iniiwasan nito ang pagtatalakay ng mga elementong labas sa teksto mismo tulad ng
histori, politika, at talambuhay.
Tinatalakay sa akda ang mga damdaming namamayani sa mga tauhan gaya ng
pagmamahal, paghanga, pagkadakila, gayon din ang mga negatibong damdamin ng
pangamba, takot, galit, pagkabigo, at iba pa. Mahalagang masuri ang emosyon at
makilala ang tunay na katauhan ng indibidwal.
 Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga salik
(factor) sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pagkatao)
sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o
nagkakaroon ng panibagong behavior dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito.

EKSISTENSYALISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili o magdesisyon
para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human
existence).
Sa utak at isip nakasentro ang teoryang pampanitikang ito [dahil] utak ang
nagpapagana sa tao. Tao ang pangunahing nilikha sa mundo; siya lamang ang may
kakayahang mag-isip at magdesisyon, hindi gaya ng hayop at ibang nilalang.

ROMANTISISMO
Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t-ibang paraan ng tao o sumasagisag
sa tao sa pag aaral ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong kinagagalawan.
Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ng isang nilalang ang lahat upang
maipaalam lamang ang kanyan pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.
Binibigyang halaga ang indibidwalismo, rebolusyon, imahinasyon at likas.
Pagtakas mula sa realidad o katotohanan.

MAKISMO O MARXISMO
Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao ay may sariling
kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang- ekonomiyang kahirapan
at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng pag-ahon mula sa
kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.
Pinakikita ang pagtutunggalian ng dalawang magkasalungat na pwersa.

SOSYOLOHIKAL

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan ng lipunang

kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan sa
pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa
sa magpuksa sa mga katulad na suliranin.
Sa pagsusuri ng mga akda ay natatalakay ang mga kalagayang sosyal, ang
kapamuhayan, ang mga sitwasyong nag-uudyok ng karahasan, nagtutulak sa tao sa
ganoon at ganitong buhay, mga pagkakataong nagiging sanhi o bunga kaya ng mga
pang-aapi at pagkaapi, pagkaduhagi, kaimbihan o dili kaya’y ng kadakilaan, kagitingan,
kabayanihan ng isang tao o pangkat ng tao.
MORALISTIKO

Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa

moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga
pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali
ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay
napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.
Sa pag-aaral ng akda ay naroroon ang moralistikong pananaw at binibigyang-diin ang
layuning dakilain at pahalagahan ang kabutihan at itakwil ang kasamaan. Ngunit huwag
ipagkakamali na sa pag-aaral ng akda [na ginamitan nito] ay sapat nang itanong kung
anong aral ng akda dapat matutong timbangin ang lakas at kahinaan ng tao sa harap ng
pagsubok.

BAYOGRAPIKAL

Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-

akda. Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang mga bahagi sa buhay ng may-
akda na siya niyang pinakamasaya, pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga
“pinaka” na inaasahang magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa
mundo
Ang sabi nga nina Ramos at Mendiola (1994):
“Sa paggamit ng pantalambuhay na kritisismo, matutuklasan pa rin ang iba pang
impluwensiyang makakatulong sa sining ng manunulat – ang mga pilosopiyang
kaakbay sa kanyang panahon, ang mga aklat o ang mga akda na kanyang binasa, ang
iba pang tao na nagsilbing gabay o nagmulat sa kanyang magsulat.”
Sa paggamit ng dulog bayograpikal, kinakailangang bigyang- pansin ng mga mag-aaral o
manananaliksik ang ilang kondisyong ito:
1. Ang binabasa at sinusuri ay ang akda at ito’y hindi dapat ipagpalit sa pagtalakay sa
buhay ng makata o manunulat.
2. Sa teoryang bayograpikal, ang pagpapasiya sa binasang akda ay hindi
kapintasan o kahinaan ng may-akda.

QUEER

Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunan sa mga

homosexual. Kung ang mga babae ay may feminismo ang mga homosexual naman ay
queer.
HISTORIKAL

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan ay bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita
na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

KULTURAL

Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindi

nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga kaugalian, paniniwala at tradisyong
minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi.
Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay natatangi.

FEMINISMO – MARKISMO

Ang layunin ng panitikan ay ilantad ang iba’t ibang paraan ng kababaihan sa pagtugon
sa suliraning kanyang kinakaharap. Isang halimbawa nito ay ang pagkilala sa
prostitusyon bilang tuwirang tugon sa suliraning dinaranas sa halip na ito’y kasamaan at
suliranin ng lipunan.

DEKONSTRUKSYON

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo sa tao at
mundo.
Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw ang
nag- udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais
iparating ay ang kabuuan ng pagtao at mundo.

NATURALISMO

Ito’y teoryang pampanitikan na naniniwalang malayang kagustuhan ang isang tao dahil
ang kanyang buhay ay hinuhubog lamang ng kanyang heredity at kapaligiran. Sa
panitikan, layon nito na ipakita nang walang panghuhusga ang isang bahagi ng buhay.
Nabibigyang pansin dito ang mga saloobin, damdamin, kilos at gawi ng mga tauhan.
PANGKALAHATANG PANANAW
“Huwag niyong husgahan ang tao sa panlabas niyang anyo bagkus alamin muna ang
pinagmulan ng katangian niyang ito” sapagkat “kung ano ang ginawa mo sa iyong
kapwa, iyon din ang iyong matatanggap.”
SIKO – ANALITIKO

Tanging ang ekonomiya lamang ang motibo ng lipunan. “Nasa paghahanapbuhay ang
tugon upang lasapin ang sarap ng buhay.” Nagkakaroon lamang ng maturidad ang
isang tao bunga ng kanyang kamalayan sa kahirapan.

ARKETIPAL

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa

pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo
sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan
sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang
lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa
mga mambabasa.
Kumukuha karaniwan ng mga simbolismo o imahe sa mga kwentong hango sa
mitolohiya, epiko, o maging sa bibliya tulad ng kalapati, tanikala, timbangan, kandila,
sulo, at iba pa.

PANUNURING PAMPANITIKAN

Kinilala, hinangaan, at ipinagmamalaki ng mga makata at manunulat na Pilipino sina

Alejandro G. Abadilla at Clodualdo del Mundo bilang namumukod-tanging kritikong
panitikang Filipino noong kanilang panahon.
Sa bisa ng “Parolang Ginto” ni Clodualdo del Mundo noong 1972, si del Mundo ay
nagsimula ng pamimili ng sa palagay niya’y pinakamahusay na katha ng mga buwan at
taon. Ang panunuri at pamimiling ito ay tumagal nang walang patlang hanggang noong
1935.
Samantala, kung papaano sa pamamagitan ng kanyang “Parolang Ginto” ay pinasok ni
del Mundo ang larangan ng pamumuna o panunuri, si Alejandro G. Abadilla naman ay
pumagitna sa larangan sa pamamagitan ng kanyang “Talaang Bughaw” noong 1932, na
sagisag mula noon hanggang ngayon, sa buwanan at taunang pamimili ng
pinakamahuhusay na akda, maging tula o akda man.
Sa “Hindi na Uso ang Hindi pa Uso: Ang Kritika sa Panahon pa ng Iraq,” isang sanaysay ni
Isagani R. Cruz ay sunud-sunod na tanong ang kanyang ipinukol sa mga mambabasa
bilang paglalarawan sa mga nangyayari ngayon sa larangan ng panunuri na itinutumbas
niya sa salitang kritika: Ano ba ang tayo ng kritika sa kasalukuyan? Ano ba ang uso ay
hindi uso? Anu-ano ang mga isyu na nalutas na at ano pa ang hindi nalulutas? Sa
madaling salita’y nasaan na ba tayo ngayon sa kritika?
 PANUNURING PAMPANITIKAN - Ito ay isang malalim na paghihimay sa mga akdang
pampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng iba’t ibang dulog ng kritisismo para sa
mabisang pag-unawa sa malikhaing manunulat at katha.
Ang pagsusuring pampanitikan ay isang pag-aaral, pagtalakay, pagsusuri at
pagpapaliwanag ng panitikan. Ito ay may dalawang sangay. Ang unang sangay ay ang
Pagdulog. Ang mga uri nito ay pormalistiko o pang-anyo. Ang pangalawa ay ang
moralistiko. Ang pangatlo ay ang sikolohikal. at ang huling uri ay sosyolohikal-
panlipunan.
Ang pangalawang sangay ay ang Pananalig. Binubuo ito ng maraming uri. Ang mga uri
nito ay klasisismo, romantisismo, realismo, naturalismo, impresyunalismo,
ekspresyunalismo, simbolismo, eksistensiyalismo, at peminismo.

Mga Simulain sa Panunuring Pampanitikan

1. Ang pagsusuri sa akda ay dapat may uri at katangian ng katalinuhan, seryoso at

marubdob na damdamin at ng tapat na mithi sa kalayaan.
2. Sa pagsusuri ng anumang akda ay kailangang mahusay ang organisasyon o balangkas ng
lahok. Bahagi ito ng disiplina ng pagsusuri.
3. Sa pagsusuri ng anumang akda ay dapat maging maganda ang paksa, may kalinisan ang
wika at organisado ang paglalahad.
4. Sa pagsusuri ay mahalagang mahagap ng may-akda ang kanyang piniling paksa, mahusay
ang pagtatalakay at organisasyon ng material, malinaw ang balangkas na
kinapapalooban ng malinaw na tesis o argumento na sinundan ng buong sanaysay, may
naidagdag sa kasalukuyang kaalaman tungkol sa panitikan at mahusay at makinis ang
pagkakasulat.

Ang pahayag sa itaas ay nagmula kina Dr. Soledad S. Reyes, Dr. Loline M. Antillon at Prop.
Tomas O. Ongoco na naging lupong inampalan sa Timpalak sa Pagsulat ng Sanaysay-
Panunuring Pampanitikan sa Panitikang Nasusulat sa Katutubong Wika sa Pilipinas.

5. Sa pagsusuri ng tula, ang pananarili sa pananagisag sa tula ay hindi dapat panaigin. Ang
katangian ng makasining na tula ay ang sikad na damdamin at lawak ng pangitain nito.
Ang simulaing ito ay ayon kay Ruben Vega na siya ring nagsabing ang mahalaga sa tula
ay ang lasa at hipo nito at hindi ang balat ng prutas. Ayon pa sa kanya, ang buhay raw ng
sining ay nasa ubod at laman.
6. 6. Ang pamimili ng paksang tutulain ay hindi siyang mabisang sukatan ng kakayahan ng
ng makata. Sa halip, ang higit na kailangang pahalagahan at sukatin upang makagawa ng
makatarungang pagahatol ay kung papaano ang pagkatula. Ayon kay Pedro L. Ricarte,
kung papaanong buhat sa paksang kinuha sa pagtutulong-tulong ng sensibilidad,
kadalubhasaan, institusyong ang tunay na tula ay kailangang matigib ng damdamin,
 kinakailangang managana sa kabuuan nito, sapagkat kung hindi mapupuno sa
damdamin, kailanma’y hindi maaaring matibag sa mga taludtod nito ang isang
kagandahan.
7. Ang susuriing akda ay kailangang napapanahon, may matibay na kaisahan,
makapangyarihan ang paggamit ng wika at may malalim na kaalaman sa teoryang
pampanitikan.
8. Ang susuriing akda ay kailangang nagpapamalas ng masinop na pag-uugnay ng mga
sangkap ng pagsulat.

Bakit mahalaga ang panunuring pampanitikan?

Mapahahalagahan lamang natin nang lubos ang isang akda kung tayo’y may kinalaman sa
pagsusuri nito.

Critique o Criticism (Panunuri o Kritisismo)

• Naghahanap ng mali – Kritisismo

• Naghahanap ng estruktura – Panunuri

• Naghahanap ng kung ano ang pwede – Panunuri

• Naghahanap ng kulang – Kritisismo

• Nagtatanong upang maliwanagan – Panunuri

• Nagbibigay agad ng hatol sa hindi niya maunawaan – Kritisismo

• Nakalahad sa malupit at mapanuyang tinig – Kritisismo

• Nakalahad sa mabuti, matapat, at obhetibong tinig – Panunuri

• Positibo – Panunuri

• Negatibo – Kritisismo

• Malabo at malawak – Kritisismo

• Kongkreto at tiyak – Panunuri

• Seryoso at hindi marunong magpatawa – Kritisismo

• Nagpapatawa rin – Panunuri

• Naghahanap ng pagkukulang sa manunulat at sa akda – Kritisismo

• Tumitingin lamang sa kung ano ang nasa pahina – Panunuri

Mga Katangiang Dapat Taglayin ng isang Kritiko

• Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang panunuri ng mga akdang pampanitikan
bilang isang sining.

• Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang manunuri ng akdang pampanitikan at hindi
manunuri ng lipunan, manunulat, mambabasa o ideolohiya.

• Ang kritiko ay laging bukas ang pananaw sa mga pagbabagong nagaganap sa panitikan.

• Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng ibang mga kritiko na patuloy na sumasandig sa
ibang disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, atbp.

• Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa paraan ng
pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at batas.

• Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang kritiko ang tigas ng damdaming
naninindigan upang maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang kanyang
pagmamalasakit, ay ipinakilala ng mga pangyayari nang mga unang taon ng kanyang pamimili.

“Ang pinakamahalagang bagay ay hindi nakikita ng mga mata sapagkat ang tunay na halaga ng
bagay, puso lamang ang nakadarama.” - Aral mula sa Ang Munting Prinsipe ni Antoine de Saint-
Exupery

Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan

Ang taksonomi ni Benjamin Bloom (1984) ay makakatulong sa pagkakategorya ng mga tanong

pantalakayan at pampagsusulit.

-Kaalaman

-Komprehensyon

-Aplikasyon

-Analisis

-Sintesis

-Ebalwasyon

Kaalaman -obserbasyon -impormasyon -petsa, pangyayari, lugar, tao, atbp -pangunahing ideya
-Ilista, tukuyin, ipakita, ano, sino kailan, saan, atbp.
Komprehensyon -pag-unawa sa impormasyon at kahulugan -pag-i-interpret ng mga facts -
paghahambing -pag-aayos at paghihinuha -ibuod, ilarawan, ihambing, iinterpret, hinuhain,
talakayin

Aplikasyon -paggamit ng impormasyon, metodo at konsepto -pag-lutas ng suliranin gamit ng

kakayahan at kaalaman -iaplay, idemonstrate, mageksperimento, tuklasin, lutasin

Analisis -pagtuklas ng mga pattern -organisasyon at rekognisyon -pagtukoy sa nakatangong

kahulugan at mga komponent -suriin, isaayos, ihiwalay, piliin, hatiin, pag-ugnay-ugnayin

Sintesis -paggamit ng dating kaalaman sa paglikha ng bagong kaalaman -paglalahat at

konklusyon -planuhin, lumikha, iintegreyt, magdisenyo, paglalahat/konklusyon, isintesays, isulat
muli

Ebalwasyon -paghahambing at pagdidiskrimineyt ng ideya -pag-aases ng halaga ng mga teorya -

presentasyon -pagpapasya batay sa argumento -iases, pagpasyahan, markahan, subukin,
magmungkahi, suportahan, husgahan

Tatlong Antas ng Pagsusuri:

-Pagsusuring panlinggwistika

-Pagsusuring pangnilalaman

-Pagsusuring pampanitikan

PAGSUSURING PANLINGGWISTIKA Pagsusuri sa akda ayon sa tiyak na elementong ponemiko

tulad ng sukat at tugma, pantig, letra,

PAGSUSURING PANLINGGWISTIKA Masusuri ang akda batay sa mga kahulugan ng salita (pagpili at
etimolodyi).

PAGSUSURING PANGNILALAMAN Pagsusuri sa akda ayon sa mga nais sabihin nito (konteksto).

PAGSUSURING PANGNILALAMAN Susuriin batay sa tiyak na tradisyunal na elemento at

pagtukoy sa bisa ng akda sa

PAGSUSURING PAMPANITIKAN Pagsusuri sa akda ayon sa mga tiyak na teorya (Formalismo,

Marxismo, Feminismo, Naturalismo,

PAGSUSURING PAMPANITIKAN Masusuri ang akda batay pamantayan ng pamumuna,

katawagang pampanitikan, ugnayan at pagkakaayos ng

PANITIKANG PILIPINO
Dalawang paraan ng Pag-uuring PanitikangPilipino
Ayon sa paghahalin
Napapangkat satatlo:
1. . Pasalindila –sa paraan ngpaglilipat ngdilao bibig.
Sa palagian nilang pakikinig at pagbigkas, naisasalin ito hanggang sa susunod na henerasyon.

2. Pasalinsulat -Ang mga panitikan ay isinulato inukit at ginuhit sa balabak ng kahoy o mga
dahun-dahon.

Nang dumating ang mga Kastila, dala nila ang imprenta.

3. Pansalintroniko -ang pamamaraan ng paghahalin ng panitikan ay mga kagamitang

elektroniko, tape recorder, plaka, VHS tapes, at disk sacomputer

Ayon sa anyo
Nahahati sa tatlonguri:
1.Patula -ito ay saknungan na ang bawat taludturan ay maaaring may bilang o sukat ang mga
pantig at may magkakasintunog o magkakatugmang pantig sahulihan.
Maaari rin naman itong malaya at wala ang mga katangiang unangnabanggit.

2.Patuluyan o Prosa -ito aypatalata

3. Patanghal -ito’y isinasadula sa entablado, sa bahay, o sa bakuran o kahit na sa daan o

saanman. Ito’y maaaring patula o patuluyan, dahil maaaring ang diyalogo nito ay nasusulat sa
alinman sa dalawanganyo.

Anyong PATULA
Ay saknungan at ang bawat taludturan ay maaaring may bilang o sukat ang mgapantig.
Ang mga pantig sa hulihanay maaaring magkasintunog o magkatugma.
Maaari rin namang ito ay maging malaya at walang mga katangiang tulad ng unang nabanggit.

Ang mga anyong patula ay may apat nauri

1.Tulang pasalaysay

2.Tulang paawit o liriko

3.Tulang dula o pantanghalan,at

4.Tulang patnigan.

TulangPasalaysay
Aynaglalarawanngmgatagpoopangyayaringmahahalagasabuhay.
Ito ay may tatlong uri –ang epiko, awit at kurido, atbalad.
1.EPIKO
ay mahabang tula na inaawit o binibigkas. Nauukol ito sa kababalaghan at pagtatagumpay ng
pangunahing tauhan laban sa mga panganib at hamong kanyang natatanggap. Ang mga
nagsulat nito ay naglayong gamitin ito saritwal.

Biag ni Lam-ang (Buhay niLam-ang)

Isinulat ito ni Pedro Bukaneg ngtaga-Abra.
Ito ay kilala bilang pinakamatandang epikongnaitala.
Nakasulat ito sa salitang Iloko at tungkol sa mga pambihirang pakikipagsapalaran ni Lam-ang,
ang pangunahing tauhan ngepiko.

Hudhud.
Ang epikong ito ng Ifugao ay kinakanta tuwing may importanteng mga kasayahan, katulad ng
anihan atpagtatanim.

2.AwIT
ay tungkol sa pagkamaginoo at pakikipagsapalaran ng mga pangunahing tauhang mga reyna’t
hari, prinsesa’t prinsipe. Ang awit ay may 12 ang sukat ngpantig.

Florante at Laura –FranciscoBalagtas

“Halina, Laura ko’t akingkailangan
ngayon, ang lingap mo nang naunangaraw; ngayon hinihingi ang iyong pagdamay-
ang abang sinta mo’y nasakamatayan.
“At ngayong malaki ang aking dalita ay di humahanap ng maramingluha; sukat ang kapatak
namakaapula,
kung sa may pagsintang puso mo’ymagmula.
“Katawan ko ngayo’y siyasatin, ibig, tingnan ang sugat kong di gawa ngkalis; hugasan ang
dugong nanalong sa gitgit sa kamay ko, paa’t natatalingliig.

3.KORIDO
ay tungkol sa pagkamaginoo at pakikipagsapalaran ng mga pangunahing tauhang mga reyna’t
hari, prinsesa’t prinsipe. Ang korido ay may 10 angsukat.
Ang IbongAdarna

4.BALAD
ay tulang inaawit habang may nagsasayaw. Mayroon itong anim hanggang walongpantig.

Balitaw
Debateng awit atsayaw
tungkol sa pagmamahalan ng isang babae at isang lalaki.

Tulang Paawit oLiriko

Ito ay nagtataglay ng mga karanasan, kaisipan, guniguni, pangarap at iba’t-ibang damdaming
maaaringmadama ng may-akda o ngibang
tao. Ito ay maikli atpayak.

1. AwitingBayan
ay mula pa sa mga ninuno natin at magpahanggang ngayon ay kinakanta o inaawit pa rinnatin.
Lupang Hinirang, Leron Leron Sinta, Dalagang Pilipina, Bahay Kubo, Paruparong Bukid

2.SoNETO
ay tungkol sa damdamin at kaisipan. Ito ay may 14 na taludtod. Ang nilalaman ay tungkol sa
damdamin at kaisipan at may malinaw na kabatiran sa likas napagkatao.

Soneto Para Sa Makatang Makabayan ni Ron deVera

•kung wika ang sandata at tugmaan ang digma gawan ng sarswela ang aping magsasaka
ikuwento ang buhay ng nasaselda

at ipagbalagtasan ang tunay napaglaya

•kung lapis ang sandata at nasa papel ang digma sumulat ng tula para sa mganawawala

gawan ng dalit ang pinatay na walang aba at bumuo ng nobela tungkol sapakikibaka
•kaya’t pulutin ang sandata at mamuno sadigmaan

pagka’t tula mo’y di lang pang silid-aklatan ang sinulat mo’y mumulat ng kaisipan makata ng
bayan, may lugar ka sakilusan
•ang obra mo ngayo’y di na lang pang libangan makata ng bayan, ngayon ay lumalaban!

3.ELIHIYA
ito ay patungkol sa kamatayan o sa pagdadalamhati lalo na sa paggunita sa isang
sumakabilang-buhayna.

Awit sa Isang Bangkay ni Bienvenido A.Ramos

•Ngayong hatinggabi'y nais kong awitin ang ayaw marinig ng aking Diwata; awit na kaiba may
bagong pagtingin may dugo ng buhay may tamis ngluha awit na hinabi ng buwang may silim…
(isinumpang awit ng mgabathala)

•Anila, ang awit ay ang kagandahan na nakaayubo sa ating paligid mabituing langit, bagwis
ngamihan

maingay na lunsod, at payapang bukid; (di iyan ang awit na ngayon ay alay… (iya'y dati na't
mga lumanghimig)
•Ang awit kong ito'y pipi't walang nota at dalit sa labi ng mgapulubi

kelan ay nasagpang ng mga buwitre aninong madapa sa mgabangketa

sa gabing ang buwa'y ni ayawngumisi
4.dALIT
kilala ito bilang awit sa pagsamba sa mga anito. Ngayon, ito ay tulang nagpaparangal sa
Dakilang Lumikha at may kahalong pilosopiya sabuhay.

5.PASTORAL
tungkol sa buhay sabukid.

Sa libis ng Nayon ni Sylvia LaTorre

•Kahit na gabing madilim sa libis ng nayon Taginting nitongkudyapiay isanghimatong Maligaya
ang panahon sa lahat ng naroroon Bawa’t puso’y tumutugon sanilalayon.

•Puno ng kawayan aynaglangitngitan Lalo na kung hipan ng hanging amihan Ang katahimikan
nitong kaparangan Pinukaw na tunay nitongkasayahan.

•Kung ang hanap mo ay ligaya sa buhay Sa libis ng nayon doon manirahan Taga-bukid man
may gintong kalooban, Kayamanan at dangal ngkabukiran.
6.ODA
ito ay isang papuri, panaghoy, o iba pang masiglangdamdamin.
Walang tiyak na bilang ang pantig attaludtod.

Oda Para Sa Isang Ina ni EngelbertLlavata

Ako ang naghugasngpingganAko ang bumuhay ng iyongpag-asa
Dahil ang ate ay ‘di momautusan;
Sa magandang buhay, nang sabihin Sa iyo ang aking mga pangarap Kasamakayo
Kasamaka
Ako ang nagwalis ngbakuran
Nang ‘di ka nagising nang maaga dahil Sa labis nakapaguran;
Ako ang nag-iigib ng iyongpambanlaw
Kapag ikaw ‘ynaglalaba;
Ako ang humawi sa buhok mong nakalugay Upang lumitaw ang ‘dikumukupas
Kaya ngayon, sasabihin kong muli sa iyo habang: Nauunawaan mo pa angmga
na
pangungusap naito
iyongkagandahan;
Ako ang matiyagangnakikinig
Naririnig mo pa ang tinig ko na may kwentong-karanasan pagsuyo
Nararamdaman mo pa angyakapnaAkoang
igagantiko
Labis na nalungkotdahil
Nakikita mo pa ang aking mukha at matatamis nangiti
Habang sinasabi ko sa iyo–
Nang ikaw’y munting bata; umakbay sa iyo ay nagpunas Ng iyong mga luha nang ikaw’y sa
atingkahirapan;
Ako ang nagpangiti sa iyonang
nakapagtapos
Ako ng pag-aaral dahil sa iyongkasipagan;
Mahal na mahalkita,
At ikinararangal ko na ikaw ang akingina!

Tulang Patanghalan oDula

ito ay binibigkas ng mga tauhan ang kanilang mga diyalogo sa paraang patula. Maaaring isama
sa uring ito ang mga tulang binibigkas sa sarswela at komedya.

1.KomEDYA
ang layunin nito ay gawing kawili-wili ang panonood sa pamamagitan ng mga ginagawa ng
pangunahing tauhan. Ang wakas nito ay masaya. Ang kaguluhan sa bandang simula ay naaayos.
Ang pagkakasundosundo ng mga tauhan ang nakapagpapasaya sa mga nanonood.
Kiki-Riki ni Juan Crisostomo Soto (o Crissot), na tinaguriang “Ama ng PanitikangKapampangan”

2.MeLODRAmA
ginagamit ang tulang ito sa mga dulangmusikal.
Sarimanok ni Steven Prince “Patrick” C.Fernandez.

3.TrAHEDyA
nauuwi ang dulang ito sa malagim o malungkot nawakas.
Ang Trahedya sa Balay ni Kadil ni DonPagusara.

4.PARSA
ay nakapagpapasiya sa mga nanonood dahil sa mga dugtong-dugtong na mga
pangyayaringnakatatawa.

5.SAyNeTe
ay tungkol sa mga lugar o pag-uugali ng mgatao .