„Zemsta”

„Zemsta” była zainspirowana prawdziwym sporem pomiędzy dwoma

szlacheckimi rodami: Firlejów i Skotnickich. Skłócone rodziny
zamieszkiwały wspólnie zamek w Odrzykoniu. Długoletni spór
zakończył ślub Zofii Skotnickiej (kasztelanki) i Mikołaja Firleja
(wojewodzica). Fredro poznał dzieje sporu z rękopisu znalezionego
na zamku w Odrzykoniu. Budowla znalazła się w posiadaniu
komediopisarza za sprawą żony – Zofii Jabłonowskiej (posag).

Akcja utworu toczy się prawdopodobnie w XVIII w.(czas nie jest dokładnie
określony), w zamku podzielonym granicznym murem.

Choć to lektura z gimnazjum, warto ją ponownie przeczytać, gdyż nie jest

bardzo rozbudowana, a znajduje się w niej bardzo dużo wątków i
kontekstów.
 Problematyka:

-„Zemsta” to doskonale skomponowana komedia.

-Główny wątek utworu dotyczy typowo szlacheckiego sporu pomiędzy

parą sąsiadów mieszkających w dwóch skrzydłach zamku podzielonego
murem.

-Cześnik to gwałtownik i choleryk, przy każdej możliwej okazji

wygrażający swemu sąsiadowi. Rejent jawi się jako cichy i pokorny
szlachcic, pozornie skłonny do ugody.

-Cały utwór opiera się głównie na kontraście charakteru tych dwu

postaci.

-Wrogowie toczą zaciekły spór, w który przypadkiem zostają wciągnięci

pozostali bohaterowie dramatu.

- Wątki poboczne „Zemsty” to: dzieje miłości Klary i Wacława, historia

wdowy Podstoliny oraz dzieje komicznego Papkina. Każda z tych postaci
odgrywa w utworze swoją własną, niepowtarzalną rolę.

-Wszystkie watki łączą się w jeden, zaskakujący finał.

-Dzieło Fredry to jedna z najzabawniejszych polskich komedii.

-„Zemsta” jest przede wszystkim komedią charakterów, opierającą się na
sprzeczności pomiędzy gwałtownym Cześnikiem a cichym Rejentem.

-W utworze znajdziemy wiele zabawnych scenek rodzajowych (komizm

sytuacyjny), chociażby słynną scenę oświadczyn Papkina czy opis „bitwy”
o mur. Komiczne są też niektóre wypowiedzi bohaterów (komizm
słowny), tutaj prym wiedzie zdecydowanie gadatliwy Papkin, przekonany
o swych niezwykłych zaletach. Zabawne jest wreszcie przekonanie
Cześnika, że wymyślił „okrutną” zemstę, która pogrąży raz na zawsze
Rejenta:

Tobie żonka jakby nimfa,

Podstolinie grochowianka,
Rejentowi tęga fimfa,
A mnie zemsta doskonała.

-Pomijając główne wątki i komizm utworu, „Zemsta” jest też obrazem

polskiej szlachty – kłótliwej, przewrażliwionej na punkcie swojego
honoru, zdolnej do walki „na śmierć i życie” o byle błahostkę.

- Autorowi udało się więc w lekkiej i przystępnej postaci przemycić do

utworu obraz typowo szlacheckich (a może polskich?) wad.
 Komizm w Zemście:

-Komizm w „Zemście” Aleksandra Fredry występuje we wszystkich

odmianach, najważniejszy jest tu jednak humor sytuacji i języka.

-To za pomocą tych środków artystycznych autor buduje w swoich

dziełach świat szlacheckiej idylli, fundujący odbiorcy chwilę naprawdę
dobrej zabawy.

1)Komizm sytuacji
-Główną odmianą humoru jest tu komizm sytuacyjny.
-Polega on na budowaniu poszczególnych scen według zasady
zabawnego nieporozumienia.

- Mamy tu do czynienia z komedią omyłek i domysłów.

-Cześnik za wszelką cenę pragnie się ożenić z Podstoliną dla jej majątku,
dlatego usuwa wszystkie przeszkody na swojej drodze, tymczasem
okazuje się, że kobieta nie ma grosza przy duszy. Tytułowa „zemsta”, czyli
ślub Klary i Wacława w rzeczywistości jest przysługą wyświadczoną
młodej, zakochanej w sobie parze.

-Generalnie cały przebieg akcji opiera się na piętrzeniu kolejnych

zabawnych sytuacji. –Można więc mówić tu o elementach farsy, czyli
dynamicznym przebiegu wydarzeń, w którym każda scena przynosi nowe
śmieszne intrygi.
2) Komizm językowy
-Niezmiernie ważnym środkiem budowania humoru „Zemsty” jest
komizm słowa.

-Ujawnia się on po pierwsze w zabawnych powiedzeniach

poszczególnych postaci.

-Ulubione wyrażenie Cześnika to słynne „mocium panie”, natomiast

Rejenta „niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”
(kontrastujące z intrygami bohatera).

-Komizm językowy zaznacza się jednak najbardziej na poziomie parodii

określonych stylów literackich. Otóż, wypowiedzi Wacława i Klary są
stylizowane na język romantyzmu. Z kolei język Cześnika, z jego licznymi
sformułowaniami makaronicznymi to parodia stylu barokowego.
Natomiast Papkin posługuje się mieszaniną języka klasycyzmu,
romantyzmu i rokoka, w zależności od tego, który z nich jest mu aktualnie
potrzebny.
3) Komizm postaci

-W „Zemście” obecny jest również komizm postaci. Jest on oczywiście

ściśle związany z komizmem słownym.
Już same nazwiska dwóch głównych bohaterów prowokują
humorystyczny stosunek odbiorcy do ich charakterów: Rejent Milczek i
Cześnik Raptusiewicz.

-Niezwykle komiczną postacią jest również oczywiście Papkin, człowiek

o wielu twarzach, który próbuje być pośrednikiem pomiędzy dwiema
zwaśnionymi stronami i przy okazji osiągnąć własny cel.
3)Ogólne cechy komizmu „Zemsty”

-Komizm Fredry nie pełni funkcji dydaktycznej, a jedynie czysto

zabawową.

-Nie ma tu zatem bohaterów jednoznacznych: dobrych i złych. Wszyscy

mają swoje wady i zalety, które stają się powodem śmiechu odbiorcy.

-Ponadto warto podkreślić, że wartością, jaka w żaden sposób nie zostaje

tu ośmieszona jest miłość Wacława i Klary. Stanowi ona
niekwestionowane dobro i doprowadza do szczęśliwego zakończenia.

-Fredro buduje optymistyczny i sielski obraz Polski szlacheckiej.

 Motywy:
-Zemsty- Zemsta to główny wątek utworu. Jest celem zarówno Cześnika,
jak i Rejenta. Sąsiedzi nie pałają do siebie sympatią, a naprawa muru
przez ludzi Rejenta dodatkowo zaognia sytuację. Obydwaj bohaterowie
chcą wygonić swojego oponenta z zamku. Chwytają się rozmaitych
sposobów, by rozgniewać i zmusić drugiego do reakcji. Rejent spisuje
pozew, chcąc zdobyć sądowy nakaz usunięcia wroga z zamku. Do swych
celów wykorzystuje nie tylko Podstolinę, ale i własnego syna. Cześnik
przepędza murarzy, straszy postrzeleniem z gwintówki, wyzywa na
pojedynek, a gdy to nie skutkuje – obmyśla tytułową zemstę. Zgodnie z
regułami komedii, spór zostaje rozstrzygnięty przypadkowo i z
satysfakcją dla każdej ze stron.

-Miłości- Miłość łączy Wacława i Klarę. Trudno mówić o miłości w

przypadku niefortunnej pary narzeczonych – Cześnika i Podstoliny (lub
pary skojarzonej przez Rejenta – Podstoliny i Wacława). Uczucia dwojga
młodych ludzi napotyka na wiele przeszkód. Już z samych planów
Cześnika można wywnioskować, że Klara ma ograniczone możliwości
decydowania o własnym losie. Dziewczyna jest zależna od starszego
krewnego, jej ukochany to syn największego wroga Cześnika. Klara nie
może po prostu uciec, gdyż naraziła by na zniesławienie.
Miłości młodych przeszkadza też niezbyt korzystne odkrycie Podstoliny,
która rozpoznała w Wacławie byłego zalotnika. I gdy już wydaje się, że
wszystko obraca się przeciw zakochanym – los niepodziewanie się
odwraca, a największym sprzymierzeńcem młodych okazuje się być sam
Cześnik.
-Walki- jeden z głównych motywów utworu. Ciągła walka toczy się
pomiędzy dwójką głównych bohaterów – Cześnikiem i Rejentem. Pomimo
dosadnych gróźb z obu stron, tak naprawdę jest to tylko walka na słowa.
Po bijatyce o mur okazuje się, że nawet poszkodowani nie odczuwają
większych skutków bójki (Rejent wmawia służącym, że odnieśli
rany). Wygrywa ten, kto okaże się szybszy, sprytniejszy i bardziej
przebiegły. Jak na ironię, bohater który doprowadza swoją zemstę do
końca, tak naprawdę wyświadcza przysługę swojemu wrogowi.

-Szlachty-Główni bohaterowie dramatu to przedstawiciele

średniozamożnej szlachty. Cześnik spełnia rolę opiekuna krewnej - Klary
(i jej majątku), Rejent jest dziedzicem drugiej połowy zamku.
Autor komedii celowo podkreśla typowo szlacheckie wady bohaterów:
kłótliwość, mściwość, a także chciwość. Jedną z ważniejszych motywacji
głównej pary bohaterów jest chęć zagarnięcia całego zamku. O majątek
desperacko walczy Podstolina, uciekając się przy tym do
niewyszukanych środków działania. Pieniędzmi nie gardzi też Papkin,
pozwalając się przekupić Wacławowi. Skłonność do burd obydwu
bohaterów jest oczywista, w jednej ze scen Cześnik przypomina też
„wojenną” przeszłość swoich dwóch szabli. Typowo sarmacką
zawziętość wobec wroga przejawia Rejent:

Czapkę przedam, pas zastawię,

A Cześnika stąd wykurzę.
Szlacheckie cechy charakteru ukazane są w sposób prześmiewczy, autor
dostrzega wady swych bohaterów, ale ich nie potępia.