5.

3 Piling Tulang Filipino

REPUBLIKANG BASAHAN (1945)

Teodoro Agoncillo

Republika baga itong busabos ka ng dayuhan?

Ang tingin sa tanikala’y busilak ng kalayaan?

Kasarinlan baga itong ang bibig mo’y nakasusi,

Ang mata mong nakadilat ay bulag na di mawari?

Ang buhay mo’y walang patid na hibla ng pagtataksil

Sa sarili, lipi’t angkan, sa bayan mong dumaraing!

Kalayaan! Republika! Ang bayani’y dinudusta.

Kalayaan pala itong mamatay nang abang-aba!

Kasarinlan pala itong ni hindi mo masarili

Ang dangal ng tahanan mong ibo’t pugad ng pagkasi.

Malaya ka, bakit hindi? Sa bitayan ikaw’y manhik,

At magbigting mahinahon sa sarili na ring lubid!

Kalayaan – ito pala’y mayro’n na ring tinutubo

Sa puhunang dila’t laway, at hindi sa luha’t dugo!

Humimbing kang mapayapa, mabuhay kang nangangarap,

Sa ganyan lang mauulol ang sarili sa magdamag.

Lumakad ka, hilain mo ang kadenang may kalansing,

Na sa taynga ng busabos ay musikang naglalambing!

Limutin mo ang nagdaan, ang sarili ay taglayin,

Subalit ang iniisip ay huwag mong bibigkasin!

Magsanay ka sa pagpukpok, sa pagpala at paghukay,

Pagkat ikaw ang gagawa ng kabaong kung mamatay.
Purihin mo ang bayaning may dalisay na adhika,
Ngunit huwag paparisan ang kanilang gawi’t gawa.

Republika na nga itong ang sa inyo’y hindi iyo,

Timawa ka at dayuhan sa lupain at bayan mo!

Kalayaan! Malaya ka, oo na nga, bakit hindi?

Sa patak ng iyong luha’y malaya kang mamighati!

Sa simoy ng mga hangin sa parang at mga bundok,

Palipasin mo ang sukal ng loob mong kumikirot.

Kasarinlan! Republika! Kayo baga’y nauulol,

Sa ang inyong kalayaa’y tabla na rin ng kabaong?

Republika! Kasarinlan! Mandi’y hindi nadarama,

Ang paglaya’y sa matapang at sa kanyon bumubuga!

Bawat hakbang na gawin mo sa Templo ng Kalayaan

Ay hakbang na papalapit sa bunganga ng libingan!

Ang paglaya’y nakukuha sa tulis ng isang sibat,

Ang tabak ay tumatalim sa pingki ng kapwa tabak.

Ang paglaya’y isang tining ng nagsamang dugo’t luha,

Sa saro ng kagitinga’y bayani lang ang tutungga.

Bawat sinag ng paglayang sa karimlan ay habulin,

Isang punyal sa dibdib mo, isang kislap ng patalim!
 REPUBLIKANG TRAPO (2015)
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Republika baga itong busabos tayo ng trapo?

Ang tingin sa tanikala’y uliran ng pagbabago?

Kasarinlan baga itong ang trapo ang naghahari

Habang inaapi naman ang hindi nila kauri

Ang buhay ng dukha’y laging naroroon sa hilahil

Mga ibinotong trapo sa bayan ay nagtataksil.

Kalayaan! Republika! Naghahari’y dinastiya!

Kalayaan lamang ito sa naghaharing burgesya

Pagmasdan mo’t dinastiya’y naglipana sa gobyerno

Bayan ba’y may napapala sa paghahari ng trapo

Namamahala sa tao’y bakit iisang pamilya

Ganito ang nangyayari sa iba’t ibang probinsya

Ang tatay ay kongresista, ang anak niya’y senador

Asawa’y siyang alkalde, kapatid ay gobernador

Kada eleksyon na lamang ay wala nang pagbabago

Kilalang apelyido lang ang lagi nang nananalo

Wala kasing pagpilian pag dumatal ang halalan

Pulos kasi mayayaman ang nagsisipagtakbuhan

Ang dukha ba dahil dukha’y di maaaring tumakbo

May puso sa paglilingkod, wala ba silang talino

Ang mga trapong may pera, dahil ba nakapag-aral

Dadalhin na tayo nito sa kaunlarang pedestal

Ngunit hindi, dukha pa rin iyang mga mahihirap

Pangarap nilang pag-ahon, nananatiling pangarap

Subalit laging pangako ng trapo pag kampanyahan

Iboto sila’y aahon ang dukha sa kahirapan

Pag-ahon na ba sa hirap kung di binayarang tama

Ang pinagpagurang sahod nitong mga manggagawa

Pag-ahon na ba sa hirap kung ang dukha’y tinataboy

Winawasak ang tahanan, dukha’y nagiging palaboy

Pag-ahon na ba sa hirap kung pamasahe’t bilihin

Ay patuloy sa pagtaas, lalo’t presyo ng pagkain

Pag-ahon na ba sa hirap ang mahal na edukasyon

Bata pa’y manggagawa na, walang aral, walang baon

Ngunit trapo’y naroroon, sa masa’y ngingiti-ngiti

Lalo’t apelyido nila’t pamilya’y nabotong muli

Kung trapo ang pinagpala, tao ba’y may napapala

Ang trapo’y tusong kuhila, serbisyo’y di ginagawa

Ngunit tao’y malaya daw, depensa ng mga trapo

Paglayang iyan ay iyo, bahala ka sa buhay mo

Ngunit paglaya ba yaong wala kang pagpipilian

Iboboto’y mga hangal, kandidatong mayayaman

Sa kasaysayan ng bansa, ang masa’y anong napala

Karukhaan ba’y naibsan, ano’t kayrami pang dukha
Pagdating ng kampanyahan, trapo’y kayraming pangako
Sa hirap, ang mga dukha’y kanila raw mahahango

Parating ganito na lang, ganito bawat eleksyon

Pangako’y pinako’t dukha’y sa dusa ibinabaon
Pag-aralan ang lipunan, bakit trapo’y nahahalal
Dukha’y naghihirap pa rin, at naghahari’y kapital

Kunwari tayo’y malaya sa halalan ng burgesya

Pinipili’y ang papalit, bagong magsasamantala

Kung ganito ang sistema, masa’y walang pakinabang

Republikang trapo’y bulok kaya’t dapat nang palitan

Kaya manggagawa, kayong sa lipunan bumubuhay

Magkaisa pagkat kayo’y may lakas na tinataglay

Ang maso’y inyong hawakan, doon sa trapo’y ipukpok

Durugin ang tanikala, lalo ang sistemang bulok

Halina’t ating wakasan itong republikang trapo

At sama-samang itayo ang lipunang makatao.

 Iginigisa Ako Tuwing Umaga
Ni Eugene Y. Evasco

Hindi pa man nakapagsusuklay,

Kakaripas na agad ako ng takbo
Upang mahagip at sumabit sa masasakyan.
Isang oras bago ang pasukan,
Inip na inip na lahat sa paghihintay.

May mga sekretaryang naaagnas ang kolorete,

May empleyadong lukot na ang uniporme.
Tuwing umaga, sardinas akong makikisiksik
Sa bus, inihahanay ng kundoktor
Upang masulit ang puwang ng latang parihaba.

Bagong paligo pa naman ako

At ang katabi ko’y bawang ang kilikili,
Ang isa’y sibuyas na ang hininga;
Kumakalat ito sa aking kabuuan.

Kawaling ibinibiling sa tungko

Ang paggaling ng bus na pilit umiiwas
Sa trapik; para na rin kaming sangkap
Na inihahalo – nagmamantika sa pawis;
Nililigas ng gitgitan at siksikan.

Lalo pa akong nagmamantika

Habang nangangarap maibala sa pana.
Tumitilamsik na mantika ang nagmumula
Sa tumatalak na pulis sa suwail na tsuper.

Pinapakulo pa sa tila karitelang takbo

Ng sasakyan; lalong pinagliliyab
Ang sugba ng sakuna, kagyat na ulan, at baha.
Ilang minuto na lamang, kami’y hahanguin na
At ibubuhos sa sulyawan.
Dali-daling ihahatag
Upang higupin at namnamin ng amo ng pinapasukan
Iginigisa ako tuwing umaga,
Paano kaya ako isasalang sa darating na hapunan?
 Ang Lumang Simbahan
ni Florentino T. Collantes

Sa isang malit at ulilang bayan

Pinagtampuhan na ng kaligayahan
Ay may isang munti at lumang simbahang
Balot na ng lumot ng kapanahunan;
Sa gawing kaliwa, may lupang tiwangwang
Ginubat ng damo’t makahiyang-para ng,
Sa dami ng kurus doong nagbabantay
Makilala mong yaon ay libingan.

Sa gawing silangan ng simbahang luma

May isang simboryong hagdanan man’y wala.
Dito ibinilin yata ng tadhana

Ang isang malaki’t basag na kampana;

Ito raw’y nabasag nang matatanda
Noon panahin pa ng mga kastila,
Nang ito’y tugtugin dahilan sa digma
Sa lakas ng tugtog bumagsak sa lupa

Sa lumang simbaha’t sa kampanang basag

Ay ma natatagong matandang alamat,
May isang matanda akong nakausap
Na sa lihim niyo’y siyang nagsiwalat;
Ang Lumang Simbahan’y nilimot ng lahat,
Pinagkatakutan, ka daming nasindak
Umano, kung gabi ay may namamalas,
Na isang matandang doon’y naglalakad.

Ang suot ay puti may apoy sa bibig,

Sa buong magdamag ay ‘di matahimik,
Ngunit pagdilim na’t ang gabi’y masungit
Ano’t ang simbahan ay lumalangitngit?
Magmula na noon’y pinagkatakutan,
Ayaw nang pasukin ang Lumang Simbahan;
Saka ang isa pang bayan’y gumimbal,
Ang kampanang basag na bahaw na bahaw
Kung ano’t tumunog sa madaling araw,
At ang tinutugtog agunyas ng patay;
Saka nang dumating ang kinabukasan
May puntod ng libing sa harap ng altar.

Lumaki ang ahas sa mga balita’y

Lalong ‘di pinasok ang Simbahang Luma,
Kung kaya ang hindi makurong hiwaga’y
Nagkasalin-salin sa maraming dila,
Hanggang may nagsabing sa gabing payapa
May mga hinaing doon nagmumula
Tagpo’y ng maysakit na napalubha.
Himutok ng isang pananaw sa lupa.

Ngunit isang gabi ay may nagmatapan

Nag-isang pumasok sa lumang Simbahan;
Datapwat hindi pa siya nagtatagal
Saka namalitang nagkakandahingal;
“Ako po’y mayroong multong natagpuan,
Ang suot ay puti at nakabalabal,
Gayong binaril ko’y ano’t ‘di tinablan”.

Lalo nang nag-ugat sa bayan ang lagim;

Ang Lumang Simbahan’y ayaw nang pasukin;
Taong naglalakad sa gabing madilim.
Ni ayaw sumagi, ni ayaw tumingin
Pati nang naroong sakdal gandang Birhen,
Wala ni sinumang pusong manalangin;
Kaya’t sa simbahan’y wala nang pumansin
Tulad ng ulila’t tiwangwang na libing.
Ngunit isang gabing kadiliman’y sakdal,
Ang simbahang Luma’y ano’t nakailaw
May isang binata’t isang paraluman
Na ngakalunod sa harap ng altar,
Ang dalawang ito ay magkasintahan
Sa galit ng ama ay ayaw ipakasal,
Kaya’t ang dalawa’y dito naglipanang
Sa harap ng Birhen ay magpakatiwakal.

Ang ama raw nitong magandang dalaga

Kung sa kayamana’y walang pangalawa.
Ang binate naman’y isang magsasaka,
Mahirap, kung kaya ayaw ng ama.
Ngunit sa babaeng tapa tang pagsinta
Ang yaman sa mundo ay walang halaga,
Kaya’t nagkasundong magpatiwakal na
Sa langit pakasal, doon na magsama.

Sa harap ng birhen ang magkasing-liyag

Ay nagsidaling luha’y nalalaglag;
Matapos ang dasal, dalawa’y magkayakap
Sa pagmamahalan’y parang pahimakas.
Dawalang sandatang kapwa itatarak;

Ngunit ang binata ay may naisipan

Bago magkasundong dibdib ay tarakan,
Ay humukay muna sa hara ng altar,
Saka sa gagawing malalim na hukay
Ay doon na sila magsamang mamamatay;
Kung mamamatay silang wala sa libingan
Baka kung ibaon ay magkahiwalay.

Humanap ng palang panghukay sa lupa

Itong sawing-palad na aping binata;
Habang humuhukay ang kaawa-awa
Sa habag sa sinta’y nanatak ang luha.
Ngunit ano ito? Kay laking hiwaga!
Ang nadukal-dukal mga gusing luma,
Saka nang iahon, oh! Laking himala
Puno sa salapi at gintong Kastila!
Karimot ng takbong nagbalik sa bahay,
Ang magkasinggiliw ay nagitlahan
At nakalimot tuloy ang pagpatiwakal;
Ang mutyang dalaga ang siyang nagbilang.
Oh, daming salapi! Laking kayaman,
Libo’t laksa-laksa itong natagpuan,
Kaya’t sa Malaki nilang kagalakan
Lumuhod sa Birhen at nagsipagdasal.
At sila’y umuwi pasan ng binate,
Nagkakayang-uuyad sa malaking tuwa

Ang Lumang Simbahan ay ipinagawa,

At ipinabuo ang kampanang sira;
At saka nagdaos ng pistang dakila,
Tugtog ng musiko’y sampung araw yata
Inalis ang takot sa puso ng madla
Ang inihalili’y saying di-kawasa.

Sa ginawang bago na Lumang Simbahan

Ang magkasintahan ito ang unang nakasal;
Nang sila’y lumuhod sa harap ng altar
Ang lahat ng tao’y nagsipagdiwang;
Dito na nabatid ng takot sa bayan
Ang simbahan pala ay pinagtaguan
Ng isang matandang puno ng Tulisan
Na may ibinaon doong kayaman.

Ngayon’y ‘di na takot kundi saya’t tuwa

Ang madudulang mo sa Simbahang luma.
At sa Birhen doong kay-amo ng mukha,
Oh! Kayrami ngayong nagmamakaawa.
Ito’y katunayan; Ano-ano mang gawa,
Dapat isangguni muna kay Bathala,
Sa awa ng Diyos nagtatamong pala.
 Ang Aking mga Kabata

Kapagka ang baya’y sadyang umiibig

Sa kanyang salitang kaloob ng langit,
Sanlang kalayaan nasa ring masapit
Katulad ng ibong nasa himpapawid.

Pagka’t ang salita’y isang kahatulan

Sa bayan, sa nayo’t mga kaharian,
At ang isang tao’y katulad, kabagay
Ng alin mang likha noong kalayaan.

Ang hindi magmahal sa kanyang salita

Mahigit sa hayop at malansang isda,
Kaya ang marapat pagyamaning kusa
Na tulad sa inang tunay na nagpala.

Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin

Sa Ingles, Kastila at salitang anghel,
Sapagka’t ang Poong maalam tumingin
Ang siyang naggawad, nagbigay sa atin.

Ang salita nati’y huwad din sa iba

Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawala’y dinatnan ng sigwa
Ang lunday sa lawa noong dakong una.