Ëüâiâñüêèé íàöiîíàëüíèé óíiâåðñèòåò iì.I.Ôðàíêà Ïðîô. Ñ.Ì.

Øàõíî
Êàôåäðà òåîði¨ îïòèìàëüíèõ ïðîöåñiâ
Ïðåäìåò "×èñåëüíi ìåòîäè ëiíiéíî¨ àëãåáðè"
Çàâäàííÿ  2 äëÿ ñàìîñòiéíî¨ ðîáîòè
Òåðìií çäà÷i:
Äîö. ßðìîëà Ã.Ï., àñ. Þ.Â. Øóíüêií
2 êóðñ, âåñí. ñåì. 2021/2022
÷åòâåð 5.05.22

Òåìà: Íîðìè ìàòðèöü. Iòåðàöiéíi ìåòîäè ðîçâ'ÿçóâàííÿ ñèñòåì ëiíiéíèõ àëãå-

áðè÷íèõ ðiâíÿíü òà àëãåáðè÷íèõ çàäà÷ íà âëàñíi çíà÷åííÿ

Âïðàâà 2.1. (4á.) Ïîçíà÷èìî ÷èñëî çóìîâëåíîñòi ìàòðèöi A ÷åðåç cond(A), òîáòî cond(A) =
∥A∥∥A−1 ∥. Ìàòðèöÿ íàçèâà¹òüñÿ ïîãàíî çóìîâëåíîþ, ÿêùî ¨¨ ÷èñëî çóìîâëåíîñòi äóæå âåëèêå.
à) ÷è âiäðiçíÿþòüñÿ cond(A) i cond(A−1 )?
á) ßêå ÷èñëî çóìîâëåíîñòi ìàòðèöi
!
1 a
A= ?
a 1
Çíàéäiòü, äëÿ ÿêîãî a ìàòðèöÿ A ïîãàíî çóìîâëåíà (íàïðèêëàä, cond(A) > 104 ).
â) Ïîêëàäiòü a = 0, 999. Ðîçâ'ÿæiòü ñèñòåìó Ax = (1; 1)T , âèêîðèñòîâóþ÷è ìåòîä Ãàóññà áåç óïî-
ðÿäêóâàííÿ.
ã) Äîâåäiòü, ùî äëÿ äîâiëüíî¨ êâàäðàòíî¨ ìàòðèöi A ∈ IRn×n cond(AT A) = (cond(A))2 .
Âïðàâà 2.2. (3á.)
ˆ Âèêîðèñòîâóþ÷è âëàñòèâîñòi ìàòðè÷íèõ íîðì, äîâåäiòü, ùî cond(A) ≥ 1.

ˆ Îá÷èñëèòè cond(A) äëÿ ìàòðèöi  

2 3 4
A= 1 1 5 
 
4 3 1
âèêîðèñòîâóþ÷è íîðìè
n
X n
X
∥A∥∞ = max |aij |, ∥A∥1 = max |aij |
1≤i≤n 1≤j≤n
j=1 i=1

Âïðàâà 2.3. (2á.) Íåõàé çàäàíà ìàòðèöÿ A ∈ IRn×n .

Ïîêàçàòè ïðàâèëüíiñòü íåðiâíîñòi
∥A∥22 ≤ ∥A∥1 ∥A∥∞ ,
äå q
∥A∥2 = λmax (AT A).

Âïðàâà 2.4. (3á.)

×è ìîæíà ñòâåðäæóâàòè, ùî ÿêùî âèçíà÷íèê ìàòðèöi ìàëèé, òî ìàòðèöÿ ïîãàíî çóìîâëåíà? Çðîáiòü
âèñíîâîê, îá÷èñëèâøè âèçíà÷íèêè òà ÷èñëà çóìîâëåíîñòi äëÿ ìàòðèöü:
   
1 −1 −1 ... −1 ε 0 0 ... 0
 0 1 −1 ... −1   0 ε 0 ... 0 
A= , B= ,
   
 ... ... ... ... ...   ... ... ... ... ... 
0 0 0 ... 1 0 0 0 ... ε

äå ε - ìàëå ÷èñëî. Ñêîðèñòàéòåñü ìàòðè÷íîþ íîðìîþ ∥· ∥1 .

Âïðàâà 2.5. (4á.) ×èñëî çóìîâëåíîñòi ìàòðèöi A ∈ C n×n âèçíà÷à¹òüñÿ ÿê cond(A) = ∥A∥∥A−1 ∥,
äå ∥ · ∥ ¹ ïîðîäæåíà ìàòðè÷íà íîðìà.
à) Äîâåñòè, ùî
cond(AB) ≤ cond(A)cond(B)
äëÿ äâîõ äîâiëüíèõ êâàäðàòíèõ íåñèíãóëÿðíèõ ìàòðèöü A, B ∈ IRn×n .
á) Äëÿ êâàäðàòíèõ ìàòðèöü A ∈ IRn×n äîâåñòè íàñòóïíi ñïiâââiäíîøåííÿ

1
cond2 (A) ≤ cond1 (A) ≤ ncond2 (A),
n

Âïðàâà 2.6. (3á.) Ïîáóäóéòå ïðèêëàä äëÿ äîâåäåííÿ òîãî, êîëè çáiæíiñòü ìåòîäó ßêîái íå îáîâ'ÿçêîâî
îçíà÷à¹, ùî ìåòîä Ãàóññà-Çåéäåëÿ áóäå òåæ çáiãàòèñÿ.
Âïðàâà 2.7. (3á.) Ðîçãëÿíåìî ñèñòåìó Ax = b, äå
   
4 −1 −1 0 2
 −1 4 0 −1   2 
A= , b= .
   
 −1 0 4 −1   2 
0 −1 −1 4 2

à) ×è îáèäâà ìåòîäè, ßêîái òà Çåéäåëÿ, çáiãàþòüñÿ ç äîâiëüíîãî ïî÷àòêîâîãî íàáëèæåííÿ äëÿ öi¹¨
ñèñòåìè?
á) Çðîáiòü 3 iòåðàöi¨ îáèäâîõ ìåòîäiâ ç òîãî ñàìîãî ïî÷àòêîâîãî íàáëèæåííÿ x(0) = (0, 0, 0, 0)T i
ïîðiâíÿéòå ïîðÿäêè çáiæíîñòi.
Âïðàâà 2.8. (3á.)
ˆ Âèçíà÷iòü äëÿ ñèñòåìè 
 x1
 +x2 =2
x1 +2x2 +x3 = 4

 x2 +2x3 = 3
iòåðàöiéíi ìàòðèöi äëÿ ìåòîäiâ ßêîái i Çåéäåëÿ. Ïðåäñòàâòå äëÿ îáèäâîõ ìåòîäiâ ïîêîìïîíåíòíèé
çàïèñ.

ˆ Íåõàé B iòåðàöiéíà ìàòðèöÿ ìåòîäó ßêîái. Îá÷èñëiòü ||B||∞ , ||B||1 , ||B||2 i ρ(B)  ñïåêòðàëüíèé
ðàäióñ ìàòðèöi B , ÿêèé äîðiâíþ¹ |λmax (B)|.

ˆ Äîñëiäiòü çáiæíiñòü ìåòîäiâ ßêîái òà Çåéäåëÿ.

Âïðàâà 2.9.(3á.) Çíàéäiòü îáëàñòü çáiæíîñòi ìåòîäiâ ßêîái òà Çåéäåëÿ äëÿ ñèñòåì ç ìàòðèöÿìè
âèãëÿäó
 
α β 0
A =  β α β .
 
0 β α

n
Âïðàâà 2.10. (4á.) Ïîçíà÷èìî ri = |aij |, i = 1, ..., n. Êðóãè Ri = {λ : |λ−aii | ≤ ri , i = 1, ..., n}
P
j=1,j̸=i
íàçèâàþòüñÿ êðóãàìè Ãåðøãîðèíà íà êîìïëåêñíié ïëîùèíi. Âèçíà÷èòè êðóãè Ãåðøãîðèíà Ri , (i =
1, 2, 3) i çîáðàçèòè ¨õ íà ïëîùèíi äëÿ òàêèõ ìàòðèöü:
   
1 2 3 1 0.11 0.2
 3 4 9  ,  0.2 4 0.3  .
   
1 1 1 0.4 0.5 8

n
Âïðàâà 2.11. (3á.) Íåõàé Sp(A) = aii  ñëiä ìàòðèöi A. Äîâåñòè íàñòóïíå:
P
i=1
à) Sp(AB) = Sp(BA); á) Sp(A + B) = Sp(A) + Sp(B);
 m P
n
â) Sp(AAT ) = a2ij , äå A = (aij ) ¹ m × n-ìàòðèöÿ;
P
i=1 j=1

Âïðàâà !
2.12. (3á.) Êëàñè÷íèì ñïîñîáîì òà ìåòîäîì ïîâîðîòiâ ßêîái çíàéòè âëàñíi ïàðè ìàòðèöi
3 1
A= .
1 3
!
a 4
Âïðàâà 2.13.(2á.) Ñïåêòðàëüíèé ðàäióñ ìàòðèöi B = ¹ ρ(B) = |a|. Ïåðåêîíàéòåñÿ, ùî
0 a
1/m
õî÷ ρ(B) < 1 äëÿ 0 < a < 1, â òîé ÷àñ ||B m ||2 ìîæå áóòè áiëüøèì çà 1.
Ïðîãðàìà 2.1. (10á.  äî 2 òðàâíÿ). Ñêëàäiòü ïðîãðàìó, ÿêà: à) ìåòîäîì ßêîái, á) ìåòîäîì
Ãàóññà-Çåéäåëÿ, â) ìåòîäîì âåðõíüî¨ ðåëàêñàöi¨, ã) ìåòîäîì ìiíiìàëüíèõ âiäõèëiâ, ä) ìåòîäîì ìiíiìàëü-
íèõ ïîïðàâîê, å) ìåòîäîì ñïðÿæåíèõ ãðàäi¹íòiâ  çíàõîäèòü íàáëèæåíèé ðîçâ'ÿçîê ñèñòåìè ëiíiéíèõ
ðiâíÿííÿ iç çàäàíîþ òî÷íiñòþ ε. Ïðåäñòàâòå äåòàëüíî äîêóìåíòîâàíó ïðîãðàìó ç ðåçóëüòàòàìè çíàõî-
äæåííÿ íàáëèæåíèõ ðîçâ'ÿçêiâ ëiíiéíèõ ñèñòåì

15x1 −4x2 −3x3 +8x4 = 2, 
3x1 −8x2 +4x3 = 1,



 −4x 
1 +10x2 −4x3 +2x4 = −12, 
1) 2) −3x1 −x2 = 2,
−3x1 −4x2 +10x3 +2x4 = −4,
−4x3 = 3.

 
 4x
 1

8x1 +2x2 +2x3 +12x4 = 6,

Ïðè âiäñóòíîñòi äiàãîíàëüíî¨ ïåðåâàãè ó ñèñòåìi íåîáõiäíî äîáèòèñÿ ¨¨ øëÿõîì åêâiâàëåíòíèõ ïåðåòâî-
ðåíü.
Ïðèìiòêà. Ïóíêò à) âèêîíóþòü ñòóäåíòè ç íîìåðîì ó ñïèñêó â æóðíàëi âèêëàäà÷à, ÿêèé ïðåäñòàâ-
ëÿ¹òüñÿ ó âèãëÿäi 6*k, ïóíêò á)  ç íîìåðîì 6k+1, ïóíêò â)  ç íîìåðîì 6k+2, ïóíêò ã)  ç íîìåðîì
6k+3, ïóíêò ä)  ç íîìåðîì 6k+4, ïóíêò ä)  ç íîìåðîì 6k+5, äå k  öiëå ÷èñëî.
Ïðîãðàìà 2.2. (10á.  äî 16 òðàâíÿ). 1. Ñêëàäiòü ïðîãðàìó, ÿêà çíàõîäèòü íàéáiëüøå çà ìîäóëåì
âëàñíå ÷èñëî i âiäïîâiäíèé éîìó âëàñíèé âåêòîð
à) ñòåïåíåâèì ìåòîäîì (PMàëãîðèòì);
á) ìåòîäîì ñêàëÿðíèõ äîáóòêiâ (SPàëãîðèòì).
(Çà ïî÷àòêîâèé âçÿòè âåêòîð (1, 1, 1, 1) ).
2. Ñêëàäiòü ïðîãðàìó, ÿêà çíàõîäèòü íàéìåíøå çà ìîäóëåì âëàñíå ÷èñëî i âiäïîâiäíèé éîìó âëàñíèé
âåêòîð
â) ìåòîäîì çâîðîòíèõ iòåðàöié (PMàëãîðèòì);
ã) ìåòîäîì çâîðîòíèõ iòåðàöié (SPàëãîðèòì);
ä) ìåòîäîì çâîðîòíèõ iòåðàöié ç âiäíîøåííÿìè Ðåëåÿ (RQIàëãîðèòì).
Ïðèìiòêà. Ïóíêò à) âèêîíóþòü ñòóäåíòè, ÷èé íîìåð â æóðíàëi âèêëàäà÷à ïðè äiëåííi íà 5 äà¹
îñòà÷ó 4, ïóíêò á)  îñòà÷ó 3, ïóíêò â)  îñòà÷ó 2, ïóíêò ã)  îñòà÷ó 1, ïóíêò ä)  äiëèòüñÿ áåç îñòà÷i.

ÓÂÀÃÀ! Ïiäñóìêîâà êîíòðîëüíà ðîáîòà âiäáóäåòüñÿ íà ïðàêòè÷íèõ çàíÿòòÿõ ó ñåðåäèíi

òðàâíÿ 2022 ðîêó.