Professional Documents
Culture Documents
Report Final
Report Final
शा यपर रायां वा म
तको रोपा शोध ब
ता - कौ भः सा लः
२०२२-२०२२ व म्
सं त भागः
लयः
धरपुरम्, गो सा
कटकः
ओ शा
1
स्ना
प्र
श्री
वि
ञ्जी
स्तो
स्कृ
श्री
द्या
र्ग
श्री
डि
नि
स्त्री
वि
र्दे
द्ध
वि
शि
त्त
श्व
ग्री
क्र
वि
स्त
द्या
ध्य
र्ष
डि
र्थः
म्प
स्म
हि
न्या
हे
त्री
प्र
न्धः
क्त
र्या
त्त्व
वि
र्शः
प्र
श्री
वि
प्र
श्री
वि
द्या
स्त्री
डि
श्री
ध्या
स्त
ति
वि
त्री
धि
पि
श्व
म्प
त्य
वि
त्र
न्या
द्या
शा
स्ना
डि
क्त
स्ना
हि
त्त
षयम कृ
माण ॥
त्त्व
वि
कौ भः सा
त्त
ध्य
र्शः
र्थं
लः
यपर रायां वा
द्वि
श्री
श्री
चि
र्ष
तको रोपा
वि
म
श्व
त्रः
स्ना
वि
द्या
नि
त्त
र्दे
स्व
तको र- तीयव छा
आलो तः।
की
ध्य
र्थं
स्त्री
प्र
मम
स्तु
प्र
लये
म्प
न्धं
तको रोपा
माणप म्
प्र
शन "शा
स्तौ
ति
क्त
प्र
यं शोध ब
प्र
त्त्व
न्धः
वि
न्धे
स्व
र्शः
स्मि
प्र
यपर रायां वा
ज्ञः
ति
तोऽयं गवेषणा ब
ति
। ब ऽ
सहा
न्
ड. गाय
म "इ
2
ओ शा
कटकः
धरपुरम्, गो सा
लयः
का
रथः
ना
3
वि
प्र
भ्यं
श्वो
ग्य
न्दी
त्ती
द्गी
र्ण
स्व
रू
ग्री
रू
वि
श्व
द्या
चि
शि
न्म
न्द
र्म
रू
पि
स त षयसूची
उपो तः 6
१. तौ वाक् 7
१.१. वा म् 7
१.२. अ 8
१.३. क का 9
३. आगमेषु वाक् 15
४. मौनवाक् द णामू 18
५. उपसंहारः 20
संद त सूची 21
4
त्रिं
श्रु
न्द
व्या
द्घा
व्या
र्भि
न्य
र्म
क्सू
ग्र
र्भि
न्थ
त्र
क्त
शि
ति
ण्डे
वि
क्षि
स्त्र
वि
स्त्रे
न्त्र
र्तिः
र्वि
त्त
का वेदनम्
नाथा गु यं गणप पीठ यं भैरवं
घं ब क यं पदयुगं ती मं म लम्।
कौ भः सा लः
२०२२-२०२२ व म्
5
तिं
श्री
सि
श्री
श्री
सि
श्री
ञ्जी
श्री
द्धौ
द्ध
न्द्व्य
न्मा
मिः
र्त
वि
स्त
ज्ञ्य
लि
दि
श्व
ष्ट्च
प्र
णि
वि
टु
रु
क्र
नि
द्या
त्र
त्र
ष्क
न्त्र
न्या
र्ष
त्स
हि
ष्टि
स्य
र्प्य
हि
स्कृ
र्य
दू
शॄ
क्र
न्दे
हृ
त्र
वि
श्र
ण्ड
र्म
द्धां
प्र
स्य
ण्ड
ञ्च
ज्ञा
वि
मि
ध्य
ब्र
क्षा
ह्मा
श्री
ण्डं
प्र
ति
पि
त्री
प्र
र्त
क्षि
ज्ञ्य
दि
नि
ध्या
सि
द्धं
र्ब्र
शृ
ह्मा
ण्ड
प्र
मि
ति
क्षि
श्री
द्वे
ज्ञा
व्य
क्रि
प्र
त्त्व
त्प्र
ति
स्प
स्मि
क्षं
क्त
क्त
त्रे
त्व
सि
ष्ट
न्ते
रे
द्घा
त्त्व
ञ्च
वि
स्व
न्त
सि
द्य
त्त्वा
द्धा
लि
स्य
द्या
रू
द्धि
सि
न्ते
र्थ
हि
स्य
वि
वि
द्धा
प्र
व्य
दे
त्त्वा
रे
वि
वि
ति
क्तं
रि
त
प्र
त्रे
सु
द्वि
अ
ध्ये
न्त
वा
क्त
वि
श्र
ग्र
मौन
व्या
वाचः
ञ्च
प्र
त प
दि
ज्ञा
क्ष
पा
हे
ग्री
हृ
वि
ग्र
स्य
ञ्चा
त्ति
तं तथा
न्थाः
एतदन रं
याशील
तया
च्य
त्वा
त
र्थ
उपो तः
त्त्वं
पप
स्त्रे
दि
न् शोधप
ल्लि
वि
सि
भ्यः
द्वा
चि
शि
वि
न्त
प
स्ति
क्रि
क्त
खि
अनुशासना
हि
त्र्यं
यं
दि
अनुशासनोप शकाः
रि
ष्य
र्ण
म्। यतः प
त्त्व
स्त्रे
ति
सि
नि
र्धे
न्ते
दृ
ष्ये
रू
प्रा
र्व
प्र
वे
श्य
ह तुं भू
द्धा
प्र
ण्ठ
भ्यः
पा तं मह
ग्र
चय
ञ्चा
न्त
धवृ वाने
न्था
ब्र
त्व
न्यं
दे
ञ्च
ष्के
षु मीमांसासु च वै
क्त
तः
ह्म
वि
सारम
र्त
हं
सि
वा
र्थे
क्ष
मि
त्त्वै
त्प्रा
म्, यथा "अना
वासा
प मालोचयाम
वि
त्त्व
स्व
षये आलोचनान रं
द्धिः
चि
ष्प
टे
आधा
प्नु
ब्द
वि
मनु
ष्ट्या
श्रु
स्था
न्त्रं
ति
त्त्व
तात्
न्त
॥
र्शः
त्त्वं
। प
त्य
स्ति
धनं
मि
वाचः स मय
या धा
धागमेषु शा षु (यथा प
बालम
करणा षु शा षु वा
स्य
दे
स्त्र
यु
प षोडशा
दे
ध्य
हि
वि
क्ष
प्र
वेचयामः। अतः
ञ्च
शि
ति
ति
चि
सृ
म्प
रु
स्त्र
प मुप
मेकं व ते। त
ष्ठा
ष्टा
क्य
क्त
म
श त
न्न्त
इ
सू तम
त्या
प्र
नि
ति
त्त्व
न्त्रं
प्रा
क्रि
दं
स्था
धानुशासन
चि
दशदशदले
प्तः
प्र
स्त्रा
दीनां प
। वा
त्र्या
श्रु
सकलदलगतं व
र्मः
वा
व्य
णि
ष्ट
स्त्री
ते त के तु न। त व वा
ति
दृ
अ यना
कृ
र्व
ड फ क ठ स ते क
ग्वि
क्त
प्र
यद रम्" इ
ग्र
प्रा
श्रु
शा पर रायां
॥ नमो भगवते हय वाय॥
तेषां
न्थो
स्य
प्नु
पयामः। एषामुप
टि
त्वं
र्शः
। यथा पु द मुखात् " चीनां वै
व्या
म्प
शे
शा
न्त्र
दशा चतु
दैः
न्नि
प्र
क्र
ति
नां कृ
त्र
म्। अ
हि
मः त व शा म्। यतः शा
र्थ
पदीयम् इ
।
दृ
वा
क्त
पं नमा ॥
त्या
ङ्गनाभौ दयसर जे तालुमूले लला
त्त्व
श्य
द्य
र्तृ
त्त्व
राणां
स्य
र्श
ष्व
दि
रं वाचः स मय
पने आदौ
म
त्वा
रि
त्त्वं
पि
[२]। ता तभे
याणां सारं स
प्रा
र्त
प्तं
र्वे
ति
काशं य
वा
पा
यपर रा तः
मः [१]। ते
तो भू
ते
)
मेव
आलोचयामः।
प मे भ ह णा
जुकु लनानापथजुषां" इ
स षु
व ते।
6
दृ
चि
ष्ट
प्रा
स्मा
क्सू
क्सू
गि
त्का
न्ति
त्म
त्म
दि
मि
श्रु
व्य
व्ये
मि
त्य
र्थ्य
ष्टं
त्त्वा
क्त
क्ते
लि
खि
ति
त्त्व
त्त्व
न्द्रा
र्थः
वि
दि
ञ्च
मि
न्या
चि
नि
क्सू
रे
स्य
त्यु
ग्नी
क्त
र्ण
त्ते
द्र
च्चा
चि
रु
क्त
क्यं
द्वि
वि
र्म
क्त
द्रा
त्त्वं
न्त्रा
अ
वा
वा
वा
ता
स्य
न्त
श्रु
उप
रि
दि
घोष
त्या
• सु
ति
"अह
व्य
न्त्र
वि
त्त्वं
याथा
त
भिः
श्रि
वि
त्वं
"वेदोऽ
त्वं
आ त
स्य
प्र
म्य
प्रा
ति
वि
द्य
पाठकेषु
दे
म्भृ
क
न्व
दृ
ब्दा
ति
त्य
१.१. वा
पि
चरा " इ
प्नु
रि
क्स्फु
ष्म
र्य्य
ष्टॄ
• अहं दधा
वा
चि
न्य
।
कम् उ
क्ते
श्रि
हि
प्रा
कमै
र्षेः
त्त
दि
त्ने
क्सू
वेदानां
वै कम
क्रि
आ त व न
श्र
स्य
प्त
द्रुद्रैः
चि
स्य
र्मः
चि
"इ
दैः
प्र
षु म
१. तौ वाक्
वा त
क्तो
र्था
त्ते
वाचमा
अभेद
भिः
एत षये
व्या
त्ते
स्य
क
त षयाणां स
भि
म्
रि
क्रि
णां
रु
तश
क्त
प्र
त्प्र
ञ्च
णं ह
रु
द्रे
त्त्व
क्त
दृ
द्वि
ति
द्वै
भिः
ति
ष्ट
स्फु
वि
त्त्वा
म् अथवा अ ण
दि
त्म
त्त्व
तेषां
के "अहं त व य
त्वा
वा वा
न्त्रे
यजमानाय सु ते
रु
ध्य
ष्ट
चा म्।
न्त्रैः
स्ति
स्य
त्ये
त
ते
वि
दि
द्रा
वे
क्य
व्या
ति
णां ता
प्र
ज्ञा
लध मूलम्" वागेव वेद
भि
म्
स्फु
या
मः “अहं
र्वे
ति
प्र
क्यं
दृ
स्य
श्च
त
सय न धृत
न्त्रैः
त्य
त
वा
ष्ठि
म्। साम तः काश
क्ष
प्र
क्षो
क्रि
पा ता नां त
प
वि
ति
तेषां वणगोचर
प्र
मि
ख्य
र्त
वेचनं कु , यथा, "
क्त
र्वे
त्त
म
मूलम
नि
रणात् त षय
भातं
या कै
श्चा
त्वं
म षु
ग्वि
शि
दृ
स्मा
त्त्व
नां
क्ष्य
वसु
त्।
ष्ट
ति
त्रो
त्त्वा
श्च
ऐ
स्मि
क्तो
पा तम
भिः
ति
र्थ्यं
नि
त्रं
त्त्वा
तेषां स षां
नि
स्था
च तम्" इ ता शं
पि
क्त
प्र
स्ति
र्था
मु
स्मा
नि
प्र
र्हि
श्चा
कृतवा
ति
क्सू
ता
पि
क्त
त्य
रु
णां शङ्कर
र्त
ष्ठि
रणं पृथ
रं
न्त्रे
, यथा पू ऽ
द्रा
तः भेदं नोपल
त्य
क्ष
प्र
क्त
त्त्व
र्त
त्र
षि
त
रणं न भव । पुन
त्य
स्य
व ते। सु
पारः भव । अथ वाक् इ
च्चि
श्री
यासाम
भि
वि
क्ष
त
स्मा
किं
षयम प
रु
दृ
तथा
वि
वि
वि
न्य
न्ति
षयम
ष्ट
त्य
क्ता
द्भ
नं जायते [४]। त
ते। त
पा
द्व
द्य
ज्ञा
स्य
मा वा
त्य
म्। ल णीयम् "अहमेव
वा
क्तुं
पि
पि
श्चा
त्त्वे
नि
वि
रा " इ । अ त्
स्य
श्रे
द्गी
अ
ऋ
वि
त्त
ष्ठ
त्पू
र्ण
।त
स्मि
त्त्व
म षु
त् त
स्था
क्नु
प्रा
तम्।
वि
र्वं
का ता । अतः एत
चि
सह अङ्गाङ्गीभावमेकं व ते।
ब्ध
र्य्य
प्नु
मनो
म् इ
रु
नि
स्वा
दे
व ते, यथा,
वि
म्। य
र्व
तया य
दयः" इ
द्राः
त्या
त्त्वा
न्ति
स्था
प्र
…. वसूनां पावक
दे
धैः
त्म
दि
त्य
ति
र्था
न्त्रा
दि
नि
प्रा
वा त
वेचना
क्ष
ष्य
नतः
रु
त्य
ण्या
श
द्रे
ल्यं
चि
न्य
स्य
भिः
तया "अहमेव
त न सह
म गव तायां
व नं कु
स्य
त्ते
तम् [३]। अधुना ता
वे
केषु त्
त्य
"इ
नामधेयया क या उपल त
मः य
चा म्।
म
ने “अहं
म्? त व
षयैः सह
मः मनु
”इ
आसन्। अ त्
त षयानां बोध व
नेषु
चैत
भू योगे
[५]।
तया
तेन सह
धृ
षु
7
ब्रा
ब्रा
व्या
न्म
त्र
ष्टा
क्सू
ह्मी
ह्म्यै
दि
दे
दि
रु
त्री
त्वा
ष्यै
क्ता
द्रा
ण्ड
वि
वि
क्य
णि
त्वं
मि
न्त्रे
रु
रि
श्ले
श्ले
न्त
न्य
क्त
र्वृ
र्श
क्य
न्न
हि
ति
नि
ति
त्त
त्र
र्थ
र्थः
हि
रि
स्य
दे
स्थि
अ
त्ति
वा
च्छ
रे
आ
क्तं
परा
गुहा
र्थं
२. च
लि
-
ब्द
य नु
प्र
• अहं
रि
न्ति
गगनम
ब्रा
ग्रू
न्या
उपजीव
ति
म
मि
भू
ब्र
मि
न्त्रे
वि
ह्म्यै
द्वि
१.२. अ
र्थः
भ्य
ह्म
ग्वे
ष्ठि
चतु
वरवा
युगे युगे" इ
नि
व्य
प्रा
द
दे
स्मि
त्या
ल्लि
श्य
क्य
र्श
स्स्था
करणद न
ति
न्ति
नि
त्य
लेऽव
हि
स्था
उप शान रं त
स्ति
दि
क्ष
ति
हु
म्।
खि
• मया सो अ म
दृ
१. गौरी माय स
बोधमेव
षणम्
तेन सह
त्ये
त्री
नि
स्रा
ष्ट्या
वाक् प
यः स
स्रा
ध्यं
रि
ञ्च
षि
स्था
नि
र्श
"एकं स
अ "तुरीय" प न चतु
म्ब
क्ष
क्ष
ऋ
य धनुरातनो
प्रा
यो
तम्।
दृ
नि
ला
न्ति
नि
ष्ट
प्र
षणम्- म ऽ
श्रु
णि
[६] [७]। उ
त्र
सरला - वाचः चतु
न्ति
श्र
सि
इ
ता नेङ्गय
। या
सरला :- वा पमाधृ
स्य
इ
वि
प
दृ
ति
उपजी म
द्वि
त
दि
नि
ष्ट्या
द्ध
क्त
यद न
ति
ता पदा
पदी नवपदी व वुषी सह
त्य
मि
कि
हि
णः सह
वि
दु
र्ब्रा
वि
बो
ने
व्यो
त्त्व
न् ऋ
बोध
ना
तम्। दा
ति
ज्ञ
प्रा
ह्म
ष्या
।
न्तु
वि
र्या
र्णि
क्यां
ब्रा
प्नु
यः
ब धा वद
वि
ता
क्त
स्था
ह्म
स
वि
कपदी
क्यां
क्यां
क
नि
त्त्व
चि
“ णी गुहा
गौ दं एका
ने वा
रि
न्ति
न्वि
रि
स्य
न तु तेः।
।
ष्प
"इ
ष्या
रा परमे
त्त
र्था
वि
नि
ग्वे
तुरीयं वाचो मनु
प्र
ज्ञा
षि
म्य
रा यमेव व
तानां याणां वा
वाचः
र्मा
ब्द
श्री
वा
क्षा
रि
श्य
।
चेतसः तुरीयाव
न्द
क्ष
श्री
र्णि
ग्वे
वा
उपसंहा "तावती म ना स भूव" इ नेन वा
न्मा
ता" ता
दृ
भिः
न्ती
दे
क्ष
वद ल ते, यथा, "तदा तदावती हं क
वद
ष्ट्या
धपदा
व्य
तम्।
त्रा
नि
स्वा
शानां
क्त
त्म
णै दं
श
त्री
त्र
त्वं
ध्य
शेन
त्मा
स्य
न्ति
व
परा, प
त्म्य
दृ
तैः छ
धवृ यः व
ष्ट्या
र्वृ
ब्र
वयं जानीमः आकाशः श त
न्म
स्ति
ण
क्तो
स्य
त्त्यु
प्र
ह्म
णा ये मनी णः।
र्म
प्ता
न्त्रा
णववद
)
न्त्रो
ता
श्री
क्त
नि
स्था
दे
तम्। तेषु
श्य
क्त
यारभेद
क्सू
व्य
स्मि
न्त
स
द्भ
वा
वीमाहा
न्त्रैः
क्त
न्ति
मन्॥ (ऋ दः १.१६४.४१)
क्त
न्त
त्वा
मः। अ त् यदा वाचः चतु
तु न। ल णीयम एत
कोऽ
त्त्वं
स्रा
र्था
स्य
त्वे
द्गी
णी गु
रि
॥ (ऋ दः १.१६४.४५
न्त्रे
प्र
।म
क्त
क्ष
न्द्रं
सं यम्॥”, ”ध सं
नं का
णः
ञ्च
त्त्व
वा
त्य
मि
त्त
।अ
म्भ
नि
श्च
स्य
त्त्व
म
स्य
र्थः
स
त्र
त्वा
च
स्य
मि
सह
न् म
वा
दन रम् "इ
प शान रं प
, म मा च तुरीयवाक् वैखरी
त
पदा
म गव ताया
री भू
कं तुरीयं
पना य स वा
म्"
8
इ षु मुप त "गुहां परमं पुराणम्" इ कठोप ष क
षयाणां भवती ।
१.३. क का
१. उदा -
सू :उ दा ॥ (पा.अ. १.२.२९)
आ दा ॥ (पा.अ. ३.१.३)
२. अनुदा :-
9
वि
वि
र्ध्व
न्द्रा
र्थ
क्या
नि
षि
द्वि
र्वि
दि
भि
क्षा
म्श
त्तः
र्दृ
स्व
त्त
र्थं
न्त्रे
नि
त्रा
त्रा
ष्टा
त्त
श्रे
स्य
वि
हि
ष्प
णि
णि
ष्ठे
प्र
ज्ञा
वि
स्व
न्नः
प्र
प्र
ष्वै
ञ्च
वि
ति
व्या
प्र
र्म
क्य
च्चै
ष्ठा
क्य
सि
द्यु
प्र
त्रा
ति
रु
प्र
द्ध
णि
स्य
लि
त्त
त्ता
त्तौ
ण्डे
त्त
र्थ
दि
ङि
त्तः
श्च
स्ति
त्तः
दे
प्रा
स्य
त्त
टे
ञ्च
ङ्क्ष्व
ष्टं
म्य
प्नु
प्लु
प्पि
ति
त्त
ज्ञा
शि
नि
च्चा
प्रा
त्र
च्चै
ध्य
डु
रु
क्षा
त्म
ज्ञो
प्नु
क्त
त्तः
रु
ति
त्तः
मि
स्य
त्र
प्र
ति
ति
भ्य
त्तः
वि
प्रा
वि
ष्टं
व्य
क्ता
शि
ति
र्या
न्यं
ञ्ज
ष्टे
प्तं
स्मा
त्तः
र्त
शि
द्व
न्त्रा
क्तुं
स्व
हि
ठ्य
रि
स्व
क्नु
त्त
म्य
रू
प्र
ति
स्व
वि
ज्ञो
र्थं
च्चा
क्षा
श्च
न्त्रै
दि
र्थं
ति
नि
च्चा
वि
स्मि
न्द
न्त्रा
र्षि
र्हि
दि
श्च
प्रा
शि
णि
प्त
क्सू
न्नि
क्षा
नि
च्चो
स्य
ठे
वि
क्तो
वि
स्था
ष्टा
ब्र
ज्ञे
शि
प्दि
ह्म
नि
भ्य
वि
ष्टे
ष्टा
त्ता
ष्टा
द्या
दि
न्त्रा
ध्या
न्ति
त्म
र्था
य्या
स्य
स्य
उदा व था अजा षु नीचः तथा अजादीनामनुदा सं भव । यथा, "नीचै पल मानो
३. तः-
उदा नुदा योः संयोग अजा षु यु तः। यथा, "उदा नुदा समाहारो योऽच् स
४. चयः-
योजनीय ।त त कृ कृ भे ध पाठमुप ।
10
स्व
प्र
प्र
स्व
प्र
प्र
दि
दि
र्त
त्य
सि
स्त्रं
भ्रा
रि
रि
स्व
प्र
न्ते
त्त
क्ष
द्धा
न्त
श्रु
रि
स्व
नि
ति
न्त्रा
त्र
ज्ञो
त्रा
र्गे
ज्ञा
त्त्वं
ष्टा
ज्ञ
त्त
त्ता
मि
णि
प्र
वि
प्र
न्त्रो
त्ता
ध्या
न्त्र
त्य
न्य
क्त
द्य
त्त
ति
क्त
न्त्ये
र्थः
ति
स्व
ति
य्यां
ति
त्त
ख्यं
त्त्व
प्र
च्चा
ज्ञो
र्व
त्स्व
ति
रि
स्य
रे
दि
प्र
स्तो
ति
ठे
ष्ठि
र्हि
द्वे
रि
ञि
दि
प्र
त्रं
ख्य
न्त्र
स्व
वि
ति
स्व
वि
शि
त्र
र्म
शि
रि
स्ति
त्वं
नि
प्र
हू
ष्ट्या
न्त्र
नि
र्म
र्त्र
ष्प
स्व
स्य
वि
ण्डे
भि
न्त्र
वि
ति
न्नः
नि
नि
प्र
धि
प्रा
दि
प्र
वि
स्था
रि
ष्प
पि
वि
भिः
ज्य
न्नः
ति
क्रि
ति
स्वी
स्ति
ग्र
न्त्रो
श्च
त्रं
दि
श्च
दैः
क्त
वि
प्रा
प्र
वि
वि
ञ्च
प्नु
वि
स्ति
ति
क्तः
ग्र
नि
न्य
श्च
क्य
वि
ष्प
न्ति
स्व
धि
स्व
न्नो
धि
रि
प्र
वि
भिः
रि
म्य
वि
शि
ति
नि
त्त
त्त
ष्टा
र्णी
त्तः
ठे
ज्ञा
नि
दि
ब्ध्य
न्त्र
वि
स्तो
स्प
दि
रु
ति
र्थं
न्ति
त्र
न्त्रो
ष्ट
ष्ट
हि
न्त्रा
ति
त्ता
मि
वि
त्ता
स्त्र
शि
दि
भ्य
ति
हि
प्र
ष्ट
स्मा
वि
त्पू
त्त
वि
धि
र्व
र्म
क्र
त्र
दि
ण्ड
स्य
रु
प्र
धि
वि
क्र
वि
र्म
भ्य
द्य
प्र
ख्यं
स्मा
ण्डे
त्त
नि
भिः
स्य
स्व
व्या
व्या
स्प
वि
श्लो
प्र
वि
च्चा
त्य
ति
सि
द्वा
स्कृ
क्त
ग्र
क्श
रू
ष्ट
र्त
क्श्रु
स्य
व्या
दि
द्ध
पि
रि
प्रा
त्त्वं
दि
क्तेः
त्त्वा
नि
स्ति
भ्यः
व्य
क्षा
प्नु
स्मि
ति
ति
दे
र्थ
ति
हि
ति
स्व
नि
त्यं
क्त
र्थ
र्श
ब्दा
स्य
म्या
प्र
रु
व्य
ब्र
स्य
ब्दे
त्स्ये
प्र
त्य
उ
क्त
इ
न्त्रि
य
सं
वि
ह्म
ति
वा
वा
क्ता
ति
वि
भ्यः
क्ष
प्र
२.
वे ’
ञ्च
व्य
एतद
प्र
प्रा
प्र
धि
दे
आसी
ष्ठा
क्रि
च्य
म
ते
क्त
ब्द
र्व
पर
केऽ
दि
वि
प्र
वि
सहजातः
१. वच् इ
करणं
स्त्र
२. भाष् इ
गि
स
त्य
वि
त्वं
र्श
तश
धि
स्त्र
स्व्त
न्या
ब्दः
त्त्वं
हवान् त
पि
ग
क्षा
अतः अ
क्ष
चि
र्था
न्
खि
स्मा
श
मा
प्र
केवलं
त
श्रे
पि
त्" इ
न्त्रि
र्थं
ति
ब्दे
ग्र
नां
ष्ठ
र्त
ति
स्त्र
ति
हे
प्र
सि
ज्ञा
क्ष
भाषणे
म् अनु
त्वं
क्ष्य
मः[९]। उ
वि
करणद नेन सह
प्र
स्व
र्म
द्ध्य
अनुशासन
ब्र
क्तुं
प्र
व्य
वि
श्य
णि
सकलानां
रू
ह्मा
शा
वगणेषु थमः
क्त
तः चैत
त वश
सि
वेचनात्
नर
नि
यां वा
मि
तया अ
। एत
स्ति
द्ध
यो क
र
खि
ति
क्नु
स्य
दे
प्त्वा
स द नसं
र्था
व्या
इ
धशा
नि
र्त्तृ
स्ति
स्ति
त् ल
चि
स्य
क्तुं
तामहः
रि
शि
त्वं
इ ।
न्त्र
येन
व
गि
र्म
तेऽ त् का
वाचा काशं भव । पा
न्ति
वि
तया संयु
ष्ट्यं
व्या
ति
स्व
ष्व
लध मूल
र्थ
वि
चि
करणशा मूला वाक्
क्नु
त म
प्र
अना
वि
। अतः यदा वयं "वेदोऽ
पि
श
षय
त
सि
पेण
प्रा
क्षा
त षयाणां
र्ज्ञा
म
सि
स्मा
व न योजनं ना
प्नु
द्ध
।
भ्यः
र्थं
श्च
च कृता । वेद
व
ति
श्च
त् यदा वयं भ ह
द्ध
वै
पा तेन श न सह वाचरभेद
ष्यैः
क्य
व तेऽ भावेन
प्र
भ्य
धनं
ड्वे
श्र
ति
स्त्र
मः। "
क्रि
स्ति
प्र
प्र
। ते
करणं
ष्ये
प्र
क्य
श
स्य
ते त व वा
ब्दः
नीयधातुपाठात्
दि
भ्यः
अ र
क्ता
न्ये
तः
ज्ञा
प्र
र्हि
। यतः त
श्रो
[१०]। अ त् न तु केवले
भ्यः
र्थं
गि
लध मूलम्" इ
ते मनोगतभावः। पुन
प्र
प्रा
स्या
रे
प्रा
मनु
श त
ति
ध्य
र तं ’वा
त्रे
प्र
भ्यः
प्र
प्र
त्य
मः
त्
न्द्रि
करणशा
स्त्र
प्नु
प्र
। पुन
म
दि
क्र
स्य
र्त
ञ्च
त्य
य ण धे नं मनु
लि
ब्दा
द्व
प्र
"श
वि
ब्दे
स्यो
द्वे
नि
साङ्गोपाङ्गवेदं यदा
यु
म्। न चा
स्ति
नोपल ते। त
वा
वि
र्व
भ्यः
र्तृ
क्त
त षयानां काशा
स्य
श्रे
। वा
गि
द्भ
पदीयम्’
कृ
जानीमः त
वणगोच
नि
स्मा
रि
ष्ठ
यद रम्।
ति
त्त्व
श्रि
त्य
पा त-शा
ब्दा
स्व
त्व
प्र
म्य
वि
याशील प
र्थ
त्य
नां श
या जगतो यतः॥१।१।।
च्य
ति
ज्जी
प्रा
क्त
ब्द
ह्या
श
पि
क्षा
स्ति
र्शः
ब्दा
योजनम
ये
प्त
वि
नां
ख्या
र्थं
मः वा
प्र
मः। ष दाङ्गानां व नं वेद
स्ता
स्य
सि
च्च
ति
। अधुना य
प्र
वं
द्ध
णायामवत् श
भाग
स
स्मा
कि
ञ्चं
चने ’उ
काशं वाचा
। न चे
म
अ र
यं वागा तम
न्तु
म
च तेषु सङ्केतेषु
त् श
नां
लोके
पदीयोप मे भ ह णा
व
या
सी
श मयः
य षयः" इ मरः। एत
तः भव ।
, यथा
त् प
म्,
रतः
तम्।
म्।
तेऽसौ अनया
त्
पादनपरतायाः
11
पुन मानवानां वृ नां बहवः पा स च तद मानवानां मनोगतभाव काशं सरलं ना ।
१. मु योजना :
१.१ र : - वेदम षु यु नां व नां लोपः आगमः व कारः इ तेषां स ग् नं वेदा यना
१.२ उह: - वेदो नां म णां ङ्ग भ दीनां य पयु योग । यथा "ते चाव पु षेण
१.४ लघुः - साम तया सकलानां श नां न । यथा, " णेनाव श या इ " इ
महाभा ।
१.५. अस हः - वै कम उप षयानां स ना ।
षणेनालम्, यथा,
• तेऽसुरा,
• श ,
• यदधीतम्
• य युं
• अ सः
• भ कु
• यो वा इमाम्
• च
12
क्तिं
वि
क्षा
ज्ञ
श्ले
श्च
र्षि
र्थं
ख्य
र्थं
ष्ये
वि
प्र
प्र
प्र
दुष्टः
ञ्ज
स्तु
त्वा
वि
प्र
द्वां
क्षा
रि
लिः
प्र
ध्ये
ब्दः
न्दे
क्ते
नि
चि
नि
वि
र्व
स्य
त्त
न्ति
न्य
ज्ञे
क्ता
रि
त्ती
न्य
धि
न्त्रे
र्थ
भ्य
दि
श्चे
ज्ञा
रि
ति
त्य
ति
मि
प्र
यि
ष्य
रि
न्त्रा
न्त्रैः
व्या
क्ता
स्या
क्तं
व्याः
ति
ध्य
क्तेः
वि
लि
क्षे
दि
व्या
र्ण
र्षि
ति
ष्ट
र्णा
म्य
वि
णि
ब्दा
वि
स्त्र
वि
ष्ये
क्प
ञ्ज
र्था
रि
क्त्या
न्ति
ध्ये
स्य
ज्ञो
लि
ज्ञा
ष्ये
हि
मि
हि
स्त्र
द्वा
म्य
ति
र्थं
म्य
स्य
ज्ज्ञा
प्रा
र्थं
दि
व्या
ज्ञो
नि
र्ण
न्यं
ठे
ध्य
र्थ
वि
भ्यः
मि
प्र
क्तं
ति
ब्रा
त्य
प्र
रि
ष्ठां
प्र
ह्म
र्थः
स्त्र
श्य
त्ये
त्रे
मि
यि
र्मः
त्वं
नि
ति
श्यं
ष्य
वि
स्य
न्त्रा
द्य
स्ता
म्य
दि
ति
ब्दा
प्र
र्थ
ष्टा
स्व
ज्ञा
ज्ञे
नि
ति
रू
रि
ति
स्था
ति
त्र
श्यं
ध्य
ष्ये
पि
स्ति
ति
रु
र्थे
र्थं
प्र
वि
प्र
श्रु
प्र
व्य
त्ये
र्त
र्तृ
ति
ति
क्तं
दि
र्त
रि
क्रा
व्या
ष्टं
भ्यः
व्या
दृ
स्य
वि
ष्ट्या
क्य
क्रि
त्प्रा
क्तु
दे
ण्ड
र्मः
श्य
ध्य
प्र
म्यां
ति
त्वः
स्व
क्रि
र्या
लि
मि
प्नु
न्ती
•
•
•
•
•
न्याः
हि
उप
ब्द
द्वै
सि
क्र
त्र
यथा
स्त्र
भ ह
षट्च
श्च
२.१.
भ्यः
इ ते
स्य
ष्यैः
स्य
काश
द्ध
यथा, "
ञ्च
त्ती
र्तृ
प्रा
भातं
व ते। कु
रु
वा
प्रा
मुखा
ति
स्त्रे
पि
प
म
स्प
म्प
रि
करो
णां
द्भू
च्चा
स
क्ष्म
वि
न्य
वि
प्र
उत
ष्ट
वि
चारं कु ।
दश
यथा,
मि
म्ना
स्य
स्य
ति
ब्दा
स्मि
श्ले
रि
प्र
क्ष
परा: श
श्रा
स्ति
या
योजने
व नमभवत्। मनु
सु वो अ
क्रि
र्वि
प्र
व
पु
याशील
क्य
ण्म्
सि
सार तीम्
वि
त खरी
शि
भि
करणशा
क्य
ष्ट्यु
प य मम
मः भ ह
द्धा
वैखरी: वाचकः
स्त्रे
उ
क्षे
पदीये परया
सू
व्य
वचोवृ नां
ष्टा
मा: शु चैत
ब्दा
त्र
र्तृ
त्रं
शेषर ता चेतना
क्ति
ना
।अ
वि
नि
: परो तश
अ
व्य
व्य
रि
म
र्दि
च्य
गि
ण्ठ
णि
प्रा
ज्य
क्त
रि
व णइ
त्त
ष्ट
श्य
ऐ
ष
नां
स्त्रा
क्रि
ना अव
रि
तमः अ
श्र
णीते वा
सृ
व्या
त्य
गि
न्त्या
मि
न् शा
या
श्रि
ति
तानां श
स्मि
क्र
ख्या
ति
णवायुसंयोगे परा
श्य
व या यदा अ
क्षे
दु
दे
म्य
स्ति
भाषायाः
क्तेः
ज्ञा
म वा
।क
म
त्रे
न्ती
ग्र
क्य
क्त
नां प
प्र
स्ति
न्थे
वि
आगमशा
करणशा पर रा धानतः वाचः अप
णायामयोगः भ ह णा
ति
ति
नि
पदीयम् इ
र्श
शृ
प्र
वि
ष्ठि
चतु धवचोवृ यः
नां वैखरी
त्य
त्ती
ते" इ
न्त्र
यो के
श्रि
क्ष
च्चा
द्ध
षय शेषा यं प
वि
ण्ड
वाचः स
पुरच म
तश
सं
न्
वि
र्वि
श्ले
ञ्च
क्रो
वाचकभे न
व्या
वा
द्भू
लि
।
दम्। एतेन सह
यायै वैखरी
ब्दा
र्थं
द्भू
ब्द
रू
ति
न्य
व्या
ब्र
गि
ष्ये
स्ति
या उ
तेषां
ष्ये
ताः। यथा,
त्ती
ह्म
पयो नी जग पादानभूता कु
त्र
पदीये।
भिः
क्रे
न्य
दीनां वचोवृ नां
तं योगद ना त
शु च
प्रा
त्व
रै
क्ता
श्रु
क्य
णि
स्य
क्ष
ति
। परो तश
ति
ङ्खलारोधा
तया श
ल्ले
द्भ
ते
स्त्रा
वि
पि
रणोपयो
म्यैः
द्भ
षणम
द्वि
शृ
ध्य
प्र
तम्। अनाहतच
नी पेण
वि
ति
त्र
ध्व
ह्य
ण
व
त्र
स्य
नि
रे
क्ष
अ
क्र
ञ्च
म ते।
दि
भिः
म्। परादीनां येषां चतु धवचोवृ नाम् उ
दि
करणशा
रि
म
ञ्च
ष्ट
ग
स्य
चेतसु
खं
य ण धीन् सङ्कलय , तथा
। ल णीयम
। मनु षु वाचः उ वे त
नां मूलाधा
यन
काशमुप
। अधुना वयं मनु षु वागु व ङ्खलोप
करणमूल म् एत परीत म
व या
पा तं
त
म्।
13
वैख म माया प तद तम्।
परावाङ्मूलच प ना सं ता।
तद सार का तम्
परा मूलाधारः जा तः लः
प म पुरः सू
वैखरी शु महाकारणः
14
हृ
क्रि
दे
स्थू
स्व
वि
नि
दि
श्य
णि
ध्य
क्रा
क्ष्मः
द्रा
प्नः
ग्र
त्र
न्या
प्तिः
स्था
र्या
द्धि
न्ती
ण्या
त्तिः
वि
र्थ
स्था
श्रि
ध्य
ण्या
ध्य
त्य
र्य्य
क्रः
क्र
प्र
स्था
ज्ञे
पि
स्त्र
श्च
शि
य्या
र्त
श्य
श्य
न्ती
न्त्या
दि
ग्र
श्चै
ण्ठ
भि
दि
दे
स्थि
त्ती
द्भू
ति
पि
ति
द्भ
प्र
त्य
न्त्रा
र्थं
क्षं
क्रि
क्ष
त्व
क्रि
पि
प्र
सि
द्धं
ग्नाः
ति
न्ति
नि
व्या
वि
च्चा
त्या
द्म
द्य
प्त
क्नु
ब्द
क्त
श्च
पि
स्थि
न्दु
न्नि
ब्र
क्र
रि
दि
त्त्व
ह्मे
प्र
ति
शि
वि
ष्टे
वि
ति
न्था
प्रा
सि
ष्टा
ज्ञा
वि
र्य
दे
र्व
प्नु
स्त्रं
र्शः
द्धा
स्य
ष्टि
नि
नि
क्त्रे
उ
इ
प्रा
य
श
स्य
वा
ति
त्त्वा
न्त
वि
र्णी
वि
अव
र्वे
हुः
भ्यः
र्ण
चस
स्य
जडव
वि
ष्वा
ख्य
श्ले
न्ति
म्यं
र्द
त्त
वि
द्य
न्त्रं
स्मा
प्र
म
टीकायाः
त्वं
पि
र्वा
त्वं
दे
वैयाकरण
क्रा
ब्द
दि
ञ्च
करणशा
श्च
ब्र
र्हि
म
हे
क्र
तपाठ
न्त्र
स मातृकावे
ब्र
न्ता
ह्म
ति
र्णा
श्व
द्वा
धानतः
स्त्रे
हि
वि
नादकलात
ह्म
गि
र्मः
मः, यतः स
भि
यथा, सृ रादौ व
ष्टि
दि
त्या
र्म
मु
स
रि
भ्य
काल मे स जनग
न्त्री
रू
च्य
त्य
व्य
तरासीत्। य
त्रे
प्र
मः जड
भ्यः
भि
क्रि
क्त
ष्टि
न्त्र
,
३. आगमेषु वाक्
ण्ड
त्रि
श
प्रा
र्म
त् प
व्य
स्य
तः। त
चतु शमा
म्प
प्र
स्फो
न्त्र
क्रा
र्न
प्र
व
क्तिः
स्यै
शेषरा
वि
ण्ड
मि
ण्ड
न्ता
र्ति
सृ
त्य
त्र
क्यं
क्र
त्या
ध वानां मा
क्तः
तं भैरवच माधृ
षणं कु ।
रसू
वि
व्या
दि
दि
श्च
णः अ
गमशा षु सृ
नोपल ते
ष्वा
प्र
त्य
श
पि
स्त्र
३.१. शारदा लकत म् [१२]
हि
मत
नाद पः व
ह्या
स्व
णा सह त
ञ्च
त् अख
आगतः
शि
ष्टि
श्मी
म्पू
गमसं । वेदो रकाले वै कक का
द्व
पर रा
ब्दो
माधृ
या य
र्ण
र्णा
न्त्रा
शैवः, शा
टः
ति
त्र
च्छ
न्त्र
प्र
ति
र्णि
ञ्चा
रि
ह्यु
म
वव
करणं प
त्य
त्वा
द
तं
ब्दः
यः सकले
म्प
माधृ
त्या
स्य
वासु व
स्य
कदा
भि
स्त्रा
व तं तथा
ब्द
दि
, पा
त्प्रा
र्णा
ज्ञा
द्व
सु चतुःष
टीकायाः का
षु स
त्र
श
दे
ब्र
नि
र्ण
पकश
त्य
त
वि
न्य
ण्ड
भि
ञ्चा
न्त
प्नु
ह्म
स्प
म्प
शा मूले
त
प्र
रा
शेषा र तः य
वि
गत
व्य
र्ग
नि
र
ष्ट
रतया व
गमेषु प
र्णि
ब्द
न्द्रि
नादः का तं भू
क्त
र्ति
द्व
णाचारः रह
गम
त्य
ब्र
कि
र्ण
त शा
र्णि
र्श
स्फो
वा श
ह्म
शारदा लका
न भव । व
श
नि
नि
न्त्व
तं त
प्रा
दागम उ
मालामाधृ
स्था
का
त्रिं
क्त
गमपर रा प
धॄतं यथा,
म्प
स्य
ब्रा
द्य
शि
मूला
न्ति
न्यं
व्या
ह्म्या
चैत के
त्त्वा
त्त्व
पि
च्य
व
द्म
त वश
र्ग
स गम शारदाः।
ते॥
प्र
श्च
वि
मः।
ब्र
दृ
जामुखे।
प्र
रि
माधृ
नि
स्त्र
णा व
दा
ष्ट
ह्मा
वि
दि
त्य
र्ति
मालायाः
व ता
प्र
स्यो
र्शः
शि
ताव
र्थः
त्त
तात् परा
ब्द
आगमपर राजायत।
तया वा
ति
न्त्रे
र्य
लि
प्रा
तम्। य
टः
स
श्चा
धा
णि
क्र
वि
कत
च्च
पदवा
प्नु
वाममा
यां
क्तुं
हृ
त्र
त्य
शा
न्त्रे
म
नि
वेदव
-
पकश
मालयाः व ते
, तेषां
।
। यथा पा
का वरणा
व
दीनां सं
प मे
च तौ।
म्। अधुना
मः।
वेचना
धागमपर राः का तारभवन्।
15
र्णा
त्प्रा
श्य
द्र्या
ब्द
क्तिं
म्ना
हि
वि
न्यं
प्र
र्य्या
ग्न
त्म
ब्र
न्ती
प्य
र्भा
र्धे
दि
प्र
ह्मे
ति
क्रि
र्स
सि
र्व
ति
र्व
म्यो
र्थ
न्दुस्त
च्चा
क्र
क्ती
ध्य
ण्ड
स्य
द्धा
न्त
बि
बि
ध्व
ण्ड
वि
स्य
रि
ब्दा
द्धं
द्धं
रौ
नि
र्तृ
र्भ
ना
लि
आ
म्पा
वि
सि
क्रि
वैख
संल
रू
स्त
त्र
वि
र्थं
रि
र्था
ति
प्रा
त्वा
त्वा
द्धिः
द्य
चि
च तयो
स्मा
दृ
ब्द
न्दुस्त
प्नु
च्छ
प्रा
ष्ट्या
ति
परमसाम
न्दु
क्ष
ब्द
वि
उ
ब्र
मूलाधारच
नि
ध्व
श
द्य
ब्द
स्मा
न्ना
द्य
णि
ह्मे
क्ते
तमोगुणेनानु
रजोगुणेनानु
च्या
र्भा
त्कु
नि
न्या
ब्र
स्य
त्वं
ति
द्या
द्य
त्वा
त्य
धि
ह्म
र्नि
ण्ड
स्त
याः स
शृ
श्रि
गात्
दि
क्य
र्व
दे
शारदा लके वयं
त्त्व
पू तः भ ह
स्मा
च्छ
भू
त्य
भू
रे
ब्द
दु
त्प
ति
मि
वान रम त
तं भव
र्थः
क्त्या
तिः
ध्य
न्नि
वि
नाम् आ
प्रा
ब्द
त्वा
न्म
वा
वि
। अ त् त
पि
प्नु
(मूलकारण
या म
मः,
धि
न्मु
र्णि
च्या
प्र
न्दुरि
रि
वा
र्थ्यं
च। त
र्म
य
र्य्या
इ
श
स्यो
शि
प
चनं
त
व्य
न
ण्डे
प्र
ग प मयी भू
ति
व
भव ।
श
ल्ले
न्य
त्र
क्त
चैत
ततोऽ
व ङ्खला व
शि
रो का श वा
स्था
ब्र
ततो
त्ती
ति
लीभूतं साम
दि
ह्म
कु
ञ्च
वैख
रे
सा सूते कु
मः य
हि
क्य
न्या
नाऽऽ
प णत
तो
दमेव क का
श
द्भ
तेषां तयोः
दे
ति
द्ध्व
त्म
क्तेः
दि
म मा वा
व
प्रा
) उ खीकरणाव
ली पं
स भूतानां श
निः
चैत मय
श
नी श
ज्ञा
त्त्व
खं वा
दि
द
न्या
मातृका
त्ति
न्त
क्ष
जड
भिः
ग प
दि
न्ये
तेन वाचा का तं भव । एत
श
क्तिः
क्र
त व
ति
प्रे
भिः
क्रा
रि
त्पा
मयी
मेऽम
वि
प्र
बि
क्रि
श्च
सं
णा
ति
त्त्व
सेन षोढा
प्र
त्य
द्धं
त्वा
क्रि
ति
न्दु
भेदतः॥
॥
प जगुः॥
णः बोधं जीवचैत
भुः।
भयोर ।
नां हम गम्।
दासी रा ततः।
च्छ
वैखरी श ज भूः॥
दि
ता। अ तेषाम् अवतारणयालम्।
त्वा
प्र
पदीये "कालश
रो का॥
दे
दं मूलाधारा षु परा वचोवृ नाम
णि
पदीये परादीनां वचोवृ नामु वे मूलाधारा च
स्मा
क्ति
व्या
उ
मि
का तं भव । एतदन रं मूले
सेन च
भ्यः
भिः
ति
ख्या
भव । पुन व आ ना स गुणेनैवानु
अ रः। पुन
रे
र्धे
ण्ड
चि
णां
ति
दि
तं भू
दय
दृ
न्दु
च्छ
ष्टा
त
भू
च्या
ति
क्तिः
" इ नेन
म
या
ञ्च
पा त
त्र
नादबीजे
अ
त व कु
भव । स गुन धाना
॥
याशीलं भव ,
पुरा षु
वा
ली
तं, यथा,
16
३.२. परा का वरणम् [१३]
"परा का" इ त मद नवगु पादकृतटीका "परा का वरणम्" इ ना ।
२. सा पराश प वाचा अ ।
३. सा क तः अ ।
७. वैख म मा प णीता भव ।
उ तश जडतां याता ।
परा का वरणे।
17
त्रिं
त्रिं
त्रिं
त्रिं
त्रिं
ग्र
स्व
श्री
वि
च्चा
त्त
न्था
च्य
श्मी
ज्ञा
वि
वि
दे
र्श
न्त्रि
त्प
ञ्च
रि
ति
धि
त्ति
भि
शि
शि
व्या
म्भे
नि
शि
क्षि
क्षि
र्य्यां
स्य
प्र
वि
र्वि
स्फु
त्य
त्य
स्मि
ब्दा
चि
क्त्यै
नि
स्मृ
वि
वि
वि
क्तिः
भि
प्त
र्वि
ल्प
ध्य
नि
न्त
शि
ति
ज्ञा
वि
वि
प्र
त्ये
श्य
दे
ल्प
रे
दे
लि
नि
क्त
म्प
स्य
ति
न्त्या
रि
नि
प्र
प्र
भि
वि
वि
र्दि
त्य
त्त्वं
न्ना
स्ता
श्री
ष्ट
लि
भि
श्व
त्य
दु
प्र
म्प
प्र
न्तः
रि
प्र
ज्ञा
ति
नि
स्य
च्छि
भि
म्पु
चि
ध्य
धि
भि
लि
ति
र्ण
त्या
दि
न्यः
स्फु
न्ना
म्प
व्य
वि
स्य
क्ता
टि
प्त
क्त्या
स्था
कि
स्थि
त्त
द्व
नि
प्र
न्त्रि
ञ्चि
र्व
ति
त्य
त्र
य्ये
त्र
व्या
त्रो
च्य
रे
दे
दे
त्रे
प्र
क्र
नि
स्ति
ख्या
स्था
दि
ति
दि
स्मृ
त्य
स्य
वि
च्य
ति
ति
पि
वि
स्य
त्रा
क्त
र्वि
स्व
क्तः
र्श
ति
नि
त्र
न्त्रा
व्य
र्त
नि
त्रः
शि
त्त
ति
क्रि
क्ति
स्था
म्ना
वि
रू
ध्य
वि
हि
त्त्व
त्प
वि
ति
प्र
नि
दि
नि
म्प
श्य
र्श्य
र्व
स्तु
ष्ट
ज्ञा
न्ती
ज्ञा
प्र
श्न
श्य
ति
स्य
स्का
त्त
न्ती
र्थ
प्र
व्या
धि
द्भै
म्ना
त्रैः
म्ना
ख्या
द्य
स्कृ
प्र
स्यै
ण्ये
सि
त्वं
त्र
क्यं
ज्ञा
द्धा
प्र
ति
ति
स्फु
स्प
न्य
प्स्ति
ञ्च
ष्ठि
ष्ट
त्र
४. मौनवाक् द णामू
संशय दन , यथा
स । तदव यां संशया सङ्क क भावतः न जय । तथा यदा द णामू ना मौनवाचा तेषां
मौनवा षयाणामभावं न व ते ।
नि
व्या
नि
चि
स्थि
ल्प
ह्णा
चि
नि
र्ति
स्तो
र्वि
छे
क्ष
ख्या
स्व
स्य
र्ति
त्र
र्त
न्मौ
र्ति
श्री
र्तिः
मि
रू
स्व
र्थं
त्य
तिः
पि
त्र
नि
क्ष्मा
व्या
ल्प
क्षि
रू
द्द
क्षि
ति
र्थः
श्रे
णि
र्वि
क्षि
हे
वि
ष्ठ
ख्य
भि
शि
र्श
श्व
क्षि
त्त्व
नि
व्य
मि
ल्प
ति
ल्पा
र्ति
र्ति
ति
क्तिः
र्ति
न्नि
दृ
ग्र
क्षि
र्तेः
ष्ट्या
स्तो
दि
वि
स्मि
त्य
नि
त्रे
नि
र्षि
य्स
क्ष्म
छे
र्वि
क्षि
र्त्यु
शि
प्र
त्स्व
वि
चि
नि
सि
ध्या
ष्ठा
ल्प
नि
ति
त्र्य
रू
क्रि
द्ध
स्यः
न्ते
नि
दि
त्रे
शि
दि
स्ति
स्ति
भि
प्र
त्य
छि
स्ति
श्री
सि
धि
र्व
क्षि
स्य
ज्ञा
न्ना
र्थं
द्ध
स्य
रु
पि
रु
शि
नि
न्या
स्व
प्र
स्ति
र्ति
नि
रू
त्र
स्मा
र्ति
त्र
दि
यि
ज्ञ
दृ
स्व
वि
दि
द्धि
कि
श्य
त्य
र्षि
क्षि
रू
सि
न्तु
र्थं
श्रा
र्वि
व्या
द्धाः
लि
त्रि
व्य
वि
ल्प
ख्य
म्भ
प्र
त्रा
र्थ
प्र
नि
र्ति
र्णि
वि
स्मा
र्वि
ञ्च
त्त्वः
शि
त्ति
र्षि
स्र
स्य
ल्पा
स्य
स्ति
ल्प
वि
र्मः
भिः
वि
स्य
रु
नि
वि
वि
स्व
ञ्जा
प्रा
रू
र्य
र्त
र्था
प्नु
न्ते
हि
र्थ
स्ति
ब्र
प्रा
हि
प्र
ति
त्प
ह्मा
प्नु
वि
न्त्वृ
नि
श्रु
न्मे
र्वै
क्त
षि
त्वा
प्र
भ्यः
भि
त्त्वं
हि
च्चि
पि
ध्या
म्भी
दे
व्याः
वि
किं
श्ले
निः
र्व
मु
णीं
त्रि
ञ्चि
स्ति
मौनवा
स्व
र्ता
प्र
ध्या
न्न
ष्टुवि
चि
ग्र
ग्यं
र्वि
च्छ
र्मु
प्र
दृ
वि
ब्द
नि
ष्ट्या
ष्ट्या
द्दृ
काश कारमेकम
रि
भि
स्त
द्द्रु
र्णि
षणयो
हि
ञ्छि
ब्धि
। एत
मः। यथा पु तः आगम
व्या
म्य
न्य
र्था
वद
ख्या
इ
वा नु ह दानं व
म राणां
तु न, उपल
त्वं
र्य्या
र्त्तुं
प्र
पि
एवं स र
मौनवाचः
आ रासी
दयोऽ
ति
गणाः
त्रि
अभव घग
ष्ठि
हि
क्नु
केशा
र
परां वा
ता
परायाः चैत मय
रि
वो
तदनु तु
ति
तम्। अ त् वैख
स्य
ग म्। तथा
हि
स्य
पुरा
क श
पि
णेमु
ता त
स्मा
म
धैः
दुद्ध
पुरारह
द्गा
हीयेताऽ वा
तं तथा
।
तु न परया
नो गगनाङ्गने॥
री णी॥
पुङ्गवाः।
वैः॥
दाकाशमयी श मयी परा।
प्र
कि
तमी तम्।
एत
एत
तम्॥
ञ्चि
न्मा
द्भू
र्ग
रणात्
ब्दे
र्श
मनोगतभाव काशं वाचा
द नं
19
प्रा
र्वा
णि
प्त
व्या
दि
वि
क्त
र्वि
क्य
न्द
म्शा
स्य
त्त्व
व्या
म्प
हि
वि
स्त्रे
सि
दि
ब्रा
पा
र्शः
द्धा
वेद
ह्म्यै
वि
त्त
१. वा
न्ते
र्ण
वि
र्वि
त्र
व्या
वि
र्श
क्षि
भागे वा
क्यं
६. आग
स्य
स्ता
अ
वि
वि
नीय
भ्यः
ष्य
क्त
प्र
५. वाचा सह
३. वैयाकरण
करणा
दि
त्ये
नि
क्य
र्ति
त्त्व
न्त्रैः
म
र्व
स्व
वि
व्या
स्त्री
ज्ञा
त्ये
वः यथा,
५. उपसंहारः
४. वै कसं तायां
स्त्र
स नां भागानां पुन
शोधप
७. शैवपर रायां द
श्ले
रू
२. चतु धवचोवृ यः
स्य
स्य
धे
स्य
वा
र्म
ख्य
म्प
षु व माला
करनद नं वा
क्त
ब्र
णामु
त्रे
दि
धम
ह्म
त्वं
क्त
वेचनं
न्ड
र्वि
त्त्व
शा
भ्यः
शि
प्र
स्ता
करणशा
ञ्छ
त्त्वे
स्य
ष्ट
ण्डं
ति
सि
स्त्र
कभाग
पदीय
प्र
ष्ठि
ति
वाङ्मु
द्धा
ख्य
पदीयं महाभा म् इ तयोः
ण्डा
स्प
चनात् वा
न्य
करणा
ञ्च
ष्ठि
न्ता
स्त्रे
त्वं
स्ति
पेण वा
पुन
त्य
नि
यपर रा
अव
नि
ष्व
प्र
रम् आशुशोधप बा
ह्नि
त्तेः
पि
का
ञ्च
ति
वैयाकरण
वै क नक का योः
प्रा
ष्ठि
स्ति
हे
क्त
मु
श्व
म्य
का
रं बा
त्र
त्त्व
वेदागमशा
न्यं
नीयम
क्त
षणं योगशा माधृ
स्ति
वि
तम्।
त्र
हि
प्र
परावचोवृ
वि
ना
ति
।
तम्
र्शः
प्रा
ष्ठि
व्या
यम
, मा
र्शः
सामा तया वा
वि
प्त
स
कृतम्।
र्णि
स्ता
धा
मि
त्या
मूलम
ति
रसू
तम्।
क्षे
दि
त्र
या
त्रे
म
स्त्र
, यथा, "
वि
प शा कं मा गृ ते।
प्र
म
त्य
व
स्मा
त
क्ष
र्या
इ
म्।
च्छो
नि
र
।
ति
त्रा
दृ
तोऽ । अ
चा
तया
करणशा मूलं वाक्" इ
धप त्
। एता शं
20
संद त सूची
[१] पु द , वम म्।
ने पर दमदः प च।
[२] भ ह , वा पदीयम्।
21
त्रिं
त्र
प्र
रु
भि
र्म
प्रो
रु
न्ने
त्रि
श्री
ष्प
स्था
र्तृ
न्त्रो
द्रा
रि
श्चै
क्षि
र्व
प्र
ख्यं
त्रा
र्भि
रि
स्था
चि
खि
न्तः
च्छ
क्ष्मी
र्श
ग्र
शि
ति
म्य
ष्य
त्र्या
श्चा
पि
र्था
न्थ
श्व
स्य
शि
स्त्व
र्त्यु
क्य
दृ
ग्र
र्म
र्या
स्मि
वि
मि
नि
श्चा
स्प
सि
न्त्र
ज्ञा
हि
म्भ
टि
त्म
स्मृ
म्नः
त्पा
रुः
ति
स्मि
वि
रि
ह्नि
ति
मि
ष्या
स्तु
शि
त्या
स्तो
ण्ड
वि
थ्य
ष्टि
ल्प
म्य
त्ते
श्री
त्र
र्ण
ष्ण
मि
रि
रे
रि
श्रौ
द्रु
ति
क्षि
क्ष
मि
क्ष
द्वि
दुष्कृ
ति
त्र
श्री
क्ष
र्ति
स्मृ
स्तो
द्भ
श्री
श्री
ति
म्भा
श्री
त्र
द्भ
द्गी
दे
द्गी
रि
न्टा
त्म्य
लि
म्भा
ब्लि
र्स
22
लि
स्र
स्तो
त्र