Fair Book 003 120 Pages

iii
Pillalakem Kaavaali Pillalem Kaavaali

(Collection of Pedagogical Essays)
by
Dr. Belli Yadaiah
 Srimukhudu
January 2022
Copies : 1000
Published by
Padam Prachuranalu
Palem, Nakirekal Mandal
Nalgonda District, Telangana State,
India. Phone: 91823 18212
&
S.N. Publishers
# 10-1-267, Mangammathota,
Siddipet Town - 502103, Telangana State,
India. Phone: 95423 96164
Book Design & Printed at

SHREERAMA Graphics
Mass Complex, Prakasham Bazar,
Nalgonda-508001 (TS) Cell : 9490670002, 9505618383
For copies
‘Srikrithi’ 6-2-330, Behind NG College
Srinagar Colony, NALGONDA - 508 001 (TS)
Mobile : 98483 92690
& All leading bookshops
ISBN : 978819557329
Price : Rs. 100/-

iv
Äø±s¡+˝ÀH˚ ø±<äT
Ä#·s¡D≤‘·àø£ $<ë´ ñ<äé÷\≈£L |üs¡«‘·+
l m+.$. >√Hê ¬s&ç¶
ø±s¡´<ä]Ù
Á|ü|ü+#· ñbÕ<Ûë´j·T dü+|òü÷\ düe÷K´
>±]øÏ
n+øÏ‘·+
v
qqTï |ü⁄düÔø±\ø=~˝Òdæ
Ç\T¢ yÓTT‘êÔìï ‘·H˚ #·÷düT≈£î+≥Tqï
^‘·≈£L
neTà≈£L ‘·eTTàfi¯fl≈£L |æ\¢\≈£L
n&ÉT>∑T ãj·TfÒùdÔ nìï ~≈£îÿ\÷ ‘êy˚T nsTT
qqTï n|ü⁄s¡÷|ü+>± #·÷düT≈£î+≥Tqï $TÁ‘·ø√{Ïø°
dü<ë Äq+~dü÷Ô
Á|üjÓ÷>±\ ‘·s¡>∑‹øÏ
nqTeT‹ìdü÷Ô
ÇH˚ï+&É¢
Hê
kÕÁe÷»ýÓTÆq
$<ë´]ú˙$<ë´s¡Tú\≈£L
mq˝Òì
ø£è‘·»„‘·\T
vi
es¡düøÏ
f…ø˘º‡ n+&é ø±+f…ø˘‡º viii
Ä˝À#·H˚ ndü\T HÓ’|ü⁄D´+ 01
|æ\¢\÷! |ü⁄düÔø±\T #·<äe+&ÉÁsê 05
d”«j·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ k˛bÕHê\T 12
ø=‘·Ô#·÷|ü⁄ ‘·|üq\‘√H˚ Ä$wüÿs¡D\T kÕ<Ûä´+ 18
>∑Ts¡T≈£î˝≤\ yÓ’ù| n+<ä] #·÷|ü⁄ 23
>±&çq |ü&Ü*‡q ñbÕ<Ûë´j·T $<ä´ 28
Á|üD≤[ø£ ñ+fÒ bò˛_j·÷ <ä]#˚s¡<äT 33
nø£&É$Tø˘ s¡#·q\yÓ’|ü⁄øÏ $<ë´s¡Tú\qT eT[¢+#ê* 38
HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+ H˚{Ï nedüs¡+ 41
k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+-rs¡÷ ‘Óq÷ï ø£s¡ÔeéT÷ 44
mHé.◊.ÄsY.m|òt sê´+øÏ+>¥-2021 #ÓãT‘·Tqï<˚$T{Ï? 49
j·TTe‘ê! ø±düÔ kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ MT<ä eTqdüTô|≥ºs¡÷ 53
Á>±MTD j·TTe‘· &çÁ^øÏ <ä÷s¡yÓTÆ‘˚ m{≤¢? 57
ñqï‘· $<ä´˝À ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ ‘·|üŒìdü] 62
Çs¡yÓ’ ˇø£{À X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´*ï ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+ 66
ãTø˘ ô|òsTTsY |ü⁄düÔø±\ ô|<ä› |ü+&ÉT>∑ 70
Çø£ Ç+{Ï qT+#˚ ñ<√´>∑+ 76
e÷ø˘ f…düTº\T sêdü÷Ô ñ+&É+&ç 81
¬øØsY >±´|tqT n~Û>∑$T+#·&É+ m˝≤? 86
e÷ ã&çì e÷øÏ#˚Ãj·T+&ç 91
nuÛÑ´düq dü+øå√uÛÑ+˝À j·TTe‘· 96
Á|ü|ü+#· b˛{° ÁX‚DÏ˝À m<ä>±\+fÒ 100
vii
f…ø˘‡ º n+&é ø±+f…ø˘‡ º
“A nation’s growth requires the productive contribution of all
segments of society, particularly the children and the youth, who need to be
provided opportunities for self-expression. Household and national
investments in children and youth yield long-terms of high productivity of
the economically active population till they enter the elderly cohort’.
- Dr. Rakesh Sarwal

Additional Secretary to MHRD
SRIRAM HARIDAS Representative, UNFPA
u≤sTT>∑&É¶q >=&ÉT¶>=Á¬sH=~˝Òdæ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± ã&ç yÓ’|ü⁄≈£î e∫Ã

eT÷&ÉTqïs¡ <äXÊu≤›\T ø±y=düT+Ô ~. ‘ê‘·\T ‘·+Á&ÉT\T #Óù|Œ eTT#·Ã≥¢qT eT&çø≥
£ \
¢ ¢
C≤&ç∫Ã |ü⁄düøÔ ±\T $ì|æ+#˚ ‹s¡T>∑Tu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ã z Á|üeø£Ô J$‘·ø±\yÓT‘Æ T· +~.
ã&ç˝À H˚H+˚ H˚sêŒqT nH˚<ëìø£+fÒ H˚H+˚ H˚sT¡ Ã≈£î+≥THêïqT nH˚<˚ Hê≈£î yÓTT<ä{Ï
qT+∫ ‘·˝‹… qÔ Á|üXï¯ . á Á|üXï¯ qqTï eT]+‘·>± eT+&ç+#·&+É yÓTT<ä˝’… bÕ‹πø+&ÉT¢
<ë≥T‘√+~.
mø£ÿ&√ z ª|ü<Mä $s¡eTDμ ñ|üHê´dü+˝À H˚H˚ #Ó|Œæ q≥Tº >∑Ts¡TÔ n<˚+≥+fÒ-
ñbÕ<Ûë´j·TT\T eTTô|’Œ @+&É¢ düØ«düT≈£î ]f…sÆ ‘¡ ês¡qTø√+&ç, yÓTT<ä{Ï |ü<+˚ &ÉT¢
bÕsƒ+¡ m{≤¢ #ÓbÕŒ˝À ‘Ó\TdüT+Ô ~, eT<Û´ä ˝À |ü<+˚ &ÉT¢ bÕsƒ+¡ ˝À @+ #ÓbÕŒ˝À
‘Ó\TdüT+Ô ~, ∫e] |ü<+˚ &É≈¢ î£ bÕsƒ+¡ m+<äT≈£î #ÓbÕŒ˝À ‘Ó\TdüT+Ô ~. |ü]|üPs¡T\í eTj˚T´
dü]øÏ $s¡eTD e#˚ÃdüT+Ô ~. Ç+{Ïø¬ [¢b˛‘ê+. yÓTT<ä{À¢H˚ me]¬ø‘’ ˚ bÕsƒ+¡ m+<äT≈£î
#ÓbÕŒ˝À ‘Ó\TdüT+Ô <√, yê]øÏ m<äTs¡T>± ñqï≥Te+{Ï |æ\\¢ T ã+>±s¡T >∑qT\e⁄‘ês¡T.
<˚X+¯ nìïs¡+>±˝À¢ düeT~∆ì düTdæsú ‘¡ q· T kÕ~Û+#˚+<äT≈£î ø±yê*‡q esYÿbò˛sY‡
s¡÷bı+<äT‘·T+~. q~ Jeq~ nsTT‘˚ Ä ÁbÕ+‘·+˝À bÕ&ç|+ü ≥\T m+‘·>±
XÀ_ÛkÕÔj÷Ó n{≤¢H˚ ñ‘·Œ‹Ô ùde˝À¢ á esYÿ bò˛sY‡ yÓT+Æ &é |ò⁄ü ˝Ÿ HÓdt <ë«sê HêD´‘·
Á|üe÷D≤\T e]ú\T¢‘êsTT. Ç~ Á>∑V≤æ +|ü⁄≈£î e∫ÃHêø£ ª#·<Tä e⁄\Tμ nH˚ Á|üÁøÏjT· ˇø£
#·‘T· s¡Ádü+ nì, j·÷»e÷q´+ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ñbÕ<Ûë´j·TT\T $<ë´s¡T\ú T q\T>∑Ts¡T
viii
Hê\T>∑T uÛTÑ C≤\T nì, á Hê\T>∑T uÛTÑ C≤˝À¢ Hê≈£L ÁbÕ‹ì<Û´ä + ñ+&çq+<äTq Hê
Ä˝À#·q\qT sêdü÷Ô edüTHÔ êïqT.
ªb˛s¡&TÉ ã&çøÏ sêã{Ïº Ä¬sï\¢ bı<äT.› n#·Ãs¡+ sê˝Ò<Tä . @+<äì n&ç–‘Ó
qH˚ï+C…jT· éT+≥yé? MT |æ\>±ìøÏ sê<ä+‘˚ n+≥e⁄. H√s¡T˝Òì |üdTü *ï kÕ>∑ø{ £ ºÏ
|üì H˚sT¡ Œ‘·+. H√s¡Tqï yÓT<ä&TÉ qï |æ\>±DÏï #˚‘T· \u…&‘ç ˚ @~ sê<ä+≥e⁄. ã˝Ò
ã&ç! ã˝Ò kÕs¡Te⁄!!μ nì z ø£qï‘·+Á&ç |ü+‘·T\T>±]‘√ »>∑&+É #˚dqæ Á|ü‘´· ø£å
dü+|òTü ≥q |ü<›ìÓ $T<˚+&É¢ øÏ+<ä{~Ï •ø£D å >∑T]+∫ sêj·T&ÜìøÏ qqTï |ü⁄]ø=*Œ+~.
ªªs¡÷|ü+ s¡+>∑T\T ˝Òì, @ø£sd¡ yü TÓ qÆ $düT>∑T »ì+|üCùÒ d •ø£D å ø±≈£î+&Ü ˇø£
ñ<˚X› +¯ ‘√ ≈£L&çq, ˇø£ Á|üj÷Ó »q+ ì+&çq, düsd¡ yü TÓ qÆ , ‘êC≤ •ø£D å qT s¡÷bı+~+#·T
ø√e&É+˝À yÓqTø£ã&çq+<äTH˚ï |æ\¢\T ã&çãj·T≥ |ü#ês¡T¢ ø=≥º&ÜìøÏ ÄdüøÏÔ
#·÷|ü⁄‘·THêïs¡Tμμ nH˚ –EuÛ≤sTT yê´K´ Hê #Óe⁄˝À¢ m|üŒ&É÷ ]+>∑TeT+≥T+≥~.
ø£]qƒ •ø£\å T, #˚<Tä nqTuÛyÑ ê\T ø±≈£î+&É>± eT<ÛTä s¡dàü ‘·T\qT bÕsƒX¡ Ê\ |ü+∫e«
>∑*–q|ü⁄&ÉT |æ\\ ¢ T nuÛ´Ñ düq+˝À ©qeTe⁄‘ês¡ì ø£<ë ô|<ë›jT· q #Ó|Œæ +~.
ˇø£ j·TT>±ìï s¡÷bı+~düTHÔ êï+ nH˚ <Ûë´dü eTq ñbÕ<Ûë´j·TT˝À¢ ìs¡+‘·s+¡
#·\q+˝À ñ+&Ü*. m{Ïº |ü]dæ‘ú T· ˝À¢q÷ $<ë´s¡+>±ìï ìùdÔ»+ yÓ|’ ⁄ü ˇs¡>≈∑ î£ +&Ü
#·÷düT≈£îH˚ nÁ|üeT‘·‘Ô · >∑Ts¡T‘·s¡ u≤<Û´ä ‘· {°#s· ≈¢¡ î£ +<äì, >=|üŒ$ @M Çe«ã&Ée⁄,
düwæ+º #· ã&É‘êj·T+{≤s¡T. á yê≈£îÿqT ñbÕ<Ûë´j·TT˝Ò ì»+ #˚jT· >∑\s¡H˚ q$Tàø£‘√
düeTà‹‘√ |æ\\ ¢ øπ + ø±yê˝À, |æ\˝¢ +Ò ø±yê˝À düe÷»+‘√ |ü+#·Tø√yê\ì|æ+∫+~.
“Student supportive and student centric” >± #êHêïfi¯ó> ¢ ± #˚dTü qÔ ï ∫+‘·q |ò*ü ‘·+>±
á nuÛ´Ñ düq yê´kÕ\T |ü⁄s¡T&ÉTb˛düT≈£îHêïsTT. eTTK´+>± H˚qT mHé.õ.ø±˝Òõ
q\¢>=+&É˝À ◊≈£L´@d” ø√Ä]¶H≥ ˚ sY>± |üì#˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT ªø±«*{°μì >∑T]+∫q
<˚e⁄˝≤≥ eTØ m≈£îÿyÓ+’ ~. ø£]≈£î\+,ô|&É>±J\ô|’ <äwæº Á|üã*+~. n<˚ düeTj·T+˝À
‘Ó\T>∑T kÕï‘·ø√‘·sÔ ¡ $uÛ≤>±ìøÏ n<Û´ä ≈£îå &ÉT>± ñ+&É≥+, Á>∑+<∏bä Õ\≈£î&ç>± ≈£L&Ü
$<ÛTä \T ìs¡«]Ô+#·&+É , n+‘·≈î£ eTT+<äT qT+#˚ eTVü‰sêÁwüº eT]j·TT ‘Ó\+>±D
sêÁcÕº\ G2 bÕsƒ´¡ s¡#H· ê dü+|òüT düuTÑÛ ´&ç>± ñ+&É≥+ ø¬ õ ≥T |æõ $<ë´s¡T\ ú
J$‘ê\ô|’ ne>±Vü≤qqT ô|+∫+~. Á>±MTD, |ü≥D º uÛ≤s¡‘<· X˚ Ê\‘√ bÕ≥T q\¢eT\
Ä~yêd” ÁbÕ+‘·+˝À ≈£L&Ü |üì#˚dqæ nqTuÛeÑ + Hê uÀ<Ûqä ˝À Text ‘√ bÕ≥T
Context ≈£î |ü]<ÛTä \qT $ÁdüÔ ‘·|s ü∫¡ +~.
ix
$<ëý˚‘\ Ô· qT #·<eä &É+, dü+düÿs¡\
Ô qT #·<eä &É+, eTTK´+>± ◊◊{Ï
sêeTj·T´qT #·<eä &É+, j·TXŸbÕ˝ŸqT #·<eä &É+, ∫q Ms¡uÁÑÛ <äT&çì #·<eä &É+, ø£wüí
≈£îe÷sYqT #·<eä &É+, ‘Ó\+>±D, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ,Ÿ bÕ+&ç#Ã˚ ], ø£sêí≥ø£, eTVü‰sêÁwü˝
º À¢
mq$T~ e+<ä\ j·÷u…’ <ëø± dü÷ÿfi¯S¢ ø±˝ÒJ˝À¢ $<ë´s¡T\ ú ‘√ Ç+≥sêø˘º nsTTq
dü+<äsê“¤˝À¢ uÀ<Ûqä ≈£L |ü]düsê\≈£L >∑\ n+‘·'dü+ã+<Û+ä ÁøÏj÷· o\ø£+>± ‘Ó*dæ
e∫Ã+~. á nqTuÛeÑ + Ø‘ê´ es¡eÔ ÷q $<ä´ njÓ÷eTj·T‘·qT nU≤<∏ëeTj·T‘·qT
yê{Ïyê{Ï dü+øÏ¢wüº‘·\qT+&ç ø=+‘·y˚Ts¡¬ø’Hê ãj·TfÒj·÷\H˚ ‘·|üq≈£î #√<äø£X¯øÏÔ
düeT≈£L]+~.
nÁãVü≤+ *+ø£Hé ‘·q ≈£îe÷s¡T&ç >∑T]+∫ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ sêdæq ˝ÒK
>∑Ts¡TøÔ =∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT, $Ts¡‡y¢ é ¨\uŸ sêdæq ª@ u≤jYT‡ ôV≤&éμ ø£$‘·qT eTqq+
#˚dTü ≈£îqï Á|ü‹kÕ] nuÛ´Ñ düHêìï dü+øå√uÛ+Ñ ˝À |ü&˙É j·Tsê<äqï ã©j·TyÓTqÆ ø±+ø£å
qH√ï Á|ò˝ ” ≤Hé‡ »s¡ï*düTqº T #˚XÊsTT. Ç~es¡≈î£ Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T, yês¡,Ô Ä+Á<ÛÁä |üu,ÑÛ
áuÛ÷Ñ $T, <äøÿ£ Hé ˝≤+&é, uÛ÷Ñ $Tø£ |üÁ‹ø£\≈£î yê´kÕ\T sêdü÷Ô ªj·÷<äe ã+<ÛTä μ
e÷dü |üÁ‹ø£ 2016-17≈£î dü+e‘·‡s¡+ bÕ≥T nuÛ´Ñ düq yê´kÕ\T sêXÊqT. <ëìøÏ
ø=qkÕ–+|ü⁄>± sêeTqïù|≥≈£î ã~© nsTTHêø£ á eT÷&ÉTqïs¡ dü+e‘·‡sê˝À¢ $$<Ûä
~q |üÁ‹ø£\T (Á|üC≤ |üø+å£ , V6 yÓ\T>∑T, qe ‘Ó\+>±D, eTq ‘Ó\+>±D) \≈£î
sêdü÷eÔ ∫Ãq á nuÛ´Ñ düq yê´kÕ\qT eTTÁ~+#·eTì, Ç$ ª#·<Tä e⁄\T-düe÷»+μ
nH˚ uÛ≤e<Ûës¡˝À ‘·|Œü ø£ nø£ÿs¡|&ü ‘É êj·Tì Ä|ü⁄\ Ô T yÓqTï‘·{≤ºsT¡ . |ò*ü ‘·+>± Ç~>√
á ª|æ\\ ¢ øπ + ø±yê* |æ\˝ ¢ +Ò ø±yê*μ dü+|ü⁄{°øs£ D
¡ ‘·≥dæ+ú ∫+~. ˝Àø£ |ü]o\Hês¡+ú
á s¡÷|ü+˝À MT eTT+<äT ñ+#·T‘·THêïqT. mø£ÿ&ÓH’ ê m|ü⁄Œ&ÓH’ ê @<ÓH’ ê MT ‘·s>¡ ‹∑
|ü]D‹øÏ |üìø=kÕÔjT˚ yÓ÷ #·÷&É+&ç. me]¬øH’ ê MT |ü]düsê˝À¢ì nuÛ´Ñ düq |üsêDTàKT
\qT dü]~~›, dü<´ä düTŒ¤sD¡ ø£*–+#˚+<äT≈£î Ç$ ñ|üø]£ kÕÔjT· qT≈£î+fÒ MT $TÁ‘·T\≈£î
≈£L&Ü á |ü⁄düøÔ ±ìï #·<eä &ÜìøÏe«+&ç.
n+≥÷ y˚T<Ûëe⁄\T eTq
‘Re-Engineering India, Re-Drawing India’
$<ë´ eédüú qeT÷HêqT e÷πsÃ ~X¯>± düe÷˝À#·q\T #˚düTÔqï ‘·s¡TD+˝À,
q÷‘·q C≤rj·T $<ë´$<Ûëq+ neT\T≈£î #·s¡´\T Äs¡+uÛÑyÓTÆq H˚|ü<∏ä´+˝À
eTq eT÷&É+#Ó\-ÁbÕ<∏ä$Tø£, ôdø£+&ÉØ, ñqï‘· $<ë´s¡+>∑+˝À $<ë´]úøÏ
n<Ûë´|ü≈£î\T mø£ÿ&˚+ Çyê«\T‡+<√ #Óù|Œ Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊqT. #·<äTe⁄˝À¢ ñqï
x
$<ë´s¡T\ ú ≈£L ø√s¡T‡\T |üPs¡sÔ TT C≤uŸ dü]Ã+>¥˝À ñqï nuÛ´Ñ s¡T\ ú ≈£L ñ<√´>±\T
#˚düTÔqï ô|<ä›yêfi¯¢≈£L á |ü⁄düÔø£+ mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ @<√ z y˚Ts¡≈£î ªyÓT+≥sYμ˝≤
|üìø=düT+Ô <äì $X¯«dædTü HÔ êïqT. Á|ü<ëÛ q+>± Á&ÜbÂ{Ÿ‡≈£î n<Ûë´|ü≈£î&ç }‘·+ \_ÛùdÔ,
ã&ç ˙&É ø£*ŒùdÔ, bÕsƒ¡+ s¡T∫ <=]øÏ‘˚ Ä ˝≤uÛÑ+ yÓTT<ä≥ n‘·ìø° n‘·ì
|ü]düsê\≈£L Ä ‘·<Tä |ü] düsêdü] <˚XÊìø° düeT≈£Ls¡>\ ∑ <äì qeTà+&ç. m+<äTø£+fÒ
á s¡#·sTT‘· ˇø£Hê{Ï Á&ÜbÂ{Ÿ.
ªªÄ#ês¡´' |üPs¡« s¡÷|üyTé n+‘˚yêd” ñ‘·sÔ ¡ s¡÷|üyTé $<ë´ dü+~Û'. Á|üe#·qyéT
dü+<ÛëqyéTμμ nì ø£<ë ñ|üìwü<ë«ø£´+. {°#s· T¡ >¢ ± yÓTT<ä≥ eTq+ y˚T<Û√|üs+¡ >±
X¯øeÔÏ +‘·+>± ñ+fÒ, dü÷&º +Ó {Ÿ‡≈£î Ä X¯øÔÏ ã~© ne⁄‘·+<äì qeTTà‘·÷ Çyê[º
|æ\\ ¢ (Unlimited Generation)≈£î ªnedüsy¡ TÓ qÆ bÕsƒ+¡ , ndæ‘Ô «· bÕsƒ+¡ μ #ÓãT<ëeTH˚
Vü‰MT ø√dü+ á yê´kÕ\T sêdüTHÔ êïqT. ‘Writing is part of culture and political
activitism’ nì ø£<ë s√˝…+&é u≤Øúdt #Ó|Œæ +~. á yê´K´ Ç#˚Ã dü÷Œ¤]Ô qT+#˚ H˚˙
yê´kÕ\qT Hê uÛ≤eq\‘√ düeTq«j·T |üs#¡ T· ≈£î+{≤qT. düe÷»+˝Àì eédü\ú ìï{Ï˙
kÕs¡e+‘·+ #˚dTü ø√yê\qT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT Á|ü<eä∏ T+>± u≤>∑T (Betterment)qT ÁbÕs¡+_Û+
#ê*‡+~ ã&çqT+∫ #·<Tä e⁄\ qT+∫ nì $qï$+#·T ≈£î+≥÷, H˚qT Ä˝À∫düTHÔ êïqT,
ø£qTø£, H˚qTHêïqT (I think, therefore, I am &Óø±sYÔ |ü+&ç‘T· &ç yêø£´+) nì ôd\$dü÷,Ô
»j·T¨.
- &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´

12`01`2022,
sêeTqïù|≥
C≤rj·T j·TTe»q ~H√‘·‡e+
xi
A Boy’s Head
In it there is a space-ship
and a project
for doing away with piano lessons
And there is
Noah’s ark,
which shall be first.
And there is
an entirely new bird
an entirely new hare
an entirely new bumble-bee.
There is a river
that flows upwards.
There is a multiplication table.
There is anti-matter.
And it just cannot be trimmed.
I believe
that only what cannot be trimmed
is a head.
There is much promise

in the circumstance
that so many people have heads.
- Miroslav Holub
xii
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± •ø£åD rdüT≈£îqï ‘·sê«‘·H˚ ø£<ë! H˚qT uÀ<Ûä≈£îDÏí nsTT´+~ Ç+ø±
Hê≈£î ˇø£s¡T #Óù|Œ<˚$T{Ï? H˚s¡TÃ≈£îH˚<˚$T{Ï? nH˚ nVü≤+ø±s¡ |üP]‘· <Û√s¡DÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>±
‘·q≈£î, ‘·q øπ Áå ‘·yTÓ qÆ $<ë´ s¡+>±ìøÏ m+‘√ Vü‰ì #˚dTü +Ô ~. Á|üU≤´‘· kÕVæ≤‘·´ y˚‘Ô· &Éã÷¢´._.j˚T{Ÿ‡
#Ó|æŒq ªª$<ëúÀ<Ûäq U≤∞ eTT+‘·qT ì+|ü&É+ ˝≤+{Ï~ ø±<äT, CÀ´‹ì yÓ*–+#·&É+ (Educa-
tion is not filling of a pail but it is lighting of a fire)μμ nH˚ eTVü≤<√øÏÔì Ä#·s¡D˝À ô|≥º&Éy˚T
Ä˝À∫+|üCÒj·T&É+. Ä˝À∫+|ü#˚j·T&É+ n+fÒ @$T{Ï? á Á|üX¯ï ‘ê‹«ø£e÷? kÕ+|òæTø£e÷?
yÓ’C≤„ìø£e÷? n+fÒ - Á‹>∑TD≤‘·àø£eTH˚ #Ó|ü⁄Œø√yê*.
Ä˝À#·H˚ ndü\T HÓ’|ü⁄D´+

ñ<Ûë´j·TT\ bÕÁ‘· n≥T düe÷»+˝Àq÷ Ç≥T bÕsƒX¡ Ê\˝Àq÷ n‘·´+‘·
Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~. nsTT‘˚ #·<äTe⁄˝À¢ $<ë´s¡Tú\T Á>∑Væ≤düTÔqï~ Ä#ês¡T´\T
H˚s¡TŒ‘·Tqï~ ÁX¯eD+ (Listening), uÛ≤wüD+ (Speaking), |üsƒ¡q+ (Reading),
˝ÒKq+ (Writing) nH˚ Hê\T>∑T n+XÊ\H˚. M{ÏøÏ uÛ≤cÕ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T (Language
Skills)>± uÀ<ÛHä êXÊÁdü+Ô ˝À ô|<ä|› ≥
” y˚jT· ã&ç+~. düu≈®… î£ º @<ÓH’ ê uÛ≤cÕ HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT
|üØøÏ+å #˚+<äT≈£î ‘·<ë«sê |æ\\ ¢ kÕúsTTì ìs¡sí TT+#˚+<äT≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT\T |ü&˚
bÕ≥T¢ mH√ï. H˚s¡TÃ≈£îHêïeTì ìs¡÷|æ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î ∫Hêïs¡T\T Á|ü<ä]Ù+#˚
|ü<Ûä∆‘·T\÷ nH˚ø£+. Áb˛Á¬>dt ]b˛sYº˝À e÷s¡Tÿ\T Áπ>&é\T #·÷düTø=ì eTT]ùd
|æ\¢\ $wüj·T+˝À ªá ø±\+ |æ\¢\≈£î Ä˝À∫+#·&É+ sêefÒ¢<äμì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï e÷≥ eTTe÷à{Ïø° ì»+. yÓqTø£{Ï ‘·sê\≈£î #·<äTe⁄ sê<äT,
Ä˝À∫+#·&É+ e#·TÃ. Çyê[º |æ\¢\≈£î #·<äTe⁄ eùdÔ sêe#·TÃH˚yÓ÷ ø±ì
Ä˝À∫+#·&É+ sêe&É+ ˝Ò<äT. πøe\+ uÛ≤cÕ HÓ’|ü⁄D≤´˝À¢ ã&ÜsTT Á|ü<ä]Ù+#·&É+
H˚s¡Œ&Éy˚T $<ä´>± #·˝≤eTDÏ ne⁄‘·Tqï Á|üdüTÔ‘· ‘·s¡TD+˝À, ø£Á‹eT‘·«+ eT÷dü
<Û√s¡DT\T sê»ý˚T\T‘·÷ uÀ<Ûäq ø£fi¯‘·|ü⁄Œ‘·Tqï H˚|ü<∏ä´+˝À ñbÕ<Ûë´j·T˝Àø£+
|æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T) &Ü. u…*¢ j·÷<äjT· ´  1
•ø£åD≤ dü+düú\T uÛ≤cÕ HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î Ä˝À∫+#·&É+ (Thinking) qT CÀ&ç+#ê*‡
ñ+~. ˝Ò<ä+fÒ düTÁ|üdæ<ä∆ $<ëé÷qdæø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô |”≥sY Áπ> ‘Free to LEARN’
Á>∑+<∏+ä ˝À #ÓãT‘·Tqï≥Tº ‘Killing institution is school’ nqï n|üyê<äTqT bÕsƒX¡ Ê\
yÓ÷j·÷*‡ e⁄+≥T+~. sêãsYº |òæwüsY sêdæq ‘Teaching Thinking’ nH˚ |ü⁄düÔø£+
n<Ûë´|ü≈£î\ #˚‘·T˝À¢ ñ+fÒ dü÷ÿ\T ‘Skilling Institution’ >± e÷s¡>∑\<äT.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± H˚qT •ø£D å rdüT≈£îqï ‘·sê«‘·H˚ ø£<ë! H˚qT uÀ<Û≈ä î£ DÏí
nsTT´+~ Ç+ø± Hê≈£î ˇø£sT¡ #Óù|Œ<˚$T{Ï? H˚sT¡ Ã≈£îH˚<$˚ T{Ï? nH˚ nVü≤+ø±s¡
|üP]‘· <Û√s¡DÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± ‘·q≈£î,‘·q øπ Áå ‘·yTÓ qÆ $<ë´ s¡+>±ìøÏ m+‘√ Vü‰ì
#˚dTü +Ô ~. Á|üU≤´‘· kÕVæ≤‘·ý˚‘Ô· &Éã÷¢´._.j˚T{Ÿ‡ #Ó|Œæ qμμ $<ë´ uÀ<Ûqä U≤∞
eTT+‘·qT ì+|ü&+É ˝≤+{Ï~ ø±<äT, CÀ´‹ì yÓ*–+#·&+É (Education is not
filling of a pail but it is lighting of a fire) nH˚ eTVü≤<√øÏÔì Ä#·s¡D˝À ô|≥º&Éy˚T
Ä˝À∫+|üCÒj·T&É+. Ä˝À∫+|ü#˚j·T&É+ n+fÒ @$T{Ï? á Á|üX¯ï ‘ê‹«ø£e÷?
kÕ+|òæTø£e÷? yÓ’C≤„ìø£e÷? n+fÒ - Á‹>∑TD≤‘·àø£eTH˚ #Ó|ü⁄Œø√yê*.
Ä˝À∫+#·&Üìï >∑T]+∫ |ü~ dü+e‘·‡sê\ ∫Hêï] uÒ; jÓTHêï Ç∫Ãq
- “Thinking is a state of mind. It is divided into two regions, Choice and
Pleasure.Choice covers every day choices, Pleasure covers all other kinds
of thinking. Guessing is not thinking. Thinking is life’nH˚ $es¡D≈£î CÒCÒ\T
ø=&É<ë+. 1. Á|ü•ï+#·&É+, 2. Á>±Vü≤´ Á|üD≤[ø£ #Ó|æŒ+#·&É+, 3. |üs¡ý˚ø£åD,
4. ‘·ìF, 5. |ü⁄qX¯Ãs¡D, 6. d”«j·T |üØø£å e+{Ï nuÛÑ´düq eP´Vü‰\T (Learning
strategies) ∫Hêïs¡T\qT Ä˝À∫+|ü CÒj·T&É+˝À u≤>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘ê
j·T+≥Tqï C≤Hé ìu…‡{Ÿ eT]j·TT CÀHÓ{Ÿ wüßøÏà‘Y \qT eTq ñbÕ<Ûë´j·TT\T
eT∞¢ eT∞¢ #·<äyê*. n+‘Ó+<äT≈£î eTq –puÛ≤sTT, Ábı.j·TXŸ bÕ˝Ÿ, &Ü.#·Tø±ÿ
sêeTj·T´, Ábı.ø£wüí ≈£îe÷sY ˝≤+{Ï $<ë´s¡+>∑ |ü+&ç‘·T\ nqTuÛÑyê\T
Á|üjÓ÷>±\T |æ\¢*ï Ä˝À∫+|ü #˚j·÷\qT≈£îqï {°#·s¡¢≈£î m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑
|ü&É‘êsTT. y˚TØ πø]ø° sêdæq yÓTÆ+&é ôd{Ÿ ÇHé ~ ø±¢dt s¡÷+, ;˝ÀØ ˇC§ø£dt
sêdæq Ç+≥sêøÏyº é ~∏+ø˘-m ˝Ö&é ˝…d‡ü Hé‡, ;Áu≤yÓ˝Ÿ ˇdüT˝≤ eT]j·TT ]H˚ m&ûuÀHé
2  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)
dü+j·TTø£Ô+>± sêdæq ª10 $ìï+>¥ ÁkÕº≥Jdt |òüsY ©&ÉsY‡ ÇHé <ä ø±¢dt s¡÷yéTμ
; E© yÓTÁø±ø£Hé ªø°¢Hé ˝≤+π>«CŸμ Ç‘ê´~ Á>∑+<∏ë\T {°#·s¡¢qT s={°Hé {°∫+>¥
qT+&ç ãj·T≥≈£î rdüT≈£î e∫Ã $q÷‘·ï uÀ<Ûäq≈£î Áoø±s¡+ #·T{ÏºkÕÔsTT.
Ç+‘·≈L£ Ä˝À∫+#·&+É <ë«sê |æ\\ ¢ T @eTe⁄‘ês¡T? n+fÒ-kÕ+|òTæ ø£+>±
Ä˝À∫ùdÔ eT<äsY <∏]Ó kÕ‡, eT+&˚˝≤ ne⁄‘ês¡T. yÓC’ ≤„ìø£+>± Ä˝À#·q\T #˚ùdÔ ◊ìd”Hº ,é
Vü‰øÏ+>¥ ne⁄‘ês¡T. ‘ê‹«ø£+>± Ä˝À∫+#·&+É H˚]ŒùdÔ {≤>√sY, Á{≤HéÁk˛ºeTsY ne⁄‘ês¡T.
Mfi¯+¢ ‘ê H√u…˝Ÿ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ e]+∫q BÛeT+‘·T\T.
á e+<˚+&É¢˝À ‘=$Tà~ e+<ä\ eTTô|’Œ ◊<äT eT+~ H√u…˝Ÿ |ü⁄s¡kÕÿs¡
Á>∑V≤” ‘·\T ñ+&É>± n‘·´~Ûø+£ >± 377>∑Ts¡T nyÓT]ø£qT¢ ø±>± uÛ≤s¡rj·TT\T øπ e\+
|üHÓï+&ÉT eT+~ e⁄+fÒ n+<äT˝À uÛ≤s¡rj·T dü+‘·‹øÏ #Ó+~q $<˚oj·TT\T
@&ÉT>∑Ts¡THêïs¡+fÒ HOTS (High Order Thinking Skills) ã÷¢yéT‡ {≤>±®qMT
(>∑Ts¡TÔ+#·Tø=qT Remember, ns¡ú+#˚düTø=qT Understand, nq«sTT+#·T
Apply, $X‚¢wæ+#·T ‘Analyse’, eT÷˝≤´+ø£q+ ‘Evaluate’, düwæº+#·T ‘Create’) ˝À
m+‘·>± eTq+ yÓqTø£ã&ç ñHêïyÓ÷ nø£&É$Tø˘‡≈£î eT÷\düú+uÛ≤˝…’q Ä#ês¡´
ã+<ë\T Ä˝À∫+#ê*. nsTT‘˚ ◊◊{°\≈£î m+|æø£ ne⁄‘·Tqï+‘· e÷Á‘êq,
Vü‰sYº düs¡®Ø˝À $»j·÷\T kÕ~ÛdüTÔqï+‘· bÕ{Ï yêfi¯¢+<ä]˙ Ä˝À#·Hê|üs¡T\ì
Á<ÛäTMø£]+#·˝Ò+.
‘=+u…’\ ‘·s¡Tyê‘· ô|<ä› m‘·TÔq eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹ eT]j·TT n&ÉT>∑T esêZ\T
‘êeTT nqTuÛÑ$düTÔqï ndüe÷q‘·\ |ü]cÕÿsêìøÏ $<ä´H˚ kÕ<Ûäq+>± m+#·T≈£îqï
<ä]$T˝≤ ã&ç yÓ’|ü⁄ n+<ä] <äwæº eT[¢+~. nø£åsêdüT´\T ô|]–q+‘·>± Ä˝À#·Hê
|üs¡T\ dü+K´ ô|s¡>∑˝Ò<äT. Ç~ #ê\<äqï≥Tº>± düe÷#ês¡ kÕ+πø‹ø£ $|ü¢e+
}‘·+‘√ $H√<äs¡+>∑+ ø√s¡\T kÕ∫+~. dü÷ÿfi¯ó¢ ø±˝ÒJ\T eT÷ø£ q‘·´ Áø°&Ü
XÊ\\T>± e÷sêsTT. ˇø£|Œü {Ï es¡dZ Œü Vü≤, C≤„qdüŒVü≤ ≈£îÁs¡ø±s¡T yÓT<äfi˝
¢¯ À ≈£îHê]*¢
Áù|eT ù|s¡T‘√ ø±eTdüŒVü≤ $»+_Û+dü÷Ô <˚XÊìøÏ ñ»«\ uÛ$Ñ wü´‘·T>Ô ± yÓ\T>=+<ä
e\dæq j·TTe‘· <ë] ‘·|ü⁄Œ‘·T+~. $<ë´ Á|üe÷D≤\T ≈£î+≥Te&ç &çõ≥˝Ÿ
ø±\Twü´+ Äe]+∫+~. H˚s¡ dü«uÛ≤e+ >±+Á&çdüTÔqï~.
|ü+≥≈£î ˙s¡T Ä<Ûës¡yÓTÆq≥Tº Á|ü‹uÛÑ≈£î Á|ü>∑‹øÏ bÕsƒ¡XÊ\˝Ò ‘=*yÓT≥Tº.
<˚X¯ ìsêàD+˝À me¬sH’ ê ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ rdæø≥ £ Tº. C≤]® u…sêïsY¶ cÕ ‘·q >∑T]+∫
‘êqT Ç{≤¢ ªªø=+<äs¡T dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&ÉT eT÷&ÉT |üsê´j·÷˝Ò Ä˝À∫kÕÔs¡T.
H˚qT e÷Á‘·+ yêsêìøÏ s¬ +&ÉT eT÷&ÉT kÕs¡T¢ Ä˝À∫+#˚ yê&ç>± n+‘·sê®rj·T
U≤´‹ >∑&+ç #êqTμμ n+{≤&ÉT. Ç~ e+<˚fi¢¯ øÏ+<ä{Ï e÷≥. Ç|ü&ÉT eTq+ s√E≈£î
s¬ +&ÉT eT÷&ÉTkÕs¡T¢ |æ\*¢ ï Ä˝À∫+|üCj Ò T· &É+ >∑T]+∫ Ä˝À∫<ë›+. n|ü⁄Œ&˚
$kÕÔsy¡ TÓ qÆ y˚T<Û√ ‘·{≤ø±\T (Think Tanks: Body of experts, as a research
organization providing advice and ideas on specific national or commercial
problems) >± s¡÷bı+<äT‘ês¡T. Mfi‚¢ Hê˝…&≈®é î£ , bÕ\d”\≈£î eT<Û´ä n>±<∏ë\qT
|üP&ÉÃ&É+‘√ bÕ≥T n~Ûø±s¡ eédü\
ú T rdüT≈£îH˚ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£, nsê#·ø£ ìs¡j
í ÷· \ô|’
ã\yÓTqÆ kÕe÷õø£ ñ<äé÷\qT ì]à+#·>\ ∑ s¡T.
` eTq ‘Ó\+>±D,19`03`2019

e÷qyê[‘√ bÕ≥T düeTdüÔ Jeø√{Ï jÓTTø£ÿ ÁbÕ<äTsê“¤yêìï |ü]D≤eT
Áø£eT‘·qT ì‘·´+ |ü]XÀ<Û≈ä î£ \ <ë|ü⁄q ñ+#·T‘êsTT. eT+∫ eø£Ô\T, >=|Œü s¡#s· TT‘·\T
XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ‘·j·÷s¡j˚T´~, |ü]XÀ<Ûä≈£î\T $X‚¢wü≈£î\T dæ<ë∆+‘· ø£s¡Ô\T Ä$s¡“¤$+#˚~
Á>∑+<∏ë<Ûä´j·Tq+ <ë«sê #˚<äT≈£îqï Á|ü‹uÛ≤ kÕeTsêú´\‘√H˚. eédüú˝À, ≈£î≥+ã+˝À,
e´øÏÔ˝À dü+øå√uÛÑ+ @ kÕúsTT<Ó’Hê <ëì |ü]cÕÿsêìøÏ |üsƒ¡HêqTuÛÑe+ ‘√&ÉŒ&É>∑\<äT.
Á>∑+<∏ä |üsƒ¡q+‘√ eTìwæ #Ó’‘·qé+‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. ˇø£ nìs¡«#·˙j·T X¯øÏÔ ˝À˝À|ü\
qT+∫ sêEø=ì eTìwæì j·TTøÏÔ|üs¡T&ÉT>± J$‘ê+‘·+ q&ç|ædüTÔ+~.
|æ\¢\÷! |ü⁄düÔø±\T #·<äe+&ÉÁsê

“Whenever you read a good book, somewhere in the world a door opens
to allow in more light” - Vera Nazarian
eTq+ ìedædüTÔqï uÛÑ÷$T, eTq #·T≥÷º ñqï Á|üø£‹, eTq‘√ bÕ≥T

ñìøÏ˝Àì yÓTT‘·+Ô Á|ü|+ü #êìï >∑T]+∫ ‘·˝‘… Ô˚ Á|üXï¯ \÷ yê{ÏøÏ »yêãT\T n+~+#˚
$wüj·÷H˚ï $C≤„q+ n+≥THêï+. Á|ü‹ ‘·sêìøÏ uÛÖ‹ø£ Jeq+ ø=s¡≈£î >±*, ˙s¡T,
ÄVü‰s¡+, <äTdüTÔ\T, ìyêdü+ m+‘· nedüs¡yÓ÷, kÕe÷õø£ J$‘êìøÏ, eqs¡T\
ø£\Œq, n_Ûe~∆øÏ $C≤„q+, y˚T<ÛädüT‡ n+‘˚ nedüs¡+. C≤„Hêedüsê\qT y˚T<Û√
nedüsê\qT rπsÃ+<äT≈£î @ ‘·sêìøÏ Ä ‘·s+¡ $<ä´qT nuÛ´Ñ dæ+#ê*‡+<˚. $<ä´˝À
ñbÕ<Ûë´j·TT&ç#˚Ã •ø£åD‘√ bÕ≥T $<ë´ ø£‘ê´˝À¢ $<ë´]úøÏ n<Ûä´j·Tq+ m+‘√
eTTKýÓT+Æ ~. n<Û´ä j·THêìøÏ Á>∑+<∏ë\j·T+˝À |üÁ‹ø£\T, Ç‘·s¡ |üs¡ƒq kÕe÷Á–‘√
bÕ≥T $$<Ûä XÊÁdüÔ $uÛ≤>±\≈£î #Ó+~q |ü⁄düÔø±\T mH√ï neT]Ã ñ+{≤sTT.
f…ø±ï\J ô|]– m\Áø±ºìø˘ |ü]ø£sê\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ãq <ä]$T˝≤ |ü⁄düÔø£
|üsƒ¡q+ ‘·–Zb˛‘·T+<äì, eTq <˚X¯+˝À q÷{ÏøÏ ‘=+u…’ˇø£ÿ eT+~ $<ë´s¡Tú\T
s√E≈£î eT÷&ÉT >∑+≥\T ≈£L&Ü #·<äe&É+ ˝Ò<äì ø±oàsY $X¯« $<ë´\j·T+ -
Ädæj·÷ n<Ûä´j·Tq+ πø+Á<ä+ >∑‘·+˝À ìs¡«Væ≤+∫q ˇø£ düπs«˝À yÓ\¢&Ó’+~. Ä
eT÷&ÉT>∑+≥˝…’Hê bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\T ‘·|æŒ+∫ eTs=ø£{Ï eTT≥Tºø√s¡T. n‘·´+‘·
$\TyÓ’q kÕVæ≤‘·´ kÕe÷õø£ Á>∑+<∏ë\ yÓ’|ü⁄ |æ\¢\T eT[¢#·÷&Éø£b˛e&É+‘√ n$
<äTeTTà>=≥Tºø£ b˛‘·THêïj·Tì ˝…’ÁuÒ]j·TqT¢ yêb˛‘·THêïs¡T. á H˚|ü<∏ä´+˝À ø=‘·Ô
‘·sêìï kÕVæ≤‘·´ |üsƒ¡q+ yÓ’|ü⁄≈£î eT[¢+∫ yê]˝À |üsƒ¡q dü+düÿ‹ì n<Ûë´|ü≈£î\T
ô|+bı+~+#ê*‡ ñ+~.
ndü\T @ |ü⁄düÔø±ìï m+<äT≈£î #·<äyê˝À düŒwüº+>± ns¡úeTj˚T´≥Tº
$<ë´s¡Tú\≈£î $e]+#ê*. Çø£ÿ&É Á>∑+<∏ë\j·T dæã“+~ nedüs¡+ $<ë´s¡Tú\≈£î
#ê˝≤ ñ+~. ô|<ä›yêfi¯¢+>± |æ\¢\T ô|]π> $<ÛëHêìï >∑eTìdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯ó¢
mø£ÿ&É <˚ì<˚ìøÏ m{≤¢ dü+|òüTs¡¸D |ü&ÉT‘·THêïs√ eTq≈£î ‘Ó\Tdü÷ÔH˚ ñ+≥T+~.
e´øÏÔ m<äT>∑T<ä\≈£î |ü⁄Hê~ dü+|òTü s¡D ¸ ˝À ñqïfÒ,º yÓqø£&TÉ >∑T≈£L ùV≤‘·Te⁄ dü+|òTü s¡D ¸ Ò
ø±>∑\<äT. dü+|òüTs¡¸D≈£î u§e÷à u§s¡TdüT ñ+{≤sTT. n+<äTø£ì z≥$T‘√
≈£î$T*b˛j˚T e´øÏøÔ Ï dü÷Œ¤]Ô <ëj·Tø£yTÓ qÆ z |ü⁄düøÔ $£ T∫Ã #·~$ùdÔ z]$Tq\es¡#T·
ø=ì >¬ \T|ü⁄ yÓ|’ ⁄ü ≈£î n&ÉT>∑T|ü&TÉ ‘·T+~. \ø£´å kÕ<Ûqä ˝À Á|ü>‹∑ kÕ~ÛdTü qÔ ï e´øÏôÔ d’‘+·
eT]+‘· eTT+<äT¬øfi¯¢&ÜìøÏ |ü⁄düÔø±\T m+‘√ nedüs¡eTe⁄‘êsTT. $<ë´
HÓ’|ü⁄D≤´\‘√ bÕ≥T JeqHÓ’|ü⁄D≤´\T nãT“‘êj·TH˚ ms¡Tø£qT yêfi¯¢≈£î q#˚Ã
|ü<‹∆ä ˝À Á|üD≤[ø±ã<ä+› >± ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Á>∑+<∏ä bÕ\≈£î\T |ü⁄düøÔ ±\qT >∑T]+∫
$wüj·T dü÷∫ø£yêØ>± ‘Ó*j·TCÒj·÷*. n|ü⁄Œ&˚ j·TTe‘· Á>∑+<∏ë\j·÷\ ‘·\T|ü⁄
‘·&É‘ês¡T.
\ø£å˝≤~eT+~ j·TTerj·TTe≈£î\T $<ë´s¡Tú\Tqï|üŒ{Ïø° πøe\+
|üsƒ¡Hê_Ûs¡T∫ eT+<ä–+∫q ø±s¡D+>± $<ë´dü+düú˝À¢ì Á>∑+<∏ë\j·÷\T, |ü≥º
D≤˝À¢ì q>∑sê˝À¢ì bÂs¡ Á>∑+<∏ë\j·÷\T yÓ\yÓ\uÀe&É+ eTq+ #·÷düTÔqï<˚.
ø√{≤¢~ s¡÷bÕj·T\ Á|üC≤<ÛäHêìï yÓ∫Ã+∫ @sêŒ≥T#˚dæq Á>∑+<∏ë\j·T eédüú
Á|üjÓ÷»q<ëj·Tø£+ ø±yê\+fÒ |æ\¢\qT bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTTqT+#˚ |ü⁄düÔø£|üsƒ¡q+
MT<ä≈£î eT[¢+#ê*‡q u≤<Ûä´‘· $<ëé+‘·T˝…’q Á|ü‹ ˇø£ÿ]B. XÊØs¡ø£ Äs√>∑´+
ø√dü+ s√p yê´j·÷e÷ìøÏ Á>ö+&ÉT≈£î m{≤¢ yÓfi≤ÔyÓ÷, n{≤¢H˚ s√E˝À @<√ z
düeTj·T+˝À ˝…Á’ ãØ˝À >∑&|ç ‘æ H˚ ˚ C≤„Hês¡q® kÕ<Û´ä |ü&TÉ ‘·T+~. øπ e\+ b˛{°|Øü ø£\ å
ø√dü y ˚ T ø±<ä T , Jeq HÓ ’ | ü ⁄ D≤´\ dü e TTbÕs¡ ® q ≈£ î Á>∑ + <∏ ë \T m+‘· > ±H√
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. ñ‘·Œ‹Ô eT]j·TT eékÕú|üHê s¡+>±˝À¢ y˚T<Û√eqs¡T\
ÁbÕ<Ûëq´‘· ø°\ø£+>± e÷]q á dü«j·T+#·\q j·TT>∑+ (Age of Automation) ˝À
y˚T<Û√düeTTbÕs¡®H˚ j·TTe‘· eTT+<äTqï ø£s¡Ôe´+. Ç+<äT≈£î Á>∑+<∏ä|üsƒ¡qy˚T #·ø£ÿ{Ï
s¡Vü≤<ë].
Á|üeTTK bÕÁ‹πøj·TTsê\T ˝…|’ tò Vü‰´ø˘ ìsê«Vü≤≈£îsê\T øπ <∏]ä Hé $+≥sY
|ü⁄düÔø£ |üsƒ¡q+e\¢ |ü~ eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq Á|üjÓ÷»Hê\Tqï≥Tº >∑T]Ô+#ês¡T. n$
1. e÷qdæø£ ñB›|qü (Mental Streaming). 2. ˇ‹Ô&ç ‘·–+Z |ü⁄ (Stress Reduction)
3. $C≤„q+ (Knowledge) 4. uÛ≤cÕ $düÔ ‹ (Vocabulary Expansion) 5. C≤„|øü £ X¯øÔÏ
ô|+|ü⁄ (Memory Improvement) 6. ã\yÓTqÆ $X‚w¢ D ü ≤‘·àø£ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T (Stronger
Analytical Skills) 7. <äwæº eT]j·TT @ø±Á>∑‘· ô|+|ü⁄ (Improve Focus and
Concentration). 8. ñ‘·e Ô T ˝ÒKq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T (Better Writing Skills) 9. Á|üXÊ+‘·
∫‘·‘Ô · (Tranquillity) 10. ñ∫‘· $H√<ä+ (Free Entertainment) M≥ìï+{Ïì
k˛<ëVü≤s¡D+>± n<Ûë´|ü≈î£ \T $e]ùdÔH˚ $<ë´s¡T\ ú T Áù|s¡D bı+<äT‘ês¡T.
$ø√º]j·÷ $X¯«$<ë´\j·T uÛ≤cÕ |ü]XÀ<Ûä≈£îsê\T, ø√Ä|üπs{Ïyé m&ÉT´
πøwüq˝Ÿ Áb˛Á>±+ & ¬øØsY düØ«ôddt kÕú|ü≈£îsê\T ¬ø{° j·÷ø√y˚¢yê e´øÏÔ˝À |üsƒ¡q+
‘Ó#˚Ã e÷s¡TŒ\qT yÓ’$<Ûä´+>± #·]Ã+#ês¡T. n$ 1. |üsƒ¡q+ e´øÏÔ m<ä>∑&ÜìøÏ
ø±yê*‡q <ÛÓ’sê´ìïdüTÔ+~ (Reading dares you to grow), 2. |üsq¡ƒ + ãVüQfi¯
yêdüyÔ ê\qT nqTuÛeÑ +˝ÀøÏ ‘ÓdTü +Ô ~ (Reading allows you to experience multiple
realities) 3. |üsq¡ƒ + eTq <äø£Œ<∏ëìï düyê\T #˚dTü +Ô ~ (Reading challenges your
perspective) 4. |üsƒ¡q+ Äj·÷ $<ë´+XÊ\qT C≤„|üø£+ ô|≥Tº ø√e&ÜìøÏ <√Vü≤<ä
|ü&TÉ ‘·T+~ (Reading helps you remember),5. |üsq¡ƒ + eTq*ï u≤~Û+#˚ $wüj÷· \
eTs¡|⁄ü ≈£î kÕj·T|ü&TÉ ‘·T+~ (Reading helps you forget), 6. |üsq¡ƒ + eTq ˇ+≥]
‘·Hêìï b˛>=&ÉT‘·T+~ (Reading means you don’t have to be alone), 7. |üsq¡ƒ +
|ü]‘ƒ ˝
· À dü÷Œ¤]ìÔ +|æ ø=‘·Ô J$‘êìï Á|ükÕ~düT+Ô ~ (Reading brings life). Ç{≤¢
nH˚≈î£ \T nH˚ø£ n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø°øÔ ]£ +#ês¡T.
|üsq¡ƒ Á|üj÷Ó »Hê\qT <äwæ˝ º À ñ+#·Tø=ì ejÓ÷ esêZ\ yêØ>±, C…+&ÉsY
ÁbÕ‹|ü~ø£>± |ü⁄düøÔ ±\qT $<ë´s¡T\ ú ≈£î n+<äCdÒ ÷ü Ô ñ+&Ü*. |ü⁄düøÔ ±\T yÓT<ä&TÉ qT
y˚–s¡|sü ∫ ¡ yêdüyÔ ê\ #=|æŒ+|ü⁄‘√ ùV≤‘·Tã<ä+› >± Á|ü|+ü #êìøÏ dü+ã+~Û+∫q dü+øÏw¢ ºü
$wüj·÷\qT ne>±Vü≤q #˚sTTkÕÔsTT. uÛ≤wü, #·]Á‘·, dü+düÿ‹, Hê>∑]ø£‘·,
düe÷C≤\ n_Ûe~∆ $esê\qT düeTÁ>∑+>± $e]kÕÔsTT. |üsêés¡D+, ôd’qT‡,
f…ø±ï\J\ bÕs¡+|üs¡´‘·qT ø£fi¯¢≈£î ø£&É‘êsTT.
e÷qyê[‘√ bÕ≥T düeTdüÔ Jeø√{Ï jÓTTø£ÿ ÁbÕ<äTsê“¤yêìï |ü]D≤eT
Áø£eT‘·qT ì‘·´+ |ü]XÀ<Û≈ä î£ \ <ë|ü⁄q ñ+#·T‘êsTT. eT+∫ eø£\ Ô T, >=|üŒ s¡#s· TT‘·\T
XÊÁdüyÔ ‘˚ \
Ô· T ‘·j÷· s¡jT˚ ´~, |ü]XÀ<Û≈ä î£ \T $X‚w¢ ≈ü î£ \T dæ<ë∆+‘· ø£s\Ô¡ T Ä$s¡“$¤ +#˚~
Á>∑+<∏ë<Û´ä j·Tq+ <ë«sê #˚<Tä ≈£îqï Á|ü‹uÛ≤ kÕeTsêú´\‘√H˚. eédü˝ ú À, ≈£î≥+ã+˝À,
e´øÏ˝ Ô À dü+øå√uÛ+Ñ @ kÕúsTT<ÓH’ ê <ëì |ü]cÕÿsêìøÏ |üsH¡ƒ êqTuÛeÑ + ‘√&ÉŒ&É>\ ∑ <äT.
Á>∑+<∏ä |üsq¡ƒ +‘√ eTìwæ #Ó‘’ q· é+‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. ˇø£ nìs¡«#·˙j·T X¯øÔÏ ˝À˝À|ü\
qT+∫ sêEø=ì eTìwæì j·TTøÏ|Ô sü T¡ &ÉT>± J$‘ê+‘·+ q&ç|dæ Tü +Ô ~. á <äwæº‘√H˚
ø=+<äs¡T ‘·eT $TÁ‘·T\≈£î Äj·÷ dü+<äsê“¤˝À¢ ‘·eT≈£î q∫Ãq |ü⁄düÔø±\qT
ãVüQø£]düTÔ+{≤s¡T. Ç+ø=+<äs¡T q÷‘·q dü+e‘·‡sê~q, »qà~q y˚&ÉTø£˝À¢,
ô|[¢s√E, >∑Vü≤ Á|üyX˚ +¯ Ç‘ê´~ dü+<äsê“¤˝À¢ X¯óuÛ≤ø±+ø£\ å qT >∑T~>∑T∫Ã |ü⁄düøÔ ±\qT
$TÁ‘·T\ #˚‹ø£+~düTÔ+{≤s¡T. ø=‘·Ô |ü⁄düÔø±\T eT]ìï #·~y˚+<äT≈£î rsêàHê\T
#˚kÕÔs¡T.
|ü⁄düÔø£ Áù|$T≈£î\T nø£ÿ&Éø£ÿ&É ‘·eT ùdïVæ≤‘·T\‘√ ø£\dæ yês¡+ yês¡+
ªãTø˘ {≤ø˘‡, ãTø˘ ø£¢uŸ‡, düº&û dü]ÿ˝Ÿ‡ q&ÉT|ü⁄‘ês¡T. eTTK´+>± Äj·÷ sê»ø°j·T
bÕØº\T ‘·eT uÛ≤eC≤\ |ü]D‹ø√dü+ düTÁ|üdæ<ä∆ s¡#·sTT‘·\ Á>∑+<∏ë\ MT<ä
ñ|üHê´kÕ\T @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. $$<Ûä Á>∑+<∏ë\ô|’ bÕsƒ¡ø£ düŒ+<äq ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
Äj·÷ Á>∑+<∏äø£s¡Ô\ d”«j·÷qTuÛÑe+, d”«j·T |ü]o\q, n<Ûä´j·Tq+ô|’ ˝À‘·T>±
#·sÃ¡ »s¡T>∑T‘·T+~. M{Ï˝À¢ $<ë´s¡T\ ú T bÕ˝§ZH˝ ˚ ≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. á dü+<äs“¡ +¤ ˝À
s¡#·sTT‘·\qT >∑T]+∫ |ü+&ç‘· sêVüQ˝Ÿ kÕ+ø£‘ê´j·THé #Ó|æŒq ªª>∑‘· ø±\|ü⁄
düe÷C≤ìï yêdü$Ô ø£ s¡÷|ü+˝À ìC≤sTTr‘√ ∫Á‹+#·&+É Hê Á|<ü eä∏ T ø£seÔ¡ ´+>± uÛ≤$kÕÔqTμμ
e÷≥qT $<ë´s¡Tú\ eTT+<äT+#·T‘·THêïqT. eTq˝À mes¡yÓTÆHê eTq≈£î #Ó+~q
yÓqø£{Ï ‘·sê\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê*‡ e⁄+≥T+~. ◊‘˚ n~ dü+uÛ≤wüD
s¡÷|ü+˝ÀHÓH’ ê, ø£<\ ä∏ s¡÷|ü+˝À HÓH’ ê, ø±e´+, qe\, Hê≥ø£+>±HÓH’ ê, kÕVæ≤‘ê´ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q eTs=ø£ @ s¡÷|ü+˝ÀHÓ’Hê eTq≈£î n+<äTu≤≥T ñqï<ä+fÒ <ëì
Ä$wüÿs¡D |ü≥¢ s¡#·sTT‘·\≈£îqï u≤<Ûä´‘· @$T{À kÕ+ø£‘ê´j·THé ‘Ó*j·T
|üs¡#ês¡T. |üsƒ¡q ø±s¡´Áø£eT+˝À bÕsƒ¡≈£î*ï eT]+‘· |ü]|üø£« eTqdüTÿ*ï #˚ùd
n+X¯+ Ç<˚.
ø=+<äs¡T |ü⁄düÔø£+ #·<äe&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫q <ä>∑Zs¡Tï+∫ eTT–ùd es¡≈£î
H√≥T‡ sêdüT≈£î+{≤s¡T. á H√≥T‡ yêfi¯q¢ T dü»qs¡+>∑+ yÓ|’ ⁄ü ≈£î ]ÇH√Œ¤s‡Y #˚dTü +Ô ~.
‘·eT s¡#·q\≈£î Á|üD≤[ø£>± ≈£L&Ü Ä H√≥T‡ yêfi¯¢≈£î |üìø=düTÔ+~. eT{Ïº˝À
y˚dqæ $‘·qÔ + |ü+≥ì∫Ãq≥Tº |ü⁄düøÔ +£ qT+∫ yÓT<ä&TÉ ø¬ øÏÿq C≤„Hê+X¯ bÕsƒ≈¡ î£ &ç˝À
∫+‘·Hêes¡D≤ìï düwæºdüTÔ+~. ∫+‘·Hêes¡D+˝À+#˚ ‘·‘·«y˚‘·Ô\T Á|üeø£Ô\T
Ä$s¡“¤$kÕÔs¡T. Á|ü|ü+#· >∑‹ì e÷πsÃ Á|ü‹#·s¡´ yÓqTø£ ‘·‘·«y˚‘·Ô\ Á|üeø£Ô\ ø£wæ
m+‘· ñ+<√ eTq≈£î ‘Ó\TdüTqT. ø±s¡˝Ÿ e÷sYÿ‡, #ê¬sd¢ t &Ü]«Hé, dæ>∑à+&é ÁbòÕsTT&é
‘·eT Ä˝À#·Hê<Ûës¡‘√ Á|ü|+ü #·>‹∑ ì e÷πsÃXÊs¡T. á eTT>∑TsZ ÷¡ eTVü‰ #·<Tä es¡T\qï
$wüj·÷ìï H˚{Ï ø=‘·Ô‘·s¡+ >∑T¬sÔs¡>±*.
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ s¡÷|ü•*Œ &Ü._.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY, C≤‹|æ‘· eTVü‰‘êà
>±+BÛ, ‘=* Á|ü<ëÛ ì |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA, qe<Ûsä à¡ Á|ü‹bÕ<ä≈î£ &ÉT $y˚ø±q+<äT&ÉT, $X¯«ø£$
s¡M+Á<ä >∑Ts¡T<˚e⁄&ÉT, eTVü‰‘êà CÀ´‹u≤ |òPü ˝Ò, Á<ä$&É ñ<äéTø±s¡T&ÉT sêeTkÕ«$T
Hêj·Tø£sY ì‘·´ |üsq¡ƒ o\Ts¡T, |ü⁄düøÔ Á£ |æjT· T\T. M] s¡#q· \T ÁbÕ‘·' |üs˙¡ƒ j·÷\T.
‘Ó\T>∑THê≥ nuÛTÑ ´<äjT· $|üe¢ kÕVæ≤‘√´<äé÷\≈£î Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+∫q eTVü‰ø£$
ÁoÁoøÏ ì‘·´ #·<Tä e]>± ù|s¡T+~. e÷J Á|ü<ëÛ ì |æ.$. q]‡+Vü‰sêe⁄ ìs¡+‘·s¡
n<Û´ä j·Tq+ n\yê≥Tqï+<äTH˚ï sê»ø°jT· s¡Ds¡+>∑+˝À n|üs¡ #êDT≈£î´&ç>±
sêDÏ+#ês¡T. ñ‘·eÔ T bÕs¡y¢ TÓ +fÒ]j·THé>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q e÷J øπ +Á<äeT+Á‹
mdt.C…b’ Õ˝Ÿ s¬ &ç¶ sêdæq ª|ü~ uÛ≤eC≤˝≤\Tμ (Ten Ideologies) Á>∑+<∏+ä yÓqø±\ >∑\
Ä<Ûës¡ |ü{øºÏ q£ T #·÷ùdÔ Äj·Tq m+‘·{Ï r]ø£˝ìÒ #·<Tä es√ ‘Ó*j·T>∑\<äT.
|ü⁄düÔø£ |üsƒ¡q+ e\q e´øÏÔøÏ #˚≈£Lπs Á|üjÓ÷»Hêìï >∑T]+∫ ‘·q •wüß´&ÉT
ù|¢{À‘√ Á|ü‘´˚ øÏ+∫ #ÓãT‘·÷ k˛Áø£{d° t Ç{≤¢ ªªÁ>∑+<∏ä |üsH¡ƒ êìøÏ qTe⁄« düeTj·÷ìï
‘·|üŒø£ πø{≤sTT+#·T. Ä s¡#·q˝À¢ì bÕÁ‘·\T #˚dæq ø£wüº‘·s¡yÓTÆq |üqT\qT qTe⁄«
>∑qø£ ˙ J$‘·+˝À #˚j÷· *‡e∫Ãq|ü⁄&ÉT ˙≈£î ndü\T ÁX¯yT˚ ñ+&É<Tä μμ n+{≤&ÉT.
m+‘· m≈£îÿe #·<Tä e⁄‘êyÓ÷ n+‘· m≈£îÿe $wüj÷· \qT ‘Ó\TdüT≈£î+{≤+, H˚sT¡ Ã
≈£î+{≤eT+{≤s¡T eTq ô|<ä\ › T. kÂVü‰s¡+ú , düeTuÛ≤e+, düV≤ü qo\+, ≈£îXÊÁ>∑ ãT~∆,
uÛ≤wüD #ê‘·Ts¡´+, b˛sê≥‘·‘«· +, C≤rj·T uÛ≤eq, $X¯«e÷qe ‘·‘«· + oÁ|òTü >∑‹q
n\e&˚~ #·<äTes¡T\πø.
>√¢ã˝Ÿ |ü]uÛ≤wü˝À ª~∏+ø˘ {≤´+ø˘μ nì |æ\Teã&˚ y˚T<Û√ã+<ë\T
n<Û´ä j·Tq X¯øeÔÏ \¢H˚ s¡÷bı+<äT‘ês¡T. y˚T<Û√ã+<ë˝Ò <˚XÊ<Û´ä ≈£îå \≈£î Á|ü<ëÛ qT\≈£î
>∑e¬sïHé‡˝À, ô|<ä› ô|<ä› ø£+ô|˙ y˚TH˚C…à+≥¢≈£î yê´bÕs¡ dü\Vü‰*düTÔ+{≤s¡T. ˇø√ÿ
s¡#·sTT‘· ˇø√ÿ kÕe÷õø£ n+XÊìï \ø£å´+ #˚düTø=ì s¡#·q\T #˚düTÔ+{≤s¡T.
ÄsY.¬ø.Hêsêj·TDY ªe÷\TZ&ç &˚dtμ, ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥ ªÁf…ÆHé ≥T bÕøÏkÕÔHéμ, ∫Á‘ê
u…qØ® ªbÕ˝…dt Ä|òt Ç\T´»Hé‡μ, C….¬ø.s√*+>¥‡ Vü‰]bÕ≥sYμ, bÕ˝Ÿ ø=sTT˝§Ω
ª<ä Ä˝…ÿ$Tdtμº , m|ò.t kÕÿ{Ÿ |ò»æ sê˝Ÿ¶ ª<ä Áπ>{Ÿ >±{Ï‡“μ yÓTT<ä˝q’… |ü⁄düøÔ ±\T bÕsƒ≈¡ î£ \qT
s¡+õ+|üCÒj·T&É+‘√ bÕ≥T e÷qyê[ Ä˝À#·Hêdæú‹˝À q&Ée&çø£˝À e÷s¡TŒ\qT
ø±s¡´ø±s¡D dü+ã+<Ûë\‘√ ìs¡÷|ækÕÔsTT.
eTq≈£î Ç‹Vü‰kÕ\T Á|üã+<Ûë\TqïfÒº Á|ü|ü+#·+ q\T~≈£îÿ\ qT+&ç
yê´|æ+∫q Äj·÷uÛ≤wü˝À¢ >=|üŒs¡#q· ˝…H√ï yÓ\Te&Ü¶sTT. <∏ëeTdt ô|sTTHé ªø±eTHé
ôdHé‡μ #·<äTe⁄ø=ì nyÓT]ø± Á|ü»\T kÕ«‘·+Á‘·´+ düeTTbÕs¡®q #˚XÊs¡T. e÷sYÿ‡
m+¬>˝Ÿ‡ ªø£eT÷´ìdüTº y˚Tìô|òk˛º ªn<Ûä´j·Tq+‘√ ÁXÊ$Tø£ es¡Z+ ÁbÕ|ü+∫ø£ X¯øÏÔ>±
m~–+~. CÀ´‹u≤ |òPü ˝Ò ª>∑T˝≤+–]μ eTq <˚X¯ eT÷\yêdüT\≈£î n&ÉT>∑T esêZ\≈£î
Ä‘·à>ös¡e |ü‘êø±qï+~+∫+~. m˝…ø‡˘ ùV≤© ªs¡÷{Ÿ‡μ C≤‹$eø£qå T, u≤ìdü‘ê«ìï
rÁe+>± ìs¡dæ+∫+~. ‘·]yÓT\ Hê–¬s&ç¶ ª‘êø£≥Tº˝À uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ ª|ü+‘=$Tà~
e+<ä\ ns¡yÓ’\ Hê{Ïπø eTT+#·Tø=∫Ãq qj·÷ ñ<ës¡yê<ä ô|≥Tºã&ç<ëØ
nÁ>∑sê»´|ü⁄ >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï |òü÷≥T>± $eT]Ù+∫+~. >√Øÿ ªneTàμ qe\
k˛$j·T{Ÿ $|üe¢ + MT<ä m+‘·>± Á|üu≤Û e+ #·÷|æ+<√ n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. kÕ«$T
<äj÷· q+<ä düsd¡ «ü ‹ ªdü‘ê´s¡ú Á|üø±•ø£μ <˚ojÓ÷<äé÷ìøÏ uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘√´<äé÷ìøÏ
Ç∫Ãq eTVü≤‘·sÔ ¡ Áù|s¡D dü<ë düàs¡Dj ° T· +. n$T‘· |üsq¡ƒ ø±+ø£≈å î£ ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìøÏ
qe#ÓH’ ê ìsêà‘· e÷y√ùd≥T+>¥ Á>∑+<∏ë\j·T+˝À >∑TeTkÕÔ>± |üì#˚dqæ ñ<ä+‘êìï
‘êsêÿD+>± ù|s=ÿqe#·TÃ. n+‘Ó+<äT≈£î »j·TX¯+ø£sY kÕsY sêdæq ª‘Ó\+>±D sêÁwü+º
ˇø£ &çe÷+&éμ |ü⁄düøÔ £ |ò*ü ‘·yT˚ ø£<ë! ñ<äéT+, ø=‘·Ô ‘Ó\+>±D sêÁwü+º . Á|ü|+ü #·
|ü≥+ MT<ä ø°]Ô >∑&+ç ∫q ø£e⁄\T s¡#s· TT‘·˝+… <äs√ eTq≈£îHêïs¡T. s¡÷k˛, y√˝Òsº T¡ ,
nÁãVü≤+ *+ø£H,é u…Á{≤+&é s¡ôd‡˝Ÿ, n&ÉyTé dæà‘Y, C≤Hé düTeº sYº $T˝Ÿ, ÄkÕÿsY yÓ˝ ’ ,¶Ÿ
ã+øÏ+#·+Á<ä, <ëyÓ÷<äsY kÕes¡ÿsY, s¡÷CŸy˝ Ó ,ºŸ #·]Ã˝Ÿ, ◊ìd”Hº ,é sê+ eTH√Vü≤sY
˝ÀVæ≤j·÷, &ç.&ç.ø=XÊ+_, düsπ «|ü*¢ sê<Ûëø£èwüHí ,é eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é, Áù|yéT #·+<é,
eT+&˚˝≤, eTVü‰X‚«‘ê <˚$, ësY¶ ÁbòÕdt,º ø£sT¡ D≤ì~Û, @.|æ.C…. nãT›˝Ÿ ø£˝≤+-
Mfi¯+¢ ‘ê |ü⁄düøÔ £ Á|æjT· T˝Ò. neTs¡´Ô ùdHé, yês¡Hé ãô|ò{,Ÿ _˝Ÿ >π {Ÿ‡, C…|tò _CÀdt,
>√bÕ\ ø£wü>í ±+BÛ, s=$T˝≤¢ <∏ë|üs,Y _|æHé #·+Á<ä, H√yéT #êyéT‡ø°, e÷j·÷ m+õ*jÓ÷,
#·Tø±ÿ sêeTj·T´, ø£+#Ó ◊\j·T´, ns¡T+<Ûrä sêjYT, sêeT#·+Á<ä >∑TVü≤, X¯• <∏sä ÷¡ sY,
Ms¡|Œü yÓTTsTT©, Á|üu≤Û ‘Y |ü{≤ïj·Tø˘, •yé UÒsê, dü+»jYTu≤s¡÷, øÏsD ¡ Y uÒ&,ç ø£‹Ô
|ü<ëàsêe⁄, m_¬ø Á|ükÕ<é, Ä#ês¡´ ø=\ø£\÷] ÇHêø˘ yÓTT<ä\T Çyê[º düTÁ|üd<æ ∆ä
s¡#s· TT‘·\T Á|üC≤ y˚T<Ûëe⁄\+‘ê sπ sTT+ãefi¯ó¢ |üsq¡ƒ eT+~sê˝À¢ >∑&ùç |yêfi‚.¢
∫es¡q ˇø£ e÷≥, eTVü‰ø£$ b˛‘·q ªª#·<Tä eì yê&ÉE+„ &É>T∑ , #·~$q
dü<dä ~ü «y˚ø£ #·‘T· s¡‘· ø£\T>∑THéμμ nì |ü*øÏq uÛ≤>∑e‘· yêø£´+ eTTe÷à{Ïø° ì»+.
|æ\\ ¢ ÷ Çø£ Ä\dü´+ <˚ìøÏ? ù|òdt ãTø˘, {Ï«≥ºs,Y j·T÷≥÷úŸ, ÇHékÕºÁ>±yéT\≈£î
ø±ùd|ü⁄ $sêeT+ Ç∫Ã |ü+#·‘+· Á‘·y÷Ó , |ü<∏˚sY bÕ+#ê©H√ eTs√ eT+∫ |ü⁄düÔø£yÓ÷
rdüTø=ì #·<äTe+&ÉÁsê. y˚&ÓøÏÿq ãTÁs¡ #·\¢ã&ÉT‘·T+~. dü#·TÃã&É¶ yÓHÓïeTTø£
ì{≤s¡T>± ì\ã&É‘·~. ø£s¡Ôe´+ uÀ<Ûä|ü&É‘·~. rÁe ìsêXÊ ìdüŒVü≤\ qT+&ç
ãj·T≥|ü&ç j·TTe‘· Jeq XË’*ô|’ n<äT“¤‘·+>± s¡#·q\T #˚düTÔqï #˚‘·Hé uÛÑ>∑‘YqT
ã‹øÏ+∫ u≤>∑T|üs¡∫q$ |ü⁄düÔø±˝Ò. qeTà+&ç.
` qe‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ Ä~yês¡+ 18`07`2021
ñ<√´>±\ uÛØÑ Ô˝À ‘êeTT Á<ÛTä Mø£]+#˚ ¬spý˚T nuÛ´Ñ s¡T\ú ≈£î neø±XÊ\qT düwæºdTü Ô+~.
nuÛ´Ñ s¡T\ú kÕeTsêú´\ô|’ j·÷»e÷Hê´\T ˇø£ n+#·Hê≈£î sêe&ÜìøÏ ¬spýéT ÁbÕ<∏$ä Tø£ s¡TEe⁄.
ìj·÷eTø£ Á|üÁøÏj·T˝À eT÷&ÉT n+#Ó\T e⁄+{≤sTT. yÓTT<ä{Ï~ <äs¡U≤düTÔ\ |ü]o\q-ns¡TΩ\
C≤_‘ê. ¬s+&√~ Ç+≥s¡÷« ìs¡«Vü≤D. eT÷&√~ m+|æø£-ìj·÷eTø£ ñ‘·Ôs¡T«\T. nH˚ø£ eT+~
b˛{°|ü&ÉT‘·Tqï <ä]$T˝≤ ‘·eT≈£î ø±yê*‡q nuÛÑ´s¡Tú\qT @<√ ˇø£ |ü<ä∆‹q e&Éb˛düTÔ+{≤sTT
Äj·÷dü+düú\T. nuÛÑ´]ú &çÁ^˝À bı+~q e÷s¡Tÿ\T,Ç‘·s¡ ns¡Ω‘·\ø£+fÒ ≈£L&Ü nuÛÑ´s¡Tú\≈£î+&˚
ªdæÿ˝Ÿ ôd{Ÿ (HÓ’|ü⁄D´ düeTT<ëj·T+)μ πø ø£+ô|˙\T ñ<√´– m+|æø£˝À ÁbÕeTTK´‘·ìkÕÔsTT.
d”«j·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ k˛bÕHê\T

"In thinking about India's future, we must keep this historical
context in mind. Barring a period of 200 years, India has been a large
contributor to the global output. Now that India has opened its economy,
introduced numerous pro-growth reforms and created a large GDP base, it
can aspire to return to the prominent position it enjoyed in the global economy
for better part of last two millennia"
— Aravind Panagariya
(‘India Unlimited’ Á>∑+<∏ä+ qT+&ç)
#·<äTe⁄ |üPs¡ÔsTTHêø£ j·TTerj·TTe≈£î˝À¢ ñ<√´>±H˚«wüD yÓTT<ä\e⁄

‘·T+~. &ç|ü¢e÷H√, &çÁ^H√, •ø£åD≤ |üÁ‘êH√ï #˚‘·ã≥Tºø=ì ñbÕ~Ûø√dü+ j·TTe‘·
s√&Ó¶≈£îÿ‘ês¡T. n~ f…+|üs¡ØHê, |ü]àHÓ+{≤ nH˚~ Mfi¯¢≈£î nÁ|ü<Ûëq+. @<√ ˇø£
U≤∞˝À #˚]b˛e&É+ Mfi¯¢ eTT+<äTqï düyê\T. á ˇ‹Ô&˝ ç À J‘·u‘ÑÛ ê´\T |üìy˚fi\ ¯ T
@$T≥qï~ ≈£L&Ü |ü≥uº ÁÑÛ <äT\T ô|<ä>› ± |ü{+ºÏ #·Tø√s¡T. ‘êeTT <äsU¡ ≤düTÔ #˚dTü ≈£îH˚
ñ<√´>±ìøÏ m+‘√eT+~ b˛{° |ü&É{≤ìï eTT+<äT>±H˚ nuÛÑ´s¡Tú\T Á>∑Væ≤kÕÔs¡T.
Ç‘·sT¡ \ø£+fÒ ‘êeTT m+<äT˝À mø£ÿ&É m+‘· yÓTs¡T>√ Á|üø{ £ +Ï #·&ÜìøÏ Á|ü‹ nuÛ´Ñ ]ú
<äs¡U≤düTÔ‘√ bÕ≥T ªdü+πøåbÕìï (¬spýéT) »‘·#˚düTÔ+{≤s¡T. kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+,
$<ë´s¡Ω‘·\T, HÓ’|ü⁄D≤´\T, nqTuÛÑe+ yÓTT<ä˝…’qeìï{Ï˙ ¬spýéT ì•‘·+>±
‘Ó*j·T|üsT¡ düT+Ô ~. ñ<√´>±\ uÛØÑ ˝ Ô À ‘êeTT Á<ÛTä Mø£]+#˚ s¬ pý˚T nuÛ´Ñ s¡T\ú ≈£î
neø±XÊ\qT düwæºdüTÔ+~. nuÛÑ´s¡Tú\ kÕeTsêú´\ô|’ j·÷»e÷Hê´\T ˇø£
n+#·Hê≈£î sêe&ÜìøÏ s¬ pýéT ÁbÕ<∏$ä Tø£ s¡TEe⁄. ìj·÷eTø£ Á|üÁøÏj·T˝À eT÷&ÉT
n+#Ó\T e⁄+{≤sTT. yÓTT<ä{Ï~ <äs¡U≤düTÔ\ |ü]o\q-ns¡TΩ\ C≤_‘ê. ¬s+&√~
Ç+≥s¡÷« ìs¡«Vü≤D. eT÷&√~ m+|æø£-ìj·÷eTø£ ñ‘·Ôs¡T«\T. nH˚ø£ eT+~
b˛{°|ü&ÉT‘·Tqï <ä]$T˝≤ ‘·eT≈£î ø±yê*‡q nuÛÑ´s¡Tú\qT @<√ ˇø£ |ü<ä∆‹q
e&Éb˛düTÔ+{≤sTT Äj·÷dü+düú\T. nuÛÑ´]ú &çÁ^˝À bı+~q e÷s¡Tÿ\T,Ç‘·s¡
ns¡Ω‘·\ø£+fÒ ≈£L&Ü nuÛÑ´s¡Tú\≈£î+&˚ ªdæÿ˝Ÿ ôd{Ÿ (HÓ’|ü⁄D´ düeTT<ëj·T+)μ πø
ø£+ô|˙\T ñ<√´– m+|æø£˝À ÁbÕeTTK´‘·ìkÕÔsTT.
|üì HÓ|’ ⁄ü D≤´\ n_Ûeè~∆ø√dü+, n_Ûe´ø°øÔ s£ D
¡ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T ô|+bı+<ä&+É
ø√dü+ j·TTerj·TTe≈£î\T •ø£åD Ä•kÕÔs¡T. Ç+<äTø√dü+ $$<Ûä dü+düú\qT
ÄÁX¯sTTdüTÔ+{≤s¡T. $\TyÓ’q düeTj·÷ìï, n~Ûø£yÓTT‘·Ô+˝À &ÉãT“qT ôd’‘·+
yÓ∫ÃdüT+Ô {≤s¡T. ø=ìïkÕs¡T¢ ñ<√´>∑+˝À #˚]q ‘·sê«‘· ≈£L&Ü e‘·´Ô +‘·s¡ •ø£D å ≈£î
ø£+ô|˙\T |ü+|ædTü +Ô {≤sTT. J‘·u‘ÑÛ ê´\ ô|+|ü⁄, |ü<√qï‹, ã~© yÓTT<ä˝q’… $ ≈£L&Ü
dæÿ˝Ÿ ôd{Ÿ Ä<Ûës¡+>±H˚ ìs¡sí TT+|üã&É‘êsTT. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ nq+‘·s¡ |ü]D≤e÷˝À¢
Jeq Á|üe÷D≤\qT J‘·u‘ÑÛ ê´\T ìs¡sí TTdüTHÔ êïj·Tqï $wüjT· + eTq+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚.
eT+∫ ñ<√´>∑+, eT+∫ J‘·u‘ÑÛ ê´\T, eT+∫ dü+dü,ú eT+∫ dü\ ú + nH˚$ nuÛ´Ñ ]ú
|üìrs¡TMT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+{≤sTT. n+<äTπø HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûe~∆˝À •ø£åD
bı+<ä&É+ ìs¡T<√´>∑T\πø ø±<äT ñ<√´>∑T\≈£î ôd’‘·+ nedüs¡y˚T.
eTq<˚X¯ #·]Á‘·˝À yÓTT<ä{ÏkÕ] |ü<äø=+&√ |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£ (j·TT|æ@
I, II Á|üuÛÑT‘·«+ 2007-2012) j·TTe‘·≈£î ø±yê*‡q e‹Ô HÓ’|ü⁄D≤´\ô|’ <äwæº
kÕ]+∫+~. ‘·‘·Œ¤*‘·+>±H˚ 2010˝À C≤rj·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ dü+düú (NSDC)
@sêŒf…+Æ ~. e‹Ô Á|üe÷D≤\ ø√dü+ $<ë´$<Ûëq+˝À ø°\ø£ e÷s¡TŒ\T nqTdü+<Ûë
ì+#·ã&Ü¶sTT. ø=qkÕ–+|ü⁄>± Á|üdüTÔ‘· πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T ôd’‘·+ j·TTe‘·≈£î
•ø£åD Ç#˚Ã+<äT≈£î TASK (Telangana Academy for Skill and Knowledge), PM
KVY (Pradhan Mantri Kaushal Vikas Yojana) \ <ë«sê HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ ø±s¡´
Áø£e÷\qT ô|<ä› m‘·TÔq s¡÷bı+~+#êsTT. j·TTe‘· yÓTT‘êÔìï >=|üŒ esYÿ bò˛sY‡
>± e÷πsÃ ~X¯>± Ç|ü⁄Œ&ÉT Skill India ø±sê´#·s¡D ÁbÕs¡+_Û+∫+~. ◊Hê ns¡ø=s¡
edü‘·T˝À¢ ø=≥Tº$T{≤º&˚ n˝≤Œ<ëj·T esêZ\T, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ Á>±MTD j·TTe‘·
HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ì n+~|ü⁄#·TÃ ø√e&É+˝À eékÕú>∑‘·+>± nH˚ø£ Á|ü‹≈£L\‘·\qT
m<äTs=ÿ+≥THêïs¡T. Ç{≤¢+{Ï ìs¡T<√´>∑ j·TTeã+<ë\T, ndü+|òTü {Ï‘· s¡+>∑+˝À
|üì#˚ùd ñ<√´>∑esêZ\T yêfi¯≈¢ î£ yêfi¯ó>¢ ± |üì kÕeTsêú´\qT HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT ô|+bı+
~+#·Tø√e&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫+<˚ ªHÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ (Self Skill Building)
ø±s¡´Áø£eT+.
Ç+<äT˝À @ nuÛÑ´]ú nsTTHê eTs=ø£] nedüs¡+ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ ‘·q≈£î
‘êqT>± HÓ|’ ⁄ü D´ ìsêàD+ #˚dTü ø√e#·TÃ. á s¡+>∑+˝À ∫ø±>√≈£î #Ó+~q neT+&Ü
Ç*j·T{Ÿ ø£wæ#d˚ Tü HÔ êïs¡T. d”«j·T HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆øÏ Äs¡T e÷sêZ\qT Á|ü‹bÕ~dü÷μÔ μ
6 “Ways You Can Build Without Ask Anyone for Help” n+≥Tqï neT+&Ü
Ç*j·T{Ÿ e÷¬sÿ{Ï+>¥ ì|ü⁄DTsê\T, s¡#s· TTÁ‹ eT]j·TT windycity cosmo u≤¢>¥
ìsê«Vü≤≈£îsê\T. ã‘·ø£&ÜìøÏ m+#·T≈£îH˚ @ e‹Ô˝ÀHÓ’Hê eTq+ nqTdü]+#˚
nuÛ≤´düy˚T eTqkÕúsTTì ìs¡ísTTdüTÔ+<äH˚ yê<äqqT j·TTe‘· eTT+<äTô|&ÉT‘·÷
neT+&Ü Ç*j·T{Ÿ No one can make you feel inferior without your consent
nH˚ m*j·THêsY s¡÷C…«˝Ÿº dü÷øÏÔì ‘·s¡#·T>± >∑Ts¡TÔ#˚düTÔ+≥T+~.
d”«j·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆øÏ neT+&Ü dü÷∫+∫q Äs¡T k˛bÕHê*$ :
ˇø£{À k˛bÕq+: Á>∑+<∏ä |üsƒ¡q+ ˝Ò<ë ÁX¯eD+ (Read or listen). |üsƒ¡q ø±s¡´Áø£eT+
eTÚ*ø£yÓTÆ+~, |ü\T Á>∑+<∏ë\qT, »s¡ï˝Ÿ‡qT, u≤¢>∑T\qT #·<äe&É+ <ë«sê, $$<Ûä
y˚~ø£\qT+∫ Á|üeTTKT\ ñ|üHê´kÕ\T $q&É+ <ë«sê e´øÏÔ $ø±kÕìøÏ ø±yê*‡q
Áù|s¡D \_ÛdüTÔ+~. Áù|s¡DÒ e´øÏÔ ¬øØsYqT ìs¡ísTTdüTÔ+~, eT\T|ü⁄ ‹|ü⁄Œ‘·T+~.
J$‘·+˝À Äj·÷ dü+<äsê“¤˝À¢ m<äTs¡j˚T´ dü+|òüTs¡¸D\qT ‘·≥Tºø=ì eTT+<äT≈£î
yÓfi¯¢&ÜìøÏ, nH˚ø£ eT\T|ü⁄\ <ä>∑Zs¡ J$‘·+ ñ|ü<˚•+#˚ ø£s¡Ôyê´\qT uÛÑTC≤q
y˚dTü ø√e&ÜìøÏ Áù|s¡D Ç+<Ûqä +˝≤ |üì#˚dTü +Ô ~. kÕe÷õø£ q&Ée&çøq£ T |ü⁄düøÔ ±\T
ms¡Tø£CùÒ dÔ, düe÷»+ ‘·q uÛ≤eÁ|üø≥
£ q≈£î yêVæ≤ø£>± #˚dTü ≈£îqï uÛ≤wü˝À n+‘·Øq¢ +>±
<ë–e⁄qï X¯øÏÔq+‘ê |ü_¢ø˘ d”Œø£sY‡, <∏ë{Ÿ ©&ÉsY‡ ñ|üHê´kÕ\T <√dæ≥ ô|&É‘êsTT.
TED, OWN, Conan, The Tonight Show, Chattyman, The View, The Magic
Hour, Off The Record, Today, The Talk, This morning ˝≤+{Ï n+‘·sê®rj·T
{≤ø˘ c˛\T yÓTT<ä\Tø=ì eTq <˚X¯+˝À Á|ükÕs¡eTj˚T´ ªø±|ò” $‘Y ø£s¡DY, ˙j·÷
HêHê, ~ nqT|üyéT UÒsY c˛, JHê Çd” ø± HêyéT ôV’≤, ◊ùd qV”≤ #·˝Ò>±, Ä|t øÏ
n<ë\‘Y, ˝≤˝Ÿ dü˝≤+, ãCŸ |ò”&é, dü‘·ý˚Te »j·T‘˚, Ád”Ô X¯øÏÔ, e⁄jYT <ä |”|ü⁄˝Ÿ,
e÷s¡Z<ä]Ù, Á|ü‹<Ûä«ì, y˚TeTT ôd’‘·+, »j·TÁ|ü<ä+, zô|Hé Vü‰sYº $‘Y Äπsÿ,μ e+{Ï
C≤rj·T, ÁbÕ+rj·T MT&çj÷· ÁbÕjÓ÷õ‘· ø±s¡´Áø£e÷\T Äj·÷ kÕe÷õø±+XÊ\‘√
bÕ≥T, e´≈£î\Ô eTH√uÛ≤yê\T, düV≤ü » dü+uÛ≤wüD, uÛ≤wüD yÓ$’ <Û´ä +, bÕ|ü⁄\sY dü+düÿ‹
j·÷dü\qT Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± n+~düTHÔ êïsTT.
¬s+&√ k˛bÕq+: @<Ó’Hê ˇø£ dü+düú˝À düuÛÑT´&ç>± #˚s¡&É+ (Join in a professional
organisation). Ábıô|òwüq˝Ÿ Äs¡ZHÓ’CÒwüHé˝À #˚s¡&É+ e\¢ ãVüQfi¯ Á|üjÓ÷»Hê
\T+{≤sTT. e‹Ô>∑‘· n_Ûe~∆øÏ <√Vü≤<ä+#˚ùd ã\yÓTÆq Á|üC≤ dü+ã+<Ûë\T,
kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\T Ábıô|òwüq˝Ÿ Äs¡ZHÓ’CÒwüHé˝À |ü⁄wüÿ\+>± n+<äTu≤≥T˝À
ñ+{≤sTT. ˇ+≥]>± mø£ÿ&√ nHêeTø£+>± ñ+&˚ã<äT\T <ä>∑Zs√¢ì @<˚ì ˇø£
e‹Ôd+ü dü˝
ú À düuTÑÛ ´&ç>± #˚s&¡ +É <ë«sê Ä dü+dü˝
ú Àì düuTÑÛ ´\‘√ bÕ≥T Ädü+dü‘ú √
nqTã+<Û+ä >∑\ dü+dü\ ú yÓTT‘·+Ô ñ<√´>∑T\ |üì HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT Ä˝À#·Hê $<ÛëHêìï
Äø£[+|ü⁄ #˚düTø√e#·TÃ. esYÿ &çÁdæºã÷´wüHé, esYÿ m|òædæjÓT˙‡, esYÿ y˚TH˚C…à+{Ÿ
yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\qT ≈£L\+ø£wü+>± n<Ûä´j·Tq+ #˚j·Te#·TÃ.
eT÷&√ k˛bÕq+: ‘·s>¡ ‘∑ T· ˝À¢ bÕ˝§Zq&É+-ìs¡«Væ≤+#·&+É (Take Classes). Á|üdTü ‘Ô ·
ø±˝≤ìï ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J |ü]uÛ≤wü˝À ªdü«j·T+ #·\q+ j·TT>∑+ (Age of
automation) n+≥THêï+. Ç+≥¬sï{Ÿ Çyêfi¯ n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À e⁄+~.
pyéT MT{Ÿ, >∑÷>∑T˝Ÿ MT{Ÿ, ù|òdt ãTø˘ y˚~ø£\T>± nH˚ø£ n+XÊ\T ÄHé˝H’… é ‘·s>¡ ‘∑ T· ˝À¢
uÀ~Û+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. M{Ï˝À¢ bÕ˝§Zq&É+, ‘·s>¡ ‘∑ T· \qT ìs¡«Væ≤+#·&+É <ë«sê
$wüj·TÁ>∑Vü≤D, $wüj·T $düÔs¡D, $wüj·T $X‚¢wüD≤ kÕeTsêú´\T n\y√ø£>±
n\e&É‘êsTT. iTunes U, Skill share, lynda, Coursera ˝≤+{Ï nH˚ø£ bÕ¢{ŸbòÕ+˝Ò
ø±≈£î+&Ü >√¢ã˝Ÿ HÓ≥«sYÿ kÕeTs¡ú´+‘√ $$<Ûä $X¯«$<ë´\j·÷\T, nø£&É$Tø˘
dü+düú\T, |üÁ‹ø£\T ñ∫‘·+>± n+~+#˚ ÄHé˝…’Hé ‘·s¡>∑‘·T\qT $qe#·TÃ. n+‘˚
ø±≈£î+&Ü H˚s¡T>± ˇø£ bÕsƒ¡XÊ\˝ÀH√, ≥T´{À]j·T˝À¢H√ yÓT+≥sY>± #˚] $<ë´s¡Tú
\≈£î uÀ~Û+#·&É+ <ë«sê $~Ûìs¡«Vü≤Dô|’ |üP]Ô ne>±Vü≤q @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
Hê˝ÀZ k˛bÕq+: ‘êeTT |üì#˚jT· <ä\T#·T≈£îqï s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q >√wüß\ ˜ T,
düe÷y˚XÊ˝À¢ ø±s¡´XÊ\˝À¢, conclaves , meet \˝À bÕ˝§Zq&É+ (Attend Events).
Äj·÷ bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+dü\ ú T, yêDÏ»´ dü+|ò÷ü \T, $<ë´ yÓC’ ≤„ìø£ dü+|ò÷ü \T, dü«#·Ã+¤ <ä
dü+dü\ ú T ‘·eT yê]¸ø√‘·‡yê\T, e‘·´Ô +‘·s¡ •ø£D å ≤ ø±s¡´Áø£e÷\T, &Óe\|tyÓT+{Ÿ
&Ó˝
’ ≤>¥ ìs¡«Væ≤düT+Ô {≤sTT. M{Ï˝À¢ düuTÑÛ ´&ç>±H√, düeTq«j·T≈£î&ç>±H√ bÕ˝§Zq&É+
e\q j·÷øÏyº é HÓdt n\e&ÉT‘·T+~. Äj·÷ ø£+ô|˙\ y˚TH˚õ+>¥ &Ós¬’ ø£sº T¡ ,¢ dæÇz\T,
ôV≤#Y.ÄsY. y˚TH˚»s¡T¢ Vü‰»s¡jT˚ ´ áyÓ+≥¢˝À bÕ˝§Zq&É+ e\q bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+˝À
ø=‘·øÔ =‘·Ô dü+kÕú|qü \ $esê\T,e÷¬sÿ{Ÿ ≥s√ïesY, ÁuÒø˘ áyÓH,é Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T,
|ü<√qï‘·T\T, ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘· yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\|ü≥¢ ≈£åîDíyÓTÆq ne>±Vü≤q
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. eTTK´+>± Äj·÷ ø±s¡´Áø£e÷\ kÕŒq‡s¡‘¢ √ |ü]#·j÷· \T ¬øØsY
&Óe\|tyÓT+{Ÿ≈£î m+‘√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
◊<√ k˛bÕq+: |ü]o\Hê <äwæº (Look around your office) @<Ó’Hê ˇø£ dü+düú
qcÕº˝À¢H√, dü+kÕú>∑‘· Çã“+<äT˝À¢H√ ñqï dü+<äs¡“¤+˝À Ä qcÕº\qT, ø£cÕº\qT
<ä>∑Zs¡>± |ü]o*+#·&É+ m+‘√ nedüs¡+. Ä dü+düú˝À |üì#˚düTÔqï düuÛÑT´\ eT<Ûä´
düeTq«j·T+ m{≤¢ e⁄+~? nôd’‡HéyTÓ +{Ÿ˝À {°yTé >± @y˚Ts¡≈î£ ø£‘·ø£‘·T´˝…H’ ês¡T?
@j˚T ˝ÀbÕ\ ø±s¡D+>± dü+øå√uÛ+Ñ @s¡Œ&ç+~? {≤¬s{ Z Ÿ Ø∫+>¥ m+<äTø£ì ‘·|Œæ +~?
Ç{≤¢+{Ï Á¬ød’ dæ qt T yÓTT‘·+Ô n<Û´ä j·THêìøÏ dü+dü˝
ú À|ü\ ñ+&ç ˝Ò<ë dü+düú düMT|ü+˝À
ñ+fÒH˚ M\T+≥T+~. n&Ó’«»Ø uÀs¡T¶ düuÛÑT´\qT ø£*dæ dü+düú ñ<ä∆s¡D≈£î
ñB›|üq≈£î >∑\ neø±XÊ\qT XÀ~Û+#·>\ ∑ >±*. nedüs¡yÓTÆ‘˚ ø£+ô|˙ u≤¢>∑T˝À
dü»Hê‘·àø£ Ä˝À#·q\qT |ü+#·Tø√yê*. ø±|ò”, \+#Y düe÷y˚XÊ\˝À¢ bÕ´q˝Ÿ
&çdÿü wüH‡é #=s¡e‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ê*. Á≥ãT˝Ÿ y˚Tø£s>Y ± ø±≈£î+&Ü Á≥ãT˝Ÿ wüO≥sY>±
dü+düúqT ø±bÕ&ç düTdæús¡‘·qT ‘Ó∫Ãô|≥º>∑\ {°+≈£î Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#·>∑\ dü‘êÔ
á k˛bÕq+ ÇdüTÔ+~.
Äs√ k˛bÕq+: dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´ø£s¡Ô (Volunteer)>± e÷]b˛e&É+. |üì#˚ùd dü+düú≈£î
dü]|ü&Ü ñ<√´–øÏ nqTuÛeÑ + ˝Òq|ü⁄Œ&ÉT, ñ<√´– kÕeTsêú´\qT dü+düú yê&ÉT≈£îH˚
neø±X¯+ ˝Òq|ü⁄Œ&ÉT yÓ+≥H˚ ‘·q nedüs¡+ ñqï#√≥≈£î ñ<√´– e÷]b˛yê*.
M\T+fÒ @<Ó’Hê ˇø£ dü«#·Ã¤+<ä dü+düú˝À ø±s¡´ø£s¡Ô>± #˚]b˛yê*. ˇø√ÿ dü«#·Ã¤+<ä
dü+düú≈£î ˇø√ÿ |üì$<Ûëq+, ôd’º˝Ÿ w”{Ÿ e⁄+{≤sTT. ‘·<äqT>∑TD+>± n&çwüq˝Ÿ
u≤´+&ç«&éÔqT n+~|ü⁄#·TÃø=ì #·Ts¡T¬ø’q dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´ø£s¡Ô>±, dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´Áø£
e÷\ eéVü≤s¡Ô (Director) >± s¡÷bı+<˚+<äT≈£î á k˛bÕq+ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± 67% $T&ç˝Ÿ dæÿ˝Ÿ C≤uŸ‡ #˚düTÔqï dæã“+~øÏ |üì HÓ’|ü⁄D≤´\T
nedüs¡eTe⁄‘·THêïj·Tì yê˝Ÿ Ád”º{Ÿ »s¡ï˝Ÿ Ç{°e\ ù|s=ÿqï~. á H˚|ü<∏ä´+˝À
ø=‘·>Ô ± ñ<√´>±H˚«wüD ÁbÕs¡+_ÛdTü qÔ ï j·TTe‘· eTT+<äT>±H˚ n<äq|ü⁄ HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT
ôd’‘·+ n\es¡TÃø√yê*‡e⁄+~.
ªªHÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆ nH˚~ ñbÕ~Ûd+ü düú u≤<Û´ä ‘· ø±<äT. eT+∫ |üìrs¡T ø√dü+,
dü‘Œ· *¤ ‘ê\ ø√dü+, ˙ø£+≥÷ qTe⁄« ø£\>∑H˚ s¡+>∑+˝À ìcÕí‘T· &ç>± m<ä>&∑ +É ø√dü+,
˙‘√ bÕ≥T qTe⁄« |üì#˚ùd dü+düú ñ‘·eÔ TyÓT+Æ ~>± düe÷»+˝À U≤´‹ >±+#·&+É
ø√dü+ Á|üD≤[ø±ã<ä+∆ >± nVü≤]ïX¯\T ÁX¯$Tdü÷Ô ªdæÿ˝Ÿôd{ŸμqT ì]à+#·Tø√yê*.
Ç+<äT≈£î ˙≈£î qTy˚« eqs¡T>± Áù|s¡D>± eTT+<äT≈£î kÕ>±*.μμ n+≥÷ neT+&Ü
Ç*j·T{Ÿ #Ó|Œæ q á Äs¡T d”«j·T HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆ e÷sêZ\qT j·TTer j·TTe≈£î\T
nqTdü]ùdÔH˚ eTq <˚XÊìøÏ dü«j·T+ düeT~∆, kÕ~Ûø±s¡‘· nìï+{≤ kÕ<Û´ä +.
` qe ‘Ó\+>±D Ä~yês¡+ ªk˛|ü‹μ 25`10`2020
$<ë´ |üs¡+>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT $<ë´s¡Tú\+<ä]˝À ñ<√´>∑ düeTTbÕs¡®Hê ãT~∆
düeTT<ëj·T+ (Job Mindset), ñ<√´>∑ ìs¡«s¡ÔHê ãT~∆ düeTT<ëj·T+ (Career
Mindset), Á|üj÷ Ó »ø£ ãT~∆ düeTT<ëj·T+ (Purpose Mindset) nH˚ eT÷&ÉT $<Ûë\
yÓT+Æ &é ôd{Ÿ‡ ñ+{≤sTT. es¡Ôe÷q+˝À yÓTT<ä{Ï ¬s+&ç+{Ïø+£ fÒ eT÷&√<’Ó q Á|üj÷Ó »ø£
ãT~∆ düeTT<ëj·T+ eTq $<ë´s¡Tú\≈£î n‘êéX¯´ø£yÓTÆ ñqï~. Á|üjÓ÷»ø£ ãT~∆
düeTT<ëj·÷H˚ï |ü]XÀ<Ûäø£ dü«uÛ≤e+, (Discovery Mindset), q÷‘·ï ø£\Œq\
eTqdüÔ‘·«+ (Innovative Mindset) n+{≤s¡T. nuÛÑ´düHêìøÏ dü+ã+~Û+∫ Ä<Ûës¡
Á>+∑ <∏ë\T, Á|j
ü ÷Ó >∑ XÊ\\T, edü‹ >∑Vü‰\T, n<Û´ä j·Tqdü˝ú ≤\T yÓTT<ä˝’…q dü<Tä bÕj·÷\T
(Adequate facilities) mìïñqï|üŒ{ÏøÏ˙ XÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq\ s¡+>∑+˝À ÇH=ïy˚{Ïyé
yÓTÆ+&éôdfÒº $<ë´]úøÏ n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~.
ø=‘·Ô#·÷|ü⁄ ‘·|üq\‘√H˚ Ä$wüÿs¡D\T kÕ<Ûä´+

“The responsibility of education is to pave and enrich the transition of raw
intelligences into skills that will serve life”

— Saikat Majumdar
Hê˝…&®ç mø±qMT˝À Á|ü‹ <˚XÊìøÏ nø£ÿ&É yÓ*$¢ ]ùd XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+
eT]j·TT q÷‘·q Ä$wüÿs¡D˝Ò >∑{Ïº|ü⁄Hê~. n+<äTø£ì XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ $C≤„q
s¡+>∑+˝À dü]ø=‘·Ô Ä$wüÿs¡D\ô|’ $<ë´s¡+>±ìøÏ ne>±Vü≤q ã\|ü&Ée\dæ
ñ+~. Ç+<äTø√dü+ yÓT<ä&ÉT qT+&˚ #·s¡Ã ÁbÕs¡+_Û<ë›+. e÷qe⁄&ç Hê&ûeédüú˝À
n‹eTTKýÓT+Æ ~ yÓT<ä&TÉ . yÓT<ä&TÉ #˚ùd|üH˚ Ä˝À∫+#·&+É . Ä˝À∫+#˚ $<ÛëHêH˚ï
ãT~∆ (Mind) n+{≤&ÉT n&Ó«sY¶ uÀH√. Ä˝À#·HêX¯øÏÔì ãT~∆ã\+ (Mind Power)
nì, ãT~∆ düeTT<ëj·÷ìï (Mindset) n+≥THêï+. ˇø£ eTìwæ Jeq yê´bÕs¡+
Ä eTìwæ yÓTÆ+&éôd{Ÿ Ä<Ûës¡+>± ø=qkÕ>∑T‘·T+~. $CÒ‘·>± ì\ã&É¶ eTìwæø°
|üsêõ‘·T&ÉT>± $T–*q eTìwæø° ‘˚&ÜqT >∑eTìùdÔ n+<äT≈£î yêfi¯¢ yÓTÆ+&éôdfÒº
ø±s¡DeTì eTq≈£î ‘Ó*dæ sê>∑\<äT. $<ëúÛ≤´dü+ n+fÒ sêj·T&É+ #·<äe&É+
e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü Ä˝À#·q≈£î •ø£åD Çe«&É+ ≈£L&Ü. n+fÒ yÓTÆ+&éôd{ŸqT
e÷s¡Ã&É+. e´øÏ>Ô ‘∑ · $wüj÷· ˝À¢ yÓTT<ä\Tø=ì |ü]düsê\ n<Û´ä j·Tq+˝À ÁbÕ|ü+∫ø£
n<Ûä´j·Tq+˝À u≤\u≤*ø£\qT j·TTe‘·qT ˇø£ ‘·s¡>∑‹ qT+&ç Äô|’ ‘·s¡>∑‹øÏ
dæ<ä∆+#˚ùd Áø£eT+˝À ãT~Û∆ |üs¡+|üs¡qT eT]+‘· oÁ|òüT>∑‹øÏ #˚s¡Ã&É+ $<ä´jÓTTø£ÿ
ndü\T dædü˝…’q ø£s¡Ôe´+. $<ë´ |üs¡+>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT $<ë´s¡Tú\+<ä]˝À
ñ<√´>∑ düeTTbÕs¡®Hê ãT~∆ düeTT<ëj·T+ (Job Mindset), ñ<√´>∑ ìs¡«s¡ÔHê
ãT~∆ düeTT<ëj·T+ (Career Mindset), Á|üjÓ÷»ø£ ãT~∆ düeTT<ëj·T+
(Purpose Mindset) nH˚ eT÷&ÉT $<Ûë\ yÓTÆ+&é ôd{Ÿ‡ ñ+{≤sTT. es¡Ôe÷q+˝À
yÓTT<ä{Ï ¬s+&ç+{Ïø£+fÒ eT÷&√<Ó’q Á|üjÓ÷»ø£ ãT~∆ düeTT<ëj·T+ eTq
$<ë´s¡Tú\≈£î n‘êéX¯´ø£yÓTÆ ñqï~. Á|üj÷Ó »ø£ ãT~∆ düeTT<ëj·÷H˚ï |ü]XÀ<Ûøä £
dü«uÛ≤e+, (Discovery Mindset), q÷‘·ï ø£\Œq\ eTqdü‘Ô «· + (Innovative Mindset)
n+{≤s¡T. nuÛ´Ñ düHêìøÏ dü+ã+~Û+∫ Ä<Ûës¡ Á>∑+<∏ë\T, Á|üj÷Ó >∑ XÊ\\T, edü‹
>∑Vü‰\T, n<Û´ä j·Tqdü˝ú ≤\T yÓTT<ä˝q’… dü<Tä bÕj·÷\T (Adequate facilities) mìï
ñqï|üŒ{ÏøÏ˙ XÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq\ s¡+>∑+˝À ÇH=ïy˚{Ïyé yÓTÆ+&éôdfÒº $<ë´]úøÏ
n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~.
|òÁæ ãe] 28 q <˚Xe¯ T+‘ê düsY dæ.$.sêeTHé j·÷~˝À eTTô|’Œ ◊<√ C≤rj·T
ôd’H‡é ~H√‘·‡e+ »s¡T|ü⁄≈£îqï dü+<äs“¡ +¤ >± XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ s¡+>±˝À¢ eT]ìï $q÷‘·ï
Á|üj÷Ó >±\qT dü+ø£*Œ+∫ ôd’qT‡ Á|üj÷Ó »Hê\qT n‹ kÕe÷qT´\≈£î n+~+#ê*‡q
ø£syÔ¡ ê´ìï $<ëéédüú Á|ü‹qã÷ì+~. Äy˚Ts¡≈î£ eTq bÕsƒX¡ Ê\\T, ø£fi≤XÊ\\T,
$X¯«$<ë´\j·÷\T s√&é e÷´|t y˚dTü ≈£î+≥THêïsTT. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À $<ë´s¡T˝ ú À¢
‘êeTT m{≤¢ |ü]XÀ<ÛHä ê ;C≤\T Hê≥e\dæe⁄+<√ ≈£L&Ü n<Ûë´|ü≈î£ \T ≈£îå Dí+>±
n<Û´ä j·Tq+ #˚j÷· *‡ ñ+~.
Ç{°e\ yÓ\Te&çq ISR-2021 (India Skill Report)qT ì•‘·+>± |ü]o*ùdÔ
>∑‘·+˝À ø£+fÒ n‘·´~Ûø£ XÊ‘·+ j·TTe‘· HÓ’|ü⁄D´˝Ò$T‘√ ñbÕ~Û <=s¡ø£ã≥Tºø√˝Òì
dæú‹˝À ñHêïs¡ì eTq≈£î ‘Ó\TdüTÔ+~. Ç~ ˇøÏ+‘· u≤<Ûëø£s¡+. HÓ’|ü⁄D≤´\
düeTTbÕs¡q® ≈£î nuÛ´Ñ düq $<Ûëqy˚T (System of learning) eTTK<ë«s¡+. nuÛ´Ñ düq+
<ë«sê kÕeTs¡ú´+ (Competence), $C≤„q+ (Knowledge), |ü⁄s√>±$T •ø£åD
(Advanced Training) yÓ’|ü⁄ Áø£eT+>± $<ë´s¡Tú\T m<äT>∑T‘ês¡T. M{Ï MT<äH˚
‘·eT≈£î ø±yê*‡q •ø£åD≈£î dü+dæ<äT∆\e⁄‘ês¡T. n+X¯ø±*ø£ ˝Ò<ë |üP]Ôø±*ø£
•ø£åD≤q+‘·s¡+ |üì nqTuÛÑe+, nqTuÛÑe+ |æ<ä|ü H˚s¡TŒ, ‘·<äq+‘·s¡+ düeT~∆ì
kÕ~ÛkÕÔs¡T. á yÓTT‘·Ô+ HÓ’|ü⁄D´ e÷Á‹ø£ (Skill Matrix) ñ<√´>∑+ bı+<ä&ÜìøÏ,
e‹Ô ìs¡«Vü≤D≈£î |üìø=düT+Ô <˚ ‘·|Œü Ä$wüÿs¡\ Ô qT s¡÷bı+~+#·>\ ∑ <äì #Ó|Œü ˝Ò+.
Ä$wüÿs¡Ô \≈£î ñ+&Ü*‡q <äwæº ø√D≤ìï >∑T]+∫ Áô|ò+∫ qe˝≤ø±s¡T&ÉT e÷¬s‡˝Ÿ
ÁbÂdtº #Ó|æŒq á “The real voyage of discovery consists not in seeking new
landscapes but in having new eyes” e÷≥˝À¢ |ü]XÀ<Ûø ä £ $<ë´s¡T\
ú ≈£L |ü]XÀ<ÛHä ê
dü+düú\≈£L uÛÖ‹ø£ eqs¡T\ø£+fÒ yÓTÆ+&é ôdfÒº ø°\ø£yÓTÆ+<äì ‘Ó\TdüTÔqï~.
Ä$wüÿs¡\Ô ‘·j÷· Ø z Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ø±s¡´Áø£eT+. Ä$wüÿs¡D\T m+<äTø√dü+?
nH˚ eTÚ*ø£yTÓ qÆ Á|üXï¯ qT dü+~Û+#·&+É , $<ë´s¡T\ ú qT+&ç ø£‘ê´<Ûës¡+>± düeT
düŒ+<äq sêã≥º&+É ìs¡+‘·s+¡ »s¡>±*. q÷‘·q ø£\Œq\T Ä$wüÿs¡D\T bÕ‘·
düeTdü´\≈£î ø=‘·Ô |ü]cÕÿsê\T nH˚ ø√D+˝À $<ë´s¡T\ ú qT ñqTàFø£]+#·&+É
Ä$wüÿs¡D\ jÓ÷»q≈£î dü<´ä dü÷Œ¤]Ô ne⁄‘êj·Tì Ed News Daily eékÕú|≈ü î£ sê\T
s√_ &ç.wüß\àHé #ÓãT‘ês¡T.μ “10 Ways Educators Can Make Classrooms More
Innovative” nH˚ yê´dü+˝À q÷‘·q ø£\Œq\ n+≈£îsês¡ŒD ø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î
áyÓT n+~+#˚ dü\Vü‰\T m+‘√ yÓ$’ <Û´ä +>± ñ+{≤sTT.
uÛ≤$‘·sê\qT >=|üŒ Ä$wüÿs¡\ Ô T>± eT\#˚+<äT≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø£+>±s¡T
|ü&Ü*‡+<˚MT˝Ò<Tä . Ç+<äT≈£î $]$>± kÕVæ≤‘·´+ n+<äTu≤≥T˝À ñ+~. M{Ï˝À¢
In The Innovator’s DNA Á>∑+<∏+ ä eTTKýÓT+Æ ~. á |ü⁄düÔø£+ Ä$wüÿs¡Ô\ y˚T<Û√
ì\«\qT >∑T]+∫ ≈£L\+ø£wü+>± $e]düTÔ+~. uÛ≤$ |ü]XÀ<Ûä≈£î\ ‘·j·÷ØøÏ
n‘·´+‘· düT\uÛÑyÓTÆq e÷sêZ\qT dü÷∫dü÷Ô 1. dü+ã+~Û jÓ÷#·q (Associational
Thinking), 2. Á|ü • ï+#· & É + (Questioning), 3.|ü ] o\q+ (Observing),

4. y˚Tfi¯$+|ü⁄ (Networking), 5. Á|üj÷Ó >±qTdüsD ¡ + (Experimenting) nH˚ ◊<äT
Ä$wüÿs¡D \ø£D å ≤\T (Invention Traits) qT eT]j·TT C≤„qMTe÷+kÕ s¡÷bÕ\T
(Epistemic Forms) qT eTq eTT+<äT+#·T‘·T+~. y˚T<Û√_Ûe~∆ >∑T]+∫ e÷]ºHé
ø±>∑Hé ªÇHÓ‡’ ŒsYμ¶ ;{ÏyTé ÁuÖHé ª#˚+CŸ u…’ &çCH’… é ª; d”yº é u≤¢+ø˘ ªbò˛sY ôdº|‡t ≥T ~
m|æ|ìüò μ ;e÷ø˘‡ $T\¢sY ªÇHÓ«+≥sY y˚TH˚Cà… +{Ÿμ yÓTT<ä˝q’… |ü⁄düøÔ ±\T m+‘√ $\TyÓq’
düe÷#êsêqï+~kÕÔsTT. &çõ≥˝Ÿ j·TT>±ìøÏ nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñqï qe ø£\Œq\≈£î
Play Well Methodologyì á Á>∑+<∏ë\T CÀ&çkÕÔsTT.
Ä$wüÿs¡D\ô|’ ÄdüøÔÏ >∑\ j·TTe‘· ø±y=#·TÃ, •ø£D å dü+ø£*ŒdüTqÔ ï dü+dü\ú T

˝Ò<ë n<Ûë´|ü≈î£ \T ø±y=#·TÃ Ms¡+‘ê >∑Ts¡T+Ô #·Tø√yê*‡q n+XÊ\˝À¢ ªÄ$wüÿs¡\ Ô T
‘·j·÷s¡T#˚j·Tã&É‘êπs ‘·|üŒ, »qà‘·' mes¡÷ ø±˝Òs¡Tμ nH˚~ Á|üÁ|ü<∏äe÷+X¯+. á
‘·j·÷Ø˝À ‘·s¡Tyê‹ n+XÊ\T Ç$: 1. n<ÛäTHê‘·q kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ (New
Technologies), 2. C≤„Hê<Ûë]‘· e‹Ô düeT÷Vü‰\T (Knowledge - Based Work
Force), 3. ÄJeq nuÛ´Ñ düq+ (Lifelong Learning), 4. nuÛ´Ñ düq eqs¡T\ $©q+
(Access to Learning Resources), 5. ø±sê´#·s¡D neT]ø£ (Operational
Alignment). M{Ïì >∑T]+∫ eT]+‘· düŒwü+ º >± s¡÷‘Y ø=*«Hé ø±¢sÿY ‘·q ª&Óe\|æ+>¥
f…øÏïø£˝Ÿ Áf…Æì+>¥μ Á>∑+<∏ä+˝À $e]düTÔ+~.
Á|üjÓ÷>±\ ìs¡«Vü≤D˝À |ü]XÀ<Ûä≈£î\≈£î ‘Ó*dæ ñ+&Ü*‡q $wüj·T
>∑T#·Ã+¤ (Content Block) ˝À ù|s=ÿqã&çq ◊<äT $wüj÷· \T: 1. yêdüyÔ ê\T (Facts),
2. uÛ≤eq\T (Concepts), 3. Áø£eT+ (Processes), 4. |üqT\T (Procedures),
5. dü÷Á‘ê\T (Principles) qT >∑T]+∫ s¡÷‘Y ø±¢sYÿ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ndü\T ø±s¡´
ìs¡«Vü≤D @<Ó’Hê n+<äT≈£î ø±yê*‡+~ ‘·ìï$T‘·ÔyÓTÆq |ü]C≤„q+ (Essential
Knowledge), ‘·ìï$T‘·ÔyÓTÆq kÕ<ÛäHê\T (Essential Tools) nì, á ¬s+&É÷
˝Ò≈£î+&Ü $q÷‘·ï Ä$wüÿs¡D\T kÕ<Ûä´|ü&Éeì ø±¢sYÿ #ÓãT‘ês¡T. ø±ã{Ïº Ä$wüÿs¡
D\≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ |ü]C≤„q+ {°#s· T¡ ¢ Ábıô|òdsü T¡ ¢ nqT≈£î+fÒ, Ä$wüÿs¡D kÕ<ÛHä ê\T>±
$<ë´s¡T\ ú qT b˛\TÃø√e#·TÃ. nsTT‘˚ á |ü]C≤„q+ eT]j·TT kÕ<ÛHä ê\≈£î kÕ+πø‹ø£
•ø£D
å eT<Û´ä e]Ô‘«· + #˚j÷· *‡ñ+~. kÕ+πø‹ø£ •ø£åD (Technical training) qT
nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T˝À Hard Skills n+{≤s¡T. Technical training qT s¡÷‘Y ø±¢sYÿ
“A structured learning environment engineered to improve workplace
performance in ways that are aligned with bottom-line business goals” n+≥÷
ìs¡«∫kÕÔs¡T.
•ø£D
å ˝À >∑Ts¡T•wüß´\ \ø£´å + (Learning objective) Ä$wüÿs¡DÒ nsTTq
|ü⁄Œ&ÉT nuÛ´Ñ düq |ò*ü ‘·+ (Learning outcome) ≈£L&Ü Ä$wüÿs¡DÆ… ñ+&Éø£ ‘·|Œü <äqï~
dü‘´· +. >∑Ts¡T•wü´ dü+ã+<Ûë˝À¢ Ä$wüÿs¡D\≈£î eT+∫ ‘√&ÜŒ≥T yê]s¡Te⁄]
kÕs¡eT‹. ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£ uÀ<Ûqä , ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£ XÀ<Ûqä Ä$wüÿs¡D\≈£î ì»yÓTqÆ
Ä\+ãq. q÷‘·q C≤rj·T $<Ûëq+ (NEP - 2020) eø±ÿDÏdüTÔqï ªX¯øÏÔe+‘·yÓTÆq
C≤„q+ (Vibrant Knowledge), ñqï‘· Á|üe÷D≤\‘√ ≈£L&çq $<ä´ (High quality
education)μ nH˚ á s ¬ +&ÉT e÷≥\T ñ‘·Ô k˛«‘·ÿs¡>¸ ± |ü&øç ≥ £ Tº |ü<ë\T>± $T>∑\
≈£î+&Ü ñ+&Ü\+fÒ C≤rj·T ôd’qT‡ ~H√‘·‡e+ Hê&ÉT Á|üø{ £ +Ï ∫q Ä$wüÿs¡D\
uÛ≤s¡‘Y ø¬ ’ eTq ôd’qT‡ {°#s· T¡ ¢, Ábıô|òdsü T¡ ¢ eTqdü÷Œ]Ô>± ø£<˝
ä ≤*‡+<˚, Á|üuTÑÛ ‘ê«\T
ôd’‘+· dü]|ü&Ü ì<ÛTä \qT ∫‘·XÔ ó¯ ~∆‘√ Çyê«*‡+<˚.
` qe‘Ó\+>±D, k˛|ü‹, Ä~yês¡+ 7`03`2021

>∑ T s¡ T ≈£ î \ $<Û ë Hêìï bÕXÊÃ‘· T ´\T ªø£ e T÷´ì{° *$+>¥ n+&é ˝… ] ï+> ¥
(Community living and learning) nì dü + uÀ~Û k ÕÔ s ¡ T . uÛ ≤ s¡ r j· T ÁbÕNq
$<ë´$<ÛëqyÓTÆq >∑Ts¡T≈£î\ $<ÛëHêìï bÕ]ÁXÊ$Tø£ j·TT>±s¡+uÛÑ+˝À yÓTT<ä≥ ¬øq&Ü Ä ‘·sê«‘·
◊s√bÕ <˚XÊ\T ‘·eT <ä>∑Zs¡ ÁbÕs¡+_Û+#·T≈£îHêïsTT. |ü]ÁX¯eT˝À¢ |üì#˚ùd Ä~eT C≤rj·TT\
|æ\¢\qT #·~$+#·&ÜìøÏ Á¬ø’dÔüe $TwüqØ\ Ä<Û«ä s¡´+˝À ¬sdæ&ìÓ ¸jT· ˝Ÿ dü÷ÿfi¯ó¢ nø£ÿ&É yÓ*XÊsTT.
|ü~ùV≤&√ X¯‘ê_› ∫es√¢ bÕXÊÃ‘·T´˝À¢ n+≈£î]+∫q ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ dü÷ÿfi¯¢ uÛ≤eq 1880 ø£˝≤¢
ì»s¡÷|ü+ <ë*Ã+~. e+<ä˝≤~ uÀ]¶+>¥ bÕsƒ¡XÊ\\T s¡÷|ü⁄ ~<äT›≈£îHêïsTT. ªj·T÷s√-¬øq&Ü
ø£\ÃsYμ>± |æ\Teã&ÉT‘·Tqï nø£ÿ&ç ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ $<ëéédüú Áø£y˚TD≤ s√eTHé ø±<∏ä*ø˘ #·]Ã
Ä<Ûä«s¡´+˝À eTq <˚X¯+˝ÀøÏ e∫Ã Ä<ÛäTìø£ >∑Ts¡T≈£î\ eédüú>± ne‘·]+∫+~.
>∑Ts¡T≈£î˝≤\ yÓ’ù| n+<ä] #·÷|ü⁄

“Residential schools infuse a heightened sense of discipline in a child.
They get to know how to behave where and when a certain degree of decorum is
expected out of them. Children get up early on time and follow routine activities as
per a fixed schedule. This brings out the best in them and trains them towards a
better future. Any child who has studied in a residential school exhibits a certain
edge. They also have a superior command over the medium of instruction and it is
followed quite strictly. Boarding schools students lead a regimented life”
— Parents, Saluja Gold International School, Jharkhand
ª$<ä´ $ø±dü <ësTTìμ nì >∑T]Ô+∫q H˚{Ï düe÷»+˝À |æ\¢\ #·<äTe⁄\

>∑T]+∫q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Äsê≥+ n+‘ê Ç+‘ê ø±<äT. á dü+|òüTs¡¸D˝ÀH˚ $<ë´
dü+düú, <ëì ]|æfÒwüHé, j·÷»e÷q´+, n<Ûë´|ü≈£î\ $esê\T, {°∫+>¥ ˝…]ï+>¥
ø±s¡´Áø£e÷\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï #·s¡Ãø=kÕÔsTT. eTØ eTTK´+>± $<ë´dü+düú\T
n+~+#˚ düV≤ü ø±s¡+, HÓ|’ ⁄ü D≤´\ ô|+|ü⁄, $<ë´s¡T\
ú T kÕ~Û+∫q $»j·÷\T $<ë´
dü+düú U≤‘ê˝À #˚s¡‘êsTT. #·<Tä e⁄˝À Ä]‘˚]q $<ë´]ú >=|üŒ‘·q+ ø£+fÒ, Ä
$<ë´]ú ñqï‘· kÕúsTTøÏ m<ä>∑&ÜìøÏ $<ë´dü+düúπø |òüTq‘·qT ÄbÕ~düTÔqï
dü+kÕúsê<Û≈ä î£ \q÷ eTq+ #·÷düTHÔ êï+. á ø√D+˝À+∫ Ä˝À∫+∫q|ü⁄&ÉT kÕ<Ûës¡D
bÕsƒX¡ Ê\\T ø£fi≤XÊ\\ø£+fÒ s¬ dæ&ìÓ j¸ T· ˝Ÿ dü÷ÿfi¯ó¢ ø±˝ÒJ\ yÓù’ | Çyêfi¯ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT˝Ò
ø±<äT |æ\¢\T ôd’‘·+ yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡ì ns¡úeTe⁄‘·T+~. ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
dü÷ÿfi¯ó¢ ø±˝ÒJ\qT |üPs¡«ø±\+ Hê{Ï ÄÁX¯eT eédü‘ú √ b˛\TÃ‘·÷ >∑Ts¡T≈£î˝≤\T>±
HêeTø£s¡DeT÷ #˚düT≈£îHêï+. ì»y˚T |üPs¡«+ >∑Ts¡Te⁄ e<ä›πø •wüß´&ÉT yÓ[¢
$<ëúÛ≤´dü+ eTT–ùd es¡≈£L >∑Ts¡Te⁄ #Ó+‘·H˚ e⁄+&ç X¯óÁX¯Swü #˚dæ >∑Ts¡Te⁄
ÁbÕ|üø£+‘√ >∑TD≤‘·àø£ |òü*‘ê\qT n+~|ü⁄#·TÃ≈£îH˚yê&ÉT. n#·TÃ Ç|ü⁄Œ&É{≤¢
ø±ø£b˛sTTHê $<ë´dü+e‘·‡s¡ Äs¡+uÛ+Ñ yÓTT<ä\T eTT–ùdes¡≈î£ bı<ä+› ‘ê $<ë´\
j·T+˝ÀH˚ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷, <ë|ü⁄H˚ï Vü‰düº˝Ÿ˝À e÷|ü⁄ ãdü#˚ùd $<Ûëq$T|ü⁄Œ&ÉT
$»j·Te+‘·yÓTÆq $<Ûëq+>± ø£ì|æk˛Ô+~.
kÕ<Ûës¡D $<ë´dü+dü\ú ≈£L s¬ dæ&ìÓ j¸ T· ˝Ÿ dü+dü\
ú ≈£L b˛*Ã #·÷ùdÔ ñrÔs‘í¡ ‘· √
bÕ≥T HêDýÓTqÆ $<ä´ |æ\\ ¢ ≈£î n+<äT‘·T+<äq&É+˝À m≥Te+{Ï dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä .
Ç+<äT≈£î $$<Ûä düsπ «\T ]b˛s¡T\ º T ÇdüTqÔ ï s¡TEe⁄\÷ ñHêïsTT. Indian School
Road, Residential Schools and Indigenous People e+{Ï $<ë´ Á>∑+<∏ë\÷
eø±ÿDÏdTü HÔ êïsTT.
>∑Ts¡T≈£î\ $<ÛëHêìï bÕXÊÃ‘·T´\T ªø£eT÷´ì{° *$+>¥ n+&é ˝…]ï+>¥
(Community living and learning) nì dü+uÀ~ÛkÕÔs¡T. uÛ≤s¡rj·T ÁbÕNq
$<ë´$<ÛëqyÓTÆq >∑Ts¡T≈£î\ $<ÛëHêìï bÕ]ÁXÊ$Tø£ j·TT>±s¡+uÛÑ+˝À yÓTT<ä≥
¬øq&Ü Ä ‘·sê«‘· ◊s√bÕ <˚XÊ\T ‘·eT <ä>∑Zs¡ ÁbÕs¡+_Û+#·T≈£îHêïsTT. |ü]ÁX¯eT˝À¢
|üì#˚ùd Ä~eT C≤rj·TT\ |æ\¢\qT #·~$+#·&ÜìøÏ Á¬ø’düÔe $TwüqØ\
Ä<Ûä«s¡´+˝À ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ dü÷ÿfi¯ó¢ nø£ÿ&É yÓ*XÊsTT.
|ü~ùV≤&√ X¯‘ê_› ∫es√¢ bÕXÊÃ‘·T´˝À¢ n+≈£î]+∫q s¬ dæ&ìÓ j ¸ T· ˝Ÿ dü÷ÿfi¯¢
uÛ≤eq 1880 ø£˝≤¢ ì»s¡÷|ü+ <ë*Ã+~. e+<ä˝≤~ uÀ]¶+>¥ bÕsƒ¡XÊ\\T s¡÷|ü⁄
~<äT›≈£îHêïsTT. ªj·T÷s√-¬øq&Ü ø£\ÃsYμ>± |æ\Teã&ÉT‘·Tqï nø£ÿ&ç ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ
$<ëéédüú Áø£y˚TD≤ s√eTHé ø±<∏ä*ø˘ #·]Ã Ä<Ûä«s¡´+˝À eTq <˚X¯+˝ÀøÏ e∫Ã
Ä<ÛäTìø£ >∑Ts¡T≈£î\ eédüú>± ne‘·]+∫+~. Ä ‘·sê«‘· eTq πø+Á<ä sêÁwüº
Á|üuÛÑT‘ê«\÷ nD>±]q esêZ\ nuÛÑT´qï‹¬ø’ >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\ kÕú|üq≈£î
eTVü≤<ëX¯jT· +‘√ q&ÉT+ _–+#êsTT. ◊‘˚ >∑Ts¡T≈£î˝≤\T #·]Ã kÂ»q´+‘√ q&É∫Hê
˝Ò<ë Á|üuTÑÛ ‘ê«\ düV≤ü ø±s¡+‘√ q&ÉTdüTHÔ êï ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T n$T‘·+>± Çwü|º &ü &É ÜìøÏ
düŒwüºyÓTÆq ø±s¡D≤\T ñHêïsTT. n$ 1. eT+∫ bÕsƒX¡ Ê\ @B ‘·eT ÄyêkÕ˝À¢
˝Òøb£ ˛e&É+, 2. Äyêdü+˝À ñqï bÕsƒX¡ Ê\ >∑TD≤‘·àø£ $<ä´q+~dü÷Ô $<ë´]ú
düeTÁ>±_Ûe~∆øÏ bÕ≥T|ü&˚ neø±X¯+ ˝Òø£b˛e&É+, 3. ‘·eT Ç+&É¢˝À¢ ≈£L&Ü
$<ë´_Ûe~∆øÏ kÕqT≈£L\ yê‘êes¡D+ ñ+&Éøb£ ˛e&É+, 4. ≈£î≥T+u≤\T yês¡d‘ü «· +>±
e∫Ãq e‘·TÔ˝À¢H˚ ø=qkÕ>∑&É+ eT÷˝≤q |æ\¢\≈£î nuÛÑ´düq düVü≤ø±sêìï
n+~+#·˝øÒ b£ ˛e&É+, 5. ‘·eT |æ\\ ¢ T u≤>± #·<Tä e⁄ø=ì ô|<ä› ô|<ä› ¨<ë˝À¢
Ábıô|òwqü ˝Ÿ‡>± m<ä>T∑ ‘ês¡qTø√e&É+, 6. |æ\\ ¢ T ≈£L&Ü Ç+{Ï qT+&ç <ä÷sê\≈£î
yÓ[s¢ êe&É+ ø£+fÒ Vü‰dü˝º Ÿ edü‹H˚ ø√s¡Tø√e&É+ Ç{≤¢ |ü\T ø±s¡D≤\ e\¢ s¬ dæ&ìÓ j ¸ T· ˝Ÿ
$<ÛëHêìøÏ &çe÷+&ÉT ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~.
ôd’ìø£ bÕsƒ¡XÊ\\T yÓTT<ä\Tø=ì qy√<äj·T, ø£dü÷Ôsê“, CÀ´ru≤|òüP˝Ò
$<ë´\j·÷\T eT]j·TT Ä<äs¡Ù bÕsƒ¡XÊ\\T j·÷uÛ…’y˚\≈£î ô|’∫\T≈£î >∑Ts¡T≈£î\
ÄÁX¯eT |ü<ä∆‹˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± HêDýÓTÆq $<ä´qT n+~düTÔHêïsTT. Ç$ ◊◊{Ï,
◊◊md”‡, ì{Ÿ, ◊◊m+ ˝≤+{Ï n‘·T´qï‘· dü+düú\≈£L $<ëé+‘·T\qT
n+~+#·&É+, nœ\ uÛ≤s¡‘· n‘·T´qï‘· düØ«düT\≈£L Çø£ÿ&ç $<ë´s¡Tú\T ô|<ä›
yÓTT‘·Ô+˝À m+|æø£ ne⁄‘·T+&É&É+‘√ ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ $<Ûëq+ ãVüQfi¯ Á|üC≤<äs¡D
bı+~>∑*–+~.
@ eédüú nsTTHê $»j·Te+‘·+ ø±e&ÜìøÏ <ëì s¡÷|ü⁄πsK\T,
eékÕú|Hü ê \øå±´\T, |üì $<Ûëq+, b˛{°‘‘· «· +, ø±©q nqTdü+<Ûëq+, kÕ~ÛdTü qÔ ï
dü‘Œ· *¤ ‘ê\T ø±s¡DeTe⁄‘êsTT. á dü÷Á‘·+ >∑Ts¡T≈£î\ $<ë´\j·÷\≈£L e]ÔdTü +Ô ~.
$T>∑‘ê bÕsƒ¡XÊ\\T, ø£fi≤XÊ\\ø£+fÒ >∑Ts¡T≈£î˝≤\T m+<äT≈£î yÓTs¡T¬>’qy√ @j˚T
$wüj·÷˝À¢ eTT+<ä+»˝À ñ+{≤jÓ÷ ≈£L&Ü Ç~es¡ø£{Ï ø£+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T $TøÏÿ* ne>±Vü≤q ø£*–e⁄Hêïs¡T. n+<äTø£H˚ Á|üy˚X¯ |üØø£å qT+&ç
#˚]ø£ <ëø± ù|¬s+{Ÿ‡ |æ\¢\ yÓ+≥ ñ+≥THêïs¡T. }fiÀ¢ dü÷ÿ\T≈£L >∑Ts¡T≈£î\
bÕsƒX¡ Ê\≈£L >∑\ eqs¡T\T, ìs¡«Vü≤D≤ |üsy¡ TÓ qÆ ‘˚&Ü\qT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ì•‘·+>±
|ü]o*düTHÔ êïs¡T. >∑Ts¡T≈£î\y˚T y˚T\T nH˚ dü$Twæº ìs¡j í ÷· ìøÏ edüTHÔ êïs¡T. Ç+<äT≈£î
ø±s¡D≤\T 1. edü‹ >∑Vü≤ dü<Tä bÕj·T+ (Boarding facility), 2.ñqï‘· Á|üe÷D≤\T
>∑\ $<ä´ (High education standards), 3.nuÛ´Ñ düq ÁX‚w‘˜ü · (Curriculum of choice),
4. Áø£eT•ø£D å (Discipline), 5. Áø°&ÜkÕ+düÿ‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T (Sports, extra-
curricular activities), 6. uÛÁÑ <‘ ä · (Safety), 7. kÕqT≈£L\ kÕe÷õø£ J$‘·+ (Positive
social life). >∑Ts¡T≈£î˝≤˝À¢ì á @&ÉT n+XÊ\T Á|üdTü ‘ Ô +· ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT n$T‘·+>±
Äø£]d¸ Tü HÔ êïsTT. ì»y˚T, eT+∫ uÛÀ»q+, Äs√>∑´ uÛsÑ √kÕ, e´øÏ>Ô ‘∑ · uÛÁÑ <ä‘‘· √ ≈£L&çq
kÂø£s´¡ e+‘·yTÓ qÆ edü‹ |æ\\ ¢ ÁbÕ<∏$ä Tø±edüs+¡ . M{ÏøÏ ‘√&ÉT ns¡Ω‘· nqTuÛeÑ +
ìã<ä‘∆ · ø£*–q n<Ûë´|ü≈î£ \T, BEIT, CBSE, ICSE, IB ˝Ò<ë IGCSE yÓTT<ä˝q’…
ø√s¡T‡\T m+|æø£ #˚dTü ≈£îH˚ neø±X¯+ ñ+&É&+É , $<ë´]ú J$‘·+˝À n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ
Enforcing sense of discipline, ñ<äjT· + 5.30 qT+&ç sêÁ‹ 8.30 es¡≈î£
ø±\ìs¡j í T· |ü{øºÏ q£ T nqTdü]+#˚ ~qdü] ôw&É÷´\T $<ë´s¡T\ ú ≈£î >∑Ts¡T≈£î˝≤\T
$X‚w+ü >± q#·Ã&ÜìøÏ ùV≤‘·Te⁄\T.
<˚V≤ü <ës¡T&Û´É + ø√dü+ Áù|s¡D ø√dü+ Ä≥\T, eTH√˝≤¢d+ü dü»Hê‘·àø£‘q· T
Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ kÕ+düÿ‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T, >√¢ã˝Ÿ ø±+|æf…˙‡øÏ dü]#˚πsÃ ˝…’ÁãØ
Ç-]k˛¬s‡dt, $<ë´\j·T+˝À ‘·eT‘√bÕ≥T #·<Tä e⁄≈£îH˚ n+<ä]‘√ kÕqT≈£L\+>±
yÓT\>∑>*∑ >π kÕe÷õø£ ne>±Vü≤q $<ë´s¡T\ ú düeTÁ>±_Ûe~∆øÏ m+‘·>±H√ ø£\dæe#˚Ã
n+XÊ\T. ãj·T≥ bı+∫e⁄qï nyê+#Û˙· j·T |ü]dæ‘ú T· \T, f…ø±ï\J $|üe¢ + |ü⁄øÿÏ *+∫q
$T‹MT]q ùd«#·Ã,¤ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ r]ø£˝ìÒ ‘·q+, ô|+|üø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ñeTà&ç
≈£î≥T+u≤\ HÓqs¡T <=s¡øÿ£ b˛e&É+, ãd”\ Ô >∑Vü‰˝À¢ì Çs¡TøÏsT¡ ≈£î‘·q+, e\dü\T,
ñ<√´>∑ ã~©\T, dü«dü˝ ú ≤˝À¢ì bÕsƒX¡ Ê\\ ìÁ<äy÷Ó ‘·T‘·q+ Ç‘ê´~ ø±s¡D≤\ Ø‘ê´
|æ\\¢ jÓ÷>∑øπ eå ÷\ |ü]s¡øD å£ ˝À >∑Ts¡T≈£î\ $<äýÓù’ | n+<ä] #·÷|ü⁄ kÕ]+∫ ñqï~.
>∑Ts¡T≈£î˝≤\÷ Äy˚Ts¡≈î£ ˝Àø£˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ‡ ø±˝ÒJ\ø£+fÒ yÓ$’ <Û´ä +>± ‘·eT Á|ü‘´˚ ø£‘q· T
ì\u…≥Tº≈î£ +≥THêïsTT. |ò*ü ‘ê˝§düTqÔ ï >∑Ts¡T≈£î˝≤\ MT<˚ Á|üuTÑÛ ‘ê«\÷ @ø±Á>∑‘q· T
ÇHÓ«dtº #˚dTü HÔ êïsTT. ì<ÛTä \qT yÓ∫ÃdüTHÔ êïsTT.

e÷‘·uÛ≤cÕ kı>∑dTü qT ˇ&çdæ |ü≥Tº≈î£ +≥÷H˚ Ä+>∑¢ e÷<Û´ä eT+˝À n&ÉT>∑T
esêZ\ |æ\\ ¢ T nqs¡fiZ +¯ >± e÷{≤¢&>É \∑ T>∑T‘·T+&É&+É , ÇH√ïy˚≥sY‡>± ÇHÓ«+≥sY‡>±
s√<ädæ dü+<äs¡Ùq≈£î m+|æø£ ø±e&É+, me¬sdüTº n~Ûs√Vü≤≈£î\T>± <ÛÓ’s¡´kÕVü≤kÕ\T
Á|ü<]ä Ù+#·&+É >∑Ts¡T≈£î˝≤\ $•wü‘º ≈· î£ n<äq|ü⁄ yÓTs¡T|ü⁄\T. yÓTT‘·+Ô $<ëéédüqú T
>∑eTì+∫q|ü⁄&ÉT $<ë´]ú˙ $<ë´s¡Tú\≈£î ‘·|üŒì nedüsê˝…’q Life survival skills
n+~+#·&É+˝À ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ dü÷ÿfi¯ó¢ ø±˝ÒJ\<˚ nÁ>∑kÕúq+.
dü+|üqTï\ |æ\\ ¢ T #·~y˚ Ç+≥πsïwüq˝Ÿ dü÷ÿfi¯≈¢ î£ B≥T>± Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|üuTÑÛ ‘·«
>∑Ts¡T≈£î˝≤\T q&ÉTdüT+Ô &É≥+ ù|<ä Á|ü»\≈£î <äøÿÏ q n<äwü+º . Á|üuTÑÛ ‘·« Ä<ëj·T+
sêã&ç b˛ã&ç m{≤¢ ñHêï Ç|ü⁄Œ&ÉT eT+&É\ ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\qT õ˝≤¢ |ü]wü‘Y
dü÷ÿfi¯¢qT ø£¢düºsY πø+Á<ä+>± uÀ]¶+>¥ dü÷ÿ˝Ÿ‡>± |ü⁄qs¡«éd”úø£]+#·e\dæ e⁄qï~.
Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY, &çÁ^ ø£fi≤XÊ\\≈£î nqTã+<Ûä+>± yê{Ïyê{Ï ÁbÕ+>∑D≤˝À¢
edü‹ >∑Vü‰\qT @sêŒ≥T #˚j÷· *‡e⁄+~. n|ü⁄Œ&˚ j·÷eqà+~ Á>±MTD $<ë´s¡T\ ú T
TransnationalismqT ‘·≥Tºø√>∑\s¡T.
` qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ Ä~yês¡+ 05`12`2021
Çyêfi¯ ªn+<ä]ø° $<ä´μ ìHê<ä+‘√ eTT+<äTø=düTÔqï j·TTHÓk˛ÿ ‘·q \øå±´ìï ø=ìï
<˚XÊ\ <ë«sê kÕ~Û+#·e#·TÃ, ø±˙ yÓqTø£ã&çq <˚XÊ˝À¢ Ç+ø± ø√{≤¢~ eT+~ |æ\¢\T ã&ç ãj·T≥
ñHêïs¡T ˝Ò<ë HêeTe÷Á‘·|ü⁄ ñbÕ<Ûë´j·TT\ eT<Ûä´ ìkÕ‡s¡yÓTÆq uÀ<ÛäHê |ü]düs¡+˝À ñHêïs¡T.
á <äTdæú‹ qT+∫ eTq <˚XÊìï ne‘·˝Òj·T&ÜìøÏ eTq ñbÕ<Ûë´j·T •ø£åD≤ ø£fi≤XÊ\\
j·÷»e÷Hê´\T •ø£å≈£î\T nuÛ≤´dü≈£î\T ñeTà&ç>± ø±sê´#·s¡D≈£î |üPqT≈£îì Äj·÷ ì|ü⁄DT\T
#ÓãT‘·Tqï e÷s¡TŒ\qT Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£î+fÒ ‘·|üŒ _.Ç&ç, {Ï.{Ï.dæ. yÓTT<ä\T Ç‘·s¡ e‹Ô
$<ë´ ø√s¡T‡\˝À Á|üy˚•+#·qTqï nuÛÑ´s¡Tú\ yÓTÆ+&éôd{Ÿ˝À e÷s¡TŒsê<äT.
>±&çq |ü&Ü*‡q ñbÕ<Ûë´j·T $<ä´

“Authenticity means erasing the gap between what you firmly believe inside and
what you reveal to the out side world” ~ Adam Grant
“Teachers affect eternity; no one can tell where their influence stops”
~ Henry Brooks Adams
“Teaching is a very noble profession that shapes the character, caliber and
future of an individual. If the people remember me as a good teacher,
that will be the biggest honor for me”
~ APJ Abdul Kalam
nqTø√e&Üìïã{Ïº ø£<ä∏ ñ+≥T+~. mqTïø√e&Üìïã{Ïº bÕ\q ñ+≥T+~.

<äTqïø±ìïã{Ïº |ü+≥ ñ+≥T+~. ø±#·&Üìï ã{Ïº MT>∑&É ñ+≥T+~. n<äø› ±ìï ã{Ïº
s¡+>∑T ñ+≥T+~. ø£+<äø±ìï ã{Ïº ì\« ñ+≥T+~ ªÇ{≤¢ #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥÷ b˛‘˚ eTqTwüß\
|üì‘·q+ MT<ä, e‹Ô ìs¡«Vü≤D MT<ä uÀ˝…&TÉ C≤rj·÷\T ≈£î<äTs¡T‘êsTT. nqï≥Tº
Ç|ü⁄Œ&ÉT H˚qT á dü÷≈£î\
Ô qT ø¬ >’ ≥
∑ &º ÜìøÏ ø±s¡D+ Ç~>√-C≤rj·T ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´
eT+&É* (National Council for Teacher Education) n<Û´ä ≈£îå \T &Ü.dür“sY uÒ&ç
eTq<˚X+¯ ˝Àì _.Ç&ç. |ü≥uº ÁÑÛ <äT\ >∑T]+∫ Ç{°e\ Ç˝≤ ‘‘The B.Ed has become
a degree for marriage, not teaching. that must change’’ yêÚ≤´ì+#·&y É T˚ .
<˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± Ç|ü⁄Œ&ÉTqï |ü+‘=$Tà~ y˚\ ñbÕ<Ûë´j·T •ø£D å ≤ ø£fi≤XÊ\\≈£î
n<äq+>± Äs¡T s¬ ≥T¢ ø£fi≤XÊ\\T nedüs+¡ |ü&TÉ ‘·Tqï|üŒ{Ïø° $<ë´ •ø£D å ˝À HêD´‘·
ø=s¡e&çq ø±s¡D+>± HêeTe÷Á‘·|⁄ü _.Ç&ç. ø±˝ÒJ\qT eT÷dæyj ˚ T· ø£ ‘·|Œü <ä+≥T
HêïØ$&É. ñbÕ<Ûë´j·T e‹Ô ìã<ä‘∆ · ø√dü+ C≤rj·T ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ eT+&É*
<ë«sê Á|üÁ|ü<eä∏ T+>± ªìs¡«s¡HÔ ê Á|üX+¯ düμ (Performance Appraisal) $<ÛëHêìï neT\T
#˚dTü qÔ ï≥Tº ÁoeT‹ uÒ&ç #ÓbÕŒs¡T.
H˚wqü ˝Ÿ øöì‡˝Ÿ |òsü Y {°#s· Y m&ÉT´πøwüHé j·÷ø˘º 1993 Á|üø±s¡+ 1995˝À
&Û©ç ¢ øπ +Á<ä ø±sê´\j·T+>± mHé.dæ.Ç.ÄsY.{Ï.øÏ nqTã+<Û+ä >± @sêŒf…qÆ C≤rj·T
ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ eT+&É* (NCTE) C≤rj·T kÕúsTT˝À $<ë´ eédüú˝À
Á|üe÷D≤\T, $<ÛëHê\T eT]j·TT Á|üD≤[ø£\qT n~Ûø±]ø£+>± s¡÷bı+~+∫
|üs´¡ y˚ødåÏ Tü +Ô ~. á dü+e‘·‡s¡+ s¡»‘√‘·‡yê\≈£î eTTkÕÔãe⁄‘·Tqï NCTE $<ë´|üs+¡ >±
$»j·Te+‘·+>± |üì#˚dTü qÔ ï|üŒ{Ïø° ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ Á|üe÷D≤\ ìs¡«Vü≤DqT
ìsê∆]+#·&+É ˝À eT]j·TT <˚X+¯ ˝À HêD´‘·˝ìÒ ñbÕ<Ûë´j·T •ø£D å ≤ ø£fi≤XÊ\\
dü+K´ ô|s¡T>∑&Üìï ìs√~Û+#·&+É ˝À Çã“+<äT\qT m<äTs=ÿ+≥Tqï $wüjT· + ªªIts
original where to craft the syllabus and curriculum of teachers training and
regulate the instructions under it’s jurisdiction. But it has been elbowed aside
by other staff stakeholders’’ nH˚ yê´K´qT |ü]o*ùdÔ ‘Ó\TdüTÔ+~.
eTq+ qs¡T‡\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT {°#·s¡¢qT m+<äT≈£î ‘·j·÷s¡T
#˚j·T˝Òø£b˛‘·THêï+? _.Ç&ç. ø±˝ÒJ\T ô|[¢ n+>∑fi¯ó¢ (Marriage Markets) >±
e÷s¡>∑*–Hêj˚T ‘·|üŒ Á|ü>∑‹o\ düe÷» ìsêàD≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq e‹Ô ì|ü⁄DT
\qT n+~+#·&É+˝À yÓqTø£ã&çq dü+>∑‹ $~‘·y˚T. Ç+<äT≈£î |ü]cÕÿs¡+>±
>∑TDe+‘·T\qT, $<ë´\øå±´\qT kÕ~Û+#˚+<äT≈£î Á‹ø£sD ¡ X¯ó~∆>± |üì#˚ùd n+øÏ‘·
dü«uÛ≤e⁄\qT uÀ<ÛäHê s¡+>∑+˝ÀøÏ s¡|æŒ+#˚+<äT≈£î>±qT mHé.dæ.{Ï.Ç. Á|üD≤[ø£
dæ<ä∆+ #˚düTÔqï≥T¢ ÁoeT‹ uÒ&ç #ÓbÕŒs¡T.
ø=\+_j·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ Ä#ês¡T´&ÉT, Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î N|òt
mø±q$Tdt,º Á|üC≤$<Ûëq $X‚w¢ ≈ü î£ &ÉT, H√u…˝Ÿ |ü⁄s¡kÕÿs¡ Á>∑V≤” ‘· CÀôd|òt dæ–C¢ Ÿ ‘·q
ªÁô|’dt Ä|òt Ç˙ø±«*{°μ Á>∑+<∏+ä ˝À ªªÁ|ü|+ü #·+˝À HêHê{Ïø° ô|s¡T>∑T‘·Tqï ndüe÷q‘·\T
eT]j·TT neø±XÊ\ ø=s¡‘· nH˚ s¬ +&ÉT eéd”øú £ ‘· n+XÊ\T eTq Ä]∆ø£ eédü\ ú qT,
Á|üC≤kÕ«eT´ sê»ø°j÷· \qT, eTq kÕe÷õø£ dæ‹ú >∑‘T· \qT MD≈£î _–+#·ã&çq
‘·+Á‘·T\e˝… rÁee÷s¡TŒq≈£î >∑T]#˚dTü HÔ êïsTTμμ n+{≤s¡T. á e÷≥\T u≤>± e]Ô+#˚
eTq <˚X¯+˝À-ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñ‘·Ô e‹Ô ìsê«Vü≤≈£î&˚ ø±≈£î+&Ü ñ‘·ÔeT
kÕe÷õø£y˚‘·Ô>± |ü]D‹ #Ó+~q|ü⁄&˚ ‘·qT e‹Ô |üs¡yÓTÆq n_Ûe~∆ (|æ.&ç.:
Ábıô|òwüq˝Ÿ &Óe\|t yÓT+{Ÿ) qT kÕ~Û+#·>∑\&ÉT.
>∑‘· ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\T>± $<ë´ dü+øå√uÛÑ ìyês¡D >∑T]+∫ |üì#˚düTÔqï
‘INEE (Inter Agencies Network for Education Emergencies)’ #Ó+~q $<ë´
ì|ü⁄DT&ÉT y˚TØ ãsYï ‘·q n<Û´ä j·Tq |üÁ‘·+˝À ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ HêD´‘· >∑T]+∫
#˚dqæ eTTKýÓTqÆ dæbÕò s¡dTü \T Ç$: 1. n˝≤Œ<ëj·T+ eT]j·TT dü+øå√uÛÑ Á|üu≤Û e+˝À
eT>∑TZ‘·Tqï ñbÕ<Ûë´j·TT\ô|’ ì|ü⁄DT\T <äwæº kÕ]+#·&É+, 2. e‹Ô|üs¡yÓTÆq
Á|üe÷D≤\qT n_Ûe~∆ |üs¡#·&É+, nqTe]Ô+#·&É+, ø=\e&É+ nH˚ yê{Ïì
dü+kÕú>r∑ ø£]+#·&+É , 3. ñbÕ<Ûë´j·T düV≤ü ø±sêìï Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ e‹Ô |üsy¡ TÓ qÆ n_Ûe~∆
neø±XÊ\qT düwæº+#·&É+. 4. ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ø=qkÕ>∑T‘·Tqï eT<ä›‘·TqT
n+~+#·&+É , 5. n‘·´~Ûø£ HêD´‘· >∑\ $<ëý˚‘\ Ô· ø=s¡≈î£ ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥º&+É ,
6. nìï kÕúsTT˝À¢ $<ë´ eédü˝ ú À uÀ<ÛHä ê Hêj·Tø£‘ê«ìï ô|+bı+~+#·&+É ,
7. ø£+f…+{Ÿ, Ábıô|òwqü ˝Ÿ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ eT]j·TT ˝…]ï+>¥ ø£eT÷´ì{°\≈£î ÁbÕ|ü´‘·
#˚≈L£ s¡TÃ‘·÷ ‘ICT (Information and Communications Technology’ì ñ|üj÷Ó
–+#·&+É nH˚ á dü|Ôü $<Ûëq dü÷Á‘êìï neT\T #˚jT· &É+ <ë«sê ñbÕ<Ûë´j·T
$<ä´qT ã˝Àù|‘·+ #˚jT· e#·TÃ.
ˇø£ y˚fi¯ &Ü.dür“sY uÒ&ç $#ês¡+ e´ø£+Ô #˚dqæ ≥Tº dü»Hê‘·àø£‘≈· î£ , e‘·´Ô _Ûe~∆
ø=\e÷Hê\≈£î m&É+>± øπ e\+ j·TTer j·TTe≈£î\T ô|[flfi¯ó¢ ø±e&Üìø√ ø£≥ï
ø±qTø£\ ø√düy÷Ó nyê+∫Û‘· <Û√s¡DT\‘√, Ç+ø±düÔ ≈£î+&Éã<ä\ › T ø={Ïº #Ó_‘˚ nkÕ+|òTæ ø£
|ü<‘∆ä T· ˝À¢ ñbÕ<Ûë´j·T •ø£D å |üP]Ô#ù˚ dÔ, Ä ns¡Ω‘·‘√H˚ ñbÕ<Ûë´j·TT\T>± e÷]‘˚
yÓTT‘·+Ô düe÷C≤ìøÏ m+‘·>± qwüyº ÷Ó ≈£L&Ü ‘‘Poor and ineffective professional
development hurts teachers. It hurts their students. It hurts their community
and since quality education is so highly correlated with economic growth, it

hurts their nation’ n+≥÷ y˚TØãsYï ôV≤#·Ã]kÕÔs¡T.
Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´_Ûe~∆˝À ‘·˝…‹Ôq X¯SHê´ìï,
e÷+<ë´ìï |üP]+#·&ÜìøÏ q÷´õ˝≤+&é≈î£ #Ó+~q nuÛ´Ñ düq yÓø’ ˝ £ ≤´\Tqï |æ\\
¢
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ øöì‡\sY, ø√Ä|üsπ {Ïyé ù|¬s+{Ÿ m&ÉT´πøwüHé ÁbıÁ>±+ düV≤ü kÕú|≈ü î£ sê\T
$ø°ÿ&˚$dt ‘The Cool Cat Teacher’ Blog ˝À ‘Refreshing Teacher Renewing
Hope’ nH˚ {≤>¥‘√ b˛dtº #˚dæq ªª1. _Ûqï |ü<‘ ∆ä T· ˝À¢ H˚sT¡ Ãø=H˚ $<ë´s¡T\
ú ≈£î
H˚]Œ+#·&+É ˝À ‘êqT ˇø£ yÓ÷&É˝>Ÿ ± ñ+&Ü\ì ø±+øÏ+å #ê*. 2. e´øÏÔ>∑‘· e‹Ô
n_Ûe~∆øÏ ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*. ∫qï ∫qï e÷s¡TŒ\‘√, ø=~›bÕ{Ï düs¡T›u≤≥¢‘√
>=|üŒ |òü*‘ê\qT kÕ~Û+#˚ ª¬ø’C…Héμ (»|ü˙˝À ø¬ ’ n+fÒ eT+∫, C…Hé n+fÒ e÷s¡TŒ)μ
eTqdü‘Ô «· + ø£*–ñ+&Ü*. 3. yÓTÁÆ ø√ {°∫+>¥ ÁbÕø°dº Tü \qT ns¡+ú #˚dTü ø√yê*, yê&Ü*
4. »dtº ÇHé f…+Æ ˝…]ï+>¥ ÁkÕº≥Jdt˝À ˝…]ï+>¥qT s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ $<ë´s¡T\ ú
n_ÛÁbÕj·÷\qT ñ|üjÓ÷–+#ê* 5. ñbÕ<Ûë´j·T e‹Ôô|’ >∑\ nqedüs¡
e´‹πsø£‘·\qT |ü{Ïº+#·Tø√e<äT›μμ nH˚ á ◊<äT dü÷#·q\T ñbÕ<Ûë´j·T $<ä´
m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·>\ ∑ e⁄.
nyÓT]ø±˝Àì $THÓïk˛{≤ $X¯«$<ë´\j·T+ ñbÕ<Ûë´j·T •ø£åDqT
|òü\e+‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ 1905˝ÀH˚ CEHD (College of Education and Human
Development) $uÛ≤>±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á $uÛ≤>∑+ 2010˝À Çs¡yÓ’ ˇø£{À
X¯‘êã›|ü⁄ ‘·s¡>∑‹ >∑~ s¡÷|ü⁄πsK\qT e÷s¡Ã&É+ ø√dü+ TERI (Teacher Educa-
tion Redesign Intiative) ì HÓ\ø=*Œ+~. TERI ñbÕ<Ûë´j·T $<ä´˝À ‘Recruit-
ment Preparation Support Employment” nqT Hê\T>∑T n+XÊ˝À¢ #·Ts¡T≈£î>±
|üì#˚dTü +Ô ~. TERI ø±s¡´Áø£e÷\qT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &É+ <ë«sê H˚{Ï #ÛêÁ‘√bÕ<Ûë´
j·TT\T e‘·´Ô _Ûe~∆˝À eTT+<ä&TÉ >∑T y˚jT· e#·TÃ. &Ü. y˚T<∏÷ä ´ *+HéÃ &ûHé dü÷ÿ˝Ÿ
Ä|òt m&ÉT´πøwüHé eØ®ìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ ‘êqT $<ä´˝À ø=‘·Ô dü+düÿs¡D\T,
$q÷‘·ï Ä$wüÿs¡D\ ø√dü+ ìs¡«Væ≤düTÔqï ‘The Edvocate’ yÓuŸôd’{Ÿ <ë«sê
1. ø=‘·>Ô ± m+|æø¬ q’ ñbÕ<Ûë´j·TT\qT nuÛ´Ñ düq ø±]ƒq´ |ü]düsê˝À¢ ìj·T$T+#·sê<äT.
2. q÷‘·H√bÕ<Ûë´j·TT\≈£î m\¢y˚fi¯˝≤ düeTs¡Tú˝…’q d”ìj·TsY n<Ûë´|ü≈£î\qT
dü\Vü‰<ës¡T\T>± ìj·T$T+#ê* 3. n~Ûø£ HêD´‘·, kÕøå±´<Ûë]‘· e‘·´Ô _Ûe~∆
$<ÛëHêìï n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*. 4. ñbÕ<Ûë´j·TT\qT ô|’ #·<äTe⁄\≈£î
nqTeT‹+#ê* n+≥÷ #˚dæq Hê\T>∑T Á|ü‹bÕ<äq\T uÀ<ÛäHê HêD´‘·≈£î
m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. Çyêfi¯ ªn+<ä]ø° $<ä´μ ìHê<ä+‘√ eTT+<äTø=düTÔqï
j·TTHÓk˛ÿ ‘·q \øå±´ìï ø=ìï <˚XÊ\ <ë«sê kÕ~Û+#·e#·TÃ, ø±˙ yÓqTø£ã&çq
<˚XÊ˝À¢ Ç+ø± ø√{≤¢~ eT+~ |æ\¢\T ã&ç ãj·T≥ ñHêïs¡T ˝Ò<ë HêeTe÷Á‘·|ü⁄
ñbÕ<Ûë´j·TT\ eT<Ûä´ ìkÕ‡s¡yÓTÆq uÀ<ÛäHê |ü]düs¡+˝À ñHêïs¡T. á <äTdæú‹
qT+∫ eTq <˚XÊìï |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ eTq ñbÕ<Ûë´j·T •ø£åD≤ ø£fi≤XÊ\\
j·÷»e÷Hê´\T •ø£å≈£î\T nuÛ≤´dü≈£î\T ñeTà&ç>± ø±sê´#·s¡D≈£î |üPqT≈£îì
Äj·÷ ì|ü⁄DT\T #ÓãT‘·Tqï e÷s¡TŒ\qT Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£î+fÒ ‘·|üŒ _.Ç&ç.,
{Ï.{Ï.dæ. yÓTT<ä\T Ç‘·s¡ e‹Ô $<ë´ ø√s¡T‡\˝À Á|üy˚•+#·qTqï nuÛÑ´s¡Tú\
yÓTÆ+&éôd{Ÿ˝À e÷s¡TŒsê<äT.
ÁbÕ<∏ä$Tø£ C≤„q Á|üÁøÏj·T˝…’q düVü≤C≤‘·+, nuÛÑ´düq+, ne>±Vü≤q\‘√
$<ë´s¡Tú\T ìs¡«Væ≤+#·e\dæq ø±s¡´Áø£e÷\ kÕ|òü\´ yÓ’|òü˝≤´\qT n+#·Hêy˚ùd
kÕeTs¡ú´+ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ πøe\+ •ø£åD≤ ‘·s¡>∑‹ Vü‰»s¡T |ü⁄düÔø£+˝À ù|s¡T
qyÓ÷<äT #˚düTø√e&É+ e\¢H√, @M |ü≥ºq≥Tº Ä{Ï»+ Á|ü<ä]Ùdü÷Ô Áf…Æì+>¥ ø±¢düT˝À¢
≈£Ls¡TÃ+fÒH√ sê<äT. ˇø£ <äø£Œ<∏ä+, ˇø£ ìã<ä∆‘·, ˇø£ <ës¡Ùìø£‘· n\e&˚+<äT≈£î
<√Vü≤<ä|ü&˚ PDP (Professional Development Plan) ì Á|üjÓ÷>±‘·àø£+>±
s¡÷bı+~+#·Tø=ì Ä#·]+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq kÕe÷õø£ kÕ+πø‹ø£ •ø£åD\T
rdüT≈£îqï n<Ûë´|ü≈£î\πø nuÛ≤´dü≈£î&ç n+#·Hê (Assessment to learner) , C≤„q
n+#·Hê (Assessment to wisdom) \T kÕ<Û´ä +. Ç~ kÕ<Û´ä |ü&ìÉ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç
‘·j·÷Ø »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ÁoeT‹ uÒ&ç #Ó|æŒq≥Tº ã+<Ó\ <=&É¢e+{Ï eTq
ìs¡T|üjÓ÷>∑ •ø£åD≤eT+~sê\≈£î ‘êfi¯+ _–+#·&Éy˚T eT+∫~.
` eTq ‘Ó\+>±D 3`09`2019

$<ë´]ú-ù|¬s+{Ÿ-{°#·sY nH˚ eT÷&ÉT <Ûäyê\ eT<Ûä´ zô|Hé HÓdt ˝À|æ+#·&É+ nH˚
n+X¯+ e<ä› |òüTs¡¸D≈£î >∑T¬s’ |æ\¢\T bò˛_j·÷≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡T. ñ‘·ÔeT Áπ>&ÉT\T düπs ñ‘·ÔeT
>∑TD≤\T, e´øÏÔ>∑‘· \øå±´\T düπs kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+ ñuÛÑj·T‘ês¡ø£+>± e]ú˝Ò¢ ‘·s¡>∑‹ì
ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Ç+{Ïì ‘·*¢<+ä Á&ÉT\T Çe«>∑*–‘˚ $<ë´s¡T˝ú e… ] <ä]øÏ |üØø£\å bò˛_j·÷ sê<äT.
ˇø£y˚fi¯ ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T˝À¢ |æ\¢\T |üØø£å\ bò˛_j·÷˝ÀøÏ yÓfi‚Ô e÷qdæø£+>± ªmyÓ÷wüq©¢
bò˛ø£d¶t <∏sÓ |¡ ” (Ç.m|ò.t {Ï), |üØø£\å |üs+¡ >± ªm>±®$TH˚wHü é bÕsTT+{Ÿ Ä|òt eP´ øöì‡*+>¥ (Ç.|æ.dæ.)
\qT ‘·ø£åD+ Ç|æŒ+#·>∑*–‘˚ u≤\ u≤*ø£\T, j·TTer j·TTe≈£î\T düTHêj·÷dü+>± |üØø£å\qT
sêdæ ø£‘·ø£‘·T´\e⁄‘ês¡T.
Á|üD≤[ø£ ñ+fÒ bò˛_j·÷ <ä]#˚s¡<äT

Don’t view education as ticket to a job; view it as the beginning of a
process that you enjoy and one you’re not going to stop when you get degree.
Develop the desire absorb new knowledge’ ~ Prof. Surba Suresh
ø=~› s√E˝À¢ ñuÛj Ñ T· ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº˝À¢ |üØø£\

å d”»Hé yÓTT<ä\Tø±qT+~.
dü÷ÿ˝Ÿ yÓTÁ{Ï≈£î´˝ÒwüHé |üØø£å\T, Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ |ü_¢ø˘ |üØø£å\T, &çÁ^ |”J
ôd$TdüºsY |üØø£å\T, Ç‘·s¡ &çbı¢e÷ |üØø£å\T Ç˝≤ Hê\T¬>’<äT s¡ø±\ |üØø£å\≈£î
$<ë´s¡Tú\+‘ê Vü‰»s¡Tø±qTHêïs¡T. á |üØø£å\ H˚|ü<∏ä´+˝À m+‘· u≤>± #·~y˚
$<ë´s¡Tú˝…’Hê ˇøÏ+‘· u…s¡T≈£î uÛÑj·÷ìøÏ ˝ÀqTø±e&É+ eTq+<äs¡+ #·÷düTÔ+{≤+.
BìøÏ >∑\ ø±s¡D+ |üØø£å\ bò˛_j·÷. eTqTwüß\≈£î nH˚ø£ $wüj·÷\ |ü≥¢ nH˚ø£
uÛÑj·÷\Tqï≥Tº $<ë´s¡Tú\≈£î ø£*π> uÛÑj·÷˝À¢ |üØø£å\ bò˛_j·÷ ˇø£{Ï. á
bò˛_j·÷qT n~Û>∑$T+#·>∑*–‘˚ kÕ<Ûës¡D $<ë´s¡Tú\T ôd’‘·+ |üØø£å\qT
$»j·Te+‘·+>± sêdæ eT+∫ e÷s¡Tÿ\T kÕ~Û+#·>\ ∑ T>∑T‘ês¡T. nsTT‘˚ á |üØø£\
å
bò˛_j·÷ |ü≥¢ $<ë´s¡Tú\πø ø±<äT, n<Ûë´|ü≈£î\≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ne>±Vü≤q,
n~Û>∑eTH√bÕj·÷\T, ∫øÏ‘·‡ ‘Ó*dæe⁄+&Ü*‡e⁄+~. @<Ó’Hê ˇø£ n+XÊìøÏ
dü+ã+~Û+∫ $T‹MT]q uÛj Ñ T· + (Excessive Fear) ˝Ò<ë Ä+<√fi¯Hê s¡T>∑à‘·
(Anxiety Disorder) qT bò˛_j·÷ n+{≤s¡T. ì]›wºü uÛj Ñ ÷· \T (Specific Phobias),
kÕe÷õø£ uÛj Ñ ÷· \T (Social Phobias), u≤Vü≤´ Á|ü<X˚ ¯ uÛj Ñ ÷· \T (Agoraphobias)
nH˚ eT÷&ÉT s¡ø±\ uÛj Ñ ÷· \T |æ\\¢ qT+∫ ô|<ä\ › es¡≈î£ n+<ä]ø° J$‘·+˝À @<√
ˇø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À m<äTs¡e⁄‘êsTT. M{Ïì >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ, s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ ôd’ø±\õdüT\º T
ªn_ÛC≤„ Á|ües¡qÔ ∫øÏ‘‡· μ (Cognitive Behavioral Therapy) ì nqTdü]kÕÔs¡T.
@<Ó’Hê edüTÔe⁄≈£î ˝Ò<ë |ü]dæú‹øÏ dü+ã+~Û+∫q nø±s¡D, nùV≤‘·Tø£
uÛÑj·÷˝Ò ì]›wüº uÛÑj·÷\T. Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤˝À 12% eT+~ ì]›wüº uÛÑj·÷\≈£î
˝Àqe⁄‘ês¡ì nyÓT]ø±≈£î #Ó+~q ªH˚wüq˝Ÿ Çìdæº≥÷´{Ÿ Ä|òt yÓT+≥˝Ÿ ôV≤˝ŸÔμ
‘·q düπs«˝À yÓ\¢&ç+∫+~. |üØø£å\ bò˛_j·÷ á ì]›wüº uÛÑj·÷˝À¢ ˇø£{Ï. |üØø£å\T
sêùd Á|ü‹ e+<äeT+~˝À |üHïÓ +&ÉTeT+~ $<ë´s¡T\ ú qT nø±s¡D uÛj Ñ ÷· +<√fi¯q\T
Äe]kÕÔj·Tì ‘Ó\TdüTÔ+~.
á |üHÓï+&ÉT XÊ‘·+˝À ‘·eT |æ\¢\T ñHêïs√ ˝Ò<√ >∑T]Ô+#ê*‡q u≤<Ûä´‘·
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√ bÕ≥T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\Bq÷. |üØø£å\ bò˛_j·÷ u≤]q |ü&çq yê]
XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ \ø£åD≤*$: ‘·\H=|æŒ, ø£&ÉT|ü⁄H=|æŒ, yê+‘·T\T, $πs#·Hê\T,
n~Ûø£ ùd«<ä+, n~Ûø£ XÊ«dü ˝Ò<ë XÊ«dü nkÂø£s¡´+, e÷qdæø£ yê´≈£î\‘·, ~>∑T\T,
ìsêX¯, ìdüŒVü≤, $wüj·÷\qT ‘·|ü⁄Œ>± Á>∑Væ≤+#·&É+, Á|üe÷<ä X¯≈£îHê\qT e´ø£Ô+
#˚j·T&É+, ndü+<äs¡“¤ Áù|˝≤|üq, >∑>∑TsêŒ≥T, ‘·|æŒ+#·T≈£îb˛e&É+, @ø±Á>∑‘·
˝À|æ+#·&É+, Äø£dæàø£ ø√|ü+, ìdü‡Vü‰j·T‘êÁ|üø£≥q, ;Ûwæà+#·T≈£î ≈£Ls√Ãe&É+,
eT‹eTs¡|ü⁄, m<äTs¡T#Ó|üŒ&É+ yÓTT<ä˝…’q$. M{Ï |òü*‘·+>± $<ë´s¡Tú\T |üØø£å\
eTT+<äT ˇø£{Ï ¬s+&ÉTs√E\ qT+&ç dü]>± ‹qø£b˛e&É+, ìÁ<äb˛ø£b˛e&É+,
n\dæb˛sTT $+‘·>± eT÷&û>± Á|üe]ÔdüTÔ+{≤s¡T.
eTT+<ädTü >Ô ± M{Ïì ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T >∑T]Ô+#·>*∑ –, |üØø£\ å
>∑T]+∫q uÛj Ñ ÷· +<√fi¯q\qT |æ\\ ¢ ≈£î <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+&ç b˛>=≥º>*∑ –‘˚ ˝Ò<ë <ä>sZ∑ ¡
˝Àì e÷qdæø£ yÓ<’ Tä ´&çì dü+Á|ü~+∫ ∫øÏ‘‡· Ç|æŒùdÔ @ düeTkÕ´ ñ+&É<Tä . ˝Ò<+ä fÒ
M{Ï |ò*ü ‘·+>± Ç+{À¢+∫ bÕ]b˛e&É+, |üØøå±øπ +Á<ä+ <ëø±yÓ[¢ |üØø£\ å T e÷H˚jT· &É+,
ô|òsTT˝Ÿ nsTT‘˚ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T, düVü≤$<ë´s¡Tú\T @eTqT≈£î+{≤s√ nì
≈£î$T*b˛e&É+. á ˇ‹Ô&ç X¯‹$T+∫ ø=ìïkÕs¡T¢ Ä‘·àVü≤‘ê´ Á|üjT· ‘·ï+ ≈£L&Ü
#˚dTü +Ô {≤s¡T.
ndü\T |üØø£\ å bò˛_j·÷ |æ\\ ¢ qT |”&+ç #·&ÜìøÏ ø±s¡D≤˝Ò$T{Ï? nH˚
Á|üXï¯ ≈£î e÷qdæø£ Äs√>∑´ ì|ü⁄DT\T #ÓãT‘·Tqï $wüj÷· *$: 1. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ‘·eT
|æ\\¢ kÕeTsêú´ìøÏ $T+∫q n+#·Hê\T ô|≥Tºø√e&É+, n\$ø±ì \øå±´\qT |æ\\¢ ô|’
s¡T<ä&› +É . m<äT{Ï |æ\\ ¢ ‘√ b˛*Ã ‘·eT |æ\*¢ ï @B kÕ~Û+#·˝ìÒ ndüeTs¡T\ ú T>±
ãVæ≤s¡+>∑ $eTs¡Ù #˚j·T&É+. |æ\¢˝À¢ì Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Ädü≈£îÔ\qT {≤˝…+{ŸqT
>∑T]Ô+#·≈î£ +&Ü eT÷dü <Û√s¡D˝ Ï À Ä˝À∫+#·&+É . 2. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT˝Ò |æ\\ ¢ ≈£î m\¢|⁄ü Œ&É÷
n$T‘· s¡øD å£ >± ñ+&É&+É , $T>∑‘ê |æ\*¢ ï ø£\Teìe«ø£ b˛e&É+, d”«j·T e´øÏ‘Ô «· +
@s¡Œ&É&ÜìøÏ @ ∫qï neø±XÊìï Çe«ø£b˛e&É+, ìs¡+‘·s+¡ yÓ+ã&ç+#˚ <Û√s¡DìÏ
ù|¬s+{Ÿ‡ nqTdü]+#·&+É eT÷˝≤q |æ\˝ ¢ À¢ kÕ+|òTæ ø£ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T ø=s¡e&É&+É .
3. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ‘·s# ¡ T· |æ\\¢ ‘√ ‘·>±<ë |ü&&É +É , Á|ü‹ dü+<äs“¡ ¤+˝À |æ\\ ¢
Ä‘êà_Ûe÷q+ <Óã“‹H˚˝≤ e÷{≤¢&&É yÉ ÷Ó , <ä÷s¡+ô|≥º&yÉ ÷Ó #˚jT· &É+, ìs¡«› +<ä«+>±
|æ\\ ¢ ø£‘ê´\qT ìs¡d+æ #·&+É ˝Ò<ë n&ÉTø¶ √e&É+, >∑Vü≤yê‘êes¡D+˝À |æ\\ ¢ T
nuÛÁÑ <ä‘≈· î£ ˝ÀqTø±e&É+, >¬ *∫q #√≥ yÓT|ü⁄Œ˝Òø£ b˛>± z&çq dü+<äsê“¤˝À¢ |æ\\ ¢ ≈£î
n+&É>± ñ+&É≈î£ +&Ü n‘·´+‘· ø£s≈¡ î£ >± ‘·|⁄ü Œ˝…qï&É+. 4. $<ë´ dü+dü\ ú kÕúsTT˝À
ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\\ ¢ T düyT˚ à{Ïy,é bòÕsπ à{Ïyé f…dTü ˝
º À¢, Ç+≥s¡ï˝Ÿ nôdôdà+{Ÿ˝À
|æ\\ ¢ kÕeTsêú´\qT dü]>± n+#·Hê y˚jT· ø£b˛e&É+, ÁbÕøÏøº ˝ £ ‡Ÿ ˝À, ~∏jT· Ø |üØø£˝ å À¢
∫qï bıs¡bÕ≥T¢ #˚ùdÔ rÁe$eTs¡Ù\T #˚jT· &É+, $<ë´s¡T\ ú Á|ü»≈„ î£ }‘·$T#˚Ã
dü\Vü‰\qT düe÷<ÛëHê\qT n+~+#·ø£ b˛e&É+, m˝≤+{Ï Á|üXï¯ \¬øH’ ê düe÷<ÛëHê\T
sêùd˝≤ |æ\¢*ï düqï<ä∆+ #˚j·Tø£b˛e&É+, $XÊ«dü+ düqï–˝Ò¢≥≥Tº |æ\¢\≈£î
dü+ã+~Û+∫q HÓ>¬ {Ïyé n+XÊ\qT ‘√{Ï|\ æ \¢ eTT+<äT Á|ükÕÔ$+#·&+É .
Çe˙ï düTìï‘· eTqdüTÿ˝…’q $<ë´]ú˙$<ë´s¡Tú\ô|’ ô|qT Á|üuÛ≤yêìï
#·÷|ü⁄‘êsTT. $<ë´\j·T+˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Ç+{À¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ìs¡+≈£îX¯
<Û√s¡DT\ e\q |æ\\ ¢ T yÓTT<ä≥ Ä{Ï»+ (Autism) ˝ÀøÏ, Ä ‘·sê«‘· &çÁô|wüH˝ é ÀøÏ,
‘·<äT|ü] |üØø£å\ bò˛_j·÷ CÀHé˝ÀøÏ yÓfi≤Ôs¡T. Áπ>&ÉT @~ e∫ÃHê #·<äTe⁄\T
eTT–+#·T≈£îqï ‘·sê«‘· düe÷»+˝À bÂs¡T\T>± m~π> $<ë´s¡Tú\ uÛÑ$wü´‘Y
ø±sê´#·s¡D¬ø’ ª¬øØsY, s√˝Ÿ, {≤dtÿμ nH˚ |æs¡$T&éqT <äwæº˝À ñ+#·Tø=ì Ç≥T
Ç+{À¢q÷ n≥T $<ë´\j·T+˝Àq÷ ne>±Vü≤q, •ø£D å Çe«&É+ ˝Ò<ë Ç|æŒ+#·&+É
<ë«sê m>±®yéT bò˛_j·÷qT b˛>=≥Tºø√e#·TÃ.
á X¯‘êã›+˝ÀH˚ n‘·´~Ûø£ H√u…˝Ÿ |ü⁄s¡kÕÿs¡ Á>∑V≤” ‘·\T (260) ‘·j÷· Ø
dü+düú ªnyÓT]ø± C≤rj·T ôd’H‡é bòÂ+&˚wHü μé n<Û´ä ≈£îå &ÉT Ä#ês¡´ düTsê“ düTsπ wt #ÓãT‘·Tqï
ªªTry to good in something, it could be art, engineering, science, anything.
You don’t want to be too much of generalist and not a specialist in anything.μμ
n_ÛÁbÕj·÷ìï dü«j·T+>± |üØø£\ å bò˛_j·÷ ÄeVæ≤+∫q $<ë´s¡T\ ú T >∑eTq+˝À
ñ+#·Tø√yê*. Á|üeTTK »s¡ï*düTº *|òŒæ ¤ <∏ëeTdt n_ÛÁbÕj·T|ü&qç ≥T¢ ‘‘Failure may
be stepping stone to success, but let us face it, evey one wants to skirt around
that stone -for good reason.’’ nH˚ ø√D+˝À ñ<√“¤~dü÷Ô ª|ü⁄s√>∑eTq j·T»e÷qT\T’
(line managers) e˝… ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T $<ë´s¡Tú\≈£î n+&É>±
ñ+&Ü*‡ ñ+~. s¡T>∑à‘· @B ‘·q+‘·≥ ‘êqT X¯Øs¡+˝À Á|üy˚•+#·q≥Tº |üØø£å\
bò˛_j·÷ ≈£L&Ü $<ë´s¡T\ ú eTqdüT‡˝ÀøÏ }]πø sê<äT. nø£ÿs¡˝ìÒ ˇ‹Ôfi¢̄ eT÷\+>±
nqedüs¡ \øå±´\ eT÷\+>± kÕ<Ûä´|ü&Éì >∑e÷´\ ø±s¡D+>± n$ e÷s¡Tÿ\T
ø±y=#·TÃ, sê´+≈£î\T ø±y=#·TÃ, ñ<√´>∑ neø±XÊ\T ø±e#·TÃ, ‘·eT ÇcÕº\≈£î
Á|ü‹≈£L\yÓTqÆ yê{Ïì n+<äTø√˝Òì $|ü‘ÿ· s¡ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ |æ\\ ¢ T |üØø£\ å bò˛_j·÷
qT+&ç ‘·|æŒ+#·Tø√˝Òø£b˛‘ês¡T.
á H˚|<ü ´ä∏ +˝À ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T |æ\\¢ eTH√uÛ≤yê\qT dü]>±Z ns¡+ú #˚dTü
ø√e&ÉyT˚ ø±yê*. ‘·eT HÓsy¡ s˚ ì¡ |üqT\qT |æ\\ ¢ <ë«sê HÓsy¡ s˚ T¡ Ãø√yê\qT≈£îH˚
Ä˝À#·q e÷qTø√yê*. ‘·eT |æ\\ ¢ T kÕ~Û+#˚ |òTü q $»j·÷\ <ë«sê ‘·eT kÕ+|òTæ ø£
¨<ë ô|+#·Tø√yê\qT≈£îH˚ b˛{°˝À n‘ê´X¯≈î£ b˛≈£L&É<Tä . {≤¬s{ Z Ÿ meT¬s˙® ‡ì
|æ\\ ¢ ô|’ m|ü⁄Œ&É÷ $~Û+#·≈L£ &É<Tä . ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\\ ¢ |ü≥¢ n‹<ä÷wüD, n‹
es¡qí e÷qTø√yê*. HÓ>¬ {Ïyé ø±yÓT+{Ÿ‡ #˚jT· ≈£L&É<Tä , ø±e\dæq Áb˛‘ê‡Vü≤+ Çdü÷Ô
|òPü ´#·sY _\¶s‡Y >± ñ+&Ü˝Ò ‘·|Œü , dü»qs¡V≤æ ‘·, ø±s¡TD´s¡V≤æ ‘· $<ÛëHê\≈£î b˛sTT
$<ë´s¡T\ ú bÕ*≥ |òPü ´#·sY &çÁkÕºjT· sY‡>± e÷s¡≈L£ &É<Tä . Ç<˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À $<ë´s¡T\ ú T
≈£L&Ü |üØø£\ å ≈£î dü+ã+~Û+∫ yÓTT<ä{Ï qT+&ç Á|üD≤[ø±ã<ä+› >± eTT+<äT≈£î yÓfi≤¢*.
Á|æ|sπü wüH≈é î£ nedüsy¡ TÓ qÆ düeTj·÷ìï øπ {≤sTT+#·Tø√yê*. ø£]qƒ yÓTqÆ n<Ûë´j·÷\qT
≈£îqïyê{Ïì ñbÕ<Ûë´j·TT\#˚ ]$»Hé #˚sTT+#·Tø√yê*. qeT÷Hê Á|üXï¯ |üÁ‘ê\
Ä<Ûës¡+>± ªbÕ¢H-é &É÷-#Óø-˘ j·÷ø£Hå μé |ü<‹∆ä ˝À |üØø£\ å ≈£î dü+dæ<+ä∆ ø±yê*. ‘√{Ï
$<ë´s¡Tú\‘√ Á>∑÷|t &çdüÿwüHé‡˝À bÕ˝§Zq&É+ e\q »yêãT\T sêj·T&É+˝À
yÓ’$<Ûë´ìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√e#·TÃ.
uÛ≤$J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ qT+&ç e#˚Ã Á|ü‹bÕ<äq\qT
bÕõ{Ïyé <äø£Œ<∏+ä ‘√ Ä˝À∫+#ê*. X¯Á‘·TuÛ≤eq sêìe«≈£L&É<Tä . ñbÕ<Ûë´j·TT\T
m≈£îÿe>± ‘·s>¡ ‹∑ ˝À düeT÷Vü≤ •ø£D å ≤ yÓK’ ]ì nqTdü]kÕÔsT¡ . |üs‡¡ q˝Ÿ nf…wH¸ü é
≈£î<äsì¡ dü+<äsê“¤˝À¢ me]øÏyêfi¯ófl>± bÕsƒê´+XÊ\ ne>±Vü≤q˝À ‘·˝‹… qÔ øÏw¢ ‘ºü q· T
$<ë´s¡T\ ú T <Ûs’Ó ´¡ +>± $<Ûj ˚ T· +>± n_ÛÁbÕj·÷\qT ñbÕ<Ûë´j·TT\ eTT+<äT e´ø°Ô
ø£]+#ê*. eTTK´+>± $<ë´]ú-ù|¬s+{Ÿ-{°#s· Y nH˚ eT÷&ÉT <Ûä yê\ eT<Û´ä zô|Hé
HÓdt ˝À|æ+#·&+É nH˚ n+X¯+ e<ä› |òTü s¡D ¸ ≈£î >∑Ts¬ ’ |æ\\¢ T bò˛_j·÷≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡T.
ñ‘·eÔ T Áπ>&ÉT\T düsπ ñ‘·eÔ T >∑TD≤\T, e´øÏ>Ô ‘∑ · \øå±´\T düsπ kÕe÷õø£ #Ó‘’ q· ´+
ñuÛÑj·T‘ês¡ø£+>± e]ú˝Ò¢ ‘·s¡>∑‹ì ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Ç+{Ïì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
Çe«>∑*–‘˚ $<ë´s¡T˝ ú e… ] <ä]øÏ |üØø£\ å bò˛_j·÷ sê<äT. ˇø£yfi˚ ¯ ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£
|ü]dæ‘ú T· ˝À¢ |æ\\ ¢ T |üØø£\ å bò˛_j·÷˝ÀøÏ yÓfiÔ‚ e÷qdæø+£ >± ªmyÓ÷wüq©¢ bò˛ø£d¶t <∏sÓ |¡ ”
(Ç.m|ò.t {Ï), |üØø£\ å |üs+¡ >± ªm>±®$TH˚wHü é bÕsTT+{Ÿ Ä|òt eP´ øöì‡*+>¥ (Ç.|æ.dæ.)
\qT ‘·øD å£ + Ç|æŒ+#·>*∑ –‘˚ u≤\ u≤*ø£\T, j·TTer j·TTe≈£î\T düTHêj·÷dü+>±
|üØø£\ å qT sêdæ ø£‘·ø£ ‘·T´\e⁄‘ês¡T.
` eTq ‘Ó\+>±D 24`02`2020
eTq $<ë´]ú ˝Àø±ìï á HÓ\+‘ê $<ë´ n<Ûä´j·THê\ yÓ’|ü⁄øÏ $<ë´ s¡#·q\ yÓ’|ü⁄øÏ
eT[¢+#·&É+ n≥T yê‘êes¡D≤ìø° Ç≥T $<ëés¡D≤ìø° y˚T\T#˚ùd Á|üÁøÏj·T. $<ë´ s¡#·q\T
#˚sTT+#˚ u≤<Ûä´‘· Á|ü<Ûëq+>± ñbÕ<Ûë´j·TT\~. eT<ä›‘·T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\~. kÂ»q´+
j·÷»e÷Hê´\~. nø£&É$Tø˘ s¡#·q\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ì |ü≥Tº<ä\, <äèwæº πø+ÁBø£s¡D, |ü]XÀ<ÛäHêdüøÏÔ
düè»Hê‘·àø£‘·\qT ñbÕ<Ûë´j·TT\T yÓ*øÏrj·Te#·TÃ. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ‘êeTT eT+∫ yê´düø£s¡Ô\T>±,
Á|üj÷Ó >∑ìy˚~ø£\ s¡÷|üøs£ Ô¡\T>±, ø±s¡´ìs¡«Vü≤D kÕsê+XÊ\ ‘·j÷· Ø<ës¡T\T>±, Á>∑+<∏ä $X‚¢w≈ü î£ \T>±,
kÕe÷õø£ $X‚¢wü≈£î\T>±, dæ<ë∆+‘·ø£s¡Ô\T>± e÷s¡&ÜìøÏ nø£&É$Tø˘ s¡#·q˝À¢ •ø£åD m+‘·>±H√
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
nø£&É$Tø˘ s¡#·q\yÓ’|ü⁄øÏ $<ë´s¡Tú\qT eT[¢+#ê*

qe+ãsY eTq+<ä]ø° ùV≤eT+‘· s¡T‘·Te⁄≈£î Äs¡+uÛÑ+>±H˚ ‘Ó\TdüT.
C≤„qdü+ã+~Û>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT á #·* HÓ\ $<ë´‘·àø£ s¡#q· \ e÷dü+ (Academic
Writing Month) ≈£L&Ü. n+fÒ $<ë´s¡T\ ú T ‘·eT #·<Tä e⁄\ kÕsêìï yÓ*øÏrdü÷Ô
n<Ûë´|ü≈î£ \T uÛ$Ñ wü´‘Y $<ë´ø±+ø£\å qT $+>∑&dç ÷ü Ô s¡#q· \T #˚j÷· *‡q düeTj·T+.
kÕ<Ûës¡D s¡#q· \T, dü»Hê‘·àø£ s¡#q· \T, $<ë´‘·àø£ s¡#q· \T nì s¡#q· \T
eT÷&ÉT s¡ø±\T. düe÷#êsêìï n+~+#˚$ kÕ<Ûës¡D s¡#q· \T (Informative Writings).
q÷‘·q bÕÁ‘·\T düwæº+∫ sêùdÔ dü»Hê‘·àø£ s¡#·q\T (Creative Writings).
|ü]XÀ<Ûqä ˝À+∫ yÓ\T>∑T #·÷ùd s¡#q· ˝Ò $<ë´‘·àø£ s¡#q· \T (Investigated /
Academic Writings) . s¡#q · ˝À¢ y˚{Ï ÁbÕ<Ûëq´‘· yê{Ï<˚ nsTTq|üŒ{Ïø° düe÷˝À#·q,
Á|ü‹bÕ<äq, $eTs¡Ù, dæ<ë∆+‘·+, uÛ≤eC≤\ yê´|æÔ yÓTT<ä˝q’… n+XÊ\ ÁbÕ‹|ü~ø£q
kÕπ> $<ë´‘·àø£ s¡#q· \T H˚sT¡ >± $C≤„qs¡+>±ìï ã˝Àù|‘·+ #˚kÕÔsTT. kÕe÷õø£
düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡+ dü÷∫kÕÔsTT. düTÁ|üd<æ ∆äÛ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· eT]j·TT Á_{Ïwt dæ$˝Ÿ
düs¬ «+{Ÿ C.P. Snow e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ\+fÒ - By training I was scientist: by voca-
tion I was writer (The Two Cultures) ôd’+{ÏdTü º ø±e&ÜìøÏ •ø£D å ø±yê*, s¡#s· TT‘·
ne&ÜìøÏ ìs¡«Væ≤+#˚ e‹Ô, #˚dTü qÔ ï ñ<√´>∑+ #ê\T nì dæ.|æ. k˛ï yê´K´≈£î ns¡+ú .
Á>∑+<∏+ä (Book), n<Ûë´j·T+ (Chapter), ìy˚~ø£ (Report), >√w”˜ |üÁ‘·+
(Seminar Paper), dæ<ë∆+‘· yê´dü+ (Dessertation), dæ<ëÛ + ∆ ‘· Á>∑+<∏+ä (Thesis),
yêÚ≤´q+ (Explication), |ü]XÀ<ÛHä ê |üÁ‘·+ (Research Paper), nqTyê<ä+
(Translation), düeTs¡ŒD (Presentation), düMTø£å (Review), |”]ø ƒ £ (Foreword),
Á|ü‘´˚ ø£ ø±sê´\T (Assignments), ø±*ø£ |üÁ‘ê\T (Term Papers) Ç$ $<ë´‘·àø£
s¡#q· Á|üÁøÏjT· \T. M{Ï˝À¢ kÕ<Ûqä #˚jT· &É+ <ë«sê $<ë´s¡T\ ú T |ü]D‹ #Ó+<äT‘ês¡T,
ñbÕ<Ûë´j·TT\ bÕ+&ç‘´· + ÁbÕ#·Ts¡´+˝ÀøÏ edüT+Ô ~. dü+dü\ ú T Á|üø±X¯q+ ne⁄‘êsTT.
Áô|ò+∫ qe˝≤ø±s¡T&ÉT >∑TkÕÔyé |òã¢ü sYº ªeTq n<Û´ä j·Tq+˝À eTq+ ø£qT>=H˚<˚ eTq
s¡#H· êø£fi¯ (The art of writing is the art of discovering what you believe) nì
n+{≤&ÉT. n~ dü÷ÿ\T nsTTHê, ø±˝ÒJ nsTTHê, j·T÷ìe]‡{° nsTTHê nø£ÿ&É
$<ä´quÛÑ´dædüTÔqï $<ë´s¡Tú\qT+∫ uÀ<Ûä≈£î\qT+∫ kÕúsTTøÏ ‘·–q s¡#·q\T
e∫Ãq|ü⁄Œ&˚ Ä $<ë´ dü+düú Á|üe÷D≤\‘√ yÓ\T>=+<ä>\ ∑ <äT.
$<ë´‘·àø£ s¡#·q≈£î >∑\ ìs¡«#·q+ #·÷ùdÔ ªAcademic writing is clear,
concise, focused, structured, and backup by evidences. It’s purposes is to
aid the reader’s understanding μ düŒwü‘º ,· ≈£î|¢ ‘Ôü ,· ì•‘·<ä wæ,º ì]à‹‘√ ≈£L&ÉT≈£îì
kÕøå±´<Ûësê\‘√ bÕsƒ¡≈£î&ç ne>±Vü≤q≈£î ‘√&ÉŒ&˚ $wüj·TeTì ‘Ó\TdüTÔqï~.
$<ë´‘·àø£ s¡#q· \T ne>±Vü≤q |üs+¡ >± Hê\T>∑T s¡ø±\T. n$: |ü]o\q≈£î e∫Ãq
n+XÊ\qT $e]dü÷Ô #˚ùd~ es¡Hí ê‘·àø£ (descriptive) s¡#q· , >∑D≤+ø±\qT bı+<äT
|üsT¡ dü÷Ô sêùd~ $X‚w¢ D ü ≤‘·àø£ (analytical) s¡#q· , düeTdü´≈£î ø±s¡´ø±s¡D≤\qT
ìy˚~dü÷Ô |ü]cÕÿs¡+ ~X¯>± kÕπ>~ ìπsX› ¯ (persuasive) s¡#q· , |ü]XÀ<Ûqä ÄeX¯´ø£‘q· T
#ê≥T‘·÷ q&ç#~˚ $eTs¡ÙHê‘·àø£ (critical) s¡#q· . sêj·T&É+ n+fÒH˚ #Ó|Œü &ÜìøÏ
ã<äT\T>± #˚ùd ˝ÒKq Á|üÁøÏjT· ø±ã{Ïº ô|’q ù|s=ÿqï Á|ü‹ |ü<‹∆ä øÏ <˚ì dü«s¡+
(tone) <ëìøÏ ñ+&É&+ É ‘√ bÕ≥T |ü]uÛ≤wü, yêø£´ìsêàD+, XË*’ ‘·|Œü ìdü]. á
$wüj·T+˝À ‘Academic Writing: A hand book for international students;
Writing Programs World wide; Effective Academic Writing’ yÓ T T<ä \ >∑ T
|ü⁄düÔø±\T n<Ûë´|ü≈£î\≈£î, $<ë´s¡Tú\≈£î m+‘·>±H√ ñ|üø£]kÕÔsTT. $<ë´s¡#q· \
s¡+>∑+˝À Á|üdTü ‘Ô +· >∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï ñbÕ~Û neø±XÊ\Ø‘ê´ j·TTe‘·≈î£
ÄdüøìÔÏ ô|+bı+~+#ê*. nø£&É$Tø˘ s¡#·q\≈£î ô|{Ïº+~ ù|s¡T>± q÷´j·÷sYÿ
j·T÷ìe]‡{° Ä+>±¢#ês¡T´&ÉT düTºesYº Á^Hé >∑‘· bÕ‹πøfi¯ó¢>± ‘University Writing
Programs’ ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. áj·Tq ‘·q ‘Argument as Conversation’ ˝À $<ë´
s¡#q· \≈£î ñ+&Ée\dæq eTÚ*ø£ \ø£D å ≤\qT dü÷∫dü÷Ô ªÄ\+ø±]ø£ dæ<ë∆+‘·+
(Rhetoric Theory)μ qT Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ‘·q düV‰ü #ês¡T´\T ‘K.J. Bruke, M.K.Mc
Kenna’\‘√ ø£*dæ ‘When words fail, Art speaks’ nqT Á>∑+<∏+ ä ˝À $|ü⁄\+>±
#·]Ã+#ês¡T.
eTq <˚X¯+˝À nqT|üeT X¯s¡à, |üP]íe÷ >∑TbÕÔ, Øyê bÕsƒ¡ø˘, kÕøÏå X¯óø±¢,
X‚«‘ê ˝À>∑Hê<∏ä+, Á|”‹ dæ+>¥, n|üsêí s¡a≤, $.{Ï. qπs+Á<ä, nqT|üyéT düsêÿsY,
sê»Hé ≈£îe÷sY ãsê˝Ÿ ‘·~‘·s¡T\T nø£&É$Tø˘ s¡#·q\ $uÛ≤>∑+˝À ‘·eTe+‘·T
ø£wæì ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T. nsTTq|üŒ{Ïø° Ç+≥sYï wæ|t, ÁbÕC…ø˘º esYÿ‡, n&É$Tø˘
≥÷sY‡ e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\‘√ j·T÷s√|ü⁄, nyÓT]ø±, ÄÁùdº*j·÷ <˚XÊ\T nø£&$É Tø˘
s¡#·q˝À¢ düeT~∆>± ñ+fÒ eTq+ yÓqTø£ã&˚ ñHêï+.
bÕsƒX¡ Ê\kÕúsTT qT+#˚ á s¡+>∑+˝À |æ\*¢ ï Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î $<ë´Vü≤≈£îÿ
#·≥+º `2009 neø±X¯+ ø£*ŒdüT+Ô ~. á #·≥+º <ë«sê Á|üdTü ‘Ô +· neT\T˝À ñqï
ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+ (Continuous and Comprehensive Evaluation)
Ä#·s¡D˝À m+&Ée÷$H˚ ‘·\|ædüTÔ+~. qe+ãs¡T˝ÀH˚ BbÕe[, ø±ØÔø£ bÂs¡í$T
ekÕÔsTT. uÛÑ÷eT+&É\+ ø±\Twü´+ ø√s¡˝À¢ ∫≈£îÿ≈£îì ÁbÕD≤+‘·ø£ yê´<ÛäT\T
Á|üã\T‘·Tqï dü+>∑‹ eTq+<ä]ø° düT$~‘·+. y˚&ÉTø£ ù|s¡T‘√ ≥bÕø±j·T\T
ø±\Ã&É+˝À eTTì–b˛j˚T eTq ∫Hêï] ˝Àø±ìï á HÓ\+‘ê $<ë´ n<Û´ä j·THê\
yÓ|’ ⁄ü øÏ $<ë´s¡#q· \ yÓ|’ ⁄ü øÏ eT[¢+#·&+É n≥T yê‘êes¡D≤ìø° Ç≥T $<ëés¡D≤ìø°
y˚T\T#˚ùd #·s´¡ . $<ë´ s¡#q· \T #˚sTT+#˚ u≤<Û´ä ‘· Á|ü<ëÛ q+>± ñbÕ<Ûë´j·TT\~.
eT<ä›‘·T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\~. kÂ»q´+ j·÷»e÷Hê´\~. nø£&É$Tø˘ s¡#·q\ <ë«sê
|æ\¢˝À¢ì |ü≥Tº<ä\, <äèwæº πø+ÁBø£s¡D, |ü]XÀ<ÛäHêdüøÏÔ düè»Hê‘·à ø£‘·\qT
ñbÕ<Ûë´j·TT\T yÓ*øÏrj·Te#·TÃ. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ‘êeTT eT+∫ yê´düø£s¡Ô\T>±,
Á|üjÓ÷>∑ìy˚~ø£\ s¡÷|üø£s¡Ô\T>±, ø±s¡´ìs¡«Vü≤D kÕsê+XÊ\ ‘·j·÷Ø<ës¡T\T>±,
Á>∑+<∏ä $X‚¢wü≈£î\T>±, kÕe÷õø£ $X‚¢wü≈£î\T>±, dæ<ë∆+‘·ø£s¡Ô\T>± e÷s¡&ÜìøÏ
nø£&É$Tø˘ s¡#·q˝À¢ bÕsƒ¡XÊ\ qT+&ç rdüT≈£îqï •ø£åD m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑
|ü&ÉT‘·T+~.
` v6 yÓ\T>∑T ~q|üÁ‹ø£ 08`11`2018

<˚X¯yê´|üÔ+>± neT\T˝À ñqï #ÛêsTTdt uÒdt¶ Á¬ø&ç{Ÿ dædüº+˝À uÛ≤>∑+>± ‘Skill
Enhancement Courses’ &çÁ^ |”J ø√s¡T‡\≈£î nqTdü+<Ûëì+#·&É+ X¯óuÛÑ|ü]D≤eT+.
j·TT|æ@-1 Á|üuÛÑT‘·« Vü≤j·÷+˝À j·TTe‘·-ñbÕ~Û \ø£å´+>± kÕú|æ+∫q ªC≤rj·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆
dü+düú (NSDC-2008) eT+Á‹‘·«XÊK (MoSD&E) <ë«sê <äXÊã› ø±\+>± •ø£åD Çdü÷Ô 2022
Hê{ÏøÏ 30 ø√≥¢ eT+~ì esYÿ bò˛sY‡>± s¡÷bı+~+#ê\ì ‘·\+|ü⁄. Á|üD≤[ø£\≈£î Ä#·s¡D\≈£î
eTVü‰ n>±<∏ä+ ñqï eTq sê»ø°j·T Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ Ç+‘· ô|<ä› <˚X¯+˝À HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü
nqTdü+<Ûëq+ ˇø£ düyê\T.
HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+ H˚{Ï nedüs¡+

@ <˚X¯yÓTÆHê n_Ûe~∆#Ó+~q <˚X¯+>± ñqïB n+fÒ n~ Ä <˚X¯düTú\
ñ‘êŒ<äø£‘ê kÕeTs¡∆´+, ùde\ $düÔs¡DÒ ø±s¡D+ nì #Ó|ü⁄Œø√yê*. πøe\+
eqs¡T˝§ø£ÿfÒ Ä <˚X¯ Ä]úø£dæú‹ì e÷s¡Ã˝Òe⁄. eqs¡T\T |ü⁄wüÿ\+>± e⁄+&ç ≈£L&Ü
esYÿbò˛sY‡ ˝Òøb£ ˛‘˚, á s¬ +&É÷ ñHêï HÓ|’ ⁄ü D´ e´‘ê´dü+ (Skill Gap) ñ+fÒ
nø£ÿ&É Á|ü>‹∑ düTHêï. HÓ|’ ⁄ü D´ e´‘ê´dü+ Á|üdTü ‘Ô +· n_Ûe~∆ #Ó+<äT‘·Tqï <˚XÊ\qT
|ü{Ïº |”&çdüTÔqï düeTdü´. HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´kÕìï n~Û>∑$T+#˚ Á|üÁøÏj·TqT ªHÓ’|ü⁄D´
e´‘ê´düe+‘Óq ˝Ò<ë HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+μ (Bridging Skill Gap)
n+{≤s¡T. HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+ ôd’‘·+ |ü{Ïwü˜+>± ñ+fÒH˚ nø£ÿ&É
ñ‘êŒ<äø£‘· ùde\s¡+>±\T eTTqT|ü{Ï ø£Hêï yÓTs¡T>∑e⁄‘êsTT.
ˇø£ dü+dü˝ú À |üì #˚dTü qÔ ï dæã“+~øÏ Ä dü+düú ì]›wºü \øå±´\qT kÕ~Û+#˚+<äT≈£î
dü+ã+~Û+∫q e‹Ô HÓ|’ ⁄ü D≤´\ (Hard Skills and Soft Skills) ø=s¡‘q· T rπsÃ HÓ|’ ⁄ü D´
nqTdü+<Ûëq+ n+<ä]ø° nedüsy¡ TÓ qÆ ø±s¡´Áø£eT+. Training magazine Á|ü<Ûëq
dü+bÕ<ä≈î£ sê\T ˝ÀÁØ Áù|òô|ò˝¶Ÿ ªThe skill gap is an educational issueμ n+{≤s¡T.
uÛ$Ñ wü´‘Y nedüsê\qT >∑T]Ô+∫ $<ë´\j·÷\T $X¯«$<ë´\j·÷\T $<ë´s¡T\ ú ≈£î
•ø£åD Çe«&Éy˚T dæÿ˝Ÿ >±´|t≈£î |ü]cÕÿs¡e÷s¡Z+ nì ≈£L&Ü bÕsƒ¡≈£î\ ˝ÒK\≈£î
˝ÀÁØ ã<äT*kÕÔs¡T. HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´kÕ\ >∑T]Ô+|ü⁄ Á|üÁøÏjT· ˝À 1. |üìrs¡T eTTK´
dü÷∫ø£\T (Key Performance Indicators) 2. ñ<√´– ø=\e÷Hê\T (Employ
0
Assessments) 3. düeTÁ>∑ düMTø£å (360 Reviews) 4. |ü]o\q\T (Observations)
5. kÕ<Ûøä £ ìs¡«s¡qÔ (Bench Marking Performance) nqT ◊<äT n+#Ó\ n_Û>e∑ THê\T
(Approaches) bÕ{Ï+|üã&ÉT‘·THêïsTT. Á|üeTTK HÓ| ’ ⁄ü D´ $X‚w¢ D
ü ≤ dü+düú Hays Plc
n+#·Hê Á|üø±s¡+ >√¢ã˝Ÿ e÷¬sÿ{Ÿ dü÷∫˝Àì eTTô|’Œ eT÷&ÉT <˚XÊ\ e÷¬sÿ≥¢˝À
eTq<˚X+¯ Çs¡ye’Ó T÷&√ kÕúq+˝À ñ+~. ø√{Ï ô|’∫\T≈£î »HêuÛ≤ ñqï d”«&ÉHé
HÓ+ãsY eHé>± ñ+&É&+É , øπ e\+ Äs¡T \ø£\ å eT+~ ñqï \¬ø‡+ãsYZ ~«rj·T
kÕúq+˝À ì\e&É+, ns¡ø√{Ï Á|ü»\Tqï &ÓHêàsYÿ ‘·rj·T kÕúq+˝À sêDÏ+#·&+É
#·÷ùdÔ nbÕs¡ düV≤ü »eqs¡T\T, n‘·´~Ûø£ e÷qe eqs¡T\Tqï eTq<˚X+¯ m+‘· yÓTs¡T>∑T
|ü&Ü*‡e⁄+<√ ‘Ó\TdüT+Ô ~.
HÓ|’ ⁄ü D´ e´‘ê´kÕ\ nqTdü+<Ûëq+˝À 1. n_Ûe<ë∆´s√Vü≤D (Emerging
upstream) 2. n_Ûe~∆ ø±eTTø£ ìj·÷eTø±\T (Hire with development mind)
3. dü+düú |üìrs¡T Á|ü#ês¡+ ø√dü+ ì<ÛTä \ øπ {≤sTT+|ü⁄ (Invest in high touch on
boarding) 4. ãVüQfi¯ e‹Ô y˚~ø£ $<Ûëq+ neT\T (Used a multi pronged
approach) 5. Ç‘·s¡ ø£+ô|˙\ düV≤ü ø±s¡+ rdüTø√e&É+ (Collaborate with other
companies) 6. ø±˝≤\ yêØ>± |üì#˚ùd dæã“+~øÏ Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T - Á|ü‹uÛ≤ Á|ü#ês¡+
(Incentivize your seasoned work force to transfer knowledge) nH˚ Äs¡T
dü÷Á‘ê\T bÕ{Ï+|ü<–ä qeì q÷´j·÷sYÿ≈£î #Ó+~q e÷qe ô|≥Tºã&ç dü+kÕú
(Human Capital Institute) $uÛ≤>∑yTÓ q Æ Interchange consulting group n<Û´ä ≈£îå sê\T
Amy Hirsh Robinson dü÷∫düTH Ô êïs¡T. ñbÕ~Û $<ë´s¡+>±˝À¢ $X‚wøü £ wæ dü*Œq
Edward E.Gordon “Future Jobs: Solving the Unemployment and Skill Crisisμμ
Á>∑+<∏+ä ˝À ªÁbÕ+rj·T Á|ü‹uÛ≤$wüÿs¡D\ nekÕú|qü \ (Regional Talent Innovation
Networks = ReTa Ins) ≈£î HÓ| ’ ⁄ü D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+˝À Á|ü‹|ü‹Ô ø£*Œ+#ê&ÉT.
sπ eT+&é ø±s√ŒπswüHé ñbÕ<Û´ä ≈£îå \T Industry Week ø±\$TdüTº Steve Van Nostrand
HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+ $»j·Te+‘êìøÏ ª1. f…ø±ï\J $ìjÓ÷>∑+
2. ejÓ÷~Ûø£ ì|ü⁄DT\ nqTuÛeÑ $ìjÓ÷>∑+ 3. Á|ü‹uÛ≤ kÕeTsê∆´\ ôV≤∫Ã+|ü⁄
4. ìj·÷eTø£ Á|üj·T‘êï\Tμ <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔj·THêïs¡T. n+‘·sê®rj·T+>± 1. dæÿ˝Ÿ
ÁfÒ&ÉsY‡ 2. ùd˝Ÿ‡ ]Á|üC…+fÒ{Ïyé‡ 3. Á&Ó’esY‡ 4. ◊{Ï kÕº|òt 5. møö+{Ï+>¥ eT]j·TT
ô|ò’HêHé‡ kÕº|òt 6. Ç+»˙s¡T¢ 7. f…øÏïwæj·TqT¢. 8. y˚TH˚CŸ yÓT+{Ÿ møÏ®≈£L´{Ïyé‡.
9. yÓTø±ìø˘‡ 10. {°#s· T¡ ¢ yÓTT<ä˝q’… ñ<√´>±\ uÛØÑ ˝
Ô À dæÿ˝Ÿ>±´|t düeTkÕ´‘·àø£+>±
ñ+<äì #ÓãT‘·THêïs¡T. >∑DÏ‘·+ ôd’qT‡ #·<äe&É+ sêj·T&É+˝À HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü
nqTdü+<Ûëq+ ÁbÕ<∏ä$Tø£+>± nedüs¡eTe⁄‘·T+<äì ‘Talent Management’
ì|ü⁄DTsê\T ‘McCarthy’ >∑T]Ô+#ês¡T. áyÓT ≈£L&Ü M{ÏøÏ |ü]cÕÿs¡+-“Employ-
ees don’t have the capacity to teach these in the work place. It is upto the
education system and parents to ensure each person has these skills”
n+{≤s¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\¢\ #·<äTe⁄\ >∑T]+∫ dü]>±Z
|ü{Ïº+#·Tø√e&É+˝ÀH˚ HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü+ dü]~<ä›ã&ÉT‘·T+<äì dü÷∫düTÔHêïs¡T.
Ç{°e\ <˚X¯yê´|üÔ+>± neT\T˝À ñqï #ÛêsTTdt uÒdt¶ Á¬ø&ç{Ÿ dædüº+˝À
uÛ≤>∑+>± ‘Skill Enhancement Courses’ &çÁ^ |”J ø√s¡T‡\≈£î nqTdü+<Ûëì+#·&+É
X¯óuÛÑ|ü]D≤eT+. j·TT|æ@-1 Á|üuÛÑT‘·« Vü≤j·÷+˝À j·TTe‘·-ñbÕ~Û \ø£å´+>±
kÕú|æ+∫q ªC≤rj·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ dü+düú (NSDC-2008) eT+Á‹‘·«XÊK
(MoSD&E) <ë«sê <äXÊã› ø±\+>± •ø£åD Çdü÷Ô 2022 Hê{ÏøÏ 30 ø√≥¢ eT+~ì
esYÿ bò˛sY‡>± s¡÷bı+~+#ê\ì ‘·\+|ü⁄. Á|üD≤[ø£\≈£î Ä#·sD ¡ \≈£î eTVü‰ n>±<∏+ä
ñqï eTq sê»ø°j·T Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ Ç+‘· ô|<ä› <˚X¯+˝À HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü
nqTdü+<Ûëq+ ˇø£ düyê\T. India Skill Report-2019 #Ó|⁄ü ‘·Tqï≥Tº>± á ◊<˚fifl¯ ˝À
33% qT+&ç 47% ñ<√´>±s¡Tú\ dü+K´ ô|]–q|üŒ{Ïø° dü+e‘·‡sêìøÏ Hê\T>∑T
ø√≥¢eT+~ Á>±&ÉT´j˚T≥T¢ ãj·T{ÏøÏ edüTÔqï <ä]$T˝≤ nqT≈£îqï~ nqT≈£îqï≥Tº
»]–‘˚ n_Ûe~∆˝À n<äT“¤‘· <äX¯´+ ªy˚Tø£s‡Y Ç+&çj÷· μqT <ä]ÙkÕÔ+. >∑‘· |ü<øä∏ ±˝≤¢>π
HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ dü+düú ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T ≈£L&Ü yÓTT≈£îÿã&ç>± e÷]‘˚ nedüsê\T
rs¡ø£b˛e&É+ dü]ø£<ë! oÁ|òüT nekÕq+ neX¯´+.
` eTq ‘Ó\+>±D 01`02`2019
@<Ó’Hê ˇø£ e÷s¡TŒ düe÷»+ jÓTTø£ÿ n+‘·s¡®q´+ ˝Ò<ë ãVæ≤s¡®q´+ nì
Á<ÛäTMø£]+|üã&˚~ Ä düe÷»+ eT÷˝≤\ <ë«sê nø£ÿ&ç Ç‹Vü‰kÕ˝À¢ ∫Á‹+#·ã&çq ‘·eT eT÷\
|ü⁄sT¡ wüß\ J$‘êX¯j÷· \T n+~+#˚ kÕù|ø£‘å · qT+#˚. Çø£ÿ&˚ e´≈£îÔ\T yêfi¢̄ kÕe÷õø£ ÁøÏj÷· o\‘·
(k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+)~ ô|<äb› ÕÁ‘·. _˝Ÿ yÓ÷j·TsY ª&É÷sTT+>¥ &Óy÷Ó Áø£dμæ Á>∑+<∏øä s£ Ô¡, kÕe÷õø√<´ä eT
ø±s¡T&ÉT ‘·q ªeT÷yéyÓT+{Ÿ j·÷ø£åHé bÕ¢Hé (e÷´|t)μ $X‚¢wüD˝À e´øÏÔ kÕe÷õø£ ÁøÏj·÷o\‘·
>∑T]+∫ $|ü⁄\+>± #·]ÃkÕÔ&ÉT. e´≈£îÔ\ eéVü‰s¡XË’* Á|üjÓ÷»ø£+ (mô|òøÏºyé), ìÁwüŒjÓ÷»ø£+
(ÇHÓô|òøÏºyé) nì, Ç$ bÂs¡T&ç kÕúsTT˝Àq÷, ¬sã˝Ÿ kÕúsTT˝Àq÷, ]bòÕs¡àsY kÕúsTT˝Àq÷, k˛wü˝Ÿ
@C…+{Ÿ kÕúsTT˝Àq÷ e´ø£ÔeTe⁄‘êj·Tì _˝Ÿ yÓ÷j·TsY ñ<äVü≤]kÕÔ&ÉT. @ kÕúsTT<Ó’Hê mô|òøÏºyé
k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»y˚T düe÷C≤ìï >∑TD≤‘·àø£+>± e÷s¡Ã>∑\<äT. ÇHÓô|òøÏºyé k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+
düe÷C≤ìï eT]+‘· yÓqøÏÿ ‘√j·T>∑\<äT.
k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+-rs¡÷ ‘Óq÷ï ø£s¡ÔeéT÷

k˛wü˝Ÿ #˚+CŸ nH˚~ ∫qïe÷fÒ>±ì <ëìï rdüT≈£îsêyê\+fÒ dü+düÿs¡Ô˝Ò
»ìà+#ê*. düe÷C≤ìøÏ uÛÖ‹ø£s¡÷|ü+‘√ bÕ≥T >∑TDeT÷ ñ+≥T+~. >∑TD,
s¡÷bÕ\T ¬s+&É÷ eT÷˝≤\ qT+#˚ ÁbÕ|æÔkÕÔsTT. eT÷˝≤˝Ò ~X¯\≈£L <äX¯\≈£L
düe÷C≤ìï q&ç|dæ Tü +Ô {≤sTT. n+<äTøπ düe÷»+ e÷sê\qT≈£îH˚yêfi¯ó,¢ düe÷C≤ìï
e÷sêÃ\qT≈£îH˚ yêfi¯ó¢ eT÷˝≤˝À¢øÏ yÓ[¢>±ì e÷{≤¢&És¡T. eT÷˝≤\T n+~+#˚
#Ó’‘·q´+ m+‘√ ñ‘·ÿwüºyÓTÆ+~. eTqTwüß\T düe÷»+>± @s¡Œ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯¢
≈£î≥T+ã+, nqTe+•ø£‘,· m‘·T,Ô s¡+>∑T, uÛ≤wü, eÁdü<Ô ëÛ s¡D, n\yê≥T¢, Ä˝À#·q\T,
ÄVü‰s¡+, ñ‘·Œ‹Ô dü+ã+<Ûë\T, dü+düÿ‹ nìï+{Ïø° $T+∫ ìyêdü yêdüÔ$ø£‘·
eT÷˝≤˝À¢ ìøÏå|üÔyÓTÆ ñ+≥T+~. s¡ø£Ôdü+ã+<Ûä+ e˝…H˚ ìyêdü yêdüÔ$ø£‘·˝Àì
uÛÑ÷ã+<Ûë˙ï eTìwæ Ç+ø√ eTìwæ‘√ m\¢|ü⁄Œ&É÷ Çwüº|ü&É‘·&ÉT. á Çwüº‘· qT+#˚
ˇø£ düeT÷Vü≤+>± eTqTwüß\T eTy˚Tø£yÓTÆ ≈£î˝≤\T, C≤‘·T\T, eT‘ê\T, <˚XÊ\T,
K+&Ü\T @s¡Œ&Ü¶sTT. ø=+<äsT¡ ne>±Vü≤Hê ˝Ò$T‘√ eT÷˝≤\qT $düà]düT+Ô ≥s¡T.
n~ yÓTT<ä{øπÏ yÓ÷dü+. eT÷˝≤\ düTŒ¤sD ¡ e÷s¡TŒ≈£î Á|ü<eä∏ T j·÷qø£+. eT÷˝≤\
ø=qkÕ–+ù| yês¡d‘ü «· +. yês¡d‘ü «· + düe÷C≤ìøÏ dü»Hê‘·àø£‘q· T Á|üd]ü +#˚ B|ü<ëÛ ].
eT÷˝≤˝À¢ì ˇø√ÿ n+X¯+ ˇø√ÿkÕ] ˇø√ÿ dü+<äsê“¤qTkÕs¡+ k˛wü˝Ÿ j·÷øÏ$º düT\ º
b˛sê{≤\≈£î ìHê<äeTe⁄‘·T+~. eT÷˝≤˝Ò sê»ø°jT· s¡÷|ü+ rdüT≈£îì @ø°øs£ D ¡ ø√,
ndæ‘Ô «· + ÁbÕ‹|ü~ø£>± y˚sêŒ≥Tø√ n_Ûe~∆ ø=s¡≈î£ bÕe⁄\T ø£<Tä |ü⁄‘êsTT. #Ó≥Tº≈î£
y˚sT¡ ¢ ã\+. uÛeÑ +‹øÏ |ü⁄Hê~ ã\+. n{≤¢H˚ @ düe÷C≤ìøÏ Ä düe÷»+ eT÷˝≤\
qT+#˚ ã\es¡ø∆ e£ Te⁄‘·T+~.
eT÷˝≤\T nH˚ø£ #Ó‘’ H· ê´\î n+~kÕÔsTT. á #Ó‘’ H· ê´˝À¢ sê»ø°jT· Á|üÁøÏjT˚
n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ +Æ ~. m+<äTø£+fÒ Á|üC≤J$‘êìï n+‹eT+>± ìj·TeT ã<ä+› #˚ùd$,
ìπs•› +#˚$, y˚–s¡|sü # ¡ $˚ , XÊdüq düeTà‘·+>± eT\T|ü⁄‹ù|Œ$ sê»ø°j÷· ˝Ò ø±ã{Ï.º
nsTT‘˚ X¯ó<äs∆ ê»ø°j÷· \T m|ü⁄Œ&É÷ düe÷»+ ˝À˝À|ü\≈£î Ç+ø£e⁄, $düÔ]+#·e⁄.
ˇø£ y˚fi¯ Ç+øÏ $dü]Ô +∫Hê m≈£îÿe ø±\+ eTqC≤\e⁄. n+<äTøπ sê»ø°jT· y˚T<Ûëe⁄\T
‘êeTT nqT≈£îqï kÕe÷õø£ e÷s¡TŒqT kÕ~Û+#·{≤ìøÏ nø£ÿ&ç dü+düÿ‹ qT+&ç
eT÷˝≤\ #·sÃ¡ qT ÁbÕs¡+_ÛkÕÔsT¡ . n|ü⁄Œ&É$ kÕ+düÿ‹ø£ sê»ø°j÷· \e⁄‘êsTT. düãÔ T›>±
ñqï Á|üC≤•_sê\≈£î kÕ+düÿ‹ø£ sê»ø°j÷· \T ñ|üŒ+~dü÷Ô ø=‘·eÔ P´Vü‰\qT
s¡∫kÕÔsTT. kÕ+düÿ‹ø£ sê»ø°j÷· \T Á|ü»\qT, ñ<äéT Hêj·Tø£‘ê«\qT ø£\T|ü⁄≈£îì
yÓTT‘·+Ô kÕ+|òTæ ø£ yê‘êes¡D≤ìï ‘·q<√eπø eT[¢kÕÔsTT. Çø£ÿ&˚ Á|ü»\≈£î Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ
Á|üø£wüºã+<Ûä+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ n|üŒ{Ï<ëø± kÕ+Á|ü<ësTTø£
e÷<Û´ä e÷\T>± ñqï Á|ü<sä Ù¡ q ø£fi\ ¯ T Á|üC≤ Äø±+ø£\å ≈£î e÷<Û´ä e÷\e⁄‘êsTT.
kÕ+düÿ‘√´<äéT u≤+<Ûeä ´+ qT+∫ ‘·eT \øå±´\¬ø’ $$<Ûä esêZ\T,
ÁbÕ+‘ê\T, <˚XÊ\T $|ü¢$+∫q dü+<äsê“¤\T #·]Á‘·˝À nH˚ø£+. bÕ]ÁXÊ$Tø£
j·TT>±s¡+uÛÑ+ yÓTT<ä\Tø=ì es¡Ôe÷q+˝Àq÷ ø±]àø£ ÁX‚j·TdüT‡ mC…+&Ü>±
»j·TÁ|ü<yä TÓ qÆ n+‘·sê®rj·T e÷]ÿ‡düTº ñ<äé÷\÷, kÕú˙j·T kÕe÷õø£ n+‘·sê\T
$eø£å es¡eí édü\ú ô|’ ‹s¡T>∑Tu≤≥T>± eTT+<äTø=∫Ãq |òPü ˝Ò n+uÒ<ÿä ]düTº ñ<äé÷\÷
kÕ+düÿ‹ø£ eT÷˝≤\T øπ +Á<ä+>±H˚ ‘·eT ø±sê´#·sD ¡ ø=qkÕ–+#êsTT. kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ
|üPs¡«+, |æ<|ä ü eTq<˚X+¯ ˝À uÛ≤wü\ ù|]≥ ø±y=#·TÃ, ÁbÕ+‘ê\ ù|]≥ »]π> ñ<äé÷\T
ø±y=#·TÃ kÕ+düÿ‹ø£ sê»ø°j÷· \T yês¡~>Û ±H˚ ‘·eT uÛ≤eC≤\yê´|æÔ #˚dTü ≈£îHêïsTT.
ø=ìï kÕs¡T¢ $C≤‹ X¯≈î£ \ Ô Á|üu≤Û e+‘√ kÕ+düÿ‹ø£ sê»ø°j÷· \T nìyês¡´+>± ‘·eT
n_Ûìy˚XÊìï e÷s¡TÃ≈£îH˚ |ü]dæ‹ú ≈£L&Ü düe÷»+˝À ñ+≥T+~. düe÷»+˝À
dü+uÛ$Ñ +#˚ Á|ü‹e÷s¡TŒ≈£î, e÷s¡TŒ ‘ê\÷≈£î ñÁ<˚ø±\÷ ñ+{≤sTT. n<˚ yÓ÷‘ê<äT˝À
n&É–¶ +|ü⁄\÷ ñ+{≤sTT. á ñÁ<˚ø±\T n&É–¶ +|ü⁄\ Ä<Ûës¡+>±H˚ e÷s¡TŒ ªÄø£dàæ ø£+μ
˝Ò<ë ªÁø£yT˚ |æμ nH˚ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥T+~.
@<Ó’Hê ˇø£ e÷s¡TŒ düe÷»+ jÓTTø£ÿ n+‘·s¡®q´+ ˝Ò<ë ãVæ≤s¡®q´+ nì
Á<ÛTä Mø£]+|üã&˚~ Ä düe÷»+ eT÷˝≤\ <ë«sê nø£ÿ&ç Ç‹Vü‰kÕ˝À¢ ∫Á‹+#·ã&çq
‘·eT eT÷\ |ü⁄s¡Twüß\ J$‘êX¯j÷· \T n+~+#˚ kÕù|ø£‘å · qT+#˚. Çø£ÿ&˚ e´≈£î\ Ô T
yêfi¯¢ kÕe÷õø£ ÁøÏj·÷o\‘· (k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+)~ ô|<ä›bÕÁ‘·. _˝Ÿ yÓ÷j·TsY
ª&É÷sTT+>¥ &Óy÷Ó Áø£dμæ Á>∑+<∏øä s£ ,Ô¡ kÕe÷õø√<äéTø±s¡T&ÉT ‘·q ªeT÷yÓà+{Ÿ j·÷ø£Hå é
bÕ¢Hé(e÷´|t)μ $X‚¢wüD˝À e´øÏÔ kÕe÷õø£ ÁøÏj·÷o\‘· >∑T]+∫ $|ü⁄\+>±
#·]ÃkÕÔ&TÉ . e´≈£î\ Ô eéVü‰s¡X*’Ë Á|üj÷Ó »ø£+ (mô|òøyºÏ )é , ìÁwüŒjÓ÷»ø£+ (ÇHÓô|òøyºÏ )é
nì, Ç$ bÂs¡T&ç kÕúsTT˝Àq÷, ¬sã˝Ÿ kÕúsTT˝Àq÷, ]bòÕs¡àsY kÕúsTT˝Àq÷,
k˛wü˝Ÿ @C…+{Ÿ kÕúsTT˝Àq÷ e´ø£ÔeTe⁄‘êj·Tì _˝Ÿ yÓ÷j·TsY ñ<äVü≤]kÕÔ&ÉT.
@ kÕúsTT<ÓH’ ê mô|òøyºÏ é k˛wü˝Ÿ j·÷øÏ$º »y˚T düe÷C≤ìï >∑TD≤‘·àø£+>± e÷s¡Ã>∑\<äT.
ÇHÓô|òøÏºyé k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+ düe÷C≤ìï eT]+‘· yÓqøÏÿ ‘√j·T>∑\<äT.
kÕe÷õø£ e÷s¡TŒqT >∑T]+∫q |ü]|üPs¡í ne>±Vü≤q e´≈£î\ Ô ≈£î+&Ü*.
kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ mìï s¡ø±\T? kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ≈£î ø±s¡D≤˝Ò$T{À ‘Ó*düTqï|ü⁄&˚
Ä ~X¯>± bÂs¡T\ n&ÉT>∑T\T uÛÁÑ <äeTe⁄‘êsTT. ª|ü]D≤eT Áø£eT+˝À e#˚Ã e÷s¡TŒ,
$<ÛTä ´ø£Ô dæ‹ú ø£*Œ+#˚ e÷s¡TŒ, yÓs’ T¡ <Ûë´\ qT+∫ |ü⁄≥Tºø=#˚Ã e÷s¡TŒμ nì kÕe÷õø£
e÷s¡TŒ eT÷&ÉT s¡ø±\T. kÕe÷õø£ e÷s¡TŒqT ªªnìØí‘·+, dü+<äsê“¤qTkÕs¡+,
$C≤rj·T+μμ nì yêÚ≤´ìdü÷Ô ôV≤s¡“sYº ôdŒq‡sY ª<ä e÷´Hé e¬s‡dt ùdº{μŸ Á>∑+<∏+ä ˝À
ªªdüe÷»|ü⁄ $$<Ûä bÕsêÙ«\, $$<Ûä ìs¡«s¡qÔ \ |üsd¡ Œü sêBÛq+ <ë«sê e´ø£eÔ Tj˚T´
s¡÷bÕ+‘·s+¡ μμ n+{≤&ÉT. kÕe÷õø£ Á|>ü ‹∑ ì >∑T]+∫ Á|kü ÕÔ$dü÷Ô Ä>∑dºt ø±y˚Tº ‘·q ª<ä
ø√sY‡ ÇHé bÕõ{Ïyé |ò˝æ ≤dü|μæò Á>+∑ <∏+ä ˝À ª˝≤ Ä|òt Ár ùdº»dtμ qT ñ<äV≤ü ]kÕÔ&TÉ . kÕe÷õø£
e÷s¡TŒ ªy˚<ë+‘· dü+ã+~Û, ‘ê]ÿø£ dü+ã+~Û, s¡÷&Ûç dü+ã+~Ûμ nì ù|s=ÿ+{≤&ÉT.
á eT÷&ç+{Ï˝À <˚ìøÏ dü+ã+~Û+∫+<ÓH’ ê kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ≈£î ªª»HêuÛ≤
dü«uÛ≤e+-dæ‹ú >∑‘T· \T, XÊÁdÔü kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+, dü+düÿ‹ dü+Á|<ü ëj·÷\T, sê»ø°j÷· \T,
Ä]∆ø£ eédü,ú $<ë´ $<Ûëq+μμ nH˚ Äs¡T n+XÊ\T Á|ü<ëÛ q ø±s¡D≤\T>± kÕe÷õø£
XÊÁdüyÔ ‘˚ \ Ô· T #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. nsTT‘˚ düe÷»+˝À neT\j˚T´ $<ë´$<Ûëq+ Ä
düe÷»+˝Àì düeTkÕÔìï ìs¡sí TTdüT+Ô <äH~˚ $<ëý˚‘\ Ô· n_ÛÁbÕj·T+. ã&ÉT\T
(dü÷ÿ˝Ÿ‡) ÇqTïHêï Ç+ø± #˚‘ã· &ÉT˝Ò }fi‚\ ¢ T‘·Tqï |ü]dæ‹ú eTq Á>±MTD J$‘·+˝À
y˚fiS¯ q¢ Tø=H˚ ñ+~. n+<äTøπ e+<˚fi¢¯ øÏ+<ä ªªø£qTï ø±qì edüT‘Ô ‘· «· eTT ø±+#· H˚sŒ¡ s¡T
*+–ØE\T ø£\H¢ =\¢sT¡ yê] $<ä´\ ø£s∫ ¡ dü‘´· eTTqs¡d‹æ Héμμ n+≥÷ eTVü‰ø£$
>∑Ts¡C≤&É #·<Tä e⁄ ÁbÕeTTK´‘·qT >∑T]+∫ eTT‘ê´\ düsê˝À¢ yêÚ≤´ì+#ê&ÉT.
ôd’+{Ï|øæò ˘ f…+|üsqY T |ü<˚ |ü<˚ ÄHê&ÉT |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA n_Û\wæ+∫+B düe÷C≤\qT
|ü{|ºÏ &” dç Tü qÔ ï eT÷&ÛÜ#êsê\T eT]j·TT n+<∏$ä XÊ«kÕ\ ô|øÏ*+‘·øπ .
eTq<˚X+¯ es¡≈î£ #·÷düT≈£î+fÒ eTq+ kÕ«‘·+Á‘·´ eÁCÀ‘·‡yê˝À¢øÏ e#˚ÃXÊ+.
Ç|ü⁄Œ&ÉT eT÷\+ qT+∫ »]–q n_Ûe~∆ì, »s¡>±*‡q n_Ûe~∆ì ìs¡«∫+#·T
ø√yê*. á <˚X¯+ø√dü+ eT÷\yêdüT\T nHê~>± ∫+~+∫q s¡ø±Ôìï, n]Œ+∫q
#ÓeT≥q÷ bÕsƒê\T>± ô|≥Tºø√yê*. uÛ≤wü\ìï{Ïø° düeTÁbÕ<Ûëq´+, dü+düÿ‘·T
\ìï{Ïø° düeT>ös¡e+ ø£*Œdü÷Ô uÛ≤cÕ dü+düÿ‘·T\ $ø±kÕìøÏ sêC≤´+>∑ Á|ü‹|ü‹Ô
ø£*Œ+#ê*. Ç|üŒ{Ï<ëø± @ \_∆ø° H√#·Tø√ì nD>±]q esêZ\≈£î, ªáyé Ä|òt
&çÁdüøº Hå£ μé >± #Ó|⁄ü Œø√ã&ÉT‘·Tqï Á|üdTü ‘Ô · $<Û«ä +düø£ n_Ûe~∆ øÏ+<ä düs«¡ + ø√˝ÀŒsTTq
ª<˚X¯+ ˝Òì Á|ü»\Tμ>± $T–*q ø±+~o≈£î\≈£î Á|üuÛÑT‘ê«\T j·TT<ä∆ ÁbÕ‹|ü~ø£q
#˚j·T÷‘·ìyê«*.
<˚X¯ dü+|ü<˝
ä À nD>±]q Á|ü‹ esêZìøÏ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ñ+<äì >∑T]Ô+∫,
<ëìï u≤<Ûä´‘·>± |ü+|æD° #˚dæ <˚XÊìøÏ nedüs¡yÓTÆq X¯øÏÔì uÛÑøÏÔì |ü⁄s√>∑‹¬ø’
ªñeTà&ç kÂuÛ≤>±´ìïμ (#ÓH’ ê n<Û´ä ≈£îå &ÉT ‘·sT¡ #·T>± yê&˚ e÷≥) yÓ*øÏrj·÷*. á
Á|øü ±s¡´+˝À Çø£ @ e÷Á‘+· n\dü‘«· + ñ<ëd”q‘· ‘·≥dæ+ú ∫Hê <˚X|¯ ≥ ü + >∑DT‹¬øø£ÿ<äT.
bÕ]ÁXÊ$Tø°øs£ D ¡ Hê˝ÀZ<Xä ˝
¯ À $X¯« dü+|üqTï\T qj·÷ kÕÁe÷»´ yê<äT\‘√ n+≥
ø±>∑T‘·÷ |üì>∑≥Tºø=ì kÕe÷qT´\qT Ä~yêd”\qT n+‘·yTÓ T+~+#ê\qT≈£îHêï,
˝Ò<ë ø£˙dü e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü ù|<ä\qT s√>±\≈£î s=wüß\ º ≈£î
e~˝ÒdHæ ê, me¬ses¡T ‘·eT eT÷˝≤˝À¢+∫ ‘·eT Äsê<Û´ä |ü⁄s¡Twüß\ Á|üe#·Hê˝À¢+∫,
eTTK´+>± _˝Ÿ yÓ÷j·TsY #Ó|Œæ q ªe÷´|tμ Hê\T>∑T eéVü‰s¡ XË\ ’ T˝À¢+∫ ‘·|Œü ìdü]
e∫Ãrs¡e\dæq kÕe÷õø£ e÷s¡TŒø√dü+ Á|üu≤Û ‘·u]ÒÛ m{≤¢ ÁyÓ÷–+#ê˝Àï sêC≤´+>∑yT˚
~≈£L‡∫ìdüTÔ+~. bı<äT›H˚ï ≈£L&Éfi¯¢˝À C≤rj·T |ü‘êø£+ m>∑πsdü÷Ô »q>∑DeTq
ñ‘·‡e dü$T‹‘√ kÕe<Ûëq+>± >=+‘·T ø£\T|ü⁄‘·Tqï »Hê\qT #·÷düTÔ+fÒ
n<Ûë´|ü≈î£ &ç>± eTqdüT dü+‘√wü+‘√ ñbıŒ+>∑T‘·T+~. #êHêïfi¯¢ ø£\ HÓsy¡ ]˚ ákÕ]
ˇ\+|æø‡˘ ˝À uÛsÑ ‘¡ e· ÷‘· yÓT&É˝À ã+>±s¡+ |ü&qç +<äT≈£î, eTq sêeT|üŒ≈£î j·TTHÓk˛ÿ
>∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫q+<äT≈£î bÂs¡T&ç>± ˇøÏ+‘· >∑s«¡ +>±H˚ e⁄+~. Ç<˚ düeTj·T+˝À
eTq bı˝≤˝À¢ ø±&Ó<Tä \ › ¨j·T\≈£î ã<äT\T ø±+ªÁ{≤ø£sº ¢¡ s=<ä Á|ü»«]\T¢‘T· qï+<äT≈£î
z eT÷\yêdæ>± u≤<Ûd˚ Tü +Ô ~. ø£]>∑≥Tº s√Eq ãTs¡<ä eTfi¯˝ ¢ À¢ ns¡ø\
£ dü˝≤¢|+ü
ø£qTeTs¡T>¬ q’ +<äT≈£î ÁbÕD+ n˝≤¢&bç ˛‘·T+~.
m+‘· ø±<äqT≈£îHêï e´øÏÔ düTK<äT'U≤\≈£î kÕ+|òæTø£ $ø±dü $cÕ<ë˝Ò
ø±s¡ø£eT÷ Áù|s¡ø£eT÷ ø£<ë. Ç|ü⁄Œ&ÉT n_Ûe~∆øÏ ñ<ä´$Tdü÷ÔH˚ }s¡T eT÷˝≤ìï
ø±bÕ&˚+<äT≈£î ìø£wüº j·÷+Árø£s¡D≈£î ÁuÒ≈£î\T y˚j·÷*‡+<˚. nqedüs¡ <ä÷s¡+
ô|]– ≈£î≥T+u≤\T $∫Ã¤qïeTe⁄‘·Tqï á ‘·s¡TD+˝À dü$TwæºøÏ ø£\T|ü⁄>√\T
‘·HêìøÏ ‘ê‘ê Hêj·TqeTà\T H˚]Œ+∫q ‘·‘·«^‘ê\≈£î ÁX¯ó‹ ø£{ÏºbÕ&˚ qe‘·s¡+
sêyê*‡+<˚. k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»y˚T }s¡T¬ø’Hê <˚XÊì¬ø’Hê JeHê&ç.
` Ä~yês¡+ qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ 12`09`2021

Á|üdüTÔ‘·+ m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£îqï >√¢ã˝Ÿ ø±+|æf…˙‡ì
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì $X‚¢wæùdÔ ˇø£ düe÷»+ jÓTTø£ÿ n_Ûe~∆-$ø±dü+ nø£ÿ&ç
ñ‘·Œ‹Ô,ùde\ HêD´‘·, esYÿbò˛sY‡ |üì kÕeTsêú´\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
Ç+<äT≈£î ‘·–q yÓTT‘·Ô+˝À j·TTe‘·≈£î n<ÛäTHê‘·q $<ë´HÓ’|ü⁄D≤´\qT, kÕs¡«Á‹ø£
Jeq HÓ’|ü⁄D≤´\qT Ç#˚Ã X¯øÏÔkÕeTsêú´\T ˇø£ÿ ñqï‘· $<ë´ dü+düú\πø ñ+{≤sTT.
á ~X¯>± eTq<˚X+¯ ˝Àì ñqï‘· $<ë´ dü+dü\ú qìï{Ï˙ Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î, n+‘·s‘Z¡ ·
b˛{°‘·‘êÔ«ìï ô|+#˚+<äTπø mHé.◊.ÄsY.m|òt. sê´+≈£î\qT dü+ø£*Œ+∫+~.
mHé.◊.ÄsY.m|òt sê´+øÏ+>¥-2021
#ÓãT‘·Tqï<˚$T{Ï?
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ <˚X¯+˝Àì ñqï‘· $<ë´dü+düú\ kÕúsTTì ìs¡ísTT+
#˚+<äT≈£î ªH˚wqü ˝Ÿ Çìdæ≥ º ÷´wüq˝Ÿ sê´+øÏ+>¥ Áù|ò+ esYÿμ (NIRF) qT s¡÷bı+~+
∫+~. e÷qe eqs¡T\ n_Ûe~∆ eT+Á‹‘·«XÊK ÄyÓ÷<ä+ y˚Ts¡≈î£ 29 ôdô|º+ãs¡T
2015˝À @sêŒf…+Æ ~. 2016 qT+&ç ◊◊{Ï\T yÓTT<ä\T $$<Ûä $X¯«$<ë´\j·÷\T,
e‹Ô$<ë´dü+dü\ú T, |ü]XÀ<ÛHä ê dü+dü\ú T, ø£fi≤XÊ\\ $<ë´ø±s¡´Áøe£ ÷\qT ì•‘·+>±
|ü]o*+∫ NIRF Á|‹ü j˚T{≤ yê{Ïyê{ÏøÏ sê´+≈£î\qT øπ {≤sTTdüT+Ô ~. á es¡Tdü˝À á
HÓ\ 9q øπ +Á<ä $<ë´XÊU≤e÷‘·T´\T <Ûsπä à+Á<ä Á|<ü ëÛ Hé Á|øü {
£ +Ï ∫q ªÇ+&çj÷· sê´+øÏ+>¥-
2021μ Äs¡e~. Bì˝À ◊◊{Ï - eTÁ<ëdüT 1 (Á|üÁ|ü<∏äeT kÕúq+˝À ì*ùdÔ) ◊◊md”‡ -
u…+>∑Tfi¯Ss¡T 2, ◊◊{Ï - u§+u≤sTT 3, ◊◊{Ï - &Û©ç ¢ 4 ◊◊{Ï-ø±q÷ŒsY 5, ◊◊{Ï - Ks¡>|¥ Pü sY
6, ◊◊{Ï - s¡÷Øÿ7, ◊◊{Ï - >öVü≤‹ 8, »eVü≤sY ˝≤˝Ÿ HÓÁVA ü j·T÷ìe]‡{° - &Û©ç ¢ 9,
u…Hês¡dt Væ≤+<ä÷ j·T÷ìe]‡{° - yês¡D≤dæ 10 es¡Tdü>± ‘·sT¡ yê‹ ‘=$Tà~ kÕúHê˝À¢
ì*#êsTT. ◊◊{Ï eTÁ<ëdüT yÓTT<ä{Ï kÕúq+˝À ì\e&É+ Ç~ es¡Tdü>± eT÷&√kÕ].
Ç+<äT≈£î ◊◊{Ï eTÁ<ëdüT j·÷»e÷Hê´ìï, n<Ûë´|üø£ esêZìï, dü»Hê‘·àø£+>±
eTT+<äT¬øfi‚¢ $<ë´s¡Tú*ï, ø±´+|üdt |ü]X¯óÁuÛÑ‘·≈£L |ü#·Ã<äHêìø° #ÓeT{À&ÉTdüTÔqï
ÁXÊ$T≈£î©ï <˚X¯+ j·÷e‘·÷Ô n_Ûq+~+∫ rsê*‡+<˚.
‘=+u…’\ nq+‘·s¡ |ü]D≤e÷˝À¢ Á|ü|ü+#·<˚XÊ\˙ï ñqï‘· $<ä´˝À
ø=‘·|Ô ⁄ü +‘·\≈£î n&ÉT>∑T\T y˚d÷ü Ô edüTHÔ êïsTT. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À ñqï‘· $<ä´qT
nuÛ´Ñ dæ+#ê\qT≈£îH˚ j·TTe‘·qT, yê] ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT mHé.◊.ÄsY.m|ò.t sê´+øÏ+>¥˝À
ñ‘·eÔ T kÕúHê\T bı+~q dü+dü\ ú T m+‘·>±H√ Äø£]d¸ Tü HÔ êïsTT. dü‘«· s¡ ñbÕ~Û
neø±XÊ\T, Äø£sD ¸¡ j° T· yÓTqÆ y˚‘q· bÕ´πøJ\T ôd’‘+· á n‘·T´‘·eÔ T dü+dü˝ ú À¢ #·~$q
yêfi¯øπ¢ <ä≈î£ ÿ‘·THêïsTT. á dü+<äs“¡ +¤ ˝À <˚X+¯ ˝Àì yÓsTT´ j·T÷ìeØ‡{°\T, q\uÛ’…
◊<äTy˚\ ø£fi≤XÊ\\qT (düeTÁ>∑+, j·T÷ìeØ‡{°\T, kÕ<Ûës¡D ø±˝ÒJ\T, Ç+»˙]+>¥
, y˚TH˚Cà… +{Ÿ, bòÕsêà, yÓT&çø˝ £ ,Ÿ ˝≤, Ä]ÿf…øÃ£ sY, &Ó+≥˝Ÿ eT]j·TT ØôdsYÃ Çìdæº
≥÷´≥T¢) |ü<øä =+&ÉT øπ ≥–Ø\T>± $uÛ≤–+∫ mHé.◊.ÄsY.m|òt. yÓTT‘·+Ô 1500
sê´+≈£î\qT Á|üø{ £ dÏ Tü +Ô ~. á sê´+≈£î\‘√ <˚X¯ Á|ü»\+<ä]ø° ñqï‘· $<ë´dü+dü\ ú
kÕeTsê∆´\T, yÓ$’ <Û´ä +, |üìrs¡T ‘Ó*dæb˛‘êsTT. n+<äTø£ì Á|ü‹ dü+düú ‘·q sê´+≈£îqT
ì\T|ü⁄ø√&Üìø° yÓTs¡T>∑T|üs#¡ T· ø√e&Üìø° Á|üjT· ‹ïdüT+Ô ≥T+~. á Á|üjT· ‘·ï+˝À @<ÓH’ ê
$<ë´dü+düú ˇø£yfi˚ ¯ #=s¡e#·÷|üøb£ ˛sTTHê ˝Ò<ë yÓqTø£ã&çHê n~ Ç~es¡ø{ £ Ï
>∑T]Ô+|ü⁄q÷ ì<ÛTä \q÷ ø√˝ÀŒe&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü Á|üC≤<äsD ¡ ≈£L <ä÷s¡eTe⁄‘·T+~.
Á|yü X˚ Ê\ Á>±|ò‘t √bÕ≥T, >±¢eTsYqT ô|+#˚ mHé.◊.ÄsY.m|ò.t sê´+øÏ+>¥ Á|<ü ëÛ q+>±
ñqï‘· $<ë´dü+dü\ ú ≈£î dü+ã+~Û+∫q n‹ ø°\ø£yTÓ qÆ ◊<äT n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>±
ìs¡sí TT+#·ã&ÉT‘·T+~. n$: 1. {°∫+>¥ n+&é ˝…]ï+>¥ ]k˛¬s‡dt, 2. ØôdsYÃ Ábı&ÉøHå£ ,é
3. Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ W{Ÿøy£ Té , 4. W{Ÿ Ø#Y n+&é ÇHé≈L£ õ¢ ${°, 5. |ü¬s‡|ü¸Hé. e+<ä
bÕsTT+≥¢ ùdÿ\T˝À ñqï‘· $<ë´dü+düú\ìï{Ï˙ ˇπø düeT÷Vü≤+>± |ü]>∑DÏ+∫
q|ü⁄&ÉT á bÕsêMT≥s¡¢˝À {°∫+>¥ n+&é ˝…]ï+>¥ ]k˛¬s‡dt≈£î 30 bÕsTT+≥T¢,
ØôdsYÃ Ábı&Éø£åHé≈£î 30 bÕsTT+≥T¢, Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ W{Ÿø£yéT≈£î 20 bÕsTT+≥T¢,
W{Ÿ Ø#Y n+&é ÇHé≈L£ õ¢ ${°ø° Ï 10 bÕsTT+≥T¢, |üs¬ ‡|üH¸ ≈é î£ 10 bÕsTT+≥T¢ >∑]wü+˜ >±
ìs¡sí TT+#ês¡T. á yÓTT‘·+Ô ùdÿ\T˝À $<ë´dü+düú kÕ~Û+∫q bÕsTT+≥¢qT ãfÒº
mHé.◊.ÄsY.m|ò.t sê´+øÏ+>¥ edüT+Ô ~.
$<ë´dü+dü\ ú ìï{Ïì ø±≈£î+&Ü øπ e\+ ø±˝ÒJ\H˚ ˇø£ |üP˝Ÿ>± rdüT≈£î+fÒ
{°∫+>¥ n+&é ˝…]ï+>¥≈£î 40 bÕsTT+≥T¢, ØôdsYÃ Ábı&Éø£åHé≈£î 15 bÕsTT+≥T¢,
Á>±&ÉT´j˚TwüHé W{Ÿø£yéT≈£î 25 bÕsTT+≥T¢, W{ŸØ#Y n+&é ÇHé≈£L¢õ${°øÏ
10 bÕsTT+≥T¢, |ü¬s‡|ü¸Hé≈£î 10 bÕsTT+≥T¢ ìsê∆]+∫ sê´+øÏ+>¥ ÇdüTÔHêïs¡T.
á ùdÿ\T Á|üø±s¡+ <˚X¯+˝Àì $X¯«$<ë´\j·÷\ìï+{Ï˝À ◊◊md”‡-u…+>∑Tfi¯Ss¡T
1, C…mHéj·T÷ &Ûç©¢ 2, _ôV≤#Yj·T÷-yês¡D≤dæ 3, ø£\ø£‘êÔ $X¯«$<ë´\j·T+ 4,
neT‘· $X¯« $<ë´|”sƒ¡+-ø√j·T+ã‘·÷Ôs¡T 5, C≤$Tj·÷ $T*j·÷ ÇkÕ¢$Tj·÷-
&Ûç©¢ 6, eTDÏbÕ˝Ÿ nø±&ÉMT Ä|òt Vü≤j·T´sY m&ÉT´πøwüHé 7, C≤<äyé |üPsY
$X¯«$<ë´\j·T+ 8, ôd+Á≥˝Ÿ j·T÷ìe]‡{°-ôV’≤<äsêu≤<é 9, n©|òüTsY eTTdæ¢+
j·T÷ìe]‡{° 10, yÓTT<ä{Ï |ü~kÕúHê˝À¢ m+|æ¬ø’HêsTT.
á @&Ü~ sê´+øÏ+>¥ ˝À m|üŒ{Ï˝≤π> ◊◊{Ï\T ‘·eT Ä~Ûø±´ìï ø£qãs¡#&· +É
#·÷ùdÔ yê{Ï˝À¢ì ø√s¡T‡\T, ìs¡«Vü≤D, HêD´‘ê Á|üe÷D≤\T, |ü≥uº ÁÑÛ <äT\ XÊ‘·+,
düe÷CÀ|üj÷Ó –‘· ñqï‘·+>± ñ‘·eÔ T+>± ñHêïj·Tì ns¡eú Te⁄‘·T+~. n+<äTøπ
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ‘·eT |æ\\ ¢ qT ◊◊{Ï\≈£î |ü+ù|+<äTøπ eT≈£îÿe #·÷|ü⁄‘·T+{≤s¡T.
dü+e‘·‡sê\ ‘·sã¡ &ç •ø£D å ≈£L&Ü Ç|æŒkÕÔsT¡ . |ò\
ü e+‘·+>± q&ÉTdüTÔHêïsTT ø£qTø£H˚
øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ ôd’‘+· ◊◊{Ï\øπ #ê*qìï ì<ÛTä \T yÓ∫ÃdüT+Ô ~. $<ë´ Á|üe÷D≤\T
HêD´‘· $wüjT· +˝À ◊◊{Ï\ ‘·sê«‘· ◊◊md”‡-u…+>∑Tfi¯Ss¡T, ‘·<Tä |ü] øπ +ÁBj·T
$X¯«$<ë´\j·÷\T eTT+<ä+»˝À ñHêïsTT. Ä ‘·sê«‘· y˚TH˚Cà… +{Ÿ ø£fi≤XÊ\\T,
yÓT&çø˝ £ Ÿ eT]j·TT Hê´j·T $X¯« $<ë´\j·÷\T, bòÕsêà dü+dü\ ú T, nÁ–ø£\ÃsY $X¯«
$<ë´\j·÷\T #√≥T <äøÿÏ +#·T≈£îHêïsTT.
düeTÁ>∑+ (zesê˝Ÿ) øπ ≥–Ø˝À yÓTT<ä{Ï e+<äkÕúHê˝À¢ n‘·´~Ûø£ dü+düú\T
(19) ‘·$Tfi¯Hê&ÉT sêÁcÕºìy˚ ø±e&É+ >∑eTHês¡Ω+. Ä ‘·sê«‘· eTVü‰sêÁwü,º |ü+C≤uŸ,
ñ‘·sÔ ¡ Á|ü<X˚ ,Ÿ ø£sêï≥ø£, >∑T»sê‘Y, &Û©ç ¢ sêÁcÕº˝À¢ì $<ë´dü+düú\T ì*#êsTT.
eTTK´+>± ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº˝À¢ì Á|üd<æ ∆ä Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+ (48), ñkÕàìj·÷
$X¯«$<ë´\j·T+ (62), Áoy˚+ø£fXÒ «¯ s¡ $X¯«$<ë´\j·T+ (92) kÕúHê˝À¢ ñ+&É≥+
#·÷ùdÔ ˇøÏ+‘· u≤<Û˚düTÔ+~. M{Ï‘√ bÕ≥T sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ ì<ÛäT\‘√ q&ç#˚
j·T÷ìe]‡{°\ìï+{Ï n_Ûe~∆øÏ ì<ÛTä \qT ô|<ä› m‘·TqÔ ô|+∫, <äXÊu≤›\ ‘·sã¡ &ç
U≤∞>± ñqï {°∫+>¥ b˛düT\ º qT uÛØÑ #
Ô d˚ æ eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\ ø£\ŒqqT y˚–s¡|sü ∫
¡
HêD´‘ê Á|üe÷D≤\ ô|+|ü⁄ô|’ <äwæº kÕ]+#ê*‡q >∑Ts¡T‘·s¡ u≤<Ûä´‘· ñuÛÑj·T
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ MT<ä ñ+~.
Á|üdüTÔ‘·+ m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£îqï >√¢ã˝Ÿ ø±+|æf…˙‡ì
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì $X‚¢wæùdÔ ˇø£ düe÷»+ jÓTTø£ÿ n_Ûe~∆-$ø±dü+ nø£ÿ&ç
ñ‘·Œ‹Ô,ùde\ HêD´‘·, esYÿbò˛sY‡ |üì kÕeTsêú´\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
Ç+<äT≈£î ‘·–q yÓTT‘·+Ô ˝À j·TTe‘·≈î£ n<ÛTä Hê‘·q $<ë´HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT, kÕs¡u÷ÑÛ ‘·
Jeq HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT Ç#˚Ã X¯økÔÏ ÕeTsêú´\T ˇø£ÿ ñqï‘· $<ë´ dü+dü\ ú øπ ñ+{≤sTT.
á ~X¯>± eTq<˚X¯+˝Àì ñqï‘· $<ë´ dü+düú\qìï{Ï˙ Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î,
n+‘·s‘Z¡ · b˛{°‘‘· êÔ«ìï ô|+#˚+<äTøπ mHé.◊.ÄsY.m|ò.t sê´+≈£î\qT dü+ø£*Œ+∫+~.
NIRF ùdÿ\T˝À {°#·sY ø±«*{°, ÇHéÁbòÕ¤Ádüºø£ÃsY ø±«+{Ï{° nH˚ yê{Ïπø
m≈£îÿe yÓsTTfÒJ ñ+~. á yÓsTT{°J <äøÏÿ+#·T≈£îH˚ ñqï‘· $<ë´dü+düú\T
düV≤ü »+>±H˚ |ü≥uº ÁÑÛ <äT\ ñ‘·Œ‹Ô˝Àq÷, Á|ü‹uÛ≤ |ü]XÀ<ÛHä ê Á|ü>‹∑ ˝Àq÷ eTT+<äT
ñ+{≤sTT. n{≤¢ |ü⁄s√\ø£å´ |ü]e]Ô‘·yÓTÆq ñqï‘· $<ë´dü+düú\T yÓqTyÓ+≥H˚
‘·eT |ü≥ºuÛÑÁ<äT\ n_Ûe~∆ì düe÷»|ü⁄ n_Ûe~∆øÏ nqTdü+<ÛëìkÕÔsTT. ìC≤ìøÏ
e´wæº qT+&ç düeTwæº <ëø± Á|üdü]+#˚ y˚T<Û√ $ø±düy˚T <˚XÊìøÏ düπs« düs¡«Á‘ê
Væ≤‘·<ësTTì ø£<ë. eT] <˚X¯+ q\TeT÷\˝À¢ì $<ë´dü+düú\˙ï mHé.◊.ÄsY.m|òt.
sê´+øÏ+>¥˝À yÓTs¡T>∑T|ü&É≥y˚T Çø£ $T–\Tqï ø£s¡Ôe´+. n|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T
ñqï‘· $<ä´˝À|ü\ ù|s¡T≈£îb˛sTTq n+‘·sê\T #·øÿ£ ã&É‘êsTT. <ëì‘√ kÕe÷õø£
n+‘·sê\÷ düe]+#·ã&É‘êsTT.
` eTq ‘Ó\+>±D, 14`09`2021

kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ n\e&çq e´≈£îÔ\T Á|ü<ä]Ù+#˚ |ü]|üPs¡í‘·«+ m+‘√ n|ü⁄s¡÷|ü+>±
ñ+≥T+~. Ä |ü]|üPs¡í‘· dü<äs¡T e´≈£îÔ\πø ø±≈£î+&É>± ‘·eT #·T≥÷º‘ê ñ+&˚ düe÷C≤ìø° ã~©
ne⁄‘·T+~. ˇø£ eT+∫ dü+kÕÿs¡e+‘·yÓTÆq >∑TD≤‘·àø£yÓTÆq düe÷» Ä$wüÿs¡D≈£î kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡
m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. ◊‘˚ Ç|ü⁄Œ&ÉT kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ >∑T]+∫ Ç+‘· ˝À‘·T˝À¢øÏ yÓ[¢ mes¡÷
Ä˝À∫+#·&+É ˝Ò<Tä . e÷¬sÿ{Ÿ <äwæº‘√H˚ #·÷düTÔHêïs¡T. πøe\+ ªôd˝Ÿfø… μ˘ ˝À me]¬ø’‘˚ ÁbÕMD´+
ñ+≥T+<√ yêfi¯ó¢ e‹Ô ñ<√´>∑ yê´bÕs¡ nekÕú|üHê s¡+>±\‘√ bÕ≥T J$‘·+˝À sêDÏ+#·>∑\s¡H˚
kÕ<Ûës¡D, e´øÏÔ πø+ÁBø£‘· Ä˝À#·q #·TfÒº n+<äs¡÷ |ü]ÁuÛÑ$TdüTÔHêïs¡T.
j·TTe‘ê! ø±düÔ kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ MT<ä eTqdüTô|≥ºs¡÷

ˇø£ Ç\T¢ <˚B|üé÷q+>± yÓ\T>=+<äT‘·T+<äHêï, ˇø£ ø£+ô|˙ ~q~Hê_Ûe~∆
#Ó+<äT‘·T+<äHêï, ˇø£ dü+|òTü + ì‘·´ q÷‘·q+>± ñ+≥T+<äHêï n+<äT≈£î ø±s¡D+
Ä Ç+{À¢, Ä ø£+ô|˙˝À, Ä dü+|òTü +˝À >∑TDe+‘·T\T |üìeT+‘·T\T ñ+&É≥y˚T
n+{≤s¡T eTq ô|<ä\ › T. Ç|ü⁄Œ&ÉT e´øÏ‘Ô «· $ø±dü ì|ü⁄DT\T >∑TDe+‘·T\ >∑TD
>∑D≤\qT ªkÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ (Soft Skills) nì, |üì eT+‘·T\ X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT ªVü‰sY¶
dæÿ˝Ÿ‡ (Hard Skills) nì dü]ø=‘·Ô ù|s¡‘¢ √ dü+uÀ~ÛdTü HÔ êïs¡T. ‘Ó\T>∑T˝À kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡qT
eT<äT HÓ|’ ⁄ü D≤´\T nì, Vü‰sY¶ dæÿ˝Ÿ‡qT |üì HÓ|’ ⁄ü D≤´\T nì |æ\TdüTHÔ êï+. |üì
HÓ|’ ⁄ü D≤´\T uÛÖ‹ø£ $wüjT· +˝À nedüse¡ Te⁄‘êsTT. eT<äT HÓ|’ ⁄ü D≤´\T e´øÏ‘Ô «·
ìsêàD+˝À eTqdüT‡≈£î Ä\+ãq>± e⁄+{≤sTT. e‹Ô ìs¡«Vü≤Dô|’ ôd’‘+· $düÔ ‘·
Á|üu≤Û yêìï ø£qãs¡TkÕÔsTT. n+<äTøπ e´øÏ‘Ô «· $ø±dü $<ä´˝À kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ n‘·´+‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*>∑THêïsTT. e´≈£î\ Ô T kÕ~Û+#˚ ndüe÷q $»j·÷\≈£î kÕ|òºt dæÿ˝Ò‡
#√<äø£X¯øÏÔ>± ñ+{≤sTT. n+<äTπø ‘Soft skills an essential ingredient for
success” n+{≤s¡T e´øÏ‘ Ô «· $ø±dü ì|ü⁄DT\T. $<ë´|üs+¡ >± uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq e‘·+Ô
(Teaching Learning Cycle) ˝À ø π e\+ ñ<√´>∑\ã∆+ (Employability Quotient)
>±H˚ ø±≈£î+&Ü e´≈£î\Ô eTH√yÓK’ s¡T\≈£î |ü⁄Hê~>± ñ+≥÷ nuÛ´Ñ düHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q
Ç‘·s¡ uÛ≤>∑kÕ«eT´ eédü\ ú ≈£î kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ ìs¡+‘·s+¡ eT<ä‘› T· ìkÕÔjT· +{≤s¡T
u…+>∑Tfi¯Ss¡T≈£î #Ó+~q Á|üeTTK ø±\$TdüTº ª˝…]ï+>¥ e÷≥sY‡μ dü+düú ø√-bòÂ+&ÉsY
ÁoeT‹ düsd¡ «ü r sêeTeT÷]Ô.
e´øÏÔ $ø±kÕìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ HÓ|’ ⁄ü D´ düeTT<ëj·T+(dæÿ˝Ÿ ôd{Ÿ)˝À kÕ|òºt
dæÿ˝Ÿ‡ n~«rj·TyÓTqÆ $. Ç$ 1. ø£eT÷´ìπøwüH,é 2. m~∏ø‡˘ , 3. ©&ÉsY wæ|,t 4. {°yTé
esYÿ, 5. m+|ür, 6. ÁøÏjT˚ {Ï${°. M{ÏH˚ dü+øπ ‘êø£så ê˝À¢ dæÇm˝Ÿ{ÇÏ dæ (ôd˝Ÿ f…ø)˘
>± yÓ÷{Ïyw˚ qü ˝Ÿ d”Œø£sT¡ ¢ dü÷Árø£]+#ês¡T. Ç$ Vü‰sY¶ dæÿ˝Ÿ‡ e˝… ÁbÕøÏøº ˝
£ >Ÿ ± Ç‘·sT¡ \
qT+&ç ˝Ò<ë |ü⁄düøÔ ±\ qT+&ç H˚sT¡ Ãø√e&É+ <ë«sê düT\uÛ+Ñ >± n\e&˚$ ø±e⁄.
$$<Ûä |ü]dæ‘ú T· \˝À s¡øs£ ø¡ ±\ e´≈£î\ Ô qT+&ç nH˚ø£ dü+|òTü ≥q\ eT<Û´ä , d”«j·T
nqTuÛeÑ +‘√ e÷qdæø£ m<äT>∑T<ä\‘√ ‘ê]ÿø£+>± ‘ê‹«ø£+>± |ü]|üø«£ ‘·‘√ uÛ≤eHê
|ü]~Û˝À+∫ Á|üjT· ‘·ï|üPs¡«ø£+>± n+~|ü⁄#·TÃ≈£îH˚$. n+<äTe\¢H˚ kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡qT
Interpersonal eT]j·TT Intra-personal skills nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. M{Ï kÕ<Ûq ä ≈£î
$<ë´ Á|üj÷Ó »Hê˝À¢ì ªÁ|üC≤„\_∆’ (Intelligence Quotient) eT]j·TT eTH√$C≤„q
XÊÁdüÔ |ü]~Û˝Àì ñ<˚«>∑ \_∆ (Emotional Quotient)’ j·TTerj·TTe≈£î\≈£î nedüs¡
eTe⁄‘êsTT.
kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ n\e&çq e´≈£î\Ô T Á|ü<]ä Ù+#˚ |ü]|üPs¡‘í «· + m+‘√ n|ü⁄s¡÷|ü+>±
ñ+≥T+~. Ä |ü]|üPs¡‘í · dü<sä T¡ e´≈£î\ Ô øπ ø±≈£î+&É>± ‘·eT #·T≥÷º‘ê ñ+&˚
düe÷C≤ìø° ã~© ne⁄‘·T+~. ˇø£ eT+∫ dü+kÕÿs¡e+‘·yTÓ qÆ >∑TD≤‘·àø£yTÓ qÆ düe÷»
Ä$wüÿs¡D≈£î kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. ◊‘˚ Ç|ü⁄Œ&ÉT kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ >∑T]+∫
Ç+‘· ˝À‘·T˝À¢øÏ yÓ[¢ mes¡÷ Ä˝À∫+#·&+É ˝Ò<Tä . e÷¬sÿ{Ÿ <äwæ‘º √H˚ #·÷düTHÔ êïs¡T.
øπ e\+ á ªôd˝Ÿfø… μ˘ ˝À me]¬ø‘’ ˚ ÁbÕMD´+ ñ+≥T+<√ yêfi¯ó¢ e‹Ô ñ<√´>∑ yê´bÕs¡
nekÕú|Hü ê s¡+>±\‘√bÕ≥T J$‘·+˝À sêDÏ+#·>\ ∑ s¡H˚ kÕ<Ûës¡D, e´øÏÔ πø+ÁBø£‘·
Ä˝À#·q #·TfÒº n+<äs÷¡ |ü]ÁuÛ$Ñ TdüTHÔ êïs¡T. ˇø£|⁄ü Œ&ÉT Áu…õ˝Ÿ, yÓTøÏ‡ø√, »bÕHé,
»s¡à˙, ÄÁùdº*j·÷, <äøD åÏ ø=]j·÷, dæ«≥®sê¢+&é, &ÓHêàsYÿ, d”«&ÉH,é nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô
sêÁcÕº\T, Ç+>±¢+&é, dæ+>∑|Pü sY, |òHæ ê¢+&é, Hêπs« e+{Ï n_Ûe~∆ #Ó+~q <˚XÊ˝À¢
e÷Á‘·yT˚ kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ bÕsƒê´+X¯+>± ñ+&˚$. bÕ]ÁXÊ$Tø°øs£ D ¡ Hê˝ÀZ<Xä ¯ }|ü+<äT≈£îqï
H˚|<ü ´ä∏ +˝À Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|ü|+ü #· <˚XÊ\˙ï kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ MT<ä <äwæº kÕ]+#êsTT. á
Áø£eT+˝ÀH˚ dæ\ãdt˝À Á|ü<ëÛ q düu≈®… î£ \ º ≈£î nqTdü+<Ûëq+>± kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ uÀ<Ûqä
eTq<˚X+¯ ˝À s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘+· ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~.
HÓ|’ ⁄ü D≤´\ ìsê∆sD¡ $wüjT· +˝À kÕ+πø‹ø£‘· ‹ø£eTø£ ô|&ÉT‘·Tqï Áø£eT+˝À
Soft skills are skills, abilities and traits that pertain to personality, attitude

and behaviour nH˚ ìs¡«#·q+ $<ë´s¡T\ ú +<ä]ø° ‘·|Œü ø£ ‘Ó*j·÷*‡ e⁄+~. kÕ|òºt
dæÿ˝Ò‡ düø¬ ‡dt dæÿ˝Ÿ‡ ø±ã{Ï,º |üì#˚ùd #√≥ eT+∫ y˚‘q· +‘√ bÕ≥T, e´øÏ>Ô ‘∑ · J$‘·+
˝Àq÷ düe÷»+ qT+∫ n$T‘ê<äsD ¡ \_ÛdTü qÔ ï <ä]$T˝≤ kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ ø√∫+>¥
rdüT≈£îH˚+<äT≈£î j·TTerj·TTe≈£î\T Ç+‘·ÁøÏ‘+· ø£+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT eT]+‘· Ädüø>ÔÏ ±
eTT+<äTø=düTHÔ êïs¡T. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À C≤rj·T+>± n+‘·sê®rj·T+>± kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡
mø˘‡|üs‡ºY , kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ bÕ¢{Ÿ bòÕ+\T, kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ Á>∑+<∏ë\T, y˚T>∑Cq’… ≈¢ î£ u≤>± &çe÷+&é
ô|]–b˛sTT+~. kÕ|òtºdæÿ˝Ÿ‡ n+~+#·&É+ $<ë´dü+düú\≈£L, düeTTbÕ]®+#·&É+
j·TTe‘·≈L£ nìyês¡´ dü+kÕú>‘∑ · ø±s¡´Áø£eT+ nsTT´+~.
Çyêfi¯ uÛ÷Ñ >√fi¯MTà<ä Á|ü‹ ∫qï düe÷»+ $X¯« düe÷»+˝À n+‘·sê“¤>y∑ TÓ Æ
eTqT>∑&É kÕ–düTÔqï $wüj·T+ eTq+ >∑eTìdüTÔqï<˚. Ç<˚ Á|ü|ü+Nø£s¡D ‘Ó∫Ãq
ø°\ø£ e÷s¡TŒ. nsTTHê @ düe÷C≤ìøÏ Ä düe÷»+ Á|ü‹ ‘·s+¡ ˝Àq÷ Á|ü‹wæ+˜ #·T≈£îH˚
Á|üe÷D≤\T, $\Te\T Á|ü‘˚´ø£+>± ñ+{≤sTT. M{Ïì düMTø£‘· Á|üe÷D≤\T>±
$\Te\T>± e÷s¡Ã{≤ìøÏ HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ eTT+<ädTü >Ô ± Äj·÷ düe÷C≤˝À¢ dü]|ü&Ü
Ä˝À#·q\T uÛ≤eq\T |ü]ø£\Œq\ ñ‘êŒ<äø£‘· »s¡>±*‡e⁄+~. eTH√eédüú˝À
‘·≥dæ+ú #˚ á Ä˝À#·q\T uÛ≤eq\T |ü]ø£\Œq\qT ns¡+ú #˚dTü ≈£î+≥÷ J$‘êìøÏ
nq«sTT+#·T≈£î+≥÷ q÷‘·ï $<ÛëHê\qT, dæ<ë∆+‘ê\qT, Á|üj÷Ó >±\qT Á|ü‹bÕ~+#˚
y˚T<Û√es¡+Z Á|ü‹ düe÷C≤ìø° nedüs+¡ .
y˚T<Ûëe⁄\≈£î ª◊&çj·÷ »qπs≥sY‡μ nH˚ ù|s¡T+~. kÕ|òtºdæÿ˝Ò‡ n|ü¢sTT&é
dæÿ˝Ÿ‡ ≈£L&Ü ø±ã{Ï,º kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ ˝Òì<˚ ◊&çj÷· »qπs{Ï+>¥ kÕ<Û´ä + ø±<äT. ø=ìïkÕs¡T¢
y˚T<Û√es¡Z+ düwæº+#˚ $q÷‘·ï ø£\Œq˝À¢ düTø£‘·T\‘√ bÕ≥T, $ø£‘·T\T ≈£L&Ü
uÛÑ˝Ò eTT#·ÃfÒdüTÔ+&É≥+ #·÷düTÔ+{≤+. n+<äTπø ªªs¡e÷´D≤+ $ø£‹s¡|æ Á•j·T+
‘·H√‹μμ nHêïs¡T eTq ÁbÕNq |ü+&ç‘·T\T. n+fÒ ªªdü«uÛ≤e düT+<äs¡T\≈£î $ø£‹
≈£L&Ü ˇø£ n+<äy˚Tμμ nì ns¡ú+. kÕ|òtºdæÿ˝Ÿ‡ dü«uÛ≤e kÂ+<äs¡´+ øÏ+<äπø ekÕÔsTT.
kÕ|òtºdæÿ˝Ÿ‡ <ë«sê dæ~∆+#˚ dü«uÛ≤e kÂ+<äsê´ìøÏ Forming Storming Norming
Performing Adjourning nH˚ ◊<äT <äX¯\÷ Á|üø£‘·T\÷ ñ+{≤sTT. á ◊~+{Ï
eT~+|ü⁄ y˚Ts¡≈£î |üìì, düú˝≤ìï, düeTj·÷ìï, kÕeTsêú´ìï, nqTuÛÑyêìï ã{Ïº
e´≈£îÔ\ kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ $»j·Te+‘·+ ne⁄‘êsTT.
á »e÷Hê j·TTer j·TTe≈£î˝À¢ ø=+<äsT¡ kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ e÷≥ $qï|ü⁄Œ&É˝≤¢
Ç<√ ªs={°Hé ùV≤eT]+>¥μ n+≥÷ ìs¡ø¢ ´å£ + #˚dTü qÔ ïyêfi¯S¢ n\dü‘«· + Á|ü<]ä Ù+#˚yêfi¯S¢
ñHêïs¡T. á ‘·s¡Vü‰ $<ë´s¡Tú\T Çø£ÿ&É H˚qT Á|ükÕÔ$düTÔqï ì|ü⁄DT\ yê´K´*ï
‘·|üŒø£ >∑eTìkÕÔs¡ì uÛ≤$düTÔHêïqT. ◊◊j·T+ u…+>∑Tfi¯Ss¡T≈£î #Ó+~q ªôd’ø√<∏Ós¡|æ
øöì‡\sYμ Soft Skills: Interpersonal & Intra-personal Skills Development Á>∑+<∏ä
s¡#·sTTÁ‹ d”e÷ >∑TbÕÔ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ e´≈£îÔ\+<ä]ø° ªôd’ø√-k˛wü˝Ÿ m_*{°dtμ
düeT≈£Ls¡Ã>∑*>π ~ ˇø£ÿ kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ e÷Á‘·yT˚ n+{≤s¡T. kÕ|òºt dæÿ˝Ÿ‡ <ë«sê e÷Á‘·yT˚
$<ë´s¡Tú\≈£î ªdü]jÓÆTq HÓ’|ü⁄D´ düeTT<ëj·T (Right Set of Skills) \uÛÑ´‘·
»s¡T>∑T‘·T+<ä+{≤s¡T _{Ÿ‡ |æ˝≤˙ Ä#ês¡T´\T Soft Skills: An Integrated
Approach to maximize Personality Á>∑+<∏äø£s¡Ô >∑CÒ+Á<ä dæ+>¥ #ÍVü‰Hé.
@ $<ë´ dü+düú nsTTHê ‘·eT e<ä› Á|üy˚X¯+ rdüT≈£îqï $<ë´s¡Tú\+<ä]ø°

360-&çÁ^\ $<ä´q+~+#·>∑\>±\ì, Ç~ kÕ|òtºdæÿ˝Ÿ‡ uÀ<Ûäq <ë«sê e÷Á‘·y˚T
kÕ<ÛäéT+{≤s¡T nyÓT]ø±˝Àì ªyÓdüºsYï ¬ø+≥ø° $X¯«$<ë´\j·T+ Ä#ês¡T´\T,
˝…’|òt ø√#Yμ Soft Skills for Everyone |ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘· C…|òt ã≥ºsY|ò”˝Ÿ¶. ìqTï qTe⁄«
‘Ó\TdüT≈£î+≥÷ Á|ü|+ü #êìï ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ kÕ|òdºt ÿæ ˝Ÿ‡ m+‘·>±H√ ñ|üj÷Ó >∑
|ü&‘É êj·T+{≤s¡T ‘·q $|ü⁄\s¡#q· Soft Skills: Know Yourself And Know The
World ˝À ‹s¡T∫sê|ü*ø ¢ Ï #Ó+~q &Ü.¬ø. n˝…ø‡˘ . eT]+¬ø+<äT≈£î Ä\dü´+?j·TTer
j·TTe≈£î˝≤sê! ø±düÔ kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ ô|’ eTqdüT ô|≥ºs¡÷.. >=|üŒeì #Ó|æŒq ªôd˝Ÿf…ø˘ª
qT ø£\T|ü⁄ø=ì @ ≥T »&é eT<äTHÓ’|ü⁄D≤´\qT n\es¡#·Tø√s¡÷...
` qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ 03`10`2021

eTq <˚X¯ »HêuÛ≤˝À ns¡yÓ’ XÊ‘·+ ô|’q j·TTeX¯øÏÔ ñ+~. á j·TTeX¯øÏÔì ª]»sê«j·TsY
Ä|òt mqØ®μ‘√ kÕe÷õø£ |ü+&ç‘·T\T b˛\TkÕÔs¡T. Ç+<äT˝À Hê\T–+≥ eT÷&√e+‘·T j·TTe‘·
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~qyêfi‚¢. n+fÒ <ë<ë|ü⁄ q\uÛ…’ ø√≥¢ eT+~ j·TTe‘· |ü˝…¢˝À¢ ñHêïs¡T.
M]øÏ HêDýÓTÆq $<ä´, ÁbÕe÷DÏø£ •ø£åD, dü<ës√>∑´+ ‘·ø£åD≤edüsê\T. á eT÷&É÷ ø=s¡e&çq
ø±s¡D+>± j·÷eqà+~ Á>±MTD j·TTe‘· eéd”úø£]+#·ã&Éì (nHês¡ZHÓ’CŸ¶), HÓ’|ü⁄D´s¡Væ≤‘· (nHé
dæÿ˝Ÿ¶) düeT÷Vü≤+>± $T–*b˛‘·THêïs¡T. e÷¬sÿ{Ÿ |ü]uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ*‡eùdÔ eTq düs¡T≈£î\≈£î
–sêø° ˝Òø£b˛e&ÜìøÏ á nHédæÿ˝Ÿ¶, nHês¡ZHÓ’CŸ¶ |üìã+<ë˝Ò ø±s¡D+. ¬s+&ÉTy˚\ eTTô|’Œ Hê{ÏøÏ
eT÷&√ n‹ô|<ä› Ä]úø£ eédüú>± uÛ≤s¡‘Y ne‘·]düTÔ+<äqï mø±q$TdüTº\ ø£\ &çÁ^ #·<äTe⁄\≈£î
<ä÷s¡yÓTÆq s¡÷s¡˝Ÿ Á&Ü|tW{Ÿ eT÷˝≤q ø£\¢>±H˚ $T>∑\>∑\<äT. q÷‘·q C≤rj·T $<ë´ $<Ûëq+-
2020 Á|üø£{Ï‘· \ø£åýÓTÆq ªªìwüŒø£åbÕ‘·yÓTÆq eT]j·TT X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq $C≤„q düe÷» ìsêàD+μμ
≈£L&Ü m+&Ée÷$ ø±>∑\<äT.
Á>±MTD j·TTe‘· &çÁ^øÏ <ä÷s¡yÓTÆ‘˚ m{≤¢?

“Education is important in the development process for two reasons. First,
because education can be viewed as an end in itself as it improves the perception
of the life of people. Secondly, education leads to formation of human capital and
is an important investment for the development process” (Gains from Right to
Education) - Prof. Mohd. Saeed Khan, Aligarh Muslim University
Á|ü‹ ˇø£ÿ]˙ $<ëé+‘·T&ç>± Á|ü|+ü #·+‘√ ø£\bÕ\H˚~ ◊ø£´sê»´dü$T‹

Á|üø{
£ +Ï ∫q düV≤ü ÁkÕ_› düTdæsú ¡ n_Ûe~∆ (mdt.&ç.õ.) |ü~ùV≤&ÉT \øå±´˝À¢ ˇø£{.Ï Ç+<äT≈£î
nqT>∑TD+>± $<ë´$<Ûëq+ s¡÷bı+~+#·Tø√e&É+ nìï<˚XÊ\ eTT+<äTqï ø£se¡Ô ´+.
eTTK´+>± eTq<˚X+¯ ˝À eTqsêÁwü+º ˝À #·÷ùdÔ ô|<ä› m‘·TqÔ Á>±MTD j·TTe‘· &çÁ^
eT]j·TT ‘·<qä +‘·s¡ ø√s¡T‡˝À¢ Á|üyX˚ +¯ bı+<äe\dæ ñ+&É>±, ‘·~«s¡T<ä+∆ >± Ç+≥Øà&ç
j·T{Ÿ ˝Ò<ë |üHïÓ +&√ ‘·s>¡ ‹∑ <ä>sπZ∑ Ä–b˛‘·Tqï |ü]dæ‹ú ø£ì|æk˛Ô+~. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\˝À¢
dü>±ìøÏ ô|’∫\T≈£î d”≥T¢ U≤∞>± ñ+&çb˛‘·THêïsTT. ˝À‘·T>± Ä˝À#·q #˚ùdÔ á
Á&Ü|tW{Ÿ n‹ô|<ä› kÕe÷õø£ $cÕ<ä+. Ç+<äT≈£î Á|ü<ëÛ q+>± Hê\T>∑T ø±s¡D≤\T
eTq≈£î ø£ì|ædTü HÔ êïsTT. yÓTT<ä{~Ï ìs¡T<√´–‘·. s¬ +&√~ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ |ü]$T‘·
Ä]úø£ eqs¡T\T. eT÷&√~ |ü≥ºD°ø£s¡D eT÷\+>± n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ãq
∫Hêï∫‘·ø± ñbÕ~Û eqs¡T\T. Hê˝ÀZ~ ñqï‘· $<ä´ uÛ≤Ø e´j·T+‘√ ≈£L&çq~
ø±e&É+. ñqï‘· $<ä´q+<äT≈£îì ~«>∑TD°ø£ ‘· ñ‘ê‡Vü≤+‘√ düe÷C≤_Ûe~∆˝À
>∑TD≤‘·àø£ eéVü≤s¡\Ô T>± bÕÁ‘· b˛wüD#˚j÷· *‡q Á>±MTD j·TTe‘· eT<Û´ä dü+ú >±H˚
ns¡ø=s¡ HÓ|’ ⁄ü D≤´\‘√ ã‹πøj·T&É+ sêÁcÕºìøÏ <˚XÊìπø ø±<äT Á|ü|+ü #êìøÏ ≈£L&Ü
uÛ≤Øqwü+º . á Á&Ü|t W{Ÿ e´øÏÔ jÓTTø£ÿ ª$<ë´ Vü≤≈£îÿμ‘√ bÕ≥T ªn_Ûe~∆ Vü≤≈£îÿμ≈£î
≈£L&Ü rÁe n&É+¶ øÏ>± e÷]+~. |ü©j ¢ T· ìeTïesêZ\≈£î #Ó+~q yÓTT<ä{‘Ï s· +¡
$<ë´s¡Tú\T |ü~, |üHïÓ +&√ ‘·s>¡ ‹∑ e<äH› ˚ Ä–b˛e&É+ Ä esêZ\qT Ç‘·s¡ n_Ûe~∆
esêZ\‘√ m|üŒ{Ïø° düeT+ #˚jT· ˝Òì ˇø£ kÕe÷õø£ yêdüeÔ +.
eTqTwüß\qT »HêuÛ≤ (bÕ|ü⁄˝ÒwHü )é nq&É+ bÕ‘· e÷≥, e÷qe eqs¡T\T
(VüQéTHé ]k˛¬s‡dt) nì dü+uÀ~Û+#·&+É n_Ûe~∆ ø√D+. e÷qe eT÷\<Ûqä +
(VüAéTHé ø±´|æ≥˝Ÿ)>± >∑T]Ô+#·&+É n_Ûe~∆øÏ dü+ã+~Û+∫q kÕe÷õø£ uÛ≤eq.
ˇø£ dü+düú ˝Ò<ë eédüú >=|üŒ>± q&Ée&ÜìøÏ <ëìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ ªÄ]úø£ ô|≥Tºã&çμ
‘√bÕ≥T ªy˚T<Û√ ô|≥Tºã&çμ ìs¡«Vü≤D≈£î e÷qe eT÷\<Ûqä + m+‘√ ø°\ø£yTÓ +Æ ~.
ªVüQéTHé ø±|æ≥˝Ÿμ Á>∑+<∏+ä ø£sÔ¡ H√u…˝Ÿ Ä]úøy£ ‘˚ Ô· >±´Ø mdt. u…øs£ Y ªªÁ|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ
$<ä´qT, •ø£Då qT, Äs√>±´ìï n+~+∫ |üìX¯øÔÏ (esYÿ bò˛sY‡)>± ‘·j÷· s¡T #˚jT· &É+
<ë«sê @ <˚X¯ »HêuÛ≤HÓH’ ê Ä <˚X|¯ ⁄ü VüAéTHé ø±´|æ≥˝Ÿ>± s¡÷|ü⁄~<äe› #·TÃμμ n+{≤&ÉT.
eTq<˚X¯ »HêuÛ≤˝À ns¡yX’Ó Ê‘·+ ô|’q j·TTeX¯øÔÏ ñ+~. á j·TTeX¯øìÔÏ
ª]»sê«j·TsY Ä|òt mqØ®μ‘√ kÕe÷õø£ |ü+&ç‘T· \T b˛\TkÕÔsT¡ . Ç+<äT˝À Hê\T–+≥
eT÷&√e+‘·T j·TTe‘· Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~qyêfi‚.¢ n+fÒ <ë<ë|ü⁄ q\uÛ’…
ø√≥¢ eT+~ j·TTe‘· |ü˝˝ ¢… À¢ ñHêïs¡T. M]øÏ HêDýÓTqÆ $<ä´, ÁbÕe÷DÏø£ •ø£D å ,
dü<ës√>∑´+ ‘·øD
å£ ≤edüsê\T. á eT÷&É÷ ø=s¡e&çq ø±s¡D+>± j·÷eqà+~ Á>±MTD
j·TTe‘· eéd”øú ]£ +#·ã&Éì (nHês¡HZ C’Ó )¶Ÿ , HÓ|’ ⁄ü D´s¡V≤æ ‘· (nHédæÿ˝Ÿ)¶ düeT÷Vü≤+>±
$T–*b˛‘·THêïs¡T. e÷¬sÿ{Ÿ |ü]uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ*‡eùdÔ eTq düs¡T≈£î\≈£î –sêø°
˝Òø£b˛e&ÜìøÏ á nHédæÿ˝Ÿ¶, nHês¡ZHÓ’CŸ¶ |üìã+<ë˝Ò ø±s¡D+. ‘·‘·Œs¡ékÕq+>±
eTq+ ne‘·* <˚XÊ\ qT+&ç ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À edüTÔe⁄\qT ~>∑TeT‘·T\T
#˚düT≈£î+≥THêï+. á edüTÔ|üsêBÛq dæú‹qT+&ç eTq<˚X¯+ $eTTø£Ô+ ø±yê*. Ç~
»s¡>±\+fÒ ªy˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷ª ø±s¡´Áø£eT+ ìπs›•+#·T≈£îqï≥Tº s¡÷|üø£\Œq˝À
ñ‘êŒ<äø£‘·˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á|ü|ü+#· πø+Á<ä+>± yÓ\T>=+<ë*. ‘·<qä T>∑TD+>±
ñ‘·ÿwüº kÕúsTT |ü]XÀ<Ûqä ñ‘·Œ‘·´_Ûe~∆ ø=qkÕ>±*. Çø£ÿ&˚ ÁbÕø£‹ø£ kÕeTsêú´\T
|ü⁄wüÿ\+>± ø£*–q Á>±MTD j·TTe‘· nedüs¡+ ñqï‘· $<ä´≈£L |ü]XÀ<ÛäHê
s¡+>±\≈£L m+‘·>±H√ ñ+~.
C≤rj·T >∑D≤+ø±\ ø±sê´\j·T+ (mHémdtˇ) qyÓ÷<äT #˚dqæ ôdô|º+ãsY-
2020 $esê\ Á|üø±s¡+ eTq<˚X¯+˝À zesê˝Ÿ Á&Ü|tW{Ÿ 12.6% ñ+&É>±
ñqï‘· $<ä´˝À Ç~ 9.6% ñ+~. Ç+≥Øà&çjT· {Ÿ ‘·sê«‘· Á|ü‹ mqeT+&ÉT>∑T]˝À
ˇø£sT¡ Á&Ü|tW{Ÿ ne⁄‘·THêïs¡T. ne÷àsTT˝…‘’ ˚ ô|[¢ ø±s¡D+>±, nu≤“sTT\T ≈£î≥T+ã
Ä]úø£ nedüsê\ ø±s¡D+>± ø±˝ÒJ e÷H˚dTü HÔ êïs¡T. ñqï‘· $<ä´˝Àì yÓTT‘·+Ô Á&Ü|t
ne⁄{Ÿ˝À n‘·´~Ûø+£ >± Á>±MTD j·TTe‘˚ ñ+~. BìøÏ H˚wqü ˝Ÿ Á&Ü|tW{Ÿ ìyês¡D
πø+Á<ä+ (mHé.&ç.|æ.dæ.) düπs« yÓ\¢&ç+∫q eéd”úuÛÑ÷‘· ø±s¡D≤\T $_Ûqï+>±
ñHêïsTT. $<ë´]ú|sü +¡ >± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT 1. e÷<äø£ Á<äyê´\T yê&Éø+£ , 2.m≈£îÿe
eT+~ ‘√ãT≥Tºe⁄\T, 3. e+•ø£‘,· 4. |ü]düsê\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ç‘·s¡ $wüj÷· \
eT÷\+>± Á>±MTD j·TTe‘· ñqï‘· $<ä´≈£î <ä÷s¡eTe⁄‘·THêïs¡T. ≈£î≥T+ã |üs+¡ >±
#·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT 1.‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ô|<ä>› ± #·<Tä e⁄ø√ø£ b˛e&É+, 2. Ä]úø£ yÓqTø£u≤≥T,
3. ô|<ä› ≈£î≥T+u≤\T ne&É+, 4. ñqï‘· $<ë´X¯j·T+ ˝Òø£b˛e&É+ eT]j·TT
Ç‘·s¡ kÕ+|òæTø£ nyê+‘·sê\T ø±s¡D≤\T>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. $<ë´dü+düú |üs+¡ >±
#·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT 1. uÛ$Ñ wü´‘·T|Ô ≥
ü ¢ ìsêXÊ»qø£ dü«uÛ≤e+, 2. ì<ÛTä \ ø=s¡‘,· 3. ñbÕ<Ûë´j·TT\
ø=s¡‘· dü«\Œ y˚‘H· ê\T, 4. $<ë´s¡T˝ ú À¢ ÄX¯j÷· \T ø£*Œ+#·˝øÒ b£ ˛e&É+ eT]j·TT
|üsq¡ƒ ˝ÒKq n\yê≥¢ ˝Ò$T yÓTT<ä˝q’… $ ùV≤‘·Te⁄\T>± ñHêïsTT.
kÕe÷õø£+>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT yÓTT‘·+Ô Á>±MTD düe÷C≤ìøÏ ≈£î≥T+ã b˛wüDÒ
ø°\ø£+ ø±e&É+, e‘·T\ Ô T <Óã“‹ì e\dü\T ô|s¡>&∑ +É , &çÁ^ #·~$ ìs¡T<√´–
nì|æ+#·T≈£îH˚ ø£+fÒ @<√ z |üìøÏ ≈£î<äs&¡ yÉ T˚ y˚T\qT≈£îH˚ eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ uÛ≤eC≤\+
yÓTT<ä˝…’qe˙ï Á>±MTD düe÷»+ qT+∫ ñqï‘· $<ä´qT >∑T]+∫ $ì|ædTü qÔ ï
Á|‹ü düŒ+<äq\T. ≈£î|¢ +Ôü >± e÷{≤¢&TÉ ≈£î+fÒ ªô|’#<· Tä e⁄˝À¢ $T>∑‘ê yêfi¯‘¢ √ ÇeT&É˝øÒ £ b˛e&É+,
‘êeTT ‘·eT≈£î dü]|ü&+˚ ‘· #·~yê+ nqTø√e&É+, ìsêdüø‘Ô£ ,· >∑Vü≤ dü+ã+<Ûä
u≤<Û´ä ‘·\T, ô|[¢fió¯ ,¢ Ä]∆ø£ ìs¡“+<Ûë\T, Ä]∆ø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\Tμ Á>±MTD j·TTe‘·
$<ë´_Ûe~∆øÏ Ä≥+ø±\T>± e÷sêsTT.
øöe÷s¡<Xä ¯ qT+&ç bÂs¡T\T>± m~π> Áø£eT+˝À &çÁ^ #·<eä &É+ J$‘ê
edüs+¡ >± j·TTer j·TTe≈£î\T ôd’‘+· >∑T]Ô+#ê*. Ç≥T düe÷»+, n≥T Á|üuTÑÛ ‘ê«\T
n$uÛ≤C≤´‘·àø£ Á|üjT· ‘êï\qT Á>±MTD j·TTe‘· &çÁ^ #·~y˚+<äT≈£î ÁbÕs¡+_Û+#ê*.
ñqï‘· $<ë´s¡+>±ìøÏ dü]|ü&Ü ì<ÛäT\qT πø{≤sTT+#·&É+, kÕ<Ûës¡D &çÁ^
ø√s¡T‡\ìï{Ïì e‹Ô$<ä´‘√ nqTdü+<Ûëì+#·&+É , ñqï‘· $<ä´ ø±s=Œπs{Ÿ X¯≈î£ \ Ô
#˚‘T· ˝À¢øÏ yÓfi≈¢¯ î£ +&Ü #·÷&É≥+, kÕe÷õø£ n+‘·sê\qT, yÓqTø£u≤≥T‘·Hêìï s¡÷|ü⁄
e÷ù|+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫qyÓ’q ]»πs«wüq¢qT ø£∫Ã‘·+>± neT\T |üs¡#·&É+,
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\≈£î Ç#˚Ã Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\qT Ç‘√~Ûø£+>± ô|+#·&É+ yÓTT<ä˝…’q
ø±s¡´Áø£e÷\T Á|üuÛÑT‘ê«\ yÓ’|ü⁄qT+∫ »s¡>±*.
#·<Tä e⁄ ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫+~ e÷Á‘·yT˚ ø±<äT, kÕe÷õø£ ¨<ë≈£î,
>ös¡yêìøÏ dü+ã+~Û+∫q n‘·´+‘· Á|üXd¯ yÔü TÓ qÆ $wüjT· eTì Á>±eTdüe÷C≤\≈£î
Áù|s¡D≤‘·àø£+>± ms¡Tø£ |üs#¡ e· \dæq u≤<Û´ä ‘· MT&çj÷· ‘√ bÕ≥T m˙®y√\≈£L
$<ë´~Û≈£î\≈£L ñ+~. ns¡ø=s¡ edü‘·T˝À¢ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê |òüTs¡¸D‘√ ñqï‘·
$<ë´s¡q® ≈£î |ü≥D º ≤\≈£î e∫Ãq Á>±MTD j·TTe‘· Ä<ä´+‘·+ Ä‘·àq÷´q‘·qT
m<äTs=ÿ+≥Tqï~. Á>±MTD Á|ü‹uÛqÑ T<˚•› +∫ e÷J sêÁwü|º ‹ü m|æC… nãT›˝Ÿ ø£˝≤+
z dü+<äs“¡ +¤ ˝À Ç{≤¢ ‘Some of the biggest minds in the country can be found
on the last benches of the classroom’ n+{≤s¡T.
á yê´K´qT >∑Ts¬ ]Ô – Á>±MTD j·TTe‘·qT Ä‘·àq÷´q‘ê dæ‹ú øÏ <ä÷s¡+>±

C≤„H√qï‘·T\T(Hê˝…&é® m˝…’{Ÿ‡)>± r]Ã~<˚›+<äT≈£î πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T
nìïs¡ø±\ #˚jT· ÷‘·q+~+#ê*. ˝Òì |üø+å£ ˝À ˇπø <˚X+¯ ˝À $<ë´ |üs+¡ >± Ç|üŒ{Ïøπ
@s¡Œ&É¶ s¬ +&ÉT _Ûqï düe÷C≤\ eT<Û´ä n+‘·sê\T eT]+‘· ôV≤∫Ã nH˚ø£ dü+øå√uÛ≤\T
‘·˝‘… Ô˚ neø±X¯+ ñ+~. s¬ +&ÉTy˚\ eTTô|’Œ Hê{ÏøÏ eT÷&√ n‹ô|<ä› Ä]úø£ eédü>ú ±
uÛ≤s¡‘Y ne‘·]düTÔ+<äqï mø±q$TdüTº\ ø£\ &çÁ^ #·<äTe⁄\≈£î <ä÷s¡yÓTÆq s¡÷s¡˝Ÿ
Á&Ü|tW{Ÿ eT÷˝≤q ø£\¢>±H˚ $T>∑\>∑\<äT.
q÷‘·q C≤rj·T $<ë´ $<Ûëq+-2020 Á|üø£{Ï‘· \ø£åýÓTÆq ªªìwüŒø£åbÕ‘·
yÓTqÆ eT]j·TT X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ $C≤„q düe÷» ìsêàD+μμ ≈£L&Ü m+&Ée÷$ ø±>∑\<äT.
` qe ‘Ó\+>±D k˛|ü‹ 03`01`2021
$wüjT· |ü]C≤„q+˝À eT+<äø=&‘ç H· êìøÏ, yÓqTø£u≤≥T≈£î >∑\ ø±s¡D≤\‘√ bÕ≥T e´øÏÔ‘«· +,
e‘êÔ´dü≈î£ Ô\qT ôd’ø√yTÓ Á{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ ≈£L\+ø£w+ü >± |ü{ºÏdTü Ô+~, ‘·s>¡ ‹∑ qT+&ç ‘·s>¡ ‹∑ øÏ,
dü+düú qT+&ç dü+dü≈ú î£ , ø±˝Òõ qT+&ç ø±s¡´πøÁå ‘êìøÏ e+‘Óq>± Á|ü‘´˚ ø£ düV≤ü » dü+uÛ≤e´‘· ñ
|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. Á|ü‹ $<ë´]ú ‘·q<Ó’q s¡+>∑+˝À nyê+‘·sê\qT |ü]wüÿ]+#·Tø√>\∑ , Á|ü>‹∑
|ü<+ä∏ ˝À e‘·Ô´qTkÕs¡ $»j·÷\qT kÕ~Û+∫ J$‘êìï ¬>\T#·Tø√>\∑ ñ‘ê‡Vü≤dæú‹øÏ ø±sê´#·sD¡ ≈£î
ôd’ø√yTÓ Á{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ u≤dü≥>± ì\TdüTÔ+~. n+<äTπø yÓTÁ{Ï≈î£ ´˝ÒwHü é nq+‘·s+¡ eTq $<ë´
dü+dü\ú T $<ë´]ú jÓTTø£ÿ Áπ>&ÉT‘√ bÕ≥T ªÁ|ü‘´˚ ø£ düV≤ü » dü+uÛ≤e´‘·μ dü÷∫ì e÷s¡Tÿ\ C≤_‘ê˝À
‘·|Œü ì dü]>± bı+<äT|üs#¡ ê*. e‹Ô<ës¡T\ |üqT\ qT+&ç, ñ<√´>∑T\ ùde\ qT+&ç y˚>±ìï ‘˚C≤ìï
ø√sT¡ ≈£îH˚ á j·TT>∑+˝À ôd’ø√yTÓ Á{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ ñqï‘· $<ä´qT >∑TD≤‘·àø£+ #˚jT· >∑\<äT.
ñqï‘· $<ä´˝À ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ

‘·|üŒìdü]
The most difficult thing is the decision to act, the rest is merely tenacity.
The fears are paper tigers. You can do anything you decide to do. You can act to
change and control your life; and procedure, the process is its own reward.
~ Amelia Earhart
ñ<√´>±\˙ï eT+∫y˚, ø±˙ nìï ñ<√´>±\T n+<ä]ø° eT+∫$ ø±e⁄μ

nH˚~ HêqT&ç. e÷qe eqs¡T\≈£î e÷qe eT÷\<ÛäHêìøÏ ‘·–q ìwüŒ‹Ô˝À
ñ<√´>±eø±XÊ\T ˝Òì eTq<˚X+¯ ˝À |üøìåÏ <äTqïø±ìøÏ, |üXó¯ e⁄qT bÕ&É{≤ìøÏ
ìj·T$TdüTqÔ ï yÓq’ + eTq+ #·÷düTqÔ ï<˚. ø√s¡T‡ |üP]Ô ø±>±H˚ n+<ä+>± Äø£sD
¸¡ j
° T· +>±
eTTÁ~+∫ z uÛ≤Ø e÷s¡Tÿ\ C≤_‘êqT eT©ºø\ £ sY˝À Äj·÷ dü+dü\ú T $<ë´s¡T\ ú ≈£î
ÇdüTHÔ êïsTT. ù|¬s+{Ÿ‡‘√ düV‰ü yê{Ï˝À¢ì õπ>\TeTH˚ s¡+>∑T˝À¢ e÷s¡Tÿ\T Áπ>&ÉT\T,
d”J|”@ #·÷düTø=ì eTT]ùd $<ë´]ú düe÷»+ @<√ z#√≥ <=]øÏq ø=\Te⁄˝À¢
#˚]b˛e&É+, y˚≥>±&ç e\˝À ∫øÏÿq ø£qø£ eT>±\e˝… Ä ñ<√´>±˝À¢ J$‘·ø±\+
≈£î$T* ≈£îHê]\¢&+É eTq eédü˝ ú À #·]«‘·#s· D ¡ +.
‘·eT≈£î @$T e#√Ã ‘Ó*dæHê, mø£ÿ&É |üìø=kÕÔy÷Ó ‘Ó*j·Tø£b˛e&É+ e\q
$<ë´s¡T\ ú T n≥T ‘·eT≈£î, Ç≥T ñbÕ~Û ø£*Œ+∫q dü+dü\ ú ≈£î qwü+º #˚dTü ≈£î+≥T
Hêïs¡T, #˚dTü HÔ êïs¡T. Çø£ÿ&˚ ø¬ ØsY øöì‡\s¡T,¢ ôd’ø±\õdüT\
º nedüs+¡ , eTØ eTTK´+>±
eTH√e÷|üq $<Ûëq+ (Psychometric Assessment) eTq $<ë´ eédü≈ú î£ nìyês¡´
eTe⁄‘·T+~.
ø£&TÉ |ü⁄ì+ù|<˚ ø±<äT, J$‘êìøÏ dü+‘·|æìÔ , Äq+<ëìï Ç#˚Ã e‹Ô˝ÀøÏ,
dü»Hê‘·àø£‘· ø=qkÕ–+|ü⁄≈£î ÄkÕÿs¡eTTqï ¨<ë˝À¢øÏ ns¡TΩ˝…q’ yêfi¯ó¢ yÓfi>¢¯ *∑ –‘˚ n≥T
dü+dü\
ú ≈£L Ç≥T j·TTe‘·≈L£ m+‘√ y˚T\T. ø±˝ÒJ˝À Á|üy•˚ +∫q ‘=*s√E qT+#˚
Á|ü‹ $<ë´]úøÏ @ s¡+>∑+˝À ÄdüøÔÏ ñ+<√, uÛ$Ñ wü´‘·TÔ >∑T]+∫ yêfi‚+¢ ø£\>∑+≥THêïs√
n<Ûë´|ü≈£î\≈£L j·÷»e÷Hê´\≈£L ‘Ó*düT+&Ü*. n+<äT≈£î nqT>∑TD+>±
Pre Career Survey Á|ü‹ ñqï‘· $<ë´dü+dü˝ ú À #˚|{
ü ≤º*. e‹Ô<ës¡T\T>±H√,
ñ<√´>∑T\T>±H√ uÛ≤$J$‘·+˝À ùde\ ì#ÓÃq (Class of service)˝À @ yÓT≥Tº MT<ÓH’ ê
ì\ã&ç HêDýÓTqÆ ùde\T (Quality of sevices) qT j·TTe‘· Çe«>∑\>∑&ÜìøÏ
nedüs¡yÓTÆq Äs¡T Á|ü<Ûëq HÓ’|ü⁄D≤´\T (Communication, Team work and
Collaboration, Professionalism, Self Management Initiative, Critical and
Creative thinking, Global fluency & Perspective) H˚]Œdü÷HÔ ˚ e÷s¡Tÿ\ C≤_‘ê˝À
$<ë´]úøÏ dü+ã+~Û+∫q ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ dü÷∫ ≈£L&Ü ñ+&Ü*.
øπ s¡fi˝¯ Àì ø=∫ÃHé q>∑s+¡ ˝À VedAtma - career counseling and guidance
become your best {≤>¥˝…’Hé‘√ y˚\eT+~øÏ •ø£åD ÇdüTÔqï m˝À∆ ≈£îs¡T$˝≤¢ nH˚
e‹Ô •ø£Då ≤ ì|ü⁄DT&ÉT ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ >∑T]+∫ Ç{≤¢ - ªª¬øØsY øöì‡*+>¥˝À
ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{ŸqT nqTdü+<Ûëì+#·&É+ <ë«sê $<ë´]ú˝Àì düVü≤»
kÕeTsêú´ìï yÓ*øÏ rj·Te#·TÃ, $<ë´]ú @ e‹ÔøÏ ñ‘·ÔeT+>± dü]b˛‘ê&√ ‘Ó\TdüT
ø√e#·TÃ eT]j·TT n+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq ø√s¡T‡qT dü÷∫+#·e#·TÃμμ n+{≤&ÉT.
áj·Tq eTH√e÷|üq+, e÷qdæø£ ø=\‘·\ Ä<Ûës¡+>± $\ø£åD Á|üjÓ÷>±\‘√
uÀ<Ûäq #˚düTÔHêï&ÉT. ø±˝ÒJ˝À¢ #˚]q $<ë´]ú˙$<ë´s¡Tú\≈£î ÇwüºyÓTÆq s¡+>±\qT
m+|æø£#˚düTÔHêï&ÉT.
yêwæ+>∑Hº ≈é î£ #Ó+~q NCME (National Council on Measurement in
Education) nH˚ dü+düú ‘=*kÕ]>± ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{ŸqT Á|üyX ˚ ô¯ |{Ï+º ~. Ç~
1938˝À kÕú|+æ #·ã&ç+~. n‘·´+‘· Á|Cü ≤<äsD ¡ bı+~q á dü+düú >∑‘· s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\T>±
$q÷‘·ï |ü+<∏ë˝À nyÓT]ø± j·TTe‘·≈î£ •ø£D å Çdü÷Ô >∑D˙j·TyÓTqÆ |ò*ü ‘ê\T kÕ~ÛdTü +Ô ~.
JEM (Journal Educational Measurement) e÷´>∑CH ’… é <ë«sê ôd’ø√yÓTÁ{øÏ ˘ nôdôdà+{Ÿ
˝Àì CTT (Classical Test Theory), IRT (Item Response Theory) \qT $düÔ ‘·+>±
Á|ü#ês¡+ #˚dTü +Ô ~. $<ë´s¡T\ ú e´øÏ‘Ô «· +, yÓK’ s¡T\T, $XÊ«kÕ\T, $<ë´ $»j·÷\
Ä<Ûës¡+>± NCME ‘·q ø±s¡´Áø£e÷\qT s¡÷|üø\ £ Œq #˚dTü +Ô ~.
bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´q+‘·s+¡ Á|æjT· ÷ìe]‡{° kÕúsTT yÓTT<ä\Tø=ì &çÁ^, |æJ
kÕúsTT˝À¢ eTH√e÷|üq Á|üÁøÏjT· #˚|≥ ü &º +É e\¢ $<ë´]úø,Ï $<ë´ dü+dü≈ú î£ >∑\
Á|üj÷Ó »Hê\ >∑T]+∫q düe÷#ês¡+ JEM˝À yê´kÕ\T>± edüTHÔ êïsTT. ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘
nôdôdà+{Ÿ eTTK´+>± eT÷&ÉT $wüj÷· \qT Ä<Ûës¡+ #˚dTü ø=ì »s¡T|ü⁄‘ês¡T. n$
1. $<ë´]ú e´øÏ‘Ô «· + (Student Personality), 2. $<ë´]ú ÄdüøìÔÏ ø£qãs¡#˚ e‹Ô
(Students Career Interest), 3. $<ë´]ú ãT~∆≈î£ X¯\‘· (Aptitude of the Student).
á eT÷&ç+{ÏøÏ >∑\ kÕù|ø£‘å q· T, (Reliability), $\Te (Validity) qT Áø√&ûø]£ +∫
$<ë´]ú jÓTTø£ÿ ªÁ|ü‘´˚ ø£ düV≤ü » dü+uÛ≤e´‘·μ UNP (Unique Natural Potential)qT
eTH√yÓC’ ≤„ìø£ XÊÁdüÔ ì|ü⁄DT\T ìsê∆]kÕÔsT¡ .
sπ U≤>∑D‘Ï · |ü<‹∆ä ˝À e´øÏ‘Ô «· +, e‘êÔ´düø,ÔÏ
ãT~∆ ≈£îX¯\‘·\qT eT÷&ÉT düeTe‘êÔ\T>±
#˚dæ ãT~∆≈î£ X¯\‘·qT m&ÉeTyÓ|’ ⁄ü , e‘êÔ´
düøÏÔì ≈£î&çyÓ’|ü⁄ ñ+∫ Ä ¬s+&ç{Ïô|’q
e´øÏ‘Ô «· + nH˚ e‘êÔìï ñ+#·T‘ês¡T. á
eT÷&ÉT e‘êÔ\T K+&ç+#·Tø=H˚ #√≥ ô|’
e‘·+Ô ˝Àì bò˛ø£˝Ÿ ù|¢dqt T ªÁ|ü‘´˚ ø£ düV≤ü »
dü+uÛ≤e´‘·μ (UNP) n+{≤s¡T.
Á|ü‘´˚ ø£ düV≤ü » dü+uÛ≤e´‘· Á>∑V≤æ +|ü⁄ <ë«sê ìs¡«]Ô+#˚ e‹Ô e\q $\Te\T
kÕù|ø£‘å >· ± ãT~∆≈î£ X¯\‘·≈î£ kÕeTs¡´ú + (Ability), e‘êÔ´düøøÔÏ Ï Áù|s¡D (Motivation),
e´øÏ‘Ô ê«ìøÏ dü+‘·|æÔ (Satisfaction) düeT≈£Ls¡T‘êsTT. $<ë´]ú jÓTTø£ÿ e÷qdæø£
kÕeTsêú´ìï (Mental capacity) , dü«uÛ≤e XË*’ (Behavioural style) ì ÁbÕe÷DÏø£
(Standard), XÊÁd”j Ô T· (Scientific) |ü<‹∆ä q $X‚w¢ +æ #˚ eTH√e÷|üq $<Ûëq+ ñqï‘·
$<ä´Hê]®dTü qÔ ï Á|ü‹$<ë´]úøÏ m+‘√ nedüsy¡ TÓ +Æ ~. $<ë´ dü+dü\ ú T »s¡|˝ ü ìÒ |üø+å£ ˝À
$<ë´s¡T˝ ú Ò dü«j·T+>± ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ |üÁ‘ê\qT ‘Ó|Œæ +#·Tø=H√, ÄHé˝H’… ˝ é ÀH√
eTH√e÷|üq •ø£D å rdüTø=ì ‘·eT UNPì ‘Ó\TdüTø√yê*.
ÄÁq¶j÷· XÊ$ø˘, ]#·s¶Y yÓTø£àHé, ©yéT V”≤©, e÷sYÿ bÕsYÿdüH,é |ò*æ |t ø±s¡Hº ,é
yÓTøÆ ˘ u…s’ H¡ ,é |”≥sY s√&é‡, ∫˙Ω V”≤˝…Hé yÓTT<ä\>∑T Á|üeTTKT\T ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ
s¡+>∑+˝À ø£wæ #˚dTü HÔ êïs¡T. ‘Defining You Open’ Á>∑+<∏+ä ˝À s¡#·sTTÁ‹ |òæj·÷Hê
eTTs¡›Hé #Ó|⁄ü ‘·Tqï≥Tº -ªªdü«uÛ≤ey˚T eTqTwüß\ |üqT\≈£î ùV≤‘·Te⁄, eT÷\<Ûë‘·Te⁄.
dü«uÛ≤yê\qT ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ, dü«uÛ≤yê\qT Á|uü ≤Û $‘·+ #ù̊d Ç‘·sT¡ \ dü«uÛ≤yê\qT
ne>±Vü≤q #˚dTü ø√e&ÜìøÏ ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ ˇø£ ≥÷˝Ÿ øÏ{Ÿ ˝≤+{Ï~.μμ
ø£fi≤XÊ\\T, $X¯«$<ë´\j·÷\T n+<äCùÒ d dü]|º ø¬æò ≥¢˝À Áπ>&ÉT\T sê´+≈£î\ <ë«sê
Äj·÷ düu≈®… î£ ˝ º À¢ $<ë´s¡T\
ú ≈£î >∑\ $wüjT· |ü]C≤„q+ e÷Á‘·yT˚ ‘Ó\TkÕÔsTT. s¬ +&√
n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Ò≈î£ +&Ü n+<ä]ø° ø±eTHé>± sêùd Satisfactory ‘√ $<ë´s¡T\ú
Á|ües¡qÔ >∑T]+∫ e÷Á‘·+ ˝À‘·T>± ‘Ó*ùd neø±X¯+ ˝Ò<Tä .
$wüjT· |ü]C≤„q+˝À eT+<äø=&ç‘H· êìøÏ, yÓqTø£u≤≥T≈£î >∑\ ø±s¡D≤\‘√
bÕ≥T e´øÏ‘Ô «· +, e‘êÔ´dü≈î£ \ Ô qT ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ ≈£L\+ø£w+ü >± |ü{dºÏ Tü +Ô ~,
‘·s>¡ ‹∑ qT+&ç ‘·s>¡ ‹∑ øÏ, dü+düú qT+&ç dü+dü≈ú î£ , ø±˝Òõ qT+&ç ø±s¡´ øπ Áå ‘êìøÏ e+‘Óq>±
Á|ü‘´˚ ø£ düV≤ü » dü+uÛ≤e´‘· ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. Á|ü‹ $<ë´]ú ‘·q<Óq’ s¡+>∑+˝À
nyê+‘·sê\qT |ü]wüÿ]+#·Tø√>∑\, Á|ü>‹∑ |ü<+ä∏ ˝À e‘·´Ô qTkÕs¡ $»j·÷\qT
kÕ~Û+∫ J$‘êìï ¬>\T#·Tø√>∑\ ñ‘ê‡Vü≤dæú‹øÏ ø±sê´#·s¡D≈£î ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘
nôdôdà+{Ÿ u≤dü≥>± ì\TdüT+Ô ~. n+<äTøπ yÓTÁ{Ï≈î£ ´˝ÒwHü é nq+‘·s+¡ eTq $<ë´
dü+dü\ ú T $<ë´]ú jÓTTø£ÿ Áπ>&ÉT‘√ bÕ≥T ªÁ|ü‘´˚ ø£ düV≤ü » dü+uÛ≤e´‘·μ (UNP) dü÷∫ì
e÷s¡Tÿ\ C≤_‘ê˝À ‘·|Œü ì dü]>± bı+<äT|üs# ¡ ê*. e‹Ô<ës¡T\ |üqT\ qT+&ç,
ñ<√´>∑T\ ùde\ qT+&ç y˚>±ìï ‘˚C≤ìï nqTì‘·´+ ø√s¡T≈£îH˚ es¡Ôe÷q+˝À
ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ ñqï‘· $<ä´qT >∑TD≤‘·àø£+ #˚jT· >∑\<äT.
` eTq ‘Ó\+>±D 24`12`2019
˝…’|òt dæÿ˝Ÿ‡qT Jeq HÓ’|ü⁄D≤´\T n+{≤+. qÁeT‘·, Hêj·Tø£‘·«+, Hê+~, ñ‘êŒ<äø£‘·,
kÕe÷õø£‘· nH˚ á ◊<äT me¬s’Hê ˇø£ e´øÏÔ ˇø£ dü+dü˝ú ÀH√ eédü˝ú ÀH√ sêDÏ+#·&ÜìøÏ <√V≤ü <ä|&ü ˚
HÓ’|ü⁄D≤´\T. e´øÏÔ kÕúsTTì ¨<ëqT ≈£L&Ü Jeq HÓ’|ü⁄D≤´\T ìs¡ísTTkÕÔsTT. ‘·q |ü≥¢ ‘·q≈£î
(Ç+Á{≤ |üs¡‡q˝Ÿ), düe÷»+ |ü≥¢ ‘·q≈£î (Ç+≥sY |üs¡‡q˝Ÿ) >∑\ XÀ<Ûäø£ kÕ<Ûäø£ n+‘·s¡Z‘·
u≤+<Ûäyê´\≈£î Jeq HÓ’|ü⁄D≤´˝Ò ^≥TsêsTT. e÷s¡Tÿ\T Áπ>&ÉTqT nuÛÑ´düq kÕe÷sêú´\T ÇùdÔ,
ñbÕ~Û, y˚‘·q+, ô|+|ü⁄, ø=qkÕ–+|ü⁄≈£î nø£åsêdü´‘ê HÓ’|ü⁄D≤´\T e÷sêZìï düT>∑eT+ #˚ùdÔ,
Jeq HÓ’|⁄ü D≤´\T j·TTerj·TTe≈£î\ e´øÏÔ>‘∑ · J$‘êìï dü+|òTü J$‘êìï dæ‹ú e+‘·+ Væ≤‘·e+‘·+
#˚kÕÔsTT. ù|s¡T Á|ü‹wü˜\qT ‘ÓkÕÔsTT. kÕe÷qT´&çì nkÕe÷qT´&ç>± ì\u…&É‘êsTT.
Çs¡yÓ’ ˇø£{À X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´*ï

‘Ó\TdüT≈£î+<ë+
“Education means the ability to think independently and creatively,
and development of skill of applying one’s knowledge in dealing
with the people and situations in real world”
- Oliver De Mille, Founder of TJEd.
@<ÓH’ ê ˇø£ |üìì Ç‘·sT¡ \ ø£+fÒ _Ûqï+>± düeTs¡eú +‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·

&Üìï ªHÓ|’ ⁄ü D´+μ n+{≤+. ˇø√ÿ e´øÏøÔ Ï ˇø√ÿ HÓ|’ ⁄ü D´+ ñ+≥T+~. ø=+‘·eT+~øÏ
ãVüQ HÓ’|ü⁄D≤´\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT. kÕeTsêú´ìøÏ HêD´‘·≈£î nqTuÛÑyêìøÏ
Ä\yê\yÓTqÆ ãVüQ HÓ|’ ⁄ü D≤´\H˚ ªHÓ|’ ⁄ü D´ düeTT<ëj·T+ (dæÿ˝Ÿ ôd{Ÿ)μ n+{≤s¡T.
e‹Ô, ñ<√´>∑, eékÕú|üHê s¡+>±˝À¢ HÓ’|ü⁄D´ düeTT<ëj·÷ìπø ÁbÕ<Ûëq´‘·
ñ+≥T+~. kÕe÷õø£ |ü]D≤eTÁø£eT+˝À @ j·TT>±ìøÏ Ä j·TT>∑|⁄ü Jeq $<Ûëq+,
‘·<qä T>∑TD HÓ|’ ⁄ü D≤´\T ñ+{≤sTT. n+fÒ >∑D eédü˝ ú À, sê»]ø£ eédü˝ ú À,
uÛ÷Ñ kÕ«eT´ eédü˝ ú À, e\düyê<ä eédü˝
ú À, Á|üC≤kÕ«eT´ eédü˝ú À ˇπø HÓ|’ ⁄ü D≤´\T
#Ó\T¢u≤≥T ø±e⁄. ø±©q HÓ|’ ⁄ü D≤´˝Ò eTq≈£î ø£ì|ækÕÔsTT.
j·÷»e÷q´ XÊÁdüÔ (y˚TH˚C…à+{Ÿ) |ü]uÛ≤wü˝À dü«j·T+#·\q j·TT>∑+
(Age of Automation) nì dü+uÀ~Û+#·ã&ÉT‘·Tqï Á|üdTü ‘ Ô · 21e X¯‘êã›+˝À es¡eÔ ÷q
|ü]dæ‘ú T· \≈£î nqTyÓq’ ªHÓ|’ ⁄ü D´ düeTT<ëj·Tμ ø£\ŒH˚ ñqï‘· $<ä´ jÓTTø£ÿ Á|ü<ëÛ q
\ø£å´+. eTq <˚X¯+˝À j·TTer j·TTe≈£î\+<äs¡÷ #·~$q ˝Ò<ë #·<äTe⁄‘·Tqï
ø√s¡T‡, dü+düú @<Ó’q|üŒ{Ïø° HÓ’|ü⁄D≤´\ ø=s¡‘·qT rÁe+>± m<äTs=ÿ+≥THêïs¡ì
ø±*bò˛]ïj·÷≈£î #Ó+~q ø√]‡j·÷ dü+düú yÓ\Te]+∫q >√¢ã˝Ÿ dæÿ˝Ÿ ]b˛sYº-
2021 <ë«sê ãVæ≤s¡Z‘·eTe⁄‘√+~. á ìy˚~ø£˝À eTq<˚XÊì~ 67e kÕúq+. á
ø=s¡‘q· T r]Ã j·TTe»qT\≈£î Çs¡y’Ó ˇø£{À X¯‘êã›|⁄ü HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT n+~+#·&yÉ T˚
q÷‘·q $<ë´ $<Ûëq+-2020 <Û´˚ j·TeTì q÷‘·q $<ë´ $<Ûëq eTTkÕsTT<ë n<Û´ä ≈£îå \T
Ä#ês¡´ ø¬ . ø£d÷ü ]Ô s¡+>∑Hé eTTkÕsTT<ë düeTs¡ŒD˝À ‘Ó*bÕs¡T. $\Te\‘√ ≈£L&çq
$<ä´, ÁbÕMD´+‘√ ≈£L&çq $<ä´ s¬ +&ç{ôÏ |’ y˚T<Û√ eT<∏qä + »s¡T>∑T‘·Tqï H˚|<ü ´ä∏ +˝À
Çs¡yÓ’ ˇø£{À X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´\qT >∑T]+∫ $<ë´s¡Tú\T ñbÕ<Ûë´j·TT\÷
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\÷ j·÷»e÷Hê´*|ü⁄Œ&ÉT düeTÁ>∑+>± ‘Ó\TdüTø√yê*‡ e⁄+~.
Çs¡y’Ó ˇø£{À X¯‘êã›|⁄ü HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT bÕsYqº sYw|æ t |òsü Y ≥«+{°|üòdºt ôd+#·Ø
(P21) ˝…]ï+>¥ HÓ{Ÿ esYÿ ‘·q ªÁù|ò+ esYÿ |òüsY ≥«+{°|òüdtº ôd+#·Ø ˝…]ï+>¥μ ˝À
dü$es¡+>± Á|ükÕÔ$+∫+~. e´øÏÔ düeTTbÕ]®+#˚ $C≤„q+, |üì n\yê≥T¢, e´øÏÔ
>∑TDo˝≤\ $XÊ\‘· ÁbÕ‹|ü~ø£>± Çs¡yÓ’ ˇø£{À X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´\T ìs¡«∫+#·
ã&Ü¶sTT. Ç$ 1. ˝…]ï+>¥ dæÿ˝Ÿ‡ 2. *≥s¡Ø dæÿ˝Ÿ‡ 3. ˝…’|òt dæÿ˝Ÿ‡ nH˚ eT÷&ÉT
Á|ü<Ûëq $uÛ≤>±\T>± ù|s=ÿqã&Ü¶sTT. yÓTT<ä{Ï $uÛ≤>∑+ ª˝…]ï+>¥ dæÿ˝Ÿ‡μ ˝À
ÁøÏ{Ïø£˝Ÿ ~∏+øÏ+>¥, ÁøÏj˚T{Ï${Ï, ø=˝≤ãπswüHé, ø£eT÷´ìπøwüHé nì $&ç$&ç>±
#·]Ã+#·ã&Ü¶sTT. M{ÏH˚ ªdæ-4μ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T.
s¬ +&√ $uÛ≤>∑+ ª*≥s¡Ø dæÿ˝Ÿ‡μ˝À-ÇqŒ¤sπ àwüHé *≥s¡d,” MT&çj÷· *≥s¡d,”
f…ø±ï\J *≥s¡d” nH˚ ñ|ü$uÛ≤>±\THêïsTT. eT÷&√ $uÛ≤>∑+ ª˝…’|òt dæÿ˝Ÿ‡μ ˝À-
ô|ò¢øÏ‡_*{°, ©&ÉsYwæ|t, Çì¸j˚T{Ïyé, Ábı&ÉøÏº${°, k˛wü˝Ÿ dæÿ˝Ÿ‡ nH˚ n+XÊ\‘√
nìï $uÛ≤>±\T ø£*|æ yÓTT‘·Ô+ ª|üHÓï+&ÉT HÓ’|ü⁄D≤´\Tμ Çs¡yÓ’ ˇø£{À X¯‘êã›|ü⁄
j·TTe‘·≈î£ nedüse¡ Te⁄‘·THêïsTT. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ˝À uÛ≤>∑+>± $<ä´˝À|ü\ Ä<ÛTä ìø£
HÓ’|ü⁄D≤´\ #·s¡Ã ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT´+~. á #·s¡ÃqT >∑eTq+˝À ñ+#·Tø=H˚ uÛÑ$wü´
‘·sÔ ê\ ñbÕ~Û düTdæsú ‘¡ \· ø√dü+ uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ 2008˝À C≤rj·T HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆
dü+düúqT HÓ\ø=*Œ+~. ÁøÏj˚T{Ÿ (düwæº+#·T), |òü+&é (düeT≈£Ls¡TÃ), mH˚ãT˝Ÿ
(Á|üd]ü +#·T) nH˚$ eTq C≤rj·THÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆ dü+düú ìHê<ë\T. 2014˝À eTq
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ≈£L&Ü ª‘Ó\+>±D nø±&ÉMT |òüsY dæÿ˝Ÿ n+&é Hê˝…&é® ( {≤dtÿ)μ
qT @sêŒ≥T #˚dæ+~. Á|ü<Ûëì qπs+Á<ä yÓ÷&ç e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ*‡ eùdÔ ªªHÓ’|ü⁄D≤´_Û
e~∆øÏ eTq+ m+‘√ ÁbÕeTTK´‘·qT Çyê«*‡ e⁄+~. m+<äTø£+fÒ, ìs¡T<√´>±ìï
s¡÷|ü⁄e÷|ü >∑*>π ~ HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆ ˇø£ÿ{Ï e÷Á‘·yT˚ μμ. øπ +Á<ä e÷J e÷qe eqs¡T\
n_Ûe~∆ XÊU≤ eT+Á‹ (2012-14) |ü\¢+sêE C≤rj·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ dü+düú
|üìrs¡TqT düMTøÏådü÷Ô ªª2022 ø£˝≤¢ <˚X¯+˝À j·÷uÛ…’ ø√≥¢eT+~ì HÓ’|ü⁄D´ e+‘·
|üìX¯øÏÔ>± s¡÷bı+~+#·&Éy˚T \ø£åéTì n|üŒ{À¢ #ÓbÕŒs¡T.
C≤rj·T HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆ dü+düú kÕú|+æ ∫q Hê{Ï j·TT|æ@ Á|üuTÑÛ ‘·« ìπs•› ‘·
ø±˝≤ìøÏ eTq+ Ç|ü⁄Œ&ÉT Äs¡Te÷kÕ\ <ä÷s¡+˝À ñHêï+. nqT≈£îqï \øå±´ìï
#˚s¡Tø√˝Òø£ b˛j·÷+. Ç~{≤¢ ñ+fÒ j·÷&Ü~qïs¡ ø±\+>± $<ë´s¡+>±ìï ôd’‘·+
ø√$&é |ü{Ïº |”&çdüTÔ+~. ÄXÊyê<ä <äø£Œ<∏yä T˚ nìï+{Ïø° eT+<äT. n&É+¶ ≈£î\qT
n~Û>$∑ Tdü÷HÔ ˚ ªjÓ÷#·q(~∏+ø˘) eT]j·TT Ä#·sD ¡ (j·÷ø˘)º μ HÓ|’ ⁄ü D´ düeTT<ëj·÷\‘√
$<ë´dü+dü\ ú T j·TTe‘·qT r]Ã~<äe› \dæe⁄+~. $wüj·T uÀ<Ûäq ˇø£ÿ<ëìπø ø±<äT
$<ë´s¡T\ ú uÛ$Ñ wü´‘·T≈Ô î£ ≈£L&Ü ‘·eT<˚ u≤<Û´ä ‘· nì n<Ûë´|ü≈î£ \T nqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT
dæÿ˝Ÿ ôd{Ÿ≈î£ |ü⁄Hê~ |ü&>É \∑ <äT. eTTK´+>± dü+düú |üs+¡ >± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT $<ë´s¡T\ú qT
n<Ûë´|ü≈î£ \qT ªHêD´‘ê ã+<ë\T (ø±«*{Ï dü]ÿ˝Ÿ‡)μ>± @s¡Œs¡∫ q&ç|æ+#˚
$<ë´~Ûø±s¡T\ bÕ\Hê <äø‘å£ · eT÷\+>± HÓ|’ ⁄ü D≤´\ ø£\Œq $»j·Te+‘·+ ø±>∑\<äT.
˝…]ï+>¥ dæÿ˝Ÿ‡ qT ‘Ó\T>∑T˝À nuÛÑ´düq HÓ’|ü⁄D≤´\T n+{≤s¡T. dü÷ø£åà
|ü]o\Hê <äwæ,º dü»Hê‘·àø£‘,· n_Ûe´ø°øÔ s£ D
¡ , düV≤ü uÛ≤–‘·«+ nH˚ á HÓ|’ ⁄ü D≤´\T
n<Ûë´|ü≈£î\ <ë«sê n<Ûë´j·÷\ uÀ<Ûäq˝À uÛ≤>∑+>± $<ë´s¡Tú\≈£î n+<äe\dæ
e⁄+~. $<ë´s¡®q˝À á ªdæ4μ n‹ø°\ø£yÓTÆq$. Çy˚ $<ë´]ú Á|ü‹uÛ≤ kÕeTsêú´\≈£î
ÁX‚D°ø£s¡D≈£î ‘=* yÓT≥T¢. M{Ï <ë«sêH˚ $<ë´]ú Ädü≈£îÔ\T nqTs¡≈£îÔ\T e´ø£ÔeTe⁄
‘êsTT. uÛÑ$wü´‘·TÔqT ìs¡ísTTkÕÔsTT. *≥s¡Ø dæÿ˝Ÿ‡qT ªnø£åsêdü´‘ê HÓ’|ü⁄D≤´\T
˝Ò<ë nqTdü+<Ûëq HÓ’|ü⁄D≤´\Tμn+{≤s¡T. düe÷#ês¡ |ü]C≤„q+, e÷<Ûäé÷\
|ü]C≤„q+, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ Ç$ eT÷&É÷ á ø±\|ü⁄ ‘·øD å£ ≤edüsê\T. Á|ü|+ü #·+
q\TeT÷\˝À¢ »]π> $wüj·÷\T ms¡Tø£˝À ñ+&É≥+, $$<Ûä eTTÁ<äD eT]j·TT
$<äT´Hêà<Ûäé÷\≈£î sêj·T>∑*–, Á|üdü+>±*e«>∑*– ñ+&É≥+, y˚>∑e+‘·yÓTÆq
kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ø£*– ñ+&É≥+ H˚{Ï j·TTe‘·ø£+<äs¡≈£L ãVüQ<Ûë Á|üjÓ÷»q
<ëj·Tø£+.
nuÛ´Ñ düq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T $<ë´s¡T\ ú $wüjT· |ü]C≤„HêìøÏ ø=\e÷qyÓT‘Æ ,˚
nqTdü+<Ûëq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T øπ Áå ‘· kÕúsTT˝À edüTÔ ùde\ ÁbÕe÷DÏø‘£ ≈· î£ dü÷∫ø£. Çy˚
ñbÕ~Û neø±XÊ\≈£L y˚‘q· dæØú ø£sD ¡ ≈£L, ô|+|ü⁄≈£L ø=\e÷q+ ø±qTHêïsTT. ˝…|’ tò
dæÿ˝Ÿ‡qT Jeq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T n+{≤+. qÁeT‘·, Hêj·Tø£‘«· +, Hê+~, ñ‘êŒ<äø‘£ ,·
kÕe÷õø£‘· nH˚ á ◊<äT me¬sH’ ê ˇø£ e´øÏÔ ˇø£ dü+dü˝ ú ÀH√ eédü˝
ú ÀH√ sêDÏ+#·&ÜìøÏ
<√Vü≤<ä|&ü ˚ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T. e´øÏÔ kÕúsTTì ¨<ëqT ≈£L&Ü JeqHÓ|’ ⁄ü D≤´\T ìs¡sí TTkÕÔsTT.
‘·q|ü≥¢ ‘·q≈£î (Ç+Á{≤ |üs‡¡ q˝Ÿ), düe÷»+|ü≥¢ ‘·q≈£î (Ç+≥sY |üs‡¡ q˝Ÿ) >∑\
XÀ<Ûøä £ kÕ<Ûøä £ n+‘·s‘Z¡ · u≤+<Ûyä ê´\≈£î Jeq HÓ|’ ⁄ü D≤´˝Ò ^≥TsêsTT. e÷s¡Tÿ\T
Áπ>&ÉTqT nuÛ´Ñ düq kÕe÷sêú´\T ÇùdÔ, ñbÕ~Û, y˚‘q· +, ô|+|ü⁄, ø=qkÕ–+|ü⁄≈£î
nø£så êdü´‘ê HÓ|’ ⁄ü D≤´\T e÷sêZìï düT>∑eT+ #˚ùdÔ, Jeq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T j·TTer
j·TTe≈£î\ e´øÏ>Ô ‘∑ · J$‘êìï dü+|òTü J$‘êìï dæ‹ú e+‘·+ Væ≤‘·e+‘·+ #˚kÕÔsTT.
ù|s¡T Á|ü‹wü\ ˜ qT ‘ÓkÕÔsTT. kÕe÷qT´&çì nkÕe÷qT´&ç>± ì\u…&‘É êsTT. n~
düØ«düT ôdø±ºss¡ TTHê, e÷´qT´ bòÕø£Ã]+>¥ j·T÷ìf…HÆ ê n+øÏ‘· uÛ≤yêìï n\es¡Tdü÷Ô
nqTuÛeÑ + MT<ä≥ e´≈£î\ Ô qT eT+∫ esYÿbò˛sY‡>± eT\TkÕÔsTT. n+‘˚ø±<äT Á|üu≤Û e
o\Ts¡T>± ø°]øÔ ±j·TT\T>± ≈£L&Ü >∑T]Ô+|ü⁄ìkÕÔsTT. 21e X¯‘êã›|⁄ü HÓ|’ ⁄ü D≤´\ •ø£Då qT
ªÁ|ü>‹∑ o\ $<ä´μ>± e´øÏ‘Ô «· $ø±dü ì|ü⁄DT\T rsêàì+∫+~ ãVüQXÊ Ç+<äTøπ H˚y÷Ó ..
` qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ 22`08`2021
ìC≤ìøÏ ãTø˘ ô|òsTTsY |ü⁄düÔø±\ø√ kÕe÷õø£ ¨<ë ìdüTÔ+~. ø£e⁄\qT s¡#·sTT‘·\qT
Ä<ä]+∫ Á|üyÓ÷{Ÿ #˚düTÔ+~. sêsTTr\‘√ bÕsƒ¡≈£î\ &ÉãT“qT Ä<ë#˚düTÔ+~. Á|ü‹ |ü⁄düÔø±ìï
ÇHÓ«dtºyÓT+{Ÿ>± dü+ø£*Œ+∫ Á|ü#·Ts¡D s¡+>±ìøÏ e÷¬sÿ{ŸqT düwæºdüTÔ+~. ªH˚qT kÕº˝Ÿ˝À
ñHêï, H˚qT #·<äTe<ä–q <ëìïμ n+≥÷ |ü⁄düÔø£+ Çø£ÿ&É dü+<äs¡Ù≈£î\‘√ dü+uÛ≤wædüTÔ+~.
bÕsƒ¡≈£î&ç #˚‹øÏ neT] nø£ÿ&É qT+&ç ª¨+ ˝…’ÁãØμøÏ #˚s¡&Éy˚T |ü⁄düÔø±ìøÏ Áu≤+&é Çy˚TCŸ. K+&É
K+&Ü‘·sê˝À¢ mø£ÿ&Óø£ÿ&√ ìyêdü+ ñ+≥÷ s¡#·q\T yÓ\Te]+#˚ e+<ä˝≤~ eT+~ düTÁ|üdæ<ä∆
ø£e⁄\qT, s¡#·sTT‘·\qT, |ü]XÀ<Ûä≈£î\qT m+<ä]H√ bÕsƒ¡≈£î\T H˚s¡T>± ãTø˘ ô|òsTTsY˝À
ø£\TdüTø√e#·TÃqT. á yÓTT‘·Ô+ m|æk˛&é˝À |ü⁄dÔüø+£ sêdæq s¡#s· TT‘·, eTTÁ~+∫q |ü_¢wsü ,Y Á|üy÷Ó {Ÿ
#˚dæq @C…+{Ÿ, n$Tàq ]fÒ\sY, ãTø˘ ô|òsTTsY dæã“+~ Ç{≤¢ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ˝≤uÛÑ|ü&É‘ês¡T.
Ç+‘· ãVüQeTTFq (eT*ºô|¢ø˘‡) e‹Ô Á|üjÓ÷»Hê\T ˇø£ÿ ãTø˘ ô|òsTTsY <ë«sêH˚ kÕ<Ûä´+.
ãTø˘ ô|òsTTsY |ü⁄düÔø±\ ô|<ä› |ü+&ÉT>∑

ª∫]–q #=ø±ÿ nsTTHê ‘=&ÉTø√ÿ z eT+∫ |ü⁄düøÔ +£ ø=qTø√ÿμ n+{≤&ÉT
ø£+<äT≈£L] MπsX¯*+>∑+ |ü+‘·T\T. ªˇø£ dæsê #·Tø£ÿ \ø£å yÓT<äfi≈¢¯ î£ ø£<*ä ø£μ n+{≤&ÉT
Á|üC≤ ø£$ ø±fiÀJ Hêsêj·TD sêe⁄.μ |ü⁄düøÔ ±\≈£î dü+ã+~Û+∫ Ç{≤¢+{Ï mH√ï dü÷≈£î*Ô ï
eTVæ≤‘√≈£î*Ô ï dü÷ÿfi¯˝
¢ À ø±˝ÒJ˝À¢ ‘·s>¡ ‹∑ >∑<Tä ˝À¢ >√&É\ MT<ä eTq+ #·÷düT+Ô {≤+.
n$ $<ë´s¡T\ ú qT |üsq¡ƒ + yÓ|’ ⁄ü ≈£î eTs¡\Ã&ÜìøÏ u≤>± |üì#˚kÕÔsTT. |üsq¡ƒ + n\yêf…‘Æ ˚
#ê\T $<ë´s¡T\ ú qT+∫ m<äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\T eTTbÕŒe⁄ e+‘·T r]b˛‘êsTT.
m+<äTø£+fÒ |üsq¡ƒ + n\yê≥T>± e÷]q $<ë´s¡T\ ú T $T>∑‘ê $<ë´s¡T\ú ø£+fÒ _Ûqï+>±
ñ+{≤s¡T. bÕsƒX¡ Ê\ ìs¡«Væ≤+#˚ nìï ø±s¡´Áø£e÷˝À¢q÷ dü»Hê‘·àø£+>± q&É#T·
≈£î+{≤s¡T. Á>∑V≤ü DX¯øÔÏ n~Ûø+£ >± ñ+≥T+~. #·Ts¡T≈£î<äq+‘√ ñ‘˚»Ô +‘√ nuÛ´Ñ düq
ø£‘ê´˝À¢ bÕ\T|ü+#·T≈£î+{≤s¡T. düeTj·T+ e<Ûë#˚jT· s¡T. M\Tqï|ü⁄Œ&É˝≤¢ @<√
ˇø£{Ï #·<Tä e⁄‘·÷H˚ ñ+{≤s¡T. #·~$q |ü⁄düøÔ +£ >∑T]+∫ ‘√∫q |ü<‹∆ä ˝À ùdïVæ≤‘·T\‘√,
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√ Á>∑+<∏ä#·s¡Ã »s¡T|ü⁄‘ês¡T. bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï ì‘·´+
ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+{≤s¡T. }fiÀ¢ XÊU≤ Á>∑+<∏ë\j·T+ ñ+fÒ nø£ÿ&Ü düu´ÑÛ ‘·«+
rdüT≈£î+{≤s¡T. Ä~yêsê˝À¢ ôd\e⁄ ~Hê˝À¢ ˝…Á’ ãØ Ø&ç+>¥V‰ü ˝Ÿ˝À yÓTT<ä≥ Á|üy•˚ +∫
j·÷øÏyº é Ø&És>Y ± ÄKs¡ï ˝Ò∫ekÕÔsT¡ .
◊‘˚, |ü⁄düÔø£ |üsƒ¡q+ ˇø£ÿ $<ë´s¡Tú\H˚ ø±<äT bÂs¡eédüúqT ≈£L&Ü ªÄ˝À#·q-
uÛ≤eq - e´ø°Ôø£s¡D - Ä#·s¡Dμ nH˚ #·Áø°j·T (ôd’øÏ¢ø˘) dü+$<Ûëq nqTdüs¡D≈£î
ñ<äT´≈£îÔ\qT #˚düTÔ+~. á ôd’øÏ¢ø˘ dü+$<Ûëq+ $<ë´s¡Tú\ nuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·TqT
dü+|üPs¡í+>± e÷πsÃdüTÔ+~, bÂs¡T\ Jeq <äø£Œ<∏ëìï ñqïrø£]+∫ Ä<äs¡Ùe+‘·+
#˚düTÔ+~. |ü⁄düøÔ £ |üsH¡ƒ êqTuÛeÑ + #·<Tä es¡T\qT z ø=‘·Ô Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ rdüTø¬ [¢ yêfi¯¢
q&Ée&çì ÄX¯j÷· \ |üP<√≥>± r]Ã~<äT‘› T· +~. uÛ≤eq\ øÏ{øÏ ° ‘Ós∫ ¡ ø£<\ ä∏ ÷
ø±yê´\÷ qe\\÷ yê´kÕ\÷ sêsTTdüT+Ô ~. $X‚w¢ ≈ü î£ \T>± dü~«eTs¡Ù≈£î\T>±
s¡÷bı+~düT+Ô ~. Hêj·Tø£‘«· \ø£D å ≤\q÷ b˛wædTü +Ô ~.
|üsH¡ƒ êqTs¡≈î£ ˝Ô q’… $<ë´s¡T\ú qT+&ç bÕsƒX¡ Ê\ ìs¡«Vü≤D˝À j·÷»e÷Hê´
ìøÏ, $<ëúÀ<Ûäq˝À >∑Ts¡Te⁄\≈£î, C≤„HêH˚«wüD˝À ‘√{Ï$<ë´s¡Tú\≈£î n+<˚
düV≤ü ø±s¡+˝À >∑TD≤‘·àø£+>± ñ+≥T+~. ˝ÖøÏø£ $wüj÷· \πø |ü]$T‘·yTÓ Æq bÂs¡T\T
ôd’‘·+ |ü⁄düÔø£|üsƒ¡q+‘√ kÕe÷õø£ yêdüÔyê\qT, ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+|òüT≥q\qT
|ü]D≤e÷\qT >∑T]+∫ ˝À‘·T>± ‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. |ü]|üø«£ yÓTqÆ Ä˝À#·q\T
#˚kÕÔsT¡ . eT+∫ #Ó&TÉ \ |ü≥¢ $#·øD å£ ‘√ eéVü≤]kÕÔsT¡ . ø±\yê∫>± M#˚ <Û√s¡DT˝À¢
|üìø=#˚Ã$ @y√, ô|&É<Û√s¡DT˝Òy√ ø£ìô|≥º>∑\T>∑T‘ês¡T.
Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ neT\e⁄‘·Tqï Ä]úø£ düs¡∞ø£s¡D\ >∑T≥TºqT ne>∑‘·+
#˚düTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. Á|üuÛÑT‘ê«\T nqTdü]+#˚ $<ÛëHê\qT ns¡ú+ #˚düTø=ì n$
uÛÒôw’q$ nsTT‘˚ düeT]úkÕÔs¡T. ˝À|üuÛÑ÷sTTwüºyÓTÆqyÓ’‘˚ <ÛÓ’s¡´+>± <äTj·T´ã&É‘ês¡T.
e÷qe Vü≤≈£îÿ\s¡øD å£ ≈£î |üsêés¡D |ü]s¡øD å£ ≈£î ñ<ä´$TdüTqÔ ï eTVü≤˙j·TT\≈£î
n+&É>± ñ+{≤s¡T. >∑‘· #·]Á‘·˝À n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq $düà‘· |òüT{≤º\ô|’ Á|ü‹düŒ+~
kÕÔsT¡ . <˚X¯ $<˚XÊ\ kÕ«‘·+Á‘√´<äé÷\qT ‘·T\Hê‘·àø£+>± n<Û´ä j·Tq+ #˚kÕÔsT¡ .
Á>±eT+ qT+&ç >√¢ãT<ëø± >∑\ düe÷#ês¡+ #·<äTes¡T\≈£î ø£s¡‘·˝≤eT\ø£+.
yÓTT‘·+Ô >± #·÷ùdÔ n≥T bÕsƒX¡ Ê\ Ç≥T düe÷»+ Á|ü>‹∑ o\ uÛ≤eq\‘√ eTT+<ä&>É T∑
y˚j·T&ÜìøÏ, y˚T<Û√ã+<ë\ (~∏+ø˘ {≤´+ø˘) ‘·j·÷ØøÏ |æqï\MT<ä ô|<ä›\MT<ä
ªÁ>∑+<∏ë\T-|üsƒ¡q+μ ˇø£ ìX¯Ùã› $|ü¢e+˝≤ |üì#˚kÕÔsTT. Á|ü|ü+#êìøÏ XÊ+‹,
kÕeTs¡kÕ´\qT n_Ûe~∆ì düeT≈£Lsπ Ã y˚T<Ûëdü+|ü‹ìÔ bÂs¡deü ÷C≤ìøÏ |ü⁄düøÔ ±˝Ò
Á|ükÕ~+#·>\ ∑ e⁄. ø±Áy˚T&é $.◊.˝…ìHé z dü+<äs“¡ +¤ ˝À ªªnqTuÛ÷Ñ ‹ qT+&ç uÛ≤eHê‘·àø£
Ä˝À#·q (˝≤õø£˝Ÿ ~∏+øÏ+>¥)≈£î, nø£ÿ&ç qT+&ç Ä#·sD
¡ ≈£î. Ç<˚ dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚
|ü+<∏ëμμ n+{≤&ÉT. ãVüQXÊ Ä nqTuÛÑ÷‹ |üsƒ¡HêqTuÛÑ÷‹ nsTT‘˚ bÕsƒ¡≈£î\T
≈£L&Ü dü‘ê´H˚«wüD¬ø’ ì\ã&É>∑\s¡T, ‘·\|ü&É>∑\s¡T.
‘‘Books give a soul to the universe, wings to the mind, flight to the
imagination, and life to everything’’ n+{≤&ÉT ù|¢{À eTVü‰X¯jT· T&ÉT. |üsq¡ƒ +
n\e&çq $<ë´s¡T\ ú ≈£î uÀ~Û+#·&+É ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î m+‘√ düT\Te⁄. bÕ]uÛ≤wæø£
|ü<ë\ ms¡Tø£≈î£ , düu≈®… î£ qº T ns¡+ú #˚sTT+#·&ÜìøÏ @s¡øy£ TÓ qÆ Çã“+<äT\T @s¡Œ&Ée⁄.
ne>±Vü≤q≈£î |üsq¡ƒ >∑TD+ ‘√&Óq’ $<ë´s¡T\ ú T düeT~∆>± ˙s¡+~q yÓTTø£ÿ˝≤ dü‘‘· ·
Vü≤]‘·+>± Á|üø±•kÕÔsT¡ . $<ë´s¡T\ ú qT Ä˝À∫+|ü#j ˚ T· &É+ nH˚~ ≈£L&Ü |ü⁄düøÔ ±\
<ë«sê »]π> eTTKýÓTqÆ Á|üÁøÏjT· . ndü\T uÀ<Ûqä jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<˚›X+¯ Ä˝À∫+|ü
#˚jT· &ÉyT˚ ø£<ë. eT], #·~$q+‘·H˚ @ |ü⁄düøÔ ±\T Ä˝À∫+|ü#k˚ ÕÔjT· H˚ Á|üXï¯ ≈£L&Ü
$<ë´s¡T˝ ú À¢ ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~. yê{Ïì mes¡T sêkÕÔsT¡ ? n$ mø£ÿ&É \_ÛkÕÔsTT?
‘·eT≈£î ø±yê*‡q |ü⁄düøÔ ±\qT $<ë´s¡T\ ú T m{≤¢ mø£ÿ&É ø=qTø√ÿe#·TÃ? ˇø£yfi˚ ¯
‘·eT≈£î Çwüyº TÓ qÆ |ü⁄düøÔ ±\ìï{Ï˙ ˇπø#√≥ ˇπø<äbÕò ø=qTø√ÿyê\qT≈£î+fÒ @+
#˚j÷· *? eT+∫ |ü⁄düøÔ ±\T @$? Ç{≤¢+{Ï Á|üXï¯ \+{Ïø° düe÷<Ûëqy˚T |ü⁄düøÔ √‘·‡yê\T,
Á|ü<sä Ù¡ q\T (ãTø˘ m–®_wüH‡é ). |ü⁄düøÔ £ Á|ü<sä Ù¡ q, |ü⁄düøÔ √‘·‡yêìπø eTs√ ù|s¡T ªãTø˘
ô|òsTTsYμ. Çø£ÿ&É ô|<ä› m‘·TqÔ |ü⁄düøÔ ±\qT neTàø±ìøÏ Á|ü<sä Ù¡ q≈£î ô|&É‘ês¡T.
»s¡à˙ <˚X+¯ ãTø˘ ô|òsTTsY\≈£î ô|{Ï+º ~ ù|s¡T. ã+>±¢<X˚ ˝ Ÿ À ãTø˘ ô|òsTTsY‡
$]$>± »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. \+&ÉHé ãTø˘ ô|òsTTsY, ÁbòÕ+ø£Œs¤ ºY ãTø˘ ô|òsTTsY, &Û©ç ¢
ãTø˘ ô|òsTTsY, ø£\ø£‘êÔ ãTø˘ ô|òsTTsY, #ÓHï’Ó ãTø˘ ô|òsTTsY, $»j·Tyê&É ãTø˘ ô|òsTTsY,
eTT+u…’ ãTø˘ ô|òsTTsY, Vü‰+ø±+>¥ ãTø˘ ô|òsTTsY, ø¬ s’ √ ãTø˘ ô|òsTTsY, e÷k˛ÿ ãTø˘
ô|òsTTsY, bÕ]dt ãTø˘ ô|òsTTsY, H˚wqü ˝Ÿ ãTø˘ ô|òsTTsY, es¡˝¶Ÿ ãTø˘ ô|òsTTsY, C…|’ Pü sY
*≥s¡Ø ô|òdeºæ ˝Ÿ, u…+>∑Tfi¯Ss¡T ãTø˘ ô|òsTTsY, ‹s¡Teq+‘·|⁄ü s¡+ ãTø˘ ô|òsTTsY, |üPDÒ
ãTø˘ ô|òsTTsY, ø=∫Ã ãTø˘ ô|òsTTsY yÓTT<ä\T Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± nH˚ø£ |ü⁄düøÔ √‘·‡yê\qT
Äj·÷ ãTø˘Á≥dt\ º T ìs¡«Væ≤dü÷Ô >=|üŒü >=|üŒ |ü⁄düøÔ ±*ï bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î n+~+#·&+É ˝À
Á|üd~æ ø¬∆ ø±ÿsTT. &çôd+ãs¡T »qe] e÷kÕ˝À¢ eTq <˚X+¯ ˝Àì Á|ü<ëÛ q q>∑sê˝À¢ ãTø˘

ô|òsTTsY‡ q&ÉTdüT+Ô {≤sTT. n{≤¢>π eTq sê»<Ûëì˝À ≈£L&Ü nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T>±
ªôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ ô|òsTTsYμ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·÷ Á|ü»\ Á|üX+¯ dü\T n+<äT≈£î+≥Tqï~.
@{≤ ◊<äT\ø£\ å qT+&ç |ü~\ø£\ å eT+~<ëø± |ü⁄düøÔ ±_Ûe÷qT\T ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘
ô|òsTTsYqT dü+<ä]ÙkÕÔsT¡ . düsd¡ yü TÓ qÆ <Ûsä ≈¡ î£ $\TyÓq’ |ü⁄düøÔ ±\qT ø=qT≈£îÿ+{≤s¡T.
|ü⁄düøÔ ±\ ø=qT>√\T˝À ªôd\ø˘º n+&é |üsπ ÃCŸμ Á|ü<ëÛ qyÓT+Æ ~. á øöX¯\+ Çø£ÿ&É
bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î eT]+‘·>± nãT“‘·T+~.
|ü\TkÕs¡T¢ ãTø˘ ô|òsTTsY˝À ø£\TdüT≈£îqï yêfi¯+¢ ‘ê ì» J$‘·+˝À ªØ&És‡Y
ø£eT÷´ì{°μ>± @s¡Œ&É‘ês¡T. |ü⁄düøÔ £ ùdïVü≤+, |üsq¡ƒ yÓTÁÆ ‹ e´≈£î\ Ô eT<Û´ä #·øÿ£ {Ï
kÕ+düÿ‹ø£ u≤+<Ûyä ê´ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~. ãTø˘ ô|òsTTsY dü+<ä]ÙdüTqÔ ï »Hê˝À¢
n‘·´~Û≈£î\T n<Ûë´|ü≈£î\T $<ë´s¡Tú\T ‘·*¢<ä+Á&ÉT˝Ò ø±e&É+ $X‚wü+. $<˚o
≥÷]düTº\T ≈£L&Ü eTq ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ô|òsTTsYqT dü+<ä]ÙdüTÔHêïs¡T. Á|üC≤
Á|ü‹ì<ÛTä \T, Á|üuTÑÛ ‘·« ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘\ Ô· T, #·\q ∫Á‘· <äsÙ¡ ≈£î\T,
MT&çj÷· Á|ü‹ì<ÛTä \T, $<ëý˚‘\ Ô· T ãTø˘ ô|òsTTsY $õ≥sY‡˝À ‘·|Œü ø£ ñ+≥THêïs¡T.
bÕsƒX¡ Ê\\T, ø±˝ÒJ\T $<ë´s¡T\ ú ‘√ ª$õ{Ÿ ãTø˘ ô|òsTTsYμ ø±s¡´Áø£e÷ìï @sêŒ≥T
#˚dTü HÔ êïsTT. $<ë´s¡+>∑+|ü≥¢ ne>±Vü≤q ñqï ù|¬s+{Ÿ‡ ‘·eT|æ\\ ¢ ÄdüøìÔÏ >∑eTì+∫
ãTø˘ ô|òsTTsY ø√dü+ ã&Ó{ ® qŸ ÷ øπ {≤sTTdüTHÔ êïs¡T.
nìï+{Ïø° n_ÛsT¡ ∫ nedüsê˝Ò ø±s¡DyÓTqÆ ≥Tº ãTø˘ ô|òsTTsY dü+<äsÙ¡ q≈£L
nø£ås¡ Á|ü|ü+#êìï ÄeT÷˝≤Á>∑+ #·$#·÷&Ü\H˚ ‘·|üq, ¨+ ˝…’ÁãØì n_Ûe~∆
#˚düTø√yê\H˚ ø√]πø ø±s¡D+. ãTø˘ ô|òsTTsY \ø£å´+ ≈£L&Ü bÕsƒ¡≈£î\ dü+K´qT
>∑D˙j·T+>± ô|+#·&É+, nìïs¡ø±\ |ü⁄düÔø±\qT Á|ü»\ eTT+–≥ ñ+#·&É+.
|ü⁄düøÔ £ dü+ã+BÛ≈î£ \+<ä]øÏ ãTø˘ ô|òsTTsY z n<äT“¤‘y· TÓ qÆ bÕ¢{Ÿ bòÕ+. s¡#s· TT‘·\T-
|ü_w¢ sü ‡Y -$Áø£jT· <ës¡T\T-bÕsƒ≈¡ î£ \T-|ü⁄düøÔ £ $X‚w¢ ≈ü î£ \T ◊<äT>∑T]˙ ˇπø Äes¡D˝À
ø£*ù| ns¡T<Ó’q áyÓ+{Ÿ ãTø˘ ô|òsTTsY. Çø£ÿ&É s√p ø=ìï |ü⁄düÔø±$wüÿs¡D\T
»s¡T>∑T‘êsTT. |ü⁄düÔø±$wüÿs¡D˝À¢ Á|üeTTKT\T Á|üdü+>±\T #˚kÕÔs¡T. Á|üdü+>±˝À¢
dü+<˚XÊ\T, #·sÃ¡ ø=#˚Ã s¡#q· \ ‘ê\÷≈£î dü+<äsê“¤\T, dæ<ë∆+‘ê\qT $<ëé+‘·T˝Ò
ø±<äT ÁXÊ$Tø£»q+ ≈£L&Ü Çø£ÿ&É ‘·<˚ø£+>± ÄkÕ«~düTÔ+{≤s¡T.
Á|ü‘´˚ øÏ+∫ ªãTø˘ {≤ø˘‡μ dü_≈Û î£ \qT Äø£]ÙkÕÔsTT. ‘Ó\T>∑T‘√ bÕ≥T Væ≤+B,
Ç+^¢wt Ç‘·s¡ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝À¢ì |ü⁄düøÔ ±\qT |ü_w¢ sü ‡Y , @C…+{Ÿ‡, &çÅdæãº ÷´≥sY‡,
]f…sTT\sY‡, s¡#·sTT‘·\T ‘·eT ‘·eT kÕº˝Ÿ‡˝À n+<ä+>± neT]Ã Á|ü<äs¡Ùq≈£î
ô|&É‘ês¡T. uÛ≤wü, kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·, dü+düÿ‹, e´øÏ‘Ô «· $ø±dü+, ôd’qT‡, f…ø±ï\J,
$<ä´, yÓ’<ä´+, |üsêés¡D+, yêDÏ»´+, <Í‘·´+, y˚TH˚C…à+{Ÿ, ôd’ø±\J, Áø°&É\T,
C≤Á>∑|ò” mø±qMT, bò˛ø˘ ˝ÀsY, Áf…Æã˝Ÿ ˝ÀsY, bÕ*{°, |òæ˝≤dü|ò”, bò˛{ÀÁ>∑|ò”, dæìe÷,
\*‘· ø£fi¯\T, n+‘·sê®rj·T dü+ã+<Ûë\T, »HêuÛ≤ >∑Dq, düπs«\T, ]b˛s¡Tº\T,
J$‘· #·]Á‘·\T, Ä‘·àø£<∏ä\T, nqTuÛÑyê\T-C≤„|üø±\T, j·÷Á‘ê s¡#·q\T, $$<Ûä
dü+|òüT≥q\ô|’ n<Ûä´j·THê\T, b˛{° |üØø£å\T, Ä<Ûë´‹àø£ Á>∑+<∏ë\T, jÓ÷>±,
u≤\ kÕVæ≤‘·´+ Ç{≤¢ nH˚ø£ s¡ø±\ |ü⁄düÔø±\‘√ e+<ä˝≤~ kÕº˝Ÿ‡ n+<äTu≤≥T˝À
ñ+{≤sTT. H˚wüq˝Ÿ ãTø˘ Á≥dtº, ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº, qy√<äj·T, $XÊ\+Á<Ûä,
düVü≤#·s¡, qe‘Ó\+>±D, qe#˚‘·q, Á|üC≤X¯øÏÔ, myÓTk˛ÿ, z]jÓT+{Ÿ ˝≤+>∑àHé,
z]jÓT+{Ÿ u≤¢ø˘ kÕ«Hé, |”ø±ø˘, |ü¬s‡ŒøÏºyé, Äø±sY ãTø˘‡, $+fÒCŸ ãTø˘‡, ô|+–«Hé,
s¡÷bÕ, Vü‰s¡ŒsY ø=*Hé‡, ã÷¢yéT‡ ãØ, ‘·÷*ø± ãTø˘‡, qej·÷q, ø√D≤sYÿ |ü_¢wüsY‡,
ùdCŸ, söf…&¢ ,®é Vü≤#ÓÃfÒ,º ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹ <˚ekÕúq+, Ç‘ê´~ ÁbÕ+rj·T C≤rj·T
n+‘·sê®rj·T Á|ü#·Ts¡D dü+düú\T Á|ü#·T]+∫q kÕe÷õø£ Á>∑+<∏ë\T ‘Ó\T>∑T
bÕsƒ¡≈£î\≈£î ∫s¡|ü]#·j·T+.
#ê˝≤eT+~ nb˛Vü≤ |ü&TÉ ‘·Tqï≥Tº |ü⁄düøÔ ±\T >∑‘êìøÏ e÷Á‘·yT˚ Äqyêfi¯ó¢ ø±<äT.
|ü⁄*≥®sY Áô|’CŸ $CÒ‘· Á|üd<æ ∆ä nyÓT]ø£Hé qe˝≤ø±s¡T&ÉT C≤Á|ò” ø¬ . j·T÷õ&çqdt
#ÓãT‘·Tq≥Tº ‘‘The book has many characteristics: some are extremely
old-fashioned story telling traits, but there are also a fair number of postmodern
traits, and the self-consciousness is one” nH˚~ eTTe÷à{Ïø° yêdüÔe+.
nHé-*$Tf…&é »qπswüHé nsTTq Ç|üŒ{Ï qe‘·s+¡ j·TTe‘·s+¡ m<äTs=ÿH˚ es¡eÔ ÷q
dü+|òüTs¡¸D\≈£L ìe‹Ô |ü⁄düÔø±˝À¢ ìøÏå|üÔyÓTÆ ñ+≥T+~. eTq n\+ø±]≈£î\T
dü÷∫+∫q≥Tº ªª<äwü|º Pü sê« n|æV≤ü ´sêú', ø±y˚´s¡d|ü ]ü Á>∑V‰ü ‘Y, düsπ « Hê ÇyêuÛ≤+‹,
eT<ÛTä e÷dü Çyé Á<äTe÷μμ eTq+ #·÷∫qM eTq≈£î ‘Ó*dæqM nsTTq|üŒ{ÏøìÏ ø±yê´˝À¢
s¡dj
ü T· Tø£+Ô >± e]í+|üã&ÉT‘·÷ edü+‘· ãTT‘·Te⁄˝À ∫>∑T]+∫ |ü⁄wæŒ+#˚ eø£øå √{Ïe˝…
edüT$Ô wüj÷· <äT\T ì‘·´q÷‘·q+>± XÀ_ÛdTü +Ô {≤sTT.
Á|ü|ü+#·+˝Àì $C≤„q XÊK\ìï{Ï Á>∑+<∏ë\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ñ+&˚≥Tº
ìsê«Vü≤≈£î\T C≤Á>∑‘·Ô\T rdüT≈£î+{≤s¡T. n‹X¯jÓ÷øÏÔ nqTø√ø£+&ç, ìC≤ìøÏ ãTø˘
ô|òsTTsY |ü⁄düøÔ ±\ø√ kÕe÷õø£ ¨<ë ìdüT+Ô ~. ø£e⁄\qT s¡#s· TT‘·\qT Ä<ä]+∫
Á|üyÓ÷{Ÿ #˚düTÔ+~. sêsTTr\‘√ bÕsƒ¡≈£î\ &ÉãT“qT Ä<ë#˚düTÔ+~. Á|ü‹ |ü⁄düÔø±ìï
ÇHÓ«dtºyÓT+{Ÿ>± dü+ø£*Œ+∫ Á|ü#·Ts¡D s¡+>±ìøÏ e÷¬sÿ{ŸqT düwæºdüTÔ+~. ªH˚qT
kÕº˝Ÿ˝À ñHêï, H˚qT #·<äTe<ä–q <ëìïμ n+≥÷ |ü⁄düÔø£+ Çø£ÿ&É dü+<äs¡Ù≈£î\‘√
dü+uÛ≤wædüTÔ+~. bÕsƒ¡≈£î&ç #˚‹øÏ neT] nø£ÿ&É qT+&ç ª¨+ ˝…’ÁãØμøÏ #˚s¡&Éy˚T
|ü⁄düÔø±ìøÏ Áu≤+&é Çy˚TCŸ. K+&É K+&Ü‘·sê˝À¢ mø£ÿ&Óø£ÿ&√ ìyêdü+ ñ+≥÷
s¡#·q\T yÓ\Te]+#˚ e+<ä˝≤~ eT+~ düTÁ|üdæ<ä∆ ø£e⁄\qT, s¡#·sTT‘·\qT,
|ü]XÀ<Ûä≈£î\qT m+<ä]H√ bÕsƒ¡≈£î\T H˚s¡T>± ãTø˘ ô|òsTTsY˝À ø£\TdüTø√e#·TÃqT.
á yÓTT‘·Ô+ m|æk˛&é˝À |ü⁄düÔø£+ sêdæq s¡#·sTT‘·, eTTÁ~+∫q |ü_¢wüsY,
Á|üyÓ÷{Ÿ #˚dæq @C…+{Ÿ, n$Tàq ]fÒ\sY, ãTø˘ ô|òsTTsY dæã“+~ Ç{≤¢ Á|ü‹
ˇø£ÿs¡÷ ˝≤uÛÑ|ü&É‘ês¡T. Ç+‘· ãVüQeTTFq (eT*ºô|¢ø˘‡) e‹Ô Á|üjÓ÷»Hê\T
ˇø£ÿ ãTø˘ ô|òsTTsY <ë«sêH˚ kÕ<Ûä´+. Ç~ |ü⁄düÔø±\ ô|<ä› |ü+&ÉT>∑. Çø£ÿ&É »]π>~
yê´bÕs¡+ nqTø√sê<äT, ø=qï Á|ü‹ |ü⁄düÔø£+ <ë«sê ≥qTï\ø=~› $C≤„q+ $y˚ø£+
bÕ´øÏ+>¥ s¡÷|ü+˝À $ìjÓ÷>∑<ës¡T&çì e]kÕÔsTT. ãTø˘ ô|òsTTsYqT neTàø±\
|ü]ÁX¯eT>±H˚ uÛ≤$+#·sê<äT. neTà e+{Ï |ü⁄düÔø£+ q$Tàq Á|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ ãTe«
ô|&ÉT‘·T+~. |ü⁄düÔø±\T C≤„q düeTT<ëj·÷\T, nø£åsê\T uÛ≤eC≤\ Äj·TT<Ûë\T,
eTìwæ Á|ües¡Ôq≈£L düe÷» |ü]es¡Ôq≈£L |ü⁄düÔø±\T |ü]|üPs¡ø±\T.
n+<äTøπ $TÁ‘·T˝≤sê! ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ ô|òsTTsY≈î£ CÒ ø=&É<ë+, yês¡+˝À
@<√ ˇø£ s√E yÓfi§¢<ë›+, düìïVæ≤‘·T\≈£L dü+<ä]Ù+#·eTì ø£ãTs¡T#˚<ë›+.
` qe ‘Ó\+>±D, k˛|ü‹ 19`12`2021
Á|ü‘´· ø£å ø±sê´\j·T ñ<√´>∑ ìs¡«Vü≤D˝À düV≤ü »+>± ‘·˝‘… Ô̊ nqT|üd‹úæ , Ä\dü´+, nÁX¯<,∆ä
ø±\j·÷|üq, yêsTT<ë, düôVA<√´>∑T\ eT<Û´ä ásê¸´ <˚«cÕ\‘√ ≈£L&çq nyê+∫Û‘· b˛{° e+{Ï
ne\ø£Då ≤\≈£î ‘êe⁄˝≈Ò î£ +&Ü dü+dü\ú T ‘·eT≈£î ø±e\dæq Ç‘√~øÛ £ ùde\qT ñ<√´>∑T\ qT+&ç
bı+<ä&ÜìøÏ M\T>± ªÇ+{Ï qT+&˚ ñ<√´>∑+ (WFH)μ #˚ùd $<ÛëHêìï nqTeT‹+∫ nqTdü]düTÔHêïsTT.
<ä÷s¡ uÛ≤s¡+, |üì y˚fi\¯ T, y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ y˚Tìj·÷, nqï bÕ˙j·÷\T, bÂs¡ ˇ‹Ô&ç Ç‘ê´~ düeTdü´\≈£î
<ä÷s¡+>± ùd«#·Ã>¤ ± dü»Hê‘·àø£+>± me] |üìyêfi¯ó¢ kÕeTs¡´ú + y˚Ts¡≈î£ dü+‘·|æÔ>± #˚dTü ø√e&ÜìøÏ
ªesYÿ Á|ò+ü yéT ¨+μ ñ<√´>∑+ $<Ûëq+ ‘·eT≈£î ø£*dæ e∫Ãq >=|Œü neø±X¯+>± á ‘·s+¡ j·TTe‘·
uÛ≤$k˛Ô+~.
Çø£ Ç+{Ï qT+#˚ ñ<√´>∑+

"We like to give people the freedom to work where they want, safe in the
knowledge that they have drive and expertise to perform excellently, whether they
(are) at their desk or in their kitchen. Yours truly has never worked out of an office,
and never will." - Richard Branson
ñ<√´– y˚fi≈¯ î£ Ä|òd” Tü ≈£î sêø£b˛sTTHê, e∫Ã dü]>±Z |üì#˚jT· ø£b˛sTTHê

yÓ+≥H˚ nø£ÿ&ç n~Ûø±] H√{ÏqT+&ç $ì|æ+#˚ ôV≤#·Ã]ø£ ªª@+ ‘·e÷cÕ #˚dTü HÔ êïyê!
#˚‘· ø±ø£b˛‘˚ Ç+{À¢ ≈£Ls√Ãμμnì. Ä|òd” sü Y >±] e÷≥qT m+‘·ø° #Ó$q ô|≥ºøb£ ˛‘˚
Ä ñ<√´–øÏ c˛ø±CŸ, ‘·<äT|ü] ôdq÷‡´sY, Ä ‘·sê«‘· düôdŒq¸Hé, $T‹MT]‘˚
ñ<√´>∑+ qT+&ç ‘=\–+∫ Ç+{ÏøÏ |ü+|æ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ Ç|üŒ{Ï <ëø±
ø=qkÕ–q |ü<‹∆ä . f…ø±ï\J Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|ü|+ü #·>e∑ THêìï düeT÷\+>± e÷πsÃdæ+~.
m+bÕ¢jTY yÓT+{Ÿ & C≤uŸesYÿ˝À $|üy¢ ê‘·àø£ $<ÛëHê\T nqT dü+<Ûëì+|üã&Ü¶sTT.
ø±sê´\j·÷\ ø£+|üP´≥Øø£sD ¡ eT]j·TT Ä{Ày˚TwüH‘é √ Äj·÷ ñ<√´>∑T\≈£î
˝≤bÕº|,t {≤u…{ ¢ ,Ÿ kÕàsYº bò˛Hé, |üs‡¡ q˝Ÿ ø£+|üP´≥sY\T yÓô’ |ò’ kÂø£s´¡ + ø£*Œ+#·&+É
<ë«sê ªesYÿ Á|ò+ü ¨+μ ñbÕ~Û $<Ûëq+ Á|ü|+ü #·+ q\TeT÷\\≈£î $dü]Ô +∫+~.
e‹Ô HÓ|’ ⁄ü D≤´\Tqï yêfi¯+¢ <ä]ø° 24/7 Á|ü|+ü #· yê´|ü+Ô >± düØ«dt ôdø±ºs˝ Y À |üì#˚ùd
neø±X¯+ ñ‘ê‡Vü≤e+‘·T\ ‘·\T|ü⁄ ‘·{+ºÏ ~. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>±H˚ Ç+{Ï qT+&˚
|üì#˚düT≈£îH˚ ñbÕ~Û eqs¡T\T esYÿbò˛sY‡≈£î n+~e#êÃsTT. $X¯«yê´|üÔ+>±
ñ<√´>∑T˝À¢ Á|ü‹ ◊<äT>∑T]˝À ˇø£s¡T Ç|ü⁄Œ&ÉT esYÿ Á|òü+ ¨+ dædüºyéT˝À |üì
#˚düTÔHêïs¡T. eTTqTà+<äT á neø±XÊ\T Ç+ø± Hê\T–+‘·\T ô|s¡>∑qTHêïsTT.
á H˚|ü<∏ä´+˝À ªesYÿ Á|òü+ ¨+μ $<ÛëHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ªñ<√´>∑ \ø£åD≤\
dæ<ë∆+‘·+μ (Job Characteristics Theory) ùde\ s¡+>±ìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæ+~.
yÓTs¡T¬>’q ùde\ <ë«sê e´øÏÔ>∑‘·+>± Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq y˚‘·q+ n+<äT
ø√e&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, esYÿ ø£\ÃsY <ë«sê kÕe÷õø£ dü+|ü<äqT n~Ûø£yÓTT‘·Ô+˝À
m{≤¢ düwæº+#·e#·TÃH√ ø±bÕ&Ée#·TÃH√ j·TTe ñ<√´>∑T\T (j·T+>¥ Ábıô|òwüq˝Ÿ‡)
á ñ<√´>∑\ø£D å ≤\ dæ<ë∆+‘·+ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. ø±sê´\j·÷ìø√ ø£sêà>±sê
ìø√ e‹Ô düú˝≤ìø√ Á|üj·÷DÏ+#˚ düeTj·÷ìï ≈£L&Ü |üì>± uÛ≤$+#·≈£L&É<äT
ªWork is something you do, not a place you go’ nì n+{≤s¡T ◊.{Ï. ì|ü⁄DT&ÉT
kÕÿ{Ÿ yÓT≈£Lÿ˝Ÿ. á dü÷#·qqT j·T+>¥ Ábıô|òwüq˝Ÿ‡ C≤„|üø£+ ô|≥Tºø=ì Ä|ò”düT
Á|üj÷· D≤\ nedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ »Øï f…+Æ qT ôd’‘+· Ábı&ÉøyºÏ é f…+Æ >± e÷s¡TÃø√&ÜìøÏ
esYÿ Á|òü+ ¨+ M\T ø£*ŒdüTÔ+~. düs¡∞ø£s¡D Áô|’y˚{°ø£s¡D Á|ü|ü+Nø£s¡D
dü+<äs¡“¤+˝À ñ<√´>∑ \ø£åD≤\ dæ<ë∆+‘·+ Ç+{À¢ qT+#˚ $<ÛäT\T ìs¡«Væ≤+#˚
ø±s¡´Áø£e÷ìï eT]+‘· düT\uÛÑ‘·s¡+ #˚düTÔ+~.
ñ<√´>∑ \ø£D å ≤\ dæ<ë∆+‘·+ (JCT) Á|ü<ëÛ q+>± ñ<√´– jÓTTø£ÿ ◊<äT
kÕeTsê∆´\T 1. HÓ|’ ⁄ü D´ yÓ$’ <Û´ä + (Skill Variety) 2. |üì >∑T]Ô+|ü⁄ (Task Identity)
3. |üì ÁbÕeTTK´‘· (Task Significance) 4. dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô (Autonomy) 5.Á|ü‹|ü⁄wæº
(Feed Back) \qT >∑eTq+˝À ñ+#·Tø=ì s¡÷bı+~+#·ã&ç+~. Á|ü‘´· ø£å ø±sê´\j·T
ñ<√´>∑ ìs¡«Vü≤D˝À düV≤ü »+>± ‘·˝‘… Ô˚ nqT|üd‹úæ , Ä\dü´+, nÁX¯<,∆ä ø±\j·÷|üq,
yêsTT<ë, dü¨<√´>∑T\ eT<Û´ä ásê¸´ <˚«cÕ\‘√ ≈£L&çq nyê+∫Û‘· b˛{° e+{Ï
ne\ø£D å ≤\≈£î ‘êe⁄˝≈Ò î£ +&Ü dü+dü\ú T ‘·eT≈£î ø±e\dæq Ç‘√~Ûø£ ùde\qT ñ<√´>∑T\
qT+&ç bı+<ä&ÜìøÏ M\T>± ªÇ+{Ï qT+&˚ ñ<√´>∑+ (WFH)μ #˚ùd $<ÛëHêìï
nqTeT‹+∫ nqTdü]düTHÔ êïsTT. <ä÷s¡ uÛ≤s¡+, |üì y˚fi\ ¯ T, y˚TH˚CyŸ TÓ +{Ÿ y˚Tìj·÷,
nqï bÕ˙j·÷\T, bÂs¡ ˇ‹Ô&ç Ç‘ê´~ düeTdü´\≈£î <ä÷s¡+>± ùd«#·Ã>¤ ± dü»Hê‘·àø£+>±
me] |üìyêfi¯ó¢ kÕeTs¡´ú + y˚Ts¡≈î£ dü+‘·|æ>Ô ± #˚dTü ø√e&ÜìøÏ ªesYÿ Á|òyü Té ¨+μ ñ
<√´>∑+ $<Ûëq+ ‘·eT≈£î ø£*dæ e∫Ãq >=|üŒ neø±X¯+>± á ‘·s+¡ j·TTe‘· uÛ≤$k˛Ô+~.
e´øÏ‘Ô «· $ø±dü $<ä´˝À 2020 ªe´øÏÔ yÓTs¡T>∑T<ä\ j·TT>∑+ (Age of Improving
ourselves) Äs¡+uÛÑ dü+e‘·‡s¡+>± Á|üø{ £ +Ï #·ã&çq H˚|<ü ´ä∏ +˝À j·TTe‘· ‘·eT yÓT+≥˝Ÿ
ôV≤˝ŸÔ eT]j·TT |òõæ ø£˝Ÿ |ò{
æ HŸ dÓ qt T ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷, ôd˝ŸŒ¤ øπ sY rdüT≈£î+≥÷, kÕe÷õø£
dü+ã+<Ûë\qT <ää &ÛÉ |üs#¡ T· ≈£î+≥÷, e‹Ô-Á|üe‹Ô s¡+>±˝À¢ sêDÏ+#·&ÜìøÏ dü+Á|ü<ëj·T
ñ<√´>∑+ ø£+fÒ esYÿ Á|ò+ü ¨+ kÂø£s´¡ e+‘·yTÓ +Æ <äì ø±s=Œπs{Ÿ ôdø±ºsY ≈£L&Ü
n+^ø£]düT+Ô ~.
Ç|üŒ{Ï es¡≈£î neT\T˝À ñqï Work From Office ˝À>∑\ Rat Race
qT+&ç düeTs¡∆e+‘·T\T ãj·T≥|ü&ç ñ‘ê‡Vü≤+>± düeT~∆ø£s¡+>± e÷πs+<äT≈£î
Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T n+<äT‘·THêïsTT. Á|üeTTK yêdüT•Ô *Œ >ö‘·yTé uÛ≤{Ïj÷· #Ó|⁄ü ‘·Tqï≥Tº
‘Once large companies realised that profits and company morals when
employees didn’t need to be present at all, working from home not only
made sense but introduced to level of useful lethargy that was missing in
the presence of an intimidating boss. μ nH˚ n_ÛÁbÕj·T+‘√ ø=‘·Ô‘·s¡+ @ø°uÛÑ$
kÕÔs¡T. n~Ûø±s¡T\T ø£*Œ+#˚ uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T˝ÒM ˝Ò≈£î+&É>± open office <ë«sê
»]π> ø±s¡´ø£˝≤|ü\ìï{Ï˙ home office q&É|ü>∑\>∑&É+ ñ<√´s¡+>∑+˝À e∫Ãq
|ü]D≤eT+>± bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘·Ô\T ôd’‘·+ >∑T]Ô+#ês¡T.
Ç+{Ï qT+&ç |üì#˚jT· &ÜH˚ï ªf…©ø£eT÷´{Ï+>¥, f…©esYÿ, yÓTTu…˝ ’ Ÿ esYÿ,
]yÓ÷{Ÿ esYÿ, ô|ò¢øÏ®_˝Ÿ esYÿμ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. á |ü<ë\ s¡÷|üø£s¡Ô C≤ø˘
ì˝Òd¢ .t ø±*bò˛]ïj·÷≈£î #Ó+~q áj·Tq eT+∫ sê¬ø{Ÿ XÊÁdüyÔ ‘˚ .Ô· 1973 ÁbÕ+‘·+˝À
f…*es¡ÿsY |ü]uÛ≤wüqT yê&ÉTø£˝ÀøÏ ‘Ó∫Ãq C≤ø˘ ì˝Òd¢ t qT ªbòÕ<äsY Ä|òt f…©e]ÿ+>¥μ
>± |æ\TkÕÔs¡T. áj·Tq á s¡+>±ìï dü+|ü<ä«+‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ ‘JALA interna-
tional’ dü+düúqT kÕú|æ+#ês¡T. f…©e]ÿ+>¥ô|’ Managing Tele working, Making
Telecommuting yÓTT<ä˝…’q s¡#·q\T #˚XÊs¡T. |üì |ü⁄q' ø£\Œq≈£î dü+ã+~Û+∫
1960\ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Á|üD≤[ø£\T, •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T
yÓTT<ä˝…’q|üŒ{ÏøÏ1975˝À Ç*¢HêsTTdt≈£î #Ó+~q y˚TH˚C…à+{Ÿ s¡+>∑ ì|ü⁄DT\T
Á¬>>¥ ÄsY.z˝≤∆yéT eT]j·TT C….]#·sY¶ Vü‰¬øàHé \T dü+j·TTø£Ô+>± s¡÷bı+~+∫q
ªñ<√´>∑ \ø£åD≤\ dæ<ë∆+‘·+μ ãVüQfi¯+>± yê´|æ˝ Ô ÀøÏ e∫Ã+~. düsfi¡ ‘¯ s· y¡ TÓ qÆ |üì
$<Ûëq+ <ë«sê düs√«‘·ÿwüyº TÓ qÆ ñ‘êŒ<äø‘£ ˚ \ø£´å +>± ñ<√´>∑ \ø£Då ≤\ dæ<ë∆+‘·+
e‹Ô<ës¡T\≈£L ñ<√´>∑ düe÷C≤\≈£L m+‘·>±H√ ñ|üø]£ düT+Ô ~. ns¡úe+‘·yÓTÆq
|üì nqTuÛÑe+, u≤<Ûä´‘êj·TT‘·yÓTÆq |üì nqTuÛÑe+, |òü\<ëj·Tø£yÓTÆq |üìC≤„q+
nH˚ Á‹eTTK e÷qdæø£ XÊÁdüÔeP´Vü‰ìï nqTdü]+∫ e‹Ô ñ<√´>±\ ìs¡«Vü≤D˝À
Á|üuÛ≤$‘ê+XÊ˝…’q Áù|s¡D (Motivation), dü+‘·|æÔ (Satisfaction), |üìrs¡T
(Performance), nqT|üdæú‹‘·«+ (Absenteeism), eT]j·TT yê]¸ø±<ëj·T+
(Turnover) nH˚ ◊~+{Ïì kÕqT≈£L\+>± eT\T#·Tø√e&Üìï ñ<√´>∑ \ø£åD≤\
dæ<ë∆+‘·+ $e]düTÔ+~. Ç+<äT≈£î z˝≤∆yéT & Vü‰ø£àHé\T sêdæq Work Redesign
Á>∑+<∏ä+ j·TTe‘·≈£î esYÿ Á|òü+ ¨+ >∑T]+∫ mH√ï yÓTfi¯≈£îe\T #Ó|ü⁄‘·T+~.
yÓTÁ{Ï≈£î´˝ÒwüHé Äô|’ $<ë´s¡Ω‘·\T ø£*– n_Ûe~∆ HÓ’|ü⁄D≤´\T>±
ù|s=ÿqã&çq ªHÓ’|ü⁄D´+ (Skill), Á|üe÷D+ (Scale), y˚>∑+ (Speed)μ \qT n+~
|ü⁄#·TÃ≈£îqï j·TTerj·TTe≈£î˝…es¬ H’ ê ‘·eT Ç+{Ï qT+&˚ ñ<√´>∑+ #˚dTü ø√e#·TÃ.
eTTK´+>± yÓT&çø£˝Ÿ & ôV≤˝ŸÔ, ø£+|üP´≥sY & ◊{Ï, ø£deºü TsY düØ«ôddt, m&ÉT´πøwüHé &
Áf…ìÆ +>¥, ùd˝Ÿ‡, møö+{Ï+>¥ & ô|òH’ êHé‡ s¡+>±\T esYÿ Á|ò+ü ¨+ ñ<√´>±eø±XÊ\qT
$]$>± ø£*ŒdüTHÔ êïsTT. M{Ï˝À¢ &˚{≤ m+Á{°, &Ü≈£îýÓT+fÒwüHé, Á|üP|òt Ø&ç+>¥,
f…Æ|æ+>¥, ô|sTT&é düπs«, ˝À>√ &çC…’ì+>¥, Á>±|òæø˘ &çC…’ì+>¥, |üesY bÕsTT+{Ÿ
Á|üC…+fÒwüHé, ÁôdŒ&é w”{Ÿ m+Á{°, ˝≤+π>«CŸ Á{≤Hé‡˝ÒwüHé, ÄHé˝…’Hé n&É«sYf…ÆCŸ
yÓT+{Ÿ, esY¶ Áô|dt &Óe\|üsY, ø±+f…+{Ÿ &Óe˝…|üsY, ø£düºeTsY düØ«dt ]Á|üC…+fÒwüHé,
]Á≈£L≥sY, ø±˝Ÿ ôd+≥sY nk˛dæj˚T{Ÿ‡, ˝Òãs¡sY, dü|ü¢j·TsY, ÄHé ˝…H’ é {°∫+>¥ &
yÓT+≥]+>¥, ø±|” Áùdº≥õdtº, ˝ÀHé ÁbıyÓ’&ÉsY, ù|yÓT+{Ÿ‡ & ø£˝…ø£åHé‡ y˚TH˚»sY,
áyÓ+{Ÿ y˚TH˚»sY, ≥÷sY ¬>’&é ‘·~‘·s¡ ñ<√´>±\ <ë«sê n_Ûs¡T∫ #=s¡e\qT
ã{Ïº s√E≈£î j·÷uÛ…’ qT+&ç e+<ä &Ü\s¡T¢ n+fÒ eT÷&ÉT qT+&ç @&ÉTy˚\
s¡÷bÕj·T\ es¡≈£î dü+bÕ~+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ ñ+~. ‘êeTT ìedæ+#˚ ÿéT
{ÖHé yÓTT<ä\T <˚X¯ $<˚XÊ\≈£î #Ó+~q ø£+ô|˙\˝À nuÛ´Ñ s¡T\
ú T >∑+≥\T, s√E\T,
yêsê\T, HÓ\\ ˝…ø£ÿq bÕ´πøJ˝À¢ |üì #˚j·Te#·TÃ.
>√¢ã˝Ÿ ø£+ô|˙˝…’q VipLid, TTEC, DELL, Hopper, Kelly Services,
Intuit, United Health Group, Aenta, Kplan, Board Path Health Care
Services, WSI, K12, BCD travel, Hartford, Appen, Meeshow, Lion Bridge,
Amazon, Syker, Human, Liveops, GitLab, Invitae, Hibu, Thermofisher, CACI
international ˝≤+{Ï e+<ä≈£î ô|’∫\T≈£î dü+düú\T j·TTe‘·≈£î $düÔ‘·yÓTÆq
ñbÕ~Û eqs¡T\qT ø£*ŒdüTHÔ êïsTT. ≈£î≥T+ã+‘√ ñ+≥÷, Ç+{Ï Ks¡TÃ\qT bı<äT|ü⁄
#˚dTü ø=ì, Á|üj÷· D+ eT]j·TT Á{≤|òøæ ˘ düeTdü´≈£î <ä÷s¡+>±, kÂø£s´¡ e+‘·+>±
ñ‘êŒ<äø‘£ ê kÕeTsêú´ìøÏ |ü<Tä qTô|&ÉT‘·÷, ùd«#·Ã>¤ ±, ˇ‹Ô&øç Ï <ä÷s¡+>± |üì#˚ùd
eédü>ú ± bÕ´wüH‘é √ ÁøÏjT˚ {Ïyé ≥#Y‘√ |üì#˚ùd j·T+>¥ Ábıô|òwqü ˝Ÿ‡ ø√dü+ ªesYÿ
Á|ò+ü ¨+μ $q÷‘·ï <ë«sê\qT ‘Ós∫ ¡ e⁄+∫+~. eTq <˚X+¯ ˝Àì eTT+u…,’ &Û©ç ,¢
ø£\ø£‘êÔ, ôV’≤<äsêu≤<é, #ÓHï’Ó , u…+>∑Tfi¯Ss¡T, nVü≤à<ëu≤<é, C…|’ Pü sY, |üPDÒ, $XÊK|ü≥ï+,
dü÷s¡‘Y e+{Ï eTTK´ eTVü‰q>∑sê˝À¢ eTTqTô|qï&É÷ ˝Òì$<Û+ä >± esYÿ Á|ò+ü ¨+
|ü≥¢ ñ<√´>∑T\T yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T.
ªC…&μé ‘·s+¡ j·TTerj·TTe≈£î˝≤sê! MT u…&é s¡÷y˚T MT Ä|òd” Tü ø±>∑\<äT,
MT eT+#·yT˚ MT ≈£îØÃ>± e÷s¡>\ ∑ <äT, MT ø£+|üP´≥sY &Óùdÿ MT ;s¡Tyê nsTTb˛
>∑\<äT. MTs¡T düs«¡ dü«‘·+Á‘·T\T, MTs¡T |üPsê |üìeT+‘·T\T, MTs¡T u…dºt ø£eT÷´ì
øπ ≥sY‡. Çyêfi¯ MTs¡T WqHêï ø±<äHêï Ç+{Ï qT+#˚ ñ<√´>∑+ #˚jT· &É+ ø£fie¢¯ TT+<äTqï
yêdüeÔ +. Ç+πø+ dæ<+∆ä ø£+&ç..!
` qe ‘Ó\+>±D k˛|ü‹, 09`01`2022

b˛{°|Øü ø£\å T ˇø£ s¡ø+£ >± j·TT<ä+∆ ˝≤+{Ïy.˚ ˇø£ ñ<√´>±ìøÏ e+<ä qT+∫ yÓsTTéT+~
b˛{°|ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. ø=ìïkÕs¡T¢ b˛{° \ø£å˝À¢ ≈£L&Ü ñ+≥T+~. $»j·T+ kÕ~Û+#ê\+fÒ m+‘·{Ï
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’Hê <äs¡U≤düTÔ#˚düTø√e&É+ <ä>∑Zs¡ yÓTT<ä\Tø=ì ÄKs¡T<Ó’q Ç+≥s¡÷«´ <ëø± nH˚ø£
¬>\T|ü⁄ eP´Vü‰\ ($ìï+>¥ ÁkÕº≥Jdt)qT nuÛ´Ñ s¡T\ú T nqTdü]düTÔ+{≤s¡T. M{Ï˝À¢ |üØø£\å ≈£î düqï<ä+∆
(Á|æ|üπswüHé) ø±e&ÉeTH˚<˚ Á|ü<Ûëq eP´Vü≤+. Á|æ|üπswüHé˝À uÛ≤>∑+>±H˚ nuÛÑ´s¡Tú\+<äs¡÷ e÷~]
|üØø£å\T ˝Ò<ë nuÛ≤´dü |üØø£å\T (e÷ø˘ f…düTº\T) ‘·|üŒø£ sêj·÷*‡ e⁄+≥T+~.
e÷ø˘ f…düTº\T sêdü÷Ô ñ+&É+&ç

#·<äTe⁄\T |üP]Ô ne&É+‘√H˚ J$‘·+˝À dæús¡|ü&˚+<äT≈£î j·TTer
j·TTe≈£î\T eTTeTàs¡ Á|üjT· ‘êï\T #˚dTü +Ô {≤s¡T. ≈£î≥T+ã+ qT+∫ dü+Áø£$T+∫q
e‹Ô, ÇwüºyÓTÆq yê´bÕs¡+, H˚s¡TÃ≈£îqï |üqT˝À¢ dæús¡|ü&˚yêfi¯ó¢ ø=+<ä¬s’‘˚, ø£∫Ã‘·+>±
@<√ ˇø£ ñ<√´>∑+ dü+bÕ~+#ê\qT≈£îH˚yêfi¯ó¢ eT]ø=+<äs¡T. ñ<√´>∑+ \ø£å´+>±
ô|≥Tº≈£îqï j·TTe≈£î\T ¬øØsY ¬>’&ÓHé‡ rdüT≈£î+≥÷ H√{Ï|òæπøwüq¢ ø=s¡≈£î m<äTs¡T
#·÷düTÔ+{≤s¡T. sêÁwüº πø+Á<ä |ü_¢ø˘ düØ«dt ø£MTwüqß¢ Ç‘·s¡ Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑dü+düú\T
‘·eT ]Á≈£Lf…à+{Ÿ πø\+&ÉsY yêØ>± H√{Ï|òæπøwüqT¢ yÓ\Te]düTÔ+{≤sTT. m|üŒ{Ï
ø£|⁄ü Œ&ÉT H√{Ï|øπæò wüqq¢ T <äwæ˝
º Àe⁄+#·Tø=ì ø√∫+>¥ ôd+≥s¡T¢ •ø£D
å ≤ ‘·s>¡ ‘∑ T· \qT
ÁbÕs¡+_ÛkÕÔsTT. á dü+<äs¡“¤+˝À ø√∫+>¥ ôd+≥s¡T¢, ø±+|æ{Ï{Ïyé m>±®yéT‡
yÓT{°]j·T˝Ÿ $Áø£jT· <ës¡T\T |ü_w¢ sü T¡ ¢ ñ<√´>±s¡T\
ú ø√dü+ #˚ùd Vü≤+>±e÷ n+‘ê
Ç+‘ê ø±<äT. Á|ü<Ûëq q>∑sê˝À¢H˚ ø±≈£î+&Ü õ˝≤¢ ‘ê\÷ø± eT+&É\ πø+Á<ë˝À¢
bı<äT›qTï+∫ sêÁ‹<ëø± ø√∫+>¥ ø±¢düT\ ù|]≥ nuÛÑ´s¡Tú\T m<äTs=ÿH˚ ˇ‹Ô&ç,
sêø£b˛ø£˝À¢ #˚ùd Vü≤&Ü$&ç #Ó|Œü ‘·s+¡ ø±<äT. m+<äTø£+fÒ b˛{°|Øü ø£\ å T ˇø£ s¡ø+£ >±
j·TT<ä∆+ ˝≤+{Ïy˚. ˇø£ ñ<√´>±ìøÏ e+<ä qT+∫ yÓsTTéT+~ b˛{°|ü&ÉT
‘·T+{≤s¡T. ø=ìïkÕs¡T¢ b˛{° \ø£å˝À¢ ≈£L&Ü ñ+≥T+~. $»j·T+ kÕ~Û+#ê\+fÒ
m+‘·{Ï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’Hê <äs¡U≤düTÔ#˚düTø√e&É+ <ä>∑Zs¡ yÓTT<ä\Tø=ì ÄKs¡T<Ó’q
Ç+≥s¡÷«´ <ëø± nH˚ø£ ¬>\T|ü⁄ eP´Vü‰\ ($ìï+>¥ ÁkÕº≥Jdt)qT nuÛÑ´s¡Tú\T
nqTdü]düTÔ+{≤s¡T. M{Ï˝À¢ |üØø£å\≈£î düqï<ä∆+ (Á|æ|üπswüHé) ø±e&ÉeTH˚<˚ Á|ü<Ûëq
eP´Vü≤+. Á|æ|sπü wüH˝
é À uÛ≤>∑+>±H˚ nuÛ´Ñ s¡T\ú +<äs÷¡ e÷~] |üØø£\ å T ˝Ò<ë nuÛ≤´dü
|üØø£å\T (e÷ø˘ f…düTº\T) ‘·|üŒø£ sêj·÷*‡ e⁄+≥T+~.
eTq <˚X¯+˝À |ü_¢ø˘ Áô|’y˚{Ÿ n˙ï ø£*|æ yÓsTT´ j·T÷ìe]‡{°\THêïsTT.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ Á>±&ÉT´j˚T≥T¢ 66\ø£\ å T, b˛düTÁº >±&ÉT´j˚T≥T¢ 15\ø£\ å T yÓTT‘·+Ô
81 \ø£å\eT+~ nuÛÑ´s¡Tú\T á $X¯«$<ë´\j·÷\ qT+&ç ñrÔs¡Tí˝…’ ãj·T≥≈£î
edüTÔHêïs¡T. Mfi¯fl‘√bÕ≥T z mq$T~ ø√≥¢eT+~ |ü≥ºuÛÑÁ<äT\T Ç|üŒ{Ïπø
ñ<√´>±\ø√dü+ m<äTs¡T#·÷düTÔHêïs¡T. n+fÒ Ç+#·T$T+#·T z |ü~ ø√≥¢eT+~
<ëø± C≤rj·T kÕúsTT˝À »]π> $$<Ûä |üØø£å\≈£î b˛{°|ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. Mfi‚¢ eT∞¢
mefi¯¢ sêÁwüº+˝À yêfi¯ó¢ sêÁwüºkÕúsTT˝À |ü_¢ø˘ düØ«dt ø£MTwüHé ìs¡«Væ≤+#˚ $$<Ûä
|üØø£å\≈£î Vü‰»s¡e⁄‘·T+{≤s¡T. n~ @ kÕúsTT |üØø£å nsTTHê @ ñ<√´>±ìøÏ
dü+ã+~Û+∫+<Ó’Hê $»j·T+ kÕ~Û+#ê\H˚ ‘·|üq nuÛÑ´s¡Tú\≈£î+&Ü*. Á|æ|üπswüHé
n+fÒ ø±¢düT\T $q&É+, dü+ã+~Û‘· nø±&ÉMT |ü⁄düÔø±˝À¢+∫ H√≥T‡ sêdüTø√e&É+,
yÓT{°]j·T˝Ÿ‡ ‹s¡π>j·T&É+, Á>∑÷|t &çdüÿwüHé‡ e÷Á‘·y˚T ø±<äT. M{ÏøÏ‘√&ÉT nuÛ≤´dü
|üØø£å\T ˝Ò<ë e÷~] |üØø£å\T sêj·T&É+ Á|æ|üπswüHé˝À n‘·´+‘· ø°\ø£+.
$$<Ûä b˛{° |üØø£˝ å À¢ ø£+f…+{Ÿ Á|æ|sπü wüH‘é √ bÕ≥T e÷ø˘ f…dTü \ º T M˝…q’ ìï
m≈£îÿe sêdæq+<äTH˚ ‘êeTT ìj·÷eTø£+ bı+<ä>*∑ >±eTì $CÒ‘\ · T #Ó|⁄ü ‘·THêïs¡T.
á H˚|ü<∏ä´+˝À ªe÷ø˘f…düTºμ\ >∑T]+∫q dü+|üPs¡í ne>±Vü≤q Á|ü‹ ñ<√´>±]úø°
nedüs¡+. ‘êeTT sêùd |üØø£å @<Ó’Hê nuÛÑ´s¡Tú\T ‘·eT Á|æ|üπswüHéqT ¬s+&ÉT
uÛ≤>±\T>± $uÛÑõ+#·Tø√yê*‡ ñ+≥T+~. yÓTT<ä{Ï~ $wüj·T düeTTbÕs¡®q
(Acquiring of content), ¬s+&√~ $wüj·T düeTs¡ŒD (Presentation of content)
$wüjT· düeTTbÕs¡q® ≈£î ø±¢dTü \T, H√≥T‡, yÓT{°]j·T˝Ÿ, &çdÿü wüH‡é ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘ç ,˚
e÷ø˘ f… d ü T º \ T $wü j · T dü e Ts¡ Œ D≈£ î nedü s ¡ y Ó T Æ q HÓ ’ | ü ⁄ D≤´ìïkÕÔ s TT.
$.ÄsY.@. qT+&ç dæ$˝Ÿ düØ«ôddt |üØø£å\ <ëø± >∑‘· Á|üX¯ï |üÁ‘ê\qT <äwæº˝À
ñ+#·Tø=ì dæ\ãdt Ä<Ûës¡+>± Á|üXï¯ \ yÓsTTfÒCŸ Ä<Ûës¡+>± e÷~] Á|üXï¯ |üÁ‘ê\qT
s¡÷bı+~+∫ Ç{≤¢ dü+düú\T ìs¡«Væ≤+#˚ qeT÷Hê |üØø£å˝Ò nuÛ≤´dü |üØø£å\T. á
e÷ø˘ f…dTü \ º T Á|ü<ëÛ q+>± nuÛ´Ñ s¡T\ú ≈£î ‘êeTT düeTTbÕ]®+∫q $wüj·T|ü]C≤„Hêìï
|üØøÏ+å #·ø√e&ÜìøÏ, f…+Æ y˚TH˚Cà… +{Ÿ #˚dTü ø√e&ÜìøÏ, |üØø£å sêùd≥|ü⁄Œ&ÉT @s¡øy£ TÓ qÆ
bıs¡bÕ≥T¢ ‘·|ü⁄Œ\T <=s¡¢≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
eTT+u…’øÏ #Ó+~q TEDx Speaker, CATKing Educare dü+düú Founder
& CEO’ düT$T‘Ydæ+>¥ >±+BÛ e÷ø˘f…düTº\qT ªb˛{°|üØø£å\ #Û˚<äHêÁkÕÔ\Tμ>±,
ªeTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô\ ø√X¯+μ>± n_Ûe]í+#ês¡T. e÷ø˘f…düTº\T sêj·T&É+ e\q
nuÛ´Ñ s¡T\ ú ≈£î @&ÉT s¡ø±\ Á|ü‘´˚ ø£ Á|üj÷Ó »Hê\T+{≤j·T+≥THêïs¡T düT$T‘Y >±+BÛ.
n$ 1. |üØø£å s√E≈£î MTø√ ◊&çj·÷ edüTÔ+~ (Get an Idea of ªD Day’),
2. Á|æ|sπü wüHé MT<ä Á|ü‹uÛ≤ Á|ü<sä Ù¡ q |ü≥¢ $X‚w¢ D
ü ≤ kÕeTs¡´ú + nãT“‘·T+~ (Analyse
preperation and performance), 3.$_Ûqï eP´Vü‰\ô|’ |ü≥Tº edüTÔ+~ (Try
different strategies), 4.düeTj·T dü÷Œ¤]/Ô düeTj·T dü~«ììjÓ÷>∑+ |ü≥¢ ne>±Vü≤q
@s¡Œ&ÉT‘·T+~ (Efficient use of time) 5. ã˝≤\T ã\V”≤q‘·\T @$T{À
‘Ó\TkÕÔsTT (Know your mastery and areas where you fall short), 6. |üØø£å\
uÛÑj·÷ìï ‘·‘·Ôs¡bÕ≥TqT b˛>=&É‘êsTT (Reduces pre-exam nervousness),
7. |üØø£å |üØø£å≈£î nuÛÑ´]ú kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹ì |ü]s¡øÏåkÕÔsTT (Keep a track of
progress). M{ÏøÏ ‘√&ÉT |üØø£å >∑~˝À m<äTs¡j˚T´ Á|ü‹ nyê+‘·sêìï düT\uÛÑ+>±
m<äTs=ÿH˚ X¯øÔÏ (capacity)ì, j·TTøÏÔ (Logic)ì ≈£L&Ü e÷ø˘ f…dTü \ º T ÇkÕÔjT· +{≤s¡T
düT$T‘Y >±+BÛ. |üØø£å sêj·÷\H˚ ñ‘ê‡Vü‰ìï (Ease of participation)
ø£*Œ+#·&+É ‘√bÕ≥T |üØø£\ å qT X¯øeÔÏ +‘·+>± m<äTs=ÿH˚ (Power to participate) nH˚
e÷qdæø£ kÕúsTT\qT e÷ø˘ f…dTü \ º T ø£*ŒkÕÔsTT. Ä‘·à$XÊ«dü+ (Self Confidence),
d”«j·TÚqï‘·´+ (Self Esteem) e÷ø˘ f…dTü \ º <ë«sê j·TTe‘·≈î£ n\e&É‘êsTT.
$ìï+>¥ ÁkÕº≥Jdt˝À n‹eTTKýÓTqÆ ‘The goodness of fitness’ e÷ø˘ f…dTü \ º
eT÷\+>± dæ~d∆ Tü +Ô ~. ‘If you don’t pass the mock test, you will find it difficult
to pass the real exam’ nH˚ b˛{°|üØø£å\ •ø£åD≤ ì|ü⁄DT\ düTì•‘· yê≈£îÿqT
j·TTe‘· dü<ë ‘·eT m<äT>∑T<ä\≈£î kÕqT≈£L\+>± d”«ø£]+#ê*‡e⁄+~.
‘Practice makes man perfect’ nH˚ dü÷øÏÔ eTq+ $+≥Tqï<˚. e÷ø˘ f…düTº\T
“Trial Exams” ø±e&É+e\¢ ˇπø $wüj·T+ô|’ mìïs¡ø±\ Á|üX¯ï\T @$<Ûä+>±
n&ÉT>∑T‘ês√ ‘Ó\TdüTÔ+~. @ b˛{° |üØø£å˝ÀHÓ’Hê n&çπ> Á|üX¯ï˝À¢ 1. $düŒwüºyÓTÆq
Á|üX¯ï\T (Open questions), 2. |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£ Á|üX¯ï\T (Probing questions), 3.
Á|ü<Ûëq Á|üX¯ï\T (Leading questions), 4. ãs¡TyÓ’q Á|üX¯ï\T (Loaded
questions), 5. ì\Te]+#˚ Á|üXï¯ \T (Funnel questions), 6. ‹|æŒ n&ç> π Á|üXï¯ \T
(Recall and process questions), 6. bÕ+&ç‘·´ Á|üX¯ï\T (Rhetorical questions)
ñ+{≤sTT. M{Ï˝À¢ y˚{ÏøÏ m{≤¢ düe÷<ÛëHê\T sêj·÷˝À ns¡úeTe⁄‘·T+~. e÷ø˘
f…düTº\T nuÛÑ´s¡Tú\≈£î problem solving techniques and tools >± |üìø=kÕÔsTT.
Á|üXï¯ \ n+‘·sêsêúìï >∑T]Ô+#·&+É , ‘ê]ÿø£ X¯øÔÏ (Logical skills) ì ñ|üj÷Ó –+#·&+É
<ë«sê nuÛÑ´s¡Tú\≈£î ñ‘·ÔeT ñ<˚«>∑y˚T<ÛädüT‡ (High emotional intelligence),
ìsêíj·Tø£X¯øÏÔ (Decesion making) |ü≥Tºe&ÉT‘·T+~. eTTK´+>± Á|üX¯ï\T-
düe÷<ÛëHê\qT düeTdü´\T-|ü]cÕÿsê\T (Issues-Solutions) nH˚ $|ü⁄˝≤s¡ú+˝À
$y˚∫+#·T≈£îH˚ eTT+<ädTü Ô Á|üÁøÏjT· >± e÷ø˘ f…dTü \ º T nuÛ´Ñ s¡T\
ú qT kÕqã&É‘êsTT.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT e÷ø˘ f…düTº\T ‘offline’ ˝À |üØøå± πø+Á<ë˝À¢H˚ »]π>$. mø£ÿ&√ q>∑sê˝À¢
eTTK´|ü≥ºD≤˝À¢ ìs¡«Væ≤+#·ã&˚$.
uÛÖ‹ø£+>± yÓfi&¢¯ eÉ TH˚~ nuÛ´Ñ s¡T\
ú ≈£î <ä÷s¡u≤Û s¡+, Ä]úø£ uÛ≤s¡+‘√ ≈£L&ÉT
≈£îqï~ ø±e&É+ e\¢ nqT≈£îqï+‘· eT+~ Vü‰»s¡jT˚ ýêfi¯ó¢ ø±<äT. f…ø±ï\J Ç|ü⁄Œ&ÉT
‘online’ ˝À e÷ø˘fd … Tü \
º T sêùd+<äT≈£î kÂø£sê´\qT ø£*Œ+∫+~. Ç+{À¢ ≈£Ls=Ãì
˝Ò<ë }fiÀ¢ Ç+≥¬sï{Ÿ ôd+≥s√¢ ≈£Ls=Ãì ø£+|üP´≥sY <ë´sê s√E≈£î mìï |üØø£˝ å H’… ê
nuÛ´Ñ s¡T\ú T sêjÓTT#·TÃ. b˛{°|Øü ø£\å ≈£î dü+ã+~Û+∫q düeTdüÔ e÷qdæø£ Ä+<√fi¯q\T
(The pressure to perform, Anxiety disorder, Obsessive-Cumplsive disorder,
qT e÷ø˘ f…dTü \
The fear of failure) º T sêj·T&É+ <ë«sê nuÛ´Ñ s¡T\
ú T düTHêj·Tdü+>±
n~Û>∑$T+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. |ü≥Tº<ä\‘√ ÁX¯$T+∫ yÓT<ä&ÉT˝À ìøÏå|üÔ+ #˚düT≈£îqï
düu≈®… î£ qº +‘ê ndü\T |üØø£˝ å À ‘·>T∑ Ø‹q Á|ü<]ä Ù+#·&ÜìøÏ e÷ø˘ f…dTü \ º T z sê#·e÷s¡+Z .
ñ<√´– m+|æø˝ £ À Ç+≥s¡÷«´ #ê˝≤ eT≥T≈£î HêeTe÷Á‘·yT˚ .
sê‘· |üØø£å (&çÁdæÿ|æyº é ø±y=#·TÃ, Äu…ø® yºÏ é ø±y=#·TÃ) ˝À kÕ~Û+∫q e÷s¡Tÿ˝Ò
m+|æø£˝À ìsêíj·Tø£ bÕÁ‘· b˛wækÕÔsTT. ø±ã{Ïº eT+∫ k˛ÿs¡T sêe&ÜìøÏ “PAI
(Perform Analyse Improve)” Score Key>± e÷ø˘ f…düTº\T b˛{°|üØø£å˝À¢
dü|òü©ø£‘·+ ø±e&ÜìøÏ $<ë´s¡Tú\≈£î ñ‘·ÔyÓ÷‘·ÔeT kÕ<ÛäHê\T. j·TTeøÏXÀsê\÷!
ñ‹øÏq #=ø±ÿ≈£î ÇÁd”Ô nedüsy¡ TÓ qÆ ≥Tº HÓ\\T dü+e‘·‡sê\ ‘·sã¡ &ç $ì #·~$
Ä]®+∫q MT $wüj·T |ü]C≤„Hêìï Á|ü<ä]Ù+#·&ÜìøÏ e÷ø˘f…düTº\T eT+∫
ñ‘˚CÔ ≤˙ï n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ø±\Œìø£‘q· ÷ Çe«>∑\e⁄. bÕ˝§Zì #·÷&É+&ç.
` qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ Ä~yês¡+ 31`10`2021
¬øØsY ÁuÒø˘ düπs«-2005 ù|s=ÿqï≥Tº Äs¡T e÷kÕ\ qT+&ç ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ es¡≈î£
nuÛ´Ñ s¡T\ú T eé~Û rdüTø√e#·TÃ. Ç+‘·≈î£ $T+∫ ¬øØsY ÁuÒø˘ ñqï≥¢sTT‘˚ eT∞¢ dæsú |¡ &ü &É +É ø£wºüyT˚
eT]. ñ‘·Œ‹Ô, ùde\T n~ @ ôdø±ºsY nsTTHê q\uÛ’… ◊<˚+&ÉT¢ <ë{Ïqyêfi¯ó¢ m{Ïº|]ü dæ‹ú ˝Àq÷
¬øØsY ÁuÒø˘ rdüTø√sê<ä+≥THêïs¡T y˚TH˚Cà… +{Ÿ s¡+>∑ ì|ü⁄DT\T. ñ<√´>±ìøÏ ñ<√´>±ìøÏ eT<Ûä´
$sêe÷ìïj·T÷s¡|t ˝À ªn&É˝Ÿº >±´|t Çj·TsYμ nì, nyÓT]ø±˝À ªdüu≤“{Ïø£˝Ÿμ n+{≤s¡T. á
düeTj·T+˝À nuÛÑ´s¡ú\+<äs¡T <ë<ë|ü⁄>± nqTuÛÑyê\ eT~+|ü⁄, HÓ’|ü⁄D≤´\ ô|+|ü⁄ ô|’H˚ï
<äwæºkÕ]kÕÔs¡T. yÓqTø£ ã&çq <˚XÊ˝À¢ ¬øØsY >±´|t nH˚~ Ä–b˛e&É+ ˝Ò<ë ‹]– n<˚ #˚j·T&É+
(Stop or U-turn) >± e÷]b˛sTT+~.
¬øØsY >±´|tqT n~Û>∑$T+#·&É+ m˝≤?

j·TTer j·TTe≈£î\T ø√s¡T‡\T |üP]Ôø±>±H˚ ‘·eT‘·eT HÓ|’ ⁄ü D≤´\ y˚Ts¡≈î£
n+~e∫Ãq neø±XÊ\ y˚Ts¡≈î£ @<√ z ø£+ô|˙˝À ñ<√´>∑+˝À #˚]b˛‘·T+{≤s¡T.
ø=+‘· ø±\+ |üì#˚XÊø£ Ä ñ<√´>∑+ e÷H˚kÕÔsT¡ . eT∞¢ ñbÕ~Ûø√dü+ Äj·÷#√≥¢≈î£
¬spýéT |ü≥Tºø=ì eTs√#√≥ Á|üj·T‹ïdüTÔ+{≤s¡T. ñqï ñ<√´>∑+ b˛sTT,
eTs=ø£f<Ò √ #˚j÷· \qT≈£îì nB <=s¡øÿ£ ø=+<äsT¡ nH˚ø£ nedü\ú T |ü&TÉ ‘·T+{≤s¡T.
ø=\Te⁄˝Ò <=s¡ø£ì >∑&ÉT¶s√E˝À¢ #˚düTÔqï ñ<√´>±ìï m+<äT≈£î e÷H˚XÊs¡T? eTfi≤¢
ø£+ô|˙\ <ë]ã{Ïº m+<äT≈£î ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡ì|ædüTÔ+~ #·÷ùdyêfiË¢e]¬ø’Hê.
m˝≤>√ n˝≤>± eT∞¢ e÷H˚dæq ø£+ô|˙˝ÀH√, eTs=ø£#√≥H√ nH˚ø£bÕ≥T¢
|ü&ç eT∞¢ ñ<√´>∑+ dü+bÕ~kÕÔs¡T. ñ<√´>∑T\ yÓTT<ä{Ï ñ<√´>±ìø° ¬s+&√
ñ<√´>±ìø° eT<Ûä´ @s¡Œ&çq á n+‘·sêìï ˝Ò<ë U≤∞H˚ ª¬øØsY >±´|tμ (Career
Gap / Career Break) n+{≤s¡T. ÄÁùdº*j·THé ã÷´s√ Ä|òt kÕº{Ïdæºø˘‡, yÓ÷HédüºsY
Ç+&çj·÷ düπs«-2021 yÓTT<ä\Tø=ì $$<Ûä n+‘·sê®rj·T dü+düú\T yÓ\¢&ç+∫q
düπs«\ Á|üø±s¡+ Á|ü‹ @{≤ 4% qT+∫ 59% es¡≈£î ¬øØsY >±´|t qyÓ÷<äe⁄‘·Tqï~.
¬øØsY >±´|t m<äTs=ÿ+≥Tqï yêfi¯¢˝À eTVæ≤fi¯\T 73% ø±>± |ü⁄s¡Twüß\T 47%
ñHêïs¡T. ø±s¡D≤˝ÒyÓ’Hê ¬øØsY ÁuÒø˘ @s¡Œ&ç, >∑‘· ¬s+&ÉT Ä]úø£ dü+e‘·‡sê\T>±
j·TTer j·TTe≈£î\ ñbÕ~ÛøÏ rÁe qwüº+ @s¡Œ&ç+~. Ç+<äT≈£î ø√$&é ≈£L&Ü
ˇø£ Á|ü < Û ë q ø±s¡ D +. Á|ü | ü + #· y ê´|ü Ô + >± ø√{≤¢ ~ eT+~ Äø£ d æ à ø£ + >±
ñ<√´>±\ qT+&ç ‘=\–+#·ã&ç JeH√bÕ~Ûì ø√˝ÀŒj·÷s¡T. á H˚|ü<∏ä´+˝À
j·÷eqà+~ j·TTe‘· |ü⁄qs¡TbÕ~Û ø=s¡≈£î ìØøÏådüTÔHêïs¡T. ø=‘·Ô ñ<√´>±ìï
#˚õøÏÿ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î ø±yê*‡q HÓ’|ü⁄D≤´\ ô|+|ü⁄ (Skilling Up) MT<ä n+‘ê
<äwæºkÕ]+#ês¡T. Mfi¯≈¢ î£ •ø£D å Ç#˚Ã+<äT≈£î Tinkerly, NEXT Wave, ZELL EDUCA-
TION, Skill Up India, NSTI ˝≤+{Ï ªm&é-f…ø˘ dü+dü\ ú Tμ mH√ï eTT+<äTø=düTHÔ êïsTT.
e~˝Òdæq ñ<√´>±ìø° |ü⁄q]ïj·÷eTø±ìø° eT<Ûä´q ñbÕ~Û neø±XÊ\
yÓTs¡T>∑T<ä\ ø=s¡≈£î #˚ùd Á|üj·T‘êï\qT, n~Û>∑$T+#˚ Äπøå|üD\qT ª¬øØsY >±´|t
y˚TH˚CŸ yÓT+{Ÿμ n+{≤s¡T. ìsêX¯≈£î ˝ÀqTø±≈£î+&Ü HÓ’|ü⁄D≤´˝À¢ e]ÿ+>¥ ôd’º˝Ÿ˝À
nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\‘√ q÷‘·H√‘ê‡Vü≤+‘√ ¬øØsYqT Re-Plan #˚düTø√e&Éy˚T
Ç|ü⁄Œ&ÉT j·TTe‘· eTT+<äTqï Á|ü<Ûëq ø£s¡Ôe´+.
ø¬ ØsY ø£q‡˝…+º {Ÿ‡ #ÓãT‘·Tqï <ëì Á|üø±s¡+ #·÷ùdÔ ø¬ ØsY >±´|t≈î£ eTTK´+>±
s¬ +&ÉT s¡ø±\ ø±s¡D≤\T ø£ì|ædTü HÔ êïsTT. n$ 1. e´øÏ>Ô ‘∑ · ø±s¡D≤\T (Personal
Reasons) 2. e‹Ô>‘ ∑ · ø±s¡D≤\T (Professional Reasons). e´øÏ>Ô ‘∑ · ø±s¡D≤˝À¢
Á|ü<ëÛ q+>±-nHês√>∑´+ (Illness), ≈£î≥T+ã n‘·édüsê\T (Family Emergencies),
≈£î≥T+ã+‘√ >∑&|É &ü ÜìøÏ düeTj·T+ ˝Òøb£ ˛e&É+ (Taking time out for family and
children), ñqï‘· $<ä´≈£î yÓfi& ¢¯ +É (To further study), dü]jÓTÆ q ø¬ ØsYqT m+#·Tø√e&É+
ø√dü+ (Find the right career) nH˚$ ø£ì|ædTü HÔ êïsTT. Çø£ e‹Ô|sü y¡ TÓ qÆ ø±s¡D≤˝À¢øÏ
yÓfiÔ‚ ô|’ n~Ûø±s¡T\ y˚~+Û |ü⁄\T (Fired by the employers), ìs¡«Væ≤düTqÔ ï ¨<ë |üì
ˇ‹Ô&‘ç √ ≈£L&ÉT≈£îqï~ ø±e&É+ (Position was made redundant), øπ Áå ‘· kÕúsTT˝À
|üìdü+düÿ‹ - yÓs’ T¡ <Ûë´\T (Problems with culture of work place), s¬ pýéT≈£î
_ÛqïyÓTÆq |üqT\T #˚j·÷*‡sêe&É+ (Hacks to hide employment gap from
resume) yÓTT<ä˝q ’… $ Á|üu≤Û $‘ê+XÊ\T>± n>∑T|ædTü HÔ êïsTT. n~ m+‘· ô|<ä› ¨<ë
nsTTHê, m+‘· ô|<ä› ø£+ô|˙ nsTTHê ˇø£ÿkÕ] ìsêdüø£Ô‘· @s¡Œ&ç+<ä+fÒ nø£ÿ&É
|üì#˚j·T&É+ m+‘√ ø£wüº+ n+≥THêïs¡T nuÛÑ´s¡Tú\T. Ä]º|òæwæj·T˝Ÿ Ç+≥*C…Hé‡,
yÓTwæHé ˝…]ï+>¥, Ç+≥¬sï{Ÿ Ä|òt ~∏+>¥‡, &çõ≥˝Ÿ e÷¬sÿ{Ï+>¥ yÓTT<ä\>∑T $wüj÷· ˝À¢
eTTq|ü{Ïø£+fÒ yÓTs¡T>∑T|ü&Éø£b˛‘˚ C≤uŸ-Øm+Á{° ndü\T kÕ<Ûä´|ü&É<ä+≥THêïs¡T
ª¬øØsY #Ûê˝…+C…dt &É÷´]+>¥ >√¢ã˝Ÿ nq‡¬sìº {Ïμ Á>∑+<∏øä s£ Ô¡ düs_¡ ‘® dY +æ >¥ C≤uŸ e÷¬sÿ{Ÿ
>∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ªø=‘·Ô HÓ|’ ⁄ü D≤´\‘√H˚ q÷‘·H√<√´>±\T \_ÛkÕÔj·TH˚ dü‘ê´ìï
n+<äs+¡ Á>∑V≤æ +#ê*μ n+{≤&ÉT.
ø¬ ØsY ÁuÒø˘ düsπ «-2005 ù|s=ÿqï≥Tº Äs¡T e÷kÕ\ qT+&ç s¬ +&ÉT dü+e‘·‡sê\
es¡≈î£ nuÛ´Ñ s¡T\ ú T eé~Û rdüTø√e#·TÃ. Ç+‘·≈î£ $T+∫ ø¬ ØsY ÁuÒø˘ ñqï≥¢sTT‘˚
eT∞¢ dæsú |¡ &ü &É +É ø£wyºü T˚ eT]. ñ‘·Œ‹Ô, ùde\T n~ @ ôdø±ºsY nsTTHê q\uÛ’…
◊<˚+&ÉT¢ <ë{Ïqyêfi¯ó¢ m{Ï|º ]ü dæ‹ú ˝Àq÷ ø¬ ØsY ÁuÒø˘ rdüTø√sê<ä+≥THêïs¡T y˚TH˚Cà… +{Ÿ
s¡+>∑ ì|ü⁄DT\T. ñ<√´>±ìøÏ ñ<√´>±ìøÏ eT<Ûä´ $sêe÷ìïj·T÷s¡|t ˝À ªn&É˝Ÿº
>±´|t Çj·TsYμ nì, nyÓT]ø±˝À ªdüu≤“{Ïø£˝Ÿμ n+{≤s¡T. á düeTj·T+˝À
nuÛÑ´s¡ú\+<äs¡T <ë<ë|ü⁄>± nqTuÛÑyê\ eT~+|ü⁄, HÓ’|ü⁄D≤´\ ô|+|ü⁄ ô|’H˚ï
<äwæºkÕ]kÕÔs¡T. yÓqTø£ ã&çq <˚XÊ˝À¢ ¬øØsY >±´|t nH˚~ Ä–b˛e&É+ ˝Ò<ë ‹]–
n<˚ #˚jT· &É+ (Stop or U-turn) >± e÷]b˛sTT+~. e÷qe dü«uÛ≤e+ $wüjT· +˝À
kÕe÷õø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ¬s+&ÉT $wüj·÷*ï düŒwüº+>± ‘˚*Ã #ÓãT‘ês¡T. n$.
1. kÕ<Ûës¡D+>± Á|ü»\T ùV≤‘·Tã<ä+› >±H˚ Ä˝À∫kÕÔsT¡ , Ä#·]kÕÔsT¡ , 2. n_Ûe÷q+,
uÛj
Ñ T· +, <˚«wü+ ‘·eTqT ÄeVæ≤+∫q dü+<äsê“¤˝À¢ ùV≤‘·Tã<ä‘› ≈· î£ m&É+ »s¡T>∑T‘ês¡T.
ø¬ ØsY m+|æø≈£ L£ , ø¬ ØsY Áu…ø≈˘ L£ ˝À‘·T>± Ä˝À∫ùdÔ Çy˚ eTTK´ ø±s¡D≤\T>±
ñ+≥THêïsTT.
¬øØsY ÁuÒø˘ e\¢ ‘·˝…‘˚Ô Çã“+<äT\qT n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫
e÷qdæø£ XÊÁdüyÔ ‘˚ \
Ô· T y˚TH˚CyŸ TÓ +{Ÿ |ü+&ç‘T· \T $<ë´ ø√D+˝ÀmH√ï |ü]XÀ<Ûqä \T
#˚düTÔHêïs¡T. á ‘·s¡Vü‰ |ü]XÀ<Ûäq˝À q÷´j·÷sYÿ $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ #Ó+~q
Ä#ês¡T´\T Dr. Michael Woodward Á|üd<æ Tä &∆ TÉ . Executive Coaching $uÛ≤>∑+˝À
áj·Tq sêdæq The You Plan: A 5-step guide to Training Charge of Your
Career in the New Economy nH˚ Á>∑+<∏ä+ m+‘√ ñ|üj·TTø£ÔyÓTÆ+~. á Á>∑+<∏ä+
ñ<√´>∑ J$‘·+˝À e´≈£î\ Ô q&Ée&çì XÊÁd”j Ô T· +>± $X‚w¢ dæ Tü +Ô ~. |üì ˝Ò<ë eéVü‰s¡
ìs¡«Vü≤D˝À 1. Á|üe÷D≤\T (Values), 2. Ä+‘·sê´\T (Intrinsics), 3. Ä‘·Ts¡‘·

(Passion) , 4. kÕs¡+ ˝Ò<ë yÓ’j·TøÏÔø£ eTTÁ<ä (Essence or Personal brand),
5. ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£ (Road map) nH˚ ◊<äT n+XÊ\≈£î+&˚ ÁbÕeTTK´‘·qT
The You Plan $X¯Bø£]düTÔ+~. ªn˙ï eTq eT+∫πøμ nH˚ ˇø£ ˝Àø√øÏÔ eTq≈£î
‘Ó*dæ+<˚. Ç~ ¬øØsY ÁuÒø˘≈£î ≈£L&Ü nq«sTT+#·Tø√e#·TÃ. πøØsY ÁuÒø˘ e\¢ e´øÏÔøÏ
ø=‘·Ô |ü¬s‡ŒøÏºyé (Gain new perspective), ø=‘·Ô HÓ’|ü⁄D≤´\T (Gain new skills),
≈£î≥T+ã dü+ã+<Ûë\ |ü{Ïwü˜‘· (Improve Family relationship), Á|ü‹≈£L\
|ü]düsê\qT+&ç yÓ’<=\>∑&É+ (Get away from negetive work environment),
kÕeTsêú´\ |ü⁄qs¡+#·Hê (It can help you reasses your career), \øå±´\ MT<ä
|ü⁄q'πø+ÁBø£s¡D (It can help you refocus your goals), n<äq|ü⁄ $<ë´+XÊ\qT
n+~|ü⁄#·TÃø√e&É+ (You can engage in extra curricular activities), e÷qdæø£
Äs√>∑´+ô|’ <äwæºô|≥º&É+ (Look after your mental health), d”«j·T Áù|s¡D
bı+<ä&É+ (Self-motivation), nq÷Vü≤´ |òü*‘ê\ kÕ<Ûäq (It can bring you unex-
pected results) yÓTT<ä˝…’q Á|üjÓ÷»Hê\T ¬øØsY >±´|t e\¢ düeT≈£Ls¡‘êj·Tì
Half The Sky (HTS) nH˚ ø ¬ ØsY bÕ¢{bŸ Õò + yÓ\&¢ kç ˛Ô+~. sêe÷j·TD eTùV≤‹Vü‰dü+
ñ<ëÈ{dÏ Tü qÔ ï≥Tº ªªeTH√Væ≤ ùV≤‘·T' düsπ «cÕ$T+Á~j·÷D≤+ Á|ües¡HÔ μ˚ μ düø˝
£ +Ò Á~j·÷\
Á|ües¡qÔ ≈£î eTqùd ø±s¡D+ ø£qTø£ e÷qdæø£ <ä&Û‘É «· kÕ<Ûqä ≈£î ø¬ ØsY ÁuÒø˘ u≤>±
ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~ ≈£L&Ü.
◊ ≈£L´ n+fÒ Á|üC≤„\_∆ nH˚~ ì»y˚T. ◊‘˚, Á|üC≤„\_∆ì $q÷‘·ï ø£\ŒHê\_∆
(Innovation quotient) >± eT\#·T≈£îH˚+<äT≈£î ø ¬ ØsY >±´|t ìdü‡+ø√#·+>± <√Vü≤<ä
|ü&>É \∑ <äT. @<˚ì e‹Ô, ñ<√´>∑+ bı+<ä>\ ∑ >∑&+É nH˚~ e´øÏÔ kÕeTsêú´\πø ì<äsÙ¡ q+.
n{≤¢>π e‹Ô, ñ<√´>∑+ qT+&ç ‘=\–+#·ã&çq|ü⁄Œ&ÉT ˝Ò<ë yÓ<’ =\–q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü
e´øÏÔ kÕeTsêú´\ ˝À|ü+ ˝Ò<ë kÕeTsêú´\ dü+|òTü s¡D ¸ Ò ø±s¡DeTì ns¡+ú #˚dTü ø√yê*.
eT], ø¬ ØsY ÁuÒø˝˘ À mefi¯≈¢ î£ yêfi¯ó¢ @+ #˚j÷· ˝À ≈£L&Ü ì|ü⁄DT\T dü÷∫düTHÔ êïs¡T.
eTT+<äT Á|ükÕÔ$+∫q≥Tº ø¬ ØsY≈î£ ÁuÒø˘ @s¡Œ&çq|ü⁄Œ&ÉT n+‘·≈î£ eTT+<äT<ëø± m+‘·{Ï
esYÿ]ø±s¡T¶ ñHêï eT∞¢ ˇø£ |üsê´j·T+ ª>±´|t y˚TH˚CyŸ TÓ +{Ÿμ ˝Àì Äπs&ÉT n+XÊ\ô|’
Á|ü<ëÛ q+>± <äwæº ì\bÕ*‡ e⁄+≥T+<äì Á|üeTTK ø±\$Tdt,º e÷¬sÿ{Ï+>¥ ø£q‡˝…+º {Ÿ
Mrs. Margo Trott Collins dü\Vü‰ ÇkÕÔsT¡ .
Top Resume nH˚ website ≈£î yê´dü+ sêdü÷Ô ÄyÓT á ÁøÏ+~ $<Û+ä >±
dü÷#·q\T #˚XÊs¡T. 1. ‘·eT HÓ|’ ⁄ü D≤´\ |ü≥,¢ |üì kÕeTs¡´ú + |ü≥¢ ìC≤sTTr ø£*–
˝ÀbÕ\qT dü]<äTø› √yê* (Honest really is best policy), 2. kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\T
≈£î+≥Te&É≈î£ +&Ü #·÷düTø√yê* (Don’t stop networking), 3. kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\qT
$ÁdüÔ ‘· |üs#¡ T· ø√yê* (Expand your network), 4. dü‘´· es¡qÔ + n\es¡#T· ø√yê*
(Own your truth), 5. Áø£yT˚ |æ ÄeVæ≤+#˚ ñ<˚«>±\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·Tø√yê* (Keep
up amotions routine), e‹Ô ñ<√´>∑ dü+dü\ ú ‘√ u≤+<Ûeä ´+ eTs¡Tesê<äT (Concentrate
on the connection), 7. Vü‰ìø£s+ ¡ >±H√ X¯Á‘·T|üPs¡«ø£+>±H√ ndü\T eéVü≤]+#·sê<äT
(Don’t bitter). á dü÷#·q\qT >∑eTìùdÔ e‹Ô ñ<√´>∑ ìs¡«Vü≤D˝À HÓ| ’ ⁄ü D≤´\T
kÕeTsêú´\‘√ bÕ≥T dü+kÕú>‘∑ · dü+ã+<Ûä u≤+<Ûyä ê´\T ≈£L&Ü ø°\ø£eTì ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
n+fÒ ø£Á‹eT y˚T<Ûdä Tü ‡ (Artificial intelligence) m+‘· nedüsy¡ ÷Ó , kÕe÷õø£ y˚T<Ûdä Tü ‡
(Social Intelligence) ≈£L&Ü n+‘˚ ô|<ä› m‘·Tq Ô nedüse¡ Tì j·TTe‘· >∑T]Ô+#ê*.
á dü+<äs“¡ +¤ ˝À STAR nH˚ |ü<ëìï MT eTT+<äTô|&ÉT‘·THêïqT. ªªn~ n‘·ì kÕºs,Y
n‘·ì kÕºsY ‹]–+~. kÕºsY ñ+&Ü*μμ $CÒ‘\ · $wüjT· +˝À Ç{≤¢+{Ï e÷≥\T
$+≥T+{≤+. eT] mes¡T kÕºsY ø±>∑\s¡T? n+fÒ me¬s‘’ ˚ |ü]dæ‘ú T· \≈£î <Ûs’Ó ´¡ +>±
m<äTØ~ |ò*ü ‘ê\qT kÕ~ÛkÕÔs√ n‘·H,˚ Ä$&˚ kÕºsY ø±>∑\s¡T. n+<äTπø Ç+^¢wüß˝À
STAR nH˚ nÁ_y˚wüHé≈£î Situation Task Action Result nH˚ ns¡ú $düÔs¡D
ñ+~.
Wisdom m+‘√eT+~øÏ ñ+≥T+~. Stardom ø=~›eT+~πø ñ+≥T+~.
¬øØsY>±´|t˝À Stardom qT n+<äT≈£îH˚+<äT≈£î ø±yê*‡q e÷&É÷´˝Ÿ‡qT j·TTer
j·TTe≈£î\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*. kÕqã≥Tºø√e&É+ n+{≤πs n<˚ ¬øØsY ÁuÒø˘˝À
me¬s’Hê #˚j·÷*‡+~. nìï ns¡Ω‘·\Tqï|üŒ{ÏøÏ˙ ˇø£ dü>∑≥T ñ<√´>∑+
<=s¡ø±\+fÒH˚ ◊<ës¡T HÓ\\ ø±\+ ìØøÏå+#ê*‡q |ü]dæú‹ ñ+fÒ, C≤uŸ ÁuÒø˘
rdüT≈£îH˚yêfi¯ó¢ ‹]– q∫Ãq#√≥, q∫Ãq J‘·uÛÑ‘ê´\‘√ q∫Ãq ñ<√´>∑+˝À
#˚sê\+fÒ ‘Mental raodblocks’ qT ‘Textual roadblocks’ qT düeT÷\+>±
#Û˚~+#·Tø=ì e´øÏÔ‘ê«ìï n‘·´+‘· ‘êC≤ |üs¡#·T≈£î+fÒH˚ kÕ<Ûä´+.
` 14`01`2022

Çyêfi¯ <˚X+¯ ˝Àì eTTô|’Œ eT÷&ÉT ø√≥¢eT+~ $<ë´s¡T\ú T ª‘·eT #·<Tä e⁄*ï ‘·eTøÏe«eTìμ
eTTø£Ôø£+sƒ¡+‘√ ô|<ä›\ düe÷C≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î ìy˚~+#·T≈£î+≥T Hêïs¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
j·÷»e÷Hê´\T ÄHé˝’…Hé ‘·s>¡ ‘∑ T· \ n|üX¯ ‹ì ‘·≥Tºø√˝øÒ £ >∑>√\Z T ô|&ÉT‘·THêïs¡T. Ç+{À¢ Hê\T>√&Z \É πø
|ü]$T‘·yTÓ Æ b˛e{≤q |æ\¢\ kÕe÷õø£ m<äT>∑T<ä\≈£î ô|qT Ä≥+ø£+ @s¡Œ&ç+~. ù|¬s+{Ÿ‡ {°#s· ‡Y
y˚TH˚Cà… +{Ÿ‡ Çø£ ãfi¯S¢ ø±˝ÒJ\T j·T÷ìe]‡{°\T ‘Ósy¡ ê*‡<˚q+≥THêïs¡T. Á|üuTÑÛ ‘ê«\÷ kÕ<Ûës¡D
dæ‹ú HÓ\ø=H+˚ <äT≈£î ‘·eTe+‘·T Á|j
ü T· ‘êï\T #˚dTü ÔHêïsTT. á yÓTT‘·Ô+ m|æk˛&˝é À n+<ä]ø° ns¡+ú yÓT+Æ ~
@MT{Ï n+fÒ ã&ç ˝Òøb£ ˛‘˚ |æ\¢\T bÕ&Ó’b˛‘ês¡ì, ñbÕ<Ûë´j·TT&ç n+&É ø=se¡ &ç‘˚ $<ë´s¡T\ú T
eTs¡T>∑TE®\T>± e÷]b˛‘ês¡ì, ÄHé˝’… Hé {°∫+>¥ ñ‘·Ô uÀHê‡jYT ô|+|üø+£ nì s¡÷&Ûç nsTT´+~.
e÷ ã&çì e÷øÏ#˚Ãj·T+&ç..
ø£s√Hê yÓs’ d¡ t n‘·´+‘· <ës¡TD+>± e÷qyê[ì ã*>=+≥Tqï <ä]$T˝≤
>∑‘· |ü<Vä ‰ü s¡T HÓ\\T>± $<ë´ dü+dü\ ú ˙ï eT÷‘·ã&É¶ $wüjT· + eTq+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚.
XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ $|üe¢ + n+~+∫q e-e÷<Û´ä e÷\ düV≤ü ø±s¡+‘√ $T>∑‘ê Á|ü|+ü #·+‘√
bÕ≥T eTq<˚X¯+˝Àq÷ eTqsêÁwüº+˝Àq÷ $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\˙ï ÄHé˝…’Hé˝ÀøÏ
e÷sêsTT. pyéT, >∑÷>∑÷˝Ÿ MT{Ÿ, ù|òdt ãTø˘, j·TT&ÓMT, dæÿ˝Ÿ ùwsY, ø√]‡j·÷,
m&Óø‡˘ , m&é j·÷|t e+{Ï es¡TÃe˝Ÿ n+&é &çõ≥˝Ÿ bÕ¢{bŸ Õò yéT‡≈£î –sêøÏ ô|]–+~.
ø√$&é ìã+<Ûqä *ï ø=+‘· dü&*É +∫ >∑‘· »qe] |òÁæ ãe] e÷kÕ˝À¢ dü÷ÿfi¯ó¢ ø±˝ÒJ\T
‘Ós∫¡ q|üŒ{Ïø,° ø£s√Hê ôdø£+&é y˚yé ñ<Ûä ‹‘√ $<ë´ dü+dü\ ú ≈£î eT∞¢ ‘êfi≤\T |ü&Ü¶sTT.
á H˚|<ü ´ä∏ +˝À ‹]– ÄHé˝H’… é ‘·s>¡ ‘∑ T· \πø sêÁwüº øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘ê«\T nqTeT‹+#êsTT.
nsTT‘˚ Á|üuTÑÛ ‘ê«\÷ $<ë´dü+dü\ ú ÷ $<ëúÀ<Ûqä $wüjT· +˝À m+‘·>± eT<∏qä
|ü&TÉ ‘·THêï, @<√ z y˚Ts¡≈î£ uÀ<Ûqä eTT–dæ+~, |üØø£\ å T ìs¡«Væ≤+#ê+ nqT≈£î+≥T
qï|üŒ{Ïø° |æ\\ ¢ #·<Tä e⁄\T |òTü Às¡+>± <Óã“‹qï e÷≥yêdüeÔ +. ø£s√Hê ø±s¡D+>±
$<ë´s¡T\ú y˚T<Û√_Ûe~∆ #Ó|Œü ˝Òq+‘·>± ≈£î+≥Tã&ç+~ j·T<Ûës¡+ú . $<ë´\j·T+‘√ ‘·eT
s√EyêØ uÛ÷Ñ uÛÖ‹ø£ dü+ã+<Û+ä , ÁbÕø£‹ø£ nqTuÛeÑ + dü+Ô _Û+∫b˛e&É+ eT÷˝≤q
Ç≥T $<ë´s¡T˝ ú À¢q÷ n≥T ñbÕ<Ûë´j·TT˝À¢q÷ ìsêX¯ ìdüŒVü≤ ìùdÔ»+ n\TeTT
≈£îHêïsTT. Çs¡T |üø±å \÷ ‘·eT≈£î ÁbÕDÁ|ü<yä TÓ qÆ bÕsƒX¡ Ê\qT, düJe ‘·s>¡ ‹∑ ì ø√˝ÀŒsTT
j·÷+Á‹ø£‘˝ · À ø=≥Tº$T{≤º&TÉ ‘·THêïs¡T. j·÷»e÷Hê´\T ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ôd’‘+· ø√$&é
|ü]D≤e÷˝À¢ |æ\\ ¢ uÛ$Ñ wü´‘·TÔ $wüjT· yÓTÆ rÁe ˇ‹Ô&øç Ï ˝Àqe⁄‘·THêïs¡T.
Çyêfi¯ <˚X+¯ ˝Àì eTTô|’Œ eT÷&ÉT ø√≥¢eT+~ $<ë´s¡T\ ú T ª‘·eT #·<Tä e⁄*ï
‘·eTøÏe«eTìμ eTTø£øÔ +£ sƒ+¡ ‘√ ô|<ä\ › düe÷C≤ìøÏ Á|üuTÑÛ ‘ê«\≈£î ìy˚~+#·T≈£î+≥T
Hêïs¡T. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T j·÷»e÷Hê´\T ÄHé˝H’… é ‘·s>¡ ‘∑ T· \ n|üX¯ ‹ì ‘·≥Tºø√˝Òø£
>∑>√Z\T ô|&ÉT‘·THêïs¡T. Ç+{À¢ Hê\T>√Z&\ É øπ |ü]$T‘·yTÓ bÆ ˛e{≤q |æ\\ ¢ kÕe÷õø£
m<äT>∑T<ä\≈£î ô|qT Ä≥+ø£+ @s¡Œ&ç+~. ù|¬s+{Ÿ‡ {°#s· ‡Y y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ‡ Çø£ ãfi¯S¢
ø±˝ÒJ\÷ j·T÷ìe]‡{°\÷ ‘Ósy¡ ê*‡<˚q+≥THêïs¡T. Á|üuTÑÛ ‘ê«\÷ kÕ<Ûës¡D dæ‹ú
HÓ\ø=H˚+<äT≈£î ‘·eTe+‘·T Á|üjT· ‘êï\T #˚dTü HÔ êïsTT. á yÓTT‘·+Ô m|æk˛&é˝À n+<ä]ø°
ns¡+ú yÓT+Æ ~ @$T{Ï n+fÒ ã&ç ˝Òøb£ ˛‘˚ |æ\\ ¢ T bÕ&Ób’ ˛‘ês¡ì, ñbÕ<Ûë´j·TT&ç
n+&É ø=s¡e&ç‘˚ $<ë´s¡T\ ú T eTs¡T>∑TE®\T>± e÷]b˛‘ês¡ì, ÄHé˝H’… é {°∫+>¥ ñ‘·Ô
uÀHê‡jYT ô|+|üø+£ nì s¡÷&Ûç nsTT´+~. ø£s√Hê ø£wøºü ±\+˝À ÄHé˝H’… é ‘·s>¡ ‘∑ T· \T,
Ç-˝…]ï+>¥ y˚T*$T Á|ü‘êé÷ïj·÷\T>± ø£ì|ædTü qÔ ï|üŒ{Ïø° yê{Ï eéd”øú £ ‘· ˝ÀbÕ\
e\¢ düs«¡ Á‘ê ìs¡dqü e´ø£eÔ Te⁄‘√+~.
eédü˝ ú À @ s¡+>∑+ m≥Te+{Ï <Óã“‹Hêï ‹]– <ëìøÏ ñB›|qü Çe«e#·TÃ,
ø±˙ $<ëéédüú n{≤¢ ≈£î<äs<¡ Tä . Ç~ ø±\ dü+ã+~Û, |æ\\ ¢ ejÓ÷ dü+ã+~Û.
u≤\u≤*ø£\T ø±e#·TÃ, j·TTerj·TTe≈£î\T ø±e#·TÃ #·÷düT+Ô &É>±H˚ ô|]–b˛‘ês¡T.
ô|s¡T>∑T‘·Tqï Áø£eT+˝À $<ä´ n+<äøb£ ˛‘˚ yêfi¯+¢ ‘ê C≤„qX¯SqT´\T>± $T–*b˛sTT
ªU≤∞ yÓT<äfi¢¯ ‘·s+¡ μ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ç~ Ä düe÷C≤ìøÏ Ä <˚XÊìπø ø±≈£î+&Ü
j·÷eÁ‘·Œ|ü+#êìøÏ m+‘√ qwü<º ëj·Tø£+. ø±˝≤qT>∑TD+>± e÷qyê[ nedüsê\T
yê{Ï |ü]<ÛTä \÷ e÷]b˛‘·T+{≤sTT. uÛ≤eC≤˝≤\T ø±y=#·TÃ, uÛÖ‹ø£ |ü]ø£sê\T
ñ|üøs£ D¡ ≤\T ø±y=#·TÃ ø=‘·$Ô s¡÷bı+<ä&+É nH˚~ ˇø£ ‘·s+¡ qT+∫ Ç+ø√ ‘·sêìøÏ
n+<˚ C≤„q+ MT<˚ Ä<Ûës¡|&ü eç ⁄+≥T+~. uÛ$Ñ wü´<äedüsê\qT rs¡Ã>∑*>π ~ C≤„qy˚T
ø±ã{Ï,º C≤„q+ n+<äq|ü⁄&ÉT n_Ûe~∆ $ø±kÕ\T s¬ +&É÷ eTT+<ä&TÉ >∑T≈£î H√#·Tø√e⁄.
q÷‘·H√Vü≤\≈£î qeø£\Œq\≈£î neø±X¯yT˚ ñ+&É<Tä . Á|ü>‹∑ nìïs¡ø±\T>± eT+<ä–+∫
J$‘ê\T n+<Ûøä ±s¡+˝ÀøÏ HÓ≥ãº &É‘êsTT. n+<äTøπ Á|ü‹ düe÷»+ ‘·eT uÛ$Ñ wü´‘·sÔ êìøÏ
$<ä´q+~+#˚ |üìì ìs¡+‘·s+¡ >± #˚dTü +Ô ≥T+~, #˚j÷· * ≈£L&Ü. Á|üdTü ‘Ô · qj·÷
ñ<ës¡yê<ä ô|≥Tºã&çkÕ«eT´+˝À Á|ü‹ <˚XÊìøÏ $<ä´ Ç+‘· eTT+<ä]ø£+fÒ
es¡eÔ ÷q+˝À ˇø£ nìyês¡ýÓTqÆ nedüsy¡ TÓ +Æ ~. n+<äT>∑T]+#˚ ø±uÀ\T ‘·‘«· y˚‘\ Ô· T
$<ëý˚‘\ Ô· T eTìwæ J$ø£ ªª»\+ (Water), ≈£î\+ (School)μμ\‘√ eTT&ç|&ü eç ⁄+<äì
|ü<˚|ü<˚ #Ó|ü⁄‘·÷e#êÃs¡T. Ç|üŒ{Ïø° eTq˝À ø=~›eT+~øÏ e÷Á‘·y˚T #·<äTe⁄\T
ñ‘·eÔ T+>± n+<ä&+É , $T>∑‘êyê]øÏ n+‘·+‘·e÷Á‘·+>± ≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝À
˝Òøb£ ˛e&É+ ˇø£ kÕ+|òTæ ø£ $cÕ<ä+. á $cÕ<ëìï ÄHé˝H’… é $<ë´ø±s¡´Áø£eT+ ôd’‘+·
n~Û>$∑ T+#·˝øÒ b£ ˛>± eT]+‘· sêCÒd+æ ~. q>∑sê˝À¢ |ü≥D º ≤˝À¢ $dü]Ô +∫e⁄qï≥Tº>±
Vü≤j·T´+&é u≤+&ç«&éÔ Ç+≥¬sï{Ÿ kÂø£s´¡ + Á>±e÷\≈£î e÷s¡TeT÷\ ÄyêkÕ\≈£î
˝Òøb£ ˛e&É+, ‘·–q+‘· kÕeTs¡´∆ + >∑\ kÕàsYº bò˛q¢ ø=qT>√\TX¯øÔÏ ù|<ä\≈£î ˝Òøb£ ˛e&É+‘√
bÕ≥T >∑Vü≤ yê‘êes¡D+˝Àì nH˚ø£ ndüeÔ ´dü‘Ô \ · T |æ\\ ¢ #·<Tä e⁄\ MT<ä mq˝Òì
Á|üu≤Û yêìï #·÷|ü⁄‘·THêïsTT. á düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡+ ~X¯>± ≈£L&Ü Á|üuTÑÛ ‘ê«\T
<äwækº Õ]+#ê*‡ e⁄+~. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ñbÕ<Ûë´j·TT\T j·÷»e÷Hê´\T $<ë´s¡T\ ú T
#Ó|⁄ü ‘·Tqï n_ÛÁbÕj·÷\qT $Hê*‡e⁄+~.
ªªdü÷ÿ\T‘√ b˛\TÃ≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT Ç+{Ï yê‘êes¡D+ |æ\¢\T s√»+‘ê
#·<eä &ÜìøÏ nqT≈£L\+>± ˝Ò<Tä . |æ\\ ¢ kÕe<ÛëHêìï uÛ>Ñ ï∑ +#˚ùd $wüj÷· ˝…H√ï Ç+{À¢
»s¡T>∑T‘·THêïsTTμμ nì ‘·q |ü<ëï\Tπ>+&É¢ _&É¶ #·<Tä e⁄ô|’ eTT+u…ø’ Ï #Ó+~q s¡»˙XŸ
sê<∏√&é ∫+‹düTHÔ êï&ÉT. ªªÄHé˝H’… é ‘·s>¡ ‘∑ T· \T $TqVü‰ eTπsB >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Ò<Tä .
n<Ûë´j·÷\qT Ád”ÿHéô|’ #·÷dü÷Ô $q&É+ nH˚<˚ $<ä´ ne⁄‘·T+<ë? dü÷ÿ˝À¢
ø±˝ÒJ\˝ÀHÓ‘’ ˚ •ø£D å ˝À uÛ≤>∑+>± nH˚ø£ $wüj÷· \qT |ü]o*kÕÔ+, ns¡+ú #˚dTü ≈£î+{≤+.
Á|ü‘´· ø£å ‘·s>¡ ‹∑ <ë«sê >∑Ts¡Te⁄\ qT+&ç n+<˚ nìïs¡ø±\ $X‚w¢ D ü \T, Áù|s¡D \_Û+#˚
neø±X¯+ ÄHé˝H’… ˝ é À ñ+&É<Tä >±ø£ ñ+&É<Tä μμ n+≥THêï&ÉT u…+>∑Tfi¯Ss¡T Á¬ø’dtº
j·T÷ìe]‡{°øÏ #Ó+~q n˙cÕ dü‘Œ· ‹ nH˚ _.ø±+. $<ë´]ú. ªªuÛ≤$ bÂs¡T\≈£î
ø±yê*‡q •ø£D å ≤ Ø‘·T\qT mìï+{ÏH√ ø£]≈£î´\+˝À nqTdü+<Ûëì+#˚+<äT≈£î uÛÖ‹ø£
‘·s>¡ ‹∑ M\T ø£*ŒdüT+Ô ~. m|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT |æ\\¢ ≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ myÓ÷wüq˝Ÿ ˝…]ï+>¥qT
n+~dü÷Ô yê]˝Àì XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ e÷s¡TŒ\qT <ä>sZ∑ >¡ ± >∑eTì+∫ ‘·<qä T≈£L\+>±
øöì‡*+>¥ Ç#˚Ã+<äT≈£î |òõæ ø£˝Ÿ ø±¢det ˝… ÄHé˝H’… é ø±¢dt <√Vü≤<ä|ü&<É Tä μμ n+≥THêïs¡T
Vü≤sê´Hê->∑Ts¡T>±+yé ˝Àì ôV≤]fÒCŸ mø°‡Œ]jÓTì¸jT· ˝Ÿ ˝…]ï+>¥ dü÷ÿ˝Ÿ düV≤ü kÕú|≈ü î£ \T
e÷ì‘Y C…H’ .é ªªπøe\+ $ì|æ+#·&yÉ T˚ ‘·|Œü , ÄHé˝H’… é {°∫+>¥ <ë«sê H˚H‘’Ó ˚ pyéT
nH˚ ∫qï‘·s>¡ ‹∑ <ë«sê @s¡øy£ TÓ qÆ dü»Hê‘·àø£‘q· ÷ C§|æŒ+#·˝øÒ b£ ˛j·÷qT. ◊‘˚,
kÕ+πø‹ø£ kÂø£s´¡ +e\¢ >√¢ã˝Ÿ ø±¢dst ÷¡ +qT ìs¡«Væ≤+#·>*∑ >±qT. eTTK´+>± >√¢ã˝Ÿ
ø±¢dst ÷¡ + |ü⁄Dé÷ nì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ |æ\\ ¢ n_Ûe´ø°øÔ s£ D
¡ kÕeTsêú´\qT
uÛ≤wü\qT ‘Ó\TdüTø√>∑*>±qT. ‘·$Tfi¯ ∫Hêïs¡T\≈£î uÀ~Û+#·&ÜìøÏ Ç+^¢wßü u≤>±
e∫Ãe⁄+&Ü*, ñ‘·sÔ ê~ sêÁcÕº\≈£î #Ó|Œü &ÜìøÏ Væ≤+B e∫Ãrsê*, ◊‘˚ >∑D‘Ï +·
#Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT n+¬ø\‘√ n+<ä]˙ y˚TH˚CŸ #˚jT· e#·TÃμμ n+≥÷ ‘·q $TÁX¯eT
düŒ+<äqqT e´ø£|Ô sü #
¡ ês¡T dü+Jyé ≈£îe÷sY |ü+C≤uŸ - ã{Ï+&Ü≈£î #Ó+~q øπ +ÁBj·T
$<ë´\j·T n<Ûë´|ü≈î£ \T.
‘‘Teachers here bring the world inside, Students have choices,
deep and wide’’ nH˚ dü<äTøÏÔ ‘êe⁄<ä|æŒ+~. $<ë´ãT<äT∆\T, $<ë´>∑+<Ûä+
|ü\T≈£îã&ÉT\T n<äX¯ýÓTHÆ êsTT. á #·sÃ¡ ˝À $<ä´ |ü⁄qs¡TJ®yêìøÏ ø±yê*‡q ‘√&ÜŒ≥T
>∑T]+∫ y˚<qä XÀ<Ûqä yÓTT<ä˝+’… ~.
X¯‘êu≤›\T>± q\¢ã\¢≈L£ #êø˘|d” ≈t î£ n\yêf…eÆ ⁄qï eTq ñbÕ<Ûë´j·TT\T
ÄHé˝…’Hé uÀ<Ûäq≈£î z |ü~ |ü~ùV≤qT XÊ‘êìï $TqVü‰sTTùdÔ $T>∑‘ê {°#·s¡T¢ |ü&˚
Ä|ük˛bÕ\≈£î n+‘˚˝<Ò Tä . pyéTø±¢dt $H˚+<äT≈£î |æ\\ ¢ T ôd’‘+· Ç+≥¬sï{Ÿ ø£esπ CŸ
ø=s¡≈î£ }fi¢̄˝À¢H‘’Ó ˚ #Ó≥¢ ∫{≤s¡Tø=eTà\H√, >∑T≥º\T ø=+&É\H√ mø±ÿ*‡q $wüeT
|ü]dæú‹ e⁄+~. ˇø£ |üø£ÿ n|t&˚{Ÿ ø±ì uÀ<Ûä≈£î\T, eTs√ |üø£ÿ kÕ+πø‹ø£ dü<äTbÕ
j·÷\ ˝Ò$T ÄHé˝H’… é •ø£D å \≈£î n&É+¶ øÏ>± ø£ì|ædTü HÔ êïsTT. eTq~ $<ë´]ú øπ +Á<äø£
$<Ûëq+ nì >=|üŒ\T #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥Tqï dü+<äs“¡ +¤ ˝À $<ë´]ú øπ +Á<äø£ $<Ûëq \øå±´˝…q’
qÁeT‘· (Flexible), düT>∑eT‘· (Accessible)\≈£î <ä]<ë|ü⁄˝À¢ ≈£L&Ü ÄHé˝H’… é {°∫+>¥
˝…]ï+>¥ ˝Òøb£ ˛e&É+ <ëì Á|ü<ëÛ q˝À|ü+. bÕsƒX¡ Ê\ qT+&ç, ø£fi≤XÊ\ qT+&ç $<ë´s¡T\ ú ≈£î
nuÒ“ kÕeTsêú´\T eT÷&ÉT. n$ 1. X¯ø´Ô£ s¡øú £ Á|üu≤Û e+ (Potential Impact), 2. ì‘√´|üd‹úæ
(Regular Attendance) 3. eTÚ*ø£ HÓ| ’ ⁄ü D≤´\T (Basic Skills) n$: n_Ûe´ø°sÔ D ¡ ,
Hêj·Tø£‘«· kÕeTs¡´ú +, »≥Tº>± |üì#˚jT· &É+. M{Ïì ÄHé˝H’… é ‘·s>¡ ‘∑ T· \T <Óã“rXÊsTT.
øÏ+&ÉsY >±¬sHº é bÕsƒX¡ Ê\\T yÓTT<ä\T kÕï‘·ø√‘·sÔ ¡ ø£fi≤XÊ\\ <ëø± ∫Hêïs¡T\
qT+&ç j·TTerj·TTe≈£î\ es¡≈£î n+<ë*‡q k˛wü˝Ÿ Ç+≥*C…Hé‡, myÓ÷wüq˝Ÿ
Ç+≥*C…Hé‡, m~∏ø£˝Ÿ Ç+≥*C…Hé‡ yêfi¯¢≈£î n+<ä≈£î+&Üb˛sTT+~. ô|’ô|#·TÃ
$<ë´\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À $<ë´s¡T\ ú T yêfi¯ó>¢ ± uÛÁÑ <ä|sü #
¡ T· ≈£îì s¡÷bı+~+#·T≈£îH˚
e´øÏÔ‘·« ìsêàD≤ìøÏ ø±´+{°Hé, ø±]&ÜsY, ù|¢Á>ö+&é, Ø&ç+>¥ Vü‰˝Ÿ C≤„|üø±\T
m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä |ü&É‘êsTT. M≥ìï{Ïì ø√$&é Vü≤]+∫+~.
$<ë´]úøÏ ‘·q nuÛÑ´düq J$‘·+˝À ‘·q düVü≤bÕsƒ¡ø£T\‘√ @s¡Œ&˚ ùdïVü≤
dü+ã+<Ûä+ (Friendship Network) #ê˝≤ ñ<ë‘·ÔyÓTÆ+~. ≈£î\, eT‘·, ÁbÕ+rj·T,
uÛ≤cÕ yÓ’wüe÷´\T <ä]#˚s¡≈£î+&Ü XÊX¯«‘· $TÁ‘·‘ê«ìøÏ ‘ê´>∑|üP]‘· dü«uÛ≤yêìøÏ
|ü⁄Hê~>± ñ+{≤sTT. M{Ïì ø£s√Hê bÕX¯$ø£+>± ø±fÒd+æ ~. ÄHé˝H’… é uÀ<Ûqä $»j·T
e+‘·+ ø±e&É+ nH˚~ Á|ü<ëÛ q+>± Hê\T>∑T n+XÊ\ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü eç ⁄+~. n$
1. $<ë´]ú #·÷ù| #·Ts¡T≈£î<äq+, 2. ã+<ä+>± m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT \ø£å´kÕ<Ûäq≈£î
düqï<ä∆eTj˚T´ yÓ’K], 3. $<ë´]úøÏ $<ë´]úøÏ eT<Ûä´, $<ë´]úøÏ n<Ûë´|ü≈£î&çøÏ
eT<Ûä´ |üs¡düŒs¡ nH√´q´‘·, 4. uÀ<ÛäHê $wüj·T ì|ü⁄DT\≈£î yêdüÔe Á|ü|ü+#·+‘√
>∑\ nqTuÛeÑ +. M{Ï ˝À|ü+ ≈£L&Ü ÄHé˝H’… é $<ä´ô|’ rÁe Á|üu≤Û yêìï ø£qãs¡TdüT+Ô ~.
ªªÇ‘·sT¡ \ qT+&ç Á|ü‘´· ø£+å >± H˚sT¡ Ã≈£îH˚<˚ $<ë´s¡q® ˝À m≈£îÿeμμ n+{≤&ÉT düTÁ|üd<æ ∆ä
$<ë´ ‘·‘·«y˚‘·Ô C≤Hé &É÷´sT÷. Ç+<äT≈£î @ s¡ø£yÓTÆq f…øÏïø£˝Ÿ ø±qŒ¤¬sì‡+>¥
Áb˛Á>±+˝Àq÷ neø±X¯+ ñ+&É<äT.
n+<äTøπ ø£+|üP´≥s¡≈¢ î£ , yÓTTu…fi’ ≈¢¯ î£ |æ\\ ¢ T {≤{≤ #Ó|Pü Ô ‘√≥˝≤+{Ï,
bÕ≥˝≤+{Ï, eT+∫e÷≥ ˝≤+{Ï ªe÷ ã&çì e÷≈£î Çe«+&çμ nì ÁbÕ<Ûj ˚ T·
|ü&TÉ ‘·THêïs¡T. m+<äTø£+fÒ yÓTTø£ÿ #Óf…Æºq≥Tº, ∫qT≈£î q<Ó’q≥Tº |æ\¢yê&ÉT
eTìwüj˚T´~ dü÷ÿ˝À¢H˚ ø£<ë. n\¢], Äø£‘êsTT #˚wüº\T, |òæsê´<äT\T Çy˚ ø±<äT-
#Óø=kı¢y˚øÏj·÷ ø£$ $Ts¡k˛¢yé ¨\uŸ A Boys Head ø£$‘·˝À #Ó|Œæ q≥Tº |æ\\ ¢ +fÒ
yÓ$’ <Û´ä yÓTqÆ ‘·\\÷ ‘·\+|ü⁄\T, ì‘·´q÷‘·q #˚‘q· \÷ ne<ÛTä \÷ Ä$wüÿs¡D\T
ø£<ë. düeTj·÷ìøÏ n+<ë*‡q b˛wüø±Vü‰s¡+ ˝≤+{Ï #·<Tä e⁄ dü+<Û´ä \T n+~q|ü⁄&˚
yêfi¯ó¢ Á|ü|⁄ü \¢+ ø±>∑\s¡T.
` kÕøÏå, 07`08`2021
2019 dü+e‘·‡sêìï Transforming education B∏yéT‘√ ◊sêdü Á|ü|ü+#· <˚XÊ\
dæú‹ >∑‘·T\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔ+~. $<ä´˝À sêyê*‡q ô|qT e÷s¡TŒ\≈£î ‘Ós¡ rdü÷Ô Jeq
HÓ’|ü⁄D≤´\qT, $eTs¡ÙHê‘·àø£ Ä˝À#·q\qT #=|æŒ+#˚$>± #·<äTe⁄\T ñ+&Ü\qï yê<äqqT
Ä+{ÀìjÓ÷ >∑T≥ºsY‡ j·TTe»q ~H√‘·‡e dü+<˚X¯+˝À $ì|æ+#ês¡T. Äj·Tq ‘·q dü+<˚X¯+˝À
eTs√ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT ø°\ø£yÓTÆq n+XÊ\qT ≈£L&Ü ˝ÒeHÓ‘êÔs¡T. Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤˝À 40%eT+~
@<˚ì ˇø£ uÛ≤wü˝À |üP]Ô eéVü‰s¡ kÕeTsêú´ìï ø£*– ˝Òs¡ì,eTØ eTTK´+>± 75% X¯s¡D≤s¡Tú\T
ã&ç ãj·T≥ ñHêïs¡ì, dü«\Œ Ä<ëj·T <˚XÊ˝À¢ 10%eT+~ e÷Á‘·y˚T e÷<Ûä´$Tø£ $<ä´qT |üP]Ô
#˚j·T>∑\T>∑T‘·THêïs¡ì á e´‘ê´kÕ\qT dü]#˚j·T≈£î+&Ü 2030 düTdæús¡ n_Ûe~∆ \øå±´\
(Sustainable Development Goals) kÕø±s¡+ kÕ<Ûä´ |ü&É<äì ø£sêK+&ç>± >∑T≥ºsY‡
ù|s=ÿHêïs¡T.
nuÛÑ´düq dü+øå√uÛÑ+˝À j·TTe‘·

“Nothing happens by itself. It all will come your way once
you understand that have to make it come your way,
by your own exertions” - Ben Stein
j·TTe‘· H˚sT¡ Ãø√e&É+˝À yÓqTø£ã&É&+É ‘√ nuÛ´Ñ düqs¡+>∑+ rÁe dü+øå√uÛ+Ñ ˝À

|ü&+ç <äqï $<ë´ y˚‘\ Ô· eTH√e´<Ûä Ä&Ü á&Ü |ü&ç ◊ø£´sê»´dü$T‹ <ëø± yÓ[+¢ ~.
Bì |üs´¡ ekÕqy˚T yÓTTqï Ä>∑dTü º 12q DESA (Department of Economic Socio
Affairs) »]|æq n+‘·sê®rj·T j·TTe»q ~H√‘·‡e+ dü+<äs“¡ + ¤ >± Ä+{ÀìjÓ÷
>∑T≥ºs‡Y ◊.sê.dü. Á|ü<ëÛ qø±s¡´<ä]Ù Today we are facing a learning crisis n+≥÷
‘·q dü+<˚X+¯ ˝À j·TTe‘·qT ôV≤#·Ã]+#ês¡T. á eT+<ä*+|ü⁄qT j·TTe‘· ô|<ä›>±
|ü{Ïº+#·Tø√ø£b˛e#·TÃ. j·TTe‘· |ü{Ïº+#·T≈£îHêï |ü{Ïº+#·Tø√ø£b˛sTTHê nuÛÑ´düq
dü+øå√uÛÑ+ e\q uÛ≤Ø>± qwüºb˛j˚T~ j·TTe‘˚ nqï~ düTdüŒwüº+. Ç<˚ dü+<äs¡“¤+>±
◊sêdü n~Û|ü‹ “Schools are not equipping young people with skills they
need to navigate the technological revolution” nì $<ë´\j·÷\≈£L ‘·q
Á|üd+ü >∑+˝À yê‘· ô|{≤ºsT¡ . á yê´K´q÷ j·÷»e÷Hê´\T n<Ûë´|üøe£ s¡+Z \ø£´å
ô|≥ºøb£ ˛e#·TÃ. ˝Àø√<äs∆ D ¡ ø√dü+ ‘êeTT n<Ûë´|ü≈î£ \T>± j·÷»e÷Hê´\T>±
ne‘ês¡+ m‘·˝ Ô <Ò Tä , y˚T+ n+<ä] ñ<√´>∑T\ e÷~]>± e´øÏ>Ô ‘∑ · ≈£î≥T+ã dü+ã+<Ûä
Ä<ëj·T düeTTbÕs¡q® ø√düyT˚ ã‘·T≈£î‘·THêïeTqT≈£îH˚ y˚‘q· eTqdü‘Ô «· + Á|üã*
m<äTs¡T<ë&çøÏ ~>∑q÷e#·TÃ. |æ\\ ¢ nHêdüøÔÏ e\q ◊‘˚H$˚ T, j·÷»e÷Hê´\ yê´bÕs¡
<Û√s¡DÏ e\q ◊‘˚H$˚ T, |ü+‘·Tfi¯¢ nqéTqdüÿ+ e\q ◊‘˚H$˚ T yÓTT‘·+Ô Á|ü|+ü #·
j·TTe‘·˝À øπ e\+ ◊<äT |ü~ XÊ‘·yT˚ H˚sT¡ Ãø√e&É+˝À ©qyÓTHÆ ês¡T, $T>∑‘ê ‘=+u…,’
‘=+u…’ ◊<äTXÊ‘·+ eT+~ $<ë´s¡T\ ú T $<ëés¡D+˝À ñ+≥÷H˚ nuÛ´Ñ düHêìøÏ
yÓ\T|ü\ $eTTKT˝…’ ñHêïs¡ì ◊sêdü ‘·q ìy˚~ø£˝À düŒwüº+>± ù|s=ÿ+~. nuÛ´Ñ düq
dü+øå√uÛ+Ñ j·TT<ä+∆ ø£+fÒ Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ +Æ ~, Á|üfij
¯ T· + ø£+fÒ ;uÛ‘Ñ ‡· yÓT+Æ ~.
2019 dü+e‘·‡sêìï Transforming Eduction B∏yTé ‘√ ◊sêdü Á|ü|+ü #· <˚XÊ\
dæ‹ú >∑‘T· \qT n<Û´ä j·Tq+ #˚dTü +Ô ~. $<ä´˝À sêyê*‡q ô|qTe÷s¡TŒ\≈£î ‘Ósr¡ dü÷Ô
Jeq HÓ’|ü⁄D≤´\qT, $eTs¡ÙHê‘·àø£ Ä˝À#·q\qT #=|æŒ+#˚$>± #·<äTe⁄\T
ñ+&Ü\qï yê<äqqT Ä+{ÀìjÓ÷ >∑T≥ºsY‡ j·TTe»q ~H√‘·‡e dü+<˚X¯+˝À
$ì|æ+#ês¡T. Äj·Tq ‘·q dü+<˚X+¯ ˝À eTs√ s¬ +&ÉT eT÷&ÉT ø°\ø£yTÓ qÆ n+XÊ\qT
≈£L&Ü ˝ÒeHÓ‘êÔs¡T. Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤˝À 40%eT+~ @<˚ì ˇø£ uÛ≤wü˝À |üP]Ô
eéVü‰s¡ kÕeTsêú´ìï ø£*–˝Òsì¡ , eTØ eTTK´+>± 75% X¯sD ¡ ≤s¡T\ ú T ã&çãj·T≥
ñHêïs¡ì, dü«\Œ Ä<ëj·T <˚XÊ˝À¢ 10%eT+~ e÷Á‘·y˚T e÷<Ûä´$Tø£ $<ä´qT
|üP]Ô #˚j·T>∑\T>∑T‘·THêïs¡ì á e´‘ê´kÕ\qT dü]#˚j·T≈£î+&Ü 2030 düTdæús¡
n_Ûe~∆ \øå±´\ (Sustainable Development Goals) kÕø±s¡+ kÕ<Ûä´|ü&É<äì
ø£sêK+&ç>± >∑T≥ºsY‡ ù|s=ÿHêïs¡T. nuÛ´Ñ düq dü+øå√uÛ+Ñ ˝À H˚sT¡ Ãø√e&É+ (Learn) ø£Hêï,
H˚sT¡ Ãø√e&É+ m{≤¢? (How to learn) nH˚~ ø°\ø±+X¯eTì, Ä<ëj·T kÕúsTT (Income
level)ì ã{Ïº Ä es¡+ Z $<ä´qT n+<äT≈£îH˚ kÕúsTT ø±≈£î+&Ü, ñ∫‘· n‘·T´qï‘· HêDýÓTqÆ
$<ä´qT (Free High Quality Education) j·÷e‘Y Á|ü|+ü #êìøÏ n+<äTu≤≥T˝À
ñ+#·&+É <ë«sê nuÛ´Ñ düq dü+øå√uÛ+Ñ qT+∫ $<ë´s¡T\ ú q÷ $<ë´ s¡+>±ìï ø±bÕ&ÉTø√
e#·TÃqì >∑T≥ºs‡Y dü÷∫+#ês¡T.
>√¢ã˝Ÿ ˝…]ï+>¥ Á¬ø’dædt n~Û>∑eTHêìï ñ<˚›•+∫ TED (Technology
Entertainment Design) e+{Ï dü+dü\ú T ‘·q Ideas Worth Spreading ìHê<ä+˝À
uÛ≤>∑+>± $<ë´s¡+>∑ ì|ü⁄DT\T #Ó|ü⁄‘·Tqï |ü]cÕÿs¡ n+XÊ\T ◊<äT.
1. ns¡Ω‘·\T ø£*–q ñbÕ<Ûë´j·TT\T (Qualified Teachers)
2. |üì dü+düÿ‹ (Work Culture)
3. kÕàsYº ø±¢dt s¡÷+ (Smart Class Room)
4. >∑Ts¡T•wü´ ìwüŒ‹Ô (Student Teacher Ratio)
5. Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq bÕsƒê´+XÊ\T eT]j·TT uÀ<ÛäHê ø£fi¯
(Effective Curriculum And Pedogogy).
M{Ï ÁbÕ|ü‘Ô ≈· î£ f…&é #Ó|⁄ü ‘·Tqï≥Tº j·÷»e÷Hê´\T n+~+#˚ ô|òH’ êì‡+>¥

≈£L&Ü nuÛ´Ñ düq dü+øå√uÛÑ ìyês¡D≈£î n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ n+X¯eTì Á|üuTÑÛ ‘ê«\T
>∑T]Ô+#ê*. $<ä´ø√dü+ Ä<ëj·÷ìï yÓ∫Ã+#˚+<äT≈£î j·T÷s¡|‘t √ düV‰ü 36 <˚XÊ\T
Organization for Economic Cooperation and Development (OECD)ì 1961
˝À bÕ]dt ø±sê´\j·T+>± @sêŒ≥T #˚dTü ≈£îHêïsTT. á ≈£L≥$T˝À n‹ ô|<ä›
e÷qe eqs¡T\ <˚Xy¯ TÓ qÆ eTq<˚X+¯ ˝Òøb£ ˛e&É+ ˇøÏ+‘· u≤<Ûëø£sy¡ T˚ . ◊‘˚ >∑‘·
ø=+‘·ø±\+>± ˇÇdæ&øç Ï Ç+&çj÷· ≈£î eT<Û´ä düV≤ü ø±s¡ ø±s¡´Áø£eT+ ø=qkÕ>∑T‘·T+&É&+É
}s¡≥ì#˚Ã $wüjT· +. Hêπs«, q÷´õ˝≤+&é, Á_≥Hé, ø=\+_j·÷, N©, $j·T‘êï+
yÓTT<ä˝q’… <˚XÊ\T ‘·eT yê]¸ø£ C≤rj·÷<ëj·T+˝À Äs¡T qT+∫ Çs¡y’Ó XÊ‘·+ <ëø±
Ks¡TÃ #˚dTü HÔ êïsTT. n+<äTøπ nø£ÿ&É $<ëéédü\ ú T |ü{wÏ +ºü >± ñ+&ç n_Ûe~∆
\øå±´\yÓ|’ ⁄ü <ä÷düT≈£îb˛‘·THêïsTT.
Ç{°e\ Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î ìs¡«Væ≤+∫q Learn for all symposium ˝À
Äj·÷ <˚XÊ\T nuÛÑ´düq dü+øå√uÛÑ ìyês¡D≈£î ‘·eTe+‘·T>± 10 ÁøÏj·÷o\ø£
Á|üj·T‘êï\qT nqTdü]kÕÔeTì Vü‰MT Ç#êÃsTT. n$. 1. ñbÕ<Ûë´j·T n+‘·sê
\qT |üP]+#·&É+, 2. ñ‘·ÔeT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT uÀ<Ûäq˝À ìeT>∑ï+ #˚j·T&É+,
3. |æ\\¢ nedüsê\≈£î ‘·>≥ Z∑ Tº>± ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î •ø£D
å Çe«&É+, 4. ñbÕ<Ûë´j·T
dü\Vü‰ eT+&É*ì @sêŒ≥T #˚jT· &É+, 5. nedüse¡ TTqï #√≥T≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT\qT
s¡|Œæ +#·&+É , 6. Äø£sD
¸¡ j
° T· yÓTqÆ y˚‘q· qeT÷Hê s¡÷bı+~+∫ neT\T #˚jT· &É+,
7. ñbÕ<Ûë´j·T düeTq«j·÷ìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+, 8. nuÛ≤´kÕ\qT yÓTs¡T>∑T
|üs¡#·&É+˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\qT uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚j·T&É+, 9. ‘·s¡>∑‹ n+#·Hê
eT~+|ü⁄ ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü≥º&É+, 10. düT•øÏå‘·T˝…’q ñbÕ<Ûë´j·TT\ C≤_‘êqT
n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&É+.
&Ü]«Hé |ü]D≤eTyê<ä+ #Ó\T¢u≤≥T≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T+>± s¡÷bı+~+∫q
ªÇ+f…*C…+{Ÿ &çCH’… é ÁøÏjT˚ {Ï»yéTμ kÕú|≈ü î£ &ÉT u…+õeTHé ôdºsTTHé @B <ëq+‘·≥
n~ yê{Ï\<¢ Tä nqï≥Tº - nuÛ´Ñ düq dü+øå√uÛ+Ñ ≈£L&Ü <ëq+‘·≥ n~ ‘·˝‹… qÔ düeTdü´
ø±<äT. Á|üuÛÑT‘ê«\, j·÷»e÷Hê´\ |ü{Ïº+|ü⁄˝Òì‘·q+ e\q, ñbÕ<Ûë´j·TT\
ñ<ëd”q yÓK’ ] e\q, $<ë´]ú j·TTe‘· nqTdü]düTqÔ ï ô|&É<√Û s¡DT\ eT÷\+>±
@s¡Œ&ç+<äH˚ #ÓbÕŒ*. me] bÕÁ‘·qT yêfi¯ó¢ >∑eTì+∫ #Ó‘’ q· ´ o\+‘√ ø±s√´qTàKT\T
ø±e&ÉyT˚ $<ë´dü+øå√uÛ≤ìøÏ nuÛ´Ñ düq dü+øå√uÛ≤ìøÏ Ä~ n+‹eT |ü]cÕÿs¡+.
` eTq ‘Ó\+>±D, 20`08`2019
eTq+ eTq n‘·´~Ûø£ e÷qe eqs¡T\ qT+&ç, eTq+ eTq n‘·T´‘·ÔeT düV≤ü »eqs¡T\
qT+&ç eTqø√dü+ e÷¬sÿ{Ÿ ø√dü+ y˚{Ïì m{≤¢ ‘·j·÷s¡T #˚düT ø√yê*? nH˚ $wüj·T+˝À düŒwüº‘·,
ìX¯Ãj·T+, $<Ûëq+ ˝Òø£ b˛e&É+, Bìï |ü]wüÿ]+∫ düeTÁ>±_Ûe~∆øÏ <√Vü≤<ä+#˚ùd bÕ]ÁXÊ$Tø£
dü+düú\T, $<ë´ eédüú\‘√ bÕ≥T n~Ûø±s¡+ mìï #˚‘·T\T e÷]Hê ìs¡+‘·s¡ n_Ûe~∆ Á|üD≤[ø£
neT\T˝À ˝Òø£ b˛e&Éy˚T nìï+{≤ n<Û√>∑‹‘√bÕ≥T ª>√¢ã˝Ÿ ø±+|æ{Ï{Ïyé Ç+&Óø˘‡ª ˝À eTq≈£î
ÄXÊ»qø£ kÕúq+ \_Û+#·ø£ b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+.
Á|ü|ü+#· b˛{° ÁX‚DÏ˝À m<ä>±\+fÒ..

»j·÷|ü»j·÷\T πøe\+ sêC≤´\ eT<Ûä´ »]π> j·TT<ë∆\T, ôd’ìø£ X¯øÏÔøÏ
dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\ì #·]Á‘· bÕsƒê´+XÊ\T eTq≈£î uÀ~Û+#êsTT. <ädüsê
|üs«¡ ~q+ sêeDùdqô|’ sêeT<ä+&ÉT kÕ~Û+∫q ÄX¯«j·TT» <äX$¯ THê{Ï $»j·÷ìøÏ
>∑Ts¡TÔ. <ë&ÉT\T Á|ü‹<ë&ÉT\T nÁdüÔ X¯ÁkÕÔ\ Á|üjÓ÷>∑ Á|üÁøÏj·T˝À Çs¡T|üøå±\
ã\ìs¡÷|üD>± ø±ø£ Çyêfi¯ ¬>\T|ü⁄ z≥eTT\qT q÷‘·q <äø£Œ<∏ä+‘√ Ä˝À#·q
#˚j·Te\dæ e⁄+~. $C≤„qj·TT>∑+ dü«j·T+ #·\qj·TT>∑+ nsTTq es¡Ôe÷q+
n+<ä] J$‘ê\qT Á|ü#Ã· q¤ ïb˛{°˝ÀøÏ HÓ{+ºÏ ~. es¡˝¶Ÿ mø£q$Tø˘ bò˛s¡+ Á|üø{
£ +Ï ∫q
ªGlobal Competitive Index’ ˝À ÁXD ‚ Ï (Rank) qT ã{Ïº Äj·÷ <˚XÊ\ »j·÷|ü»j·÷\ô|’
ìsê∆sD ¡ ≈£î sêe#·TÃ. ˇø£ <˚X¯+μ b˛{° ÁX‚D°ø£s¡Dμ˝À n<ÛäeT kÕúsTT˝À, ñqï#√fÒ
ñHêï, ô|’øÏ m<ä>∑ ˝Òøb£ ˛sTTHê, eT]+‘· ÁøÏ+<ä≈î£ ~>∑C≤]Hê Ä <˚X¯+ n|ü»j·÷ìï
eT÷≥>∑≥Tº≈£îqïfÒºqì uÛ≤$+#ê*.
<ädüsê πs|ü⁄ nq>± Á|ü|ü+#· Ä]∆ø£ y˚~ø£ 2018 dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT
ªb˛{° ÁX‚Dø° s£ D
¡ dü÷∫ø£μ qT yÓ\&¢ +ç ∫+~. Bì˝À q÷{≤ q\uÛ’… <˚XÊ\ C≤_‘ê˝À
eTq<˚X+¯ j·÷uÛ’… mì$T<√kÕúq+˝À ñ+~. nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\~ ˇø£{À
kÕúq+ ø±>±, dæ+>∑|üPsY, »s¡à˙, dæ«≥®sê¢+&é, »bÕHé, HÓ<äsê¢+&é‡, Vü‰+ø±+>¥,
Á_≥Hé, d”«&ÉHé, &ÓHêàsYÿ <˚XÊ\T es¡Tdü>± |ü~kÕúHê\qT ¬ø’edü+ #˚düT≈£îHêïsTT.
#Ó’Hê Çs¡yÓ’ mì$T<äe kÕúq+˝À, s¡cÕ´ q\uÛ…’ eT÷&√ kÕúq+˝À, <äøÏåD≤Á|òæø±
ns¡yÓ’ @&√ kÕúq+˝À, Áu…õ˝Ÿ &Óu…’“ ¬s+&√ kÕúq+˝À, eTq dü]Vü≤<äT› <˚XÊ˝…’q
Áo\+ø£ mquÛ…’ ◊<√ kÕúq+˝À, ã+>±¢<˚XŸ q÷{≤eT÷&√ kÕúq+˝À, bÕøÏkÕúHé q÷{≤
@&√ kÕúq+˝À ñHêïsTT. 1971˝À s¡÷|ü⁄~<äT›ø=ì ˝≤uÛ≤ù|ø£ås¡Væ≤‘· dü+düú>±
q&ÉTdüTÔqï es¡˝Ÿ¶ mø£q$Tø˘ bò˛s¡+ m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Ä]∆ø£ ÁbÕ‹|ü~ø£q Á|ü|ü+#·
<˚XÊ\ ñ‘êŒ<äø£‘· kÕúsTTì, n_Ûe~∆ >∑‹ì XÊÁd”Ôj·T+>± $X‚¢wæ+∫ yÓuŸôd’{Ÿ˝À
bı+<äT|üs¡TdüTÔ+~. ‘·q \ø£åýÓTÆq ªkÕe÷õø£ Äø£‹>± ñqï≥Te+{Ï yê´bÕs¡,
sê»ø°j·T, $<ë´ eédüú\qT yê{Ï ÁbÕ+rj·T, n+‘·sê®rj·T |ü]dæú‹ì yÓTs¡T>∑T
|üs¡#·&É+μ˝À uÛ≤>∑+>± 2000 dü+e‘·‡s¡+ <ëy√dt dü<ädüT‡ qT+&ç Á|üC≤H˚Á‘·
|ü⁄s¡kÕÿsê\T (Public Eye Awards) ≈£L&Ü n+<äCÒdüTÔ+~. 2011 qT+&ç ªC…+&ÉsY
&çuÒ{Ÿμ qT ÁbÕs¡+_Û+∫ Ä]∆ø£ s¡+>∑+˝À eTVæ≤fi¯\ ìwüŒ‹Ôì ô|+#·≥+ MT<ä <äwæº
kÕ]+∫+~.
2018 Á|ü|+ü #· b˛{° ÁX‚Dø° s£ D
¡ dü÷∫ø£qT >∑eTìùdÔ μÁ_ø˘‡μ (Áu…õ˝Ÿ, s¡cÕ´,
Ç+&çj·÷, kÂ‘êÁ|òæø±) <˚XÊ\‘√ bÕ≥T ªkÕsYÿμ (nbòÕÈìkÕúHé, ã+>±¢<˚XŸ, uÛÑ÷{≤Hé,
Ç+&çj·÷, H˚bÕ˝Ÿ, e÷©›e⁄\T, bÕøÏkÕúHé, Áo\+ø£) <˚XÊ\T ôd’‘·+ n‘·´+‘·
yÓqTø£+»˝À ñ+&É&+É Á|ü‘´˚ øÏ+∫ eTq <˚XÊìøÏ m+‘√ qwü<º ëj·Tø£+. Á|ü|+ü #·+‘√
b˛{° |ü&É˝Òø£b˛‘·THêï+ n+fÒ eTq+ C≤„qs¡+>∑+˝À dü«j·T+#·\q s¡+>∑+˝À
yÓqTø£ã&ç Ä]∆ø£+>± z&çb˛‘·THêïeTH˚ ns¡ú+. Ç+ø√e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ y˚T<Û√
dü+|ü<˝ ä À M–b˛‘·THêïeTì#Ó|⁄ü Œø√e#·TÃ. á dü+<äs“¡ +¤ ˝À Á|üU≤´‘· Je kÕ+πø‹ø£
XÊÁdüÔy˚‘·Ô Áπø>¥ $+≥sY #Ó|æŒq ªIntellectual property is a key aspect for
economic development’ nH˚ y˚T<Û√dü+|ü‹Ôì >∑T]+∫q n_ÛuÛ≤wüD m+‘√
Ä˝À∫+|ü<ä–q~. Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\ y˚T<ÛädüT‡ eTq≈£î &Ü\s¡T¢ ‘ÓùdÔ ‘˚e#·TÃ,
ø±˙ uÛ≤s¡rj·T ñ‘êŒ<äø£‘·≈£î, b˛{° ÁX‚D°ø£s¡D dü÷∫ø£˝À eTqkÕúq+ ñqï‹øÏ
#˚ùd y˚T\T ‘·≈£îÿy˚qì #Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT.
Á|ü|ü+#· b˛{° ÁX‚D°ø£s¡D dü÷∫ø£˝À Äj·÷ <˚XÊ\T nyÓT]ø± 85.6%,
dæ+>∑|Pü sY 83.5%, »s¡à˙ 82.8%, dæ«≥®sê¢+&é 82.6%, »bÕHé 82.5%, HÓ<sä ê¢+&é‡
82.4%, Vü‰+ø±+>¥ 82.3%, Á_≥Hé 82%, d”«&ÉHé 81.7%, &ÓHêàsYÿ 80.6%
k˛ÿs¡T‘√ yÓTT<ä{Ï |ü~kÕúHê˝À¢ ì\Te>± uÛ≤s¡‘Y 60.8%‘√ u≤>± yÓqTø£ã&ç
ñ+~. á k˛ÿs¡T ø√dü+ es¡˝Ÿ¶ mø£q$Tø˘ bò˛s¡+ Äj·÷ <˚XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫
|üHÓï+&ÉT n+XÊ\T... 1. dü+düú\T, 2. eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T, 3. dæús¡ dü÷ú\
e÷¬sÿ{Ÿ eqs¡T, 4. eT+∫ yÓ’<ä´+ eT]j·TT ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´, 5. ñqï‘· $<ä´-
•ø£åD, 6. e÷¬sÿ{Ÿ edüTÔ kÕeTs¡ú´+, 7. e÷¬sÿ{Ÿ ÁXÊ$Tø£ kÕeTs¡ú´+, 8. e÷¬sÿ{Ÿ
Ä]úø±_Ûe~∆, 9. kÕ+πø‹ø£ ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±s¡+, 10. kÕúìø£ eT]j·TT n+‘·sê®rj·T
e÷¬sÿ{Ÿ ì&ç$, 11. n<ÛäTHê‘·q ñ‘·Œ‹Ô Á|üÁøÏj·T, 12. $q÷‘·ï‘·«+ \qT
ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüT≈£îqï~. á |üHÓï+&ÉT n+XÊ˝À¢ Á|üø£wüºyÓTÆq dü+düú\T eTq
<˚X+¯ ˝À #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe. M{Ï˝À¢ n‘·´+‘· y˚>+∑ >± <ä÷düTø¬ fi‚Ô ‘·|Œü b˛{° ÁX‚Dø° s£ D
¡
dü÷∫ø£˝À eTqkÕúq+ yÓTs¡>e∑ <äT. Çø£ÿ&É yÓTs¡T>∑e≈£î+&Ü eTq+ Ä]úø£ $»j·÷\T
kÕ~Û+#·˝Ò+.
uÛ≤s¡‘· >∑D≤+ø±\ dü+düú - &Ûç©¢˝À f…ø±‡dt $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ #Ó+~q
dü+<äs¡Ùø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î\T &ÓsTTHé ø=|òæ eT]j·TT &ûHé dæŒj·TsY‡ <˚X¯+˝À |ü\T
ÁbÕ+‘ê˝À¢ |üs´¡ {Ï+∫ ªÇ+&çj÷· mø£ÿ&çøÏ yÓfió¯ +Ô ~ (Where India Goes) Á>∑+<∏ëìï
Ç{°e\ Á|ü#·T]+#ês¡T. #·<äTe⁄\T dü+kÕú|üq\qT ø±ùd|ü⁄ |üø£ÿq ô|&ç‘˚ Where
India Goes #Ó|ü⁄‘·Tqï ø£]ƒq yêdüÔyê\T Ç{≤¢ ñHêïsTT. eTq<˚X¯+ Ç|üŒ{Ïø°
ãVæ≤s¡+>∑ eT\ $düs¡®q (Abandoned Toilets) ˝ÀH˚ eT>∑T‘Z T· +~. mø£ÿ&É #·÷dæHê
n_Ûe~∆ yÓ÷&ÉTu≤] (Stunted Development) ñ+~. ≈£î˝≤\ neTàø£+ (The
Costs of Castes) nH˚ <ës¡TDyÓTqÆ kÕ+|òTæ ø£d‹úæ qT+&ç ãj·T≥≈£î sê˝Òøb£ ˛‘·THêï+.
ø±k˛Ô ≈£Lk˛Ô Ä<ëj·T+ #˚‹ø=ùdÔ eTq+ $<ä´ yÓ<’ ´ä + ø√dü+ ø±≈£î+&Ü nqT‘êŒ<äø£
$˝≤dü+ edüTeÔ ⁄\ ø=qT>√\T¬ø’ Ks¡TÃ#˚kÕÔ+. ‘The Indian economy has recently
experienced many years of rapid economic growth. House hold surveys
show that more and more Indians are own assets such as fans, cellphones
and motorcycles” n+≥÷ f…ø±‡dt n<Ûë´|ü≈£î\T $düàj·T+ e´ø£Ô+#˚XÊs¡T.
eTq+ eTq n‘·´~Ûø£ e÷qe eqs¡T\ qT+&ç, eTq+ eTq n‘·T´‘·eÔ T
düV≤ü »eqs¡T\ qT+&ç eTqø√dü+ e÷¬sÿ{Ÿ ø√dü+ y˚{ìÏ m{≤¢ ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√yê*?
nH˚ $wüj·T+˝À düŒwüº‘·, ìX¯Ãj·T+, $<Ûëq+ ˝Òø£b˛e&É+, Bìï |ü]wüÿ]+∫
düeTÁ>±_Ûe~∆øÏ <√Vü≤<ä+#˚ùd bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+düú\T, $<ëéédüú\‘√ bÕ≥T
n~Ûø±s¡+ mìï #˚‘·T\T e÷]Hê ìs¡+‘·s¡ n_Ûe~∆ Á|üD≤[ø£ neT\T˝À
˝Òøb£ ˛e&ÉyT˚ nìï+{≤ n<Û√>∑‹‘√bÕ≥T ª>√¢ã˝Ÿ ø±+|æf{ Ò yÏ é Ç+&Óø‡˘ μ ˝À eTq≈£î
ÄXÊ»qø£ kÕúq+ \_Û+#·ø£ b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+. $T+∫b˛sTT+<˚+˝Ò<Tä . Ç|üŒ{Ïø¬ H’ ê
bÕ\ø£|üøå±\T, ã\+ #ê\q|ü⁄&ÉT ø=|ü⁄Œø£*ù| $TÁ‘·|üøå±\T, sêJ|ü&ç ø=‘·Ô>±
≈£L≥$T‘√ »‘·ø£fÒº $|üøå±\T, MT&çj·÷ dü+düú\T, Ä]úø£ dü+düú\T ‘·\T#·T≈£î+fÒ
n]cÕº\T ‘=\– <˚X+¯ nìï+{≤ nÁ>∑>±$T>± ì\e>∑\<äT. ø±yê*‡+~ ‘·|qü ,
<ës¡Ùìø£‘.· M{ÏøÏ ‘√&ÉT ªôwyêsYº ôd’ø˝
Ï Ÿ (Plan Á|üD≤[ø£-Do neT\T - Study |ü]o\q-
Action |üPs¡ø£+)μ yê´bÕs¡ j·÷»e÷q´ Á|ü>∑‹ dü÷Á‘·+. $»j·T<äX¯$TøÏ »$Tà
|üP» düπs, »HêìøÏ |üìdü+düÿ‹ n\es¡#·&ÉeTH˚<˚ n‘êéX¯´ø£+.
` 28`11`2018, Á|üC≤|üø£å+
s¡#·sTT‘· |ü]#·jT· +
ù|s¡T : u…*¢ j·÷<äjT· ´
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T : #·+Á<äeTà, kÕsTT\T
|ü⁄{Ïqº ‘˚~ : 20-06-1968
»qàdü\ú + : bÕ˝…+, qøÏsπ ø£˝Ÿ eT+&É\+, q\¢>=+&É õ˝≤¢
$<ëúÛ≤´dü+ : ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\, bÕ˝…+, H√eTT\
õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒX¡ Ê\, H√eTT\
^‘ê $C≤„q Ä+Á<Ûä ø£fi≤XÊ\, q\¢>=+&É
bı{Ïº ÁosêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯« $<ë´\j·T+,
kÕVæ≤‘·´ |”s+¡ƒ , sê»eT+Á&ç.
$<ë´s¡Ω‘\· T : m+.@. (‘Ó\T>∑T) |òdü ºt sê´+ø˘
m+.|ò˝æ Ÿ (n»+‘ê dü«|üï*|æ ˇø£ |ü]o\q)
HÓ{Ÿ (1994)
|æôV≤#Y.&ç. (q>∑ïeTTì s¡#q· \T ˇø£ |ü]o\q)
Á|üdüTÔ‘· ñ<√´>∑+ : Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T (m|òt.@.dæ.), n<Ûä´≈£åî\T ‘Ó\T>∑TXÊK
Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, sêeTqïù|≥
_s¡T<äT\T, nyês¡T¶\T :
1. eTj·T÷] ø£fi≤dü$T‹ (sê»eT+Á&ç) sêÁwüº kÕúsTT ø£$‘ê s¡#·q b˛{°˝À
Á|ü<∏äeT ãVüQeT‹, 1992
2. Ä+Á<Ûuä ≤Û cÕuÛ÷Ñ wüD dü«s¡í |ü‘ø· +£ -$<ë´dü+es¡˙ú |ü]wü‘,Y u…+>∑Tfi¯Ss¡T, 1994
3. s¡+»ì ≈£î+<äT]Ô nyês¡T¶, Á|ò”esY‡ Á|òü+{Ÿ, ôV’≤Á<ëu≤<é, 1997
4. ÄsY.C….&ç. es¡+>∑˝Ÿ <ë«sê õ˝≤¢ ñ‘·ÔeT n<Ûë´|üø£ nyês¡T¶ 2002
5. qÁsê ø√≥j·T´ dü«s¡í |ü‘·ø£+, |æôV≤#Y.&ç. |ü]XÀ<Ûäq≈£î 2003
6. >∑÷≥+ ‘ê‘êsêe⁄ ø£fi≤y˚~ø£, sê»eT+Á&ç Hêqï ø£$‘ê |ü⁄s¡kÕÿs¡+, 2015
7. sêh ñ‘·ÔeT n<Ûë´|üø£ nyês¡T¶, ø£fi≤XÊ\ $<ë´XÊK`2015
8. ø±fiÀJ |ü⁄s¡kÕÿs¡+, ‘Ó.s¡.dü+. ø£Ø+q>∑sY`2017
9. $<ë´ ùdyês¡‘·ï |ü⁄s¡kÕÿs¡+, >±+BÛ >√¢ã˝Ÿ Á≥dtº`2019
10. Jeq kÕ|òü\´ |ü⁄s¡kÕÿs¡+, Ç+≥πsïwüq˝Ÿ b˛jÓTÁ{° ø±s¡ïsY`2019
11. eT˝À¢E\ dü<ë•e⁄&ÉT |ü⁄s¡kÕÿs¡+`2019
$<ë´‘·àø£ ùde\T :
1. ‘Ó\T>∑T düu…®ø˘º ø£$T{° düuÛÑT´\T, Ä+.Á|ü. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT >∑Ts¡T≈£î\
$<ë´\j·T dü+düú-2002
2. dü+bÕ<äø£ eT+&É* düuÛÑT´\T, u≤\ kÕVæ≤‘·´+, &Ó’{Ÿ, q\¢>=+&É`2007
3. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·q dü+|òüT düuÛÑT´\T, ùdº{Ÿ uÀsY¶ Ä|òt $T&ç˝Ÿ n+&é Vü≤j·T´sY
m&ÉT´πøwüHé, eTVü‰sêÁwüº`2011
4. bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£ dü+|òüT düuÛÑT´\T, Hê>±s¡T®q Á|üuÛÑT‘·« ø£fi≤XÊ\,
q\¢>=+&É`2012, 2018
5. ‘Ó\T>∑T düu…®ø˘º ø£$T{° düuÛÑT´\T, Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ uÀsY¶, Ä+.Á|ü.`2012
6. bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£ dü+|òüT düuÛÑT´\T, ‘SR & BGNR’ Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\,
KeTà+`2015
7. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·q ø£$T{° düuÛÑT´\T, Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ m&ÉT´πøwüHé,
‘Ó\+>±D sêÁwüº+`2015
8. |üs¡ý˚ø£åD u≤<Ûä´‘·\T, ‘Ó\T>∑T XÊK ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+`2018
9. πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ j·TTe |ü⁄s¡kÕÿs¡ ø£$T{° düuÛÑT´\T`2021
eTTÁ~‘· s¡#·q\T :
1. H˚qT >=Á¬s\ ø±düTÔ+{≤qT 2. uÀ~Ûeø£å+
3. $uÛ≤»ø£+ 4. ‘·s¡T®e÷
5. e÷ }s¡T n{≤¢ ˝Ò<äT 6. ¬sø£ÿ\ eTìwæ
kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘·\T :
1. n<Ûä´≈£åî\T, ‘Ó\+>±D s¡#·sTT‘·\ y˚~ø£, q\¢>=+&É õ˝≤¢ 2004-08
2. sêÁwüº ø±s¡´<ä]Ù, ‘Ó\+>±D s¡#·sTT‘·\ y˚~ø£ 2009-14
3. n<Ûä´≈£åî\T, ‘Ó\+>±D s¡#·sTT‘·\ y˚~ø£, q\¢>=+&É õ˝≤¢`2015
4. ñbÕ<Ûä´≈£åî\T, ;d” düuŸ bÕ¢Hé kÕ<Ûäq ø£$T{° q\¢>=+&É õ˝≤¢`2015
5. n<Ûä´≈£åî\T, Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À ]»πs«wüq¢ b˛sê≥ dü$T‹,
q\¢>=+&É õ˝≤¢`2015
$düÔs¡D\T :
 Á|ò”˝≤Hé‡ »s¡ï*düTº>± Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ, Ä+Á<ÛäuÛÑ÷$T, yês¡Ô, Ä+Á<ÛCä À´‹,
qeTùdÔ ‘Ó\+>±D, á uÛÑ÷$T, ‘Ó\+>±D j·÷<äe ã+<ÛäT, eTq ‘Ó\+>±D,
qe ‘Ó\+>±D, kÕøÏå, uÛÑ÷$Tø£ yÓTT<ä˝…’q |üÁ‹ø£˝À¢ kÕVæ≤‘·´, kÕe÷õø£,
$<ë´s¡+>±\ô|’ 200≈£î ô|’∫\T≈£î dü+bÕ<äø°j·T yê´kÕ\T.
 C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T >√wüß˜\˝À 25 |ü]XÀ<ÛäHê |üÁ‘ê\ düeTs¡ŒD.
 ùdïVü≤ j·T÷‘Y nk˛dæj˚TwüHé (bÕ˝…+) kÕú|üq 1992. õ˝≤¢ sêÁwüº kÕúsTT
Á>±MTD Áø°&\É ≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + , s¡+>∑d\úü •ø£Då (ø=ø=ÿs√ø√, qs¡ø+£ ˝À \+#·+,
X¯e+ ˝Ò∫b˛sTT+~, uÛÑ÷kÕ«$T yÓTTˆˆ>∑T Hê≥ø±\≈£î <äs¡Ùø£‘·«+)
 GOAL (Genuine Option and Activity through Learning) eékÕú|üq,
eTVü‰sêÁwüº, ø£sêí≥ø£, bÕ+&ç#˚Ã], Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ‘Ó\+>±D\˝À 853 $<ë´
dü+düú˝À¢ nuÛÑ´düq |ü<ä∆‘·T\ô|’ Á|üdü+>±\T.
 øöì‡\sY : sêh Á|üuÛÑT‘·« mdt.dæ., _.dæ. düº&û dü]ÿ˝Ÿ‡
øöì‡\sY : sêh C…’fi¯fl XÊK
s¡#·Hê Á|üÁøÏj·T\T :
 e#·q ø£$‘·, π>j·T+, |ü<ä´+, ø£<∏ä, j·÷Á‘ês¡#·q, J$‘· #·]Á‘·, $eTs¡Ù
nqTuÛÑe+ :
 Áô|’y˚{Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ {°#·sY>± 4 dü+e‘·‡sê\T,
 Áô|’y˚{Ÿ ˝…ø£Ãs¡sY>± 6 dü+e‘·‡sê\T,
 Á|üuÛÑT‘·« ˝…ø£Ãs¡sY>± 24 dü+.sê\ uÀ<ÛäHêqTuÛÑe+
|üì#˚dæq $<ë´ dü+düú\T :

1. $C≤„q $<ë´ eT+~sY, qøÏπsø£˝Ÿ
2. nuÛÑT´<äj·T >∑Ts¡T≈£î\ bÕsƒ¡XÊ\, eT÷d”ÁbÕC…ø˘º
3. @.$.j·T+. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, qøÏπsø£˝Ÿ
4. ¬ø.ÄsY.ÄsY. Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY ø£fi≤XÊ\, ø√<ë&É
5. Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY ø£fi≤XÊ\ (u≤\Ts¡T) q\¢>=+&É
6. Áo ñe÷ eTùV≤X¯«] Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, ø=+&É Hê>∑T\
7. Hê>±s¡T®q Á|üuÛÑT‘·« ø£fi≤XÊ\ (dü«), q\¢>=+&É
n_Ûs¡T∫ :
 |üs¡´≥q, |ü]XÀ<Ûäq
ÄX¯j·T+ :
 kÕVæ≤‘·´+ <ë«sê düeTdüe÷» kÕú|üq,
kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\ ìs¡÷à\q
ÇwüºyÓTÆq düú˝≤\T :
 bı\+, ø±¢dt s¡÷+
***
NOTES
NOTES

Fair Book 003 120 Pages

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fair Book 003 120 Pages

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iii

Pillalakem Kaavaali Pillalem Kaavaali

Book Design & Printed at

Price : Rs. 100/-

- Dr. Rakesh Sarwal

u≤sTT>∑&É¶q >=&ÉT¶>=Á¬sH=~˝Òdæ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± ã&ç yÓ’|ü⁄≈£î e∫Ã

- &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´

There is a multiplication table.

And it just cannot be trimmed.

There is much promise

Ä˝À#·H˚ ndü\T HÓ’|ü⁄D´+

4  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

|æ\¢\÷! |ü⁄düÔø±\T #·<äe+&ÉÁsê

eTq+ ìedædüTÔqï uÛÑ÷$T, eTq #·T≥÷º ñqï Á|üø£‹, eTq‘√ bÕ≥T

d”«j·T HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ k˛bÕHê\T

#·<äTe⁄ |üPs¡ÔsTTHêø£ j·TTerj·TTe≈£î˝À¢ ñ<√´>±H˚«wüD yÓTT<ä\e⁄

` qe ‘Ó\+>±D Ä~yês¡+ ªk˛|ü‹μ 25`10`2020

ø=‘·Ô#·÷|ü⁄ ‘·|üq\‘√H˚ Ä$wüÿs¡D\T kÕ<Ûä´+

intelligences into skills that will serve life”

20  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

Ä$wüÿs¡D\ô|’ ÄdüøÔÏ >∑\ j·TTe‘· ø±y=#·TÃ, •ø£D å dü+ø£*ŒdüTqÔ ï dü+dü\ú T

` qe‘Ó\+>±D, k˛|ü‹, Ä~yês¡+ 7`03`2021

22  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

>∑Ts¡T≈£î˝≤\ yÓ’ù| n+<ä] #·÷|ü⁄

— Parents, Saluja Gold International School, Jharkhand

ª$<ä´ $ø±dü <ësTTìμ nì >∑T]Ô+∫q H˚{Ï düe÷»+˝À |æ\¢\ #·<äTe⁄\

26  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

` qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ Ä~yês¡+ 05`12`2021

>±&çq |ü&Ü*‡q ñbÕ<Ûë´j·T $<ä´

~ APJ Abdul Kalam

nqTø√e&Üìïã{Ïº ø£<ä∏ ñ+≥T+~. mqTïø√e&Üìïã{Ïº bÕ\q ñ+≥T+~.

30  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

32  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

Á|üD≤[ø£ ñ+fÒ bò˛_j·÷ <ä]#˚s¡<äT

ø=~› s√E˝À¢ ñuÛj Ñ T· ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº˝À¢ |üØø£\

nø£&É$Tø˘ s¡#·q\yÓ’|ü⁄øÏ $<ë´s¡Tú\qT eT[¢+#ê*

40  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

HÓ’|ü⁄D´ e´‘ê´dü nqTdü+<Ûëq+ H˚{Ï nedüs¡+

k˛wü˝Ÿ j·÷øÏº$»+-rs¡÷ ‘Óq÷ï ø£s¡Ôe´eT÷

` Ä~yês¡+ qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ 12`09`2021

48  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

52  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

j·TTe‘ê! ø±düÔ kÕ|òtº dæÿ˝Ÿ‡ MT<ä eTqdüTô|≥ºs¡÷

54  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

@ $<ë´ dü+düú nsTTHê ‘·eT e<ä› Á|üy˚X¯+ rdüT≈£îqï $<ë´s¡Tú\+<ä]ø°

56  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

Á>±MTD j·TTe‘· &çÁ^øÏ <ä÷s¡yÓTÆ‘˚ m{≤¢?

Á|ü‹ ˇø£ÿ]˙ $<ë´e+‘·T&ç>± Á|ü|+ü #·+‘√ ø£\bÕ\H˚~ ◊ø£´sê»´dü$T‹

á yê´K´qT >∑Ts¬ ]Ô – Á>±MTD j·TTe‘·qT Ä‘·àq÷´q‘ê dæ‹ú øÏ <ä÷s¡+>±

` qe ‘Ó\+>±D k˛|ü‹ 03`01`2021

ñqï‘· $<ä´˝À ôd’ø√yÓTÁ{Ïø˘ nôdôdà+{Ÿ

ñ<√´>±\˙ï eT+∫y˚, ø±˙ nìï ñ<√´>±\T n+<ä]ø° eT+∫$ ø±e⁄μ

Çs¡yÓ’ ˇø£{À X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´*ï

@<ÓH’ ê ˇø£ |üìì Ç‘·sT¡ \ ø£+fÒ _Ûqï+>± düeTs¡eú +‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·

ãTø˘ ô|òsTTsY |ü⁄düÔø±\ ô|<ä› |ü+&ÉT>∑

72  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

` qe ‘Ó\+>±D, k˛|ü‹ 19`12`2021

Çø£ Ç+{Ï qT+#˚ ñ<√´>∑+

ñ<√´– y˚ﬁ≈¯ î£ Ä|òd” Tü ≈£î sêø£b˛sTTHê, e∫Ã dü]>±Z |üì#˚jT· ø£b˛sTTHê

` qe ‘Ó\+>±D k˛|ü‹, 09`01`2022

80  &Ü. u…*¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê* |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

e÷ø˘ f…düTº\T sêdü÷Ô ñ+&É+&ç

` qe ‘Ó\+>±D ªk˛|ü‹μ Ä~yês¡+ 31`10`2021

¬øØsY >±´|tqT n~Û>∑$T+#·&É+ m˝≤?

4  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

20  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

22  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

26  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

30  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

32  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

40  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

48  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

52  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

54  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

56  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

72  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

80  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

88  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)

90  &Ü. u…¢ j·÷<äj·T´ |æ\¢\πø+ ø±yê |æ\¢˝Ò+ ø±yê* (nuÛÑ´düq yê´kÕ\T)