5 : 2...
C:,
ic;mimann sorum luluklan
•1 c;mimarl1k, hem sektor, hem de eg itim
alanlannda 20. yuzy1lrn ba?rnda Amerik a
Birle?ik Devletlerinde kurum salla?m1?t1r.
Dunya'ya yay1lan bu meslek, ozunde
Guzel Sanatlar ve Susleme (dekoratif)
sanatlann bir dogal geli?imi, ev
ekonomisinin bir parc;as1ve mima rl1grn
Anadolu Oniversitesi, Gilzel Sanatlar
Faktiltesi ignimar11k BiilUmu, OgretimOyesi odaklanan ozel bir alani olarak
yaptland1r1lm1? ve uzmanla?arak geli?mi?tir.
"Bir i~mimann ilk ic;mimarlrgrn guzel sanatlar ayagrn1
sorumlulugu, kendi gibi olu?turan kapsam1, c;ogunlukia insan, insan
meslek adamlannrn kulturu ve insan begenisi uzerine
bulundugu meslek kurulurken, estetik aray1?1ni ve guzellik
kurulu~una uye olarak kavramlanni temel sorun olarak
meslegin gerektirdigi gormektedir. Ev ekonomisi ise, ic;mimarlrgrn
hak ve yetkilerden erken donem uygulamalannda en az guzel
yararlanmas1dir. Meslek sanatlar kad ar etkin bir rol ustlenmi?tir. 19.
yuzy1lda ABO, Kanada ve ingiltere'de
odas1na kay1t olmak daha
kuru lan ev ekonomisi, aile ve toplum
~ok ahlaki bir karard1r"
yonetimi, tuket ici egitimi, kurumsal
yonetim, i<; ta sanm, ev mobilyas,, tekstil
urunleri, el sanatlan, giyim, ticari amac;la
pi?i rme, g1da korumas1, saghk bilgisi, c;ocuk
geli?imi, para yonetimi ve aile ili?kileri gibi
birc;ok konuda birey, aile ve toplumlan
yeti?tirmek konulannda egitim vermekteydi
(IFHE-lnternational Federation for Home
Economics, 2011 ). Guzel Sanatlar ve Ev
Eko nomisi konulan i<; inden, bina ic;indeki
kull an1ctla n ilgi lend iren bolumlerin bir araya
getirilm es iyle olu?t urul an ic;mima rlrg1n
kapsaminda gorulen eks iklikler ned eniyle,
mimarl1k bilgilerin in bina i<;indeki belirl i ve
ilgili bo lumleri d e kat tl m1?t1 r. 20. yuzy,lrn
ba?lannda ol u?turulan bu kapsamla,
uzmanla?m,? bireylerin yeti?ti ri lm esi
sonucu, meslegin ilgi ve uygulama alan lan
profesyonel c;erc;evede bel irlen mi?tir
(Kaptan 2013).
Bu ac;1dan bak,ldrginda, i<;mimarlrk, guzel
sanatlann gerektirdigi plastik degerleri
ic;eren, estetik bilgiyle yogrulm u?, ayn r
zamanda mimarlrgrn bina olgusuyla
ili?kilendirilmi?tir. ic;mimarl1k, bina i<;inde
yeralan mekanlann, hacim ve yuzeylerini
degerlendiren bir boyutu ic;ermesi ne kar?rn,
yap, sistemleri, fiziksel c;evre kont rolu,
aydrnlatma, ergonomi, rsrtma, vs. gibi
mekan konforu konulannda da etkin b ir
uygulama alani bulmaktad 1r. Daha dog ru su,
i<; mekanda mekan konforu, mekanrn
ya?am ko?ullannin kullarnoya uygun bir
bi<;imde duzenlemesini g erekt irmekted ir.
ic;mimar bu a?amada sorum luluk ust lenerek
gerekli etkenleri dog ru bir b ic;imde
duzenlerken, i<; mekan kullanic1srn 1n fi ziksel
 C
(Q
ve ruh sal yapIsIrn goz onune almaktadir.
.Y
=:l Bu sure<;te bilimin oldugu kadar plastik
=:l
sanatlann da estetik degerlerini de kaynak
E
=:l olarak kullanmaktadir. Dolay1s1yla ister
L-
o
(J) fiziksel gorunu?un duzenlenmesi olsun,
C isterse tinsel degerlerin olu?turulmas1
C
cu olsun, her ko?ulda i<;mimarhgm ozunde
E kulturel yapIyI o lu~tu rmaktad 1r (Kongar,
-E kullarnci, yani insan yeralmaktad1r.
- 0, insan, yani mekarn kullanan ki?iler, hem
tasanmIn, hem de tasanm urunu olan i<;
"'-
QJ mekarnn temel belirleyicisidir. Dolay1s1yla
(Q
..:::£ insanlarla bu kadar ilgili bir meslek alarn
(Q
> olan i<;mimarhkta da sunulan hizmetin
yuksek degerler i<;ermesi olagan
kar?1lanmahd1r. Tasarlanarak uygu lamas1
yaplian mekanm dogru, iyi, guzel ve
nitelikli olmas1bekleni r. <;:unku kullanrc1,
ya~amInrn oneml i bir bolumunu bu i<;
mekanda ge<;irecekti r. Bu nedenle
tasarlanan mekanm ya?am asI ve
surekliligi, mekarn kullanan ki~ilerin
gereksinimleri, istekler, ve begen ilerini n
dogru olarak kar~lianmas1yla olas1d1 r.
Gunumuzdeki teknoloji ve malzeme
<;e~itliliginin fazlal191 goz onune
ahnd1gmda daha iyiyi, daha dogruyu ve
daha guzeli arama c;abas1 tasanmcinrn
onemli bir sorumlulugu olarak kar~1m1za
<;1kmaktad1r. insanlar i<;in, insanlar
tarafmdan uretilecek degerlerin, bu
ki~ilerin ya~amlanna yonelik, onlann daha
a6 I u91 iJJunor
iyi, d aha dogru ve daha g uzel ya?amalarin1
saglayacak ortamlann olu ?turulm as 1
amac1yla uretilmesi gereklili g i i<;mimarl ara
onemli sorumluluklar yuklemekted ir
(Kaptan 2013).
Tasanm mesleklerinde, ozellikle
universite egitimi sonras1nda, tasanmI
yonlendiren, onun daha iyiye, dogruya ve
guzele yonlenmesini saglayacak bir
katalizor olmad191 zaman tasanmcI
kendiyle ba?ba?a kalmaktad1r. Oysa egitim
surecinde projelerde hep "bir bilen" vard1r
ve proje onun degerlendirmeleriyle
geli?tirilmektedir.
i? ya?ammda kendi bilgisi ve benligiyle
kar?1kar?1ya kalan i<;mimar tasanmI ve
uygulamas1 hakk1nda degerlendirmelerde
bulunmak zorunda kalacakt1r: Hangisi
daha dogru?, hangisi daha guzel?, hangisi
uygulanabilir? Eger ic;mimar aday1, egitimi
boyunca belirli bir bilin<; ve sorumluluk
geli?tirmediyse, bu karar a~amalan onun
i<;in s1kmt1h bir si.irecin ba~lang1c1 olacakt1r.
Anca k, bu a~amada bilin<;, dogru karar
verm ek noktas1nda, en onemli etken
olarak ki?inin benligini etkilemektedir.
Rus aslih Amerikah toplum bilimci
Pitirim Sorokin, bilinc;lilik kavram1 ic;in, belli
etkile?imlerde bulunan ki?i ve gruplann
<;e?it li davranr~ ve eylemlerinin belli
amac;lara yoneldigini ve bu ki?i ve
gruplann, aralanndaki ortak noktalarm
fark1nda olduklanrn belirtir. Bilinc;li lik,
bireyl erin bir top lumsal yap, ic;indeki
il i?kilerinde ve ust yapIy1sag layan oz
d egerlerin fa rkmda o lun mas1anlam ma
gelmekted ir. Bu ili?kilerin sonunda o rtaya
c;1 kan an la mlar, degerler ve ku rallarsa
1995). Bu radan da anla?1lacag1 gibi,
ic;mimarl1k kult uru tasanmc1lann bilinc;li
kararlan ve meslege bak1 ? ac;lianyla ilgilid ir.
<;:unku bilinc; kulti.i run varolmas1rn
saglayan tek arac;t1r (Erinc;, 2004).
ic;m imarhg1n ki.ilturu o nu olu~uran meslek
adamlannrn bilinc;li davra rn?lanyla
bic;imlenmekted ir. Olu?a n ku ltu re l yapI,
belirli sorumlulukla n da bera berinde
getirerek ic;m imann da ha nitelikli hizmet
sunmasIrn saglayaca k i? o rtamInr
bic;imlendirmektedir. Boyle bir i?
ortam1nda <;ah~an ic;mimann nitelikl i i?
ortaya koymas1 ic;in gerekl i ortam,
bulmaktad 1r. Bundan sonrasI ya pmas1
gereken tek ?ey, ald19 1bilgiler ve
deneyimiyle birlikte t asarlad191 i.irunu n
sonuc;lann1 gorm esi ve bununla ilgili
sorumlulu klan ustlenmesid ir.
Bu a~am ada ic;m imar iki ti.i r
sorum lulu kla ka r~lia?maktad 1r. Bunlarin
ilki, t asa nm urunu nun ort aya c;1kmas1
surecinde yapilan tasanmla ilgili olarak

ustlenecegi sorumluluktur. ikincisi ise,
ya?arnlan uretim si.ireci i<;inde ileti?imde
bulundugu insanlarla ilgili olarak
ustlenecegi sorumluluktur. ikinci
sorumluluk daha kapsamhd1r. Kullarnc1 ya
da mu?teriden ba?layarak diger
tasanmcilar, uygulay1c1larla devam eden
ve yerel kulturu olu?turan toplumlara
kadar geni? bir yelpaze i<;indeki insanlarla
olan konu?ma ve davrarn?lan
i<;ermektedi r. Her iki sorumluluk da
i<;mimann yapm1? oldugu i?in, daha dogru
ve daha ideale yakm olmasm1 saglarken,
toplumsal yap, i<;inde belirli bir duru?unun
olmasm1 desteklemektedir.
Her meslek grubunda oldugu gibi
i<;mimarilgm hizmet sunumunda da
belirli bir tak1m ahlaki <;er<;eveler
bulunmaktad1r. i<;mimar, oncelikle
mezun olur olmaz meslek kurulu?una
uye olmas1 gerekmektedir. Bu bir yasal
zorunluluktur. Ancak ulkemizde bu tur
yasalann uygulanmasmda belirli bir
denetim olmamas1 nedeniyle bu yasal
zorunluluk gozard1 edilmektedir. Oysa bir
i<;mimann ilk sorumlulugu, kendi gibi
meslek adamlanrnn bulundugu meslek
kurulu?una uye olarak meslegin
gerektirdigi hak ve yetkilerden
yararlanmas1d1r. Meslek odasma kay1t
olmak daha <;ok ahlaki bir karardir. Bu
a?amadan soma i<;mimar, hizmet
sunumunu ger<;ekle?tirirken , tasanmla
ilgili bir<;ok evrensel kural ve degerleri
goz onune almas1 beklenmektedir.
C::ogunlukla sorumluluklan olu?turan bu
kural ve degerler, i<;mimar-insanlar-
Tasanm 0runu aras1ndaki ili?kileri
duzenlemektedir. Dogru ve yanil?
arasmdaki ili?kilerden daha farkil olarak,
dogrular arasmdaki daha dogruyu
bulmak ama<;lanmaktad1r. Bu tur kural ve
degerleri be? ba?hk altmda toplamak
olas1d1r.
ii;mimarm ait oldugu i;evreye
kar~• sorumluluklari
• i<;mimar, bulundugu toplumun
kulturel ve estetik standartlanrn,
profesyonel zorunluluklar <;er<;evesinde
kabul etmelidir.
• i<;mimar, dogal <;evre ve ekolojik
duzenle ilgili ve duyarh uygulamalar
yapmay1 profesyonel sorumluluk
<;er<;evesinde kabul etmelidir.
• i<;mimar, meslek bilim;:liligiyle ilgisi
olmayan bireysel ilgi alanlanrn profesyonel
gorevleriyle <;at1?t1rmamahdir.
Tasanmc1 mi.i~terisine kar~• sorumluluklan
• i<;mimar, mu?terisinin gereksinimlerini
dogru olarak belirlemeli ve ilintili
C
uygulamalanni bu <;er<;eveye bag h kalarak <D
.:::L
yapmal1d1r. :J
:J
• l<;mimar, mu~terisinin ilgi alanlanyla
ilintili uygulamalarm1 profesyonel
E
2
gbrevleri <;er<;evesinde yapmahd1r. 0
(f')
• i<;mimar, bzel durumlar d1~mda, C
C
mu?terisiyle <;ah?1rken, mu?terisine ya da <D
bagh oldugu firma yetkilil erine haber E
vermeden ta sarlad191 ya da uygulad191 E
. u,
i?lerle yan?malara katilmamahdir.
• i<;mimar, belirli bir duzeye kadar
uretim ybntemleri, i?-organizasyon
"Q)
<D
.:::L
'D
bilgilerini ve uygulamayla ilgili >
du?uncelerini ve bilgileri mu~terisiyle
payla?mahd1r. Mu?terinin bilgisi olmadan
istemedigi bilgi ve uygulamalan a<;19a
vurmamahd1r.
ii;mimarm diger tasarimcilara
kar~• sorumluluklan
• i<;mimar, diger tasanmcilann i?lerini
durust<;e degerlendirmeli, art niyet ve
kbtulukle ele?tirmemelidir.
• i<;mimar, mu?terisinin telkinleriyle ya
da bireysel olarak ba?ka tasanmcilann
i?lerini kullanmamahd1r.
• i<;mimar, ba?ka bir tasanmcmm
makam1rn ya da i?ini almak i<;in dogrudan
ya da dolayh olarak <;al1?mamahd1r.
• i<;mimar, ayni i?i almak i<;in verilen
fiyatlan du rust olmayan bir yolla
B9tuJmo::- 87
 du?urmemelidir.
• i<;mimar, <;ah?t191 diger tasarnnctlanna
ayni guveni saglamakla sorumludur.
Tasanmcmm topluma kar~1 sorumluluklan
• i<;mimar, yapt191 reklam ve duyurularda
dogru ve ger<;ek<;i bilgilerin yer almas,
gerekmektedir.
• i<;mimar, mu?terisi i<;in tasarlad191
uygulamalar sonucunda, mu?terisinin
yapacag1 reklam ve yay,nlarda isminin
kullanilmasina izin verebilir.
• i<;mimar, yapt191 uygulamalardan sonra
mu?terisinin yapacag, degi?iklikleri telif
haklan yasas1 <;er<;evesinde kabul
etmeyebilir.
• i<;mimar, toplum i<;in dog ruyu, iyiyi ve
ideal olant ortaya koymahd1r. Toplum i<;i n
evrensel degerlere sahip <;1kmahd1r.
i~mimarm kendine kar~1 sorumluluklar1
• i<;mimar, meslegini onurlu ve saygrn bi r
bi<;imde yapmal1d1r.
• i<;mimar, bir uygulamaya ba?lamadan
once mu\iterisiyle yaptlacak i\iin kar\ithgr
olan ucreti belirlemelidir.
• i<;mimar, kar gutmeyen
organizasyonlar dr?rnda yapt191
uygulamalardan ucret talep etmelidir.
• i<;mimar, eger bir firmada <;ah?ryorsa,
yapt191 uygulamanin sonucunda
ss I ~<;ri1-Ju1iCJ~
mu?teriden ekstra bir ucret (ya da hediye)
almamahdtr.
Bu kural ve degerleri olu?turan
i<;mimann sorumluluklan, bir<;ok degi?ik
ba?hk altrnda detaylandtnlarak
<;ogalt1labilir. Ancak yine de yap1lan i?in
ozu degi?meyecektir. Bir sat1crn1n
mu?terisine, bir avukatrn muvekkiline, bir
doktorun hastasrna sorumlu oldugu gibi
i<;mimarlar da hizmet sundugu ki?iler ya
da kurulu\ilara kar?, sorumludurlar. Bu
sorumluluklar daha <;ok yasa ve
yonetmeliklerin <;izdigi s1nirlar dt\itnda
ahlaki ve etik degerleri i<;ermektedir. Bu
nedenle ki?iye, meslege ya da
topluluklara ait deger yarg1lan
i<;ermektedir. Buna ek olarak,
sorumluluklarrn temelinde insan hak ve
hurriyetleri yeralmaktadrr. Bu kavram
zaten i<;inde ya?ad191m1z Bili?im
Devriminin onemli getirilerinden biri
olarak gorulmektedir.
21 . yuzyrlda ya?anan bili\iim
devriminin merkezinde "ki\iisel hak ve
ozgurluk"leriyle insan yeralmaktad1r.
Ya?am1n merkezindeki insana onun i<;in,
onun kaynaklannr kullanarak, ona hizmet
sunan bir meslek alanr olarak, i<;mimarhk
bu nedenle gunumuzde daha da onem
kazanmaktad,r. Gunluk za man dilimi
i<;inde bireylerin ya?ad191 alanlar dikkate
ahndrgrnda, i<;erid eki mekan olgusu her
ge<;e n gun daha fazla on plana
<;rkmaktad rr. Bu nedenle bireysel begeni
ve gereksinimler, i<;erideki ya?am1n
onemli bir belirleyicisi olmaktad,r.
Kaynaklar
- Erin~. S. M. (2004). KOltur Sanat Sanat Kultiir (2. b.).
Ankara: Otopya Yaymlan.
- Han~erlioglu, 0. (2000). Felsefe Siizlugu (12 b.). istanbul:
Remzi Kitapevi.
- Kaptan, B. B. (2013) Kultur ve i~mimarhk. Ankara: Se~kin
Yaymoltk.
- Kongar, E. (1995) . Toplumsal Degi}me Kuramlan ve
Turkiye Ger~egi (5 b.). istanbul: Remzi.
- Piotrowski, M. C. (2002). Professional Practice For
Interior Designers. USA: JohnWiley & Sons Inc.
-Timu~in, A. (1994). Felsefe Sozlugu. istanbul: BDS.
- IFHE-lnternational Federation for Home Economics.
(2011 ). International Journal of Home Economics.
International Journal of HomeEconomics.:
http:/ /www.ifhe.org adresinden ahnm1~trr.