SON ALTUN ORDU HÜKÜMDARININ OSMANLI

HUKÜMDARI MEHMET II. YE B~ R MEKTTBU

Fevzi Kurto~lu
Deniz Lisesi Tarih Ö~retmeni
Osmanl~~Imparatorlu~unun himayesine s~~~ nan ilk K~ r~m Hani
Menlikiray~ n (Menekli kiray) Fatih Sultan Mehmede yollad~~~~mek-
tuplar~~ ne~rederken 2 numaral~~mektubun mündericat~~ aras~ nda; taht
iline gönderilen elçinin henüz gelmadi~i, gelir gelmez hemen
Devlet kap~s~na bildirece~inin yaz~ l~~ oldu~unu görmü~~ve burada-
iki taht ilinden maksad Saray ~ehri olaca~~n~~fakat o zaman Altun
Ordu Hükümdar~~ bulunan Seyit Ahmet Hana bu elçinin kimin
taraf~ndan gönderildi~i anla~~lmad~~~n~~söylemi~tim. Topkap~~Saray~~
Müze idaresi taraf~ ndan tasnif edilen evrak aras~nda 14/7130 nu-
maray~~ ta~~ yan bir mektup bu elçi meselesini bir dereceye kadar
ayd~nlatmaktad~ r.
21 X 68 santimetre eb'ad~nda bir ka~~ t üzerine 24 sat~ r halin-
de yaz~lm~~~olan bu mektupda K~r~m hanlar~n~ n mektuplar~~ gibi
kahve renkli me~ in bir kap içine konulmu~tur. Ba~~taraf~nda al-
tun yald~ zla : Hüdavendigar~azam karde~ im Sultan Mehmet kamu-
kar diye hitap edilmesi Fatih Sultan Mehmete gönderildi~ini
sarih olarak göstermektedir. Bu mektupda Ulu~~Mehmedin mek-
tubunda ve Menlikiray~ n bir mektubunda oldu~u gibi damga yok-
tur. ~mza da mektubun alt~ nda de~il, sa~~taraf~ nda olup altun yal-
d~zla üç sat~ r halinda : tahtelmehabbet - Ahmet ~bni Mehmet Ibni
Temur - diye yaz~lm~~t~ r. Mektubun son sat~ r~nda : tarih sekiz yüz
seksen ik~ de mubarek Sefer ay~n~ n n~sf~nda istiktap k~l~nd~~ cüm-
lesile tarih konulmu~tur. Eksen i ~slam hükümdarlar~n~n mektupla-
r~~mündericat~~ türkçe bile olsa arapça tarih att~klar~~halde bu
mektubun tarihi türkçe olmas~~dikkate de~er. 15 Sefer 882 hicrisi
29 May~ s 1477 miladisine tesadüf etmektedir. [1]
[1] Altun Ordu Hükümdar~~Toktam~~ ; Timürlenk ile yapt~~~~muharebelerde
maglüp olarak Saray ~ ehrini terk ile kaçmaga mecbur olmu~tu (1399). Bundan
sonra Altun Ordu taht~na Urus Han~n o~lu Temur Kutluk geçmi~ti. Fakat kudret
ve kuvvet Edüge Beyin elinde idi bundan sonra ~adi Bey Han, daha sonra
Pulat Demür Han tahta geçti; hatta 1408 de Moskova muhasara alt~na al~ad~~
248 Fevzi Kurtoglu

Seyit Ahmet Han mektububunun 9 sat~r~~ Fatihin elkab~~ ve

methiyesi ile doludur. Bunlar aras~ nda (Sultanü Selâtinülarap yel
Acem) tabirinin kullan~lmas~~dikkati çekmektedir. Bundan sonra
mektubu yazmas~ ndaki maksada geçer. Ve ilçi olarak gönderilmi~~
olan Karaca Bahadurun geldi~ini ve sa~~ve selâmetli~iniz ile
fethedilen beldelerin haberini getirdi~ini ve bunu i~iterek çok
memnun oldu~unu söyler. Acaba fethedilen beldeler nerelerdir?
Fatih Mehmet II, 1476 ilkbahar~nda Bu~dan Prensi Etyen üzerine
sefer yapt~~~~ve 20 Temmuz 1476 da (Rozboyni) vadisinde kazan-
d~~~~zaferi hat~ rlarsak fethedilen beldelerin nereye ait oldu~u
anla~~l~ r. Seyit Ahmet Han, bundan sonra iki hükümdar aras~nda
karde~ lik muhabbetinin zahir oldu~unu ve bundan sonra da devam
etmesini ve iki taraf aras~nda (Ilçi ve Kilâc~) adamlar~m~z vars~n
gelsin dostluk ve karde~lik günden güne ço~als~n diye karde~i
o~lu Aziz hocay~~Ilçi olarak gönderdi~ini söyler. Kendisi Cingiz
Han~n bir o~lu oldu~u gibi Aziz hocan~n da di~er bir o~lu oldu-
~unu söyliyerek onun kendi kat~ nda mühim bir yeri oldu~unu
anlat~r. Ve iki taraf aras~ndaki dostlu~un son derece ziyade olma-
s~n~, hatta dost ve dü~man aras~nda bir at kalksa ve siz her han-
gi tarafa sefere azmetseniz biz dahi bu taraftan size takviyet
verme~e haz~r~z, bugünden itibaren sizin ve bizim aram~zda kar-
de~lik ziyade olsun diye Hazret~nize Resül (Ilçi) gönderildi de-
mektedir.

ise de Edüge Beyin tahakkümüne kar~~~yeni isyanlar oldu ve nihayet Temur

Kutluk o~ullar~ ndan Temur Han Hükümdar ilan edildi. Fakat bu zat da çok
zaman kalamad~~Tokatm~~~okullar~ ndan Celalettinin hücumu kar~~s~ nda Saray
~ehrini b~rakt~~(1412).. Fakat bu Han da 1426 da karde~i Kerimberdi taraf~ndan
öldürüldü. Bu hükümdardan sonra Toktam~~~ogullar~ndan Cabbar Berdi, Kepek,
Kadir Bardi s~ rasile han oldular. Bunlardan Kadir Berdi 1426 da Edüge Bey ile
yapt~k' bir muharebede maktul dü~tü; bunun üzerine Temur Kutlu~un o~lu Temur
Han~n o~lallar~ ndan küçük Mehmet tahta ç~kt~~ve Edüge Bey ile yapt~~~~muhare-
beyi kazand~, Edügeyi öldürttü. Biraz sonra Ulug Mehmet gelerek karde~i küçük
Mehmedin yerine Saray ~ ehrinde tahta geçti. Fakat o da Ak Orda Prenslerile
u~ra~ma~a mecbur oldu ve 1423 de Berak Ham ma~lap ve katlederek vaziyeti
kurtard~~ ise de dahili kar~~~kl~ k sona ermedi. Ulu~~Mehmed de 1437 de Saray
~ ehrini terk ile Garbi Rusyaya kaçma~a mecbur oldu. Bunun üzerine küçük
Mehmet Han tekrar Hükümdarl~~a geçti. Bu hükümdar da 1445 de vefat etti-
ginden yerine yukarki mektubun sahibi Seyit Ahmet Han geçti ve 1445 den
1481 e kadar Hükümdarl~kta kald~~ mektubun imaas~ nda görülen adlar da yukar~ da
verilen izahat~~ teyit etmektedir. (K~r~ml~~Osmanh Imparator lu~una eklenmesi:
Bedriye Sabit, ~stanbul 1934).
 Son Altun Ordu hükümdar~ n~n Osmanl~~ hükümdar~~ Mehmet II ye bir mektubu 249

Fatih Sultan Mehmedin 1476 da bu~dana yapt~~~~sefer esna-

s~ nda Seyyit Ahmet Han~n K~ r~ m yar~ m adas~ na hücum etti~i
gözönüne al~n~rsa, Fatih Sultan Mehmedin bu vak'adan sonra
Altun Orduya ~lçi olarak Karacabeyi gönderdi~i görülür. Acaba
Menlikiray~n mektubunda taht iline gönderildi~inden bahsetti~i
ilçi gimdir. O da Fatih Sultan Mehmet taraf~ndan m~~gönderildi?
Elde bulunan malümat ile ~imdiki halde bunu tespit etme~e im-
kân yoktur. Belki Topkap~~Saray~~evrak~~ aras~nda bu noktay~~da
ayd~ nlatacak vesikalar ç~ kacakt~r. Seyyit Ahmet Han~n mektubunu
aynen yaz~yor, fotograf~n~~ da yaz~n~n sonuna ekliyorum.

Hu
Hüdavendigar~âzam Karde~im Sultan Mehmet Kamilkar

Becenab~~ istisal ahuleaz velkerem Sultanül selâtinil arabi

ve! acem Malik ii rikabil ümem Z~llullah~~ filardeyn kahramanül
ma vettin nasirü ibadillah hafizu bilâdillah kahirü adaillah a~delü
Selâtinil insi velcan menba~~ihsanül madeleti velihsan giyasüd-
dünya veddin mürebbiül ülemai vel müstaiddin halleddalahü mül-
kehu ve sultanehu veceale fevkal ferkateyn mekânehü ve eyva-
nehu ve hak süphanehu ve taalâ afitab~~ azemat ve bahtiyari ve
sayei saltanat ve kâmükâri ve der anailleyli ve atrafennehari ve
ez hazreti süphani ve kuvvei bürhanI mezidi ömür ve devam~~
devlet ve huludi âzemet ve ha~met ta dameni k~yamet tabende
ve bayende darâd zilli zelâli ebeden mebsud bad bilhürmetin
nebiyyi ve alihil emcat.
Bade ezgarez mehabbetü biluhvet ve tebli~i tetmi-müttahiyeti
ilâm ol tururkim resuli mürsel karaca Babatur Gildi.
Sizinin sa~~ve selâmetli~inizi bizgâ malüm k~ld~~ hem ol ah-
parti büldan meftuhunn daki bizgâ tayin k~ld~~ biz daki bade isti-
mail kelâm begayet velâ nihayet ~adkam olduk elhamdülillâhi
tealâ fahseni (ve husnu) istikmali umure sizinin ve bizinin ara-
m~zda kar~nda~l~ k am tarikil mahabbe zahir buldu. Min baid ha-
zihil eyyam ve dehren minel a~vam iksük bulmay a~~ r selâm
yengil bulâk bine ilçi ve kilâc~~ adam~m~z barsun gilsün dostluk
kar~nda~l~~~ m~ z gündin güngâ terakki k~lsun teyib sizgâ ilçilikgâ
Aziz hoca atl~~~(atalig) kar~nda~~ m o~lunu yipard~m Cingiz han~n
bir o~lu men min bir o~lu Aziz hoca turlu. ~mde din sonra sizinin
bine bizim aram~ zda tengri inayeti birle dostluk oltarika ziyade
250 Fevzi Kurtoglu

bul~ay kim in~aallah daki (tealâ) songu zamane da dost dü~man

aras~nda bir at kalgay dak her tarafga siz azim ve sefer k~lsa-
n~g~z biz daki bu tarafd~n sizgâ takviyet k~ lurga haz~rm~ z bade
ihtisarül kelâm bu gündin ilkâru kayu i~kim sizinin ve bizinin
aram~zda kar~nda§ ziyade singa taalluk tutar ol i~ ninin taeilinkâ
istidat k~lurga me~gul bulsan~z siz hâkim siz tüp (teyib) a~~ r se-
lâm ve yenkil (bölek) bulak bine hazretigâ resul irsal k~ l~ nd~.
Tarih sekiz yüz seksen iki de mubarek Safer ay~n~n n~sf~nda
istiktab k~l~nd~.
Tahtel mehabbet Ahmet ~bni
Mehmet ~bni Temur Han

Mektupta geçen bir kaç kelimenin izah'

(yengil) = Hafif
-1 (bulâk) = Hediye
T
(kilâci) = (4.).,3 )
(yabardim) =
(menmin) =
(songu) = Ay,
t (imdid~n sonun) = Simden sonra (~ imden
giru)
 Lev. XX

,
44,0.

tiY:12‘5
;4.°4\1 . J.,<•:
. (1,Vta_fb'1‘} 0 ‘)
_ . t

Belleten: C. 11
 Ler. .‘%1
it! r
Cs

ii:?
&-j
—•ijo-51,42113,Jsy<, 03)1
_
r£4=4.40,›
~. ('115. pkVejl» 6jijej
;;•;' 1•>;••2 ),3
t.t . ( ,• /
1.7'`'.16<*41P1:<_9(tl:IC:
. 113W

%••~•••••.4
: r4
••••••••:°

Bel/efe,,: C. Il