MARMARA ÜNiVERSiTESi

ｌａｈｩｙｔ＠ ｆａｉＨￜｌｔｅｓ＠
DERGI ｓ＠

SAYI : 4

istanbul - 1986
 TUNUS'UN OSMANLI DEVLETiNDEN AYRILMASI

Doç. Dr. Mehmet MAKSUDOGLU

Tunu.J'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nden ｮ｡ｳｬ＠ ｫｯｰｴｵｮ＠ in::!elemedcn

önce, ülkenin, ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devletiyb hangi ｾ｡ｲｴｬ＠ ｡ｬｴｮ､＠ ｢ｴｮｬ･ﾭ
ｴｩｮ＠ ｫｲＮ｡｣＠ gözden geçirmekte fayda ｶ｡ｲ､Ｚ＠
Tarihçilerin 'Türk ＮａｳｲＧ＠ ｡､ｮ＠ verdikleri 16. ｹｺｬ､｡Ｌ＠ ｂ｡ｴ＠
ｔｲｫｬｮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti temsil ediyordu. T'Unus'ta bu ｹｺｬﾭ
da, Hafsi Devleti ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Çok parlak bir ｧ･￧ｭｩ＠ olan, ｢｡Ｎｾｮ､ｫｩ＠
sultana, 657/1258 ｹｬｮ､｡Ｌ＠ ｂ｡､＠ ｍｯｬ｡ｲｮ＠ eline ､ｮｾ･Ｌ＠ ｈｩｾ＠
caz ｨ｡ｬｫ＠ V3 Mekke Emiri'nden bey'at gelen bu devlet, ｡ｲｴｫ＠ güç-
ten ､ｭｴＮ＠ Öyle ki, 24. Hafsi ｓｵｬｴ｡ｮ＠ Abu Abdiilah Muhammed
(899/1493-932/1526) devrinde, Tunus'un birçok yöreleri, Hafsi
Devletinin elinden ￧ｫｭｴ Ｑ
＠
Yavuz Sultan Selim Or.manh ｴ｡ｨｮ＠ geçince, denizcileri des-
teklemesiyle ünlü Ｓｨｺ｡､･＠ Korkud'a ｹ｡ｫｮｬ＠ ｴ｡ｮ＠ Oruç
Reis, ｂ｡ｴｹ＠ yelken ｡￧ｭＬ＠ y31 onu Cerbe ｡､ｳｮ＠ ｧ･ｴｩｲｭＮ＠ Oruç
Reis, ｡ｲｬｫｮ＠ bu adada ｢ｲ｡ｫｰ＠ Akdeniz'e ｡ￇｬ､Ｌ＠ Avrupa gemi-.
lerini vurdu, birçok ganimet ve esirle döndü, Tunus'a geldi, Hafsi
ｓｴｩｬ｡ｮ＠ Muhammed'a hediyeler getirdi. Rediyelere memnun olan
sultan, Oruç Reis'e, Tunus ｬｩｭ｡ｮｲ､＠ kalma izni verdP. Buna
ｫ｡ｲｬＬ＠ .Oruç Reis, deniz ｳ｡ｶｬｮ､＠ elde ･､｣ｩ＠ ganimetin ｢･ﾭ
te birini Hafsi ｓｵｬｴ｡ｮ＠ verecekti3 • Ganimet ｰ｡ｹｮ＠ ｢･ｴＮ＠ bir ol-

1 Hasan Husni Abdulvahhab, Hulasatu Tarihi ｔｃｮｩｳＬ＠ s. 123, Tunus

1373.
2 Kitabu Gazavati Oruc va Hayriddin, Nuruddin Abdulkadir ｮ･ｲｩＬ＠
s. 12.
3. Ahmad b. Abi'd Diyaf, ｴｨ｡ｦｵ＠ Ahli'z-Zaman bi ａｬ｢｡ｲｩ＠ Multik-i Tu-
nis va Ahdi'l-Aman, II, 9, Tunus 1964.
138 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ｭＺＱｳＬ＠ ｲＮｬ｡ｭ＠
Beytulmalin3 verilen ｨｵｭｳＧｬＭｧ｡ｮｾ＠ ｨ｡ｴｲ＠ getir-
m:!ktedir ki, ｩｬｾｫ･ｲｮＬ＠ daha ｢｡ｬｮｧ￧ｴＬ＠ bir wlam1 b.:rlik ｵｲ＠ ve
töre.si içinde ｧ･ｬｩｴｮ＠ gör;t:;rir.
Oruç Re1s'in ｫ｡ｲ､･ｩ＠ ｈｺｲ＠ Reis de ｂ｡ｴｹ＠ ､ｯｲｵ＠
yelken ｡￧ｭＬ＠
Cerbe adanna ｧ･ｬｭｩｴＮ＠ Oruç Re1s, ｢ｲ｡ｫｴ＠ ｡ｲｬｫ＠ almak üze-
re Cerb3'ye ､ﾷＺＮｮ＠ zaman, iki ｫ｡ｲ､･＠ ｫ｡ｲｬｴＮ＠ ｋｧ＠ Tunus'-
ta geçirip 1513 ｢｡ｨｲｮ､＠ ､･ｮｩｺﾷ｡￧ｬｲｫ＠ iki gemi zaptettiier, Tu-.
nus'a döndüler • Hafsi ｓｵｬｴ｡ｮＬ＠
4
ｰ｡ｹｮ＠ ､･ｮ＠ ganimetten ､ｯｬ｡ｹ＠
çok memnun oldu5•
Muhammed, 932/1526 da vefat edince yerine ｯｬｵ＠ ｈ｡ｾＮｮ＠ geç-
ti6. Hasan, ｩｬ･ｲ＠ düz3ltmek için ｵｲ｡ｴ＠ ama, ￧￶ｫ＠ ､ｵｲ｡ｭＮ＠
Bu ｳｲ｡､＠ 16. ｹｺｬ＠ ａｶｲｵｰ｡ｳｮ＠ en güçlü devleti, ｳｰ｡ｮｹＬ＠ Afri-
ka'daki birçok yöreleri, müdümanlann elinden ｡ｬｭｴＮ＠ Oruç ve
ｈｺｲ＠ Hayreddin reis1er, Ｎｊｰ｡ｮｹｯｬｲ＠ ｳ｡ｶｴｬｲＮ＠ ｳｰ｡ｮｹｯｬＱｲＬ＠ Ku-
zey ａｦｲｩｫ｡ＧｹＬ＠ Endülüs gibi tamamen hristiyan hakimiyeti ｡ｬｴＧｮＺ＠
｡ｬｮ＠ ｫ｡ｲｬ＠ idiler. Türk denizcileri ve ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nd::m
ba§ka, bunu ｹ｡ｰｭｬｲｮ＠ önleyebilecek bir güç yoktu.
Hayreddin Reis, Kanuni Sultan ｓｬ･ｹｭ｡ｮＧ＠ emriyle ｧｩｴ＠
Anadolu'dan, daha önce ｺ｡ｰｴ･ｩ＠ Cezayir'e dönerken, Binz3rt Ji-
ｭＬｮ｡＠ ｵｲ｡､Ｌ＠ hiçbir direnmeyle ｫ｡ｲｬｭ､ｮ＠ onu teslim ｡ｬ､Ｌ＠
r.onra Tunus'a girdi, Hafsi ｓｵｬｴ｡ｮ＠ Hasan, ｫ｡ｲ＠ ｫ｡ｹｭ｣ｮ＠
｡ｮＧＮｭＬ＠ Binzert'ten ￧･ｫｩｬｭｴＮ＠ Hayreddin Reis, minberlerd3 Ｐｾﾭ
ｭ｟Ｇｬｮ＠ ｟ｓｵｴ｡ｮ､＠ hutbe okuttu, onun ｡､ｮ＠ sikke ｢｡ｴＺｲ､＠ 936j·
15297• Böylec3 Tunu'J, ｏｺｭ｡ｮｬ＠ Devleti ile ｢ｴｮｬ･ｾｭｩ＠ ama, bu
､Ｚｊｮ･ｭ＠ uzun sürmedi. Kanuni Sultan ｓｬ･ｹｭ｡ｮＧ＠ ｲ｡ｮＧｬ＠ ｵｲ｡ｾﾭ
ｭＮＧｬｦｊｮ､｡＠ ｦ｡ｹ､ｬｮｭ＠ ､ｮ･＠ ａｬｭ｡ｮｹＭｳｰ＠ ｭｾｊ｡ｲｴｯｵ＠
ｾ｡ｲｬｫ･ｮＬ＠ 20.000 anker ｨ｡ｺｲｬｭｴＮ＠ Eski Tunus Hasan ｡ｲｬﾭ ｓｵｬｴ｡ｮ＠
k-::!n'i Tunus'a ￧｡ｲ､Ｎ＠ ｡ｲｬｫ･ｮＬ＠ ､｣ｮ｡ｭｳｹｬ＠ geldi, Halkulvadi'de
､･ｭｩｲｾＮ＠ Hayreddin Reis 12.000 ｫｩｹｬ･＠ ｫ｡ｲ＠ ￧ｫｰ＠ ｡ｲｬｫ･ｮＧ＠ sa-
ｶ｡ｊｴＬ＠ ilk muharebede ｳｰ｡ｮｹｯｬｲ＠ y::;ndi. ｡ｲｬｫ･ｮＬ＠ uzun ｳ｡ｶｬｲﾭ
dan Donra ｔｵｮｾＧ＠ alabildi 941/15348 • Hasan, ｳｰ｡ｮｹｯｬｲ＠ Tu-
nun'u üç gün ｹ｡ｭｬｳｮ＠ kabul ･ｴｭｩＬ＠ ｹ｡ｭｬ､ｲＮ＠ Güneye

4 KiHibu Gazavati Oruc va Hayriddin, Nuruddin Abdulkadir ｮ･ｲｩＬ＠

s. 14.
5 ｴｨ｡ｦＬ＠ II. 10.
6 ithat II, 11.
7 Katib Çelebi, Tuhfatul Kibar fl, Asfaril Bihar, s. 45, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1329.
s 1thaf, u, 13.
ｔＮｩｮｵｳＧＺ＠ ｏｳｭ｡ｮｬＭ Devletinden ａｹｮｩｭ｡ｳ＠ 139•

deki Kayravan ･ｨｲｩｮ､＠ bir ｡ｹｫｬｮｭ＠ ｢｡ｲＮｴｩＺｮｹ＠ Hasan;

yard·m irtemek üzere ｳｰ｡ｮｹＧ＠ gidince, Bana Em1ri bulunan ｯﾭ
lu Ahmed, gizlice Tunus'a gelip ileri gelenlerle ｧﾷｾｲｴＬ＠ b:y'at ala-
rak sultan oldu9 • ｳｰ｡ｮｹｯｬ＠ ､ｯｮ｡ｳ＠ ile gelen Har.ana ｫ｡ｲ＠ halk,
Tunus'u 3 gün ｹ｡ｭｬｴｮＱ＠ ｯｬ､ｵ＠ için, ölesiye ￧｡ｲｰｴＬ＠ Ha:::an
yenildi, esir oldU10 • ｳｰｲｾｮｹｯｬ｡Ｌ＠ Tunus ･ｨｲｩｮＺ＠ ｡ｺｮ､Ｚｴｫｩ＠ HaJkul-
vadi'de ｹ｡ｰｴｲ､ｫｨＺｮ＠ kalE:ye ｫ｡ｰｮ､ｬｲＬ＠ ､ｯｮ｡Ｑｬｲ＠ ｡￧ｬ､Ｌ＠ ｧｩｴｾ＠
ｴ ｾ＠
ﾷ＠
.
Hafsi. Devleti, iyic3 güçten ､ﾧｭｴＬ＠ Tunus'un Mehdiye li c

man ﾷ･ｨｲｩｮ＠ ｲＺ｡ｬ､ｮ＠ Cenevizliler ve Napolililer, ･ｨｲｩ＠ ｹ｡ｭＡﾭ

､ｬ｡ｲＬ＠ ｳｵｲｬ｡ｮ＠ ｹｫｴｬ｡ｲ＠ 957/1550, daha sonra, ｹ｡ｫｮ､ｩ＠ Cerbe ada-
ｳｮ＠ ｡ｬ､ｲＮ＠ Turgut Reis, 6 ay sonra Cerbe ｡､ｾｮ＠ onlardan geri
｡ｬ､Ｌ＠ ｔｲ｡｢ｬｵｳｧＧｮ＠ ｏｲｭ｡ｮｬ＠ ｄｯｮ｡ｭｲＭ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ Malta ￶ｶ｡ｬ＠
yelerinden ｫｵｲｴ｡ｬｭｳｮ＠ önayak oldu 958/1551 12 •
Bir müddet sonra, Cezayir B:;ylerbeyi ｋｬ￧＠ Ali ｐ｡Ｌ＠ Hafsi
ｓＺＮＱｴ｡ｮ＠ Ahmed'den memnun ｯｬｭ｡ｹｰ＠ kaçan eski Hafsi Veziri Abut
Tayyib al ｈ｡ｺｲＧｮ＠ da ｴ･ｶｩｫ＠ etmesiyle, Tunus ･ｨｲｩｮ＠ ｡ｬ､Ｎ＠ Zaten
o ｳｲ｡､Ｌ＠ ｈ｡ｦＮＺｩｬ･ｲｮ＠ elinde, ｡＠ ｹｵｫ｡ｲ＠ sadece Tunus ･ｨｲｩ＠ kal-
ｭｴ＠ 977/1569 13 • Daha sonra, ｳｰ｡ｮｹｯｬ＠ ､ｯｮ｡ｳ＠ ａｬｭ･､Ｇ＠ g:;ldi,
ｳｰ｡ｮｹ＠ ｋｲ｡ｬｮ＠ Tunus'a ortak olma ｡ｲｴｮ＠ Ahm::·d kabul etme-
di, kendini ｳｵｬｴ｡ｮｫ＠ hal' etti. ｋ｡ｲ､･ｩ＠ ｍｵｨ｡ｭｾ､＠ bu teklifi
kabul etti, 980/1572 de Tunus'a giren ｳｰ｡ｮｹｯｬｲＬ＠ her türlü zu-
lüm ve ･､ｰｳｩｺｬ＠ irtikab ettiler. Kuzey Afrika'daki, Ezher'd:;n de
er.ki Zeytune Camii'ne ｡ｴｲｮ＠ ｢｡ｬ､ｲＬ＠ Zeytüne'deki Abcteliye
ｫｩｴ｡ｰｬｮ､＠ bulunan ､･ｲｬｩ＠ ｫｩｴ｡ｰｬｲ＠ sokaklara atan ａｶｲｵｰ｡ｬＬ＠
bu ｫｩｴ｡ｰｬｲ＠ ＱＴ
atlara ￧ｩﾷｮ･ｴｬｲ ＠
ｲＮｬ｡ｭ＠ ｂｩｲｬｮ＠ temsil cdrn ｏｾｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin Kuzey Afri-
ka'daki Trablusgarb ve Cezayir eyaletleri aras1ndaki Tunus, çok
güçlü ve tehlikeli bir ｨ｡￧ｬ＠ üssü ｯｬｭｵｾｴＮ＠ Malta-Sicilya-Tunus üç-
gcni, stratejik önemi haizdi ve Cezayir'i, ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nden
｡ｹｲｯ､ｵＮ＠ Bu üçger.:.in her ne pahamna olursa olsun, ｫｲｬｭ｡ｳＬ＠ _
Kuzey Afrika'da ＮＺｬ｡ｭＧｮ＠ ｧＳｬ･｣ｩ＠ ｢｡ｫｭｮ､＠ hayati önem ｴ｡ﾭ
yordu. Sultan ｫｩｮ｣＠ Selim, güçlü bir donanma gönderdi, Sinan ve

9 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 14.

10 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, ｳＮ＠
ll ｴｨ｡ｦＬ＠ II, ｳＮ＠
12 Katib Çelebi, Tuhfatu'l-Kibar fi Asfari'l-Bihar, s. 60, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1329.
13 ｴｨＸｦＬ＠ II, 17.
14 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 18.
 140 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ｋｬ￧＠ Ali ｰ｡ｬｲＬ＠ Tunus'u, kesin olarak fethettiler 981/1573 15• Ku-.
zey Affika'dan sökülüp ｡ｴｬｮ＠ ｳｰ｡ｮｹＬ＠ bilahare Güney Amerika'-
ｹ＠ ｬ｡ｴｩｮ･ｲ､Ｎ＠

OSMANLI ｄￖｎｅｍ＠ TUNUSTA ￇ＠ DÜZEN

Sinan ｐ｡Ｌ＠ fethinden sonra, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ dönmeden önce, Tu..

nus'ta, 4000 yeniç·eri ｢ｲ｡ｫｴ ＱＶ
＠ Her 100 y3niçerinin ｢｡ｮ､＠ bir bö-
lük ｢｡＠ ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｂ￶ｬｫ｢｡ｲ＠ Divan'da üye idiler. Tunus ülkesinin
umumi hakimi,. ｐ｡＠ rütbesindeki Beylerbeyi idi. Sinan Pa§a, Tu-
nus'ta ilk Beylerbeyi olarak Haydar ｐ｡Ｇｹ＠ ｢ｲ｡ｋｭｴ ＱＷ
＠ Devlet
merkezinden çok uzakta ｯｬ､ｵ＠ için, ､ｩ･ｲ＠ Garb ｏ｣｡ｫｬｲ＠ gibi, iç
ｩｬ･ｲｮ､＠ adeta tam ｢｡ｭｊｺ＠ ｫｬｮ｡Ａ＠ Tunus ülkesinde, mali ｩｬ･ｲ＠
düzenlemek, yürütmek, vergi toplamakla görevli bir de Em1ru'l-
evtan (Yurtlar Beyi) ｢ｲ｡ｫｬｭｴ＠ .. ｬｫ＠ Bey, TunuJ fethinde ･ｭｩ＠
ｧ･￧ｭｩ＠ bulunan Ramazan Bey'di. ･ｲＧｩ＠ ｩｬ･ｲｮ＠ yürütülmesi için bir
de kazask3r ｢ｲ｡ｫｬｭｴＬ＠ ilk kazar.ker Hür.eyin Efendi idF8 •
Sinan ｐ｡Ｌ＠ fethi yeni ｫ･ｳｩｮｬｭ＠ bu beldeye, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devle-
ti'ne ödenmek üzere, hiçbir vergi ｫｯｹｭ｡［､Ｎ＠ Vergi ｫ｡ｮｭｳ＠
sebep olarak, bir yandan, ｳ｡ｶｬｲ＠ bitkin ､ｭ＠ ülkenin ken-
disini ｴ｡ｰｲｬｭｳ＠ ｩｨｴｹ｡｣＠ ､ｮ｢ｩｬｲＬ＠ öte yandan da, gücünün
､ｯｲｵｮ｡＠ bulunan ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti için, Tunus'tan gelecek bir
verginin mali ｢｡ｫｭ､ｮ＠ pek önemli ｯｬｭ｡､＠ ｡￧ｫ＠ bir gerçektir.
Hutpe ve sikke. gibi, ülkenin Ｐｊｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬＱｮｾ＠ ala-·
meti olan ｹｬｫ＠ vergi konusu, ileride ｧ￶ｲ｢｣･ｩ＠ gibi, zaman za-
man gündeme gelecektir. Hemen belirtelim ki, ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti,
bu vergi meeelesi üzerinde, maddi ｭＳ｢ｬ｡＠ olarak ､･ｩｬＬ＠ Devlete
｢｡ｬｮ＠ bir sembolü olarak ve son zamanlarda ､ｵｲｭｴＮ＠
Sinan ｐ｡Ｇｮ＠ ｫｵｲ､＠ bu düzen 18 ｹｬ＠ devam etti. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧﾭ
dan tayin edilen Beylerbeyi, Tunus'taki ｰ｡＠ ｫｯｮ｡､＠ oturup

15 Kutbuddin Muhammad b. Ahmad al-Makki, al Barku'l-Yarnani fi'l-

Fathi'l-Usmani, 227 b - 229 b, Tunus, Ahmediyye Kit. 4984.
16 ｢ｮ＠ Abi Dinar, ａ｢ｦＮ＠ ａ｢､ｩｬ｡＠ Muhammed b. Abi'l Kasim ar Ru'ayni
al Kayravfmi, al ｍｦＮｮｩｳ＠ fi ａｬ｢｡ｲｩ＠ ｦｲｩｫｹ｡ｴ＠ va ｔｦＮｮｩｳＬ＠ s. 179, Tunus
1350.
17 Husayn Hôca, ｂ｡ｲｩｵ＠ ａｨｬｩＧＭｹｭ｡ｮ＠ bi ｆｵｴｦＮｨ｡ｩ＠ AI-i Usman, Zayi,
s. 3, Tunis 1326/1908.
18 Husayn Hôca, ｂ｡ｩｲＬ＠ Zayi, s. 3; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 27.
Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 141

ülkeyi yÖnetirdi. Bu arada, yeniçeri ｳｵ｢｡ｹｬｲｮＬ＠ ｢￶ｬｫ｡ﾧｲｮＬ＠

arker:; ｫ｡ｲﾧ＠ zulmü çok ｡ｲｴＮ＠ Bir ｢￶ｬｫ｡ｮ＠ at ｕﾧ｡＠ bile, ye-
niçeriyi horlar ｯｬｮｵｴＮ＠ Divan ｴｯｰｬ｡ｮ＠ halinde iken, Zilhicce sonu
999/20 Ekim 1591 de, yeniçeriler ｡ｮｳｺ＠ ｢｡ｳｫｮ＠ ｹ｡ｰｴｬｲＬ＠ bölükba-
ﾧｬ｡ｲｮ＠ öldürdüler19 • Beylerbeyinin nüfuzu zaten çok ｺ｡ｹｦｬｭｾｴＮ＠
Ulkenin fiili hakimiyeti, böylece, §ahJi gücüne, ｫ｡｢､ｹｬｮ＠ gü-
venen, y:miçerilikten gelme ､｡ｹｬｲ＠ geçti. ｬｫ＠ defa gün ﾧｮ｡＠ ￧ﾭ
ｫ｡ｲ､ｭｺ＠ bu konuyu, ｡ｹｲ＠ bir makalede ･ｴｲ｡ｦｬ｣＠ ｩｮ｣･ｬ､ｭＭｺ＠
için, burada, ｯｬ｡ｹＬ＠ sadece zikredip geçiyoruz 20 • ｬｫ＠ ｄ｡ｹＬ＠ Rodoslu
｢ｲ｡ｨｩｭＧ､Ｎ＠ Duruma tam hakim olamayan ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ｄ｡ｹＬ＠ üç ｹｬ＠
sonra haccetmek üzere Hicaz'a gitti, bir daha. Tunus'a dönmedi,
Ｑ
Rodo0'a gidip ｹ･ｲｬｴｐ ＠ ｫｩｮ｣＠ ｄ｡ｹＬ＠ Musa ｄ｡ｹＧ､ｲＮ＠ O da duruma
tam hakim ｯｬ｡ｭ､Ｌ＠ o da Hicaz'a gitti. Yeniçeriler, ｡ｲｫｳｮ､＠
adam gönd:::rip geri dönmemesini bildirdiler22 •
Gerçek manada, ilk fiili hakim, üçüncü ､｡ｹ＠ Osman ｄ｡ｹＧ､ｲＮ＠
Hafs1ler ￧｡ｮ､｢･ｲｩ＠ gelenek olan ordu ile ￧ｫｰ＠ vergi toplama
ｩｮ＠ ilk yapan ､｡ｹ＠ odur. Çok gözüpek ve ｡ｹｮ＠ zamanda iyi kalpli
bir ｫｩｾ＠ olan Or:man ｄ｡ｹ＠ 1019/1610 da vefat ettP 3• Hemen belirte-
lim ki, Orman ｄ｡ｹｮ＠ Tunus ülkesindeki hakimiyeti, fiili haki-
miycttir. Nazari v:; hukuki hakim, ｐ｡＠ rütbe.Jindeki Beylerbeyi-
dir. Ocman ｄ｡ｹＧ､ｮ＠ sonra fiili hakim olan, kendisine bey'at edi-
len Yusuf ｄ｡ｹ＠ d:::vrinde, Vatan Beyi Murad'a, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ hediye-
ler göndererek ｰ｡ﾧｬｫ＠ istemesi üzerine, 1041/1631 de Tunus Pa§a-
ｬ＠ ｧ･ｬｮｩﾧｴｐ
Ｔ
＠ Böybce, ｹｬ､｡＠ iki defa ordu ile ￧ｫｰ＠ vergi toplayan
Bey'in bu fiili gücüne, bir de hukuki güç ･ｫｬｮｩｴＮ＠ Uzun süren
ｄ｡ｹＭｂ･＠ mücadeleDini ve hakimiyetin sonunda ｮ｡ｳｬ＠ Beylere geç-
ｴｩｮ＠ ｡ｹｲ＠ bir makalede ｩｮ｣･ｬ､ｭｺ＠ için25 , burada, bu konu üze-
rind:; ､ｵｲｭ｡ｹ｣ｺＮ＠
ｏｲＺｮ｡ｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬ＠ Tunus'ta, iki hanedan, ｍｵｲ｡､ｯｬﾭ
ｬ｡ｲ＠ (1631-1702) ve ｈＺ･ｹｩｮｯｵｬ｡ｲ＠ (1705-1881) ｩﾧ｢｡ｮ､＠ bulun-

19 ｮ＠｢ Abi Dinar, al Munis, s. 179; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 28.

20 Dr. Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬＬ＠ Tunusta ｄ｡ｹｬｲｮ＠ Ortaya ￇｫＬ＠ ａￜｆ＠
Dergisi, XIV, ss. 189-202, Ankara 1967.
21 ｢ｮ＠ Abi Dinar, al Munis, s. 180; Husayn Hôca, ｂ｡ｩｲＬ＠ Zayi, s. 4.
22 al Munis, s. 181; ｂ｡ｩｲＬ＠ Zayi, s. 4; ｴｨ｡ｦＬ＠ Il, 28.
23 ｢ｮ＠ Abi Dinar, al Munis, s. 183, Tunus 1350.
24 al Munis, s. 187; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 34.
25 Dr. Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬＬ＠ Tunusta Hakimiyetin ｄ｡ｹｬｲ､ｮ＠ Beylere
ｇ･￧ｩＬ＠ ａￜｆ＠ Dergisi, c. XV, ss. 173-186, Ankara, 1968.
 142 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ｭｵｴｲＮ＠ Tunus'ta hanedan ｧ･ｬｮｩ＠ ｫｵｲｬｭ＠ ｯｬｭ｡ｳＬ＠ bu gele-

ｮ･ｩ＠ müecser.eleçmesi, ileride ｧ￶ｲｬ･｣Ｚ［ｩ＠ gibi, ｏｅＭｭ｡ｮｬ＠ Devleti'-
nin, bu ülkeyi Devlete daha ｅｫ＠ ｢｡ｬｲ＠ ｢｡ｬｭ＠ ｴ･｢ｳｬｲｩｮＺ＠
akamete ｵｲ｡ｭｳ＠ için bir nevi hukuki zemin te§kll ｺｴｮｩｲＮ＠
Tunus'un, iç ｩｬ･ｲｮ､＠ ｮ｡ｲＮｬ＠ ｢｡ｭｳｺ＠ ｯｬ､ｵｮＬ＠ bu iç ｢｡ｭﾭ
ｳｺｬｮＬ＠ ülkenin, giderek ｏＮｊｭ｡ｮｬ＠ Dev!etinden ｫｯｰｭ｡ｳｮ＠ ｮ｡ｳｬ＠
müncer ｯｬ､ｵｮＬ＠ tarihi ｧ･ｬｩｭ＠ içinde görelim:
ｍｵｲ｡､ｯｬ＠ ｨ｡ｮ･､＠ son Bey ｍｵｲ｡､ＧｮＬ＠ ｡ｭＱＲｳ＠ ｾ｡ﾭ
mazan Bey ｺ｡ｭｮ､＠ ｵｲ｡､＠ muamebden, ruhi dengezi bozul·
ｭｵＬ＠ çok kan dökücü ｯｬｭｵｴＮ＠ Cezayir ｏ｣｡＠ ile ｳ｡ｶｾｮｬ｜Ｚ＠ istiyor-
du ama, yeter ｳ｡ｹ､＠ aE:keri yoktu. ｙ｡ｫｮｬｲ､Ｌ＠ Türk ｾｩｰ｡ｨ＠
｡ｳ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＧＬ＠ gönüllü ar.ker toplan1ak üzere it.:tanbul'a
ｧ￶ｮ､･ｲｭｩｴＮ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､Ｌ＠ o ｳｲ｡､＠ Cezayir ｏ｣｡Ｇｮ＠ gemileri de
ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Cezayirliler, ｏＮＺｭ｡ｮｬ＠ ｓｵｬｴ｡ｮＧＬ＠ Murad Bey'in kan dökücü-
ｬｮ＠ söylediler. Sultan huzurunda, ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ Ｓｲｩｦ＠ ｢｡ｫｮｬﾭ
daki Tunus heyetiyle· Cezayir heyeti, ｧ￶ｲｬ･ｩｮ＠ ｡ｮｬｴｲＮ＠ Sul-
tan, ｢｡ｲ＠ ｹ｡ｲｭｬｮ＠ buyurdu26 •
ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｢｡ｲ＠ ｢ｵｹｲｮ｡＠ uymayan Murad Bey, ordu ile Ce-
zayir'e ､ｯｲｵ＠ yola ￧ｊｫｴＮ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＬ＠ ｹ｡ｮ､＠ giderken, Murad
Eey'i, ｡ｮｳｺＬ＠ tüfekle vurdu. ｢ｲ｡ｨｩｭＧｮ＠ ｡ｲｫ､ｾｬＬ＠ ｡ｴｮ､＠ dü-
ｾ･ｩＺ＠ Murad Bey'in ｢｡ｮ＠ kestiler. 13 Muharrem 1114/10 Haziran
170227 •

ｂｒａｈｉｍ＠ ｅｒｩｆ＠ 1702 - 1705

Ordu, ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＧ＠ lO Haziran 1702 de bey' at etti. Murad

Bey'in ｫ｡ｨｹｳ＠ Ali Turki ｯｬｵ＠ Hüseyin, hacca gitm3k üzere Trab-
lus'a geçmek retedi. Vislat ､｡＠ giden Hür:eyin, ora.da, Murad Bey
ordur.undan ｫ｡￧ｰ＠ ｧ･ｬｭｩ＠ olan Vezir, Katip Ebu'l Hasan Suhayli'-
yi buldu. Siy8.Bett:;n çekilmeyi ｫ｡ｲｬｴ､＠ ｳｲ｡､Ｌ＠ iki::ine,
｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＧｮＺ＠ «BU zalimden, kendimi tehlikeye atarak müslü-
ｭ｡ｮｬｲ＠ kurtard1m, ｩｬ･ｲ＠ ancak sizlerle yürütebilirim; yoksa ｢ﾭ
ｲ｡ｫｭＩ＠ mea1indeki mektubu geldi. Bunun üzerine, ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ﾭ
rif'in ｹ｡ｮ＠ gittiler, o, ikisini de eski ｩ｢ｲｮ＠ ｢｡ｮ＠ getirdi28 •

26 Muhammad as Sarrac (Vezir), ai-Hulalu's-Sundusiyya fil Ahbarit

ｔｦｮｩｳｹ｡Ｌ＠ c. Il, 110 a, Ahmediye 4968.
27 al Hulal, II, lll a; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 77.
28 lthaf, n, 78.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 143

｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＬ＠ ülkeyi iyi yönetti. ｄ｡ｹ＠ Kahveci'yi aziedip

onun yerine Kara ｍｵｳｴ｡ｦＧｹ＠ ｄ｡ｹ＠ ｹ｡ｰｴＬ＠ katibi ｓ｡ｲ＠ Mehmed Ho-
｣｡Ｇｹ＠ da KaBaba ａ｡ｬＧｮ＠ getirdi, Safer 1114/Temmuz 1702. ·
｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦ＠ Bey, C. ａｬｩｲ｡＠ 1114/Eltim 1702 de Kara Musta-
ｦ｡Ｇｹ＠ ､｡ｹｬｫｴｮ＠ azletti..ｂ｡ｫ＠ birini de ﾫｄ｡ｹﾻ＠ ｹ｡ｰｭ､Ｌ＠ ﾫｄ｡ｹﾭ
ｬｫﾻ＠ görevini de kendi ｳｴｬ･ｮｊｩＬ＠ ･ｮｩｲｬ＠ Ｇ｢ｲ｡ｨＺｭ＠ ･ｲｩｦ＠ ｄ｡ｹ＠ Bey'
･ｫｬｩｮＮＺＡ＠ g5nderdi29 • ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＧＬ＠ 1115/1703 ｹｬｮ､｡＠ Tunus Pa-
｡ｬ＠ da geldi, böylece, Ｇｐ｡ｾ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦ＠ ｄ｡ｹ＠ Bey' oldu30• Bu
olay, Tunus mahalli tarihi ｢｡ｫｭｮ､Ｌ＠ sen derece önemlidir. Fii-
li hakimiyetin iki ｫ｡ｮ､Ｌ＠ ､Ｚｹｬ＠ ve ｢･ｹｬｩＬ＠ ayrrca, hukuld ha·
kirniyeti de kendinde toplayan ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＬ＠ kendi ･ＮＺ［ｵｬ｡＠ ge!i-
ｄｮ＠ olaylar yüzünden Trablus ve Cezayirlilerle ｳ｡ｶｭｫ＠ zoruntla
ｫ｡ｬｰ＠ da esir dü!)m.eseydi, iktidarda ｫ｡ｬｭ＠ uzunca ·bir ｭ､Ｎﾷ￶ｾ･ｴ＠
d·evam erlebii.Eeydi uzun ｹｬ｡ｲ＠ sürmüf) olan ､｡ｹＭ｢･＠ ｭ｣｡ｴｬ･ｳｩ＠
sona erecek, daha sonraki ｹｬ｡ｲ､＠ ｡ｹｮ＠ facia tekerrür etmeyecek·
ti. Üç yetkinin tck ｾ｡ｨｳｴ＠ ｢ｩ､･ｭﾷｳＬ＠ ülkeye ｴ｡ｭ＠ bir istikrar gc-
tirecekti. ｐ｡ｬｮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｶ･ｲｩｬＭＬ＠ üllteyi, ｮﾭ
tanbul'a daha ｳｫ＠ ｢｡ｬｲ＠ ｢｡ｬｭ＠ ｩｭｫ｡ｮ＠ verecek, Tunus, hiç
olmazsa, hukuki ｢Ｚｫｭﾷ､｡ｮ＠ 1881'de Fransa ｴ｡ｲｦｮ､＠ o kadar ko·-
lay ｫ｣ｰ｡ｲｬ＠ ｹｵｴｬｾＮｮｷ｡｣､＠
Cezayir Hakimi ａ￧＠ ｍｵｾｴ｡ｦ＠ Tunus'a yürüdü, ｹ｡ｰｬｮ＠ rava§-
ta ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦ＠ esir ､ｾｴ ＳＱ
＠ Tunus ｨ｡ Ｑ ｫＬ＠ y:)n:lgiyi ve ｢ｲ｡ｨｩｭ＠
･ｲｩｦＧｮ＠ er.ir ､ﾧｴｮ＠ ￶ｲ･ｮｩ｣Ｌ＠ ｢｡ｾｴﾷ＠ bir bey yokken Cezayirii-
Ierin ｾ｡ｬ､ｲｭｳｮ＠ çok korktu. ｬ･ｲｩ＠ gelenler Ali ｯｬｵ＠ Hür.eyin'e
bey'at etmeyi uygun gördüler. HüEeyin, ist:)kli ｯｬｭｧＬ､＠ halde, ile-
ri gelenlerin ｳｲ｡＠ ve: «BU ､ｵｲｴｾｭ｡＠ ｢･ｹＧ｡ｴ＠ kabul etmen vacib-
tir» demeleri ｫ｡ｲﾧｳｮ､Ｌ＠ ｲ｡ｺ＠ oldu, bey ｬｩ･＠ getirildP2•

ｈￜｓｅｙｎｏￖｕｌａｒｉ＠ HANEDANI

1- Ali Turki ｯｬｵ＠ HÜSEYiN BEY 1705 - 1740

Cezayiriiieri Tunus'tan ｵｺ｡ｫｬﾧｴｲｮ＠ ｈｾ･ｹｩｮ＠ ｂｾｹＬ＠ Tunus'un
bakimi oldu. Önceleri, ｯｬｵ＠ ｬｭ｡､＠ｯ için ｡｢ｾｹｩ＠ Mehmed'in ｯＭ

29 al Hulal, II, 112 a; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 81.

30 al Hulal, II, 117 a; ｴｨ｡ｦＬ＠ II. 81.
31 al Hulal, II, 120 a; ｂ｡ｩｲＬ＠ Zayl, s. 16; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 83.
32 al Hulal, III, 2 b; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 84.
144 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

lu Ali'yi ｯｵｬ＠ ･､ｩｮｭｴＮ＠ Hüseyin Bey, Ali'yi iyi ｹ･ｴｩｲｭ［＠ ve 17

ｹ｡ｮ＠ gelince onu, vergi ｴｯｰｬ｡ｭ＠ ￧ｫ｡ｮ＠ ordunun ｢｡ｮ＠ ge•;ir-
ｭｩｴｐＳＮ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ･ｲｩｦＧｮ＠ ｹ｡ｫｮｬｲ､＠ Mustafa ｯｬｵ＠ Muhammed,
1127/1715 ｹｬｮ､｡Ｌ＠ Tunus ｂ･ｹｬｩＧｮ＠ eld3 etmeye ｴ･ｾ｢ｳ＠ etti. Mu-
hammed, ｍｭｲＧ｡＠ ｧｩｴｭＬ＠ Hicaz'dan dönen Tunus ileri ｧ･ｬｮｾｲｩ＠
ｫ｡ｺｮ＠ ￧｡ｬｭｴ ＠ Sonra, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｄｯｮ｡ｳ＠
ＳＴ
ｋ｡ｰｴｮ＠ Ca-
ｮｭ＠ Hoca ile ｧ￶ｲ･ｮ＠ Muhammed, onunla birlikte, Tunus'a, Ga-
rulmilh'e ｧ･ｬｭｩｴＮ＠ Kaptan ｐ｡Ｌ＠ Hüseyin Bey'e elçi gönderip, Mu-
hammed ｡､ｮ＠ Tunus ｂ･ｹｬｩｮ､Ｓ＠ çekilmesini istedi.
Hü.::eyin Bey, ｵｬ･ｭ｡ｹＬ＠ ｐ｡ｹＬ＠ Divan üyelerini ｴｯｰｬ｡ｹＬ＠ duru-
mu ｡ｮｬｴ＠ ve «Sizin ｩｳｲ｡ｮｺ＠ ｯｬｭ｡ｳｹ､Ｌ＠ Bey ｯｬｭ｡ｺ､Ｌ＠ ｡ｲｮｺ､＠
dedi. ｔｯｰｬ｡ｮｴｹ＠ ｧ￶ｲｮﾻ＠ ｫ｡ｴｬｮｲＬ＠ Kaptan ｐ｡Ｇｮ＠ ､ｩｬ･ｮ＠
oy ｢ｩｲｬｹ･＠ ｫ｡ｲ＠ ￧ｫｴｬ｡ｲＬ＠ ｡￧ｬｰ＠ gitmezse, topa ｴｵｭ｡＠ karar
verdiler, bu ｫ｡ｲｬｮ＠ Kaptan ｐ｡Ｇｹ＠ bildirdiler. Kaptan ｐ｡Ｌ＠
､ｯｮ｡ｭｳｹｬ＠ denize ｡￧ｬｰ＠ gittP5 • Bu olay da, önemlidir. Hüs3yin
Bey, kendi ｡￧ｳｮ､＠ son derece ｨ｡ｫｬ､ｲＮ＠ ｳｴ･ｫｬｩ＠ ｯｬｭ｡､＠ ｢･ｹｬｩＬ＠
israr edilerek ｧ･ｴｩｲｬｭＬ＠ ülkeyi istikrara ｫ｡Ｎｶｵｴｲｭ＠ Sonra,
beylikten çekilmesi isteniyordu. Olay, ･ｹ｡ｮ＠ ｴ｡｢ｩｮ＠ ｡ｹｫｲ､Ｎ＠
ｬ･ｲｩ＠ gelenler, öyle davranmakta ｨ｡ｫｬｹ､ｲＬ＠ ülkenin iç ｡ｲｴｬｮＬ＠
çok uzaktaki merkez, iyi bilemezdi, ｩｬ･ｲ＠ sadece hukuki hakimiyet-
le yürümüyordu. ｂ｡ｴｫｩｮ＠ ｡ｨｳｩｹ･ｴＬ＠ ülk3nin iç ｧｶ･ｮｬｩ＠ ve is-
ｴｩｫｲ｡＠ için çok önemliydi. ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti de kendi ｡￧ｳｮ､Ｌ＠
ｰｨ･ｲＮｩｺ＠ ｨ｡ｫｬｹ､Ｌ＠ hutbe ve sikkenin ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｡､ｮ＠ oldu-
ｵＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti ｴ｡ｲｦｮ､＠ 16. ｹｺｬｮ＠ en büyük ｈ｡￧ｬ＠ Dev-
leti ｲＮｰ｡ｮｹＧ､＠ ｫｵｲｴ｡ｬｭ＠ Tunus ｏ｣｡ＧｮＬ＠ ｩｫｴ､｡ｲ＠ ele geçiren
ｫｩｮＬ＠ emrivaki gibi ｰ｡ｨｫ＠ ist::;mesiyle ､･ｩｬＬ＠ merkezin uygun
ｧ￶ｲ･｣ｩ＠ ｫｩｬ･ｲ｣＠ yönetilmesini· istiyordu. Bir devletin bundan ta-
bii ｨ｡ｫ＠ ｯｬ｡ｭｺ､Ｎ＠ Bu olayda, kanaatimizce, Hüseyin Bey'e, Os·
ｭｲｵｬ＠ nevleti'nin ｢｡ｫ＠ bir bölgesinde, ｧ･￧ｭｩＮ＠ ve ･ｲｦｩｮ＠ uy-
gun bac.ka bir görev verilmek gibi bir formül tatbilt edilebilseydi,
Tunus'ta, olaylar, ikinci bir ｨ｡ｮ･､＠ ｫｵｲｬｭ｡ｳｮ＠ müncer ola-
cak ｾ･ｫｩｬ､＠ ｧ･ｬｩｭｺＬ＠ bu bölge, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletine daha ｳｫ＠ ｢｡ﾭ
larla ｢｡ｬｮｩｲ､Ｎ＠ Kaptan ｐ｡Ｌ＠ konu, iç ￧｡ｴｭｹ＠ dökülme-
den, ｡￧ｬｰ＠ gitmi§ti. ｹｩ＠ ･ｴｭｩＬ＠ çünkü, benirru:;enmeyen bir ｰ｡Ｍ

33 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 98.

34 Muhammad Sag!r b. Yusuf, al ｍ｡ｲＧｵｬ＠ Malakl, 4 b.
35 al Hulal, III, 63 b; ｴｨ｡ｦＬ＠ ｬＬ＠ 99.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 145

｢｡＠ｮ ge·:;iriln1esi, ｧ･￧ｭｩｴ＠ ｹ｡ｮ＠ ｯｬ｡ｹｲｮ＠ tekerrürüne ze,

min ｨ｡ｺｲｬｹ｣ｫＬ＠ isten:;n sonuç elde edilemiyecekti. Durum ve
｡ｲｴｬ＠ ne olursa olsun, bu olay, Tunus'ta iktidarda ｢ｵｬｮ｡ｲＬ＠
ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ni temsil e·rl.en bir yetltiliye verdikleri ilk ters ce-
ｶ｡ｰｴｲＮ＠ Orada, bir gelenek ｮ･ｳｬﾧｭｩｴｲＬ＠ hutbe, siltke, ｰ｡ｴ､ｩｬ＠
｡Ｚｨｮ､Ｎｲ＠ ama, iç ｩｬ･ｲｮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬｹ＠ ｉｻ｡ｮｴｲｭＺｫ､ｬＮ＠ Tunus
ｂ･ｹｬｩＧｮ､Ｌ＠ 1128/1718 ｹｬｮ､｡＠ vuku bulan bu olay, Tunus Tarihi
için gerçekten önemlidir. ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti ｩｮ＠ üzerine gidip duru-
mu da.ha da ｫ｡ｲ＠ hale ｧ￧ｴｩｲｭ･Ｎ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti için, .ne-
tice olarak, TunuJ'un ｳｬ｡ｭ＠ ｂｩｲｬ＠ içinde ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ önemliydi.-·
HüDeyin Bey'in ilk ｨ｡ｮｭＬ＠ Osman ｄ｡ｹＧｮ＠ ｫｺ＠ idi, ondan ço-
｣ｵ＠ ｯｬｭ｡､Ｎ＠ Cenevizlilerden ele geçirilen bir gemiden ￧ｫ｡ｮｬｲ＠
｡ｲｳｮ､＠ bir de ｫｺ＠ ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Müslüman olan bu ｫｺｬ｡＠ evlenen Hüse-
yin B:;yin, 1\/.J:ehmed, Ali, Mahmud ve Mustafa ｡､ｮｫｩ＠ ￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲ＠
oldu36 •
Hi.keyin Bey, öz ｯｬｵ＠ Mehmed büyüyünce, onu, ｹ･ｮｩ＠ Ali'nin
yerine, bir ｢｡ｫｭＬ＠ fiili veliabdlik demek olan, ordu ile ￧ｫｰ＠ vergi
toplama ｩｮ＠ ｢｡ｮ＠ ｧ･ｴｩｲｭｾ＠ ､ｮ＠ 1137/1725. Bir ｹ｡ｫｮ＠
｡￧ｬ､Ｌ＠ o da uygun buldu. ve: «Bütün askerler Ali Beyi ｴ｡ｮｹｯｲＬ＠ ｯﾭ
lun Mehm:;di i.se kimse ｴ｡ｮｭｹｯｲ＾＠ diyerek bu ｧ￶ｲ＠ destekledi.
Hüseyin Bey, ｫｩｲ｡ｬ､＠ bir gemi ile sultan ve sadrazama hediye-
ler göndererek TunuJ ｐ｡ｬＧｮ＠ ｹ･ｮｩ＠ Ali'ye verilmesini arzet-
tL ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､Ｌ＠ ｰ｡ｬｫ＠ ｦ･ｲｭ｡ｮ＠ ve kaftan geldi. Hüs:;yin Bey, ye-
･ｮｩ＠ Ali'nin ｰ｡ｬｮＬ＠ toplar ｡ｴｲｫ＠ ilan etti37 •
Ali Bey,
pek sözü. geçmeyen, kukla durumunda bulu-
ｩｬ･ｲ､＠
nan ｰ｡ｬ＠ getirilince, ｡ｭ｣ｳｮ＠ bir ･ｹ＠ demedi, ayaklanma için
kaçma ｹｯｬ｡ｲｮ＠ ｫｯｬ｡ｭ＠ ｢｡ｬ､ ＠ Bu olayda da ｡￧ｫ＠ görülü- ＳＸ

yor ki, Tunus ｏ｣｡Ｇｮ､ｫｩ＠ hakimiyet, fiili hakimiyettir. ｐ｡ｬｫＬ＠

bir sembol gibidir. Nitekim, Ali ｐ｡Ｌ＠ ilk ｦｲｳ｡ｴ＠ Tunus'tan ｫ｡￧ｰ＠
Vislat ､｡ｮ＠ gid:;rek, uzun ｳ｡ｶｬｲ､ｮ＠ sonra Cezayiriiierin yar-
､ｭｹｬ｡＠ Tunus'ta ｩｫｴ､｡ｲ＠ ele geçirecektir, 19 R. Sani 1148/7 Eylul
173539•

36 Muhammad Sag!r b. Yusuf, al ｍ｡ｲＧｵｬ＠ Malak!, 6 b.

37 Muhammad Sag!r b. Yusuf, al ｍ｡ｲＧｵｬ＠ Malak!, 7 a.
38 al ｍ｡ｲＧＬ＠ 7 b.
39 al ｍ｡ｲＧＬ＠ 81 b; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 117.
 146 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

2 - Ali Turki ｯｬｵ＠ Mehmed ｯｬｵ＠ ａｌ＠ ｐａ＠ 1735 m 1756

Cezayir ordusunun ｹ｡ｲ､ｭ＠ ile Bey olan Ali ｐ｡Ｌ＠ ｄ｡ｹ＠ ｈ｡｣＠
Ali'yi önce ｩｮ＠ ｢｡ｮ､＠ ｢ｲ｡ｫｴＮ＠ Sonra, Receb 1152/Ekim 1739 da
Kasaba'da kahya olan Mahmud'u ､｡ｹ＠ ｹ｡ｰｴ ＠ ＴＰ

ｔｵｮＺＧ＠ ｂ｡ｴ＠ ｳｮｲ｡＠ ｹ｡ｫｮ＠ Tabarka ｹ｡ｲｭ､ｳｮＬ＠ Cene-

vizliler, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠ izniyle, mercan avlar, Tunus ve Ce-
zayir'e h:;r ｹｬ＠ belli bir vergi öderlerdi. Tunus Beyi Ali ｐ｡Ｌ＠ deniz-
den gemi ve karadan ｯｬｵ＠ Yunus'u gönderdi. Yunus, hiçbir diren-
me görmeden ｔ｡｢ｲｫＧｹ＠ ｡ｬ､Ｌ＠ oradaki kaleye askerler koydu, te-
peye bir kale ｹ｡ｰｴｲ､Ｌ＠ 900 Cenevizli, esir olarak Tunus'a getirildi
1153/174141 • Yunus, sonra, ｨ｡ｬｫ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ olan Tamk3rt köyünü ｡ｬｰ＠
orada ｴｵ＠ 300 ｫｩｹ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolosuna gönderdi 1154/
174142 • Bu yüzden, Fran:>a ile Tunus ｡ｲｾＺｮ､＠ ｳ｡ｶ＠ ￧ｫ｡＠ ｹ｡ｺ､Ｎ＠ ｮﾭ
giliz ､ｯｮ｡ｭｳ＠ bu ｳｲ｡､＠ Tulon'a gelmesi üzerine, Fransa, ｮﾭ
ＴＳ
giltere ile ｵｲ｡｢ｩｮ･ｫ＠ için Tunus'la ｢｡ｲ＠ ｹ｡ｰｴ ＠ Görülüyor ki,
Tunus ｏ｣｡Ｌ＠ 18. ｹｺｬ＠ ｯｲｴ｡ｬｮ､Ｌ＠ Fransa ile tek ｢｡ｮ＠ ｳ｡ｶ＠
göze alabilecek kadar güçlüdür.

3- Hüseyin Bey ｯｬｵ＠ MEHMED BEY 1756 • 1759

Cezayir ordusu ile gebn Hüseyin Bey ｯｵｬ｡ｲ＠ Tunus'un ｢｡ﾧﾭ
na geçtiler. Mehmed, Bey oldu, karde§i Ali Bey, onun ｶ･ｦ｡ｬ＠ yar-
､ｭ｣ｳ＠ idi44 • Bu iç ｳ｡ｶｬｲ､＠ ｢ｵｬｮｭ＠ olan, ￧｡､ﾧ＠ kaynak al-
Ma§ra' ｹ｡ｺｲ＠ Muhammed Sagir, ｯｬ｡ｹｲＬ＠ bütün ｴ･ｦｲｵ｡＠ ile ver-
mektedir. Mehmed Bey, ｨ｡Ｚ＾ｴｬｮｰ＠ 1172/1759 da ölünce, yerine
ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Ali Bey geçti45 •

4- Hüseyin Bey ｯｬｵ＠ ａｌ＠ BEY 1759 - 1777

ａ｡｢･ｹｩｮ＠ ￶ｬ､＠ gece, 14 C. ａｬｩｲ｡＠ l l 72/12 ｵ｢｡ｴ＠ 1759 da
bey'at ｡ｬｰ＠ ｢｡＠ geçen Ali Bey, bütün görevlileri ｩｬ･ｲｮ＠ ｢｡ｮ､＠
｢ｲ｡ｫｴＮ＠ ｍ･ｨｮＺ［､＠ Bey'e, ｰ｡ｬｫ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩｬｭＬ＠ ｧ･ｬ､ｩｮＬ＠ o vefat

40 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 118.

41 al ｍ｡ｲＧＬ＠ 83 a; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 124.
42 al ｍ｡ｲＧＬ＠ 83 b; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 125.
43 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 126.
44 al ｍ｡ｲＧＬ＠ 135 b.
45 al ｍ｡ｲＧＬ＠ 138 a.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 147

･ｴｭｩ＠ ｯＺ､ｵ＠ için, onun yerine Ali Bey, ｐ｡＠ ｯｬｭｵｴ ＴＶ

＠ Bütün bu
ｯｬ｡ｹｲ＠ ｹ｡［Ｚｭ＠ bulunan Vez!r HamnTuda b. Abdilaziz, bu iki k::tr-
､･ｩｮ＠ çok iyi ｧ･￧ｩｮ､＠ belirtmektedir. Onun için, Mehmed Bey'e
gelen ｰ｡ｬｮ＠ ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Ali Bey'e ｧ･￧ｩＬ＠ ｯｬ｡ｹｲｮ＠ tabii s:;yrinB uy-
gundur. ｐ｡＠ Ali Bey, Tunus'ta ｩｫｴ､｡ｲｮ＠ ｳ｡ｬｭｴｲ､Ｌ＠ iç ｧｶ･ｾ＠
ni ｾ｡ｬ､Ｎ＠
Ali Bey, ｹ｡ｬｮｭｴＬ＠ ｳ｡ｬｮ､＠ ｯｬｵ＠ ｈ｡ｭｵ､Ｇｮ＠ ｢｡＠ geç-
mesini istedi. Ancak ｹ･ｮｩＬ＠ Mehmed Bey ｯｬｵ＠ Mahmud Bey, ｯﾭ
lundan daha ｹ｡ｬ＠ idi. ｏｬｵｮ＠ devlet ｩｬ･ｲｮＳ＠ tedricen sokup bir
yandan da ｹ･ｮｩ＠ kollayan Ali Bey, ondan bir tepki görmeyin-
ce, ｹ･ｮｩ＠ Mahmud Bey'e, ｈ｡ｭ､ｹ＠ ｢｡＠ geçirme ｩｮ＠ ｡￧ｴＮ＠
Mahmud Bey, uygun gördü. Bunun üzerine Ali Bey, ｯｬｵｮＬ＠ ken-
dine naib ｹ｡ｰｴＮ＠ Hammuda, d3vlet ｩｬ･ｲｮ＠ ｹｲｴｮ･＠ ｢｡ｬ､Ｎ＠
Resmi ｹ｡ｺｬｲＬ＠ Ali Bey ｡､ｮ＠ ｹ｡ｺｬｲＬ＠ ｯｬｵ＠ Hammuda, uygun gör-
､ｮ＠ ｩｭｺ｡ｬｲ､Ｎ＠
Ali Bey, ｏｳｭ｡ｮｬ＠
Devleti'ne ｹ｡ｺｰ＠ ｹ｡ｬｮ､Ｌ＠ ileri gelenle-
rin, ｯｬｵ＠ ｈ｡ｭｵ､Ｇｮ＠ ｢｡Ｎ＠ geçmesini uygun ｢ｵｬ､ｫ｡ｲｮ＠ bildi-
rip, ｈ｡ｭｵ､Ｇｮ＠ ｢･ｹｬｩ＠ için ferman istedi. ｆ･ｲｭ｡ｮ＠ gelmesi
üzerine, bütün ibri gelenler (Hal ve Akd Ehli) Hammuda Bey'e
bey'at ettiler ＠ Muharrem 1191/9 ｵ｢｡ｴ＠ 177747 • Hammuda Bey, ｫ＠
ve yaz ［･ｲｧｩＮｮ＠ ｴｯｰｬ｡ｭ＠ ￧ｫ｡ｲＬ＠ ､￶ｮｴ･＠ devlet ｩｬ･ｲｮ＠ bakar,
terbiye ｩ｣｡｢Ｌ＠ ｢｡ｳ＠ ｡､ｮ＠ ｩｭｺ｡ｬｹｰ＠ mühürledi • 43

5 - Ali Bey ｯｬｵ＠ HAMMUDA ｐａ＠ BEY 1777 - 1813

ｂ｡｢ｭｮＬ＠ yetiçmesine buyük özen ｧ￶ｳｴ･ｲ､ｩ＠ Hammuda Bey,

büyük alim Han1muda ｂ｡ｫｲＧ､ｮ＠ hanefi ｦｫｨＬ＠ ｢｡ｳｮ＠ tarihçisi,
al Kitabul ｂ｡ｩ＠ ｹ｡ｺｲ＠ Muhammed Hammuda b. Abdilaziz'den
tarih okudu, ｡ｹｲ｣Ｌ＠ Türkçe okuyup ｹ｡ｺｭ＠ da ￶ｲ･ｮ､ｩ ＠ ＴＹ

Fransa, Muharrem 1213/Temmuz ＠ 798 de ｍｳｩｲＧ＠ ·alinca, Os-

ｭ｡ｮｬ＠ Devleti, Kabe yolunun tehlikeye ､ｴｮＮ＠ görerek ｳｬ｡ｭ＠

46 Hammuda b. Abctilaziz (Vezir), al KiH\bul ｂ｡ｩＬ＠ I, 4 a, Ahmediye

6553.
47 ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 178; Muhammed as Sum1si', Musaman1tuz Zarif bi Rusnit
Ta'r!f, s. 3.5, Tunus 1296.
48 Mahmud al ｍ｡ｫ､ｩＬ＠ Nuzhatul Anzar fl 'Acayibit ｔ｡ｶ､ｬ＠ val Ahbar.
II, 96 b, Ahmediye, 6550; ｴｨ｡ｦＬ＠ II, 178.
49 Muhammad as Sunusi, Musamarat, s. 36.
148 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ülkelerine durumu ｹ｡ｺ､Ｎ＠ Tunus da ＠ 7 Receb ＲＳＯＵ＠ ａｲ｡ｬｫ＠ ＠ 798

de Fransa ile ｢｡ｲ＠ bozdu. Fransa ｍＮＺｲＧ､｡ｮ＠ ￧ｫｮ･｡Ｌ＠ Tunus, Fran-
na ile yeniden ｢｡ｲ＠ ｹ｡ｰｴ＠ 29 ･ｶ｡ｬ＠ ＱＲＶＯＴ＠ Mart ｡ｯＲ｣Ｎ＠

Tunus ｫ｡ｰｬｲｮ＠ hepsine burç ｹ｡ｰｴｲｮ＠ Hammuda Bey, as-

kerlerin ￧ｯｵ＠ Türk ｯｬ､ｵｮ｡Ｌ＠ üz:;rlerine, Türkçe olarak:

ｂｩ｣ｭｬｕｨｲ｡ｮ＠ Sallallahu Ala Muhamm:·din ve

Sellim
Devr-i Sultan Selimde Burcumuz Oldu Temim
Ban!tJi Hammuda Pa§a 01 Kerim 01 Hümam
Nasarahullahu ｬ｡＠ Ye·'";mil ｋｹ｡ｭ＠

iba.resini ＠ Tunus, iç i}lerinde ｢｡ｭｳｺ＠ ｹ｡ｺ､ｲ olmakla birlikte, ＵＱ

Ｎ｣ｬ｡ｭ＠ ｂｩｲｬｮ＠ temsil eden ｏＮＺｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬＬ＠ bu ｹｬﾭ

larda çok riay:;t ediyordu. ￇｩｦｴ￧ｬ＠ ｧ･ｬｩｴｲｮＩ＠ ｨ｡ｬｫ＠ ｴｵｭＺ＠ ｡ｬｾﾭ
ｴｲ｡ｮ＠ Hamn1üda Bey ＠ ･ｶ｡ｬ＠ 1229/16 Eylül 1813 de ölüp, ｢｡ｳ＠
All Beyin ｹ｡ｰｴｲ､＠ Beyler Türbesi'ne gömüldü52 •

6 - Hüs,eyin Bey ｯｬｵ＠ Ali Bey ｯｬｵ＠ OSMAN BEY 1813- 1814

Hammuda Bey ölünce, Barda'da ｴｯｰｬ｡ｮｭ＠ olan ileri gelenler

ﾧ｡ｲ､Ｎ＠ Bey ailed, küçük, büyük, Tunus Qehri ｹ｡ｫｮ､ｩ＠ Bar-
do'da ｐ｡＠ Meclisincb ｴｯｰｬ｡ｮ､Ｎ＠ Vezir, Tabi sahibi Yusuf, onlara:
«Veliahdiniz ｯｬｭ｡､ｮ＠ göre, içinizden birini seçin» dsdi. ｙ｡ｾ￧＠
en büyük o1an 1Vlehmed ｯｬｵ＠ Mahmud Bey: «Durun1 ｡￧ｫｴｲﾻ＠ ded.i,
töreye göre en ｹ｡ｬｮ＠ ｢｡＠ geçmesi ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ i§aret ediyordu.
Vezir Yusuf ise: «Ölenin ｭｩｲ｡ＮＺｊ￧＠ ｫ｡ｲ､･ｩﾻ＠ deyip kalkarak Os-
n1an'a bey'at etti, herkes ona uydu, ertesi gün, umum1 b3y'at ｡ｬｮﾭ
､ＵＳＮ＠ Osman Bey, görevlileri, i§lerinin ｢｡ｮ､＠ ｢ｲ｡ｫｴＮ＠ öte yandan
Mahmud, kendi ｨ｡ｫ＠ olan ｢･ｹｬｩｮ＠ niçin ｢｡ｫｳｮ＠ ｶ･ｲｩｬ､ｮ＠ an-
ＵＴ
ｬ｡ｹｭｮﾧｴＬ＠ ｦｲｳ｡ｴ＠ ｫｯｬ｡ｭ＠ ｢｡ｬ､ ＠
Osman Bey, güçsüz bir ｫｩ＠ idi, ｐ｡＠ evinde otururdu. Oturdu-

50 ＠ ｴｬ｡ｦＬ＠ III, 33
51 ｍｵｨ｡ｮ､＠ as Sunusi, Musamarat, s. 36.
52 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 88.
53 ｴｨｦＬ＠ III, 91.
54 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 92.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 149

ｵ＠ yere ｫｯｹ､ｵﾷ＠ p8rde ｫ｡ｬｮＱ､￧Ｌ＠ ｫｩｭｳＺ＠ kendisi ile görüçcmcz-

dl. Bu durum, ileri gelenler ｴ｡ｲｦｮ､Ｌ＠ ｢･ｹｬｩ＠ niçin onun getiril-
､ｩｮ＠ de, kanaatimizce, ｫｾﾷｭ･ｮ＠ olsun, ｡￧ｫｬｲＮ＠ Osman B8y, cözle
ｯｬｾｵｮ＠ MahnTud Beyin gönlünü ｡ｬｭ､Ｌ＠ üstelik, onu, Barda'daki
ｧ･ｮｩ＠ daireden ￧ｫ｡ｲ､Ｎ＠
Mahmud B3y, Vezir Muhammsd al-Arabi Zarruk ile ｡ｮｬｴＬ＠
｡ｲｫ･ｩ＠ elde etti, bir gece ｢｡ｳｫｮｹｬ＠ ｏｾｭ｡ｮ＠ Bey'i ortadan kal-
､ｲ＠ 8 Muharrem 1230/21 ａｲ｡ｬｫ＠ 181455 ._

7 - Hüseyin Bey ｾｊＮｬｵｍ･ｨｮ､＠ Bey ｯｬｵ＠ MAHMUD BEY

1814 .. 1824

Mahmud Beye umumi bey'at 9 Muharrem 1230/22 ａｲ｡ｬｫ＠ 1814

de ｹ｡ｰｬ､＠ 56
•

Mahmud ｂ･ｹｾ＠ ﾫｈ｡ｮｭｵ､＠ Bey ￶ｬ､ｮ･＠ usule göre

kendisinin -en büyük beyzade ｯｬ､ｵｮ｡Ｍ Tunus'a Bey ｯｬｭ｡ｳ＠
ｧ･ｲｫｴｩ＠ ha!de, Hammuda Bey'in ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Osman Bey'in ｢｡＠ geç-
ｴｩｮＬ＠ buna ｫｲ･､｣ｩ＠ yerde, hiç ｣･｢ｰｾｩｺ＠ ｫｾｮ､ｩｳ＠ ve ｯｵｬﾭ
ｬ｡ｮ＠ ｨ｡ｹｴｩｲｮ＠ ｫ｡ｳ､･ｴｩｮＬ＠ bunun üzerine kendisinin daha
önce ､｡ｶｲｮｰ＠ 8 Muharrem ￇ｡ｲｮ｢＠ 1230 gecesi, Osman Bey ve
ｯｵｬ｡ｲｮ＠ Darulbeka'ya ｧ￶ｮ､･ｲｩＬ＠ ahalinin, kendisinin Bey ol-

SS ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 97; 9 Muharrem, Musamarat ile 10 Muharram (s. 42, ｔｵｾ＠
nus 1296) diyorsa da, Mahmud Beyin ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩＬ＠ ｯｬ｡ｹ＠
anlatan Türkçe ｹ｡ｺ､＠ '8: · erbia gicesi' denmektedir: Ｇｂ｢ｫＮ＠ ａｲｩｶＬ＠
H.H. 22SS8 E.
56 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, lOS.
ｈｩｳ･ｹｮｯｵｬ｡＠ hanedfuu:
Ali Turki
1
Mehmed - - · - - - 1 Hüseyin Bey
＠ ＠
2 Ali ｐ｡＠ 3 Mehmed Bey - - - - - ' 1 - Ali Bey
1 ＭＱ＠ ＠
7 Mahmud 5 Hamüda - 6 Osman
＠ ＱＭ＠
8 Hüseyin 9 Mustafa
i
10 Ahmed
 ｳｯ＠ Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ｭ｡ｲ＠ uygun ｧ￶ｲ､ｮ＠ b3lirten ｭ｡ｨｺｲｮ＠ da ｧ￶ｮ､･ｲￇｊＮｩﾻ＠ ｳﾭ

tanbul'a bildirip, «yürürlükteki adet üzre» ｨｩｐ｡ｴＭ＠ fahire istedi57 •
ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti, Mahmud Bey'in Tunus ｐ｡ｬｮ＠ tayinini
yaparken, Tunus'tan ller ｹｬ＠ akça ｡ｬｭｹ＠ ､ｮ＠ ise de, Cezayir'-
den ｡ｬｭ､＠ için, Tunus'tan da almaktan ｶ｡ｺｧ･￧ｴｩ［ ＠ Ｘ

ｙｵｮ｡ｬｲ＠ 1236/1821 de ｡ｹｫｬｮｰ＠ da ｏＮｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti ken-

dbine ｢｡ｬ＠ müslüman ülkebrden ｹ｡ｲ､ｭ＠ isteyince, Mahmud Bey,
ｍｯｲ｡ｬ＠ Ahmed Reis'i, bir donanma ile gönderqi ＠ Muharrem
1237/20 Eylul 1821 59 • Tunus'un bütün camilerinde de, ｏｳｭ｡ｮｬ＠
ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠ zaferi için her namazdan sonra dua edildi.
Mahmud Bey, pazar gecesi, 28 Receb 1239/29 Mart 1824 de ve-
vat edip yzrine Hüseyin Bey geçti60.

8- Mahmud Bey ｯｬｵ＠ HÜSEYiN BEY 1824 • 1835

Hür.eyin. Bey,. ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne, ｢｡ｳ＠ Mahmud Beyin ve-

fat ･ｴｩｮ＠ bildirip kendi ｢･ｹｬｩｮ＠ tasdikini arzetti61 . Tunus ﾷ･ﾭ
ｲ｡ｦｮ＠ kendir.ini ｩｳｴ･､ｮ＠ belirten Türkçe bir ·mahzar göndr:r-
di62. Hüseyin Bey'in Ｚｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠ ｍｯｲ｡ｬ＠ Ahmed Kaptan,
hulle, ferman ve murassa hançer getirdi. Bey, ileri gelenleri top-
ｬ｡､Ｎ＠ ｂ｡＠ Hoca ｦ･ｲｭ｡ｮ＠ yüksek ｾ･ｳｬ＠ okudu. Bey, hullevi giydi
Ｈｐ･ｲｮ｢ｾＬ＠ 5 ｡｢ｮ＠ 1240/24 Mart 1825). Üç gün top ｡ｴｬ､ ＶＳ
Ｎ＠
Hür:eyin B3y, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne, ｙｵｮ｡ｬｲ＠ ｹ｡ｰｴ＠ ｳ｡ｶＮ［＠
ta ｹ｡ｲ､ｭ＠ için, ｢｡ｮ､＠ ｋ￶ｫ＠ Mehmed'in ｢ｵｬｮ､＠ bir donanma
gönderdi, 3 Muharrem 1242/7 ａｵｳｴｯ＠ 1826. Bu donanma, Nava-
rin'de, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｄｯｮ｡ｳ＠ ile birlikte ｹ｡ｫｬ､Ｌ＠ pek az ｫｩ＠ kurtu-
labildi64.
Öte yandan, Cezayir ｄ｡ｹＧｳ＠ ｈＺ･ｹｩｮ＠ ｐ｡＠ ile, Fransa ｡ｲｳｮﾭ
da, Cezayir ｴ･｢｡ｬ＠ Bekri Bu Cenah ｡､ｬ＠ bir yahudinin, ｆｲ｡ｮｳｺ＠
tacirlerindeki ｡ｬ｣ｮ＠ ｡ｬｭｳ＠ üzerin3 ｡ｮｬｭｺｫ＠ ￧ｫｭＬ＠ bu

57 ｂ｡｢ｫｮｬ＠ ａｲｩｶＬ＠ ｈ｡ｴＭ＠ Hümayftn, 22558 E.

58 . ｂ｡｢ｫｮｬ＠ ａｲｩｶＬ＠ H.H. 48761.
59 ,. ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 135.
60 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 153.
61 ｂ｢Ｎ＠ ａｲＮ＠ H.H. 22558 - D.·
62 ｂ｢Ｎ＠ ａｲＮ＠ H.H. 27144.
63 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 156.
64 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 158.
Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｮｩｭ｡ｳ＠ ｳ＠

yüzden ｩＬ＠ ｳ｡ｶ＠ ｶ｡ｲｰ＠ ､｡ｹｮｭｴＮ＠ Fransa, Gezayir'i yutmak için

bahane ｡ｲｹｵ､Ｎ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti, ｆｲ｡ｮｳＧ＠ bu oyununu boz-
mak için, Tahir ｐ｡Ｇｹ＠ bir ｳ｡ｶ＠ gemisiyle gönderip Cezayir'in ba-
ｮ､｡ｫｩ＠ ｄ｡ｹＧ＠ ､･ｩｴｲｫ＠ ｳ｡ｶ＠ önlemek istedi. Zilkade 1245/
ｍ｡ｹｳ＠ 1830 da, Tahir ｐ｡Ｌ＠ Halkulvadi'ye geldi65• Fransa, Cezayir'-
le sava§ içjn bir donanma ｨ｡ｺｲｬ､ｮＬ＠ Cezayir'le ｣｡ｶｮ＠
birçok devletlere bildirdi. Bu arada Tunus Beyi Hüseyin ｐ｡Ｇｹ＠
da ｹ｡ｺｰＺ＠ «Ülkenin ･ｳｮｬｩ＠ istersen bu konuda iki tarafa da dost
ol, Cezayir'e karadan ｹ｡ｲ､ｭ＠ edersen, onun gibi, bizimb ｳ｡ｶｴ＠
ｳ｡ｹｬｲｮﾻ＠ dedi, ｳ｡ｫｮ､ｲ ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠
Ｖ
､ｯｮ｡ｭｳＬ＠ Cezayir'le ｳ｡ｶ＠
için ￧ｫｴＮ＠ Bu arada Tunus'a gelen Kaptan ｐ｡＠ Tahir, karadan
Cezayir'e giderek ｄ｡ｹＧ＠ ､･ｩｴｲｭｫＬ＠ böylece Cezayir'i kurtarmak
istedi.
ｆｲ｡ｮｳＧ＠ tehdidinden iyice ｫｯｲｴｵ＠ ｡ｮｬ＠ Tunus Beyi
:Hüseyin, ｫ｡ｲｮｴｩｹ＠ öne sürüp, Tahir ｐ｡Ｇｮ＠ karaya inmesinin
､ｯｲｵ＠ ｯｬｭ｡ｹ｣ｮ＠ bildirerek özür diledi. ｐ｡Ｌ＠ ｧ･ｭｩＮＺｮ､＠ ｫ｡ｬ､Ｎ＠

Bey, öte yandan, ileri gelenleri ｴｯｰｬ｡ｹ＠ Tahir ｐ｡Ｇｮ＠ ｫ｡ﾷ＠ ..

dan Cezayir'e gitme ｩｮ＠ onlarla ｧ￶ｲｴＮ＠ O ｳｲ｡､Ｌ＠ ｃｾｺ｡ｹｩｲ＠ ･ｨｲｩﾭ
ni, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ordusunun öncüleri ｳ｡ｲｭｴＬ＠ ordunun ｫ｡ｬｮ＠ gelmek-
teydi. Tunus devlet ･ｲｫ｡ｮＬ＠ Tahir ｐ｡Ｇｮ＠ karaya inmesini ､ｯｲｵ＠
｢ｵｬｭ｡､Ｎ＠ Niçin karaya inmemesi ｧ･ｲｫｴｩ＠ ke, ｫｩｬ･ｲ＠ göre ､･ｩﾭ
§iyordu: Vezir ｡ｫｩｲＺ＠ «Bu ｫｩＬ＠ ｰ｡､ｲＬ＠ ｧ￶ｲｴｫｬ･ｩｮ､Ｌ＠ ･ｦｮ､ｩｭＡｾ＠
zin elini öpmekten ｨｯｬ｡ｮｭｺＬ＠ efendimiz de, onu. akran gibi, kal-
karak ｫ｡ｲｬｹｭｺﾻ＠ dedi. Bu mahzur, olaylara ￧｡､＠ ithaf ｹ｡ｺＭ ·
｣ｲＮｮ＠ ｢･ｬｩｲｴ＠ gibi, 'örümcek ｡ｮ､＠ daha çürük' idi67 • Vezir
Süleyman Kahya, «ülkenin göçebeleri, Türk ｔｯｰｲ｡Ｇｮ､＠ bir pa-
｡ｮ＠ ｧ･ｬ､ｩｮ＠ ｩｴｲｬ･ｳＬ＠ bozgunculuk ￧ｫ｡ｲｰ＠ ｹ｡ｭ＠ yapabilir-
ler, ｂ｡ｴ＠ ｹ￶ｲｾｳｩ＠ zaten ｫ｡ｲﾻ＠ dedi. Vezir Mehmed Kahya ise: «Bu
ｫｩ＠ karadan gitmek ister, rütbesiyle mütena:::iip koruyucusuz gön-
dermek olmaz, koruyucusu ise,· en ｡ｺｮ､＠ küçük bir ordu olma-
h ､ｲＬ＠ FranEa bunu, üstü ｫ｡ｰｬ＠ ｹ｡ｲ､ｭ＠ görebilirn dedi. ｍｯｲ｡ｬ＠
Hassuna Kaptan ise, bu ｧ￶ｲｬ･ｩ＠ uygun bulup: ﾫｐ｡ｮ＠ karaya
inmer.ine izin verilsin, iyi ｡ｲｬｮｳＬ＠ ｡ｮｬ＠ mahzurlar belirtHip
özür dilensin» dedi. Tunus'un o ｳｲ｡､＠ ｢｡ｮ､＠ bulunanlar, Fran-
sa'dan korktuklan için, Fransa, Tunus'u da ｹｵｴｭ｡ｳｮ＠ diye, Tahir

65 ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 163.

66 ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 165.
67 ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 166.
 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ｐ｡Ｇｮ＠ karadan C3zayir'e gitmesini isten1ediler. Sonucu önce-

den ｫ｡ｲｬｴｰＬ＠ sonra sebep ｡ｲｭ＠ koyuldular.
Tahir ｐ｡Ｌ＠ Cezayir'e deniz yoluyla gitti ise de, görevini ye-
rine getiremedi.
Tahir ｐ｡Ｌ＠ Tunus Beyi'ne ｫｺｭｴＬ＠ bu ｫｺｧｮｬＬ＠ sonradan
ｲ｡ｳｴｬ､＠ her T'Unu:::; ileri gelenine ￧ｫﾧｭ｡ｬ＠ gör.t:;rdi. ｴｨ｡ｦ＠ ya-
ｺ｡ｲ＠ Ahmed b. Abi'd Diyaf, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ görevle ｧｩｴｮ､･Ｌ＠ Tahir Pa-
｡Ｌ＠ ona da.: «Beni önlemekle ｭｳｬ｡ｮｲ＠ ｩｬ･ｲｮ＠ önlemi§ oldu-
nuz, bundan ､ｯｬ｡ｹ＠ Allah'a ｣･ｶ｡｢ｮｺ＠ ne olur? Ama, mukadder
olan olur» ､･ｭｩＬ＠ Ahmed de, k:;ndi deyimiyle 'onu ikna etmeyen'
bir cevap ｶ･ｲｭｩｴ ＠
ＶＸ

Fransa, Cezayir'i, 13 Muharrem 1246/4 Temmuz 1830 da ｡ｬｾ＠

､ｫｴ｡ｮ＠ sonra69 ､｡ｮｳ＠ birkaç gemi, Tunus'la Fransa ara-
ｳｮ､｡ｫｩ＠ ｡ｮｬｭ＠ ｡ｲｴｬｮ＠ ｵ＠ ｡ｲｴｬ＠ ekleyerek ｡ｲｴｭｫ＠ üzere
Tunus'a geldi:
- Ticaret gemilerine ｫ｡ｲ＠ ｹ｡ｰｬｮ＠ ｫｯｲｳ｡ｮｬ＠ ｫ｡ｬ､ｲ｣Ｌ＠
- Kölelik ｫ｡ｬ､ｲ｣Ｌ＠
- ａｬ｡ｧｾ･ｮ＠ hediyeler verilecek.
Bu ｡ｮｬｭＬ＠ 27 Safer 1246/17 ａｵｳｴｯ＠ 1830 da oldu70 •
Bu mrada, ｏＺＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin, Tunus, ｳｬ｡ｭ＠ ｂｩｲｬｮ､･＠ ￧ｫﾭ
ｴ＠ diye Tunus'a ｳ｡ｶ＠ ｡￧｣＠ söylentisi ｹ｡ｬ､Ｎ＠ ｏｾｭ｡ｮｬ＠ Seraskeri
Husrev ｐ｡ｹＬ＠ Kaptan ｐ｡＠ Halil'e mektuplar ｹ｡ｺｬ､Ｎ＠ ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ｴﾭ
haf ｹ｡ｺｲ＠ Ahmed b. Abi'd Diyaf götürdu, Zilhicce ＱＲＴＶＯｍ｡ｹｳ＠
183!11• Vezir Husrev ｐ｡Ｌ＠ Tunuslu elçilere: «Bey, Tahir ｐ｡Ｇｮ＠
karaya inmesini önlem:;kle iyi etmedi» dedi. Ahmed b. Abi'd Di-
yaf: «Bey, Tahir ｐ｡Ｇｮ＠ karaya ｩｮ･ｳ＠ izin verzeydi, bu, nava-
｡＠ yol ｡￧ｲ､ﾻ＠ ｫ｡ｲｬｮ＠ verdi. Tunuslu elçiler, ｳ｡ｶ＠ tehlikesi
｢ｵｬｮｭ｡､＠ görüp C. Ula ＱＲＴＷＯｋ｡ｳｭ＠ 1831 de, Nizami ünifor-
ｭ｡ｳ＠ ｧｩｹｭ＠ olarak döndüler. Onlarla birlikte gelen ｏｳｭ｡ｮｬ＠ tem-
silcisinin ｧ･ｴｩｲ､＠ Nizami ｮｩｦｯｲｭ｡ｳＬ＠ Bey, büyük bir törenl3
giydF2 • Bey, bu arada Tunus'ta, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ndeki gibi, niza-

68 ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 167.

69 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 168; Muhammed al Bad al Mas'udJ., al Hulasatun Nakiy-
ya fi Umarai ｦｲｩｫｹ｡Ｌ＠ s. 143, Tunus 1323.
70 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 169.
71 ｂ｢Ｎ＠ ａｲＮ＠ H.H. 18688-A; H.H. 18688-C; ｴｨｩＺＧｦＬ＠ III. 178.
72 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 179; Musamarat, s. 47.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 153

mi ordu ｫｵｲｭ｡＠ ｧｩｲｴＮ＠ ａＺ［ｫ･ｲｬｩｮ＠ ￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲｮ＠ nizami orduya al-

､Ｎ＠ ｈｾ･ｹｩｮ＠ Bey 23 ｬｖｉｵｨ｡ｲ･ｩ＠ 1251/20 ｍ｡ｹｳ＠ 1835 de vefat et-
t ＠ ·n.

9 -Mahmud Bey ｯｬｵ＠ MUSTAFA BEY 1835 - 1837

Mustafa Bey, 17 R. Evvel 1251/13 Temmuz 1835 Pazartesi gü-

nü, Vezir ｡ｫｩｲ＠ ｢｡ｫｮｬ､＠ bir Tunus elçi heyetini, ｢･ｹｬｩｮｲ＠
tar.diki için ｳｴ｡ｮｨｵｬＧ＠ gönderdP4• Kaptan ｐ｡＠ Tahir, Vezir ｡ﾭ
kir'e, hediyeleri yerine ｵｬ｡ｴｲ｣ｮＬ＠ adet üzere, ｐ｡､ｩﾧｨｮＬ＠ Tu-
nus ｂ･ｹｬｲ｢ｩｮ＠ Mustafa Bey'·e lütfunu ｩｳｴ･ｹ｣ｮ＠ bildirip,
<<vilayet buna ｢｡ｬ､ｲﾻ＠ diye ekledi75 • ｡ｫｩｲ＠ ise: «Mustafa Bey'i, Tu-
nus'ta, ｡｢･ｹｩｮ＠ yerine ｣ｴｵｲｮＬ＠ ｢･ｹＧ｡ｴＺ＠ müsHim?:nlann lv.:;:ym
nunda ｢ｲ｡ｫｴｭＬ＠ ｭｳｬ｡ｮｫ＠ ｢｡ｮ＠ ister;:;eniz, bizi adetirniz üze-
re ｢ｲ｡ｫｮＬ＠ yoksa size uygun- görüneni ｹ｡ｰｮﾻ＠ ｫ｡ｲｬｮ＠ verdi.
Bundan sonra, dilek, adet üzere, olumlu ｫ｡ｲｬｮ､Ｌ＠ ｡ｫｩｲＬ＠ 3
｡｢ｮ＠ 1251/24 ｋ｡ｳｭ＠ 1835 ｓ｡ｬ＠ günü Halkulvadi'ye ｵｬ｡ｴＮ＠ Bey'e,
ｮｩ｡＠ ve ｫｬ￧＠ ｧＳｴｩｲｭｨＮ＠ Bey, ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ büyük bir törenle ｫｵ｡ｮ､Ｎ＠
ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti, Tunus'tan her ｹｬ＠ belli bir vergi istiyordu.
｡ｫｩｲＧＬ＠ sözlü olarak bunu iletmekle ｧ￶ｲ･ｶｬｮ､ｩｭｴＮ＠ Mustafa
Bey, ｹ｡ｫｮｬｲ＠ ｴｯｰｬ｡ｹ＠ bu konuyu ｧ￶ｲｴＮ＠ ｴｨ｡ｦ＠ müellifi Ah-
mad b. Abi'd ｄｩｹ｡ｊｮ＠ da ｢ｵｬｮ､＠ bu ｧ￶ｲｭ･､Ｌ＠ Mustafa Bey
ve ｢｡ｺ＠ vezirler vergiyi }{abul ettilerse de, Mustafa Bey'in ｯｬｵ＠ Ah-
med Bey ilerleyip: «Bu olmaz, ülke de buna ｲ｡ｺ＠ ﾷ､･ｈｩｲＬ＠ kendin
için böyle bir ｩ＠ ｨｯ＠ görsen bile, soyunun durumunun ｳ｡ｲｬｭﾭ
na yol açma» dedi. Bu defa bu ｧＮ￶ｲ＠ destek buldu. Bunun üzerine
Mustafa Bey: ((Ben ｧ￶ｲｭ＠ söyledim, ｡ｭＬ＠ bu ｩｴ･＠ zarar gördü-
ｮｺ･＠ göre, ａｬ｡ｨＧｮ＠ ｹ｡ｬＧ､ｭ＠ böyle bir zarara yol açm,am» dedi.
ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne Türl{çe olaralt ｹ｡ｺｬｰＬ＠ Tunus'un ｹｯｫｳｵｬＬ＠
göçebelerin böyle bir ｩｳ＠ ｲｺ｡＠ ｧ￶ｳｴ･ｲｭｹ｣ｩ＠ belirtHip özür dilen-
ｩｬｾ＠ 1

73 al Hulasa, s. 144; ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 193.

74 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 198.
75 ｂ｢ｫＮ＠ ａｲＮ＠ H.H. 22430. Bu arz tezkeresinde, Hüseyin Bey'in yerine
ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Mustafa Bey'in veya ｫ｡ｹｭｬ＠ Riyale ｋ｡ｰｴｮ＠ Ah-
med Bey'in yahut ､ｯｲｵ｡ｮ＠ ､ｯｲｵｹ｡＠ ｢｡ｫ＠ birinin· ｡ｴｮｭｳ＠ söz
konusudur.
76 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 200,
154 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

Vezir Kaptan Tahir ｐ｡ＮＬ＠ ｫ｡ｲｧｬ＠ ￧ｫ｡ｮ＠ Trab!us'ta ｩｬ･ｲ＠

düzeltmek için, donanma ile geldi. Mustafa ·Bey, ona hediyeler
gönderdi ･ｶ｡ｬ＠ ＱＲＵＯｵ｢｡ｴ＠ 1836. Tahir ｐ｡Ｌ＠ gemi, at ｹ｡ｲ､ｭ＠ is-
tedi. Tunus Beyi, 3 ｳ｡ｶ＠ gen1iEü, daha sonra 300 at g·:.Jnderdi R. Sa-
ni 1252/T:;mmuz 1836. Bozguncularla ｾ｡ｶｮ＠ Tahir ｐ｡Ｌ＠ Trab-
lus'ta ｩｬ･ｲ＠ ､ￜＮｺｾｴ Trablus'ta, ｋ｡ｲｭｮｬ＠ soyu göçtü 77 • Bu arada,
Tunus'ta, Tahir ｐ｡ｮＬ＠ Tunus'u Trablus'a katmak üzere gele-
｣･ｩ＠ söylentisi ｹ｡ｬ､Ｎ＠ Mustafa ｐ｡Ｌ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ ｹ｡ｺｰＬ＠ kendisinin
Ｇｳ｡､ｫ＠ bir bende' ｯｬ､ｵｮ＠ bildivdF • 8

Tunus'ta durumu iyice ｳ｡ｬｭｮ＠ Mu.Jtafa Bey; ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＮ＠

müracaat edip, Nizami askerlerin ｹ･ｴｩｲｬｭｳ＠ ｧ￶ｲ･ｶｬｮ､ｩ＠
ｯｬｵ＠ Ahm:;d Beye beylerbeyilik istedF9 • Ensesinde bir ￧｢｡ｮ＠ ￧ｫｰ＠
hastalanan Mustafa Bey, 10 Receb 1253/10 Ekim 1837 de vefat et-
tiao.

lO - Mustafa Bey ｯｬｵ＠ AHMED .BEY 1837 - 1855

Ahmed Bey, 21 Ramazan 1221/2 ａｲ｡ｬｫ＠ 1806 da ､ｯｭｵｴＬ＠ an-

nesi, St. Pietro ｡､ｳｮ＠ bir cariye idi. Türkçeyi, ｴ｡ｬｹｮ｣＠ bi-
len Ahmed Bey'in ｹ･ｴｩｭｳｮ＠ özen ｧ￶ｳｴ･ｲｩｬｭＮ＠ Ahm::;d Bey, ｂ｡Ｎ＠
Hanba Mu.:;tafa ｐ･ｨｬｩｶ｡ｮＧＬ＠ ｨ｡ｬｫｮ＠ kendi ｢･ｹｬｩｮ＠ ｩｳｴ･､ｮ＠ belir-
ten bir mahzarla ve Türkçe bir mektupla, ferman istemek ·üzere,
ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gönderdi81 •
Mustafa Pehlivan, 20 Safer 1254/14 ｍ｡ｹｳ＠ 1838 de ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧﾭ
dan döndü, ｹ｡ｮ､＠ Riyale Osman Bey ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Ahmed Bey'e ｮｩ｡Ｌ＠
murassa ｫｬ￧Ｌ＠ barut ｳ｡ｮ､ｫｬｲｹ＠ 10 top ve atlar ｧ･ｴｩｲｭｬ､Ｎ＠
Bey, ·g3lenleri çok parlak bir törenle ｫ｡ｲｬ､ ＸＲ
＠ Osman Bey, Dev-
Iet-i Aliyye'nin, Tunus'tan, her ｹｬ＠ çol{ az bir mal ｩｳｴ･､Ｎｮ＠ bildir-
di. Ahmed Bey, askerlerin çok ｯｬ､ｵｾｮＬ＠ bu askerlere, ｫｬ｡Ｌ＠ silah,
üniforma i.çin çok masraf ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ belirtip, ｡ｹｲ｣Ｌ＠ göçebele-
rin, bu vergi ｩｮ＠ bir nevi cizye gibi ｧ￶ｲ､Ｍｮ＠ ekleyerel{ ｢ｵｮ｡＠
imkan ｯｬｭ｡､ｮ＠ söyledi83 • Çok iyi ｡ｲｬｮ＠ Elçi, dönerken Bey'e,

77 ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 203.

78 ｂ｢ｫＮ＠ ａｲＮ＠ H.H. 22749.
79 ｂ｢ｫＮ＠ ａｲＮ＠ H.H. 22479-E;
80 ｨ｡ｦＬ＠ｴ III, 227.
ｳ＠ tthaf, ｶＮ＠ ＠ Ｌ＠ 12.
82 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 17.
83 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 18.
Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 155c

vergi ｩｮ＠ bir daha söyledi, fakat, yine ｡ｹｮ＠ ｣･ｶ｡｢＠ ｡ｬ､Ｎ＠ Elçiye
böyle cevap vermekle birlikte, Bey, vergi ｩｮ＠ ､ｮｭＺ［ｫｴ･＠ ken-
dini ｡ｬｭ､Ｎ＠ ｏｦｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬｮ＠ alameti olan vergi ｩﾭ
ni kabullenmek istemiyordu ama Devlete isyan ･ｴｭｩ＠ dururaa
､ｭ･ｹｩ＠ d3 istemiyordu. Bey, özür dilemek için ･ｹｨ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ar-
Riyahi'yi ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gönderdi. Özür dilerne ｹ｡ｺｬｲ＠ ａｲ｡ｰ￧＠ idi.
Bey, Türkçe ｢ｩｬ､ｮ＠ ｵｮｴｭ＠ görünüp, ｭ｡ｮｳｩ＠ ｢ｩｬｭ･､＠ bir
ｹ｡ｺ＠ ｭｨｲｬ･ｹ｣ｩ＠ bahanesi ile bu ｩ＠ ｹ｡ｰｭｴＮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠
Devleti'ne Arapça m·elitup gönderen ilk Tunus Beyi ｯｬｭｵｴＮ＠ Sul-
tan Mahmud v3 ･ｹｨｵｬｩｊ｡ｭ＠ ｧ￶ｲ･ｮ＠ ar-Riyahi Receb 1254/Ekim
1838 de döndü. ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti, vergi i§inde § i m d i 1 i k ｳｲ｡＠
etmiyordu84 •
R. Sani 1255/Temmuz 1839 da, Tunus'a, Sultan Mahmud'un
ölümü ve ｯｬｵ＠ Abdülmecid ｈ｡ｮＧ＠ cülusunu bildiren haber geldi.
Ahmed Bey, camilerde hutbeyi, Abdülmecid Han ｡､ｮ＠ ￧･ｶｩｲｴｾ＠
uss. '
1 ｡｢ｮ＠ 1255/10 Ekim 1839 da Ahmed Bey, Belçika devletiy-
le ｡ｮｬｭ＠ yaparak, Belçilia konsolosunu kabul etti86 •
Muharrem 1256/Mart 1840 da, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nden Tanzi-
mat ｆ･ｲｭ｡ｮ＠ geldi. Vezirleri, devlet ･ｲｫ｡ｮ＠ toplayarak ｦ･ｲｭ｡ｮ＠
törenle okutan Bey, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devbti'ne: «Bu ｩｮ＠ iyi ｯｬ､ｵｮＬ＠
ｹ｡ｬｮｺＬ＠ ｵｹｧｬ｡ｮｭｳ＠ için zaman geçmesi ｧ･ｲｫｴｩｮﾻ＠ belirtti, El-
çi, bu konuda soz alarak döndü87 •
Ahmed Bey, 1256/1840 da, Mustafa ｐ･ｨｬｩｶ｡ｮＬ＠ ｭｩｲｬｫ＠ iste-
rnek üzere ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gönd3rdi. Elçi gelip de ､ｩｬ･＠ ｳｵｮｴ｣｡Ｌ＠
Mustafa ｒ･ｩ､＠ ｐ｡Ｌ＠ Tunus'u ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬｹｮ＠ ｢｡ｬｲ＠
ｳＮ｡ｬｭｴｲ＠ iste,di. Elçiye: «Ahmed ｐ｡ＧｮＬ＠ ｄ･ｶｬｴＭ＠ Aliyye
mül]irleri ｡ｲＮｮ＠ ｫ｡ｴｬｭ＠ ｩｳｴ･､＠ görülüyor» deyip, bu ､ｩｬ･＠
memnuniyetle yerine ｧ･ｴｩｲ､ｮ＠ bildirdi, «Ona benden sözlü ola-
rak ￶ｴ＠ ilet, Tunus ｓ｡ｮ｣ＧＬ＠ kendisinin ｏｳｭ｡ｮｬ＠ D3vleti Bey'-
lerinden ｯ Ｑ ､ｵｮ＠ göstermek üzere, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｓ｡ｮ｣＠ ile ､･ｩｴｲＬ＠
ta ki Ｚｬ｡ｭ＠ ｓ｡ｮ｣＠ tek ola, sonra, kendisi, Sultani inayete maz-
har olmak için ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gele, her ｹｬＬ＠ ｭｩｫ､｡ｮ＠ kendisinjn bile-
｣･ｩ＠ ｭ｡ｬ＠ D:wlete ödeye. Gerçekte beylik ve buyruk onundur, ya-

84 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 25.

85 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 33.
86 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 34.
87 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 38.
156 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

｢｡ｮ｣＠ devletlerden ｡ｬ｣＠ ｹ｡ｲ､ｭ＠ ｩｮ､･＠ ｏＺｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin gö-

ｲｮ･＠ ｢｡ｬ＠ ｫ｡ｬｭ､ｲﾻ＠ diye ekledi88.
Ahm::d Bey'in ｳｲ＠ katibi Ahmed b. Ebi'd-Diyaf, bu beyin, ken-
disinden öncekilerden daha çok ｏＡＺＮｭ｡ｮｬ＠ D:;vletiyle kayna.;madan
yana ｯｬ､ｵｮ＠ ｹ｡ｺｯｲｳ＠ da , Ahmed Bey'in, daha ｢｡ｳ＠
89
MuEta-
fa Bey devrinde ｏｲ［ｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin ｹｬｫ＠ vergi ｩｳｴ･ｮ＠ ｫ｡ｲ＠ gös-
ｴ･ｲ､ｩ＠ çok sert tepkiden90 ｢｡ｬｹｲｫＬ＠ bütün olaylar bunun aksini
gö.Jtermektedir. Zat3n, ｴｨ｡ｦ＠ ｹ｡ｺｲ＠ Ahmed b. Ebi'd-DiyaJ, bu ku-
ru ｩ､｡ｳｮ＠ destekleyecek tek bir olay bile nakletmemektedir.
ｏｬ｡ｹｲｮ＠ ｡ｫｮ＠ ｧ￶ｺｴ･ｲ､ｩ＠ gibi, Tunus'un ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nden
ｫｯｰｵＬ＠ Ahmed Bey'le ｢｡ｬｭＬ＠ ｨｺｬ｡ｮｭ＠ V3 ｫ｡￧ｮｬｭｺ＠ son,
ｆｲ｡ｮｴ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ 1881 de yutulu§ ｧ･ｬｮＱｩｴｲＮ＠
Mustafa ｒ･ｩ､＠ ｐ｡ｾＬ＠ Tunus Beyi'nin ￶､ｮ＠ ｴｵｭ｡､ｮ＠
görünce, Tunus'ta, ｔ｡ｮｺｩｭｴＭ＠ Hayriye'yi ｹｲｴｮ･＠ ￧｡ｬｴＮ＠ ((Sul-
tan Tanzimat ｫ｡ｮｵｩｲ＠ göre ｩ＠ görürken, Tunus ｐ｡ｳ＠ müs-
ｬｭ｡ｮｲ＠ kanunsuz idare et.Jin, bu olmaz, yoksa, ülke harabolur))-
dedi. Bu söz Bey'e ｵｬ｡ｮ｣Ｌ＠ vezirlerine ､｡ｮｴＬ＠ mal gönder-
mer.i, götüren ｫｩｮＬ＠ ｮ｡｢ｺ＠ ｹｯｫｬ｡ｰ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､ｫｩ＠ durumu· anla-
ｭ｡＠ ￧｡ｬﾧｭｲ＠ uygun bulundu. Hediye olarak, Tunus'ta ｹ｡ｰｬｭ＠
bir gfmi, 50.000 riyal, Tunus ürünler'i, ｐ｡＠ Evi ｋ｡ｨｹｳ＠ Hayred-
din ve Ahmed b. Ebi'd-Diyaf'la gönderildi. 28 Muharrem 1258/11
Mart 184291 •
Elçiler ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ ｶ｡ｲ､ｫｬｮＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti, ｯｮｬ｡ｲＬ＠ ade-
tl üzere çok iyi ｫ｡ｲｬ､Ｎ＠ Sultan Abdülmecid, gemiye ￧ｫｰＬ＠ orada
ｨ｡ｺｲｬｮ＠ ｹ･ｭｩ＠ yedi. ｐ｡､ｩＮｨｮ＠ ｹ｡ｰｴ＠ ､ＱＮ｡ｮ＠ ｡ｲｬｫ＠ merkezi,
müslümaniann ｢ｩｲｬ＠ idi92 •
O ｲＮ｡､Ｌ＠ ｒ･ｩ､＠ ｐ｡＠ ￧･ｫｩｬｭｴＬ＠ Sadrazam ｺ･ｴ＠ ｐ｡＠ idi. Har-
biye ｎ｡ｺｲ＠ Necip Ali ｐ｡Ｌ＠ Tunus elçilerini, ｂｯ｡ｺＧ､ｫｩ＠ ｹ｡ｬｳｮ＠
￧｡ｲ､Ｌ＠ orada ｡ｲｬ､Ｎ＠ ｍｩｫｴ｡ｲＱｮ＠ TunuJ Beyi'nin ｢ｩｬ･｣＠ az bir
malla ｳ｡ｬｮ｣ｫ＠ islami ｫ｡ｹｮｭ､＠ bahsetti. Elçiler: ((Gelenelr
､･ｩｭｲｕｱ［Ｌ＠ ｫ｡ｹｮｭ＠ güçlenir, artar. Bey, bu ｧ･ｬｮｩ＠ bozsa
bile, ｨ｡ｬｫｮ＠ ￧ｯｵｮｬ＠ ｴ･ｾｫｩｬ＠ eden göçebeler kabul etmezlen,
diye ｫ｡ｲｬ＠ verdiler93 • Halbuki, caniiierde hutbenin ｡､ｮ＠ okun-

88 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 49.

89 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 49.
90 ｴｨ｡ｦＬ＠ III, 200.
91 ｴｨｦＬ＠ IV, 58.
92 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 59.
93 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 60.
 ｔｵｮｳＧｩＺ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｮｩｭ｡ｳ＠

､ｵＬ＠ sikkenin, ｡､ｮ＠ ｢｡ｳｬ､＠ bir ülkede, Ｇｍｳｬｭ｡ｮｲ＠ Sulta-

ｮＧ｡＠ gönderilec3k vergi, göçebelere ｳｯｲｵｬｭ｡ｺ､＠ bile. Nitekim, he-
diyeler gönderilirken onlara ､｡ｮｭｹ＠ ｫｩｮｳ･＠ ､ｮｭ･ｺｩＮ＠
Tunus elçilerini ￧｡ｲｰ＠ ｡ｲｬｹｮ＠ Tahir ｐｭｾ｡Ｌ＠ Tanzimattan
hiç söz etmedi. ｴｨ｡ｦ＠ ｹ｡ｺｲｮ＠ göre, Bahriye ｎ｡ｺｲ＠ Tahir ｐ｡ＧｮＬ＠
Tanzimattan yana ｯｬｭ｡､＠ ｡ｮｬｹｯｲ､ｵ
ＹＴ
＠
ｏｲＮｭ｡ｮｬ＠ ｓｵｴ｡ｮＬ＠ Tunuslu denizcilere 50.000 ｫｵｲ＠ verdi. El-
çiler döndüler. Onlarla birlikte g3len Arif Zeki Bey, Tunus Beyi'-
ne ｮｩ｡Ｌ＠ cetr (elbise) ｧ･ｴｩｲｭＮ＠ ｋ｡ｰ＠ ｋ｡ｨｹｳｮ＠ çok iyi ｫ｡ｲｬﾭ
yan Tunus Beyi, onu ihsana ｢ｯｭｵＬ＠ ｡ｳｬ＠ ｫｯｮｵ｡｣＠ konuda ko-
ｮｵｾｭ｡＠ ｦｲＮｳ｡ｴ＠ ｶ･ｲｭｩｴＮ＠ Tunus Beyi, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devlet ricalinin
￧ｯｵｮ＠ Tanzin1at ｩｮ､･＠ ｫ｡ｲｬ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ￶ｲ･ｮｩ｣＠ ･ｮ､ｩｳ＠ art-
ｴＮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin elinde, Tunus'u almak için ｭ･ｲｵ＠ yol var-
､ＮＹｳ＠

Tunus Beyi, ｡｢ｮ＠ 1261/ａｵｳｴｯ＠ 1845 de, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､ｫｩ＠ Avus-

turya elçbinden bir belge ile gelen ｫｩｹＬ＠ konsolos olarak kabul
etmedi. ｏｲｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nden de korktu. ･ｶ｡ｬ＠ 1261/Ekim 1845
de, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ hediyebrle Kaptan ｋ￶ｫ＠ Mehmed'i gönderdi. Os-
ｭ｡ｮｬ＠ Devleti, Beyin çok ｫｯｲｴｵｮ＠ görünce, bu korkuyu gider-
m9k için, ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｹ｡ｫｮｬｲ､＠ Selim Bey'i Tunus'a gönderdi.
Bey'e, ｹ｡ｺｬ＠ olarak, ｫｯｲｴｵ＠ bütün konularda teminat verildi.
Gönderilen fermanda, ｡ｹｲ｣Ｌ＠ Ahmed Bey'in, ｳ｡＠ ｯｬ､ｵ＠ müdd3t-
çe Tunus ｂ･ｹｬｩ＠ teyid olunuyordu. Sadrazam Rauf ｐ｡ＧｮＱ＠ gön-
､･ｲｩ＠ ､ｩ･ｲ＠ bir ｹ｡ｺ､＠ da ｹｬｫ＠ verginin ｢｡ｬｮ､＠ bildirili-
yordu9(1.
Bey, ｏｴＺｭ｡ｮｬ＠ elçisini çok iyi ｡ｲｬ､Ｎ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ne
ｫ｡ｲｬ＠ ｶ･ｲ｣ｩｮＬ＠ Tunus devbt ｡､ｭｬｲｮ＠ ､｡ｮｭｫｬ＠ kalma-
ｹｰ＠ Tunus'taki ingiliz ve ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ｫｯｮｳｬ｡ｲ＠ da ､｡ｮｴＮ＠
Devlet ｡､ｭｬｲｮ＠ bir ｫＺｭＬ＠ bu ｦ･ｲｭ｡ｮ＠ te§ekkürle ｫ｡ｲﾭ
ｬ｡ｹｰ＠ dua ile mukabele edilmesi görü§ünde idi. ｮｧｩｬｺ＠ konsolosu
da bByle dü§ünüyordu.
Bey ve ､ｩ･ｲｬＳ＠ ise, aileden yalmz bir ｫｩｮ＠ ｢･ｹｬｩｮ＠ ｡ｮｬﾭ
､＠ bu fermana ｢｡ｫ＠ türlü cevap verilmesi ｧ･ｲｫｴｩ＠ ｧ￶ｲｮ､･＠
idiler. ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolosu da bu ｧ￶ｲｴ･ｹ､ｩＮ＠ ·
Ahmed Bey, ｳｲ＠ katibi Ahmed b. Abi'd-Diyaf'a ｹ｡ｺ､ｲｴ＠ ce-

94 ｨ｡ｦＬ＠ｴ IV, 60.

95 ｨ｡ｦＬ＠ｴ IV, 62.
96 ｴｨｦＬ＠ IV, 84.
158 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

vapta, ﾫｂ･ｹｬｩｮ＠ teyidi konusunda ｧ･ｬｮ＠ ｡ｹｫｲｬ＠ ｢ｵｬｮ､ﾭ

nu, ailesinin, ｏｴＮｭ｡ｮｬ＠ Devleti ile hukuku ｢ｵｬｮ､Ｌ＠ Hilafet-
ten uzak Tunu:.'un, ｹ｡｢ｮ｣＠ devletlerle, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinin bildi-
ｩ＠ gibi, ｣｡ｶ＠ ve ｢｡ｲ＠ ｯｬ､ｵｮﾻ＠ belirtip «... hizmette kusur et-
ｭ･､ｩｮＬ＠ bütün ､ｩｬ･ｮＬ＠ ailesinin, ｡ｴｬｲ＠ devrindeki gibi, Os-
ｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬ＠ olarak ｩ｢｡ｮ､＠ ｫ｡ｬｭｳﾻ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ bildir-
di, verginin ｢｡ｬｮ､＠ ｴ･ｫｲ＠ etti, ｹ｡ｺ＠ «Tunus Eyaleti
Emiri Ahmed ｐ｡＠ Bey>> diye ｩｭｺ｡ｬ､＠ 23 Zilkade 1261/23 ｋ｡ｳｭ＠ ·
1845. AhmJd Bey, bu ｹ｡ｺｮ＠ birer ｮｳｨ｡Ｌ＠ ＠ n g i I i z ve
F r a n s ＠ z ｫｯｮｳｬ｡ｲ＠ verdi. Selim Bey, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ dön-
düo7.
Ahmed Bey, 16 Zilhicce 1262/5 ｋ｡ｳｭ＠ 1846 da deniz yoluyla
Fransa'ya gitti, ｹ｡ｮ､＠ vezirleri ve yüksek rütbeli subaylar da
ＹＸ
ｶ｡ｲ､ ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin Paris Elçisi Süleyman Bey, Ahmed
ｐ｡Ｇｮｾ＠ bir hükümdar gibi ｫｲ｡ｬ＠ ziyarete gitmesini protesto etti
ise de bu protesto bir netice vermedi99 •
Ahmed Bey ise, Paris'teki ｏｳｭ｡ｮｬ＠ elçisinin kendisini ziyare-
te ｧ･ｬｭ､ｩｮ＠ görünce, ｏｾｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nden çekinmesi ｡ｲｴ ＱＰ
＠

Fransa'de.n ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ de geçmek isteyen, ancak, ｮｧｩｬｴ･ｲＧﾭ

nin, kendisini, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin elçisi ｹ｡ｮ､＠ ｫ｡ｲｬｹ｣ｮ＠
￶ｲ･ｮｩｰ＠ vaz geçen Ahmed Bey, Tunus'a dönünce, ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ bir
devlet ｡､ｭｮ＠ gönderip özür ､ｩｬ･ｐ Ｎ＠ ｍｳｲ＠ Ｐ
Azizi Abbas ｐ｡Ｇｮ＠
Ahmed Bey'le ｹ｡ｺｭｬｲｮ＠ da bir ｦ｡ｹ､ｳ＠ ｯｬｭ｡､ ＠ ｏｅｭ｡ｮｬ＠ ＱＰＲ

Devleti, yine de devlet ｳｯｲｵｭｬｹ｡＠ hareket edip, Ahmed Bey'i

daha çok Avrupa devletlerine itmedi, Recep ＱＲＶＸＯｍ｡ｹｳ＠ 1852 de
ona iftihar ｮｩ｡＠ 03
gönderdP •
ｋｲｭ＠ ｓ｡ｶｮ､Ｌ＠ Ahmed Bey, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletine ｹ｡ｲ､ｭ＠ ola-
rak, topçu, ｡ｴｬ＠ ve denizci asker olarak 14.000 ｫｩｹＬ＠ ｔｵｮＺＧ＠ o
ｳｲ｡､＠ sahip ｯｬ､ｵ＠ 7 ｳ｡ｶ＠ gemisi ve ｫｩｲ｡ｬ､＠ 65 gemiye bindi-
rip gönderdi ･ｶ｡ｬ＠ 1270/Haziran 1854104 • Sultan, bu ｹ｡ｲ､ｭ＠ çok

97 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 85
98 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 98.
99 Lütfi Tarihi, c. VIII, s. 70.
100 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 100.
101 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 112.
102 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 120.
103 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 139.
104 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 161.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｮｩｭ｡ｳ＠ 159

memnun oldu. ｇｮ･ｴＬ＠ bir saat bir çeyrek ayakta dikilerek bü-
tün askerleri önünden g3çirdP05 •
Sultan, Ahmed Bey'e, ｹ｡ｫｮｬｲ､＠ Mustafa Pa§ayla, bizzat
ｹ｡ｺ､＠ bir ｾ･ｶｧｩ＠ mektubu, iftihar ｮｩ｡Ｌ＠ ､･ｲｬｩ＠ ｴ｡ｬｲ＠ süslü bir
hokka gönderdi. Bey, ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｹ｡ｺｳｮ＠ çok sevindi, tekrar tekrar
öpüp ｢｡ｮ＠ koydu 106•
Ahmed Bey ｨ｡ｳｴｬｮ､Ｌ＠ Ramazan ｯｲｴ｡［Ｚ＠ ＱＲＷＯｍ｡ｹｳ＠ ｳｯｮｬ｡ｲ＠
1855 de ｡ｲｬｴ＠ ve öldü. Oradaki vezirler, veliahdi ￧｡ｲｰ＠ bey'at
ettiler107 •

l l - Ebu Abdiilah MUHAMMED BEY 1855- 1859

Ahmed Bey'in ｡ｭ｣ｳ＠ Hüseyin Bey'in ｯｬｵ､ｲＮ＠ Bey'at olunup

geçince, ｫ｡ｲ､･ｩ＠
｢｡＠ ｓ｡､ｫ＠ Beyi, ordu ile ￧ｫｰ＠ vergi toplama ｩﾭ
nin ｢｡ｮ＠ getirdP 08 • Muhammed Bey, ｢ｵｬ､＠ askerl3ri, ｳ｡ｶ＠ ge-
reçlerini, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne, ｋｲｭ＠ ｓ｡ｶ＠ için ｹ｡ｲ､ｭ＠ gönderdi
･ｶ｡ｬ＠ 1271/Haziran 1855.
Bey, Muhammed ｈ｡ｺｮ･､ｲＬ＠ heruyelerle ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletine
gönd:)rip beylik ｦ･ｲｭ｡ｮ＠ istedi, elçiye, kendisinin ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ git-
ｲｮ･＠ ｫ｡ｲｬ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｹ｡ｭｳｮ＠ da söyledi109• Elçi 20 Muhar-
rem 1272/2 Ekim 1855 de fermanla dönünce, Bey, büyük tören
ｹ｡ｰｴｯＮ＠

Muhammed Bey, pek iyi ｹ･ｴｩｭＮ＠ ｂ･ｹｬｩＬ＠ mahkemede

oturup ｹ｡ｲｧ＠ bakmak diye ｡ｮｬｹｯｲＬ＠ bu arada ｹ｡ｮｩｲ＠ ､ｹｯｲﾭ
du. Mesela, bir ask3r bir yahudiyi ￶ｬ､ｲｭｴＮ＠ Yahudinin ｹ｡ｫｮﾭ
ｬ｡ｲ＠ gelip Bey'e durumu ｡ｮｬｴ｣＠ Bey, hemen, askerin öldürülme-
sini ･ｭｲｴｩＬ＠ ￧｡ｲｰ＠ ｳ｡ｶｵｮｭ＠ ｡ｬｭｮｴ＠ Ｎ＠ Birkaç gün
sonra, ｢｡ｫ･ｮｴＬ＠ bir yahudi, bir ｭｳｬ｡ｮ＠ dinine ｳ￶ｭｴＬ＠
bu ｳｲ｡､＠ ｳ｡ｲｨｯｴｵＮ＠ Böyle durumda Hanefi mezhebi daha yumu-
｡ｫ＠ ｣Ｓｺ｡ｬｮ､ｲｹｯｵ［＠ yahudinin, suçunu ｩｮｫ｡ｲＬ＠ Hanefi mezhe-
bine göre tövbe ｳ｡ｹｬｯｲ､ｵＮ＠ Bey, kendi mensup ｯｬ､ｵ＠ Hanefi

105 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 162.

106 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 164.
107 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 166; Musamarat, s. 55;
108 ｴｨ｡ｦＮ＠ IV, 186.
109 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV. 188.
110 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 190.
lll ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 232.
160 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

mezh3bine göre hükm vermedi, yahudinin ｣･ｺ｡ｳＬ＠ Maliki mezhe-

b:ne göre verildi. Bu, Fransa'daki yahudilerin önayak ｯｬｭ｡ｳｹＬ＠
ｆｲ｡ｮｯＧ＠ müdahalesine yol ｡￧ｴ ＱＲ
＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolo.Ju, Bey'e:
«Koca ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti bile, siyasetini zamana uydurdu» diye sö-
ze ｢｡ｬｹｰ＠ Ｐｂｭ｡ｮｬ＠ Devletindeki Tanzimata benzer bir düzenb-
me ｹ｡ｰｭｳｮ＠ istedF 13 • ｆｲ｡ｮｳＧ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠ 9 gemilik bir do-
nanma Halkulvarliye geldi. ｆｲ｡ｮｳｺ＠ amirali karaya- inip: «Ben,
ｋｲ｡ｬｮ＠ emriyle, bu donanma ile, senin, tebeana hürriyet V3r-
mene ｫ｡ｲ＠ koyacak olanlara ｫ｡ｲ＠ .sana ｹ｡ｲ､ｭ＠ geldim, yoksa,
sana adaleti ｨ｡ｴｲｬｮ＠ ､･ｩｬＮ＠ Dininiz adaleti emreder. Osman-
ｬ＠ Devleti de öteki devl3tler gibi ｹ｡ｰｴﾻ＠ dedi. Erter.i günü ｮｧｩｬｺ＠
Konsolosu Richard Wood da gelip Bey'le ｧ￶ｲｴＬ＠ ﾫￖ､ｭ＠ din-
lersen, bu yeni düzenlemeyi hemsn yap. Çünkü, Malta'daki do-
ｮ｡ｭｺ＠ cevap bekliyor. ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ､ｯｮ｡ｭｳ＠ burada ｫ｡ｬ＠
uzarsa, devletim de ､ｯｮ｡ｭｳ＠ tabii gönd3rir. ｏｳｭ｡ｮｬ＠ donan-
ｭ｡ｳ＠ da gelebilir, ne olur bilinmez. Sen, istekleri bir olan üç bü-
yük devlete ｫ｡ｲ＠ ､ｵｲ｡ｭｺｳｮＮ＠ ｏＮｊｭ｡ｮｬ＠ ｓｵｬｴ｡ｮ＠ da Tanzimata gö-
re ､｡ｶｲｮｺ＠ ｢ｵｹｲｭｴＬ＠ söz ｶ･ｲｭｩｴｮｺＬ＠ ｫ｡ｬ､＠ ki, ￧ｫ｡ｲ｣ﾭ
ｮ＠ kanun, ｯｵｬ｡ｲｮ＠ hukukunu da koruyacak» dedi, gittP14•
ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolosu, ertesi gün gelip Bey'e: «Amiralin ｹ｡ｮ､＠
onun sözünü ｩｴＳｳｮｺ＠ diye ｫｯｮｵｭ｡､Ｎ＠ ｓ｡ｮｲｭ＠ ki ｮｧｩｬｺ＠ kon-
ｳｯｾｵｮ＠ da sözlerini dinlediniz. ｩｭ､Ｌ＠ nasihatçi olarak geldim,
bu istek yerine gelecek, hele ｍｳｬｭ｡ｮｲ＠ ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｹ｡ｰｴｫｮ＠ :on-
ra» dedi. Sözünü, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ､ｩｬ･ｲ＠ ｢｡ｫｮ､＠ gelen 20 Temmuz
1857 tarihli bir ｹ｡ｺ＠ göstererek destekl:dP 15 • ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konr.olor.u,
bu ｧ￶ｲＮｾｭ･＠ t:onunda, Muhammed Bey'e, ￧ｫ｡ｲｬｭｳ＠ gereken Ka-
nun'un ･ｳ｡ｬｮ＠ gösteren, kendi el ｹ｡ｺｳｬ＠ ｹ｡ｺｬｭ＠ bir tasan
｢ｲ｡ｫｴＬ＠ gitti. Katip Ahmed b. Abi'd-Diyaf'a ｹ｡ｺ､ｲｬｮ＠ Abdulaman
ilan edilmeden önce, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolosu, incelemek üzere, bir nüs-
ha ｡ｬ､ Ｑ Ｖ
＠ ｙ｡｢ｮ｣ｬｲ＠ Tunus'ta ｴ｡ﾧｮｭｺ＠ mal alma ｨ｡ｫＬ＠ tam ti-
caret serbestisi getiren Ahduleman, müslümanla gayri müslimi,
Tanzimat ｆ･ｲｭ｡ｮ＠ gibi, kanun önünde ･ｩｴ＠ ｫｬｹｯｲ､ｵ ＠ Ahdule- Ｑ Ｗ

112 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 234.

113 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 235.
114 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 236.
115 ｴｨ｡Ｌ＠ IV, 237.
116 ＠ thaf, IV, 240.
117 ｨ｡ｦＬ＠ｴ IV, 243.
Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 161

ｭ｡ｮ＠ ･ｲｨｩ￧ｮ＠ bir heyet kuruldu. Heyetteki müftüler: «Bu Diyasi

bir ｩｴｲﾻ＠ diy3 istifa ･ｴｩｬｲｳＮ＠
Bu Bey devrinde, Tunus'un ｹｫｭｮ｡＠ yol açan, Zagvan'dan su
getiri1m3si ｩ＠ kayda ､･ｲＮ＠ Zilhicce ＱＲＷＵＯｔ･ｮｭｵｺ＠ 1859 da, Tu-
nus'a. bir ｆｲ｡ｮｳｺ＠ mühendis gelip ｆｲ｡ｮｳｺ＠ kon.solosuna sokuldu.
Ona, Zagvan'daki suyu, eski su ｹｯｬ｡ｲｮ､＠ da faydalanarak Tu·
nu:;'a getirn1enin kolay ve ucuz ｯｬ､ｵｮ＠ söyledi. ｆｲ｡ｮｳｺ＠ l\:onso-
ｬ￴ＮＺ［ｵｮＬ＠ bu ｮｨ･､ｩｳ＠ ｽｻ｡ｲｮ＠ ortr-J\: ｯｬ､ｵＬ＠ çok büyük pay ai-
､＠ Döyleni:r. Frannz konDolosu, Muhammed Bey'le t3krar tekrar
ｧ￶ｲｰ＠ DU getirilmesi için çok israr etti. Getirilecek suyun evlere
ｮ｡ｳｬ｟＠ ､｡ｴｬ｣ＡｮＬ＠ ｳ｡ｴｬ｣ｮＬ＠ bu suyla bahçelerin ｮ｡ｳｬ＠ :ulana-
｣｡ｮ＠ ｢｡ｬｮ､ｲ＠ ｢｡ｬｮ､ｲ＠ ｡ｮｬｴＮ＠ ｪｮ＠ bu kadar üstüne ､ｾｮ･ﾭ
si, söyientinin ､ｯｲｵｬｮ＠ ､ｮｲＮ＠ Bey, Tunus'un ｧ･ｬｩｮＱｳﾭ
rii istiyordu. BahÇ3lerin ｦｕｬ｡ｮｭｳ＠ r.özünü ｩｴｮ｣･Ｌ＠ bu ｩ＠ benim-
sedi, vezirl:eriyle ｧ￶ｲｴＬ＠ hep bir ｡ｺｾｮ＠ itiraz ettiler, ､ｯＭｲｵ＠ bul-
ｭ｡､ｬｲＮ＠ Tunus, ev ｬｾｲ･､Ｌ＠ ＩＧＭ｡ｮ＠ ur ｳｵｬ｡ｮ＠ ｢ｩｲＮｫｴ､ｬ＠ macH-
ierden suyunu ｳ｡ｬｹｯｲ､ｵＮ＠ ｕｦｬＧＮｲ､｡ｮ＠ su getirtm,ek, gereksiz ve
ｮｷＮｳｲ｡ｦｬｹ､
Ｑ Ｙ
＠ Bey, yine de .suyun g3tirilmesi için emir verdi. Fran-
ＬｲＮｺ＠ niühendisle, konsolos eliyle bu kcnuda ｹ｡ｰｬｮ＠ ｡ｮｬﾧｭ＠ or-
taya ￧ｫ｡ｲ､＠ n1asraflar, Vezir, ｴｨ｡ｦ＠ ｹ｡ｺｲ＠ Ahn1ed b. Ebi'd-Di-
ｹ｡ｦＧｩ＠ da ｢･ｬｩｲｴ＠ gibP20 , Tunus'u ｹｫｬｾ｡＠ götüren .sebeplerden bi-
ri ｯｾｭｵｴｲＮ＠
Muhammed Bey, ｨ｡ＮＺ［ｴｬｮ､＠ ve 24 Safer 1276/22 Eylul 1859
da öldü121 •

12 - MEHMED SADlK BEY 1859 - 1881

Hür.eyin Bey ｯｬｵ＠ ｓ｡､ｫ＠ Bey, Muhamm::;d Bey'in ｫ｡ｲ､･ｩｹＮ＠

Ahdulemana ｢Ｚｬ＠ ｫ｡ｬ｣ｮ＠ bildirerek 25 Saf.er 1276/23 Eylul
1859 da bey'at ｡ｬ､Ｎ＠ Bütün görevlileri, i§lerinin ｢｡Ｑｮ､＠ ｢ｲ｡ｫｴ ＠
ＱＲ

ｏＺｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne, Tunus ｨ｡ｬｫｮ＠ kendisini ｢｡＠ ｧ･￧ｩｲ､ｮ＠ bil-

dirip ferman istedL
Muhammed Bey, yine ｆｲ｡ｮＺｺ＠ konfJolosunun ｴＳｶｩｫｹｬ･Ｌ＠ Ceza-

118 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 249.

119 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 262.
120 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 264.
121 ｴｨ｡ｦＬ＠ IV, 265.
＠ tthaf, v, 13.
162 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

yir - Tunus ｡ｲｳｮ､＠ telgraf ｨ｡ｴ＠ çeki1m9sini ･ｭｲｴｩＮ＠ Hattin

￧･ｫｩｬｾＬ＠ Muhammed Beyin ｶ･ｦ｡ｴｮ､＠ sonra ｢ｩｴｭＮ＠ Ocak 1860
da ｡￧ｬ､Ｎ＠ Vezir, Ahmed b. ｅ｢ｩＧ､Ｍｄｹ｡ｦｮ＠ da ｢･ｬｩｲｴ＠ gibi, Tunus-
lular bundan faydalanacak durumda ､･ｬｩＬ＠ faydalanan, Tunus'-
ta oturan ｹ｡｢ｮ｣ｬｲ＠ oldu. ａｶｲｵｰ｡ｬＬ＠ kendilerinin faydalana-
ＱＲＳ
｣｡ｫｬｲＬ＠ ｭ｡ｊｲｦ＠ Tunus'a ait olmak üzere, ｹ｡ｰｴｲｯｬ､ ＠
S afer 1277/Eylül 1860 da., Üçüncü Napoiyon'un C3zayir'e gi-
､･｣ｩ＠ ￶ｲ･ｮｩｬ､Ｎ＠ Ｘ｡､ｫ＠ Bey, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ koru::olosunun tavsiye ve yön-
ＱＲＴ
lendirmesiyle, Gezayir'e gidip trçüncü Napolyon'la ｧ￶ｲＺｴ ＠
Sultan Abdülmecid vefat edip yerine Sultan Abdülaziz geçin-
ce, ｓ｡､ｫ＠ Bey, Harbiye Veziri Mustafa ｂ｡＠ ａ｡Ｇｹ＠ bir hey.et ve he-
diyelerle padi§aha gönderdi, 17 Ramazan 1278/18 Mart 1862125• Sul-
tan Aziz, Tunuslu elçileri iyi ｫ｡ｲｬｹｰ＠ ｡ｲｬ､Ｌ＠ ｓ｡､ｫ＠ Bey'e, mu-
rassa bit ｫｬ￧＠ ve kendi el ｹ｡ｺｳｬ＠ bir mektup gönderdi Zilkade
ＱＲＷＸＯｍ｡ｹｳ＠ 1862126•
ｓ｡､ｫ＠ Bey, 26 R. Sani 1280/10 Ekim 1863 de bir ｡ｮｬｭ＠ im-
ｺ｡ｬ､Ｎ＠ Buna göre, Tunus'ta oturan ｮｧｩｬｺ･ｲＬ＠ ｴ｡ｮｭｺ＠ mülk edi-
nebileceklerdi127. Bu anlaama, ｆｲ｡ｮｳＧ＠ hlç ｨｱｾｵｮ｡＠ gitme-
､ﾷＲｳ＠
•
!
＠

Tunus'un mazraflan çoktu. ｓ｡､ｫ＠ Bey husus! meclisinde mali

durumu ｧ￶ｲｴＮ＠ Belediye meclisi ｢｡ＮｾｫｮＬ＠ ｭＺＱｳｲ｡ｦｬｮ＠ ｫｳｬｭ｡＠
ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ ileri sürdü, onu destekleyen ｯｬｭ｡､Ｇ＠ Bir üy3: ﾫ＠ ko-
lay, halktan ｡ｬｮ＠ vergi bir kat ｡ｲｴｬﾻ＠ dedi. Al:m3d b. · Ebi'd-
ｄｬｹ｡ｦＧｮ＠ ｢･ｬｩｲｴｮ＠ göre, bunu söyleyen ki§i, bu sözü, yahudile-
ＱＲＹ
rin ve ｴ｡ｨｳｩｬ､ｲｮ＠ ｢｡ｫｮ＠ Nissim ｂｩＧ､･ｮ＠ ｫ｡ｰｭﾧｴ ＠ ｓ｡､ｫ＠
Boy, bu ｧ￶ｲ＠ ｢･ｮｩｰ＠ hsmen hsnimsedi, Heri gelenler içinde, bu
süzü .:::;öyleyen gibilerin ￧ｯ｡ｬｮ＠ ､ｩｬ･ｮ＠ bulundu, ötekiler sustu.
Üyelerden Vezir Hayredil.in, kendini ｴｵ｡ｭｹｰＬ＠ ＮＳｹｬ･＠ dedi: ((Ef.en-
d'lm, ｧ￶ｲｭ＠ gidersem ､｡Ｎｮ＠ emanetine ve ülkeme hiyanet
etmiQ olurum. Bu ｡ｲｴｭＬ＠ ya ülkenin zevaline yol açar veya top-
lanncal{ miktardan daha· çok harcanarak ､ｯｮ｡ｴｬ｣ｫ＠ bir ordu ile
ｴｯｰｬ｡ｮｭｳ＠ gerekir. Ertesi ｹｬ＠ da, eslti vergiye ｹ｡ｬ､ｾｮ＠ mildan bi-

123 lthaf, V, 23.

124 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 42.
125 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 92.
126 ＠ thaf, V,
93.
127 ｨ｡ｦＬ＠ｴ V,
100.
128 ｨ｡ｦＬ＠ｴ V,
105.
129 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 114.
 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 16}

le ｬｵ｡ｭｹｺｮＮ＠ Kaf Arnili Liva Ferhat da: «Ülkemiz ｧ￶Ｍｾ･｢ｬｲｩ＠ bu

artan vergiyi öd:;yemezler» dedi; fakat dinleyen ｯﾷｮ｡､Ｎ＠ Verginin
36 riyalden 72riyale ￧ｫ｡ｲｬ､＠ her tarafa ｹ｡ｺｬ､ ＱＳＰ
＠ ･ｶ｡ｬ＠ 1280/
lViart 1864.
Güçobeler, her tarafta ｡ｹｫｬｮ､ｲＬ＠ Gazahim ｯｬｵ＠ Ali'nin çev-
rer.inde ｴｯｰｬ｡ｮ､ｲＮ＠ Ülke, iç ｮ｡ｶ［ｾ＠ ･ｾｩｮ＠ gelince, ｓＺＱ､ｫ＠ B:;y,
her tarafa ｹ｡ｺｰＬ＠ eklenen vergiyi ｫ｡ｬ､ｲｮ＠ bildirdi Zill\:ade
1280/:r/Iayw ＱＸＶＴ ＱＳ
Ｎ＠ Ancak, ｹ｡ｺｾ･ＮｲＺｮ＠ ￧ｯｵＬ＠ yer:ne ｵｬ｡ｾｭ､Ｌ＠ ayak-
lananlar, bütün yollara ｨ｡ｫｩｮ､Ｎ＠ Bu arada, ｓｦ｡ｫＮｳ＠ ･ｨｲｩＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠
ｓ｡ｮ｣Ｎ＠ çekti. ｏｾｭ｡ｮ｢＠ ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠ ｳｮｰ＠ ona dua etti. Susa ･ｬﾭ
ﾷｩ＠ ｨ｡ｬｫ＠ da ｡ｹｮ＠ s;eyl ｹ｡ｰｴ＠ ..Bu ｮｲ＠ ｶ･ｲｧｾ､ﾷｮ＠ ｏｳｮ［ｾｨ＠ ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠
ｭｮ､Ｎ＠ Omuanh ｓ｡ｮ｣＠ çekti m.
Bu ayaklanma Ｎｳｲ｡ｮＺｬＬ＠ Halkulvadi'ye ｆｲ｡ｮｳｺＬ＠ ｮｧｩｬｺ＠ ve
ｴ｡ｬｹｮ＠ ｢ｵｨ｡ｲｬ＠ ｳ｡ｶ＠ @E::mileri, Tunu.s'taki kendi ｴ･｢｡ｬｲ＠ olan ta-
cirleri korum3,k için ｧ･ｾ､ｩＮ＠ Zilhiece ｢ＮＺﾧｬ｡ｲ＠ ＱＲＸＰＯｍ｡ｹｳ＠ ｯｲｴ｡ｬ＠
lü64 de, ｏｲＺｭ｡ｮｬ＠ ｢ｵｨ｡ｲｬ＠ .:.avafJ gemileri geldi. Bu g;emilerle, Hay-
dar Efendi g:;lmir_;ti. Franmz konsolormnun, karaya inme:sjni önle-
mek için ｵｲ｡［ｭｳｮ＠ ｲ｡ﾷｭＺｮ＠ ｫＺｲ｡ｹ＠ in::n Haydar Efendl, ｓ｡｣ｬｫ＠
Beyin gönlüne ｲＮｾｵ＠ [·erpti, ｏｲｭ｡ｮｬ＠ Devleti'nin onun ｹ｡ｮ､＠ oldu-
ｵｮ＠ bildirdi. «Efendimiz, 8fakus ve Bur.a ｨ｡ｬｫｮｰＮ＠ ｹ｡ｰｴｮ＠ ｲ｡ｺ＠
､･ｩｬﾻ＠ dedi, l:alkin ｩｫ｡ｹ･ｴｬｲｮ＠ ､ｬｮ｣ｭ･ｴｫ＠ için, ｣ＱＫｮ［｡ｹ＠ blle
￧ｫｭ｡､ ＱＳ ＠ ·

Bu arada, Fransa, tekrar if_p ｫ｡ｲﾧｴＮ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konso!o.:u, ｹ｡ｮﾭ

da ｆｲ｡ｮｳｺ＠ r.mirali ve Bubaylarla Bey'e gdip 3·::> Nl.san 1864 ele,
ａｮ｡ｹｳＬ＠ yani ａｨ､ｵｬ･ｭ｡Ｚｮ＠ ｐｔａｌｎ＠ ｓｔｅｄＮ＠ ﾫｮＱｰ｡ｲｴｯＬ＠
ｲｯｮｩ＠ hakjm ｯｾｭ｡ｮ＠ istiyor. Anayasa ｹ｡ｰｩｭｮ＠ içfn gemiler geldi
ir.e, ｩｭ､＠ de gemi g:;Idi. Bunlar ｹ｣ｴｮＱ･ｺｾＬ＠ ｩｮｰ｡ｲｴｯＬ＠ daha çok ge-
mi ｧＨｮ､･ｲ｢ｩｬＮ＠ Önceki :FRANSIZ KONSOLOSU YANIL!P ANA-
YASANIN YAPILMiHHNI ｓｔｅｕｙＬ＠ BEN, FRANSIZ IiONSO-
LOSU, ｐｔａｌｎ＠ ｓｔｙｏｒｕｍﾻ＠ 3
dedP \ Avrupa siyasetine çok gü-
z.cl b:r örnek verdi.
ｓ｡､ｫ＠ Bey: «Ben ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ｫＺｮｳｯｬ｣｡ｲ＠ i§lerjne ｫ｡ｲｳｭＮ＠
ａｮ｡ｹｲＮ＠ vers:n d:; ben ､･ＺｩｲｮＮ＠ ａｮ｡ｹｳＬ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolosunun
vç gelen ､ｯｮ｡ｭ＠ ｩｺｴ･ｮ＠ uyarak veren, ｡｢･ｹｩｮＱ､ｲＬ＠ onun

130 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 115.

131 ｴｨ｡ｦＬ＠
V, 133.
132 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 146.
133 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 150.
134 1thaf, v, ＵｯＮ＠
164 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

yerine geçince, ｢｡ｬ､Ｑ＠ ｩ＠ bitirmem gerekti» dedi. Durumun,

yani, ｡ｹｫｬｮｭＬ＠ Ahdulemanla ｩ＠ görülm·esinin ､ｵｲｬｭ｡ｳﾭ
ｮ＠ ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ de ekledi. l{onsolos, Bey'den, devletin üst görevlile-
ｲｩｴｮ＠ ､･ｩｴｲｬｭｳｮ＠ de istedi. Bey, yerlerine adam bulam.ayaca-
ｭ＠ söyleyince de, keniHsinin ｢｡ｺ＠ isimler ｶ･ｲ｢ｩｬ｣ｮＬ＠ Bey on-
lan görev ･ｮ､ｩｲＮＺ｡ｾＬ＠ bütün Fransa'nlln ｹ｡ｲ､ｭ｣＠ ｯｬ｡｣ｮ＠ söyledi.
ｆｲ｡ｮｳＧＬ＠ Tunus'un ｩｬ･ｲｮ＠ bu çok ｡￧ｫ＠ müdahalesine Bey, ｩｭﾭ
·dilik ､･ｩｫｬ＠ ｹ｡ｰｭ｣＠ ｫ｡ｲｬｮ＠ verdP 35•
ｓ｡､ｫ＠ B3y, vergiyi 10 riyale ､ｲＬ＠ göçebelerin bütün di-
leklerini yerine getirdi. Ayaklananlara eman verildi136 • Güvenlik
gelince, Halkulvadi'deki donanmalar, sonra da Haydar Efendi, ay-
ｮｬ､｡ｲ＠ R. Sani 1281/Eylül 1864137 • Ayaklanma sona erince, ｓ｡､ｫ＠
Bey, Hayreddin'i ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ ｧ￶ｮ､･ｲ＠ karar verdP 38• ｆｲ｡ｮＮＺｺ＠
konBolosu, bunu ￶ｲ･ｮｩ｣Ｌ＠ 14 C. ａｬｩｲ｡＠ 1281/12 ｋ｡ｳｭ＠ 1864 d3
Bcy'e gelip önlemek istedi. Bey vazgeçmeyince, ·elçinin, istanbul'a,
ancak ｆｲ｡ｮｳｺ＠ imparatoru'ndan izin ｡ｬｮ､ｫｴ＠ oon:ca gönderilebi-
ｬ･｣ｩｮ＠ söyledi. Bey ise, ｩｬ･ｲｮＳ＠ kirncenin ｫ｡ｲｭｹ｣ｮ＠ bildi-
rip izin ｢･ｫｬｭｩｹ｣ｮ＠ ekledi, ｫｯｲｳｬ＠ ｫｺｭ＠ görünerek ｡ｹｲｬﾭ
､｡ＺＮ＠

Sadrazam Fuad ｐ｡Ｌ＠ Hayreddin'i iyf ｡ｲｬ､Ｌ＠ «Yüce sulta-

ｮ＠ Tunus'tan ·gelecek mala ｩｨｴｹ｡｣＠ yok, oradaki düzeni ､･ｩｴｲﾭ
ｭｾ･＠ de ｩｨｴｹ｡｣＠ yok, ancak, herkese gereken, din ｢｡ｮ＠ ｳ｡ｬｭﾭ
ｬ｡ｴｲＬｭｳ､Ｎ＠ Ta ki ｢｡ｫｬｲ＠ Tunus'a tama etm.eye. ｆｲ｡ｮｳｺ＠
konzolosunun ｹ｡ｰｴｫｬｮ＠ ｹ｡ｬ､Ｌ＠ müslümanlar ･ｮ､ｩ＠ ettiler» de-
di. Hayreddln, gorevini bitirfp ｔｵｮｴｓＧ｡＠ dônd.ü 4 ｡｢ｮ＠ 1281/31
Arahk 1864140• Hayreddin'in, Sadrazam'dan SadJk Bey'e ｧ･ｴｩｲ､＠
ｹ｡ｺ､Ｌ＠ Bey'in muhtemel bütün ･ｮ､ｩｬｲ＠ gideriliyor, ｢･ｹｬｩｮＬ＠
onun soyunda devam ･､｣ｩＬ＠ ｳｮｬｴ｡＠ bütün ｩｳｴ･ｮＬ＠ eski ｳﾭ
ＱＴ
lam ｢｡ｮ＠ güçlenilinnek ｯｬ､ｵ＠ ｢･ｬｩｲｴｹｯ､ｵ Ｎ＠
ｓ｡､ｫ＠ Bey, Tunu::;'un iyi olmayan mali durumu yüzünden
10.000 riyal ile 100.000 riyal ｡ｲｳｮ､＠ ､･ｩｮ＠ ､Ｓ･ｲｬ＠ borç se-
nedi ￧ｫ｡ｲ､Ｎ＠ Devlet, bu borç senetlerini alanlara, bu mikda ｲＬ＠ 3

135 ｨＺＩＮｦＬ＠ｴ V, 153.

136 ｨ｡ｦＬ＠ｴ V, 168.
137 ｴｨ｡ｦＬ＠ V, 178.
138 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 11.
139 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 11.
140 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 27.
141 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 29.
 ｔｵｮｳｾ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｮｩｭ｡ｳ＠ 165

ｹｬ＠ eonra ödeyecekti. Tunus müslüman ｨ｡ｬｫｮＬ＠ bu borç senetle-·

rini .satJn alacak gücü yoktu. Ülkenin zengini yahudilerdi. Onlar
da, ｹ｡｢ｮ｣＠ devlet ｴ･｢Ｚ［｡ｳ＠ ｯｬｭ｡＠ ｢｡ｬ､ｲＮ＠ Bey, bu konuda, kon-
ｳｯｬｮｾ｡ｲ＠ ｹ｡ｺｰＬ＠ ｴ･｢｡ｳｮ､＠ kimsenin ｹ｡｢ｮ｣＠ devlet ｴ･｢｡ｳｮ＠
gcçme.:;ini ｴ｡ｮｭ､＠ bildirdi142 • Bu arada, Avrupa'dan borç al-
ma ｴ･｢ｳｬｲｩＬ＠ bir netice vermedP43 •
Tunus'un maliyesi gittikçe ｫ￶ｴｬｳｩｹｯｲ､ｵＮ＠ Bey, bir mali ko-
misyon kurdu, ｢｡ｮ＠ Vezir Hayreddin'i getirdi. Hayreddln, daha
sonra ｢｡ｶ･ｺｩｲ＠ oldu144 • Hayreddin'in ｹ｡ｰｴ＠ Isiahatlar da devleti
ｫｵｲｴ｡ｭ､Ｌ＠ ￧￶ｫ＠ ｨｺｬｹ､Ｎ＠ Hayreddin 1290/1873 de ｢｡ｶ･ｺｩｲ＠ ol-
du, 1294/1877 de çekildi. Hayreddin, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gitti. Sultan ｫｩｮﾭ
ci Abdülhamid, onun ､･ｲｩｮ＠ görüp sadrazam ｹ｡ｰｴ＠ Zilhicce 1295/
Kamm 1878145•
öte yandan, Fransa, ｡ｲｴｫ＠ Tunus'u yut.mak için, sad:;ce göze
görünür bir bahane aramakta idi. Tunus'ta, Vezir ｲｭ｡ｩｬ＠ ｯｬｵ＠
ｍｵＮＺ［ｴ｡ｦＧｮＬ＠ yerinde kalma ･ｮ､ｩｳ＠ iyice ｹ｡ｲｬｮＬ＠ ｓ｡､ｫ＠
Bey'den sonra ｢｡＠ ｧ･￧ｩｲｬ｣＠ vadiyle, bu vezire, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ himaye-
sini ｩｳｴ･ｭＺ＠ muvaffak ｯｬｭｵｴ ＱＴＶ
＠ Bey, tabii kabul etmedi. Vezir,
ｳｭ｡ｩｬ＠ ｯｬｵ＠ Mustafa, Fransa'n1n Tunus ｩｬ･ｲｮ＠ ｫ｡ｲ［Ｎｭｳｮ＠ ge-
rektirecek olaylar ￧ｫ｡ｲｮ＠ ￧｡ｬｴＮ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gizlice bir ｴ｡ｫｭﾷ＠
ｫｩｬ･ｲ＠ gönder]p, kendisinin resn1€:n oraya ￧｡ｲｬｭｳｮ＠ veya Os-
ｭ｡ｮｬ＠ donanma:andan birkaç geminin Tunus'a gönderilmesini is-
tedi. Sultan, onun bu ｩｳｴ･ｮＬ＠ bunu gersktiren bir olay ｯｬｭ｡､ﾭ
ｮ､｡Ｌ＠ yerine getirmedi146 • ｳｭ｡ｩｬ＠ ｯｬｵＬ＠ öte yandan, ｔｵｮｳＭｴ｡ｬ］＠
yan ｩｬｫ･ｲｮ＠ de ｫ￶ｴｬ･ｩｲｭＮ＠ Böylece, ｴ｡ｬｹＧ＠ tahrik etmek,
Tunus'a ｫ｡ｲ＠ bir ､｡ｶｲｮ＠ itmek ｩｳｴ･ｭＮ＠ ｴ｡ｬｹＬ＠ bir harekete
ｧｩｲｮ｣･Ｌ＠ ｆｲ｡ｮｳＧ＠ da, ｩｭｴｹ｡ｺｬｲｮＬ＠ nüfuzunu kaybstmemek
için askeri müdahalede ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ için zemin ｨ｡ｺｲｬｮｭ＠ olacak-
ｴＱＴＷＮ＠ ｄ･ｶｬｴｲ｡ｳ＠ durum Fransa için, çok uygundu. Bi.smark,
Berlin Kongresi'nde (1878), ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｴｯｰｲ｡ｫｬｮ､＠ bir pay ala-
mayan ｆｲ｡ｮｳＧ＠ ｢｡＠ ｭｵｲ｡ｨｳｮＺ＠ ＼ｃｆｲ｡ｮｳＧ＠ Tunus'u pek
ala ｩｧ｡ｬ＠ ･､｢ｩｬ｣ｮ＠ gizlice ｳ￶ｹｬ･ｭｩｴ
ＱＴＸ
＠

142 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 83.

143 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 85.
144 ｴｨ｡ｦＬ＠ VI, 139.
145 Muhammad Bayram, Safvatul ｴｩ｢｡ｲＬ＠Ｇ c. II, s. 92, ｍＱｳｲ＠ 1302-1311.
146 Muhammad Bayram, a.g.e., c. IIJ, s. 121.
147 Muhammad Bayram, a.g.e., c. III, s. 122.
148 Ord. Prof. Dr. Enver Ziya ｋ｡ｲＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Tarihi, VIII, 78.
166 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

ｮｧｩｬｺ＠ ｄｩｬ･ｲ＠ ｂ｡ｫｮ＠ Salisbury de, Fran.sa'n:n Tunus'u ｩｾﾭ

galine ｮｧｩｬｴＺ［ｲ･Ｇ＠ Bes ￧ｫ｡ｲｭｹ｣ｮ＠ ｢ｩｬ､Ｇｭｴｐ ＱＹ
＠ Çünkü, ｮﾭ
giltere, ｋ｢ｲｳＧ｡＠ ｹ･ｲｬｦ［ｮＱｩｴＬ＠ ｍｳｲＧ､｡＠ gözü ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｆｲ｡ｮｳＧ＠ kar-
ｭｮ｡＠ dikiln1ek ｩｮ･＠ ｧｅＺｬｭｾｺ､ｩＮ＠ ａｬｮ｡ｹ＠ ise, bir yandan Fransa'-
ｮ＠ Avrupa ､ｮ｡Ｌ＠ ｾ￶ｭｲｧ･｣ｩｬ＠ ､ｾＮｰ＠ ｹ｡ｬｭｳｴｾｮＬ＠ gücünün
ｧ･ｮｩ＠ bir alana ､｡ｬｭｳｮ＠ uygun görüyor, öte yandan, ileride,
ｆｲ｡ｮｾ＠ ile ｡ｮｬｾｭｺ＠ ､ｴｮ･Ｌ＠ kendisini defJtekl3yecek,
ｆｲ｡ｵＧｹ＠ ｫｲｧｮ＠ bir devletin ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ ｩｮＰ＠ geliyordu. ｒｵｳｹ｡Ｇｮ＠
ise, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ni güçten ､ｲ･｣ｫＬ＠ onun ｴｯｰｲ｡ｮ＠ aza.lta-
cak her ､｡ｶｲｮ＠ ､･ｾｴｫｬｭＬ＠ ananevi, ､ＳｩｭＭ･ｺ＠ siyaseti idi. Tu-
nus'ta ｴ｡ｬｹＧｮ＠ da gözü var ｩ､ｹｾ･＠ de, ｆｲ｡ｮｳ＠ ｫ｡ｲｳｮ＠ diki-
lemczdi153 •
Bu mrada, 31 Mart ve 1 Nisan 1881 de Krumir kabilesi göçe-
beleri, Tunus'tan Cezayir'e girin:!e, ｆｲ｡ｮｳＧ＠ ｡ｲ､＠ bahane
elin:; ge·çti. Cezayir'de, Tunus hududuna 31.000 ｫｩｬ＠ bir ｆｲ｡ｮｳｺ＠
ｯｲ､ｵＺＭ＠ ｹﾷｬ､Ｎ＠ General Forgernal de Bosqunuard, birliklerine, Tu-
nus ｴｯｰｲ｡ｫｬｮ､＠ ilerlE:me e:mri verdi. Gen::ral Delebecque'in em-
rindeki bir tabur, Tabarka yörer.ind) Krumirliler üzerine yürü-
dü, Tunus ｳｵｬ｡ｲｮ＠ ｧｩｲｮＱｬ＠ olP.n Amiral ConrP.d ､ｯｮ｡ｭＺ＠ i1e ｢｡ﾭ
ｬ｡ｮｴ＠ ｩ＠ görüyordu. General Logerat ｫｯｭｵｴ｡ｳｮ､ｩ＠ bir birlik 20
Nisan 1881 de Kaf'a girdi.
1 ｍ｡ｹｳｴＬ＠ ､ｯｮ｡ｳ＠ ｆｲ｡ｷｺ＠ B!nzert'te demirledi, karaya
8.000 ｡ｾｫｲ＠ ￧ｫ｡ｲ＠
Tunus üzeriJ::l() ｹｲ､ｾ ＱＵ
ｾ＠ ｆｲ｡ｮＮｳｾｺ＠ ｢ｩｲｬｾ･ｊＬ＠
Tunus ｲｾｮ､･＠ ilerleyince, durum, devletbraram bir konu ｮｩｴ･ｬ＠
ｫ｡ｺｮｭＬ＠ Franmz ､ｩｬ･ｲ＠ ｢｡ｫｮ＠ ve ｏＮｳｭ｡ｮｬ＠ hariciye ｮ｡ｺｲＬ＠ ken-
di elçilerine, durumu, ｹ｡｢ｮｾ＠ devletlere ｡ｮｬｴｭｲ＠ için layiha-
lar göndormiglerdi. Fran:::az ､ｩｬ･ｲ＠ ｢｡ｫｮＬ＠ elçil3rine ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠ 9
ｍ｡ｹｳ＠ 1881 tarihli layihada, «... Fransa' ｮＬ＠ Tunus'taki dya.seti-
nin, 50 ｹｬ､ｲ＠ tek gayet:i ｢ｵｬｮ､Ｌ＠ bunun 1830 Ｈｩｧ｡ｬＩ＠ dan-
beri Cezayir'deki durumu korumak ｯｬ､ｵｮＬ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ birlikleri-
nin, ｆ｡ｲｩｧＬ＠ Han1ir gibl kabilekre ｫ｡ｲ＠ harekete ｧ･￧ｴｩｮﾻ＠ bildi-
riyor, Tunus Devlcti'nin, Fransa'ya ｫ｡ｲｾ＠ tutumunun ､･ｩｴｮﾭ
d:)n ｩｫ｡ｹ･ｴ＠ ediyor, «Tunus'u biz, ｢｡ｭｲＭｺ＠ devlot olarak ｴ｡ｮｹｯﾭ
ruz. Tunus, blz:i.mle birle;;;mekten ｾ｡ｹｳｺ＠ ￧ｫ｡ｲｬ＠ Ｎｳ｡ｬｲ＠ ... » diyor,

149 Ord. Prof. Dr. Enver Ziya ｋ｡ｲＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Tarihi, VIII, 78;
Muhammad Bayram, Safvatul Ｇｴｩ｢｡ｲＬ＠ c. III, s. 132.
150 Muhammad Bayram, a.g.e., s. III, s. 133.
151 Arthur Pellegrin, Histoire de la Tunisie, p. 176, Paris 1941.
Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｲｬｭ｡ｳ＠ 167

<<Tunus'un ｏｦＺｭ｡ｮｬ＠ Devleti'ne ｢｡ｬｮ＠ sözden ibaret» ｯｬ､ｵﾭ

nu ileri sürüyor, Tunus tarihinden ｢｡ｺ＠ ｫｳｭｬ｡ｲ＠ ｡ｮｹｯｲＬ＠ bu arada
<<Tunus'u 1573 de Cezayir ｄ｡ｹｳ＠ ｡､ﾻ＠ diyerek koca ｏｳｭ｡ｮｬ＠ fethi-
ni bir kalem geçiyor, Tunus'u alan ｏｳｮＱ｡ｬ＠ donanma.:nndan, Si-
nan ｐ｡Ｇ､ｮ＠ hiç söz etmiyordu. 152
ｓ｡､ｫ＠ Bey, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ birlikleri, hudutta ｧｶｺＺｮｬｩ＠ ｳ｡ｬｭｫ＠ ba-
hanesi ile Tunus ülkesine girince, ｂ｡｢ｬｩＧｹ･Ｌ＠ ｆｲ｡ｮｳＧｹ＠ ｩｫ｡ｹ･ｴ＠
eden ｹ｡ｺｬｲ＠ gönderdi. ｏｦｭ｡ｮｬ＠ hariciye ｮ｡ｺｲＬ＠ ｏｳｮＱ｡ｬ＠ elçilerine,
10 ｍ｡ｹｳ＠ 1881 tarihli bir layiha gönderip, «Tunus hakimi, hudut-
taki ｫ｡ｲｧｬ＠ ｢｡ｳｴｲｭ＠ ｨ｡ｺｲ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ilan etti. ｆｲ｡ｮｾ＠ ise
ar.ker gönderip ｢｡ｾｫＸｮｴ･＠ birkaç fer.sah ｵｺ｡＠ kadar Tunus'u ｩﾭ
gal etti, halbuki, Tunus, bir ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ülkesidir» diyerek, Tunus'un
1534 de ｈｺｲ＠ Reis, 1573 de Sinan ｐ｡＠ ve ｋｬ￧＠ Ali ｐ｡Ｇｬｲ＠ emrin-
deki Ｐｂｭ｡ｮｬ＠ kara ve deniz kuvvetlerince fethini ｡ｮ､Ｌ＠ «Tunus ha-
kimlerinin, ｹ｡ｬｮｺ｣＠ iç ｩｬ･ｲｮ､＠ s3rbest ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮＬ＠ Tunus'un bir
ｏＮＺｭ｡ｮｬ＠ ülkesi ｯｬ､ｵｮ｡＠ kim:::enin bir ､ｩｹ･｣＠ ｯｬ｡ｭｹ｣ｮ＠
belirtip, Tunus Beyi'nin vilayet ｦ･ｲｭ｡ｮ＠ ｂ｡｢ｬｩＧ､･ｮ＠ ｡ｬ､ｮﾻ＠
ekledi. ｏＮｳｭ｡ｮｬ＠ Devleti ile Fransa ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｾＮｮ､ｬ｡ｭｲＬ＠ Pa-
､ｩｦｪ｡ｨｮ＠ Ｎｳｦ｡ｴｬｲ＠ ｡ｮｬｲｫ･＠ «Tunus ｓｵｬｴ｡ｲｩﾻ＠ ｬ｡ｫ｢ｮ＠ da bulundu-
ｵｮ＠ bildirdi. Paris ve Berlin ｡ｮｬｭｲ＠ ｢｡ｬ＠ ｫ｡ｬｮｭｳ＠ is-
tedP53.
Öt3 yandan, General Breard, ll ｍ｡ｹｳ＠ ｳ｡｢ｨＬ＠ Barda'yu göre-
cek yc.re ｵｬ｡ｴＮ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ konsolosu ｒｯｵＮＺｴ｡ｮＬ＠ Barda'da bulunan Sa-
､ｫ＠ Bey'le ｧ￶ｲｴＬ＠ General Breard, himaye ｡ｲｴｬｮ＠ belirten
metni ｓＺ､ｫ＠ Beye verdl . ｓ｡､ｫ＠ 154 Bey, Fransa ile ｡ｮｬｭ＠ ｡ｲｴﾭ
ｲｮ＠ incelemek için general ve konsolostan mehil istedi ise de,
ｫｯｮｲｬｳＺ＠ «Bunun ｧ･ｲｩ＠ yok, ｾ｡ｲｴｬ＠ bir müddettir vezirinin ya-
ｮ､｡Ｌ＠ sen de incdedin, imzadan ba§ka yapacak bir ｩ＠ ｫ｡ｬｭ､ﾻ＠ de-
d\155. ｓ｡､ｫ＠ Bey, ileri gelenleri ｴｯｰｬ｡ｹ＠ onlarla ｧ￶ｲｴＮ＠ Belediye
Meclisi ｂ｡ｫｮ＠ Muhammed al-Arabi Zarruk, ｡ｲｴｬ＠ ｲ｡ｺ＠ olma-
ｾ｡ｳ＠ için çiddet ve ｳｲ｡ｬ＠ mücadele etti. ｓ｡､ｫ＠ Bey imzalamaz;:;a,
ｆｲ｡ｮｳｺｬＬ＠ onun yerine üçüncü ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Muhammed et-Tayyib'i
Bey ｹ｡ｰ｣ｫｬｲ＠ bildirilc:rek Zarruk'a itiraz olundu.
Zarruk ise: «Bu, halka zorla kabul ettirilse bile, ｹ｡｢ｮ｣＠ dev-
letler ｩ･＠ ｫ｡ｲｾＬ＠ durum düzeli.r» dediyse d9, sözü dinlenmedi. Bü-

152 Muhammad Bayram, a.g.e., c. III, s. 124.

153 Muhammad Bayram, Safvatul Ｇｴｩ｢｡ｲＬ＠ c. III, s. 129.
154 Arthur Pellegrin, Histoire de la Tunisie, p. 177, Paris 1941.
155 Muhammad Bayram, a.g.e., c. III, s. 136.
168 Mehmet ｍ｡ｫｳｵ､ｯｬ＠

tün görevlerinden azlolunup halkla ｧ￶ｲｭ･ｳｩ＠ yasak edilen Zar..

rük, ｮｧｩｬｺ＠ ｫｯｮｺｬ｣ＮＬＺ［ｵ｡＠ ｾｮ､Ｌ＠ :::onra Tunus'tan ﾷｾｫ｡ｲ＠ ｳ＠ ..
tanbul'a gidip ｹＳｲｬ･ｴｩＮ＠
saat 7.30 da ｓｳＮ､ｫ＠
O ｡ｫｭ＠
Bey, ｡ｲｴｬｊｮ＠ kabul ｯｬｵｮ､＠
bildirdi. Ertesi günü, 12 ｍ｡ｹｳ＠ 1881 de, anlac.ma ｩｮＱｺ｡ｬ､ ＱＵＶ
＠ Tu-
ｮｴＺＮｓＧｵＬ＠ ｆｲ｡ｮｾＧ＠ himayesine ｧｩｲ､ｮ＠ belirten ｡ｮｬｭ＠ ￶ｹﾭ
leydi:
＠ - ｆｲ｡ｮｾ＠ Cumhuriyeti ile Bey Hazretleri ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ bütün
｡ｮ､ｩｭｬｲ＠ geçerlidir, süreklidir.
2-
Cumhuriyet Devletinin, iki ｴ｡ｲｦ＠ da ilgilendiren maksa-
da ｵｬ｡｣Ｎｭｳ＠ için yollar kolay olsun diy3, Bey Hazretleri, ｆｲ｡ｮｳｺ＠
a.::keri ｨｾｕ､ｭｩｹ･ｴｮ＠ ｹ･ｲｬｾＮｭｳｩｮＬ＠ ｳｮｲｬ｡､＠ ve ｫｹｬ｡ｲ､＠ gerek-
li ｧ￶ｲ､＠ yerlere asker ｫｯｹｭ｡ｳｮ＠ ｲ｡ｺ､Ｎ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ askerlerinin
Tunus'tan ￧ｫｩＬ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ arkeri idaresi ile Tunus idaresinin, Tu-
nuslu idarecilerin, ülk:1de ｲ｡｢ｴ＠ ｳ｡ｬｭ＠ gücü ｹ･ｴｩ＠ konusun-
da ｡ｮｬｭｲｹ＠ olur.
3 ｾ＠ Cumhuriyet Devleti, Bey Hazretlerini, ailesini, devletini,
ｫｯｲｴｵｬ｡ｮ＠ ｫ｡ｲ＠ ｫｯｲｵｭ｡ｹ＠ taahhüd eder.
4: - Fran;.;a Cumhuriyeti Devleti, Tunus Devleti ile ￧･ｩｴｬ＠
devl3tler ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｡ｮ､ｬｾｭｲ＠ yürütür.
5 .,..,..,... Franr.a Cumhuriyeti Devleti, bu ｡ｮ､ｩｭ＠ yürütülü-
ｮ･＠ bakmak üzere, Bey Hazretlerine, bir ｍｵｫｨＺｴ＠ Vezfr gönderir.
Bu Vezir, Fransa Devleti ile ｔｵｮｳｬ｡ｲ＠ emir ve nehiy sahibi
｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ kon ularda ve iki ülk3 ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ her ortak ｩｴ･＠ ｡ｲ｣ﾷ＠
olur.
6 - ｄ＠
ülkelerdeki ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ｴ･ｭｾｩｬ｣ｲＬ＠ Tunus ve. ｨ｡ｬｫｮ＠
￧ｫ｡ｲｬｮ＠ üzerlerine ｡ｬｲＮ＠ ｫｯｲｵｭ｡ｹ＠Bunun ｫ｡ｲｬｮ､＠ Tu-
nus Beyi, Fransa'ya bildirip onun ｲｺ｡ｳｮ＠ almadan herhangi bir
andla§ma ｩｭｺ｡ｬｹ＠ taahhüd eder.
7 - Franr.a Cumhuriyeti Devleti ve Bey Hazretlerinin D3vle-
ti, TunuJ'un umumi ｢ｯｲ￧ｬ｡ｮ＠ ödemek üzere, Tunus'ta bir idare
kurarlar.

156 Arthur Pellegrin, Histoire de la Tunisie, p. 177.

 Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinden ａｹｮｩｭ｡ｳ＠ 169

Öte yandan, Ｐｭ｡ｮｬ＠

Devleti, ｆｲ｡ｮｳＧ＠ Tunus'u i§galine iti-
razda bulu:q.du, ｹ｡｢ｮ｣＠ devletlerin Tunus'a gönderdikleri konso-
loslar için ＮｊＳ｡｢ｬｩＧ､ＺｮＬ＠ konsolosluk emr-i alisi istedik1erini de
｡ｮｰ＠ Tunus'un ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｴｯｰｲ｡＠ ｯｬ､ｵｮ＠ belirterek, bu ｡ｮｬｾｭﾭ
ｹ＠ ｨｫｮｳｺ＠ ｳ｡ｹ､Ｌ＠ fakat ｢ｩｲ･ｹ＠ elde ed;:·medi. Zaten ｏｾｭ｡ｮｬ＠ Dev-
leti, bu ｳｲ｡､Ｌ＠ ｍｳｲＧ｡＠ yerles;mek üzere harekete geç3n ｮｧｩｬｴ･ｲ＠
ＱＵＷ
ile daha çok ilgilenmek ､ｵｲｭｮ｡ｹ ＠

ｆｲ｡ｮｳＧＬ＠ Tunus ülkesini taman1€:n ｩｧ｡ｬ＠ etmesi ise ｋ｡ｳｭ＠

｡ｹ＠ sonunu buldu.
Konsolos Theodore Roustan, Tunu.J'ta, ilk Mukim Vezir ol-
､ｵ［ｭＮ＠

157 Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karai, ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Tarihi, c. VIII, s. 87.
158 Arthur Pellegrin, Histoire de la Tunisie, p. 179, Paris 1941.