გლიპტიკის შესწავლის საგანი

თემა 1. gliptika – mineralebze gamosaxulebaTa kveTis

xelovneba. misi Seswavlis obieqti, specifika, mizani, mniSvneloba da
meTodebi.

გლიპტიკას, როგორც სპეციალურ მიმართულებას სრულიად

განსაკუთრებული როლი აქვს არქეოლოგიურ მეცნიერებაში.
გლიპტიკა წარმოადგენს ფერად მინერალებზე გამოსახულებათა კვეთის
ხელოვნებას.
გლიპტიკა ტექნიკური თვალსაზრისით ხელოვნების ურთულესი დარგია.
მისი შესასწავლი ობიექტიდან ანუ ქვაზე კვეთიდან გამომდინარეობს ამ
დარგის შესწავლის სპეციფიკა და მისი მეთოდები.
ანაბეჭდები და ცილინდრული საბეჭდავები გადამწყვეტი წყაროა
უძველესი ხელოვნების, ისტორიის და რელიგიის კვლევის თვალსაზრისით. ეს
განსაკუთრებით ეხება უძველეს წინა აზიას, რომელიც ამ დარგის წარმოშობის
სამშობლოა და უმდიდრესი რეგიონია გლიპტიკური ძეგლების მხრივ.
ჩვეულებრივ, ცილინდრული საბეჭდავის ზედაპირზე, წრიულად, როგორც
სხვადასხვა სიუჟეტური სახეების განვითარება მოცემულია გეომეტრიული
ორნამენტების, სიმბოლოების, ღვთაებების, მმართველების, დემონების და
მონსტრების გამოსახულებები, რომლებიც გარკვეული სისტემითაა
განლაგებული. ეს გვაძლევს უძველეს რეალურ და მითიურ სამყაროში
მნიშვნელოვნად ჩაღრმავების და გარკვევის შესაძლებლობას.
ცილინდრული საბეჭდავის მინიატურული ზომა ცხადს ხდის თუ რა
უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს ის ადამიანთა საზოგადოებაში. გარდა
ამისა, ნაწილობრივი პირობითობა განსაზღვრავდა მათ მრავლმხრივ, ფართო
სპექტრით გამოყენების შესაძლებლობას: ცილინდრული საბეჭდავი
მნიშვნელოვანი იყო როგორც ანაბეჭთა შემქმნელებისათვის, როგორც მათი
საკუთარი უფლებების აღმნიშვნელი არტეფაქტები. როგორც ანაბეჭდები,
ისინი ხშირად გამოიყენებოდა ინდივიდუალური ან ინსტიტუციური
მონაწილეობების ან შეთანხმებების ხელმოწერის ფუნქციისათვის სხვადასხვა
სახის ადმინისტრაციული საქმიანობის დროს.
გლიპტიკა, როგორც მცირე ხელოვნების უძველესი დარგი თავისი
წარმოშობისა და განვითარების ხანგრძლივ გზას ითვლის. გლიპტიკის
წარმოშობის სამშობლოდ უძველესი წინა აზია ითვლება. უფრო
კონკრეტულად კი სირიის (თელ საბი აბიადის ნამოსახლარი) და შუმერის
რეგიონები, სადაც უადრესი თიხაზე ანაბეჭდების ნიმუშები ძვ.წ. მე-8
ათასწლეულით - ნეოლითის ხანით თარიღდება. სწორედ ამ პერიოდიდან
იღებს სათავეს გლიპტიკა როგორც მცირე ხელოვნების ცალკე დარგი.
gliptikis, rogorc dargis ganviTarebis gza ცალკეულ პერიოდებად იყოფა
და ისწავლება Zv.w. IV-III aTaswleulidan Sua saukuneebis CaTvliT. aseTi
qvebis (maTze gamosaxuli simboloebiTa da gamosaxulebebiT) rogorc
sabeWdavebis gamoyeneba, rbil masalaze (cvili da Tixa) anabeWdis
dasatoveblad ხდებოდა.
gliptikis Zeglebis mniSvneloba sazogadoebis politikuri cxovrebis,
sagareo urTierTobis, ekonomikuri da kulturuli kavSirebis, lokaluri
regionebis xelovnebis mxatvrul-stilisturi saxisa da religiuri
Sexedulebebis SeswavlisaTvis ძალიან დიდია.
Gგliptikის Zeglebს gansxvavebuli funqciebi გააჩნიათ: sabeWdavს
შეიძლება ჰქონოდა insigniის ანუ Zalauflebis niSniს დატვირთვა;
sacavebis, dokumentebis xelSeuxeblobis და დალუქვის ფუნქცია; ის
შეიძლება გამოყენებულიყო როგორც samkauli (gema).Mგანსაკუთრებით
აღსანიშნავია misi farTod gavrceleba romaul periodSi funqciurad
sxvadaxva daniSnulebis nivTebis (beWdebis, samajurebis, larnakebis
da oqromWedluri nawarmis) gemebiT Semkobaდ; გლიპტიკის ნიმუშები
გამოიყენებოდა avgarozebადაც, რასაც uZvelesi droidan ჰქონდა ადგილი;
avgarozis mniSvneloba da roli adamianisaTvis სრულიად ცხადი ხდება;
ის აშკარად არის კონკრეტული პირის სოციალური სტატუსის გამომხატველი
და ბოლოს, მას რელიგიური დატვირთვაც გააჩნია. ასეთი მრავალმხრივი
მნიშვნელობა ჰქონდათ საბეჭდავებს ფუნქციურად (დ. კოლონი, 2005).

ილუსტრაცია: დ. კოლონი, პირველი გამოსახულებები. წინა

აზიის ცილინდრული საბეჭდავები. 2005: იხ.: ილუსტრაციები გვ. 12-18-ზე.