ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ

MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

HİDROLİK MAKİNALAR
POMPA KARAKTERİSTİKLERİ

Pompalarla ilgili ikinci konu, bir tesisatta ihtiyaç

duyulan pompanın seçimi, tesisata bağlanması
ve tessisatta sağlayacağı debi, basınç gibi
değerlerin hesabıdır.
Bu hesaplar için gerekli pompa karakteristikleri
konusu üzerinde durulacaktır.

10.05.2020 HİDROLİK MAKİNALAR 1

 Pompa Karakteristik Eğrileri
Pompaların özelliklerinin değişimlerini ve özellikleri
arasındaki ilişkileri gösteren eğrilere pompa karakteristik
eğrileri (veya pompa performans eğrileri) denir. Bunlar genel
olarak belli çark çapı ve devir sayısı için,
-manometrik basma yüksekliği,
-güç,
-verim,
değerlerin debi ile değişimlerini gösteren eğrilerdir.
En çok kullanılan karakteristik eğriler, sabit devirde,

n=sabit için:
H m = f1 (Q)
 g = f 2 (Q)
N e = f 3 (Q)

eğrileridir.

Vantilatörler için manometrik basma yüksekliği yerine toplam basınç (pt)

veya statik basınç (p) kullanılır
 Hm Karakteristik Eğrisi ve kayıplar

Pompa basma karakteristiğini teorik olarak elde etmek üzere

1 açısının 90 derece olduğu bir pompa ele alalım. Böyle bir
pompa için hidrolik verim

gH m
h =
u 2 cu 2

Burada hiç kayıp yoksa yani hidrolik verim 1 ise elde edilen basma
yüksekliği teorik basma yüksekliği olarak adlandırılırsa

u 2 cu 2 u 2 c 2 Cos 2
H teo = =
g g

Çıkış hız üçgeninde yazılacak trigonometrik bağıntılardan

ve debi bağıntısından yararlanarak bu ifade;
 Hm Karakteristik Eğrisi ve kayıplar

H teo =
u2
u 2 − w2 Cos 2 
g
u2  cm 2 
= u 2 − Cos 2 
g  Sin 2 

u2  Qç 
=  2 −
D2 B2  2 tg 2 
u
g 

u2  Q 
=  2
u − 
g  D2 B2  2 k tg 2 

şeklinde debinin fonksiyonu olarak yazmak mümkündür.

Burada devir sayısı sabit ise parantez içindeki birinci terim sabit olacaktır. Bağıntıyı
sabit olan kanat açısına bağlı yazabilmek için sonsuz kanat olduğu kabulü yapılırsa
Sonsuz kanat halinde teorik basma yüksekliği, 2k = 2 olduğundan
 Hm Karakteristik Eğrisi ve kayıplar

u2  Q 
H teo =  2
u − 
g  D2 B2  2 k tg 2 k 

yazılabilir. Bu durumda parantez içindeki payda artık sabit kabul edilebilir. O halde A
ve B birer sabit olmak üzere sabit devir sayısındaki teorik basma yüksekliği basitçe

H teo = A − BQ Hteo

2k > 90

Bu ifade basma yüksekliğinin debi ile
yaklaşık lineer değiştiğini göstermektedir. A
Kanat açısının değerine göre bu doğru 2k = 90

Şekildeki gibi olur.

2k < 90

Q
 Hm Karakteristik Eğrisi ve kayıplar

Pratikteki basma karakteristiği oldukça farklıdır. Bu farklılık kanat sayısının sonlu

olmasından ve pompada meydana gelen bir takım kayıplardan kaynaklanmaktadır.
Yaygın olarak kullanılan geriye eğik kanatlı çarklarda (2k < 90 ) kanat sayısının sonlu
olması durumundaki karakteristik doğru sonsuz kanat halindekinden daha düşük bir
konumda olacaktır

Gerçek Hm karakteristiği, pompada olan kayıpların bu doğrudan

çıkarılmasıyla elde edilir.

1)Hidrolik kayıplar: akışkan sürtünmelerine

giden kayıplar olup yaklaşık olarak debinin
karesi ile değişir. Yani hidrolik kayıplar

hkh = K h Q 2
 Hm Karakteristik Eğrisi ve kayıplar

2)Kaçak kayıpları: Bu kayıplar aralıklardan

kaçan kaçak debinin sebep olduğu kayıplardır.
Bu kayıplar da debinin karesi ile orantılı kabul
edilirse
hkk = K k Q 2

3)Çarpma kayıpları: Çarpma kayıpları pompanın dizayn noktası dışında çalıştığında

oluşan kayıplardır. Dizayn noktasından uzaklaştıkça akışkan çarka kanat açılarına
uygun bir açıyla giremeyecek ve akışkanın kanatlara gelişigüzel çarpması kayıplara
neden olacaktır. Bu kayıplar da debinin karesi ile değişmekte olup dizayn noktasında
(N) çarpma kayıpları sıfır olacaktır.

(
hkç = K ç Q − QN )
2
 Hm Karakteristik Eğrisi ve kayıplar

Gerçek karakteristik: Bütün bu kayıpları teorik

Hm karakteristiğinden çıkarttığımızda gerçek
Hm karakteristik eğrisi şekildeki gibi elde edilir.
Bu eğri yaklaşık aşağıdaki gibi bir parabol ile
temsil edilebilir:

H m = A + BQ − CQ 2

Kayıplar teorik olarak tam hesaplanamadığı için Hm eğrisi deneysel bulunarak A, B, C

katsayıları elde edilebilir.
 Verim ve Güç Karakteristikleri

Verim yine deneysel olarak elde edilir. Bunun için bir deney tesisatında debi ve mil
gücü ölçülür. Farklı debilerde deneyler tekrarlanarak aşağıdaki bağıntıya göre debi
hesaplanır.
 gQH m
g =
Ne

Elde edilen güç ve verim değerleri grafiğe dökülürse aşağıdaki gibi güç ve verim
karakteristik eğrileri elde edilir. Verim eğrisi kübik veya parabolik bir denklemle
gösterilebilir.
Ne g
 g = DQ 2 − EQ

Ne g

Q Q

Mil gücü eğrisi Genel verim eğrisi

 KANAT ÇIKIŞ AÇISININ ETKİSİ

Hm Hm
Hm

Q Q
Q

Öne eğik kanat Radyal çıkışlı kanat Geriye eğik kanat

(2k > 90) (2k = 90) (2k < 90)
 Boru (Sistem) Karakteristiği

Bilindiği gibi pompa veya vantilatörler boru, kanal, depo ve birçok yardımcı
elemandan oluşan sistemlere bağlı olarak çalışır. Bu sistem elemanlarındaki
sürtünme kayıpları akışın hızına dolayısıyla debisine bağlıdır. Her debi için sistemdeki
sürtünme kayıpları (sürekli ve yersel kayıplar) hesaplanıp bir eğri çizilebilir. Bu eğriye
sistem karakteristik eğrisi veya boru karakteristik eğrisi denir.

Bir pompanın bağlı olduğu Şekildeki sistem

ele alındığında manometrik basma
yüksekliği

p B − p A V B2 − V A2
Hm = Hg + + +  h A − e ,b − B
 .g 2. g

olup bu ifadenin sağ tarafı tamamen boru sistemi özelliklerine bağlıdır. Bu yüzden
denklemin sağ tarafı boru (veya sistem) karakteristiği diye adlandırılıp Hb ile
gösterilecektir.
 Boru kayıpları

Boru karakteristiğindeki kayıplar:

2
LV V2
h A − e ,b − B = f
d 2.g
+ K
2.g
2
 L V
=  f +K
 d  2.g

olup f sürtünme katsayısını K ise lokal kayıp katsayılarını göstermektedir

Buna göre boru karakteristiği

p B − p A VB2 − V A2  L
2
V
Hb = H g + + + f + K
 .g 2.g  d  2.g

Q Q 4Q
Burada borudaki ortalama hız: V= = =
Ab  d / 4  d 2
2

ile
 Boru kayıpları

Boru karakteristiği bir paraboldür:

H b = A1 + A2 Q 2

Özel bir durum olarak Şekildeki tanklar geniş ve atmosfere açık ise
pA = pB = pat ve VA = VB olacağından boru karakteristiği daha basit olarak
2
 L V
Hb = H g +  f +  K 
 d  2.g

8  L 
Veya debiye bağlı olarak: Hb = H g + 2 4 
f +  K Q 2
g d  d 
 Çalışma Noktası

Karakteristik eğrilerden görüldüğü gibi pompanın

çalışabileceği bir debi aralığı vardır. Bir sisteme
bağlanan pompanın basacağı debiyi boru
karakteristiği belirler. Yani bir pompa belli bir boru
sistemine bağlandığında sistem özelliklerine bağlı
olarak bir debi basacaktır. Bu debi, pompanın akışkana
verdiği enerjinin boru sisteminde harcanan enerjiyi
dengeleyecek şekilde belirir. Bu dengenin oluştuğu
noktaya pompanın çalışma noktası denir. Yani çalışma
noktasında Hm = Hb olacaktır.
Yani pompa basma karakteristiği ile boru
karakteristiğinin kesim noktası çalışma noktasır.

Kesim noktasını bulmak için Hm ve Hb karakteristik eğrilerinin grafiğini çizerek veya

Hm ve Hb denklemlerini eşitleyerek eğirlerin kesim noktası bulunur.
Kesim noktasındaki debi ve basma yüksekliği o anda pompanın sağladığı debi ve basma
basıncıdır.
 ÇALIŞMA NOKTASININ BULUNMASI

Hm H m = A + BQ − CQ 2
Hb
M
p B − p A VB2 − V A2  L
2
V
HmM Hb = H g + + + f + K
 .g 2.g  d  2.g
gM 8  L 
Hb = H g + 2 4 
f +  K Q 2
A1 g d  d 
Hm

QM Q  g = DQ 2 − EQ

Bulunan boru karakteristiği ile basma karakteristiğinin

eşitliğinden çalışma noktası M bulunur

Hm = Hb
Mil gücü:
Çalışma noktası değerleri: Debi=QM  gQM H mM
M.basma yüksekliği= HmM NeM =
 gM
Genel verim= gM
 KARARSIZ ÇALIŞMA NOKTASI

Hm
Hbb
Hb Vana
B' M2
By-pass
M1 borusu
Hg
Q Q Pompa
Hmo Hgb
Hm
Hgb
QM1 QM2 Q

M1 : Kararsız çalışma noktası

M2 : Kararlı çalışma noktası

Hbb: By-pass boru karakteristiği

POMPALARIN SERİ BAĞLANMASI

Eşdeğer pompa karakteristiği : Hm = Hm1 + Hm2,

Çalışma noktası: Hm = Hb
İKİ EŞ POMPANIN SERİ BAĞLANMASI
 POMPALARIN PARALEL BAĞLANMASI

Eşdeğer pompa karakteristiği : Hm

Basılan toplam debi : Q = Q1 + Q2

İKİ EŞ POMPANIN PARALEL BAĞLANMASI
Seri mi? Paralel mi?
1, 2 ve 3 pompanın paralel bağlanmasındaçalışma
noktasının değişmesi
 ÇALIŞMA NOKTASININ DEĞİŞMESİ

A) Boru karakteristiği değişirse:

▪ Sürtünme kayıplarının değişmesi
▪ Vana kısılması
▪ Geometrik yüksekliğin değişmesi
 ÇALIŞMA NOKTASININ DEĞİŞMESİ

B) Pompa parametreleri değişirse:

▪ Pompa devir sayısının değişmesi
▪ Pompa çark çapının değiştirilmesi

Hm

Hb
HmM
M3

M2
M1 Hm3

Hm2
Hm1
Q
 Örnek
950 d/dak için karakteristikleri H m = 132 + 15Q − 116Q 2 Hm : [m]

 g = 1.74Q − 1.37Q3 Q : [m3/s]

olan bir santrifüj pompa, toplam boru boyu 890 m, boru çapı 60 cm olan
bir sisteme bağlanmıştır. Sistemde geometrik yükseklik 46 m, sürekli yük
kayıp katsayısı f = 0.02 olup yersel kayıplar ihmal edilmektedir.
a) Pompanın çalışma noktasını tayin ediniz, mil gücünü bulunuz.
b) İki eş pompa paralel bağlanırsa yeni durumda toplam mil gücünü
hesaplayınız.
c) İki eş pompa seri bağlanırsa çekilecek toplam mil gücünü
hesaplayınız.
d) Her üç durumda basılan suyun metreküpü başına çekilen gücü
hesaplayınız.
 Örnek
Boru karakteristiği: LV2 L 8 Q2
Hb = H g + f = Hg + f
d 2g d g  2d 4
890 8 Q2
= 46 + 0.02
0.6 g  2 (0.6) 4
= 46 + 18.9Q 2
Çalışma noktasında Hm = Hb olması gerektiğinden
H m = 132 + 15Q − 116Q 2 = 46 + 18.9Q 2
134.9Q 2 − 15Q − 86 = 0
denkleminin pozitif kökü
 Q = 0.856 m3/s
çalışma noktasındaki debi olur. Bu değer karakteristiklerde yazılarak
H m = 132 + 15(0.856) − 116(0.856) 2
H m = H b = 60 m
ve verim
 g = 1.74(0.856) − 1.37(0.856) 3 = 0.63
değerleriyle mil gücü
 gQH m (1000) (9.81)(0.856)(60)
Ne = =  800 kW
g 0.63
 Örnek
b) Paralel bağlama:
2
Q Q 
H m = 132 + 15 T − 116 T 
2  2 
H m = 132 + 7.5 QT − 29 QT2

Hm = Hb 132 + 7.5 QT − 29 QT2 = 46 + 18.9 QT2

− 86 − 7.5 QT + 47.9 QT2 = 0
denkleminin çözümünden basılan toplam debi
 QT = 1.42 m3/s
bulunur. Tek pompa için bu değerin yarısı kullanılarak
 Q = 0.71 m3/s
 H m = 84.2 m

  g = 0.745
değerleri ile bir pompanın mil gücü
Ne = 787 kW
olarak bulunur. Toplam güç bunun iki katı olacağı açıktır.
 Örnek
c) Seri bağlama:
H m = H m1 + H m 2 = 264 + 30Q − 232Q 2

Hm = Hb
264 + 30 Q − 232 Q 2 = 46 + 18.9 Q 2
250.9 Q 2 − 30 Q − 218 = 0
denklemi çözülürse basılan debi
 Q = 0.99 m3/s
ile eşdeğer pompa karakteristiğinden toplam basma yüksekliği
 H m = H b = 64.68 m
bulunur. Bir pompa için ise
H m = 32.34 m
 g = 0.38
değerleri ile bir pompanın mil gücü
Ne = 830 kW
olarak hesaplanır. Toplam güç bunun iki katı olacağı açıktır.
 Örnek

d) Basılan suyun metreküpü başına çekilen güç

Ne
Tek pompa için  = 934.5 kW.s/m3
Q
NeT
Paralel iki pompa için  = 1108.5 kW.s/m3
QT
NeT
Seri iki pompa için  = 1676 kW.s/m3
QT
olarak bulunur.
 Örnek

C
1

Hg1 Hg2

A
 POMPALARDA BENZERLİK

Türbinler için edilen benzerlik kanunları pompalarda da geçerlidir.

u nD  =
D
== D
u nD
Q 3
= 2  Q   D2   n 
Q =    
Q  D2   n 
g H m
= 2
2
H m =  D2   n 
2
gH m    
H m  D2   n 
N e   g 3 2
N e  D2   n    g
5 3
= 
N e  g =    
Ne  D 2   n   g
 POMPALARDA BENZERLİK

A) Devir Sayısının Değişmesi (D’=D)

3
Q  D2   n  Q   n 
=     =  
Q  D2   n  Q n
H m =  n 
2 2
H m =  D2   n 
2

     
H m  D2   n  Hm n
N e  n 
3
N e  D2   n    g
5 3

=     =  
Ne  D 2   n   g Ne n
 POMPALARDA BENZERLİK

Bu bağıntılar kullanılarak n’ devir sayısına ait yeni pompa değerleri Q’ ve Ne’

hesaplanır. Bu hesaplar değişik debiler için tekrarlanarak yeni karakteristik
eğriler çizilebilir

Q   n 
=   Hm
g
Q n
H m =  n 
2

 
Hm n
N e  n 
3

=   n1 n2 n3
Ne n Q

n’ devir sayısı belli değilse ve bulunması isteniyorsa ???

 POMPALARDA BENZERLİK

Eş verim noktaların geometrik yeri : Hm Eş verim eğrisi

A Hb
Q  n 
=  
Q n H 
H m =  m2  Q  2 M
H m =  n 
2
 Q A
  A’
Hm n
n
n'
Q
Orijinden geçen eş verim eğrisinin karakteristikleri kesim noktalarında (A,
A’..) verimler eşit olacaktır.
Boru karakteristiği belli olan bir sisteme bağlı pompanın çalışma
noktası M iken devir sayısı değişirse yeni çalışma noktası A’ olacaktır. Çünkü
pompanın devir sayısı değiştiğinde boru karakteristiği değişmez. A’ noktasının
bulunmasında eş verim noktaları olan A ve A’ noktaları arasında benzerlik
bağıntıları kullanılmalıdır.
 POMPALARDA BENZERLİK

B) Çark dış çapının değişmesi :

3
Q  D2   n 
=    
Q  D2   n 
2
H m =  D2   n 
2

   
H m  D2   n  Q' D2 B2 D2
=  =  = 
2
=
N e  D2   n    g
5 3
Q D2 B2 D2
=    
Ne  D 2   n   g
n  
2
D Q'  D2 
=1= = = 2 =  
n  D2
Q  D2 
2
H m =  D 2 
 
H m  D2 
4
N e  D 2 
=  
Ne  D 2 
 POMPALARDA BENZERLİK

Bu bağıntılar kullanılarak D2’ çapına ait yeni pompa değerleri Q’ ve Ne’

hesaplanır. Bu hesaplar değişik debiler için tekrarlanarak yeni karakteristik
eğriler çizilebilir

2
Hm
Q'  D2 
=   Hb
Q  D2  A

2
H m =  D 2 
M
  A’
H m  D2 
D
4
N e  D 2  D'
=   Q
Ne  D 2 

D2’ çapı belli değilse ve bulunması isteniyorsa ???

 POMPALARDA BENZERLİK

Eş verim noktaların geometrik yeri :

Hm
Eş verim eğrisi
Hb
2
Q'  D2  A
=  
Q  D2  M
H 
H m =  m  Q 
Q A A’
2
H m =  D2  D
  D'
H m  D2 
Q

Orijinden geçen eş verim eğrisinin karakteristikleri kesim noktalarında (A,

A’..) verimler eşit olacaktır.
Boru karakteristiği belli olan bir sisteme bağlı pompanın çalışma
noktası M iken çap değişirse yeni çalışma noktası A’ olacaktır. Çünkü
pompanın çark çapı değiştiğinde boru karakteristiği değişmez. A’ noktasının
bulunmasında eş verim noktaları olan A ve A’ noktaları arasında benzerlik
bağıntıları kullanılmalıdır.
 Örnek
950 d/dak için karakteristikleri H m = 132 + 15Q − 116Q 2 Hm : [m]

 g = 1.74Q − 1.37Q3 Q : [m3/s]

olan bir santrifüj pompa, toplam boru boyu 890 m, boru çapı 60 cm olan
bir sisteme bağlanmıştır. Sistemde geometrik yükseklik 46 m, sürekli yük
kayıp katsayısı f = 0.02 olup yersel kayıplar ihmal edilmektedir.
a) 950 d/dak yerine 1450 d/dak ile çalıştırılırsa yeni çalışma
noktasını tayin ediniz ve mil gücünü hesaplayınız.
b) Pompa dış çapı %5 tornalanırsa aynı sistemde sağlayacağı debi
ve mil gücünü bulunuz.
 Örnek

n
 =1  =  = 1.53
n
bulunur. Buna göre
H m Q
=  2 = 2.33 =  = 1.53
Hm Q
ifadeleri pompa karakteristiklerinde yazılırsa yeni basma karakteristiği
H m  Q   Q 
2

= 132 + 15  − 116 

2.33  1.53   1.53 
H m = 307.5 + 22.89Q  − 116Q  2
ve benzer şekilde verim eğrisi
g = 1.14Q − 0.385Q3
 Örnek

Buna göre yeni çalışma noktası H m = H b eşitliğinden

134.9Q 2 − 22.89Q − 261.5 = 0
 Q  = 1.48 m3/s
 H m = 87.4 m
ve verim karakteristiğinden
g = 1.14(1.48) − 0.385(1.48) 3 = 0.44
değerleriyle mil gücü
Ne = 2883 kW
olarak elde edilir.
 Örnek
b) Devir sayısı değişmeden çap değişirse  = 
2 2
H m  D2  Q   D2 
=   = 0.9025 =   = 0.9025
H m  D2  Q  D2 
yeni karakteristik eğriler
H m = 119.13 + 15Q  − 128.53Q  2
g = 1.93Q − 1.86Q3
olarak elde edilir.
Bu durumda yeni çalışma noktası H m = H b eşitliğinden
147.43Q 2 − 15Q − 73.13 = 0
 Q  = 0.757 m3/s
 H m = 56.8 m
ve verim karakteristiğinden
g = 1.93(0.757) − 1.86(0.757) 3 = 0.654

değerleriyle mil gücü

Ne = 645 kW