DEN 322

Pompa Sistemleri
Hesapları
 Sistem karakteristiği
PB
PA B

A hS

Gözönüne alınan pompalama sisteminde, A ve B noktalarına Genişletilmiş

Bernoulli denklemi uygulanırsa:
PA v A2 PB vB2
+ + zA + h = + + z B + h f + hL
ρg 2 g ρg 2 g

Burada, h statik, sürtünme ve fitinglerden dolayı head kaybını telafi etmek için
sisteme pompanın temin etmesi gereken headi göstermektedir.
Sistem karakteristiği
Sistemin gerektirdiği head aşağıdaki gibi yazılabilir:

PB − PA vB2 − v A2
h= + + hs + h f + hL ; hs = z B − z A
ρg 2g

Atmosfere açık tank halinde, PB = PA ve tank serbest sıvı yüzeyinde akışkan hızı
çok küçükse, vA = vB:

h = hs + h f + hL yazılabilir.

Sürtünme ve fitinglerden dolayı head kayıpları için:

λLv 2 v2
hf = ve, hL = K
2 gd 2g
Q 4Q ifadelerde yerine konursa:
Q = vA olduğundan, v = = 2
A πd
8λLQ 2 8Q 2
hf = 2 5 ve, hL = K 2 4 yazılabilir.
π gd π gd
Sistem karakteristiği
Sistemin gerektirdiği headin, sistemden geçen akışkan debisinin karesi ile
orantılı olarak değiştiği görülür. Sonuç fonksiyonel halde:

h = F (Q 2 ) yazılabilir.

Boru devresinde valflar tam

Kısılmış sistem
Head, H

açık konumdan kısılarak

karakteristiği akışkan debisi azaltılabilir.
Kısılmış sistem karakteristiği
bu halde sistemin head
ihtiyacını göstermektedir.

Sistem karakteristiği
h = F(Q2)

hs

Debi, Q
Seri ve Paralel bağlanmış borular
A 1 B
A B C

AB borusu için: hAB = RAB QAB

2 h
1 nolu boruda: h = R1Q12 → Q1 =
R1
BC borusu için: hBC = RBC QBC
2

h
2 nolu boruda: h = R2Q22 → Q2 =
QAB = QBC = Q olmalıdır. R2
h
AB arasında: h = RAB Q AB → QAB =
2
hAC = hAB + hBC
RAB
hAC = [RAB + RBC ]Q 2 veya, QAB = Q1 + Q2 olmalıdır.

RAC = RAB + RBC h h h

yazılabilir. = + h sabit olduğundan,
RAB R1 R2

1 1 1
= + yazılabilir.
RAB R1 R2
Net Pozitif Emme Headi (NPSH)
Emme tankı atmosfere açık Emme tankı atmosfere açık
Emme lifti var Emme headi var

NPSH A = PB − (VP + LS + h f ) NPSH A = PB + LH − (VP + h f )

Mevcut NPSHA pompanın çalıştığı sistemin fonksiyonudur. Akışkanın pompanın emme

tarafında buhar basıncı üzerindeki fazla mutlak basıncını ifade eder.

PB : barometrik basınç, VP : buhar basıncı, P : kapalı tank basıncı, LS : emme lifti,

LH : emme headi, hf : sürtünme head kaybı
Basınçlar, sıvı yüksekliği (mutlak) olarak tanımlanmıştır.
Net Pozitif Emme Headi (NPSH)

Emme tankı kapalı-Emme lifti var Emme tankı kapalı-Emme headi var

NPSH A = P − (VP + LS + h f ) NPSH A = P + LH − (VP + h f )

PB : barometrik basınç, VP : buhar basıncı, P : kapalı tank basıncı, LS : emme lifti,

LH : emme headi, hf : sürtünme head kaybı
Basınçlar, sıvı yüksekliği (mutlak) olarak tanımlanmıştır.
 Net Pozitif Emme Headi (NPSH)
Bir pompalama sisteminde mevcut NPSH, pompanın emme tarafına bağlanan bir manometre
ile saptanabilir:

NPSH A = PB − VP ± PG + hv
Burada, PB : barometrik basınç, VP : buhar basıncı, PG : manometrik basınç, hv : hız headi

Gerekli NPSHR pompa dizaynının bir fonksiyonudur. Pompa emme ağzından impelere doğru
akışkan geçerken, hızı artar ve basıncı düşer. İmpelerin santrifüj kuvveti akışkanın hızını
daha da arttırır ve basıncını düşürür. Gerekli NPSHR pompadaki bu basınç düşmelerini telafi
ederek akışkanı buhar basıncı üzerinde tutmak için gerekli mutlak pozitif head miktarıdır.

Sistemin mevcut NPSHA değeri gerekli NPSHR değerinden az ise pompa impelerinde
kavitasyon meydana gelir. NPSHR eğrisi pompa üreticileri tarafından pompa karakteristik
diyagramlarında verilir.

Pompa impelerinde kavitasyon olmaması için:

NPSH A > NPSH R olmalıdır.

 Radyal Akışlı Santrifüj Pompa Karakteristikleri
Santrifüj pompa performansı grafik olarak karakteristik eğrilerle gösterilir. Tipik bir
karakteristik eğri grubu, pompanın debi aralığında toplam head, beygir gücü ve verim
eğrilerinden oluşur.
% dizayn noktası Head değeri

% dizayn noktası BHP değeri

HEAD

% en iyi verim değeri

BHP

VERİM

% dizayn debi değeri

Radyal akışlı santrifüj pompanın tipik karakteristik eğrilerinde, debi arttıkça head azalır.
Gerekli beygir gücü debi ile artar ve dizayn noktasında (%100 değerleri) verim maksimumdur.
 Karışık Akışlı Santrifüj Pompa Karakteristikleri

% dizayn noktası Head değeri HEAD

% dizayn noktası BHP değeri

% en iyi verim değeri

BHP

VERİM

% dizayn debi değeri

Karışık akışlı santrifüj pompanın head eğrisi radyal akışlı pompanın eğrisinden daha diktir.
Gerekli beygir gücü debi aralığında çok fazla değişmez.
 Eksenel Akışlı Santrifüj Pompa Karakteristikleri

Eksenel akışlı santrifüj pompada,

akışkan debisi 0’ a yaklaştıkça
head ve gerekli beygir gücü hızlı
% dizayn noktası Head değeri

HEAD bir artış gösterir.

% dizayn noktası BHP değeri

Pompanın gerektirdiği güç
aşağıdaki gibi hesaplanır:
BHP
Qγh

% en iyi verim değeri

P= kW
η
Burada:

Q: akışkan debisi, m3/s

h: head, m
VERİM η: pompa verimi
γ=ρg: sıvının özgül ağırlığı, N/m3

% dizayn debi değeri

Pompa Kaideleri
Pompa kaideleri, pompa performansını gösteren değişkenler arasındaki
matematik ilişkileri ifade eder:

Pompa impeler çapı, D sabit Pompa devir hızı, N sabit

Q1 N1 Q1 D1
= =
Q2 N 2 Q2 D2
2 2
H1  N1  H1  D1 
=  = 
H 2  N 2  H 2  D2 

3 3
BHP1  N1  BHP1  D1 
=  = 
BHP2  N 2  BHP2  D2 

Belirli bir hızda (N1) ve çapta (D1) performans biliniyorsa (Q1, H1 ve BHP1), bağıntılar
kullanılarak diğer bir hızda (N2) veya çapta (D2) performans tahmini (Q2, H2 ve BHP2)
yapılabilir. Pompa verimi hız değişikliklerinde ve küçük çap değişikliklerinde sabittir.
 Sistem Eğrileri

Belirli bir impeler çapı ve devir

POMPA EĞRİSİ
HEAD

hızı için santrifüj pompanın

belirli bir performans eğrisi
vardır. Bu eğri üzerinde
pompanın çalıştığı nokta sistem
karakteristiğine bağlıdır.

KISILMIŞ SİSTEM Pompa performans ve sistem

EĞRİSİ head eğrileri aynı diyagramda
çizilerek:
ÇALIŞMA
NOKTASI pompanın çalıştığı nokta
sistem head eğrisi ve pompa
performans eğrilerindeki
SİSTEM EĞRİSİ değişikliklerin etkileri

0 saptanabilir.
DEBİ
 Sistem Eğrileri

0 statik head – sadece sürtünme

POMPA EĞRİSİ Emme ve basma seviyeleri aynı düzlemde

HEAD

olduğundan statik head yoktur. Sistem

eğrisi 0 debiden başlar ve eğrinin şekli
sadece boru donanımındaki kayıplar ile
KISILMIŞ SİSTEM saptanır.
EĞRİSİ
Çalışma noktası sistem head eğrisi ile
pompa eğrisinin kesişme noktasıdır. Debi,
kısma valfı ile azaltılabilir.

SİSTEM EĞRİSİ

DEBİ
 Sistem Eğrileri

H Pozitif statik head

Sistem eğrisinin parabolik biçimi sistemdeki

tüm sürtünme kayıpları ile belirlenir, ancak
bu kez pozitif statik head vardır. Statik
POMPA EĞRİSİ head sistem eğrisinin biçimini değiştirmez,
HEAD

yalnız 0 debideki sistem headini belirler.

Çalışma noktası sistem head eğrisi ile

KISILMIŞ SİSTEM
pompa eğrisinin kesişme noktasıdır. Debi,
EĞRİSİ
kısma valfı ile azaltılabilir.

SİSTEM EĞRİSİ

DEBİ
Sistem Eğrileri

H (Negatif)
Negatif (gravite) head

Bu halde gravite nedeniyle belirli bir

debi vardır. Daha büyük debi
değerleri elde etmek için bir pompa
POMPA EĞRİSİ gereklidir. Sistem eğrisi negatif bir
değerden başlar ve gravite ile sınırlı
HEAD

bir debi değeri gösterir.

SİSTEM EĞRİSİ
0
DEBİ

-H
Sistem Eğrileri

POMPA EĞRİSİ

HEAD
H

LİNEER SİSTEM
H EĞRİSİ

DEBİ
Statik head büyük, sürtünme küçük

Sistem head eğrisi H statik head değeri ve 0 debiden başlar. Sürtünme kayıpları göreceli
olarak küçük olduğundan (büyük çaplı bir boru kullanılmış olabilir) sistem eğrisi neredeyse
lineer bir karakter gösterir. Bu halde pompa herhangi bir değerde debi temin etmek için
büyük statik headi karşılamak zorundadır.
Birden fazla santrifüj pompa kullanan sistemler
Sistemin debisini arttırmak veya büyük akış dirençlerini yenmek için santrifüj
pompalar paralel veya seri olarak kullanılırlar.
A ve B pompası

Head
A veya B pompası
Head

A ve B pompası

A veya B pompası

Debi Debi
A
B
A

B
İki eş santrifüj pompanın paralel kullanılması

Çalışma noktası

Head

İki eş pompa paralel

Bir pompa

Debi

Pompaların emme ve basma tarafları birbirinin aynı olduğundan, her iki pompa
aynı headi üretirler. Sistemin toplam debisi her iki pompanın üretikleri debilerin
toplamıdır. Sistem karakteristik eğrisiyle iki eş pompanın paralel bağlanmasıyla
elde edilen karakteristik eğrinin kesim noktası yeni çalışma noktasıdır. Sistemde
debi artışıyla head kaybı arttığından çalışma noktasındaki debi bir pompanın
sağladığı debinin iki katından daha azdır.
İki eş santrifüj pompanın seri kullanılması

Head Bir pompanın büyük sistem head

kayıplarını tek başına
İki eş pompa seri
karşılayamadığı durumlarda iki
santrifüj pompa seri halde
bağlanabilir. Aynı debi ve hızda
Çalışma noktası
çalıştırılan seri bağlanmış iki eş
pompanın ürettiği head, aynı
şartlarda bir pompanın ürettiği
headin iki katıdır.
Bir pompa
İki eş pompanın seri
bağlanmasıyla temin edilen head
sistemin head kaybından büyük
olduğundan daha yüksek bir debi
değerinde çalışılır.

Debi
Problem

Paralel çalışan iki adet değişken hızlı pompa 1450 dev/dak’da çalıştırılmaktadır.
Darcy sürtünme faktörü, λ = 0.03 olan 350 mm çapında ve 500 m
uzunluğundaki bir borudan akışkan basılmaktadır. Statik head 8 m ise ve küçük
kayıplar ihmal edilirse:
Debi ne kadardır?
Pompa için gerekli güç nedir?
Pompa 960 dev/dak’da çalıştırıldığında maksimum debinin yüzde kaçı debi
gerçekleştirilir?
960 dev/dak’da çalıştırılırken pompanın gücü nedir?

960 dev/dak’da çalıştırılan pompa için:

Q l/s 0 25 50 75 100 125 150

h m 13.6 12.8 12.4 11.9 11.1 9.9 8.5
η % 0 33 49 57 60 58 51
Problem
Sistem karakteristiği için Darcy bağıntısı:

8λL 2 8x0.03x500
h= Q = Q 2 → h = 235.98Q 2
π gd
2 5
π x9.81x 0.35
2 2

Q l/s 0 50 100 150 200 250 300

hf m 0 0.59 2.36 5.31 9.44 14.75 21.2
hT m 8 8.59 10.36 13.31 17.44 22.75 29.2

Pompanın 1450 dev/dak’da çalıştırılması:

Q1 Q2 1450
= → Q2 = Q1 = 1.51Q1
N1 N 2 960
2
h1 h2  1450 
2
= 2
→ h2 =   h1 = 2.28h1
N1 N 2  960 
Problem

Q l/s 0 37.7 75.5 113.3 151.0 188.8 226.6

h m 29.7 29.2 28.3 27.1 25.3 22.6 19.4
η % 0 33 49 57 60 58 51

1450 dev/dak’da iki eş pompa paralel çalıştırıldığında:

2xQ ve 1xh

Q l/s 0 75.4 151.0 226.6 302.0 377.6 453.6

h m 29.7 29.2 28.3 27.1 25.3 22.6 19.4
η % 0 33 49 57 60 58 51
Problem

1450 dev/dak’da iki eş

pompa paralel
çalıştırıldığında:

Q=278 l/s, h=25.9 m

ve η=%59

1450 dev/dak’da güç:

ρgQh 103 x9.81x0.278x25.9

P= = = 119.7 kW
η 0.59
Problem

960 dev/dak’da tek

pompa çalıştırıldığında:

Q=108 l/s, h=10.7 m

ve η=%60

1450 dev/dak’da güç: % debi değeri

ρgQh 103 x9.81x0.108x10.7
P= = = 18.9 kW 108/278 = %38.8
η 0.60