Ti U Chuèn Viöt Nam

tCvn Tiªu chuÈn ViÖt Nam
TCVN 6910 – 2 : 2001
§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña
ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o −
PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i
vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results
Part 2 : Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of
a standard measurement method
Hµ Néi – 2001
TCVN 6910-2: 2001
Lêi nãi ®Çu

TCVN 6910 − 2 : 2001 hoµn toµn t−¬ng ®−¬ng víi ISO 5725 − 2 : 1994.
Çc phô lôc A cña tiªu chuÈn nµy lµ quy ®Þnh, phô lôc B, C chØ ®Ó tham kh¶o.
TCVN 6910 − 2 : 2001 do Tiªu ban kü thuËt tiªu chuÈn TCVN/TC69/SC6

Ph−¬ng ph¸p vµ kÕt qu¶ ®o biªn so¹n, Tæng côc Tiªu chuÈn §o l−êng ChÊt
l−îng ®Ò nghÞ, Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng ban hµnh.
2
TCVN 6910-2: 2001
môc lôc
Lêi giíi thiÖu ..................................................................................................................... 4

1. Ph¹m vi ¸p dông ......................................................................................................... 5
2. Tiªu chuÈn viÖn dÉn ..................................................................................................... 6
3. §Þnh nghÜa .................................................................................................................... 6
4. ¦íc l−îng çc tham sè trong m« h×nh c¬ së ................................................................. 6
5. Yªu cÇu ®èi víi thÝ nghiÖm ®é chôm ............................................................................ 7
6. Nh©n sù trong thÝ nghiÖm ®é chôm .............................................................................. 10
7. Ph©n tÝch thèng kª thÝ nghiÖm ®é chôm ....................................................................... 13
7.1 Xem xÐt ban ®Çu ................................................................................................... 13
7.2 LËp b¶ng kÕt qu¶ vµ ghi chÐp ................................................................................ 14
7.3 Kh¶o s¸t kÕt qu¶ vÒ tÝnh nhÊt qu¸n vµ çc gi¸ trÞ bÊt th−êng ............................... 18
7.3.1 Kü thuËt nhÊt qu¸n b»ng ®å thÞ ................................................................... 18
7.3.2 Kü thuËt xö lý gi¸ trÞ bÊt th−êng b»ng sè .................................................... 20
7.3.3 PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran ........................................................................ 21
7.3.4 PhÐp kiÓm nghiÖm Grubb............................................................................. 22
7.4 TÝnh trung b×nh chung vµ ph−¬ng sai ..................................................................... 24
7.5 ThiÕt lËp mèi quan hÖ hµm sè gi÷a çc gi¸ trÞ ®é chôm vµ møc trung b×nh m ...... 26
7.6 Ph©n tÝch thèng kª theo quy tr×nh tõng b−íc ......................................................... 31
7.7 B¸o ço tr×nh héi ®ång vµ çc quyÕt ®Þnh cña héi ®ång ....................................... 35
8. Çc b¶ng thèng kª ...................................................................................................... 36
Phô lôc A Çc ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t dïng trong TCVN 6910 ........................................ 41
Phô lôc B Çc vÝ dô ph©n tÝch thèng kª thÝ nghiÖm ®é chôm ........................................... 44
Phô lôc C Tµi liÖu tham kh¶o ........................................................................................... 63
3
TCVN 6910-2: 2001
Lêi giíi thiÖu
0.0 TCVN 6910-2: 2001 lµ mét phÇn cña TCVN 6910, bé tiªu chuÈn nµy gåm 6 phÇn d−íi tªn
chung “ §é chÝnh x¸c ( ®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o”:
- PhÇn 1: Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung
- PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 3: Çc th−íc ®o trung gian ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 4: Çc ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 5: Çc ph−¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 6: Sö dông çc gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ
0.1 TCVN 6910 sö dông hai thuËt ng÷ "®é ®óng" vµ "®é chôm" ®Ó m« t¶ ®é chÝnh x¸c cña
ph−¬ng ph¸p ®o. "§é ®óng" chØ møc ®é gÇn nhau gi÷a trung b×nh sè häc cña mét sè lín çc kÕt
qu¶ thö nghiÖm vµ gi¸ trÞ thùc hoÆc gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp nhËn. “§é chôm” chØ møc ®é gÇn
nhau gi÷a çc kÕt qu¶ thö nghiÖm.
0.2 Sù xem xÐt tæng qu¸t vÒ çc ®¹i l−îng nµy ®−îc tr×nh bµy trong TCVN 6910-1 nªn kh«ng
®−îc nh¾c l¹i ë tiªu chuÈn nµy. TCVN 6910-1 nªn ®−îc ®äc kÕt hîp cïng víi tÊt c¶ çc phÇn
kh¸c cña TCVN 6910, kÓ c¶ tiªu chuÈn nµy, bëi v× nh÷ng ®Þnh nghÜa c¬ së vµ nh÷ng nguyªn t¾c
tæng qu¸t ®Òu ®−îc tr×nh bµy trong tiªu chuÈn ®ã.
0.3 Tiªu chuÈn nµy chØ liªn quan ®Õn viÖc −íc l−îng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ ®é lÖch chuÈn t¸i
lËp. MÆc dï çc lo¹i thÝ nghiÖm kh¸c (nh− thÝ nghiÖm ph©n møc) trong nh÷ng bèi c¶nh nhÊt ®Þnh
®−îc sö dông ®Ó −íc l−îng ®é chôm, nh−ng chóng kh«ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn ë tiªu chuÈn nµy mµ
lµ ®èi t−îng cña TCVN 6910-5. Tiªu chuÈn nµy còng kh«ng quan t©m ®Õn nh÷ng th−íc ®o trung
gian ®é chôm gi÷a hai th−íc ®o chÝnh; chóng lµ ®èi t−îng cña TCVN 6910-3.
0.4 Trong nh÷ng bèi c¶nh nhÊt ®Þnh, d÷ liÖu thu ®−îc trong thÝ nghiÖm ®Ó −íc l−îng ®é chôm
còng sö dông ®Ó −íc l−îng ®é ®óng. ¦íc l−îng ®é ®óng kh«ng ®−îc quan t©m ®Õn ë tiªu chuÈn
nµy; nã lµ ®èi t−îng cña TCVN 6910-4.
4
tiªu chuÈn viÖt nam TCVN 6910-2: 2001
§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ

kÕt qu¶ ®o −
PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp cña
ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results −

Part 2 : Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of a
standard measurement method
1 Ph¹m vi ¸p dông
1.1 Tiªu chuÈn nµy
- lµm râ çc nguyªn t¾c chung ®−îc tu©n thñ trong thiÕt kÕ thÝ nghiÖm −íc l−îng ®é chôm cña çc
ph−¬ng ph¸p ®o th«ng qua thÝ nghiÖm phèi hîp liªn phßng;
- m« t¶ thùc tÕ, chi tiÕt ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó sö dông réng r·i khi −íc l−îng ®é chôm cña ph−¬ng
ph¸p ®o;
- ®−a ra h−íng dÉn cho tÊt c¶ mäi ng−êi liªn quan ®Õn viÖc thiÕt kÕ, thùc hiÖn hoÆc ph©n tÝch kÕt
qu¶ cña nh÷ng phÐp thö nghiÖm −íc l−îng ®é chôm.
Chó thÝch 1 - Nh÷ng biÕn ®æi cña ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n nµy cho nh÷ng môc ®Ých riªng ®−îc tr×nh bµy ë çc
phÇn kh¸c cña TCVN 6910.
Phô lôc B ®−a ra nh÷ng vÝ dô thùc tÕ −íc l−îng ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o b»ng thùc nghiÖm.
1.2 Tiªu chuÈn nµy liªn quan riªng ®Õn çc ph−¬ng ph¸p ®o t¹o ra nh÷ng phÐp ®o trªn thang ®o liªn
tôc vµ cho kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ gi¸ trÞ ®¬n, tuy gi¸ trÞ ®¬n nµy cã thÓ lµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n tõ mét tËp
hîp çc quan tr¾c.
1.3 Gi¶ thiÕt lµ tÊt c¶ çc nguyªn t¾c ®−a ra ë TCVN 6910-1 ®−îc tu©n thñ trong thiÕt kÕ vµ tiÕn hµnh
thÝ nghiÖm ®é chôm. Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n nµy sö dông cïng mét sè l−îng çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong
tõng phßng thÝ nghiÖm, ph©n tÝch çc møc nh− nhau cña mÉu thö; tøc lµ: thÝ nghiÖm ®ång møc c©n
5
TCVN 6910-2: 2001
b»ng. Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n nµy ¸p dông cho çc quy tr×nh ®−îc tiªu chuÈn ho¸ vµ sö dông th−êng
xuyªn ë nhiÒu phßng thÝ nghiÖm.
Chó thÝch 2 - Çc vÝ dô ®−îc ®−a ra ®Ó gi¶i thÝch çc tËp hîp kÕt qu¶ thö nghiÖm ®ång nhÊt ®−îc c©n
b»ng, tuy trong mét vÝ dô sè l−îng thay ®æi cña çc phÐp lÆp cho tõng « ®−îc ghi l¹i (thiÕt kÕ kh«ng c©n
b»ng) vµ trong vÝ dô kh¸c thiÕu mét sè d÷ liÖu. §ã lµ v× thÝ nghiÖm ®−îc thiÕt kÕ ®Ó c©n b»ng cã thÓ trë
nªn mÊt c©n b»ng. VÝ dô còng ®Ò cËp ®Õn çc gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ çc gi¸ trÞ bÊt th−êng.
1.4 M« h×nh thèng kª trong ®iÒu 5 cña TCVN 6910-1: 2001 ®−îc chÊp nhËn lµ c¬ së thÝch hîp ®Ó tr×nh
bµy vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ thö nghiÖm víi ph©n bè xÊp xØ chuÈn.
1.5 Tiªu chuÈn nµy tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó −íc l−îng ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o:
a) Khi yªu cÇu x¸c ®Þnh ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp nh− ®Þnh nghÜa trong TCVN 6910-1;
b) Khi vËt liÖu sö dông ®ång nhÊt hoÆc khi t¸c dông cña tÝnh kh«ng ®ång nhÊt cã thÓ bao hµm trong
gi¸ trÞ ®é chôm;
c) Khi chÊp nhËn viÖc sö dông çch bè trÝ ®ång møc c©n b»ng.
1.6 Sù tiÕp cËn t−¬ng tù cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó ®−a ra −íc l−îng ban ®Çu cña ®é chôm ®èi víi nh÷ng
ph−¬ng ph¸p ®o ch−a ®−îc tiªu chuÈn ho¸ hoÆc kh«ng th«ng dông.
2 Tiªu chuÈn viÖn dÉn
ISO 3534-1:1993 Thèng kª häc - Tõ vùng vµ kÝ hiÖu - PhÇn 1: ThuËt ng÷ vÒ x¸c suÊt thèng kª ®¹i c−¬ng
TCVN 6910-1:2001 §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o - PhÇn 1:
Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung.
3 §Þnh nghÜa
Nh÷ng ®Þnh nghÜa ®−a ra ë ISO3534-1 vµ TCVN 6910-1 ®−îc ¸p dông trong TCVN 6910-2.
Nh÷ng ký hiÖu sö dông trong TCVN 6910 ë phô lôc A.
4 ¦íc l−îng çc tham sè trong m« h×nh c¬ së
4.1 Nh÷ng quy tr×nh ®−a ra trong tiªu chuÈn nµy dùa trªn m« h×nh thèng kª ®−a ra trong ®iÒu 5 cña
TCVN 6910-1: 2001 vµ ®−îc chi tiÕt ho¸ trong 1.2 cña TCVN 6910-1: 2001. Cô thÓ, nh÷ng quy tr×nh
nµy dùa trªn c¬ së çc ph−¬ng tr×nh (2) ®Õn (6) trong 5 cña TCVN 6910-1: 2001
M« h×nh ®ã lµ:
y=m+B+e
trong ®ã, víi mçi vËt liÖu cô thÓ ®−îc thö nghiÖm :
6
TCVN 6910-2: 2001
m lµ trung b×nh chung (kú väng);
B lµ thµnh phÇn phßng thÝ nghiÖm cña ®é chÖch trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i;
e lµ sai sè ngÉu nhiªn xuÊt hiÖn ë mäi phÐp ®o trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i.
4.2 Çc ph−¬ng tr×nh tõ (2) ®Õn (6) t¹i ®iÒu 5 trong TCVN 6910-1: 2001 ®−îc thÓ hiÖn b»ng ®é lÖch
chuÈn thùc cña çc ph©n bè ®−îc ®Ò cËp. Trªn thùc tÕ, kh«ng biÕt gi¸ trÞ chÝnh x¸c cña nh÷ng ®é lÖch
chuÈn ©ý vµ −íc l−îng cña çc gi¸ trÞ ®é chôm ph¶i thùc hiÖn tõ mét mÉu t−¬ng ®èi nhá cña tÊt c¶
nh÷ng phßng thÝ nghiÖm cã thÓ, vµ tõ mÉu nhá cña tÊt c¶ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cã thÓ trong ph¹m vi
nh÷ng phßng thÝ nghiÖm nµy.
4.3 Trong thùc tÕ thèng kª, khi gi¸ trÞ thùc cña ®é lÖch chuÈn σ kh«ng ®−îc biÕt vµ ®−îc thay thÕ b»ng
−íc l−îng trªn c¬ së mÉu th× ký hiÖu σ ®−îc thay thÕ b»ng s ®Ó biÓu thÞ ®ã lµ gi¸ trÞ −íc l−îng. §iÒu ®ã
®−îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ çc ph−¬ng tr×nh tõ (2) ®Õn (6) trong TCVN 6910-1 : 2001, víi:
sL2 lµ −íc l−îng cña ph−¬ng sai gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm;
sW2 lµ −íc l−îng cña ph−¬ng sai trong ph¹m vi phßng thÝ nghiÖm;
sr2 lµ trung b×nh sè häc cña sW2 vµ lµ −íc l−îng cña ph−¬ng sai lÆp l¹i; trung b×nh sè häc nµy ®−îc
tÝnh víi tÊt c¶ çc phßng tham gia thÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c ®−îc gi÷ l¹i sau khi lo¹i bá çc phßng thÝ
nghiÖm bÊt th−êng;
sR2 lµ −íc l−îng cña ph−¬ng sai t¸i lËp:
sR2 = sL2 + sr2 ..... (1)
5 Yªu cÇu ®èi víi thÝ nghiÖm ®é chôm
5.1 Bè trÝ thÝ nghiÖm
5.1.1 Trong ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n, çc mÉu lÊy tõ q l« vËt liÖu ®¹i diÖn cho q møc kh¸c nhau cña phÐp
thö nghiÖm ®−îc göi cho p phßng thÝ nghiÖm. Mçi phßng thÝ nghiÖm nµy thu ®−îc chÝnh x¸c n kÕt qu¶
thö nghiÖm lÆp l¹i trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i ë tõng møc trong q møc kh¸c nhau. Lo¹i thÝ nghiÖm nµy ®−îc
gäi lµ thÝ nghiÖm ®ång møc c©n b»ng.
5.1.2 ViÖc thùc hiÖn çc phÐp ®o ®ã cÇn ®−îc tæ chøc vµ çc h−íng dÉn ®−îc ®−a ra nh− sau:
a) BÊt kú sù kiÓm tra ban ®Çu nµo cña thiÕt bÞ ®Òu ph¶i theo quy ®Þnh trong ph−¬ng ph¸p tiªu
chuÈn.
b) Mçi nhãm n phÐp ®o thuéc mét møc ®−îc tiÕn hµnh trong çc ®iÒu kiÖn lÆp l¹i, vÝ dô trong mét
thêi gian ng¾n, bëi cïng mét ng−êi, vµ kh«ng cã bÊt kú phÐp hiÖu chuÈn l¹i thiÕt bÞ gi÷a chõng
nµo trõ khi ®ã lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu cña phÐp ®o.
7
TCVN 6910-2: 2001
c) §iÒu quan träng lµ mét nhãm n phÐp thö nghiÖm ®−îc thùc hiÖn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÆp l¹i
nh− lµ n phÐp thö nghiÖm trªn çc vËt liÖu kh¸c nhau. Tuy vËy, nh− lµ mét quy t¾c, thao t¸c
viªn sÏ biÕt r»ng hä ®ang thö nghÞªm vËt liÖu gièng hÖt nhau, nh−ng ph¶i nhÊn m¹nh trong çc
h−íng dÉn r»ng toµn bé môc ®Ých cña thÝ nghiÖm lµ x¸c ®Þnh sù kh¸c nhau gi÷a çc kÕt qu¶ cã
thÓ xuÊt hiÖn trong thö nghiÖm thùc tÕ. NÕu vÉn lo ng¹i nh÷ng kÕt qu¶ tr−íc cã thÓ ¶nh h−ëng
®Õn kÕt qu¶ thö nghiÖm tiÕp theo vµ nh− vËy ¶nh h−ëng ®Õn ph−¬ng sai ®é lÆp l¹i, th× nªn c©n
nh¾c cã sö dông ®−îc hay kh«ng n mÉu riªng biÖt t¹i tõng møc cña q møc ®−îc m· ho¸ ®Ó thao
t¸c viªn sÏ kh«ng biÕt ®−îc nh÷ng mÉu lÆp l¹i ë mét møc ®· cho. Tuy nhiªn mét qui tr×nh nh−
vËy cã thÓ g©y ra nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn lÆp l¹i sÏ ®−îc ¸p dông
gi÷a çc mÉu lÆp l¹i. §iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn khi tÊt c¶ qn phÐp ®o cã thÓ thùc hiÖn trong
kho¶ng thêi gian ng¾n .
d) Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn tÊt c¶ q nhãm cña n phÐp ®o mét çch nghiªm ngÆt trong kho¶ng
thêi gian ng¾n; nh÷ng nhãm kh¸c nhau cña çc phÐp ®o cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh trong nh÷ng ngµy
kh¸c nhau.
e) Çc phÐp ®o cña tÊt c¶ q møc ph¶i do mét thao t¸c viªn thùc hiÖn vµ n phÐp ®o ë møc nhÊt ®Þnh
ph¶i thùc hiÖn víi cïng mét thiÕt bÞ trong suèt qu¸ tr×nh ®o.
f) Trong mét ®ît ®o, nÕu thao t¸c viªn kh«ng tiÕp tôc ®−îc c«ng viªc th× thao t¸c viªn kh¸c cã thÓ
hoµn thµnh çc phÐp ®o víi ®iÒu kiÖn lµ sù thay ®æi ®ã kh«ng x¶y ra trong nhãm n phÐp ®o ë
mét møc mµ chØ x¶y ra gi÷a hai trong q nhãm. Mäi sù thay ®æi nh− vËy ph¶i ®−îc th«ng b¸o cïng
víi kÕt qu¶.
g) CÇn ®−a ra giíi h¹n thêi gian mµ tÊt c¶c çc phÐp ®o ph¶i hoµn thµnh. §iÒu nµy cã thÓ lµ cÇn
thiÕt ®Ó giíi h¹n thêi gian cho phÐp gi÷a ngµy nhËn mÉu vµ ngµy mµ çc phÐp ®o ®−îc thùc
hiÖn.
h) TÊt c¶ çc mÉu ph¶i ®−îc ®¸nh dÊu mét çch râ rµng víi tªn cña thÝ nghiÖm vµ sù nhËn d¹ng mÉu.
5.1.3 §èi víi mét sè phÐp ®o, thùc tÕ cã thÓ cã mét nhãm thao t¸c viªn mµ mçi thao t¸c viªn cña nhãm
thùc hiÖn mét phÇn nµo ®ã cña qui tr×nh. Trong tr−êng hîp nh− vËy nhãm thao t¸c viªn ph¶i ®−îc coi lµ mét
"thao t¸c viªn". BÊt kú sù thay ®æi nµo trong nhãm ®Òu ph¶i ®−îc coi nh− "thao t¸c viªn” kh¸c.
5.1.4 Trong thùc tÕ th−¬ng m¹i, çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cã thÓ ®−îc lµm trßn sè mét çch rÊt th«,
nh−ng trong thÝ nghiÖm ®é chôm, çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cÇn ®−îc ghi l¹i Ýt nhÊt víi sè thËp ph©n nhiÒu
h¬n sè ®−îc chØ ®Þnh trong ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn. NÕu ph−¬ng ph¸p ®ã kh«ng chØ ra sè sè thËp ph©n
lµm trßn th× phÐp lµm trßn sè kh«ng ®−îc th« h¬n mét nöa gi¸ trÞ −íc l−îng cña ®é lÖch chuÈn ®é lÆp
l¹i. Khi ®é chôm phô thuéc vµo møc m, ph¶i cã møc ®é lµm trßn sè kh¸c nhau cho çc møc kh¸c nhau.
5.2 TuyÓn chän çc phßng thÝ nghiÖm
5.2.1 Çc nguyªn t¾c tæng qu¸t ®èi víi viÖc tuyÓn chän çc phßng thÝ nghiÖm tham gia thÝ nghiÖm liªn
phßng ®· tr×nh bµy ë 6.3 trong TCVN 6910-1: 2001. Khi tuyÓn lùa sù hîp t¸c cña mét sè phßng thÝ
8
TCVN 6910-2: 2001
nghiÖm cÇn nãi râ tr¸ch nhiÖm cña çc phßng thÝ nghiÖm nµy. H×nh 1 lµ vÝ dô vÒ mét phiÕu hái tuyÓn
chän thÝch hîp.
5.2.2 Trong TCVN 6910-2, "phßng thÝ nghiÖm" ®−îc xem lµ sù kÕt hîp cña thao t¸c viªn, thiÕt bÞ vµ n¬i
thö nghiÖm. Mét n¬i thö nghiÖm (hay phßng thÝ nghiÖm theo nghÜa th«ng th−êng) cã thÓ t¹o ra mét vµi
"phßng thÝ nghiÖm" nÕu cã thÓ cã mét vµi thao t¸c viªn cïng víi nh÷ng tËp hîp thiÕt bÞ ®éc lËp ®Ó tiÕn
hµnh c«ng viÖc.
5.3 ChuÈn bÞ vËt liÖu
5.3.1 Sù th¶o luËn vÒ nh÷ng ®iÓm cÇn c©n nh¾c ®Õn khi lùa chän vËt liÖu sö dông trong thÝ nghiÖm ®é
chôm tr×nh bµy ë 6.4 trong TCVN 6910-1: 2001.
5.3.2 Khi quyÕt ®Þnh sè l−îng vËt liÖu cÇn cung cÊp ph¶i quy ®Þnh sè luîng cho phÐp do thÊt tho¸t, do
sù cè hoÆc do çc lçi khi thu nhËn mét sè kÕt qu¶ thö nghiÖm mµ cã thÓ cÇn sö dông thªm vËt liÖu. Sè
luîng vËt liÖu chuÈn bÞ ph¶i ®ñ cho thÝ nghiÖm vµ cho phÐp dù phßng mét l−îng tho¶ ®¸ng.
PhiÕu hái vÒ tham gia nghiªn cøu liªn phßng

Tªn ph−¬ng ph¸p ®o ................................................................................
1. Phßng thÝ nghiÖm chóng t«i ®ång ý tham gia thÝ nghiÖm ®é chôm ®èi víi
ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn nµy.
Cã Kh«ng (®¸nh dÊu vµo « thÝch hîp)
2. Lµ ng−êi tham gia, chóng t«i hiÓu r»ng:

a) TÊt c¶ nh÷ng thiÕt bÞ chÝnh, ho¸ chÊt vµ çc yªu cÇu kh¸c quy ®Þnh trong
ph−¬ng ph¸p ph¶i cã trong phßng thÝ nghiÖm cña chóng t«i khi ch−¬ng
tr×nh b¾t ®Çu;
b) Nh÷ng yªu cÇu quy ®Þnh vÒ thêi gian, nh− thêi ®iÓm b¾t ®Çu, thø tù cña
çc mÉu thö nghiÖm vµ thêi ®iÓm kÕt thóc cña ch−¬ng tr×nh ph¶i ®−îc tu©n
thñ chÆt chÏ;
c) Ph¶i tu©n thñ chÆt chÏ ph−¬ng ph¸p;
d) MÉu thö nghiÖm ph¶i ®−îc xö lý phï hîp víi çc h−íng dÉn;
e) Çc phÐp ®o ph¶i do thao t¸c viªn lµnh nghÒ thùc hiÖn.
Sau khi nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p vµ ®¸nh gi¸ ®óng møc kh¶ n¨ng vµ trang thiÕt
bÞ cña m×nh, chóng t«i cho r»ng m×nh ®· s½n sµng cho hîp t¸c thö nghiÖm
ph−¬ng ph¸p nµy.
3. Gãp ý
(Ký tªn) ......................................................................
(C«ng ty hoÆc phßng thÝ nghiÖm) ...............................
H×nh 1 - PhiÕu hái tham gia cho nghiªn cøu liªn phßng
5.3.3 Ph¶i c©n nh¾c xem cã cÇn thiÕt ®Ó mét sè phßng thÝ nghiÖm thu vÒ mét vµi kÕt qu¶ thö nghiÖm
ban ®Çu ®Ó lµm quen víi ph−¬ng ph¸p ®o tr−íc khi lÊy kÕt qu¶ thö nghiÖm chÝnh thøc kh«ng, vµ nÕu
9
TCVN 6910-2: 2001
nh− vËy th× cã nªn chuÈn bÞ vËt liÖu bæ sung (kh«ng ph¶i mÉu thÝ nghiÖm ®é chôm) cho môc ®Ých nµy
kh«ng.
5.3.4 NÕu vËt liÖu ph¶i lµm cho ®ång nhÊt, yªu cÇu nµy cÇn ph¶i ®−îc thùc hiÖn b»ng mét ph−¬ng
ph¸p thÝch hîp nhÊt ®èi víi lo¹i vËt liÖu Êy. NÕu vËt liÖu ®Ó thö nghiÖm kh«ng ®ång nhÊt th× ®iÒu rÊt
quan träng lµ chuÈn bÞ mÉu b»ng çch ®−îc chØ ®Þnh trong ph−¬ng ph¸p; tèt nhÊt lµ b¾t ®Çu víi mét l«
vËt liÖu th−¬ng phÈm ®èi víi tõng møc. Trong tr−êng hîp vËt liÖu kh«ng æn ®Þnh, cÇn quy ®Þnh çc
h−íng dÉn riªng vÒ cÊt gi÷ vµ b¶o qu¶n.
5.3.5 §èi víi mÉu cña tõng møc, nªn sö dông n thïng chøa riªng biÖt cho tõng phßng thÝ nghiÖm nÕu
cã sù nguy hiÓm cña vËt liÖu bÞ h− háng khi më thïng chøa (vÝ dô do oxy ho¸, do mÊt thµnh phÇn dÔ
bay h¬i, hay víi vËt liÖu hót Èm). Tr−êng hîp vËt liÖu kh«ng æn ®Þnh, cÇn quy ®Þnh çc h−íng dÉn riªng
vÒ cÊt gi÷ vµ b¶o qu¶n. CÇn thËn träng ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc mÉu thÝ nghiÖm kh«ng thay ®æi cho ®Õn
khi phÐp ®o ®−îc thùc hiÖn. §Æc biÖt cÇn quan t©m khi vËt liÖu chøa hçn hîp çc lo¹i bét víi mËt ®é
t−¬ng ®èi kh¸c nhau hoÆc víi kÝch th−íc h¹t kh¸c nhau, v× nã cã thÓ ph©n t¸ch do l¾c , vÝ dô trong khi
vËn chuyÓn. NÕu cã thÓ xÈy ra ph¶n øng víi m«i tr−êng, mÉu thÝ nghiÖm cã thÓ ®−îc ®ãng kÝn trong
èng thuû tinh ch©n kh«ng hoÆc víi khÝ tr¬. §èi víi vËt liÖu dÔ h− thèi nh− thøc ¨n hoÆc mÉu m¸u, cÇn
gi÷ chóng ë tr¹ng th¸i l¹nh s©u khi göi tíi çc phßng thÝ nghiÖm tham gia cïng víi nh÷ng h−íng dÉn chi
tiÕt cho qu¸ tr×nh lµm tan b¨ng.
6 Nh©n sù trong thÝ nghiÖm ®é chôm
Chó thÝch 3 - Çc ph−¬ng ph¸p thao t¸c dïng trong ph¹m vi çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c nhau khã cã thÓ
gièng hÖt nhau. V× vËy néi dung môc nµy chØ nh− mét h−íng dÉn cã thÓ ®−îc söa ®æi cho phï hîp víi mét t×nh
huèng cô thÓ.
6.1 Héi ®ång
6.1.1 Héi ®ång cÇn bao gåm nh÷ng chuyªn gia quen thuéc víi ph−¬ng ph¸p ®o vµ viÖc øng dông
chóng.
6.1.2 NhiÖm vô cña héi ®ång gåm:
a) LËp kÕ ho¹ch vµ ®iÒu phèi thÝ nghiÖm;
b) QuyÕt ®Þnh sè phßng thÝ nghiÖm, sè møc, sè phÐp ®o thùc hiÖn vµ sè l−îng çc ch÷ sè cã nghÜa
cÇn thiÕt;
c) ChØ ®Þnh ng−êi thùc hiÖn nhiÖm vô thèng kª;
d) ChØ ®Þnh ng−êi thùc hiÖn nhiÖm vô ®iÒu hµnh;
e) Xem xÐt çc h−íng dÉn sÏ ban hµnh cho nh÷ng ng−êi gi¸m s¸t phßng thÝ nghiÖm ®Ó bæ sung
cho ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.
10
TCVN 6910-2: 2001
f) QuyÕt ®Þnh cã cho phÐp hay kh«ng mét sè thao t¸c viªn thùc hiÖn mét sè Ýt çc phÐp ®o kh«ng
chÝnh thøc ®Ó thu l−îm kinh nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p sau mét thêi gian dµi (nh÷ng phÐp ®o nh−
v©þ sÏ kh«ng ®−îc thùc hiÖn trªn çc mÉu liªn phßng chÝnh thøc);
g) Th¶o luËn vÒ çc b¸o ço ph©n tÝch thèng kª khi thùc hiÖn viÖc ph©n tÝch kÕt qu¶ thö nghiÖm.
h) ThiÕt lËp çc gi¸ trÞ cuèi cïng cho ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ ®é lÖch chuÈn t¸i lËp;
i) QuyÕt ®Þnh çc hµnh ®éng cÇn thiÕt tiÕp theo ®Ó c¶i tiÕn tiªu chuÈn vÒ ph−¬ng ph¸p ®o hoÆc vÒ
viÖc l−u ý ®Õn çc phßng thÝ nghiÖm cã kÕt qu¶ ®o bÞ lo¹i bá nh− nh÷ng gi¸ trÞ bÊt th−êng.
6.2 NhiÖm vô thèng kª
Ýt nhÊt mét ng−êi trong héi ®ång ph¶i cã kinh nghiÖm vÒ thiÕt lËp vµ ph©n tÝch thèng kª thÝ nghiÖm.
NhiÖm vô cña ng−êi ®ã lµ:
a) §ãng gãp kiÕn thøc chuyªn ngµnh cña m×nh vµo viÖc thiÕt kÕ thÝ nghiÖm;
b) Ph©n tÝch sè liÖu;
c) ViÕt b¸o ço cho Héi ®ång theo h−íng dÉn trong 7.7.
6.3 NhiÖm vô ®iÒu hµnh
6.3.1 ViÖc tæ chøc thÝ nghiÖm trªn thùc tÕ ph¶i giao cho mét phßng thÝ nghiÖm. Mét ng−êi nµo ®ã trong
nh©n sù cña phßng thÝ nghiÖm ph¶i chÞu toµn bé tr¸ch nhiÖm; ng−êi ®ã ®−îc gäi lµ ng−êi ®iÒu hµnh vµ
do héi ®ång chØ ®Þnh.
6.3.2 NhiÖm vô cña ng−êi ®iÒu hµnh lµ:
a) TiÕp nhËn sù hîp t¸c cña çc phßng thÝ nghiÖm cÇn thiÕt vµ ®¶m b¶o r»ng nh÷ng ng−êi gi¸m s¸t
lµ ng−êi ®· ®−îc chØ ®Þnh;
b) Tæ chøc vµ gi¸m s¸t sù chuÈn bÞ vËt liÖu, mÉu vµ sù ph©n chia mÉu; dµnh riªng ra mét sè l−îng
cÇn thiÕt vËt liÖu ®Ó dù phßng cho ë mçi møc.
c) Dù th¶o çc h−íng dÉn bao gåm çc ®iÓm tõ môc a) ®Õn h) trong 5.1.2 vµ lÇn l−ît chuyÓn chóng
®Õn çc gi¸m s¸t viªn ®ñ sím ®Ó hä nªu lªn nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt hoÆc çc c©u hái vµ ®Ó ®¶m
b¶o r»ng nh÷ng ng−êi thùc hiÖn thÝ nghiÖm ®−îc chän lµ nh÷ng ng−êi cã thÓ thùc hiÖn b×nh
th−êng çc phÐp ®o hµng ngµy;
d) ThiÕt kÕ çc biÓu mÉu thÝch hîp ®Ó thao t¸c viªn ghi chÐp c«ng viÖc vµ ®Ó gi¸m s¸t viªn th«ng
b¸o çc kÕt qu¶ thö nghiÖm víi sè ch÷ sè cã nghÜa cÇn thiÕt (çc biÓu mÉu nh− vËy cã thÓ bao
gåm tªn cña thao t¸c viªn, thêi gian nhËn mÉu vµ ®o mÉu, thiÕt bÞ ®−îc sö dông vµ nh÷ng th«ng
tin liªn quan);
e) Xö lý th¾c m¾c cña çc phßng thÝ nghiÖm liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn çc phÐp ®o;
11
TCVN 6910-2: 2001
f) Gi¸m s¸t ®Ó thêi gian biÓu ®−îc duy tr×;
g) Thu thËp çc b¶ng sè liÖu vµ chuyÓn chóng ®Õn chuyªn gia thèng kª.
6.4 Gi¸m s¸t viªn
6.4.1 Nh©n viªn ë mçi phßng thÝ nghiÖm tham gia thÝ nghiÖm ph¶i ®−îc giao tr¸ch nhiÖm vÒ tæ chøc
thùc hiÖn çc phÐp ®o, thùc hiÖn çc h−íng dÉn nhËn ®−îc tõ ng−êi ®iÒu hµnh, vµ b¸o ço çc kÕt qu¶
thö nghiÖm.
6.4.2 NhiÖm vô cña ng−êi gi¸m s¸t lµ:
a) §¶m b¶o nh÷ng thao t¸c viªn ®−îc chän lµ nh÷ng ng−êi cã thÓ tiÕn hµnh b×nh th−êng çc phÐp
®o ®ã mét çch quen thuéc.
b) Ph©n ph¸t mÉu cho çc thao t¸c viªn theo ®óng h−íng dÉn cña ng−êi ®iÒu hµnh (vµ khi cÇn thiÕt
cung cÊp vËt liÖu cho çc thÝ nghiÖm t−¬ng tù);
c) Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn çc phÐp ®o (ng−êi gi¸m s¸t kh«ng ®−îc tham gia thùc hiÖn çc phÐp
®o);
d) §¶m b¶o thao t¸c viªn tiÕn hµnh ®ñ sè l−îng cÇn thiÕt çc phÐp ®o;
e) §¶m b¶o thùc hiÖn ®óng thêi gian biÓu ®· thiÕt lËp cho viÖc thùc hiÖn çc phÐp ®o;
f) Thu thËp çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®· ®−îc ghi l¹i ®Õn sè thËp ph©n tho¶ thuËn, bao gåm c¶ sù
bÊt th−êng, nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i vµ nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña thao t¸c viªn.
6.4.3 Gi¸m s¸t viªn cña tõng phßng thÝ nghiÖm cÇn viÕt b¸o ço ®Çy ®ñ gåm çc th«ng tin sau:
a) Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm do ng−êi thao t¸c ®iÒn mét çch râ rµng vµo biÓu mÉu ®· ®−îc cÊp,
kh«ng ®−îc sao chÐp hoÆc ®¸nh m¸y l¹i (b¶n in tõ m¸y vi tÝnh hoÆc tõ thiÕt bÞ thö nghiÖm cã thÓ
®−îc chÊp nhËn);
b) Çc gi¸ trÞ quan tr¾c hay sè ®äc gèc (nÕu cã), ®Ó tÝnh ra kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®· ®−îc thao t¸c
viªn ®iÒn mét çch râ rµng vµo biÓu mÉu ®· ®−îc cÊp, kh«ng ®−îc sao chÐp hoÆc ®¸nh m¸y l¹i.
c) ý kiÕn cña çc thao t¸c viªn vÒ tiªu chuÈn cña ph−¬ng ph¸p ®o;
d) Th«ng tin vÒ mäi sù bÊt th−êng hoÆc sù gi¸n ®o¹n ®· cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh ®o, bao gåm
mäi sù thay ®æi vÒ ng−êi thao t¸c, sù tr×nh bµy vÒ phÐp ®o nµo do ai thùc hiÖn, vµ nh÷ng lý do
lµm thiÕu kÕt qu¶;
e) Ngµy nhËn ®−îc mÉu;
f) Ngµy mÉu ®−îc ®o;
g) Th«ng tin vÒ thiÕt bÞ sö dông, nÕu liªn quan;
h) Mäi th«ng tin cã liªn quan kh¸c.
12
TCVN 6910-2: 2001
6.5 Thao t¸c viªn
6.5.1 ë tõng phßng thÝ nghiÖm, çc phÐp ®o cÇn ph¶i thùc hiÖn bëi mét thao t¸c viªn ®−îc chän lµ
ng−êi ®¹i diÖn cho nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn çc phÐp ®o ®ã mét çch b×nh th−êng.
6.5.2 V× môc ®Ých cña thÝ nghiÖm lµ x¸c ®Þnh ®é chôm thu ®−îc tõ çc thao t¸c viªn ®ang lµm viÖc víi
ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn, do vËy kh«ng nªn qu¸ ®Ò cao vai trß cña çc thao t¸c viªn. Tuy nhiªn, cÇn
chØ ra cho çc thao t¸c viªn biÕt r»ng môc tiªu cña thÝ nghiÖm lµ ®Ó ph¸t hiÖn ra ph¹m vi çc kÕt qu¶ cã
thÓ thay ®æi trong thùc tÕ, do vËy sÏ gi¶m thiÓu ®−îc xu h−íng lo¹i bá hay lµm l¹i çc kÕt qu¶ mµ hä
c¶m thÊy lµ kh«ng phï hîp.
6.5.3 Tuy b×nh th−êng thao t¸c viªn kh«ng cã vai trß bæ sung thªm vµo ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn,
nh−ng hä cÇn ®−îc khuyÕn khÝch gãp ý vµo tiªu chuÈn, ®Æc biÖt ph¸t biÓu xem nh÷ng h−íng dÉn ®ã ®·
®Çy ®ñ vµ râ rµng ch−a.
6.5.4 NhiÖm vô cña thao t¸c viªn lµ:
a) Thùc hiÖn çc phÐp ®o theo ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn;
b) B¸o ço mäi sù bÊt b×nh th−êng hay khã kh¨n vÊp ph¶i; b¸o ço vÒ mét sai lçi tèt h¬n lµ ®iÒu
chØnh kÕt qu¶ thö nghiÖm v× viÖc thiÕu mét hoÆc hai kÕt qu¶ sÏ kh«ng lµm háng thÝ nghiÖm vµ sÏ
chØ ra thiÕu sãt cña tiªu chuÈn.
c) Gãp ý vÒ sù ®Çy ®ñ cña çc h−íng dÉn trong tiªu chuÈn; thao t¸c viªn cÇn b¸o ço mäi tr−êng
hîp kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc theo h−íng dÉn còng nh− khi ®iÒu nµy cã thÓ chØ ra thiÕu sãt cña
tiªu chuÈn.
7 Ph©n tÝch thèng kª thÝ nghiÖm ®é chôm
7.1 Xem xÐt ban ®Çu
7.1.1 ViÖc ph©n tÝch thèng kª sè liÖu cÇn ®−îc gi¶i quyÕt bëi chuyªn gia thèng kª theo ba giai ®o¹n
liªn tiÕp sau:
a) §¸nh gi¸ sè liÖu ®Ó nhËn biÕt vµ xö lý nh÷ng gi¸ trÞ bÊt th−êng hoÆc nh÷ng sù kh«ng b×nh th−êng
kh¸c vµ ®Ó kiÓm nghiÖm sù thÝch hîp cña m« h×nh;
b) TÝnh to¸n çc gi¸ trÞ ban ®Çu cña ®é chôm vµ çc gi¸ trÞ trung b×nh cho tõng møc riªng biÖt;
c) ThiÕt lËp gi¸ trÞ cuèi cïng cña ®é chôm vµ çc gi¸ trÞ trung b×nh, kÓ c¶ viÖc thiÕt lËp mèi quan hÖ
gi÷a ®é chôm vµ møc m nÕu cã.
7.1.2 ë tõng møc riªng biÖt sù ph©n tÝch thèng kª tr−íc tiªn lµ tÝnh çc −íc l−îng cña:
- Ph−¬ng sai lÆp l¹i sr2
13
TCVN 6910-2: 2001
- Ph−¬ng sai gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm sL2
- Ph−¬ng sai t¸i lËp sR2 = sr2 + sL2
- Gi¸ trÞ trung b×nh m.
7.1.3 Sù ph©n tÝch bao gåm viÖc ¸p dông mét çch hÖ thèng nh÷ng phÐp thö thèng kª ®èi víi nh÷ng
gi¸ trÞ bÊt th−êng mµ sù ®a d¹ng cña nh÷ng thÝ nghiÖm nµy cã thÓ thÊy trong tµi liÖu vµ chóng cã thÓ
®−îc sö dông cho môc ®Ých cña TCVN 6910-2. V× lý do thùc tÕ nªn chØ tËp hîp mét sè giíi h¹n nh÷ng
phÐp thö ®ã, nh− gi¶i thÝch trong 7.3.
7.2 LËp b¶ng kÕt qu¶ vµ ghi chÐp
7.2.1 ¤
Mçi mét tæ hîp cña phßng thÝ nghiÖm vµ mét møc ®−îc gäi lµ mét « cña thÝ nghiÖm ®é chôm. Trong
tr−êng hîp lý t−ëng, çc kÕt qu¶ cña thÝ nghiÖm víi p phßng thÝ nghiÖm vµ q møc t¹o nªn mét b¶ng víi
pq «, mçi mét « chøa n kÕt qu¶ thö nghiÖm lÆp l¹i cã thÓ sö dông ®Ó tÝnh ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ ®é
lÖch chuÈn t¸i lËp. Tuy nhiªn, t×nh huèng lý t−ëng nµy kh«ng th−êng xuyªn cã ®−îc trong thùc tÕ. Sù sai
lÖch Êy xuÊt hiÖn cïng víi çc sè liÖu thõa, thiÕu vµ nh÷ng gi¸ trÞ bÊt th−êng.
7.2.2 Sè liÖu thõa
§«i khi phßng thÝ nghiÖm cã thÓ tiÕn hµnh vµ b¸o ço nhiÒu h¬n n kÕt qu¶ thö nghiÖm ®· ®−îc quy
®Þnh. Trong tr−êng hîp ®ã ng−êi gi¸m s¸t cÇn b¸o ço t¹i sao ®iÒu ®ã x¶y ra vµ nh÷ng kÕt qu¶ nµo lµ
®óng. NÕu tÊt c¶ çc kÕt qu¶ ®ã cã ý nghÜa ngang nhau th× nªn tiÕn hµnh lùa chän ngÉu nhiªn tõ nh÷ng
kÕt qu¶ thö nghiÖm cã ®−îc ®Ó lÊy ra sè l−îng kÕt qu¶ ®· ®Þnh ®Ó ph©n tÝch.
7.2.3 Sè liÖu thiÕu
Trong tr−êng hîp kh¸c, mét sè kÕt qu¶ thö nghiÖm cã thÓ thiÕu do mÊt mÉu hoÆc sai sãt trong khi tiÕn
hµnh ®o. Theo sù ph©n tÝch trong 7.1 cã thÓ lo¹i bá mét çch ®¬n gi¶n nh÷ng « hoµn toµn rçng, nh÷ng
« rçng mét phÇn cã thÓ xem xÐt tÝnh to¸n theo qui tr×nh tÝnh to¸n tiªu chuÈn.
7.2.4 Gi¸ trÞ bÊt th−êng
Nh÷ng gi¸ trÞ nµy n»m trong sè nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm gèc hoÆc trong b¶ng gi¸ trÞ ®−îc suy ra tõ
nh÷ng kÕt qu¶ ®ã nh−ng lÖch rÊt nhiÒu so víi nh÷ng kÕt qu¶ t−¬ng øng trong cïng mét b¶ng ®Õn møc
®−îc xem lµ rÊt khã hoµ hîp víi nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c. Kinh nghiÖm cho thÊy kh«ng ph¶i lóc nµo còng
tr¸nh ®−îc çc gi¸ trÞ bÊt th−êng. Chóng ph¶i ®−îc xem xÐt theo ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù nh− ®èi víi viÖc
xö lý sè liÖu thiÕu.
14
TCVN 6910-2: 2001
7.2.5 Phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng
Khi xuÊt hiÖn mét sè kÕt qu¶ thö nghiÖm bÊt th−êng kh«ng gi¶i thÝch ®−îc ë çc møc kh¸c nhau trong
cïng mét phßng thÝ nghiÖm, ph−¬ng sai trong phßng thÝ nghiÖm nµy sÏ lµ qu¸ cao vµ/hoÆc sai sè hÖ
thèng ë møc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ qu¸ lín th× phßng thÝ nghiÖm Êy cã thÓ xem lµ bÊt th−êng.
Do vËy cã c¬ së ®Ó lo¹i bá mét sè hoÆc tÊt c¶ çc sè liÖu cña phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng nh− vËy.
Tiªu chuÈn nµy kh«ng ®−a ra phÐp thö thèng kª ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ çc phßng thÝ nghiÖm nghi ngê.
QuyÕt ®Þnh ®Çu tiªn thuéc tr¸ch nhiÖm cña chuyªn gia thèng kª, nh−ng tÊt c¶ çc phßng thÝ nghiÖm bÞ
lo¹i bá ph¶i ®−îc th«ng b¸o cho héi ®ång ®Ó cã çc hµnh ®éng tiÕp theo.
7.2.6 Sè liÖu sai
Th«ng th−êng, çc sè liÖu sai ph¶i ®−îc ph¸t hiÖn vµ hiÖu chÝnh hoÆc lo¹i bá.
7.2.7 Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®ång møc c©n b»ng
Tr−êng hîp lý t−ëng lµ p phßng thÝ nghiªm ®−îc gäi lµ i (i = 1, 2, ... p ), mçi møc thö q gäi lµ j (j = 1, 2,
... q ) víi n phÐp lÆp l¹i ë mçi møc (mçi tæ hîp ij ), sÏ cho tÊt c¶ lµ pqn kÕt qu¶ thö nghiÖm. Do kÕt qu¶
thö nghiÖm thiÕu (7.2.3) hay sai lÖch (7.2.4) hoÆc do çc phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng (7.2.5) hay sè
liÖu sai (7.2.6), cho nªn kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®¹t ®−îc tr−êng hîp lý t−ëng. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nh− vËy çc l−u ý ®−a ra ë 7.2.8 ®Õn 7.2.10 vµ çc quy tr×nh ë 7.4 ®−îc ¸p dông ®èi víi sè l−îng kh¸c
nhau cña kÕt qu¶ thö nghiÖm. MÉu cña çc d¹ng ®−îc khuyÕn nghÞ ®Ó dïng cho ph©n tÝch thèng kª
tr×nh bµy ë h×nh 2. Chóng cã thÓ ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ cho phï hîp nh− biÓu mÉu A, B vµ C (trong h×nh 2).
7.2.8 KÕt qu¶ thö nghiÖm gèc
Xem biÓu mÉu A trong h×nh 2, trong ®ã:
nij lµ sè kÕt qu¶ phÐp thö trong « cña phßng thÝ nghiÖm i ë møc j ;
yijk lµ mét trong sè çc kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy (k = 1, 2, ... nij );
pj lµ sè phßng thÝ nghiªm b¸o ço Ýt nhÊt mét kÕt qu¶ thö nghiÖm ë møc j (sau khi lo¹i bá kÕt qu¶
xem lµ bÊt th−êng hoÆc sai)
15
TCVN 6910-2: 2001
BiÓu mÉu A - KhuyÕn nghÞ cho viÖc tËp hîp vµ s¾p xÕp sè liÖu gèc
Phßng Møc
thÝ nghiªm 1 2 ... ... j ... ... q-1 q
1
2
...
... ...
... ...
i yijk
... ...
...
p
BiÓu mÉu B - KhuyÕn nghÞ cho viÖc tËp hîp vµ s¾p xÕp çc gi¸ trÞ trung b×nh
Phßng Møc
thÝ nghiªm 1 2 ... ... j ... ... q-1 q
1
2
...
i yij
...
p
BiÓu mÉu C - KhuyÕn nghÞ cho viÖc tËp hîp vµ s¾p xÕp çc th−íc ®o cña sù ph©n t¸n trong
ph¹m vi «
Phßng Møc
thÝ nghiªm 1 2 ... ... j ... ... q-1 q
1
2
...
i sij
...
p
H×nh 2 - Çc biÓu mÉu khuyÕn nghÞ cho viÖc tËp hîp
vµ s¾p xÕp kÕt qu¶ ®Ó ph©n tÝch
16
TCVN 6910-2: 2001
7.2.9 Gi¸ trÞ trung b×nh cña « (biÓu mÉu B trong h×nh 2)
Chóng ®−îc tÝnh tõ biÓu mÉu A nh− sau:
nij
1
yij =
nij
∑ yijk ..... (2)
k =1
Gi¸ trÞ trung b×nh « ph¶i ®−îc ghi l¹i víi h¬n mét ch÷ sè cã nghÜa so víi kÕt qu¶ thö nghiÖm trong biÓu
mÉu A.
7.2.10 Th−íc ®o ®é ph©n t¸n cña « (biÓu mÉu C trong h×nh 2)
Chóng ®−îc tÝnh tõ biÓu mÉu A (xem 7.2.8) vµ biÓu mÉu B (xem 7.2.9) nh− sau:
§èi víi tr−êng hîp tæng qu¸t, sö dông ®é lÖch chuÈn trong ph¹m vi «
nij
1
sij =
nij − 1
∑ ( yijk - yij ) 2 ..... (3)
k =1
HoÆc t−¬ng tù
 2

1  
nij nij
1 
(y )
2
sij = ∑ ijk −  ∑ yijk   ..... (4)
nij − 1  k =1 nij  k =1  
 
Khi dïng nh÷ng c«ng thøc nµy ph¶i chó ý ®Ó nhËn ®−îc sè l−îng ®Çy ®ñ çc ch÷ sè trong tÝnh to¸n;
nghÜa lµ mäi gi¸ trÞ trung gian ph¶i ®−îc tÝnh to¸n víi Ýt nhÊt lµ gÊp ®«i ch÷ sè cã nghÜa trong sè liÖu
gèc.
Chó thÝch 4 - NÕu « ij chøa hai kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®é lÖch chuÈn trong ph¹m vi « sÏ lµ:
sij = yij1 − yij 2 / 2 ..... (5)
V× vËy, ®Ó ®¬n gi¶n cã thÓ sö dông ®é lÖch tuyÖt ®èi thay cho ®é lÖch chuÈn nÕu tÊt c¶ çc « cã hai kÕt
qu¶ thö nghiÖm.
§é lÖch chuÈn ph¶i ®−îc tr×nh bµy b»ng sè cã h¬n mét ch÷ sè cã nghÜa so víi kÕt qu¶ trong biÓu
mÉu A.
§èi víi nh÷ng gi¸ trÞ nij nhá h¬n 2 ph¶i ®iÒn g¹ch ngang (-) vµo biÓu mÉu C.
7.2.11 Sè liÖu hiÖu chÝnh hoÆc lo¹i bá
V× mét sè sè liÖu cã thÓ ®−îc hiÖu chÝnh hoÆc lo¹i bá trªn c¬ së çc phÐp thö nghiÖm ®Ò cËp ë 7.1.3,
7.3.3 vµ 7.3.4, nªn çc gi¸ trÞ yijk, nij vµ pj ®−îc sö dông cho viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cuèi cïng ®é chôm vµ
gi¸ trÞ trung b×nh cã thÓ kh¸c çc gi¸ trÞ dùa trªn çc kÕt qu¶ thö nghiÖm gèc nh− ®· ghi l¹i trong çc
17
TCVN 6910-2: 2001
biÓu mÉu A, B vµ C cña h×nh 2. Do ®ã, khi b¸o ço çc gi¸ trÞ cuèi cïng cña ®é chôm vµ ®é ®óng lu«n
lu«n ph¶i nªu râ nh÷ng sè liªô ®· ®−îc hiÖu chÝnh hoÆc bÞ lo¹i bá, nÕu cã.
7.3 Kh¶o s¸t kÕt qu¶ vÒ tÝnh nhÊt qu¸n vµ çc gi¸ trÞ bÊt th−êng
Xem tµi liÖu tham kh¶o [3].
§é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp ®−îc −íc l−îng tõ nh÷ng sè liÖu thu ®−îc ë mét sè çc møc x¸c
®Þnh. Sù hiÖn diÖn cña çc phßng thÝ nghiªm hoÆc çc gi¸ trÞ riªng biÖt kh«ng nhÊt qu¸n víi tÊt
c¶ çc phßng thÝ nghiÖm hoÆc çc gi¸ trÞ kh¸c cã thÓ lµm thay ®æi çc −íc l−îng, vµ ph¶i ®−a
ra quyÕt ®Þnh ®èi víi nh÷ng gi¸ trÞ ®ã. Cã hai çch tiÕp cËn:
a) Kü thuËt nhÊt qu¸n b»ng ®å thÞ;
b) PhÐp thö gi¸ trÞ bÊt th−êng b»ng sè.
7.3.1 Kü thuËt nhÊt qu¸n b»ng ®å thÞ
Sö dông hai th−íc ®o lµ thèng kª Mandel h vµ k. Hai sè nµy võa m« t¶ sù thay ®æi cña ph−¬ng
ph¸p ®o võa trî gióp trong viÖc ®¸nh gi¸ phßng thÝ nghiÖm.
7.3.1.1 TÝnh to¸n th«ng kª nhÊt qu¸n gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm, h, cho tõng phßng thÝ nghiÖm
b»ng çch chia ®é lÖch « (trung b×nh « trõ ®i trung b×nh chung ë møc ®ã) cho ®é lÖch chuÈn cña
çc trung b×nh « ( ë møc ®ã):
yij − y j
hij = pj
..... (6)
1
( p j − 1)
∑
i =1
(y
ij − yj ) 2
trong ®ã, víi y ij xem 7.2.9 vµ víi y j xem 7.4.4
VÏ ®å thÞ çc gi¸ trÞ h ij cña tõng « theo thø tù cña phßng thÝ nghiÖm, thµnh çc nhãm ë tõng
møc (vµ ph©n t¸ch thµnh tõng nhãm cho mét sè møc ®−îc kiÓm tra ë tõng phßng thÝ nghiÖm)
(xem h×nh B.7).
7.3.1.2 TÝnh to¸n thèng kª nhÊt qu¸n trong phßng thÝ nghiÖm, k, tr−íc tiªn ph¶i tÝnh ®é lÖch
chuÈn chung trong « ë tõng møc
∑ sij2
pj
vµ sau ®ã tÝnh k ij cho tõng phßng thÝ nghiÖm ë tõng møc
sij p j
kij = ..... (7)
∑ sij2
18
TCVN 6910-2: 2001
LËp ®å thÞ çc gi¸ trÞ k ij cho tõng « theo thø tù cña phßng thÝ nghiÖm, thµnh çc nhãm ë tõng
møc (vµ ph©n t¸ch thµnh tõng nhãm cho mét sè møc ®−îc kiÓm tra ë tõng phßng thÝ nghiÖm)
(xem h×nh B.8)
7.3.1.3 ViÖc kiÓm tra ®å thÞ cña h vµ k cã thÓ chØ ra r»ng çc phßng thÝ nghiÖm cô thÓ ®−a ra
nh÷ng mÉu kÕt qu¶ rÊt kh¸c nhau. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù thay ®æi nhiÒu hay Ýt mét çch nhÊt
qu¸n trong ph¹m vi mét « vµ/hoÆc çc gi¸ trÞ trung b×nh cùc trÞ cña « thÓ hiÖn ë nhiÒu møc. NÕu
®iÒu nµy x¶y ra, phßng thÝ nghiÖm cô thÓ Êy cÇn ®−îc tiÕp xóc ®Ó x¸c minh nh÷ng nguyªn nh©n
cña sù kh«ng nhÊt qu¸n. Trªn c¬ së cña nh÷ng ph¸t hiÖn ®ã nhµ thèng kª cã thÓ:
a) Gi÷ l¹i çc sè liÖu cña phßng thÝ nghiÖm mét thêi gian;
b) Yªu cÇu phßng thÝ nghiÖm söa l¹i phÐp ®o (nÕu cã thÓ);
c) Lo¹i bá sè liÖu cña phßng thÝ nghiÖm ra khái viÖc nghiªn cøu
7.3.1.4 Çc mÉu kh¸c nhau cã thÓ xuÊt hiÖn trong ®å thÞ h. TÊt c¶ çc phßng thÝ nghiÖm cã thÓ
cã c¶ gi¸ trÞ h d−¬ng vµ ©m ë çc møc kh¸c nhau cña thÝ nghiÖm. Çc phßng thÝ nghiÖm riªng
biÖt cã thÓ cã xu h−íng ®−a ra tÊt c¶ çc gi¸ trÞ h lµ d−¬ng hoÆc ©m vµ sè çc phßng thÝ nghiÖm
®−a ra gi¸ trÞ ©m th× còng gÇn t−¬ng ®−¬ng víi çc phßng thÝ nghiÖm ®−a ra gi¸ trÞ d−¬ng. Çc
mÉu ®ã kh«ng bÊt b×nh th−êng, còng kh«ng ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu, dï lo¹i mÉu thø hai cã thÓ
gîi ý vÒ sù tån t¹i nguån gèc chung cña ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm. MÆt kh¸c, nÕu tÊt c¶ çc
gi¸ trÞ h cña mét phßng thÝ nghiÖm cïng dÊu vµ çc gi¸ trÞ h cña çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c cã
dÊu ng−îc l¹i th× cÇn t×m ra nguyªn nh©n. T−¬ng tù nh− vËy, nÕu çc gi¸ trÞ h cña mét phßng thÝ
nghiÖm lµ cùc trÞ vµ xuÊt hiÖn phô thuéc mét çch cã hÖ thèng vµo møc cña phÐp thö nghiÖm th×
cÇn t×m ra nguyªn nh©n. Nh÷ng ®−êng ®−îc vÏ trªn ®å thÞ h t−¬ng øng víi çc chØ b¸o ®−a ra ë
8.3 ( b¶ng 6 vµ 7). Nh÷ng ®−êng chØ b¸o nµy ®−îc sö dông nh− çc h−íng dÉn khi kiÓm tra mÉu
theo çc d÷ liÖu.
7.3.1.5 NÕu mét phßng thÝ nghiÖm kh«ng n»m trªn ®å thÞ k v× cã nhiÒu gi¸ trÞ lín th× cÇn t×m ra
nguyªn nh©n: ®iÒu ®ã chøng tá r»ng phßng thÝ nghiÖm cã ®é lÆp l¹i thÊp h¬n so víi çc phßng
thÝ nghiÖm kh¸c. Phßng thÝ nghiÖm cã thÓ lµm t¨ng çc gi¸ trÞ k nhá mét çch phï hîp v× nh÷ng
yÕu tè nh− lµm trßn mét çch qu¸ møc çc sè liÖu cña nã hay thang ®o kh«ng ®ñ nhËy.Çc
®−êng ®−îc vÏ trªn çc ®å thÞ t−¬ng øng víi çc chØ b¸o ®−a ra ë 8.3 (çc b¶ng 6 vµ 7). Nh÷ng
®−êng chØ b¸o nµy ®−îc sö dông nh− çc h−íng dÉn khi kiÓm tra nh÷ng mÉu theo çc d÷ liÖu.
7.3.1.6 NÕu ®å thÞ h hoÆc k ®−îc nhãm l¹i theo phßng thÝ nghiÖm cho thÊy phßng thÝ nghiÖm
nµo ®ã cã mét sè gi¸ trÞ h hay k gÇn ®−êng gi¸ trÞ tíi h¹n, th× cÇn ph¶i nghiªn cøu ®å thÞ t−¬ng
øng ®· ®−îc nhãm l¹i theo møc. Th−êng gi¸ trÞ lín trªn ®å thÞ ®· ®−îc nhãm l¹i theo phßng thÝ
nghiÖm sÏ trë nªn nhÊt qu¸n mét çch hîp lý víi çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c ë cïng mét møc.
NÕu cã sù kh¸c nhau râ rÖt so víi gi¸ trÞ cña çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c th× cÇn ph¶i t×m ra
nguyªn nh©n.
19
TCVN 6910-2: 2001
7.3.1.7 Cïng víi ®å thÞ cña h vµ k, biÓu ®å cét cña çc gi¸ trÞ trung b×nh « vµ ph¹m vi « cã thÓ
cã, vÝ dô hai tæng thÓ riªng biÖt. Tr−êng hîp nh− vËy ®ßi hái sù xö lý ®Æc biÖt v× nguyªn t¾c
chung cña çc ph−¬ng ph¸p ®· tr×nh bµy ë ®©y gi¶ ®Þnh chØ cã mét tæng thÓ mét ®Ønh.
7.3.2 Kü thuËt xö lý gi¸ trÞ bÊt th−êng b»ng sè
7.3.2.1 ViÖc xö lý çc gi¸ trÞ bÊt th−êng ®−îc tiÕn hµnh nh− sau:
a) Çc phÐp thö khuyÕn nghÞ trong 7.3.3 vµ 7.3.4 ®−îc ¸p dông ®Ó nhËn biÕt gi¸ trÞ t¶n m¹n
hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng:
- NÕu thèng kª thö nghiÖm nhá h¬n hoÆc b»ng 5% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã, h¹ng môc kiÓm tra
®−îc chÊp nhËn lµ ®óng;
- NÕu thèng kª thö nghiÖm lín h¬n 5% vµ nhá h¬n hoÆc b»ng 1% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã th×
h¹ng môc thö nghiÖm ®−îc gäi lµ gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ ®−îc ®¸nh dÊu b»ng hoa thÞ ®¬n.
- NÕu sè thèng kª thö nghiÖm lín h¬n 1% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã th× h¹ng môc ®−îc gäi lµ gi¸
trÞ bÊt th−êng thèng kª vµ ®−îc ®¸nh dÊu b»ng hoa thÞ kÐp.
b) TiÕp theo ph¸t hiÖn xem liÖu çc gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc çc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª cã
thÓ ®−îc gi¶i thÝch bëi sai sè vÒ mÆt kü thuËt nµo ®ã hay kh«ng, vÝ dô:
- S¬ xuÊt khi thùc hiÖn phÐp ®o,
- Sai sãt khi tÝnh to¸n,
- Sai sãt khi ghi chÐp kÕt qu¶ thö nghiÖm, hoÆc
- Ph©n tÝch mÉu háng.
Khi sai sãt lµ mét trong çc lo¹i lçi tÝnh to¸n hoÆc ghi chÐp th× kÕt qu¶ sai cÇn ®−îc thay thÕ
bëi gÝa trÞ ®óng; nÕu lçi do ph©n tÝch mÉu háng th× kÕt qu¶ ph¶i ®Ó ë « ®óng cña nã. Sau khi
hiÖu chØnh nh− vËy, cÇn lÆp l¹i viÖc kiÓm tra ph¸t hiÖn gi¸ trÞ t¶n m¹n hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng.
NÕu sù gi¶i thÝch lçi kü thuËt chøng tá r»ng kh«ng thÓ thay thÕ kÕt qu¶ thö nghiÖm sai th× nã
cÇn ®−îc lo¹i bá nh− mét gi¸ trÞ bÊt th−êng kh«ng hîp thøc cña thÝ nghiÖm.
c) Khi gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª nµo ®ã cßn l¹i mµ kh«ng ®−îc gi¶i
thÝch hoÆc kh«ng bÞ lo¹i bá v× thuéc phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng, th× nh÷ng gi¸ trÞ t¶n m¹n
®−îc gi÷ l¹i nh− lµ sè ®óng cßn nh÷ng gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª sÏ bÞ lo¹i bá trõ khi nhµ
thèng kª quyÕt ®Þnh gi÷ chóng l¹i v× lý do x¸c ®¸ng.
d) NÕu sè liÖu cho « bÞ tõ chèi ®èi víi biÓu mÉu B cña h×nh 2 theo quy tr×nh trªn, th× sè liÖu
t−¬ng øng sÏ bÞ tõ chèi ®èi víi biÓu mÉu C cña h×nh 2, vµ ng−îc l¹i.
7.3.2.2 Çc phÐp kiÓm nghiÖm ®−a ra ë 7.3.3 vµ 7.3.4 cã 2 lo¹i. PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran lµ phÐp
thö sù biÕn ®éng trong ph¹m vi phßng thÝ nghiÖm vµ nªn ¸p dông tr−íc tiªn, sau ®ã míi tiÕn hµnh bÊt
cø hµnh ®éng cÇn thiÕt nµo víi çc phÐp thö lÆp l¹i nÕu cÇn. PhÐp kiÓm nghiÖm kh¸c (Grubb') chñ yÕu
20
TCVN 6910-2: 2001
lµ phÐp thö sù biÕn ®éng gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm, vµ nã còng cã thÓ ®−îc sö dông (nÕu n>2) khi
phÐp kiÓm nghiÖm Cochran ®· dÉn ®Õn sù nghi ngê r»ng cã sù thay ®æi lín trong ph¹m vi çc phßng thÝ
nghiÖm hay ®ã chØ lµ mét trong çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong « ®ã.
7.3.3 PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran
7.3.3.1 Tiªu chuÈn nµy gi¶ thiÕt r»ng gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm chØ cã sù kh¸c nhau nhá vÒ
ph−¬ng sai trong ph¹m vi phßng thÝ nghiÖm. Tuy nhiªn, kinh nghiÖm chØ ra r»ng kh«ng ph¶i lóc
nµo còng nh− vËy, phÐp kiÓm nghiÖm ë ®©y dïng ®Ó kiÓm tra gi¶ thiÕt ®Æt ra. Cã thÓ sö dông
mét sè phÐp kiÓm nghiÖm cho môc ®Ých nµy, nh−ng ë ®©y phÐp kiÓm nghiÖm Cochran ®· ®−îc
chän.
7.3.3.2 Cho tr−íc mét tËp hîp p ®é lÖch chuÈn s i , chóng ®−îc tÝnh to¸n tõ mét sè l−îng nh−
nhau n kÕt qu¶ lÆp l¹i, sè thèng kª cña phÐp kiÓm nghiÖm Cochran, C, lµ:
2
smax
C = p ..... (8)
∑ si2
i =1
trong ®ã: s max lµ ®é lÖch chuÈn lín nhÊt trong tËp hîp.
a) NÕu thèng kª kiÓm nghiÖm nhá h¬n hoÆc b»ng 5% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã th× h¹ng môc
kiÓm nghiÖm ®−îc chÊp nhËn lµ ®óng.
b) NÕu thèng kª kiÓm nghiÖm lín h¬n 5% gi¸ trÞ tíi h¹n vµ nhá h¬n hoÆc b»ng 1% gi¸ trÞ tíi
h¹n cña nã th× h¹ng môc kiÓm nghiÖm ®−îc gäi lµ gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ ®−îc ®¸nh dÊu hoa
thÞ ®¬n.
c) NÕu thèng kª kiÓm nghiÖm lín h¬n 1% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã th× h¹ng môc kiÓm nghiÖm
®−îc gäi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª vµ ®−îc ®¸nh dÊu hoa thÞ kÐp.
Çc gi¸ trÞ tíi h¹n ®èi víi phÐp kiÓm nghiÖm Cochran cho trong 8.1 (b¶ng 4).
PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran ®−îc ¸p dông cho biÓu mÉu C trong h×nh 2 ë tõng møc riªng biÖt.
7.3.3.3 §iÒu kiÖn Cochran chØ ¸p dông chÆt chÏ khi tÊt c¶ çc ®é lÖch chuÈn ®−îc suy ra tõ
cïng mét sè n çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i. Trong thùc tÕ, sè ®ã cã
thÓ thay ®æi do sè liÖu thiÕu hoÆc bÞ lo¹i bá. Tuy nhiªn, tiªu chuÈn nµy gi¶ thiÕt r»ng trong mét
thÝ nghiÖm ®−îc tæ chøc tèt, nh÷ng sù thay ®æi nh− vËy vÒ sè l−îng cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
ë tõng « sÏ ®−îc h¹n chÕ vµ cã thÓ bá qua, vµ do vËy ®iÒu kiÖn Cochran ®−îc ¸p dông cho sè
kÕt qu¶ thö nghiÖm n sÏ xuÊt hiÖn trong phÇn lín çc «.
7.3.3.4 §iÒu kiÖn Cochran chØ kiÓm tra gi¸ trÞ cao nhÊt trong tËp hîp çc ®é lÖch chuÈn vµ do
vËy nã lµ phÐp thö gi¸ trÞ bÊt th−êng mét phÝa. TÝnh kh«ng ®ång nhÊt vÒ ph−¬ng sai còng cã
thÓ ph¶n ¸nh trong mét sè çc ®é lÖch chuÈn t−¬ng ®èi nhá. Tuy vËy, gi¸ trÞ nhá cña ®é lÖch
chuÈn cã thÓ bÞ ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu bëi møc ®é lµm trßn sè liÖu gèc vµ do ®ã chóng kh«ng
21
TCVN 6910-2: 2001
®¸ng tin cËy hoµn toµn. Thªm vµo ®ã, kh«ng cã lý do ®Ó g¹t bá sè liÖu khái phßng thÝ nghiÖm v×
®é chôm trong çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña nã cao h¬n so víi çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c. Do
vËy ®iÒu kiÖn Cochran ®−îc coi lµ tho¶ ®¸ng.
7.3.3.5 Trong kiÓm tra tíi h¹n ë biÓu mÉu C trong h×nh 2 ®«i khi ph¸t hiÖn ra r»ng t¹i mét
phßng thÝ nghiÖm ç biÖt ®é lÖch chuÈn ë tÊt c¶ hoÆc ë hÇu hÕt çc møc thÊp h¬n so víi çc
phßng thÝ nghiÖm kh¸c. §iªï ®ã cã thÓ chØ ra r»ng phßng thÝ nghiÖm nµy lµm viÖc víi ®é lÖch
chuÈn lÆp l¹i thÊp h¬n so víi phßng thÝ nghiÖm kh¸c. Nguyªn nh©n cã thÓ do kü thuËt vµ thiÕt
bÞ tèt h¬n hoÆc do viÖc ¸p dông ®· cã sù thay ®æi ®óng hoÆc kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p ®o tiªu
chuÈn. NÕu ®iÒu nµy x¶y ra ph¶i th«ng b¸o cho héi ®ång biÕt ®Ó sau ®ã quyÕt ®Þnh xem nã cã
thÝch hîp víi viÖc nghiªn cøu chi tiÕt h¬n kh«ng. (VÝ dô vÒ ®iÒu nµy lµ phßng thÝ nghiÖm 2 trong
thÝ nghiÖm ®−îc chi tiÕt ho¸ ë B.1)
7.3.3.6 NÕu ®é lÖch chuÈn lín nhÊt ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng th× gi¸ trÞ Êy nªn ®−îc bá qua vµ
phÐp kiÓm nghiÖm Cochran ®−îc lÆp l¹i trªn çc gi¸ trÞ cßn l¹i. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ ®−îc lÆp l¹i nh−ng
nã cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng sù l−îc bá qu¸ møc khi sù gi¶ thiÕt c¬ b¶n vÒ ph©n bè chuÈn kh«ng ®−îc ®¸p
øng tèt. ¸p dông lÆp l¹i phÐp kiÓm nghiÖm Cochran ®Ò ra ë ®©y chØ nh− ph−¬ng tiÖn trî gióp trong viÖc
xem xÐt sù kh«ng ®Çy ®ñ cña mét phÐp thö thèng kª ®−îc thiÕt kÕ ®Ó kiÓm tra cïng mét lóc mét sè gi¸
trÞ bÊt th−êng. PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran kh«ng ®−îc thiÕt kÕ cho môc ®Ých nµy vµ ph¶i rÊt thËn träng
khi ®−a ra çc kÕt luËn. Khi hai hoÆc ba phßng thÝ nghiÖm ®−a ra çc kÕt qu¶ cã ®é lÖch chuÈn lín, ®Æc
biÖt nÕu ®iÒu nµy x¶y ra chØ ë mét møc, çc kÕt luËn tõ phÐp kiÓm nghiÖm Cochran cÇn ph¶i ®−îc kiÓm
tra cÈn thËn. MÆt kh¸c, nÕu mét sè gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª ®−îc t×m thÊy ë
çc møc kh¸c nhau trong mét phßng thÝ nghiÖm, th× ®iÒu nµy cã thÓ lµ mét b»ng chøng râ rµng vÒ sù
qu¸ bÊt th−êng cña ph−¬ng sai phßng thÝ nghiÖm vµ tÊt c¶ çc sè liÖu cña phßng thÝ nghiÖm ®ã cÇn
ph¶i lo¹i bá.
7.3.4 PhÐp kiÓm nghiÖm Grubb
7.3.4.1 Mét quan tr¾c bÊt th−êng
Cho tËp hîp çc sè liÖu x i víi i = 1, 2, 3 .... p, ®−îc s¾p xÕp t¨ng dÇn. Sö dông phÐp kiÓm
nghiÖm Grubb ®Ó x¸c ®Þnh xem gi¸ trÞ quan tr¾c lín nhÊt cã lµ bÊt th−êng kh«ng, tÝnh sè thèng
kª Grubb, G p .
(
Gp = x p − x / s ) ..... (9)
trong ®ã
∑x
1
x = i ..... (10)
p i =1
vµ
22
TCVN 6910-2: 2001
p
1
∑ ( xi − x)
2
s = ..... (11)
p −1 i =1
§Ó kiÓm tra ý nghÜa cña gi¸ trÞ quan tr¾c nhá nhÊt, tÝnh thèng kª kiÓm nghiÖm
G1 = ( x − x1 ) / s
a) NÕu sè ®ã nhá h¬n hoÆc b»ng 5% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã th× h¹ng môc thö ®−îc chÊp nhËn
lµ ®óng.
b) NÕu sè ®ã lín h¬n 5% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã vµ nhá h¬n hoÆc b»ng 1% gi¸ trÞ tíi h¹n cña
nã th× h¹ng môc thö ®−îc gäi lµ gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ ®−îc ®¸nh dÊu hoa thÞ ®¬n.
c) NÕu sè ®ã lín h¬n 1% gi¸ trÞ tíi h¹n cña nã th× h¹ng môc thö ®−îc gäi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng
thèng kª vµ ®−îc ®¸nh dÊu hoa thÞ kÐp.
7.3.4.2 Hai quan tr¾c bÊt th−êng
§Ó kiÓm tra xem hai gi¸ trÞ quan tr¾c lín nhÊt cã thÓ lµ bÊt th−êng kh«ng, tÝnh sè thèng kª cña
phÐp kiÓm nghiÖm Grubb G:
G = s2p−1,p / s02 ..... (12)
trong ®ã
p
s02 = ∑ (xi − x ) 2 ..... (13)
i =1
vµ
p −2
s2p−1,p = ∑ (xi − x p−1,p ) 2 ..... (14)
i =1
vµ
p −2
1
x p−1,p =
p-2
∑ xi ..... (15)
i =1
HoÆc lµ ®Ó kiÓm tra hai gi¸ trÞ quan tr¾c nhá nhÊt, tÝnh sè thèng kª cña phÐp kiÓm nghiÖm
Grubb G:
G = s12, 2 / s02 ..... (16)
trong ®ã
p
s12,2 = ∑ (xi − x1,2 ) 2 ..... (17)
i =3
23
TCVN 6910-2: 2001
vµ
p
1
x1,2 =
p-2
∑ xi ..... (18)
i =3
Çc gi¸ trÞ tíi h¹n cña phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho trong 8.2 (b¶ng 5).
7.3.4.3 ¸p dông cña phÐp kiÓm nghiÖm Grubb
Khi ph©n tÝch thÝ nghiÖm ®é chôm, phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cã thÓ ®−îc ¸p dông cho çc
tr−êng hîp sau:
a) Çc trung b×nh « (mÉu B h×nh 2) ë møc j ®· cho, trong tr−êng hîp dã
x i = y ij
vµ
p = pj
trong ®ã j lµ cè ®Þnh.
LÊy çc sè liÖu ë mét møc, ¸p dông phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho mét quan tr¾c bÊt th−êng ®èi
víi çc gi¸ trÞ trung b×nh « nh− m« t¶ ë 7.3.4.1 . NÕu theo phÐp thö nµy trung b×nh « lµ gi¸ trÞ
bÊt th−êng th× lo¹i bá vµ lÆp l¹i phÐp thö ë gi¸ trÞ trung b×nh « cùc trÞ kh¸c (vÝ dô nÕu gi¸ trÞ lín
nhÊt lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng th× xem xÐt gi¸ trÞ nhá nhÊt sau khi gi¸ trÞ lín nhÊt ®· bÞ lo¹i bá), nh−ng
kh«ng ¸p dông phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho hai quan tr¾c bÊt th−êng m« t¶ ë 7.3.4.2. NÕu
phÐp kiÓm nghiÖm Grubb kh«ng chØ ra trung b×nh « lµ bÊt th−êng th× ¸p dông phÐp kiÓm nghiÖm
Grubb kÐp m« t¶ ë 7.3.4.2.
b) KÕt qu¶ ®¬n trong mét «, khi phÐp kiÓm nghiÖm Cochran chØ ra ®é lÖch chuÈn « lµ nghi ngê.
7.4 TÝnh trung b×nh chung vµ ph−¬ng sai
7.4.1 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch trong tiªu chuÈn nµy bao gåm viÖc −íc l−îng m vµ ®é chôm cho tõng
møc riªng biÖt. Çc kÕt qña ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng cho tõng gi¸ trÞ j.
7.4.2 Sè liÖu c¬ së
Çc sè liÖu c¬ së cÇn thiÕt cho viÖc tÝnh to¸n ®−îc tr×nh bµy trong ba b¶ng ë h×nh 2:
- B¶ng A gåm çc kÕt qu¶ thö nghiÖm gèc;
- B¶ng B gåm çc gi¸ trÞ trung b×nh «;
- B¶ng C gåm çc th−íc ®o sù ph©n t¸n trong ph¹m vi «.
24
TCVN 6910-2: 2001
7.4.3 Çc « kh«ng rçng
Theo qui t¾c ®−a ra trong 7.3.2.1 d), víi mét møc cô thÓ, sè « kh«ng rçng sö dông trong tÝnh
to¸n sÏ lu«n lu«n gièng nhau trong çc b¶ng B vµ C. Ngo¹i lÖ cã thÓ x¶y ra do thiÕu sè liÖu,
nÕu mét « trong b¶ng A chØ chøa mét kÕt qu¶ thö nghiÖm ®¬n vµ kÐo theo mét « rçng trong
b¶ng C nh−ng kh«ng kÐo theo « rçng trong b¶ng B. Trong tr−êng hîp ®ã cã thÓ:
a) Lo¹i bá kÕt qu¶ thö nghiÖm ®¬n lÎ dÉn ®Õn « trèng trong c¶ hai b¶ng B vµ C, hoÆc
b) G¹ch ngang trong b¶ng C nÕu coi ®iÒu nµy lµ mét sù mÊt m¸t kh«ng ®¸ng kÓ.
Sè l−îng çc « kh«ng rçng cã thÓ kh¸c nhau ë çc møc kh¸c nhau, do ®ã ph¶i cã chØ sè j trong
pj .
7.4.4 TÝnh trung b×nh tæng thÓ m

$
§èi víi møc j, trung b×nh tæng thÓ lµ
p
∑ nij yij
i =1
m$ j = y j = p ..... (19)
∑ nij
i =1
7.4.5 TÝnh çc ph−¬ng sai
Ba ph−¬ng sai ®−îc tÝnh cho mçi møc lµ ph−¬ng sai lÆp l¹i, ph−¬ng sai gi÷a çc phßng thÝ
nghiÖm vµ ph−¬ng sai t¸i lËp.
7.4.5.1 Ph−¬ng sai lÆp l¹i
p
∑(nij - 1)sij2
i =1
sij2 = p ..... (20)
∑(nij - 1)
i =1
7.4.5.2 Ph−¬ng sai gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm
sdj2 − srj2
sL2j = ..... (21)
nj
trong ®ã
p
1
sdj2 =
p −1
∑ nij ( yij - y j )2
i =1
1 p p

= ∑ nij ( yij ) - ( y j ) ∑ nij 
2 2
..... (22)
p − 1  i =1 i =1 
25
TCVN 6910-2: 2001
vµ
 p

1  p
∑ nij2 
nj = ∑n − i =1  ..... (23)
p − 1  i =1 ij p

 ∑ nij 
 i =1 
Çc phÐp tÝnh nµy ®−îc minh ho¹ b»ng çc vÝ dô B.1 vµ B.3 ë phô lôc B.
7.4.5.3 §èi víi tr−êng hîp ®Æc biÖt khi tÊt c¶ n ij = n = 2, cã thÓ sö dông c«ng thøc ®¬n gi¶n
h¬n, nh−
p
1
srj2 =
2p
∑ ( yi1 - yij 2 )2
i =1
vµ
1 p srj2
sL2j =
p −1
∑ ( yij - yj) − 2
2
i =1
Chóng ®−îc minh ho¹ b»ng vÝ dô trong B.2.
7.4.5.4 Khi s Lj 2 cã gi¸ trÞ ©m tõ çc phÐp tÝnh trªn do çc t¸c ®éng ngÉu nhiªn th× gi¸ trÞ ®ã nªn
®−îc gi¶ thiÕt b»ng kh«ng.
7.4.5.5 Ph−¬ng sai t¸i lËp b»ng
s R2 j = srj2 + sL2j ..... (24)
7.4.6 Sù phô thuéc cña çc ph−¬ng sai vµo m
CÇn t×m hiÓu xem ®é chôm cã phô thuéc m hay kh«ng vµ nÕu cã th× cÇn x¸c ®Þnh mèi quan hÖ
hµm sè nµy.
7.5 ThiÕt lËp mèi quan hÖ hµm sè gi÷a çc gi¸ trÞ ®é chôm vµ møc trung b×nh m
7.5.1 Kh«ng thÓ lóc nµo còng tån t¹i mèi quan hÖ hµm sè chÝnh qui gi÷a ®é chôm vµ m . §Æc
biÖt, khi sù kh«ng ®ång nhÊt cña vËt liÖu g¾n víi sù thay ®æi cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, th× sÏ
chØ cã mèi quan hÖ hµm sè nÕu sù kh«ng ®ång nhÊt cña vËt liÖu lµ hµm sè chÝnh t¾c cña møc
m. Víi çc vËt liÖu r¾n cã çc thµnh phÇn kh¸c nhau vµ nhËn ®−îc tõ çc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kh¸c nhau th× mèi quan hÖ hµm sè chÝnh t¾c lµ kh«ng thÓ râ rµng. §iÒu nµy cÇn ®−îc quyÕt ®Þnh
tr−íc khi ¸p dông quy tr×nh tiÕp sau. HoÆc sÏ ph¶i thiÕt lËp çc gi¸ trÞ riªng biÖt cña ®é chôm
cho tõng vËt liÖu ®−îc nghiªn c−ó.
7.5.2 Çc quy tr×nh lËp luËn vµ tÝnh to¸n tr×nh bµy ë 7.5.3 ®Õn 7.5.9 ¸p dông c¶ cho ®é lÖch chuÈn lÆp
l¹i vµ t¸i lËp. §Ó ng¾n gän ë ®©y chØ tr×nh bµy cho ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i. SÏ chØ xÐt ba lo¹i quan hÖ:
26
TCVN 6910-2: 2001
I: s r = bm ( ®−êng th¼ng qua ®iÓm gèc)
II: s r = a + bm (®−êng th¼ng víi ®iÓm chÆn d−¬ng)
III: lg s r = c + d lg m (hoÆc s r = C m d ); d ≤ 1 (mèi quan hÖ luü thõa)
Hy väng Ýt nhÊt lµ mét trong çc c«ng thøc trªn cã ®−îc sù phï hîp tho¶ ®¸ng trong ®a sè çc
tr−êng hîp. NÕu kh«ng, nhµ thèng kª tiÕn hµnh viÖc ph©n tÝch cÇn cã gi¶i ph¸p thay thÕ. §Ó
tr¸nh nhÇm lÉn, çc h»ng sè a, b, c, C vµ d xuÊt hiÖn trong çc ph−¬ng tr×nh ®ã cã thÓ ®−îc
ph©n biÖt b»ng çc chØ sè d−íi, a r , b r ... cho ®é lÆp l¹i vµ a R ; b R ..... cho ®é t¸i lËp, ®Ó ®¬n gi¶n
ho¸ çc ký hiÖu trong môc nµy çc chØ sè ®ã ®−îc bá qua. KÝ hiÖu s r còng ®−îc viÕt t¾t lµ s ®Ó
dµnh mét tiÕp hËu tè cho møc j.
7.5.3 Th«ng th−êng d > 0 v× thÕ çc mèi quan hÖ I vµ III sÏ dÉn ®Õn s = 0 víi m = 0, ®iÒu ®ã
d−êng nh− kh«ng chÊp nhËn ®−îc tõ gãc ®é thùc nghiÖm. Tuy nhiªn, khi b¸o ço çc sè liÖu ®é
chôm cÇn lµm râ r»ng chóng chØ ¸p dông trong ph¹m vi çc møc ®−îc phñ bëi thÝ nghiÖm ®é
chôm liªn phßng.
7.5.4 Víi a = 0 vµ d = 1, tÊt c¶ ba mèi quan hÖ lµ nh− nhau. V× vËy khi a n»m gÇn kh«ng
vµ/hoÆc d n»m gÇn mét th× hai hoÆc c¶ ba mèi quan hÖ nµy thùc tÕ sÏ mang l¹i sù phï hîp
t−¬ng ®−¬ng nhau. Trong tr−êng hîp ®ã mèi quan hÖ I cÇn ®−îc −u tiªn v× nã cho phÐp cã ®−îc
nhËn ®Þnh ®¬n gi¶n sau ®©y:
"Hai kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ nghi ngê khi chóng kh¸c nhau h¬n (100 b)% "
Theo thuËt ng÷ thèng kª: ®ã lµ ®iÒu kh¶ng ®Þnh r»ng hÖ sè thay ®æi (100 s/m) lµ kh«ng ®æi ë tÊt
c¶ çc møc.
7.5.5 NÕu trªn ®å thÞ cña s j ®èi víi m̂ j , hoÆc ®å thÞ cña lg s j ®èi víi lg m̂ j , tËp hîp çc ®iÓm
®−îc t×m thÊy n»m t−¬ng ®èi gÇn mét ®−êng th¼ng th× mét ®−êng vÏ b»ng tay cã thÓ ®−a ra lêi
gi¶i tho¶ ®¸ng; nh−ng nÕu v× lý do nµo ®ã mµ ph−¬ng ph¸p lµm khíp b»ng sè ®−îc −u tiªn th×
quy tr×nh trong 7.5.6 ®−îc khuyÕn nghÞ dïng cho d¹ng quan hÖ I vµ II vµ quy tr×nh trong 7.5.8
cho d¹ng quan hÖ III.
7.5.6 Nh×n tõ gãc ®é thèng kª, sù khíp víi mét ®−êng th¼ng lµ rÊt phøc t¹p bëi trªn thùc tÕ c¶
m̂ j vµ s j ®Òu lµ −íc l−îng vµ do vËy g¾n víi sai sè. Nh−ng ®é dèc b th−êng nhá (møc 0,1 hoÆc
nhá h¬n), v× thÕ nh÷ng sai sè trong m̂ m cã ¶nh h−ëng nhá vµ nh÷ng sai sè trong −íc l−îng s
chiÕm −u thÕ.
7.5.6.1 ViÖc −íc l−îng tèt çc tham sè cña ®−êng håi quy yªu cÇu mét phÐp håi quy cã träng
sè bëi v× sai sè tiªu chuÈn cña s tû lÖ thuËn víi gi¸ trÞ dù ®o¸n cña s j ( ŝ j ).
27
TCVN 6910-2: 2001
Çc träng sè ph¶i tû lÖ thuËn víi 1/( ŝ j ) 2 , trong ®ã ŝ j lµ ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i dù ®o¸n tr−íc ®èi
víi møc j. Tuy nhiªn ŝ j phô thuéc çc tham sè sÏ ph¶i tÝnh.
Quy tr×nh to¸n häc chÝnh x¸c ®Ó t×m −íc l−îng theo ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng nhá nhÊt cã träng
sè cña çc sè d− cã thÓ phøc t¹p. Quy tr×nh khuyÕn nghÞ d−íi ®©y ®· ®−îc chøng minh lµ tho¶
®¸ng trong thùc tÕ.
7.5.6.2 Víi träng sè W j b»ng 1/( ŝ Nj ) 2 , trong ®ã N = 0,1,2...........®èi víi nh÷ng sù lÆp l¹i liªn
tiÕp, th× çc c«ng thøc tÝnh nh− sau:
T1 = ∑W j
j
T2 = ∑Wj m$ j
j
T3 = ∑Wj m$ 2j
j
T4 = ∑Wj s j
j
T5 = ∑Wj m$ j s j
j
§èi víi d¹ng quan hÖ I (s = bm), gi¸ trÞ cña b ®−îc cho b»ng T 5 /T 3 .
§èi víi d¹ng quan hÖ II (s = a + bm):
 T3 T4 − T2 T5 
a =  2  ..... (25)
 T1T3 − T2 
vµ
 T1T5 − T2 T4 
b =  2  ..... (26)
 T1T3 − T2 
7.5.6.3 §èi víi d¹ng quan hÖ I, phÐp thÕ ®¹i sè cho çc träng sè W j =1/( ŝ j ) 2 b»ng ŝ j = bmˆ j bm
dÉn ®Õn çch thÓ hiÖn ®¬n gi¶n sau:
∑ ( s j / m$ j )
j
b = ..... (27)
q
vµ kh«ng cÇn tiÕp tôc g× n÷a.
7.5.6.4 §èi víi d¹ng quan hÖ II, çc gi¸ trÞ ban ®Çu sˆ0 j lµ çc gi¸ trÞ gèc cña s nhËn ®−îc b»ng
çc quy tr×nh ë 7.4. Chóng ®−îc dïng ®Ó tÝnh
28
TCVN 6910-2: 2001
W0 j = 1 / (s$0 j ) 2 ( j = 1, 2, ..., q )
vµ ®Ó tÝnh a 1 vµ b 1 theo môc 7.5.6.2 .
§iÒu nµy dÉn ®Õn
s$1 j = a1 + b1m$ j
Çc phÐp tÝnh ®−îc lÆp l¹i víi W 1j = 1/( sˆ1 j ) 2 ®Ó cã:
s$2 j = a 2 + b2 m$ j
Quy tr×nh t−¬ng tù cã thÓ ®−îc lÆp l¹i mét lÇn n÷a víi träng sè W 2j = 1/( sˆ2 j ) 2 suy ra tõ nh÷ng
ph−¬ng tr×nh ®ã, nh−ng ®iÒu nµy sÏ chØ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi kh«ng quan träng. B−íc tõ W 01
®Õn W 1j cã t¸c dông trong viÖc lo¹i trõ nh÷ng sai sè th« cña çc träng sè, vµ çc ph−¬ng tr×nh
cho sˆ2 j nªn ®−îc coi lµ kÕt qu¶ cuèi cïng.
7.5.7 Sai sè tiªu chuÈn cña lg s kh«ng phô thuéc vµo s vµ nh− vËy mét phÐp håi quy kh«ng
träng sè cña lg s ®èi víi lg m̂ lµ thÝch hîp.
7.5.8 §èi víi d¹ng quan hÖ III, çc c«ng thøc tÝnh nh− sau:
T1 = ∑lg m$ j
j
T2 = ∑(lg m$ j )2
j
T3 = ∑lg s j
j
T4 = ∑(lg m$ j ) (lg s j )
j
vµ tõ ®ã
T2 T3 − T1T4
c = ..... (28)
qT2 − T12
vµ
qT4 − T1T3
d = ..... (29)
qT2 − T12
7.5.9 VÝ dô vÒ çc mèi quan hÖ phï hîp I,II,III cña 7.5.2 ®èi víi tËp hîp sè liÖu gièng nhau
®−îc ®−a ra trong 7.5.9.1 ®Õn 7.5.9.3. Çc sè liÖu ®−îc lÊy tõ t×nh huèng nghiªn cøu trong B.3
vµ ®−îc sö dông ë ®©y chØ ®Ó minh ho¹ quy tr×nh. Nã sÏ ®−îc th¶o luËn thªm ë B.3.
29
TCVN 6910-2: 2001
7.5.9.1 VÝ dô vÒ mèi quan hÖ phï hîp I cho ë b¶ng 1.
7.5.9.2 VÝ dô vÒ mèi quan hÖ phï hîp II cho ë b¶ng 2 ( mˆ j , s j nh− trong 7.5.9.1).
7.5.9.3 VÝ dô vÒ mèi quan hÖ phï hîp III cho ë b¶ng 3.
B¶ng 1 - Quan hÖ I: s = bm
m$ j 3,94 8,28 14,18 15,59 20,41

sj 0,092 0,179 0,127 0,337 0,393
s j / m$ j 0,023 4 0,021 6 0,008 9 0,021 6 0,019 3
∑(s j / m$ j ) 0,0948
j = 0,019
b = 5
q
s = bm 0,075 0,157 0,269 0,296 0,388
B¶ng 2 - Quan hÖ II: s = a + bm
w0 j 118 31 62 8,8 6,5
S 1 = 0,058 + 0,009 0 m
s$1 j 0,093 0,132 0,185 0,197 0,240
¦W1 j 116 57 29 26 17
S 2 = 0,030 + 0,015 6 m
s$2 j 0,092 0,159 0,251 0,273 0,348
¦W2 j 118 40 16 13 8
S 3 = 0,032 + 0,015 4 m
s$3 j 1) 0,093 0,160 0,251 0,273 0,348
Chó thÝch - Gi¸ trÞ cña çc träng sè kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ tíi h¹n; Hai sè cã nghÜa lµ ®ñ.
1) Sai lÖch so víi s 2 kh«ng ®¸ng kÓ
B¶ng 3 - Quan hÖ III: lg s = c + d lg bm
lg m$ + 0,595 + 0,918 + 1,152 + 1,193 + 1,310

lg s0 j - 1,036 - 0,747 - 0,896 - 0,472 - 0,406
lg s = - 1,506 6 - 0,772 lg m
0,77
hoÆc s = 0,031 m
s 0,089 0,158 0,239 0,257 0,316
30
TCVN 6910-2: 2001
7.6 Ph©n tÝch thèng kª theo quy tr×nh tõng b−íc
Chó thÝch 5 - H×nh 3 tr×nh bµy quy tr×nh cho trong 7.6 theo çch lµm tõng b−íc
7.6.1 Thu thËp tÊt c¶ kÕt qu¶ thö nghiÖm cã ®−îc trong mét biÓu mÉu, biÓu mÉu A ë h×nh 2
(xem 7.2). Nªn s¾p xÕp biÓu mÉu nµy thµnh p hµng, víi chØ sè i = 1, 2, 3, ....p (®¹i diÖn cho p
phßng thÝ nghiÖm cã sè liÖu) vµ q cét, víi chØ sè j = 1, 2, .... q (®¹i diÖn cho q møc theo thø tù
t¨ng dÇn).
Trong thÝ nghiÖm ®ång møc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong ph¹m vi mét « cña biÓu mÉu A kh«ng
cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt râ vµ cã thÓ s¾p xÕp theo bÊt kú thø tù nµo.
7.6.2 KiÓm tra biÓu mÉu A ®èi víi bÊt kú sù kh«ng b×nh th−êng dÔ nhËn thÊy nµo, ph¸t hiÖn,
nÕu cÇn thiÕt, lo¹i bá mäi sè liÖu râ rµng lµ sai (vÝ dô, sè liÖu n»m ngoµi ph¹m vi ®o cña ph−¬ng
tiÖn ®o hoÆc sè liÖu kh«ng thÓ chÊp nhËn v× lý do kü thuËt) vµ th«ng b¸o ®Õn héi ®ång. §«i khi
®©y lµ b»ng chøng trùc tiÕp vÒ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña mét phßng thÝ nghiÖm cô thÓ hoÆc
trong mét « cô thÓ t¹i mét møc lµ kh«ng nhÊt qu¸n víi çc sè liÖu kh¸c. Ph¶i lo¹i bá ngay
nh÷ng sè liÖu râ rµng kh«ng hoµ hîp nh− vËy. Ph¶i th«ng b¸o cho héi ®ång viÖc lo¹i bá nµy ®Ó
xem xÐt sau nµy (xem 7.7.1).
7.6.3 Tõ biÓu mÉu A, ®· ®−îc hiÖu chÝnh theo 7.6.2, tÝnh biÓu mÉu B chøa çc trung b×nh « vµ
biÓu mÉu C chøa çc th−íc ®o cña sù ph©n t¸n trong ph¹m vi «.
Khi « ë biÓu mÉu A chØ chøa kÕt qu¶ thö nghiÖm ®¬n, mét trong çc sù lùa chän cña 7.4.3 cÇn
®−îc chÊp nhËn.
7.6.4 ChuÈn bÞ çc ®å thÞ Mandel h vµ k nh− m« t¶ ë 7.3.1 vµ kiÓm tra chóng vÒ sù phï hîp
víi sè liÖu. Nh÷ng ®å thÞ ®ã cã thÓ chØ ra sù thÝch hîp cña sè liÖu ®èi víi sù ph©n tÝch tiÕp theo,
nh÷ng gi¸ trÞ hoÆc nh÷ng phßng thÝ nghiÖm kh«ng phï hîp. Tuy nhiªn, kh«ng cã quyÕt ®Þnh cuèi
cïng nµo ®−îc ®−a ra ë b−íc nµy, nã chØ ®−îc ®−a ra khi kÕt thóc 7.6.5 ®Õn 7.6.9.
7.6.5 KiÓm tra tõng møc cña çc biÓu mÉu B vµ C (xem h×nh 2) ®Ó t×m çc gi¸ trÞ t¶n m¹n
vµ/hoÆc çc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª [xem 7.3.2.1 a)]. ¸p dông çc phÐp thö thèng kª trong
7.3 ®èi víi tÊt c¶ çc h¹ng môc nghi ngê, ®¸nh dÊu gi¸ trÞ t¶n m¹n b»ng hoa thÞ ®¬n vµ gi¸ trÞ
bÊt th−êng b»ng hoa thÞ kÐp. NÕu kh«ng cã çc gi¸ trÞ t¶n m¹n hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng
kª, bá qua çc b−íc 7.6.6 ®Õn 7.6.10 ®Ó thùc hiÖn 7.6.11.
7.6.6 Ph¸t hiÖn xem cã thÓ cã sù lý gi¶i kü thuËt nµo cho çc gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ
bÊt th−êng thèng kª kh«ng, vµ nÕu cã thÓ, x¸c nhËn sù lý gi¶i nh− vËy. HiÖu chØnh hoÆc lo¹i bá
theo yªu cÇu nh÷ng gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª ®· ®−îc lý gi¶i tho¶
®¸ng, vµ ¸p dông çc hiÖu chÝnh t−¬ng øng cho çc biÓu mÉu ®ã. NÕu tÊt c¶ çc gi¸ trÞ t¶n m¹n
hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª ®· ®−îc lý gi¶i, bá qua çc b−íc 7.6.7 ®Õn 7.6.10 ®Ó thùc hiÖn
7.6.11.
31
TCVN 6910-2: 2001
Chó thÝch 6 - Sè l−îng lín çc gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng cã thÓ chØ ra sù kh«ng ®ång
nhÊt cña ph−¬ng sai hoÆc çc chªnh lÖch ®−îc tuyªn bè gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm vµ nh− vËy cã thÓ
t¹o ra nghi ngê vÒ sù thÝch hîp cña ph−¬ng ph¸p ®o. §iÒu nµy ph¶i ®−îc th«ng b¸o cho héi ®ång.
7.6.7 NÕu sù ph©n bè cña çc gi¸ trÞ t¶n m¹n hoÆc çc gi¸ trÞ bÊt th−êng (ch−a ®−îc lý gi¶i
trong biÓu mÉu B vµ C) kh«ng ®−a ra bÊt cø phßng thÝ nghiÖm kh«ng phï hîp nµo (xem 7.2.5),
th× bá qua 7.6.8 ®Ó thùc hiÖn 7.6.9.
7.6.8 NÕu b»ng chøng vÒ mét sè phßng thÝ nghiÖm bÞ nghi ngê lµ kh«ng phï hîp ®ñ m¹nh ®Ó
quyÕt ®Þnh lo¹i bá mét sè hoÆc tÊt c¶ çc sè liÖu tõ çc phßng thÝ nghiÖm ®ã th× lo¹i bá çc sè
liÖu cÇn thiÕt vµ th«ng b¸o cho héi ®ång.
QuyÕt ®Þnh lo¹i bá mét sè hay tÊt c¶ sè liÖu tõ mét phßng thÝ nghiÖm cô thÓ nµo ®ã lµ tr¸ch
nhiÖm cña chuyªn gia thèng kª thùc hiÖn ph©n tÝch. ViÖc lo¹i bá nµy ph¶i ®−îc th«ng b¸o cho
héi ®ång ®Ó xem xÐt sau nµy (xem 7.7.1).
7.6.9 NÕu gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª nµo ®ã cßn l¹i mµ ch−a ®−îc lý
gi¶i hoÆc ®−îc xem lµ cña phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng th× lo¹i bá gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª
nh−ng gi÷ l¹i gi¸ trÞ t¶n m¹n.
7.6.10 BÊt kú viÖc nhËp sè liÖu nµo ®ã trong biÓu mÉu B nÕu ®· bÞ bÞ lo¹i bá ë çc b−íc tr−íc
®©y th× viÖc nhËp sè liÖu t−¬ng øng trong C còng bÞ lo¹i bá vµ ng−îc l¹i.
7.6.11 TÝnh møc trung b×nh m̂ j , çc ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp ®èi víi tõng møc riªng biÖt
tõ nh÷ng sè liÖu gi÷ l¹i ®−îc coi lµ ®óng trong çc biÓu mÉu B vµ C theo çc quy tr×nh ®−a ra ë
môc 7.4.
7.6.12 NÕu thÝ nghiÖm chØ sö dông møc ®¬n hoÆc nÕu ®· quyÕt ®Þnh ph¶i cho biÕt ®é lÖch
chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp riªng rÏ ®èi víi tõng møc (xem 7.5.1) vµ kh«ng lµ çc hµm sè cña møc
th× bá qua çc b−íc 7.6.13 ®Õn 7.6.18 ®Ó thùc hiÖn 7.6.19.
Chó thÝch 7 - Çc b−íc 7.6.13 ®Õn 7.6.17 ®−îc ¸p dông riªng biÖt cho s r vµ s R , nh−ng ®Ó ng¾n gän
chØ tr×nh bµy chóng cho s r .
32
TCVN 6910-2: 2001
ThiÕt lËp biÓu mÉu A
Cã
sù kh«ng cã
b×nh th−êng mét Lo¹i bá sè liÖu
çch râ rµng kh«ng hoµ hîp
kh«ng?
kh«ng
LËp biÓu mÉu B vµ C
ChuÈn bÞ ®å thÞ Mandel h
vµ k
Cã
Cã
gi¸ trÞ t¶n m¹n/
cã lý gi¶i kü cã Lo¹i bá hoÆc
bÊt th−êng nµo trong
thuËt nµo cho çc gi¸ hiÖu chØnh çc
B vµ C kh«ng? PhÐp
t¶n m¹n/ bÊt th−êng gi¸ trÞ ®· lý gi¶i
thö cho trong
kh«ng?
7.3
kh«ng
Çc
gi¸ trÞ t¶n m¹n /
bÊt th−êng kh«ng ®−îc lý Lo¹i bá mét sè
cã hoÆc tÊt c¶ sè
gi¶i cã t¹o ra phßng thÝ
nghiÖm bÊt th−êng liÖu cña phßng
kh«ng? thÝ nghiÖm
kh«ng kh«ng
Cßn
l¹i gi¸ trÞ t¶n m¹n/ cã Lo¹i bá çc gi¸
bÊt th−êng ch−a ®−îc lý trÞ bÊt th−êng,
gi¶i nµo kh«ng? gi÷ l¹i çc gi¸ trÞ
t¶n m¹n
kh«ng
Cã
môc nµo trong B
cã Lo¹i bá môc t−¬ng øng
hoÆc C bÞ lo¹i bá
trong B hoÆc C
hay kh«ng?
kh«ng
H×nh 3 - S¬ ®å chØ dÉn çc b−íc c¬ b¶n trong ph©n tÝch thèng kª
(phÇn tiÕp theo ë trang sau)
33
TCVN 6910-2: 2001
Theo çc quy tr×nh trong 7.4,

tÝnh cho tõng møc riªng biÖt:
- gi¸ trÞ trung b×nh m;
- ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i s r
- ®é lÖch chuÈn t¸i lËp s R
Mét
møc ®¬n ®·
®−îc sö dông hoÆc kh«ng s r hoÆc cã TÝnh s r vµ s R ®Ó
®−îc quyÕt ®Þnh ®Ó tÝnh sR râ rµng kh«ng phô ¸p dông cho tÊt
gi¸ trÞ s r vµ s R cho thuéc m?
c¶ gi¸ trÞ m
tõng møc?
kh«ng
Cã thÓ coi ¸p dông quan hÖ

mèi quan hÖ gi÷a s r , s R , cã tuyÕn tÝnh vµo
vµ m lµ tuyÕn tÝnh? quy tr×nh tÝnh
to¸n trong 7.5
kh«ng
Cã thÓ coi ¸p dông quan hÖ

cã mèi quan hÖ gi÷a lgs r hoÆc cã tuyÕn tÝnh vµo
lgs R vµ lg m lµ tuyÕn quy tr×nh tÝnh
tÝnh? to¸n trong 7.5
kh«ng
Gi÷a s r , s R ,
ThiÕt lËp mèi
vµ m cã thÓ thiÕt lËp mèi cã
quan hÖ ®ã
quan hÖ nµo kh¸c
kh«ng?
kh«ng
B¸o ço çc kÕt qu¶ cho

Héi ®ång
H×nh 3 - S¬ ®å chØ dÉn çc b−íc c¬ b¶n trong ph©n tÝch thèng kª
34
TCVN 6910-2: 2001
7.6.13 LËp ®å thÞ s j theo m̂ j vµ dùa vµo ®å thÞ nµy ®¸nh gi¸ xem s cã phô thuéc vµo m hay
kh«ng. NÕu s ®−îc coi lµ phô thuéc vµo m th× bá qua b−íc 7.6.14 vµ thùc hiÖn 7.6.15. NÕu s
®−îc coi lµ kh«ng phô thuéc m, th× thùc hiÖn theo 7.6.14. NÕu cã nghi ngê, tèt nhÊt lµ ®−a ra c¶
hai tr−êng hîp ®Ó héi ®ång quyÕt ®Þnh. Kh«ng cã phÐp thö thèng kª thÝch hîp cho vÊn ®Ò nµy,
nh−ng chuyªn gia kü thuËt vÒ ph−¬ng ph¸p ®o cÇn cã kinh nghiÖm ®Ó ®−a ra quýªt ®Þnh.
7.6.14 Sö dông 1/q = Σ s j = s r lµm gi¸ trÞ cuèi cïng cña ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i. Bá qua çc
b−íc 7.6.15 ®Õn 7.6.18 ®Ó thùc hiÖn 7.6.19.
7.6.15 Theo ®å thÞ trong 7.6.13 ®¸nh gi¸ xem cã thÓ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a s vµ m b»ng
®−êng th¼ng hay kh«ng vµ nÕu thÕ th× mèi quan hÖ I (s = bm) hay II (s = a + bm) cã thÝch hîp
kh«ng (xem 7.5.2). X¸c ®Þnh tham sè b hoÆc hai tham sè a vµ b b»ng quy tr×nh 7.5.6. NÕu mèi
quan hÖ tuyÕn tÝnh ®−îc coi lµ tho¶ ®¸ng th× bá qua b−íc 7.6.16 ®Ó thùc hiÖn 7.6.17. NÕu
kh«ng, tiÕn hµnh 7.6.16.
7.6.16 LËp ®å thÞ lg s j theo lg m̂ j vµ dùa vµo ®å thÞ nµy ®¸nh gi¸ xem mèi quan hÖ gi÷a lg s vµ
lg m cã thÓ thÓ hiÖn hîp lý b»ng mét ®−êng th¼ng hay kh«ng. NÕu ®iÒu nµy ®−îc xem lµ tho¶
®¸ng th× lËp mèi quan hÖ III (lg s = c + d lg m) b»ng quy tr×nh tr×nh bµy trong 7.5.8.
7.6.17 NÕu mèi quan hÖ tho¶ ®¸ng ®−îc thiÕt lËp ë çc b−íc 7.6.15 hoÆc 7.6.16 th× gi¸ trÞ cuèi
cïng cña s r (hoÆc s R ) lµ çc gi¸ trÞ nhËn ®−îc tõ mèi quan hÖ ®ã víi çc gi¸ trÞ ®· cho cña m.
Bá qua b−íc 7.6.18 ®Ó thùc hiÖn 7.6.19.
7.6.18 NÕu kh«ng cã mèi quan hÖ tho¶ ®¸ng nµo ®−îc thiÕt lËp ë b−íc 7.6.15 hoÆc 7.6.16 th×
chuyªn gia thèng kª cÇn quyÕt ®Þnh xem cã thÓ thiÕt lËp mét vµi mèi quan hÖ kh¸c gi÷a s vµ m
hay kh«ng hoÆc lµ kh«ng thÓ thiÕt lËp mèi quan hÖ hµm sè ®−îc tõ nh÷ng sè liÖu bÊt th−êng
nh− vËy.
7.6.19 ChuÈn bÞ b¸o ço ®−a ra sè liÖu c¬ b¶n vµ çc kÕt qu¶ cïng kÕt luËn rót ra tõ ph©n tÝch
thèng kª vµ tr×nh héi ®ång. Sù tr×nh bµy b»ng ®å thÞ ë 7.3.1 cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn sù
nhÊt qu¸n hoÆc sù thay ®æi cña çc kÕt qu¶.
7.7 B¸o ço tr×nh héi ®ång vµ çc quyÕt ®Þnh cña héi ®ång
7.7.1 B¸o ço cña chuyªn gia thèng kª
Sau khi kÕt thóc viÖc ph©n tÝch thèng kª, chuyªn gia thèng kª cÇn viÕt b¸o ço ®Ó tr×nh héi
®ång. Trong b¸o ço ®ã nh÷ng th«ng tin sau ph¶i ®−îc ®−a ra:
a) B¸o ço ®Çy ®ñ vÒ çc quan tr¾c nhËn ®−îc tõ thao t¸c viªn vµ/hoÆc çc gi¸m s¸t viªn
liªn quan ®Õn tiªu chuÈn vÒ ph−¬ng ph¸p ®o.
b) B¸o ço ®Çy ®ñ vÒ çc phßng thÝ nghiÖm bÞ lo¹i bá v× kh«ng phï hîp trong çc b−íc
7.6.2 vµ 7.6.8 cïng víi çc lÝ do cña viÖc lo¹i bá nµy;
35
TCVN 6910-2: 2001
c) B¸o ço ®Çy ®ñ vÒ çc gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª ®· ®−îc ph¸t
hiÖn; chóng ®· ®−îc lý gi¶i, hiÖu chØnh hoÆc lo¹i bá hay ch−a;
d) BiÓu mÉu cña çc kÕt qu¶ cuèi cïng m̂ j , s r , s R vµ mét b¸o ço vÒ çc kÕt luËn thu ®−îc
trong çc b−íc 7.6.13, 7.6.15 hoÆc 7.6.16, minh ho¹ b»ng mét trong çc ®å thÞ ®−îc
khuyÕn nghÞ t¹i b−íc ®ã;
e) Mét phô lôc lµ çc biÓu mÉu A, B vµ C (h×nh 2) ®· ®−îc sö dông trong ph©n tÝch thèng
kª.
7.7.2 Çc quyÕt ®Þnh cña héi ®ång
Héi ®ång th¶o luËn b¸o ço trªn vµ ®−a ra çc quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn çc vÊn ®Ò sau:
a) Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng phï hîp, çc gi¸ trÞ t¶n m¹n hoÆc bÊt th−êng (nÕu cã) lµ
do sai sãt trong viÖc tr×nh bµy cña tiªu chuÈn vÒ ph−¬ng ph¸p ®o?
b) Çc hµnh ®éng g× cÇn tiÕn hµnh ®èi víi çc phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng bÞ lo¹i bá?
c) KÕt qu¶ cña çc phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng vµ/hoÆc nhËn xÐt cña çc thao t¸c viªn vµ
ng−êi gi¸m s¸t cã chØ ra sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i tiÕn tiªu chuÈn vÒ ph−¬ng ph¸p ®o kh«ng?
NÕu cã th× yªu cÇu ®èi víi sù c¶i tiÕn lµ g× ?
d) Çc kÕt qu¶ cña thÝ nghiÖm ®é chôm cã lµm râ çc gi¸ trÞ cña ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i
lËp kh«ng? NÕu cã th× ®ã lµ nh÷ng gi¸ trÞ nµo, chóng cÇn ®−îc c«ng bè theo h×nh thøc vµ
ph¹m vi nµo?
7.7.3 B¸o ço ®Çy ®ñ
Ng−êi ®iÒu hµnh cÇn dù th¶o mét b¸o ço nªu lªn çc lý do ®èi víi c«ng viÖc vµ viÖc tæ chøc
c«ng viÖc nh− thÕ nµo ®Ó tr×nh héi ®ång th«ng qua. B¸o ço nµy bao gåm b¸o ço cña chuyªn
gia thèng kª vµ ®−a ra nh÷ng kÕt luËn ®· ®−îc th¶o luËn. Nªn sö dông s¬ ®å vÒ sù nhÊt qu¸n
hoÆc thay ®æi dïng ®Ó tr×nh bµy. B¸o ço cÇn ®−îc chuyÓn ®Õn nh÷ng n¬i cã tr¸ch nhiÖm ®èi
víi c«ng viÖc vµ nh÷ng bªn cã quan t©m.
8 Çc b¶ng thèng kª
8.1 Çc gi¸ trÞ tíi h¹n ®èi víi phÐp kiÓm nghiÖm Cochran (xem 7.3.3) cho trong b¶ng 4
36
TCVN 6910-2: 2001
B¶ng 4 - Çc gi¸ trÞ tíi h¹n cña phÐp kiÓm nghiÖm Cochran
8.2 Çc gi¸ trÞ tíi h¹n ®èi víi phÐp kiÓm nghiÖm Grubb (xem 7.3.4) cho trong b¶ng 5.
§èi víi phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho mét quan tr¾c bÊt th−êng, Çc gi¸ trÞ bÊt th−êng vµ ph©n
t¸n t¨ng ®Õn gi¸ trÞ lín h¬n çc gi¸ trÞ tíi h¹n trong b¶ng 1% vµ 5%.
37
TCVN 6910-2: 2001
§èi víi phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho hai quan tr¾c bÊt th−êng, Çc gi¸ trÞ bÊt th−êng vµ ph©n
t¸n t¨ng ®Õn gi¸ trÞ nhá h¬n çc gi¸ trÞ tíi h¹n trong b¶ng 1% vµ 5%.
8.3 Çc chØ sè ®èi víi sè thèng kª Mandel h vµ k (xem 7.3.1) cho trong b¶ng 6 vµ 7.
B¶ng 5 - Çc gi¸ trÞ tíi h¹n ®èi víi phÐp kiÓm nghiÖm Grubb
38
TCVN 6910-2: 2001
B¶ng 6 - Çc chØ sè ®èi víi sè thèng kª Mandel h vµ k ë møc cã nghÜa 1%
39
TCVN 6910-2: 2001
B¶ng 7 - Çc chØ sè ®èi víi thèng kª Mandel h vµ k ë møc cã nghÜa 5%
40
TCVN 6910-2: 2001
Phô lôc A
(quy ®Þnh)
Çc ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t dïng trong TCVN 6910
a PhÇn bÞ ch¾n trong mèi quan hÖ
s = a + bm
A YÕu tè dïng ®Ó tÝnh ®é kh«ng ®¶m b¶o cña −íc l−îng
b §é dèc trong mèi quan hÖ
s = a + bm
B Thµnh phÇn trong kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ ®é lÖch cña phßng thÝ nghiÖm
so víi trung b×nh chung (thµnh phÇn phßng thÝ nghiÖm cña ®é chÖch)
Bo Thµnh phÇn cña B biÓu thÞ tÊt c¶ çc yÕu tè kh«ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn
chôm trung gian
B (1) , B (2) , … Çc thµnh phÇn cña B biÓu thÞ nh÷ng yÕu tè thay ®æi trong ®iÒu kiÖn chôm
trung gian
c PhÇn bÞ ch¾n trong mèi quan hÖ
lg s = c + d lg m
C, C’, C” Çc thèng kª kiÓm nghiÖm
C crit , C’ crit , C” crit Çc gÝ¸ trÞ tíi h¹n ®èi víi nh÷ng phÐp kiÓm nghiÖm thèng kª
CD P §é sai kh¸c tíi h¹n víi x¸c suÊt P
CR P Ph¹m vi tíi h¹n víi x¸c suÊt P
d §é dèc trong mèi liªn hÖ
lg s = c + d lg m
e Thµnh phÇn trong kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ sai sè ngÉu nhiªn tån t¹i trong
mäi kÕt qu¶ thö nghiÖm
f YÕu tè ph¹m vi tíi h¹n
Fp(ν1, ν2) Ph©n vÞ møc p cña ph©n bè F víi çc bËc tù do ν 1 vµ ν 2
G Thèng kª kiÓm nghiÖm Grubb
h Thèng kª kiÓm nghiÖm nhÊt qu¸n gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm cña Mandel
k Thèng kª kiÓm nghiÖm nhÊt qu¸n trong phßng thÝ nghiÖm cña Mandel
LCL Giíi h¹n kiÓm so¸t d−íi (hoÆc giíi h¹n hµnh ®éng hoÆc giíi h¹n c¶nh b¸o)
41
TCVN 6910-2: 2001
m Trung b×nh chung cña ®Æc tÝnh thö; møc
M YÕu tè ®−îc xem xÐt trong ®iÒu kiÖn chôm trung gian
N Sè phÐp lÆp
n Sè kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc cña phßng thÝ nghiÖm t¹i mét møc
p Sè phßng thÝ nghiÖm tham gia thÝ nghiÖm liªn phßng
P X¸c suÊt
q Sè l−îng çc møc cña ®Æc tÝnh thö nghiÖm trong thÝ nghiÖm liªn phßng
r Giíi h¹n lÆp l¹i
R Giíi h¹n t¸i lËp
RM MÉu chuÈn
s ¦íc l−îng cña ®é lÖch chuÈn

ŝ §é lÖch chuÈn dù ®o¸n
T Tæng thÓ hoÆc tæng cña biÓu thøc nµo ®ã
t Sè çc ®èi t−îng thö nghiÖm hoÆc sè nhãm
UCL Giíi h¹n kiÓm so¸t trªn (hoÆc giíi h¹n hµnh ®éng hoÆc giíi h¹n c¶nh b¸o)
W YÕu tè träng sè sö dông trong tÝnh to¸n håi quy träng sè
w §é réng cña tËp hîp çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
x D÷ liÖu sö dông cho thö nghiÖm Grubb
y KÕt qu¶ thö nghiÖm
y Trung b×nh sè häc cña kÕt qu¶ thö nghiÖm
y Trung b×nh chung cña kÕt qu¶ thö nghiÖm

α Møc ý nghÜa
β X¸c suÊt sai lÇm lo¹i II
γ Tû sè gi÷a ®é lÖch chuÈn t¸i lËp vµ ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i (σ R /σ r )
∆ §é chÖch phßng thÝ nghiÖm
∆ˆ ¦íc l−îng cña ∆
δ §é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o
δ̂ −íc l−îng cña δ

λ Sù sai kh¸c ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a çc ®é chÖch cña hai phßng thÝ nghiÖm hoÆc
çc ®é chÖch cña hai ph−¬ng ph¸p ®o
µ Gi¸ trÞ thùc hoÆc gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn cña ®Æc tÝnh thö nghiÖm
ν Sè bËc tù do
42
TCVN 6910-2: 2001
ρ Tû sè ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a ®é lªch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p B vµ
ph−¬ng ph¸p A
σ GÝa trÞ thùc cña ®é lÖch chuÈn
τ Thµnh phÇn cña kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ sù thay ®æi theo thêi gian tõ lÇn
hiÖu chuÈn cuèi cïng
φ Tû sè ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a c¨n bËc hai cña b×nh ph−¬ng trung b×nh gi÷a çc
phßng thÝ nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p B vµ ph−¬ng ph¸p A
χ 2p(ν) Ph©n vÞ møc p cña ph©n bè χ 2 víi bËc tù do ν
Çc ký hiÖu ®−îc sö dông nh− chØ sè
C Sù kh¸c nhau vÒ hiÖu chuÈn
E Sù kh¸c nhau vÒ thiÕt bÞ
i ChØ sè cña mét phßng thÝ nghiÖm cô thÓ
I( ) ChØ sè cña th−íc ®o trung gian cña ®é chôm, trong dÊu ngoÆc chØ lo¹i t×nh
huèng trung gian
j ChØ sè cña mét møc cô thÓ (TCVN 6910-2)
ChØ sè cña mét nhãm phÐp thö nghiÖm hoÆc mét yÕu tè (TCVN 6910-3)
k ChØ sè cña mét kÕt qu¶ thö nghiÖm cô thÓ trong phßng thÝ nghiÖm i ë møc j
L Liªn phßng thÝ nghiÖm (liªn phßng)
m ChØ sè cña ®é chÖch cã thÓ biÕt ®−îc
M MÉu thö liªn phßng
O S− kh¸c nhau vÒ ng−êi thao t¸c
P X¸c suÊt
r §é lÆp l¹i
R §é t¸i lËp
T Sù kh¸c nhau vÒ thêi gian
W Phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn
1, 2, 3 ... §èi víi çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®¸nh sè theo thø tù thu nhËn chóng
(1), (2), (3) ... §èi víi çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®¸nh sè theo thø tù t¨ng ®é lín
43
TCVN 6910-2: 2001
Phô lôc B
(tham kh¶o)
Çc vÝ dô ph©n tÝch thèng kª thÝ nghiÖm ®é chôm
B.1 VÝ dô 1: X¸c ®Þnh hµm l−îng l−u huúnh trong than ®¸ (víi mét sè møc kh«ng
cã sè liÖu thiÕu hoÆc bÊt th−êng)
B.1.1 C¬ së
a) Ph−¬ng ph¸p ®o
X¸c ®Þnh hµm l−îng l−u huúnh trong than ®¸ víi kÕt qu¶ thö nghiÖm thÓ hiÖn theo phÇn tr¨m
khèi l−îng.
b) Nguån
Tomkin, S.S. Ho¸ häc kü thuËt vµ c«ng nghiÖp. (xem tµi liÖu tham kh¶o [6] trong phô lôc C.)
c) M« t¶
T¸m phßng thÝ nghiÖm tham gia tiÕn hµnh ph©n tÝch theo ph−¬ng ph¸p ®o ®· ®−îc tiªu
chuÈn ho¸ m« t¶ trong nguån tµi liÖu ®· nªu. Phßng thÝ nghiÖm 1 b¸o ço bèn kÕt qu¶ thö
nghiÖm vµ phßng thÝ nghiÖm 5 b¸o ço bèn hoÆc n¨m; Çc phßng thÝ nghiÖm cßn l¹i tiÕn
hµnh ba phÐp ®o.
d) BiÓu diÔn ®å thÞ
Sè thèng kª Mandel h vµ k cÇn ®−îc vÏ thµnh ®å thÞ, nh−ng v× trong vÝ dô nµy chóng kh«ng
quan träng l¾m nªn ®−îc bá ®i ®Ó dµnh chç cho viÖc tr×nh bµy çc sè liÖu b»ng ®å thÞ trong
mét vÝ dô kh¸c. Çc ®å thÞ sè Mandel ®−îc minh ho¹ ®Çy ®ñ vµ th¶o luËn trong vÝ dô ë B.3.
B.1.2 Sè liÖu gèc
Sè liÖu gèc ®−îc tr×nh bµy b»ng % khèi l−îng [%(m/m)], trong b¶ng B.1 theo biÓu mÉu A trong
h×nh 2 (xem 7.2.8) vµ kh«ng cã chó thÝch riªng nµo.
Nh÷ng sè liÖu ®ã ®−îc tr×nh bµy b»ng ®å thÞ trong çc h×nh tõ B.1 ®Õn B.4.
44
TCVN 6910-2: 2001
B¶ng B.1 - Sè liÖu gèc: Hµm l−îng l−u huúnh trong than ®¸
Phßng Møc j
thÝ nghiÖm i 1 2 3 4
0,71 1,20 1,68 3,26
1 0,71 1,18 1,70 3,26
0,70 1,23 1,68 3,20
0,71 1,21 1,69 3,24
0,69 1,22 1,64 3,20
2 0,67 1,21 1,64 3,20
0,68 1,22 1,65 3,20
0,66 1,28 1,61 3,37
3 0,65 1,31 1,61 3,36
0,69 1,30 1,62 3,38
0,67 1,23 1,68 3,16
4 0,65 1,18 1,66 3,22
0,66 1,20 1,66 3,23
0,70 1,31 1,64 3,20
0,69 1,22 1,67 3,19
5 0,66 1,22 1,60 3,18
0,71 1,24 1,66 3,27
0,69  1,68 3,24
0,73 1,39 1,70 3,27
6 0,74 1,36 1,73 3,31
0,73 1,37 1,73 3,29
0,71 1,20 1,69 3,27
7 0,71 1,26 1,70 3,24
0,69 1,26 1,68 3,23
0,70 1,24 1,67 3,25
8 0,65 1,22 1,68 3,26
0,68 1,30 1,67 3,26
Chó thÝch 8 - Víi thÝ nghiÖm nªu trong b¶ng B.1, çc phßng thÝ nghiÖm kh«ng ®−îc h−íng dÉn thùc
hiÖn bao nhiªu phÐp ®o mµ chØ ®−a ra sè l−îng phÐp ®o tèi thiÓu. Theo quy tr×nh ®· khuyÕn nghÞ
trong tiªu chuÈn nµy, cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sù lùa chän ngÉu nhiªn çc gi¸ trÞ ®· cho ë phßng thÝ
nghiÖm 1 vµ 5 ®Ó gi¶m xuèng chÝnh x¸c cßn ba kÕt qu¶ thö nghiÖm ë tÊt c¶ çc «. Tuy nhiªn, ®Ó minh
ho¹ quy tr×nh tÝnh to¸n cho çc sè l−îng kh¸c nhau cña kÕt qu¶ thö nghiÖm, tÊt c¶ kÕt qu¶ thö nghiÖm
®−îc gi÷ l¹i trong vÝ dô nµy. Cã thÓ tiÕn hµnh lùa chän ngÉu nhiªn ®Ó gi¶m sè kÕt qu¶ thö nghiÖm
xuèng cßn 3 trong mçi « nÕu muèn x¸c minh r»ng mét quy tr×nh nh− vËy Ýt cã ¶nh h−ëng ®Õn çc gi¸
trÞ m̂ j , s r vµ s R .
45
TCVN 6910-2: 2001
B.1.3 TÝnh trung b×nh « ( yij )
Trung b×nh « ®−îc cho theo % khèi l−îng [%(m/m)], trong b¶ng B.2 víi biÓu mÉu B cña h×nh 2
(xem 7.2.9).
B.1.4 TÝnh ®é lÖch chuÈn ( sij )
§é lÖch chuÈn ®−îc cho theo % khèi l−îng [%(m/m)], trong b¶ng B.3 víi biÓu mÉu C ë h×nh 2
(xem 7.2.10).
B.1.5 Xem xÐt sù nhÊt qu¸n vµ çc gi¸ trÞ bÊt th−êng
PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran víi n = 3 vµ p = 8 phßng thÝ nghiÖm cho çc gi¸ trÞ tíi h¹n 0,516 ®èi
víi 5% vµ 0,615 ®èi víi 1%.
Víi møc 1, gi¸ trÞ lín nhÊt cña s trong phßng thÝ nghiÖm 8:
∑ s 2 = 0,001 82; gi¸ trÞ thö nghiÖm = 0,347

víi møc 2, gi¸ trÞ lín nhÊt cña s trong phßng thÝ nghiÖm 5

Víi møc 3, gi¸ trÞ lín nhÊt cña s trong phßng thÝ nghiÖm 5:

víi møc 4, gi¸ trÞ lín nhÊt cña s trong phßng thÝ nghiÖm 4
∑ s 2 = 0,004 63: gi¸ trÞ thö nghiÖm = 0,310

B¶ng B.2 - Trung b×nh «: hµm l−îng l−u huúnh cña than ®¸
Phßng Møc j
thÝ nghiÖm 1 2 3 4
i y ij nij y ij nij y ij nij y ij nij
1 0,708 4 1,205 4 1,688 4 3,240 4

2 0,680 3 1,217 3 1,643 3 3,200 3
3 0,667 3 1,297 3 1,613 3 3,370 3
4 0,660 3 1,203 3 1,667 3 3,203 3
5 0,690 5 1,248 4 1,650 5 3,216 5
6 0,733 3 1,373 3 1,720 3 3,290 3
7 0,703 3 1,240 3 1,690 3 3,247 3
8 0,677 3 1,253 3 1,673 3 3,257 3
46
TCVN 6910-2: 2001
B¶ng B.3 - §é lÖch chuÈn: hµm l−îng l−u huúnh trong than ®¸
Phßng Møc j
ThÝ nghiÖm 1 2 3 4
i s ij nij s ij nij s ij nij s ij nij
1 0,005 4 0,021 4 0,010 4 0,028 4

2 0,010 3 0,006 3 0,006 3 0,000 3
3 0,021 3 0,015 3 0,006 3 0,010 3
4 0,010 3 0,025 3 0,012 3 0,038 3
5 0,019 5 0,043 4 0,032 5 0,038 5
6 0,006 3 0,015 3 0,017 3 0,020 3
7 0,012 3 0,035 3 0,010 3 0,021 3
8 0,025 3 0,042 3 0,006 3 0,006 3
x
1{ xx 1 x x xx
x
x
2 xxx 2{ xxx
3 xx x 3 x xx
4 xxx 4 xx x
x x
5{ x xxxx 5{ xx x
x
6{ xx 6 xx x
x x
7{ x x 7{ x x
8 x x x 8 xx x
0,65 0,70 0,75 0,80 m% 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 m%
m̂1 m̂2
H×nh B.1 - Hµm l−îng l−u huúnh H×nh B.2 - Hµm l−îng l−u huúnh
trong than ®¸, mÉu 1 trong than ®¸, mÉu 2
47
TCVN 6910-2: 2001
x x
1{ xxx 1{ x xx
x x
2{ xx 2{ x
x
x
3{ xx 3 xxx
x
4{ x x 4 x xx
5{ x x xxx 5 xxx xx
x
6{ x x 6 xxx
7 x xx 7 xx x
x x
8{ xx 8{ xx
1,50 1,55 1,60 1,65 1,70 1,75 1,80 1,85 m % 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 m %
m̂3 m̂4
H×nh B.3 - Hµm l−îng l−u huúnh H×nh B.4 - Hµm l−îng l−u huúnh
trong than ®¸, mÉu 3 trong than ®¸, mÉu 4
§iÒu ®ã chØ ra r»ng mét « ë møc 3 cã thÓ ®−îc coi nh− gi¸ trÞ t¶n m¹n, vµ ë ®ã kh«ng cã gi¸ trÞ
bÊt th−êng. gi¸ trÞ t¶n m¹n ®ã ®−îc gi÷ l¹i trong tÝnh to¸n tiÕp theo.
Çc phÐp kiÓm nghiÖm Grubb ®· ®−îc ¸p dông cho çc trung b×nh «, ®−a ra çc gi¸ trÞ trong
b¶ng B.4. ë ®ã kh«ng cã gi¸ trÞ t¶n m¹n hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng ®¬n. ë møc 2 vµ 4, çc kÕt qu¶
cao ®èi víi phßng thÝ nghiÖm 3 vµ 6 lµ gi¸ trÞ t¶n m¹n theo phÐp thö kÐp cao; chóng ®−îc gi÷ l¹i
trong ph©n tÝch.
B¶ng B.4 - øng dông phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho trung b×nh «
Møc §¬n thÊp §¬n cao KÐp thÊp KÐp cao KiÓu phÐp thö
1 1,24 1,80 0,539 0,298
2 0,91 2,09 0,699 0,108 PhÐp kiÓm
nghiÖm thèng kª
3 1,67 1,58 0,378 0,459
Grubb
4 0,94 2,09 0,679 0,132
Gi¸ trÞ t¶n m¹n 2,126 2,126 0,110 1 0,110 1 Gi¸ trÞ tíi h¹n
2,274 2,274 0,056 3 0,056 3 Grubb
Gi¸ trÞ bÊt th−êng
48
TCVN 6910-2: 2001
$ j , s r j vµ s Rj
B.1.6 TÝnh to¸n m
Çc ph−¬ng sai ®Þnh nghÜa ë 7.4.4 vµ 7.4.5 ®−îc tÝnh to¸n b»ng çch sö dông møc 1 lµm vÝ dô
nh− sau:
Sè çc phßng thÝ nghiÖm p = 8
T1 = ∑ ni yi = 18,642
T2 = ∑ ni ( yi )2 = 12,883 7
T3 = ∑ ni = 27
T4 = ∑ ni2 = 95
T5 = ∑(ni - 1)si2 = 0,004 411
T5
sr2 = = 0,000 232 2
T3 − p
 T2T3 − T12   T3 ( p − 1) 
s2L =  − sr2   2  = 0,000 460 3
 T3 ( p − 1)   T3 − T4 
sR2 = sL2 + sr2 = 0,000 692 5
T1
m$ = = 0,690 44
T3
sr = 0,015 24
sR = 0,026 32
ViÖc tÝnh to¸n cho çc møc 2,3 vµ 4 cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh t−¬ng tù ®Ó ®−a ra çc kÕt qu¶ trong
b¶ng B.5
B¶ng B.5 - Çc gi¸ trÞ tÝnh to¸n cña m

$ j , s r j vµ s Rj cho hµm l−îng l−u huúnh cña than ®¸
Møc j pj m$ j sr j sRj
1 8 0,690 0,015 0,026
2 8 1,252 0,029 0,061
3 8 1,667 0,017 0,035
4 8 3,250 0,026 0,058
B.1.7 Sù phô thuéc cña ®é chôm vµo m
Sù kiÓm tra çc sè liÖu trong b¶ng B5 kh«ng chØ ra bÊt cø sù phô thuéc nµo vµ çc gi¸ trÞ trung
b×nh cã thÓ ®−îc sö dông.
49
TCVN 6910-2: 2001
B.1.8 KÕt luËn
§é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o ph¶i tÝnh theo % khèi l−îng
§é lÖch chuÈn lÆp l¹i, s r = 0,022
§é lÖch chuÈn t¸i lËp, s R = 0,045
Çc gi¸ trÞ ®ã cã thÓ ®−îc ¸p dông trong ph¹m vi tõ 0,69% (m/m) ®Õn 3,25 % (m/m). Chóng
®−îc x¸c ®Þnh tõ çc thÝ nghiÖm ®ång møc gåm 8 phßng thÝ nghiÖm phñ ph¹m vi ®ã cña çc gi¸
trÞ, trong ®ã cã bèn gi¸ trÞ t¶n m¹n ®−îc ph¸t hiÖn vµ gi÷ l¹i.
B.2 - VÝ dô 2: §iÓm ho¸ mÒm cña nhùa (víi mét sè møc cã sè liÖu thiÕu)
B.2.1 C¬ së
a) Ph−¬ng ph¸p ®o
X¸c ®Þnh ®iÓm ho¸ mÒm cña nhùa b»ng vßng vµ b×nh cÇu.
b) Nguån
Çc ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn ®Ó thö nghiÖm nhùa ®−êng vµ çc s¶n phÈm cña nã; LÜnh vùc
vÒ nhùa; D·y ph−¬ng ph¸p No. PT3 sö dông glycerin trung tÝnh ( tµi liÖu tham kh¶o [5] trong
phô lôc C).
c) VËt liÖu
§−îc lùa chän tõ çc l« nhùa th−¬ng phÈm vµ ®−îc chuÈn bÞ theo ch−¬ng "mÉu thö'' cña lÜnh
vùc nhùa trong tµi liÖu tham kh¶o [5]
d) M« t¶
§©y lµ viÖc x¸c ®Þnh mét tÝnh chÊt, bao gåm viÖc ®o nhiÖt ®é theo ®é Celsius. 16 phßng thÝ
nghiÖm cïng hîp t¸c. TiÕn hµnh ®o 4 mÉu ë kho¶ng 87,5 o C; 92,5 o C; 97,5 o C vµ 102 o C ®Ó
phñ ®−îc ph¹m vi s¶n phÈm th−¬ng m¹i th«ng th−êng, nh−ng vËt liÖu ®−îc chän nh»m ®Ó
bao trïm ë møc 2 víi nhiÖt ®é trung b×nh kho¶ng 96 o C t−¬ng tù nh− ë møc 3. Phßng thÝ
nghiÖm 5 lóc ®Çu ¸p dông kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p cho mÉu thö ë møc 2 ( mÉu ®Çu tiªn ®·
®o) sau ®ã vËt liÖu cßn l¹i chØ ®ñ cho mét phÐp ®o. Phßng thÝ nghiÖm 8 kh«ng cßn mÉu thö
cho møc 1 (cã 2 mÉu ë møc 4).
e) BiÓu diÔn b»ng ®å thÞ
Çc sè thèng kª Mandel h vµ k ph¶i ®−îc vÏ thµnh ®å thÞ nh−ng trong vÝ dô nµy chóng ®−îc
bá qua ®Ó ®−a ra mét d¹ng tr×nh bµy çc sè liÖu b»ng s¬ ®å kh¸c. Çc ®å thÞ Mandel ®−îc
minh ho¹ vµ th¶o luËn ®Çy ®ñ trong vÝ dô ®−a ra ë B.3.
50
TCVN 6910-2: 2001
Sè liÖu gèc ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng B.6, theo ®é Celsius, ë biÓu mÉu A trong h×nh 2 (xem
7.2.8)
B¶ng B.6 - Sè liÖu gèc: ®iÓm ho¸ mÒm cña nhùa ( o C)
Phßng thÝ nghiÖm Møc j

i 1 2 3 4
1 91,0 97,0 96,5 104,0

89,6 97,2 97,0 104,0
2 89,7 98,5 97,2 102,6
89,8 97,2 97,0 103,6
3 88,0 97,8 94,2 103,0
87,5 94,5 95,8 99,5
4 89,2 96,8 96,0 102,5
88,5 97,5 98,0 103,5
5 89,0 97,2 98,2 101,0
90,0  98,5 100,2
6 88,5 97,8 99,5 102,2
90,5 97,2 103,2 102,0
7 88,9 96,6 98,2 102,8
88,2 97,5 99,0 102,2
8  96,0 98,4 102,6
 97,5 97,4 103,9
9 90,1 95,5 98,2 102,8
88,4 96,8 96,7 102,0
10 86,0 95,2 94,8 99,8
85,8 95,0 93,0 100,8
11 87,6 93,2 93,6 98,2
84,4 93,4 93,9 97,8
12 88,2 95,8 95,8 101,7
87,4 95,4 95,4 101,2
13 91,0 98,2 98,0 104,5
90,4 99,5 97,0 105,6
14 87,5 97,0 97,1 105,2
87,8 95,5 96,6 101,8
15 87,5 95,0 97,8 101,5
87,6 95,2 99,2 100,9
16 88,8 95,0 97,2 99,5
85,0 93,2 97,8 99,8
Chó thÝch - Kh«ng cã çc gi¸ trÞ t¶n m¹n hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª râ rµng
B.2.3 Trung b×nh cña «
Trung b×nh cña « ® −îc tr×nh bµy trong b¶ng B.7 theo ®é Celsius, trong biÓu mÉu B ë h×nh 2
(xem 7.2.9)
Nh÷ng sè liÖu nµy ®−îc tr×nh bµy b»ng ®å thÞ ë h×nh B.5
51
TCVN 6910-2: 2001
B.2.4 §é lÖch tuyÖt ®èi trong çc «
Trong vÝ dô nµy cã 2 kÕt qu¶ thö nghÖm cho tõng « vµ ®é lÖch tuyÖt ®èi cã thÓ ®−îc dïng ®Ó
thÓ hiÖn kh¶ n¨ng thay ®æi. §é lÖch tuyÖt ®èi trong çc « theo ®é Celsius, ®−îc ®−a ra ë b¶ng
B.8, theo biÓu mÉu C trong h×nh 2 (xem 7.2.10)
Nh÷ng sè liÖu nµy ®−îc tr×nh bµy b»ng ®å thÞ ë h×nh B.6
B¶ng B.7 - Trung b×nh cña «: ®iÓm ho¸ mÒm cña nhùa ( o C)

i 1 2 3 4
1 90,30 97,10 96,75 104,00
2 89,75 97,85 97,10 103,10
3 87,75 96,15 95,00 101,25
4 88,85 97,15 97,00 103,00
5 89,50  98,35 100,60
6 89,50 97,50 101,35 102,10
7 88,55 97,05 98,60 102,50
8  96,75 97,90 103,25
9 89,25 96,15 97,45 102,40
10 85,90 95,10 93,90 100,30
11 86,00 93,30 93,75 98,00
12 87,80 95,60 95,60 101,45
13 90,70 98,85 97,50 105,05
14 87,65 96,25 96,85 103,50
15 87,55 95,10 98,50 101,20
16 86,90 94,10 97,50 99,65
Chó thÝch - Gi¸ trÞ ®èi víi i = 5, j = 2 bÞ lo¹i bá (xem 7.4.3)1
B¶ng B.8 - §é lÖch tuyÖt ®èi trong ph¹m vi «: ®iÓm ho¸ mÒm cña nhùa ( o C)

i 1 2 3 4
1 1,4 0,2 0,5 0,0
2 0,1 1,3 0,2 1,0
3 0,5 3,3 1,6 3,5
4 0,7 0,7 2,0 1,0
5 1,0  0,3 0,8
6 2,0 0,6 3,7 0,2
7 0,7 0,9 0,8 0,6
8  1,5 1,0 1,3
9 1,7 1,3 1,5 0,8
10 0,2 0,2 1,8 1,0
11 3,2 0,2 0,3 0,4
12 0,8 0,4 0,4 0,5
13 0,6 1,3 1,0 1,1
14 0,3 1,5 0,5 3,4
15 0,1 0,2 1,4 0,6
16 3,8 1,8 0,6 0,3
52
TCVN 6910-2: 2001
øng dông phÐp kiÓm nghiÖm Cochran dÉn ®Õn çc gi¸ trÞ cña sè thèng kª kiÓm nghiÖm C ®−a ra
trong b¶ng B.9
Çc gi¸ trÞ tíi h¹n ( xem 8.1) ë møc 5% lµ 0,471 cho p = 15 vµ 0,452 cho p = 16, trong ®ã n = 2. Kh«ng
mét gi¸ trÞ t¶n m¹n nµo ®−îc chØ ra.
Çc phÐp kiÓm nghiÖm Grubb ®−îc ¸p dông cho trung b×nh cña «. Kh«ng mét gi¸ trÞ t¶n m¹n
®¬n hoÆc kÐp hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng nµo ®−îc t×m thÊy.
B.2.6 TÝnh m
$ j , s rj vµ s RJ
TÝnh theo 7.4.4 vµ 7.4.5
VÝ dô, sö dông møc 1, tÝnh nh− d−íi ®©y. §Ó lÊy trung b×nh dÔ dµng, tÊt c¶ çc sè liÖu ®Òu ®−îc
trõ ®i 80,000. Sö dông ph−¬ng ph¸p víi n = 2 phÐp lÆp l¹i ®èi víi tõng « .
Sè phßng thÝ nghiÖm p = 15
Sè phÐp lÆp l¹i n = 2
T2 = ∑ yi = 125,950 0
∑( yi )
2
T2 = = 1 087,977 5
T3 = ( yi1 - yi 2 )2 = 36,910 0
T3
sr2 = = 1,230 3
2p
 pT − T12  sr2
s2L =  2  − = 1,557 5
 p( p − 1)  2
sR2 = sL2 + sr2 = 2,787 8
T1
m$ = (thªm vµo 80,00) = 88,396 6
p
sr = 1,109 2
sR = 1,669 7
Çc gi¸ trÞ ë tÊt c¶ bèn møc ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng B.11
53
TCVN 6910-2: 2001
B¶ng B.9 - Çc gi¸ trÞ cña sè thèng kª thö nghiÖm Cochran, C
Møc j 1 2 3 4
C 0,391 (15) 0,424 (15) 0,434 (16) 0,380 (16)
Chó thÝch - Sè phßng thÝ nghiÖm ®−îc cho trong ngoÆc ®¬n
B¶ng B.10 - ¸p dông phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho trung b×nh «
Møc; n §¬n thÊp §¬n cao KÐp thÊp KÐp cao KiÓu phÐp thö
1; 15 1,69 1,56 0,546 0,662
2; 15 2,04 1,77 0,478 0,646 PhÐp kiÓm
3; 16 1,76 2,27 0,548 0,566 nghiÖm thèng kª
4; 16 2,22 1,74 0,500 0,672 Grubb
Gi¸ trÞ t¶n m¹n
n = 15 2,549 2,549 0,336 7 0,336 7 Gi¸ trÞ tíi h¹n
n = 16 2,585 2,585 0,360 3 0,360 3 Grubb
n = 15 2,806 2,806 0,253 0 0,253 0
n = 16 2,852 2,852 0,276 7 0,276 7
B¶ng B.11 - Çc gi¸ trÞ tÝnh ®−îc cña m

$ j s rj vµ s Rj ®èi víi ®iÓm ho¸ mÒm cña nhùa
Møc j pj m$ j ( o C) s rj s Rj
1 15 88,40 1,109 1,670

2 15 96,27 0,925 1,597
3 16 97,07 0,993 2,010
4 16 101,96 1,004 1,915
54
TCVN 6910-2: 2001
TÇn sè
Møc 4
Møc 3
Møc 2
Møc 1
NhiÖt ®é, o C
H×nh B.5 - §iÓm ho¸ mÒm cña nhùa: gi¸ trÞ trung b×nh
Møc 4
TÇn sè
Møc 3
Møc 2
Møc 1
NhiÖt ®é, o C
H×nh B.6 - §iÓm ho¸ mÒm cña nhùa: ®é lÖch tuyÖt ®èi trong ph¹m vi «
55
TCVN 6910-2: 2001
B.2.7 Sù phô thuéc cña ®é chôm vµo gi¸ trÞ m.
KiÓm tra nhanh b¶ng B.11 kh«ng thÊy sù phô thuéc râ rµng, trõ tr−êng hîp ®é t¸i lËp. Sù thay
®æi trong ph¹m vi gi¸ trÞ m, nÕu cã th× lµ qu¸ nhá cã thÓ bá qua. H¬n n÷a, xem xÐt trong ph¹m
vi nhá çc gi¸ trÞ cña m vµ b¶n chÊt cña phÐp ®o, th× sù phô thuéc vµo m khã cã thÓ x¶y ra. Nh−
vËy, cã thÓ yªn t©m kÕt luËn r»ng ®é chôm kh«ng phô thuéc vµo m trong ph¹m vi ®−îc c«ng bè
lµ bao trïm vËt liÖu th−¬ng m¹i th«ng th−êng. Nh− vËy çc gi¸ trÞ trung b×nh cã thÓ ®−îc coi lµ
gi¸ trÞ cuèi cïng cho ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp.
B.2.8 KÕt luËn
Trong thùc tÕ, çc gi¸ trÞ ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p cã thÓ xem lµ ®éc lËp víi møc cña vËt liÖu
vµ b»ng:
§é lÖch chuÈn lÆp l¹i: s r = 1,0 0 C
§é lÖch chuÈn t¸i lËp: s R = 1,8 0 C
B.3 VÝ dô 3: ChuÈn ®é dÇu Creosote b»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt. (víi mét sè møc cã sè
liÖu bÊt th−êng)
B.3.1 C¬ së
a) Nguån:
Çc ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn ®Ó thö nghiÖm nhùa ®−êng vµ çc s¶n phÈm cña nã; dÇu
Creosote; Ph−¬ng ph¸p sè hiÖu Co.18 (tµi liÖu tham kh¶o [5] trong phô lôc C).
b) VËt liÖu:
§−îc chän tõ çc l« th−¬ng phÈm cña dÇu Creosote ®−îc tËp hîp vµ chuÈn bÞ theo quy ®Þnh
trong ch−¬ng “MÉu thö” thuéc lÜnh vùc dÇu creosote cña tµi liÖu tham kh¶o [5].
c) M« t¶:
Lµ ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn cho çc phÐp ph©n tÝch ho¸, bao hµm viÖc chuÈn ®é b»ng
ph−¬ng ph¸p nhiÖt, víi nh÷ng kÕt qu¶ diÔn t¶ theo phÇn tr¨m khèi l−îng. 9 phßng thÝ nghiÖm
tham gia ®o lÆp l¹i 5 mÉu. Çc mÉu ®o ®−îc chän sao cho bao trïm ®−îc ph¹m vi çc lo¹i
dÇu th−êng dïng trong th−¬ng m¹i. Chóng ®−îc chän ë çc møc xÊp xØ 4, 8, 12, 16, 20 [%
(m/m)]. Th«ng th−êng nh÷ng kÕt qu¶ ®−îc ghi l¹i chØ lÊy ®Õn 1 ch÷ sè thËp ph©n, nh−ng ®èi
víi thÝ nghiÖm nµy th× çc thao t¸c viªn ®−îc h−íng dÉn lÊy ®Õn 2 sè thËp ph©n.
56
TCVN 6910-2: 2001
Sè liÖu gèc ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 6.12, theo % khèi l−îng, víi biÓu mÉu A cña h×nh 2 (xem
7.2.8). KÕt qu¶ thö nghiÖm ë phßng thÝ nghiÖm 1 lu«n lu«n cao h¬n vµ ë mét sè møc cao h¬n râ
rÖt so víi kÕt qu¶ cña çc phßng kh¸c.
KÕt qu¶ thö nghiÖm thø 2 ë phßng thÝ nghiÖm 6 t¹i møc 5 cßn ch−a chÝnh x¸c; gi¸ trÞ ®−îc ghi l¹i
cã thÓ sÏ phï hîp h¬n ë møc 4.
Nh÷ng vÊn ®Ò nµy sÏ ®−îc tiÕp tôc th¶o luËn thªm ë phÇn B.3.5.
B¶ng B.12 - Sè liÖu gèc: ChuÈn ®é dÇu creosote b»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt
Phßng thÝ Møc j

nghiÖm i 1 2 3 4 5
1 4,44 4,39 9,34 9,34 17,40 16,90 19,23 19,23 24,28 24,00
2 4,03 4,23 8,42 8,33 14,42 14,50 16,06 16,22 20,40 19,91
3 3,70 3,70 7,60 7,40 13,60 13,60 14,50 15,10 19,30 19,70
4 4,10 4,10 8,93 8,80 14,60 14,20 15,60 15,50 20,30 20,30
5 3,97 4,04 7,89 8,12 13,73 13,92 15,54 15,78 20,53 20,88
6 3,75 4,03 8,76 9,24 13,90 14,06 16,42 16,58 18,56 16,58
7 3,70 3,80 8,00 8,30 14,10 14,20 14,90 16,00 19,70 20,50
8 3,91 3,90 8,04 8,07 14,84 14,84 15,41 15,22 21,10 20,78
9 4,02 4,07 8,44 8,17 14,24 14,10 15,14 15,44 20,71 21,66
B¶ng B.13 - Trung b×nh cña «: ChuÈn ®é dÇu creosote b»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt
Phßng thÝ Møc j

nghiÖm i 1 2 3 4 5
1 4,415 9,340 17,150 ** 19,230 ** 24,140 *
2 4,130 8,375 14,460 16,140 20,155
3 3,700 7,500 13,600 14,800 19,500
4 4,100 8,865 14,400 15,550 20,300
5 4,005 8,005 13,825 15,660 20,705
6 3,890 9,000 13,980 16,500 17,570
7 3,750 8,150 14,150 15,450 20,100
8 3,905 8,055 14,840 15,315 20,940
9 4,045 8,305 14,170 15,290 21,185
* Coi nh− gi¸ trÞ t¶n m¹n
** Coi nh− gi¸ trÞ bÊt th−êng thèng kª
B.3.3 Trung b×nh cña «
Trung b×nh cña « ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng B.13, theo % khèi l−îng, víi biÓu mÉu B cña h×nh 2
(xem 7.2.9).
57
TCVN 6910-2: 2001
B.3.4 §é lÖch tuyÖt ®èi trong ph¹m vi çc «
§é lÖch tuyÖt ®èi trong ph¹m vi çc « ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng B.14, ký hiÖu lµ w Þj , theo %
khèi l−îng, víi biÓu mÉu C trong h×nh 2 (xem 7.2.10).
TÝnh çc sè Mandel h vµ k (xem 7.3.1) cho çc gi¸ trÞ trong b¶ng B.7 vµ B.8. Hµng ngang cña
b¶ng thÓ hiÖn çc chØ sè Mandel t−¬ng øng lÊy tõ 8.3.
§å thÞ h (h×nh B.7) chØ râ phßng thÝ nghiÖm sè 1 ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm cao h¬n
nhiÒu so víi nh÷ng phßng thÝ nghiÖm kh¸c ë cïng møc. Nh÷ng kÕt qu¶ nh− vËy ®ßi hái nhãm
trong Héi ®ång ®ang thùc hiÖn viÖc nghiªn cøu liªn phßng ph¶i l−u ý. NÕu kh«ng t×m ®−îc sù lý
gi¶i nµo cho çc kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy th× çc thµnh viªn cña héi ®ång cÇn ®−a ra sù ®¸nh gi¸
cña m×nh dùa trªn c¬ së nh÷ng xem xÐt bæ sung vµ phi thèng kª ®Ó quyÕt ®Þnh gi÷ hay lo¹i bá
phßng thÝ nghiÖm ®ã trong viÖc tÝnh çc gi¸ trÞ ®é chôm.
§å thÞ k (h×nh B.8) chØ ra sù thay ®æi t−¬ng ®èi lín gi÷a çc kÕt qu¶ thùc nghiÖm lÆp l¹i ®èi víi
phßng thÝ nghiÖm 6 vµ 7. Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy kh«ng cho thÊy râ cÇn cã
hµnh ®éng cô thÓ nµo ngo¹i trõ viÖc t×m kiÕm nh÷ng sù lý gi¶i cã thÓ cã vµ , nÕu cÇn thiÕt, biÖn
ph¸p xö lý ®èi víi nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy.
¸p dông phÐp kiÓm nghiÖm Cochran ®−îc kÕt qu¶ sau:
ë møc 4, ®é lÖch tuyÖt ®èi 1,10 cho gi¸ trÞ thèng kª thö nghiÖm lµ 1.10 2 / 1,8149 = 0,667.
ë møc 5, ®é lÖch tuyÖt ®èi 1,98 cho gi¸ trÞ thèng kª thö nghiÖm lµ 1,98 2 /6,1663=0,636.
Víi p = 9, gi¸ trÞ tíi h¹n cho phÐp kiÓm nghiÖm Cochran lµ 0,638 víi 5%, vµ 0,754 víi 1%.
Gi¸ trÞ 1,10 ë møc 4 râ rµng lµ mét gi¸ trÞ t¶n m¹n, vµ gi¸ trÞ 1,98 ë møc 5 qu¸ gÇn 5% ®Õn møc
còng cã thÓ lµ mét gi¸ trÞ t¶n m¹n. V× hai gi¸ trÞ trªn hoµn toµn kh¸c víi tÊt c¶ nh÷ng gi¸ trÞ
kh¸c, vµ v× sù cã mÆt cña chóng cã ¶nh h−ëng ®Õn sè chia dïng sè thèng kª cña phÐp kiÓm
nghiÖm Cochran nªn chóng bÞ coi lµ çc gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ ®−îc ®¸nh dÊu b»ng dÊu hoa thÞ.
Tuy nhiªn kh«ng ®ñ lý lÏ ®Ó lo¹i bá chóng mÆc dï ®å thÞ sè Mandel k còng lµm t¨ng sù nghi ngê
®èi víi çc gi¸ trÞ ®ã.
¸p dông phÐp kiÓm nghiÖm Grubb ®èi víi çc gi¸ trÞ trung b×nh cña « cho çc kÕt qu¶ tr×nh bµy
trong b¶ng B.15.
Víi møc 3 vµ 4, v× phÐp thö ®¬n Grubb chØ ra mét gi¸ trÞ bÊt th−êng nªn kh«ng ¸p dông phÐp
thö kÐp (xem 7.3.4).
Çc gi¸ trÞ trung b×nh cña « ®èi víi phßng thÝ nghiÖm 1 ë møc 3 vµ 4 lµ nh÷ng gi¸ trÞ bÊt th−êng.
Gi¸ trÞ trung b×nh cña « ®èi víi phßng thÝ nghiÖm nµy ë møc 5 còng cao. §iÒu nµy ®−îc chØ ra
râ rµng trªn ®å thÞ sè Mandel h (h×nh B.7).
58
TCVN 6910-2: 2001
T×m hiÓu thªm sÏ nhËn thÊy Ýt nhÊt lµ mét trong çc mÉu cña phßng thÝ nghiÖm 6, møc 5, cã thÓ
®Õn tõ møc 4 do nhÇm lÉn. V× ®é lÖch tuyÖt ®èi ë « nµy lµ ®¸ng nghi ngê nªn ®· quyÕt ®Þnh lµ
cÆp kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy cã thÓ ph¶i lo¹i bá. Kh«ng dùa vµo cÆp gi¸ trÞ ®ã còng thÊy kÕt qu¶
thö nghiÖm t¹i phßng thÝ nghiÖm 1 ë møc 5 lµ ®¸ng nghi ngê.
B¶ng B.14 - Ph¹m vi «: ChuÈn ®é dÇu Creosote b»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt

i 1 2 3 4 5
1 0,05 0,00 0,50 0,00 0,28
2 0,20 0,09 0,08 0,16 0,49
3 0,00 0,20 0,00 0,60 0,40
4 0,00 0,13 0,40 0,10 0,00
5 0,07 0,23 0,19 0,24 0,35
6 0,28 0,48 0,16 0,16 1,98*
7 0,10 0,30 0,10 1,10* 0,80
8 0,01 0,03 0,00 0,19 0,32
9 0,05 0,27 0,14 0,30 0,95
* Coi nh− gÝa trÞ t¶n m¹n
V× çc kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy ®· quyÕt ®Þnh lo¹i cÆp kÕt qu¶ thö nghiÖm cña phßng thÝ nghiÖm
6 ë møc 5 do kh«ng râ vËt liÖu g× ®· ®−îc ®o vµ lo¹i bá tÊt c¶ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña
phßng thÝ nghiÖm 1 nh− lµ kÕt qu¶ cña mét phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng.
Bá qua nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy, sè thèng kª cña phÐp kiÓm nghiÖm Cochran ë møc 4
sau ®ã ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ tíi h¹n cña 8 phßng thÝ nghiÖm (0,680 ë møc 5%). Nã kh«ng
xuÊt hiÖn l©u h¬n nh− lµ mét gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ ®· ®−îc gi÷ l¹i.
B¶ng B.15 - øng dông phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho çc trung b×nh «
Møc §¬n thÊp §¬n cao KÐp thÊp KÐp cao KiÓu phÐp thö
1 1,36 1,95 0,502 0,356
2 1,57 1,64 0,540 0,395 PhÐp kiÓm
3 0,86 2,50   nghiÖm thèng kª
4 0,91 2,47   Grubb
5 1,70 2,10 0,501 0,318
Gi¸ trÞ t¶n m¹n 2,215 2,215 0,149 2 0,149 2 Gi¸ trÞ tíi h¹n
2,387 2,387 0,085 1 0,085 1 Grubb
59
TCVN 6910-2: 2001
Thèng kª Mandel, h
Phßng thÝ nghiÖm i
H×nh B.7 - ChuÈn ®é dÇu creosote: Sè thèng kª Mandel nhÊt qu¸n gi÷a çc phßng thÝ
nghiÖm, h, ®−îc nhãm l¹i theo çc phßng thÝ nghiÖm
Thèng kª Mandel, k
Phßng thÝ nghiÖm i
H×nh B.8 - ChuÈn ®é dÇu creosote: Sè thèng kª Mandel nhÊt qu¸n gi÷a çc phßng thÝ
nghiÖm, k, ®−îc nhãm l¹i theo çc phßng thÝ nghiÖm
60
TCVN 6910-2: 2001
B.3.6 TÝnh m
$ j , s rj vµ s Rj
Çc gi¸ trÞ m

$ j , s rj vµ s Rj ®−îc tÝnh to¸n kh«ng sö dông çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña phßng thÝ
nghiÖm 1 vµ cÆp kÕt qu¶ thö nghiÖm cña phßng thÝ nghiÖm 6, møc 5, ®−îc ®−a ra trong b¶ng
B.16, víi ®¬n vÞ lµ % cña khèi l−îng, ®· ®−îc tÝnh to¸n nh− trong 7.4.4 vµ 7.4.5.
B.3.7 Sù phô thuéc cña ®é chôm vµo m
Theo b¶ng B.16, râ rµng lµ ®é lÖch chuÈn cã xu h−íng t¨ng theo çc gÝa trÞ m, do vËy cã thÓ
cho phÐp thiÕt lËp mét d¹ng nµo ®ã mèi quan hÖ hµm sè. Sù nh×n nhËn nµy ®−îc nhµ ho¸ häc
quen thuéc víi ph−¬ng ph¸p ®o ñng hé . Nhµ ho¸ häc còng cho r»ng ®é chôm cã kh¶ n¨ng phô
thuéc vµo møc.
Çc tÝnh to¸n cÇn thiÕt ®Ó x¸c ®Þnh mèi quan hÖ hµm sè kh«ng ®−îc ®−a ra ë ®©y v× chóng ®·
®−îc tr×nh bµy mét çch chi tiÕt cho s r trong 7.5.9 . Çc gi¸ trÞ s rj vµ s R j ®−îc vÏ thµnh ®å thÞ
theo m̂ j trong h×nh B.9 .
Theo h×nh B.9 râ rµng lµ gi¸ trÞ ë møc 3 rÊt ph©n t¸n vµ kh«ng thÓ c¶i thiÖn b»ng bÊt kú quy
tr×nh nµo kh¸c (xem 7.5.2).
§èi víi ®é lÆp l¹i, ®−êng th¼ng ®i qua ®iÓm gèc lµ tho¶ ®¸ng.
§èi víi ®é t¸i lËp, tÊt c¶ ba ®−êng ®Òu cho thÊy lµ phï hîp tho¶ ®¸ng víi sè liÖu, quan hÖ III
cho thÊy lµ phï hîp nhÊt.
Ng−êi nµo quen thuéc víi nh÷ng yªu cÇu cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn dµnh cho dÇu
creosote cã thÓ lùa chän mèi quan hÖ thÝch hîp nhÊt.
B.3.8 Çc gi¸ trÞ cuèi cïng cña ®é chôm
Gi¸ trÞ cuèi cïng ®−îc lµm trßn mét çch ®óng ®¾n, ph¶i lµ:
§é lÖch chuÈn lÆp l¹i s r = 0,019 m
§é lÖch chuÈn t¸i lËp s R = 0,086 + 0,030 m hoÆc s R = 0,078 m 0,72
B.3.9 KÕt luËn
Kh«ng cã lý do vÒ mÆt thèng kª nµo ®Ó −u tiªn mét trong hai ph−¬ng tr×nh ®èi víi s R trong
B.3.8. Héi ®ång cÇn quyÕt ®Þnh dïng ph−¬ng tr×nh nµo.
Nguyªn nh©n cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm bÊt th−êng t¹i phßng thÝ nghiÖm 1 cÇn ®−îc ph¸t
hiÖn.
ThÝ nghiÖm ®é chôm nµy cã vÎ nh− kh«ng tho¶ ®¸ng. Mét trong chÝn phßng thÝ nghiÖm bÞ lo¹i bá
nh− mét gi¸ trÞ bÊt th−êng, mét phßng thÝ nghiÖm kh¸c ®· thö nghiÖm mét mÉu sai. VËt liÖu cho
61
TCVN 6910-2: 2001
møc 3 chän sai, cã gi¸ trÞ gÇn gièng nh− møc 4 thay v× ph¶i n»m gi÷a çc møc 2 vµ 4. H¬n thÕ
n÷a, vËt liÖu cho møc 3 cã vÎ nh− kh¸c vÒ b¶n chÊt, cã lÏ thuÇn khiÕt h¬n so víi vËt liÖu kh¸c.
Tèt nhÊt nªn lÆp l¹i thÝ nghiÖm nµy, víi sù cÈn thËn h¬n khi lùa chän vËt liÖu cho çc møc kh¸c
nhau.
B¶ng B.16- Çc gi¸ trÞ tÝnh ®−îc cña m

$ j , s rj vµ s Rj cho chuÈn ®é dÇu creosote b»ng
ph−¬ng ph¸p nhiÖt
Møc j pj m$ j s rj s Rj
1 8 3,94 0,092 0,171

2 8 8,28 0,179 0,498
3 8 14,18 0,127 0,400
4 8 15,59 0,337 0,579
5 7 20,41 0,393 0,637
H×nh B.9 - §å thÞ cña s rj vµ s Rj ®èi víi m

$ j víi çc sè liÖu trong b¶ng B.16, chØ ra mèi quan
hÖ hµm sè thÝch hîp trong 7.5 tõ nh÷ng sè liÖu nµy
62
TCVN 6910-2: 2001
Phô lôc C
(tham kh¶o)
Tµi liÖu tham kh¶o
[1] ISO Guide 33:1989, Uses of certified reference materials.
[2] ISO Guide 35:1989, Certification of reference materials - General and statistical principles.
[3] ASTM E691-87, Standard Practice for Conducting an Interlaboratory Study to Determine the
Precision of a Test Method American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, USA.
[4] grubbs, f.e and BECK, G. Extension of sample sizes and percentage points for significance
tests of outlying observations. Technometrics, 14. 1972, pp. 847-854.
[5] ″Standard Methods for Testing Tar and its Products″. 7th Ed Standardisation of Tar Products Tests
Committee. 1979.
[6] TOMKINS, S.S Industrial and Engineering Chemistry (Analytical edition), 14 1942, pp. 141-145.
[7] GRUBBS, F.E Procedures for detecting outlying observations in samples. Technometrics, 11,
1969, pp. 1-21.
[8] ISO 3534-2:1993, Statistics - Vocabulary and symbols - Part 2: Statistical quality control.
[9] ISO 3534-3:1985, Statistics - Vocabulary and symbols - Part 3: Design of experiments
[10] TCVN 6910 - 3 : 2001, §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o -
PhÇn 3 : Çc th−íc ®o trung gian ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.
PhÇn 4 : Çc ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.
PhÇn 5 : Çc ph−¬ng ph¸p kh¸c x¸c ®Þnh ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.
PhÇn 6 : Sö dông çc gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ.
63

Ti U Chuèn Viöt Nam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ti U Chuèn Viöt Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

tCvn Tiªu chuÈn ViÖt Nam

TCVN 6910 – 2 : 2001

§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña

ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o −

PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i

vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

Lêi nãi ®Çu

TCVN 6910 − 2 : 2001 do Tiªu ban kü thuËt tiªu chuÈn TCVN/TC69/SC6

Lêi giíi thiÖu ..................................................................................................................... 4

Lêi giíi thiÖu

- PhÇn 1: Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung

- PhÇn 6: Sö dông c¸c gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ

§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results −

1.1 Tiªu chuÈn nµy

2 Tiªu chuÈn viÖn dÉn

Nh÷ng ký hiÖu sö dông trong TCVN 6910 ë phô lôc A.

4 ¦íc l−îng c¸c tham sè trong m« h×nh c¬ së

m lµ trung b×nh chung (kú väng);

sR2 lµ −íc l−îng cña ph−¬ng sai t¸i lËp:

sR2 = sL2 + sr2 ..... (1)

5 Yªu cÇu ®èi víi thÝ nghiÖm ®é chôm

5.1 Bè trÝ thÝ nghiÖm

5.2 TuyÓn chän c¸c phßng thÝ nghiÖm

5.3 ChuÈn bÞ vËt liÖu

PhiÕu hái vÒ tham gia nghiªn cøu liªn phßng

Cã Kh«ng (®¸nh dÊu vµo « thÝch hîp)

2. Lµ ng−êi tham gia, chóng t«i hiÓu r»ng:

6 Nh©n sù trong thÝ nghiÖm ®é chôm

6.1 Héi ®ång

6.1.2 NhiÖm vô cña héi ®ång gåm:

a) LËp kÕ ho¹ch vµ ®iÒu phèi thÝ nghiÖm;

c) ChØ ®Þnh ng−êi thùc hiÖn nhiÖm vô thèng kª;

d) ChØ ®Þnh ng−êi thùc hiÖn nhiÖm vô ®iÒu hµnh;

6.2 NhiÖm vô thèng kª

b) Ph©n tÝch sè liÖu;

6.3 NhiÖm vô ®iÒu hµnh

6.3.2 NhiÖm vô cña ng−êi ®iÒu hµnh lµ:

f) Gi¸m s¸t ®Ó thêi gian biÓu ®−îc duy tr×;

6.4 Gi¸m s¸t viªn

6.4.2 NhiÖm vô cña ng−êi gi¸m s¸t lµ:

e) Ngµy nhËn ®−îc mÉu;

f) Ngµy mÉu ®−îc ®o;

g) Th«ng tin vÒ thiÕt bÞ sö dông, nÕu liªn quan;

h) Mäi th«ng tin cã liªn quan kh¸c.

6.5 Thao t¸c viªn

6.5.4 NhiÖm vô cña thao t¸c viªn lµ:

a) Thùc hiÖn c¸c phÐp ®o theo ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn;

7 Ph©n tÝch thèng kª thÝ nghiÖm ®é chôm

7.1 Xem xÐt ban ®Çu

- Ph−¬ng sai lÆp l¹i sr2

- Ph−¬ng sai gi÷a c¸c phßng thÝ nghiÖm sL2

- Ph−¬ng sai t¸i lËp sR2 = sr2 + sL2

- Gi¸ trÞ trung b×nh m.

7.2 LËp b¶ng kÕt qu¶ vµ ghi chÐp

7.2.2 Sè liÖu thõa

7.2.3 Sè liÖu thiÕu

7.2.4 Gi¸ trÞ bÊt th−êng

7.2.5 Phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng

7.2.6 Sè liÖu sai

7.2.8 KÕt qu¶ thö nghiÖm gèc

Xem biÓu mÉu A trong h×nh 2, trong ®ã:

Chóng ®−îc tÝnh tõ biÓu mÉu A nh− sau: