tCvn Tiªu chuÈn ViÖt Nam

TCVN 6910 – 4 : 2001

§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng

ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o −

PhÇn 4: C¸c ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é

®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results
Part 4: Basic methods for the determination of the trueness
of a standard measurement method

Hµ Néi – 2001
TCVN 6910-4: 2001

Lêi nãi ®Çu

TCVN 6910 − 4 : 2001 hoµn toµn t−¬ng ®−¬ng víi ISO 5725 − 4 : 1994.

C¸c phô lôc A cña tiªu chuÈn nµy lµ quy ®Þnh, phô lôc B, C vµ D chØ ®Ó tham kh¶o.

TCVN 6910 − 4 : 2001 do Tiªu ban kü thuËt tiªu chuÈn TCVN/TC69/SC6

Ph−¬ng ph¸p vµ kÕt qu¶ ®o biªn so¹n, Tæng côc Tiªu chuÈn §o l−êng
ChÊt l−îng ®Ò nghÞ, Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng ban hµnh.

2
 TCVN 6910-4: 2001

Lêi giíi thiÖu

0.0 TCVN 6910-4: 2001 lµ mét phÇn cña TCVN 6910, bé tiªu chuÈn nµy gåm 6 phÇn d−íi tªn chung “
§é chÝnh x¸c ( ®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o”:

- PhÇn 1: Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung

- PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

- PhÇn 3: C¸c th−íc ®o trung gian ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

- PhÇn 4: C¸c ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

- PhÇn 5: C¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

- PhÇn 6: Sö dông c¸c gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ

0.1 TCVN 6910 sö dông hai thuËt ng÷ “®é ®óng” vµ “®é chôm” ®Ó diÔn t¶ ®é chÝnh x¸c cña mét
ph−¬ng ph¸p ®o. “§é ®óng“ chØ sù gÇn nhau gi÷a trung b×nh sè häc cña mét sè lín kÕt qu¶ thö nghiÖm
vµ gi¸ trÞ thùc hoÆc gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn. “§é chôm” chØ sù gÇn nhau gi÷a c¸c kÕt qu¶ thö
nghiÖm.

0.2 Sù xem xÐt tæng qu¸t vÒ c¸c ®¹i l−îng nµy ®−îc cho trong TCVN 6910-1 vµ do vËy kh«ng ®−îc
nh¾c l¹i trong tiªu chuÈn nµy. TCVN 6910-1 nªn ®−îc ®äc kÕt hîp cïng víi tÊt c¶ c¸c phÇn kh¸c cña
TCVN 6910, kÓ c¶ tiªu chuÈn nµy, bëi v× nã ®−a ra c¸c ®Þnh nghÜa c¬ b¶n vµ c¸c nguyªn t¾c chung.

0.3 “§é ®óng” cña mét ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc quan t©m khi cã thÓ h×nh dung vÒ gi¸ trÞ thùc cña mét
®Æc tÝnh ®ang ®−îc ®o. Tuy nhiªn, ®èi víi mét sè ph−¬ng ph¸p ®o, gi¸ trÞ thùc kh«ng thÓ biÕt mét c¸ch
chÝnh x¸c, nã cã thÓ cã mét gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn cho ®Æc tÝnh ®ang ®−îc ®o; vÝ dô, cã thÓ
sö dông c¸c mÉu chuÈn thÝch hîp hoÆc cã thÓ thiÕt lËp gi¸ trÞ quy chiÕu b»ng c¸ch quy vÒ mét ph−¬ng
ph¸p ®o kh¸c hoÆc b»ng sù chuÈn bÞ mét mÉu ®· biÕt. §é ®óng cña mét ph−¬ng ph¸p ®o cã thÓ ®−îc
ph¸t hiÖn b»ng viÖc so s¸nh gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn víi møc cña c¸c kÕt qu¶ ®−îc cho bëi
ph−¬ng ph¸p ®o. §é ®óng th−êng ®−îc diÔn t¶ b»ng ®é chÖch. §é chÖch cã thÓ xuÊt hiÖn, vÝ dô, trong
c¸c ph©n tÝch ho¸ häc nÕu ph−¬ng ph¸p ®o kh«ng chiÕt suÊt hÕt ®−îc toµn bé mét nguyªn tè, hoÆc nÕu
tån t¹i mét nguyªn tè c¶n trë viÖc x¸c ®Þnh nguyªn tè kh¸c.

0.4 Hai th−íc ®o ®é ®óng ®Òu ®−îc quan t©m vµ xem xÐt ®Õn trong tiªu chuÈn nµy .

a) §é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o: ®©y lµ kh¶ n¨ng mµ ph−¬ng ph¸p ®o cã thÓ g©y ra ®é chÖch, nã
tån t¹i ë bÊt cø ®©u vµ bÊt cø khi nµo mµ phÐp ®o ®−îc thùc hiÖn, sau n÷a nã sÏ lµ ®iÒu cèt yÕu
®Ó xem xÐt "®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o" (nh− ®· ®Þnh nghÜa trong TCVN 6910-1). Nh÷ng sù
®ßi hái nµy cña mét thÝ nghiÖm liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu phßng thÝ nghiÖm nh− ®· diÔn t¶ trong
TCVN 6910-2.

3
TCVN 6910-4: 2001

b) §é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm: c¸c phÐp ®o trong mét phßng thÝ nghiÖm ®¬n lÎ cã thÓ g©y ra
®é chÖch phßng thÝ nghiÖm (nh− ®Þnh nghÜa trong TCVN 6910-1). NÕu ®−îc ®Ò nghÞ thùc hiÖn
mét thÝ nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm th× cã thÓ nhËn ra r»ng sù ®¸nh gi¸ ®ã
chØ cã gi¸ trÞ ë thêi ®iÓm thÝ nghiÖm. H¬n n÷a, viÖc kiÓm tra th−êng xuyªn ®ßi hái sù ¶nh h−ëng
cña phßng thÝ nghiÖm ®ã kh«ng biÕn ®æi, ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc diÔn t¶ trong TCVN 6910-6 cã
thÓ dïng ®èi víi ph−¬ng ph¸p nµy.

4
tiªu chuÈn viÖt nam TCVN 6910-4: 2001

§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt

qu¶ ®o −
PhÇn 4: C¸c ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é ®óng cña ph−¬ng
ph¸p ®o tiªu chuÈn

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results −

Part 4: Basic methods for the determination of the trueness of a standard measurement method

1 Ph¹m vi ¸p dông

1.1 Tiªu chuÈn nµy ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n vÒ sù ®¸nh gi¸ ®é chÖch cña mét ph−¬ng ph¸p
®o vµ ®é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm khi mét ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc ¸p dông.

1.2 Tiªu chuÈn nµy cã liªn quan chÆt chÏ víi c¸c ph−¬ng ph¸p ®o mµ t¹o ra c¸c phÐp ®o trªn mét
thang chia ®é liªn tôc cho mét gi¸ trÞ ®¬n lÎ nh− lµ mét kÕt qu¶ thö nghiÖm, mÆc dï gi¸ trÞ ®¬n lÎ cã thÓ
lµ mét kÕt qu¶ tÝnh to¸n tõ mét nhãm quan tr¾c.

1.3 §Ó c¸c phÐp ®o cïng thùc hiÖn mét c¸ch gièng nhau, ®iÒu chñ yÕu lµ ph−¬ng ph¸p ®o ph¶i ®−îc
chuÈn ho¸. TÊt c¶ c¸c phÐp ®o ph¶i thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p chuÈn ®ã.

1.4 C¸c gi¸ trÞ ®é chÖch cho ta sù ®¸nh gi¸ vÒ sè l−îng kh¶ n¨ng cña mét ph−¬ng ph¸p ®o cho kÕt
qu¶ chÝnh x¸c (®óng). Khi mét gݸ trÞ ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o ®· ®−îc x¸c ®Þnh cïng víi kÕt qu¶
thö nghiÖm thu ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p ®o ®ã, cã mét hµm ý lµ c¸c ®Æc tÝnh gièng nhau sÏ ®−îc ®o
b»ng c¸c c¸ch nh− nhau.

1.5 Tiªu chuÈn nµy chØ ®−îc ¸p dông nÕu gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp nhËn cã thÓ ®−îc thiÕt lËp nh−
mét gi¸ trÞ thùc qui −íc, vÝ dô b»ng c¸c chuÈn ®o l−êng hoÆc c¸c mÉu chuÈn thÝch hîp hoÆc b»ng sù ®Ò
cËp tíi mét ph−¬ng ph¸p ®o qui chiÕu, hoÆc sù chuÈn bÞ mét mÉu cho tr−íc.

C¸c mÉu chuÈn cã thÓ lµ:

a) nh÷ng mÉu chuÈn ®· ®−îc chøng nhËn;

5
TCVN 6910-4: 2001

b) c¸c vËt liÖu ®· ®−îc s¶n xuÊt v× môc ®Ých cña thÝ nghiÖm víi c¸c ®Æc tÝnh ®· biÕt; hoÆc

c) c¸c vËt liÖu cã c¸c ®Æc tÝnh ®· ®−îc thiÕt lËp b»ng c¸c phÐp ®o sö dông mét ph−¬ng ph¸p ®o
kh¸c cã ®é chÖch kh«ng ®¸ng kÓ.

1.6 Tiªu chuÈn nµy chØ xÐt c¸c tr−êng hîp khi chØ cÇn −íc l−îng ®é chÖch ë mét møc t¹i mét thêi
®iÓm. Nã kh«ng ®−îc ¸p dông nÕu ®é chÖch trong phÐp ®o mét ®Æc tÝnh bÞ t¸c ®éng bëi møc cña ®Æc
tÝnh thø hai (tøc lµ nã kh«ng xÐt ®Õn c¸c t−¬ng t¸c). Sù so s¸nh ®é ®óng cña hai ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc
tr×nh bµy trong TCVN 6910-6

Chó thÝch 1 - Trong tiªu chuÈn nµy, ®é chÖch ®−îc coi lµ chØ ë mét møc t¹i mét thêi ®iÓm. Do ®ã chØ
sè j cho møc ®· ®−îc bá qua.

2 Tiªu chuÈn viÖn dÉn

ISO 3534-1: 1993 Thèng kª häc - Tõ vùng vµ ký hiÖu - PhÇn 1: ThuËt ng÷ vÒ thèng kª vµ x¸c suÊt
th«ng th−êng.

TCVN 6910-1: 2001 §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o - PhÇn 1:
Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung.

TCVN 6910-2: 2001 §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o - PhÇn 2:
Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.

3 §Þnh nghÜa

C¸c ®Þnh nghÜa ®· ®−îc ®−a ra trong ISO 3534-1 vµ TCVN 6910-1 sÏ ®−îc ¸p dông vµo tiªu chuÈn
nµy.

C¸c ký hiÖu sö dông trong TCVN 6910 ®−îc ®−a vµo phô lôc A

4 X¸c ®Þnh ®é chÖch cña mét ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn b»ng mét thÝ nghiÖm
liªn phßng

4.1 M« h×nh thèng kª

Trong m« h×nh c¬ së ®−îc m« t¶ ë 5.1 cña TCVN 6910-1: 2001, trung b×nh chung m cã thÓ ®−îc thay
thÕ b»ng:

m=µ+δ (1)

trong ®ã

µ lµ gi¸ trÞ qui chiÕu ®· ®−îc chÊp nhËn cña ®¹i l−îng ®o

δ lµ ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o

6
 TCVN 6910-4: 2001

M« h×nh ®ã trë thµnh

y=µ+δ+B+e (2)

Ph−¬ng tr×nh (2) ®−îc sö dông khi cÇn t×m δ. B ë ®©y lµ thµnh phÇn cña ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm,
tøc lµ thµnh phÇn cña mét kÕt qu¶ thö nghiÖm thÓ hiÖn ë sù biÕn ®æi gi÷a c¸c phßng thÝ nghiÖm

§é chÖch phßng thÝ nghiÖm, ∆, ®−îc cho bëi biÓu thøc:

∆=δ+B (3)

V× thÕ m« h×nh nµy cã thÓ viÕt

y=µ+∆+e (4)

Ph−¬ng tr×nh (4) ®−îc sö dông khi cÇn t×m ∆.

4.2 C¸c yªu cÇu ®èi víi mÉu chuÈn

NÕu sö dông c¸c mÉu chuÈn, cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu trong 4.2.1 vµ 4.2.2. C¸c vËt liÖu ph¶i lµ ®ång
nhÊt.

4.2.1 Lùa chän c¸c mÉu chuÈn

4.2.1.1 MÉu chuÈn cÇn ph¶i cã nh÷ng ®Æc tÝnh ®· biÕt ë møc phï hîp víi møc mµ ph−¬ng ph¸p ®o
tiªu chuÈn dù ®Þnh sÏ ¸p dông (vÝ dô: nång ®é). ë mét sè tr−êng hîp, trong thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ cÇn cã
mét d·y c¸c mÉu chuÈn, mµ mçi mÉu chuÈn t−¬ng øng víi mét møc kh¸c nhau cña ®Æc tÝnh, v× ®é
chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn cã thÓ sÏ kh¸c nhau ë nh÷ng møc kh¸c nhau. MÉu chuÈn cÇn
ph¶i cµng gÇn cµng tèt víi vËt liÖu dïng trong ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn, vÝ dô: carbon trong than hay
carbon trong thÐp

4.2.1.2 Sè l−îng cña mÉu chuÈn cÇn ph¶i ®ñ cho toµn bé ch−¬ng tr×nh thÝ nghiÖm, bao gåm c¶ l−îng
dù tr÷ nÕu thÊy cÇn thiÕt.

4.2.1.3 Cã thÓ bÊt cø ë ®©u, mÉu chuÈn cÇn cã nh÷ng ®Æc tÝnh æn ®Þnh qua thÝ nghiÖm - Cã 3 tr−êng
hîp nh− sau:

a) C¸c ®Æc tÝnh æn ®Þnh: kh«ng cÇn cã nh÷ng dù phßng.

b) Gi¸ trÞ ®· ®−îc chøng nhËn cña ®Æc tÝnh cã thÓ bÞ biÕn ®éng bëi c¸c ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n: thïng
chøa cÇn ®−îc b¶o qu¶n c¶ tr−íc vµ sau khi më thïng chøa theo quy ®Þnh trong giÊy chøng nhËn.

c) C¸c ®Æc tÝnh thay ®æi theo mét c¸ch ®· biÕt: cã giÊy chøng nhËn kÌm theo gi¸ trÞ qui chiÕu ®Ó
x¸c ®Þnh c¸c ®Æc tÝnh nµy t¹i c¸c thêi ®iÓm cô thÓ.

4.2.1.4 §é lÖch cã thÓ cã gi÷a gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn vµ gi¸ trÞ thùc ®−îc diÔn ®¹t bëi ®é kh«ng ®¶m
b¶o cu¶ mÉu chuÈn (xem ISO Guide 35) sÏ kh«ng ®−îc quan t©m ®Õn trong c¸c ph−¬ng ph¸p ë ®©y.

4.2.2 KiÓm tra vµ ph©n phèi mÉu chuÈn

7
TCVN 6910-4: 2001

Khi cÇn chia nhá mét mÉu chuÈn tr−íc khi ph©n phèi, cÇn thùc hiÖn cÈn träng ®Ó tr¸nh g©y thªm sai sè.
CÇn tham kh¶o nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ cã liªn quan ®Õn viÖc ph©n chia mÉu. C¸c mÉu nªn ®−îc
chon lùa mét c¸ch ngÉu nhiªn ®Ó ph©n phèi. NÕu qu¸ tr×nh ®o lµ kh«ng ph¸ huû, cã thÓ giao cïng mét
mÉu chuÈn cho tÊt c¶ c¸c phßng thÝ nghiÖm trong thÝ nghiÖm liªn phßng, nh−ng ®iÒu nµy sÏ kÐo dµi thêi
gian thÝ nghiÖm.

4.3 Xem xÐt, thiÕt kÕ thÝ nghiÖm khi −íc l−îng ®é chÖch cña mét ph−¬ng ph¸p ®o

4.3.1 Môc ®Ých cña thÝ nghiÖm lµ −íc l−îng ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ x¸c ®Þnh xem nã cã ý
nghÜa thèng kª hay kh«ng. NÕu ®é chÖch t×m ®−îc kh«ng cã ý nghÜa thèng kª th× viÖc x¸c ®Þnh ®é
chÖch cùc ®¹i vÉn kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc b»ng c¸c kÕt qu¶ cña thÝ nghiÖm ®ã.

4.3.2 TiÕn tr×nh thÝ nghiÖm hÇu nh− gièng thÝ nghiÖm vÒ ®é chôm, nh− ®· tr×nh bµy trong 4.1 cña
TCVN 6910-2 : 2001. Nh÷ng sù kh¸c nhau lµ:

a) cã thªm mét yªu cÇu sö dông gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp nhËn, vµ

b) sè l−îng c¸c phßng thÝ ngiÖm tham gia vµ sè l−îng c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm ph¶i tho¶ m·n c¸c
yªu cÇu tr×nh bµy trong 4.5

4.4 TrÝch dÉn TCVN 6910-1 vµ TCVN 6910-2

§iÒu 6 cña TCVN 6910-1: 2001, ®iÒu 5 vµ 6 cña TCVN 6910-2: 2001 ®−îc ¸p dông. Khi ®äc phÇn 1 vµ
phÇn 2 trong tµi liÖu nµy, "®é ®óng" sÏ ®−îc thay t−¬ng øng b»ng "®é chôm" hoÆc "®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i
lËp".

4.5 Yªu cÇu vÒ sè l−îng phßng thÝ nghiÖm

Sè l−îng phßng thÝ nghiÖm vµ sè l−îng kÕt qu¶ thö nghiÖm cÇn cã ë mçi møc cã sù phô thuéc lÉn
nhau. Sè l−îng c¸c phßng thÝ nghiÖm sö dông ®· ®−îc th¶o luËn trong 6.3 cña TCVN 6910-1 : 2001.
Sau ®©y lµ chØ dÉn ®Ó quyÕt ®Þnh sè l−îng ®ã lµ bao nhiªu.

§Ó c¸c kÕt qu¶ cña mét thÝ nghiÖm cã thÓ ph¸t hiÖn ra ®é chÖch dù kiÕn víi x¸c suÊt cao (xem phô lôc
C), sè l−îng phßng thÝ nghiÖm tèi thiÓu, p, vµ sè kÕt qu¶ thö nghiÖm tèi thiÓu, n, cÇn tho¶ m·n bÊt
ph−¬ng tr×nh sau

δm
Aσ R ≤ ... (5)
1,84

trong ®ã

δm lµ ®é chÖch dù kiÕn mµ ng−êi lµm thÝ nghiÖm mong muèn thu ®−îc tõ kÕt qu¶ cña thÝ nghiÖm.

σR lµ ®é lÖch chuÈn t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o.

A lµ hµm cña p vµ n ®−îc cho b»ng biÓu thøc:

8
 TCVN 6910-4: 2001

n(γ 2 − 1) + 1
A = 1,96 ... (6)
γ 2 pn

trong ®ã

γ = σR /σr ... (7)

C¸c gi¸ trÞ cña A ®−îc cho trong b¶ng 1

VÒ mÆt ý t−ëng, sù lùa chän mét tæ hîp sè l−îng phßng thÝ nghiÖm vµ sè l−îng kÕt qu¶ thö nghiÖm lÆp
l¹i ë mçi phßng thÝ nghiÖm ph¶i tho¶ m·n ph−¬ng tr×nh 5, víi δm lµ gi¸ trÞ do ng−êi lµm thÝ nghiÖm dù
kiÕn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, sù lùa chän sè l−îng phßng thÝ nghiÖm th−êng lµ sù tho¶ hiÖp gi÷a kh¶
n¨ng cña c¸c nguån vµ mong muèn lµm gi¶m gi¸ trÞ δm tíi mét møc ®é tho¶ ®¸ng. NÕu ®é t¸i lËp cña
ph−¬ng ph¸p ®o lµ kÐm th× viÖc ®¹t ®−îc ®é kh«ng ®¶m b¶o nhá trong −íc l−îng ®é chÖch lµ kh«ng
thùc tÕ. Khi σR lín h¬n σr (tøc lµ: γ lín h¬n 1), dï cã thu ®−îc nhiÒu h¬n n = 2 kÕt qu¶ thö nghiÖm ë mçi
phßng thÝ nghiÖm cho tõng møc th× hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc còng kh«ng ®¸ng kÓ.

B¶ng 1 - C¸c gi¸ trÞ cho thÊy ®é kh«ng ®¶m b¶o trong −íc l−îng ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o

p γ=1 γ=2 γ=5

n=2 n=3 n=4 n=2 n=3 n=4 n=2 n=3 n=4

5 0,62 0,51 0,44 0,82 0,80 0,79 0,87 0,86 0,86

10 0,44 0,36 0,31 0,58 0,57 0,56 0,61 0,61 0,61
15 0,36 0,29 0,25 0,47 0,46 0,46 0,50 0,50 0,50
20 0,31 0,25 0,22 0,41 0,40 0,40 0,43 0,43 0,43
25 0,28 0,23 0,20 0,37 0,36 0,35 0,39 0,39 0,39
30 0,25 0,21 0,18 0,33 0,33 0,32 0,35 0,35 0,35
35 0,23 0,19 0,17 0,31 0,30 0,30 0,33 0,33 0,33
40 0,22 0,18 0,15 0,29 0,28 0,28 0,31 0,31 0,31

4.6 §¸nh gi¸ thèng kª

C¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm cÇn ph¶i ®−îc xö lý nh− trong TCVN 6910-2. §Æc biÖt, nÕu cã gi¸ trÞ bÊt
th−êng, ph¶i tiÕn hµnh tÊt c¶ c¸c b−íc cÇn thiÕt ®Ó ph¸t hiÖn lý do v× sao cã c¸c kÕt qu¶ ®ã, bao gåm
viÖc ®¸nh gi¸ l¹i sù phï hîp cña gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp nhËn.

4.7 Gi¶i thÝch c¸c kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ thèng kª

4.7.1 KiÓm tra ®é chôm

§é chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc diÔn t¶ qua sr (−íc l−îng cña ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i) vµ sR (−íc
l−îng cña ®é lÖch chuÈn t¸i lËp). C¸c ph−¬ng tr×nh (8) ®Õn (10) gi¶ thiÕt r»ng sè l−îng c¸c kÕt qu¶ thö
nghiÖm trong mçi phßng thÝ nghiÖm (n) lµ b»ng nhau. NÕu ®iÒu nµy kh«ng ®óng th× cÇn sö dông c¸c
ph−¬ng tr×nh t−¬ng øng cho trong TCVN 6910-2 ®Ó tÝnh sr vµ sR.

4.7.1.1 −íc l−îng sr2 cña ph−¬ng sai lÆp l¹i ®èi víi p phßng thÝ nghiÖm tham gia ®−îc tÝnh nh− sau:

9
TCVN 6910-4: 2001

1 p 2
s r2 = ∑ si
p i =1
... (8)

1 n
s =
2
i ∑
n − 1 k =1
( y ik − y i ) 2 ... (9)

1 n
yi = ∑ yik
n k =1
...(10)

trong ®ã si2 vµ y i t−¬ng øng lµ ph−¬ng sai vµ trung b×nh cña n kÕt qu¶ thö nghiÖm yik thu ®−îc tõ phßng

thÝ nghiÖm i

PhÐp kiÓm nghiÖm Cochran trong TCVN 6910-2 cÇn ®−îc ¸p dông cho ph−¬ng sai si2 ®Ó kh¼ng ®Þnh
r»ng kh«ng cã sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ gi÷a c¸c ph−¬ng sai trong phßng thÝ nghiÖm. §å thÞ Mandel h vµ k
trong TCVN 6910-2 còng cÇn ®−îc vÏ ®Ó xem xÐt tû mØ h¬n vÒ c¸c gi¸ trÞ bÊt th−êng tiÒm Èn.

NÕu ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc theo TCVN 6910-
2, th× sr sÏ ®−îc coi lµ −íc l−îng tèt nhÊt cña nã. NÕu ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p thö
nghiÖm tiªu chuÈn σr ®−îc x¸c ®Þnh theo TCVN 6910-2, th× sr2 cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng tû sè:

C = sr2/σr2 .... (11)

Thèng kª kiÓm nghiÖm C ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ tíi h¹n

Ccrit = χ2(1-α)(ν)/ν

víi χ2(1-α)(ν) lµ ph©n vÞ møc (1-α) cña ph©n bè χ2 víi ν[ = p(n - 1)] bËc tù do

NÕu kh«ng cã quy ®Þnh kh¸c th× α ®−îc gi¶ ®Þnh lµ 0,05.

a) NÕu C ≤ Ccrit : th× sr2 kh«ng lín h¬n σ2r mét c¸ch ®¸ng kÓ

b) NÕu C > Ccrit: th× sr2 lín h¬n σ2r mét c¸ch ®¸ng kÓ

Trong tr−êng hîp a), ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i σr sÏ ®−îc sö dông ®Ó −íc l−îng ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p
®o. Trong tr−êng hîp b), cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt c¸c nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt vµ cã thÓ lÆp l¹i thÝ
nghiÖm tr−íc khi xö lý tiÕp theo.

4.7.1.2 −íc l−îng sR2 cña ph−¬ng sai t¸i lËp ®èi víi p phßng thÝ nghiÖm tham gia ®−îc tÝnh nh− sau:

p
1  1 2
s R2 =
p −1
∑ ( yi − y ) 2 +  1 −  sr
 n
.... (12)
i =1

víi

p
1
y =
p
∑ yi ..... (13).
i =1

10
 TCVN 6910-4: 2001

NÕu ®é lÖch chuÈn t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn tr−íc ®©y kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh theo ®óng víi
TCVN 6910-2, sR sÏ ®−îc xem nh− lµ −íc l−îng tèt nhÊt cña nã. NÕu ®é lÖch chuÈn t¸i lËp, σR , vµ ®é
lÖch chuÈn lÆp l¹i, σr, cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn ®· ®−îc x¸c ®Þnh theo TCVN 6910-2, th× sR cã thÓ
®−îc ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp b»ng c¸ch tÝnh tû sè

sR2 − (1 − 1 / n) sr2
C' = ..... (14).
σ R2 − (1 − 1 / n)σ r2

Thèng kª kiÓm nghiÖm C’ ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ tíi h¹n

C'crit = χ2(1-α)(ν)/ν

ë ®©y χ2(1-α)(ν) lµ ph©n vÞ møc (1-α) cña ph©n bè χ2, víi ν(=p-1) bËc tù do. NÕu kh«ng cã quy ®Þnh kh¸c
th× α ®−îc gi¶ thiÕt lµ 0,05

a) NÕu C' ≤ C'crit: th× s2R - (1-1/n) s2r kh«ng lín h¬n σR 2 - (1-1/n) σr2. mét c¸ch ®¸ng kÓ.

b) NÕu C'> C'crit: th× s2R - (1-1/n) s2r lín h¬n σR2-(1-1/n) σr2. mét c¸ch ®¸ng kÓ.

Trong tr−êng hîp a), ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i σr vµ ®é lÖch chuÈn t¸i lËp σR sÏ ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸
®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o. Trong tr−êng hîp b), cÇn xem xÐt kü l−ìng c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña
mçi phßng thÝ nghiÖm tr−íc khi ®¸nh gi¸ ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn. Cã thÓ xuÊt hiÖn
mét sè phßng thÝ nghiÖm ®· kh«ng sö dông thiÕt bÞ theo ®óng yªu cÇu hoÆc kh«ng lµm viÖc theo c¸c
®iÒu kiÖn quy ®Þnh. Trong ph©n tÝch ho¸ häc, cã thÓ xuÊt hiÖn mét sè vÊn ®Ò, vÝ dô, thiÕu sù kiÓm so¸t
vÒ nhiÖt ®é, ®é Èm, cã sù « nhiÔm .... Nh− vËy thÝ nghiÖm cã thÓ cÇn ®−îc lÆp l¹i ®Ó nhËn ®−îc c¸c gi¸
trÞ ®é chôm mong muèn.

4.7.2 ¦íc l−îng ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

−íc l−îng ®é chÖch cña c¸c phßng thÝ nghiÖm ®ang ®−îc ®¸nh gi¸ cho b»ng:

δ$ = y − µ ...(15)

ë ®©y δ$ cã thÓ lµ d−¬ng hoÆc ©m.

NÕu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña ®é chÖch ®· ®−îc −íc l−îng mµ nhá h¬n hoÆc b»ng 1/2 ®é réng cña kho¶ng
kh«ng ®¶m b¶o, nh− ®· ®Þnh nghÜa trong ISO Guide 35, th× kh«ng cã biÓu hiÖn vÒ ®é chÖch.

Sù biÕn ®éng cña −íc l−îng ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o lµ do sù biÕn ®éng c¸c kÕt qu¶ cña qu¸
tr×nh ®o vµ ®−îc thÓ hiÖn b»ng ®é lÖch chuÈn tÝnh theo c«ng thøc:

σ 2R − (1 − 1 / n)σ 2r
σ∧ = ... (16)
δ p

trong tr−êng hîp c¸c gi¸ trÞ ®é chôm ®· biÕt, hoÆc

11
TCVN 6910-4: 2001

sR2 − (1 − 1 / n) sr2
s∧ = ... (17)
δ p

trong tr−êng hîp c¸c gi¸ trÞ ®é chôm ch−a biÕt.

Kho¶ng tin cËy xÊp xØ 95% cho ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o cã thÓ ®−îc tÝnh nh− sau:

∧ ∧
δ − Aσ R ≤ δ ≤ δ + Aσ R ... (18)

trong ®ã A ®−îc cho trong ph−¬ng tr×nh (6). NÕu σR ch−a biÕt, th× cÇn thay nã b»ng −íc l−îng sR vµ ph¶i
tÝnh A víi γ = sR/sr .

NÕu kho¶ng tin cËy ®ã phñ gi¸ trÞ 0 th× ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o lµ kh«ng cã ý nghÜa ë møc ý
nghÜa α = 5%; tr−êng hîp ng−îc l¹i lµ cã ý nghÜa.

5 X¸c ®Þnh ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm cña mét phßng thÝ nghiÖm dïng ph−¬ng
ph¸p ®o tiªu chuÈn

Nh− m« t¶ d−íi ®©y, c¸c thÝ nghiÖm trong mét phßng thÝ nghiÖm ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ®é chÖch
phßng thÝ nghiÖm víi ®iÒu kiÖn ®ã lµ mét thÝ nghiÖm ®é chôm liªn phßng, tu©n thñ TCVN 6910-2, ®· x¸c
®Þnh ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p ®o.

5.1 TiÕn hµnh thÝ nghiÖm

ThÝ nghiÖm ph¶i ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn mét c¸ch nghiªm ngÆt vµ c¸c phÐp ®o
ph¶i ®−îc tiÕn hµnh d−íi ®iÒu kiÖn lÆp l¹i. Tr−íc khi ®¸nh gi¸ ®é ®óng, cÇn kiÓm tra ®é chôm cña
nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn ®· ®−îc sö dông trong phßng thÝ nghiÖm. §iÒu nµy cã nghÜa lµ cÇn
cã sù so s¸nh gi÷a ®é lÖch chuÈn trong phßng thÝ nghiÖm vµ ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i ®· cho cña ph−¬ng
ph¸p ®o tiªu chuÈn.

Sù s¾p xÕp thÝ nghiÖm bao gåm c¸c phÐp ®o cÇn thiÕt cña mét phßng thÝ nghiÖm trong thÝ nghiÖm vÒ ®é
chôm nh− ®· miªu t¶ trong TCVN 6910-2. §èi víi sù h¹n chÕ cña phßng thÝ nghiÖm ®¬n lÎ, sù kh¸c
nhau duy nhÊt lµ yªu cÇu phô thªm ®Ó sö dông gi¸ trÞ qui chiÕu ®· ®−îc chÊp nhËn.

Khi ®o ®é chÖch cña mét phßng thÝ nghiÖm, kh«ng cÇn ph¶i quan t©m nhiÒu ®Õn mçi thÝ nghiÖm; cã lÏ
tèt h¬n lµ thùc hiÖn c¸c phÐp kiÓm tra ë c¸c kho¶ng nh− ®· tr×nh bµy trong TCVN 6910-6. NÕu ®é lÆp
l¹i cña ph−¬ng ph¸p ®o lµ thÊp, th× trong thùc tÕ sÏ kh«ng ®¹t ®−îc ®é ®¶m b¶o cao khi −íc l−îng ®é
chÖch cña phßng thÝ nghiÖm.

5.2 TrÝch dÉn TCVN 6910-1 vµ TCVN 6910-2

Khi ®äc TCVN 6910-1 vµ TCVN 6910-2 trong tµi liÖu nµy, “®é ®óng“ sÏ ®−îc thay t−¬ng øng b»ng “®é
chôm“ hay “®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp“. Trong TCVN 6910-2 sè l−îng c¸c phßng thÝ nghiÖm sÏ lµ p=1 vµ
lóc ®ã ng−êi gi÷ vai trß “®iÒu hµnh“ vµ “gi¸m s¸t“ lµ mét.

12
 TCVN 6910-4: 2001

5.3 Sè kÕt qu¶ thö nghiÖm

§é kh«ng ®¶m b¶o trong −íc l−îng ®é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm phô thuéc vµo ®é lÆp l¹i cña
ph−¬ng ph¸p ®o vµ sè kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc.

§Ó cho c¸c kÕt qu¶ cña mét thÝ nghiÖm cã thÓ ph¸t hiÖn ra ®é chÖch dù kiÕn víi x¸c suÊt cao (xem
phô lôc C), th× sè c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm, n, ph¶i tho¶ m·n ph−¬ng tr×nh sau ®©y:
∆m
AW σ r ≤ ...(19)
184
,
trong ®ã

∆m lµ ®é lín dù kiÕn cña ®é chÖch mµ ng−êi lµm thÝ nghiÖm mong muèn ph¸t hiÖn ®−îc tõ c¸c
kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.

σr lµ ®é lÖch chuÈn lÆp laÞ cña ph−¬ng ph¸p ®o.

1,96
Aw = ...(20)
n

5.4 Lùa chän mÉu chuÈn

NÕu sö dông mÉu chuÈn cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu trong 4.2.1.

5.5 Ph©n tÝch thèng kª

5.5.1 KiÓm tra ®é lÖch chuÈn trong c¸c phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn

TÝnh gi¸ trÞ trung b×nh, y W , cña n kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ −íc l−îng sW cña ®é lÖch chuÈn trong c¸c

phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn σ W nh− sau:

1 n
yw = ∑ yk
n k =1
...(21)

n
1
sw =
n −1
∑ ( y k − y w )2 ...(22)
k =1

C¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt kü ®èi víi c¸c gi¸ trÞ bÊt th−êng b»ng c¸ch sö dông
phÐp kiÓm nghiÖm Grubb nh− trong 7.3.4 cña TCVN 6910-2:1994.

NÕu ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i, σr, cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn ®· biÕt, th× −íc l−îng sW cã thÓ ®−îc

®¸nh gi¸ b»ng c¸ch sau ®©y:

TÝnh tû sè:
C” = (sw /σr)2 ...(23)

vµ so s¸nh gÝ trÞ C” víi gi¸ trÞ tíi h¹n

13
TCVN 6910-4: 2001

C"crit = χ2(1-α)(ν)/ν.

trong ®ã χ2(1-α)(ν) lµ ph©n vÞ møc (1-α) cña ph©n bè χ2 víi ν[=n-1] bËc tù do. NÕu kh«ng cã quy ®Þnh
kh¸c, th× α ®−îc gi¶ thiÕt lµ 0,05.

a) NÕu C " ≤ C "crit : th× sW kh«ng lín h¬n σr mét c¸ch ®¸ng kÓ.

b) NÕu C” > C”crit : th× sW lín h¬n σr mét c¸ch ®¸ng kÓ.

Trong tr−êng hîp a) ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p ®o, σr , sÏ ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ®é
chÖch phßng thÝ nghiÖm.

Trong tr−êng hîp b), cÇn ph¶i xÐt ®Õn viÖc lÆp l¹i thÝ nghiÖm víi sù kh¼ng ®Þnh ë tÊt c¶ c¸c b−íc r»ng
ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn sÏ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c.

5.5.2 ¦íc l−îng ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm

$ , cña ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm ∆ ®−îc cho bëi

−íc l−îng, ∆

∆$ = yw − µ ...(24)

Sù biÕn ®éng cña −íc l−îng ®é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm lµ do sù biÕn ®éng trong c¸c kÕt qu¶ cña
qu¸ tr×nh ®o vµ ®−îc thÓ hiÖn b»ng ®é lÖch chuÈn cña nã nh− sau:
σ ∧ = σr / n ...(25)
∆

trong tr−êng hîp ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i ®· biÕt, hoÆc

s ∧ = sw / n ...(26)
∆

trong tr−êng hîp ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i ch−a biÕt.

Kho¶ng tin cËy 95% cña ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm cã thÓ ®−îc tÝnh nh− sau:

∧ ∧
∆ − AW σ r ≤ ∆ ≤ ∆+ AW σ r ...(27)

ë ®©y AW ®· cho trong ph−¬ng tr×nh (20). NÕu σr ch−a biÕt th× cÇn ph¶i thay nã b»ng −íc l−îng sr.

NÕu kho¶ng tin cËy nµy phñ gi¸ trÞ 0, th× ®é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm sÏ kh«ng cã ý nghÜa ë møc ý
nghÜa α = 5% , tr−êng hîp ng−îc l¹i lµ cã ý nghÜa

§é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm ®−îc xem xÐt kü h¬n trong TCVN 6910-6.

14
 TCVN 6910-4: 2001

6 B¸o c¸o tr×nh héi ®ång vµ c¸c quyÕt ®Þnh cña héi ®ång

6.1 B¸o c¸o cña chuyªn gia thèng kª

Sau khi kÕt thóc viÖc ph©n tÝch thèng kª, chuyªn gia thèng kª cÇn viÕt mét b¸o c¸o ®Ó tr×nh lªn héi
®ång. Trong b¸o c¸o nµy c¸c th«ng tin sau ®©y ph¶i ®−îc tr×nh bµy:

a) B¸o c¸o ®Çy ®ñ vÒ c¸c quan s¸t ®· nhËn ®−îc tõ thao t¸c viªn vµ/hoÆc gi¸m s¸t viªn vÒ ph−¬ng
ph¸p ®o tiªu chuÈn.

b) B¸o c¸o ®Çy ®ñ vÒ c¸c phßng thÝ nghiÖm ®· bÞ lo¹i ra nh− lµ c¸c phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng,
cïng víi c¸c lý do bÞ lo¹i.

c) B¸o c¸o ®Çy ®ñ vÒ mäi gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ/hoÆc gi¸ trÞ bÊt th−êng ®· ®−îc x¸c ®Þnh vµ chóng ®·
®−îc lý gi¶i, hiÖu chÝnh hoÆc lo¹i bá hay ch−a.

d) B¶ng kÕt qu¶ cuèi cïng víi c¸c gi¸ trÞ trung b×nh thÝch hîp vµ th−íc ®o ®é chôm.

e) Sù kh¼ng ®Þnh vÒ ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn so víi gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp
nhËn cã ý nghÜa hay kh«ng? NÕu cã th× ®é lín cña nã ë mçi møc ph¶i ®−îc b¸o c¸o.

6.2 C¸c quyÕt ®Þnh cña héi ®ång

Héi ®ång ph¶i th¶o luËn b¸o c¸o cña c¸c chuyªn gia thèng kª vµ ra quyÕt ®Þnh cã liªn quan ®Õn c¸c
vÊn ®Ò sau:

a) C¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng phï hîp nÕu cã lµ do sai sãt trong viÖc tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p
®o?

b) Hµnh ®éng nµo cÇn tiÕn hµnh ®èi víi c¸c phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng ®· bÞ lo¹i ?

c) KÕt qu¶ cña c¸c phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng vµ/hoÆc nhËn xÐt cña thao t¸c viªn vµ gi¸m s¸t
viªn, cã chØ ra sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn kh«ng? NÕu cã, yªu cÇu ®èi víi
sù c¶i tiÕn lµ g×?

d) Nh÷ng kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c chøng tá ph−¬ng ph¸p ®o cã thÓ ®−îc chÊp nhËn nh−
mét ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn kh«ng? Hµnh ®éng nµo cÇn tiÕn hµnh liªn quan ®Õn sù c«ng bè
nã?

7 Sö dông d÷ liÖu vÒ ®é ®óng

Tr×nh bµy trong ®iÒu 7 cña TCVN 6910-1: 2001.

15
TCVN 6910-4: 2001

Phô lôc A
(quy ®Þnh)

C¸c ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t dïng trong TCVN 6910

a PhÇn bÞ ch¾n trong mèi quan hÖ

s = a + bm

A YÕu tè dïng ®Ó tÝnh ®é kh«ng ®¶m b¶o cña −íc l−îng

b §é dèc trong mèi quan hÖ

s = a + bm

B Thµnh phÇn trong kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ ®é lÖch cña phßng thÝ nghiÖm so víi
trung b×nh chung (thµnh phÇn phßng thÝ nghiÖm cña ®é chÖch)
Bo Thµnh phÇn cña B biÓu thÞ tÊt c¶ c¸c yÕu tè kh«ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn chôm
trung gian
B(1) , B(2) , … C¸c thµnh phÇn cña B biÓu thÞ nh÷ng yÕu tè thay ®æi trong ®iÒu kiÖn chôm trung gian

c PhÇn bÞ ch¾n trong mèi quan hÖ

lg s = c + d lg m

C, C’, C” C¸c thèng kª kiÓm nghiÖm

Ccrit , C’crit , C” crit C¸c gݸ trÞ tíi h¹n ®èi víi nh÷ng phÐp kiÓm nghiÖm thèng kª

CDP §é sai kh¸c tíi h¹n víi x¸c suÊt P

CRP Ph¹m vi tíi h¹n víi x¸c suÊt P

d §é dèc trong mèi liªn hÖ

lg s = c + d lg m

e Thµnh phÇn trong kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ sai sè ngÉu nhiªn tån t¹i trong mäi kÕt
qu¶ thö nghiÖm

f YÕu tè ph¹m vi tíi h¹n

Fp(ν1, ν2) Ph©n vÞ møc p cña ph©n bè F víi c¸c bËc tù do ν1 vµ ν2

G Thèng kª kiÓm nghiÖm Grubb

h Thèng kª kiÓm nghiÖm nhÊt qu¸n gi÷a c¸c phßng thÝ nghiÖm cña Mandel

k Thèng kª kiÓm nghiÖm nhÊt qu¸n trong phßng thÝ nghiÖm cña Mandel

LCL Giíi h¹n kiÓm so¸t d−íi (hoÆc giíi h¹n hµnh ®éng hoÆc giíi h¹n c¶nh b¸o)

m Trung b×nh chung cña ®Æc tÝnh thö; møc

16
 TCVN 6910-4: 2001

M YÕu tè ®−îc xem xÐt trong ®iÒu kiÖn chôm trung gian

N Sè phÐp lÆp

n Sè kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc cña phßng thÝ nghiÖm t¹i mét møc

p Sè phßng thÝ nghiÖm tham gia thÝ nghiÖm liªn phßng

P X¸c suÊt

q Sè l−îng c¸c møc cña ®Æc tÝnh thö nghiÖm trong thÝ nghiÖm liªn phßng

r Giíi h¹n lÆp l¹i

R Giíi h¹n t¸i lËp

RM MÉu chuÈn

s ¦íc l−îng cña ®é lÖch chuÈn

ŝ §é lÖch chuÈn dù ®o¸n
T Tæng thÓ hoÆc tæng cña biÓu thøc nµo ®ã

t Sè c¸c ®èi t−îng thö nghiÖm hoÆc sè nhãm

UCL Giíi h¹n kiÓm so¸t trªn (hoÆc giíi h¹n hµnh ®éng hoÆc giíi h¹n c¶nh b¸o)

W YÕu tè träng sè sö dông trong tÝnh to¸n håi quy träng sè

w §é réng cña tËp hîp c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm

x D÷ liÖu sö dông cho kiÓm nghiÖm Grubb

y KÕt qu¶ thö nghiÖm

y Trung b×nh sè häc cña kÕt qu¶ thö nghiÖm

y Trung b×nh chung cña kÕt qu¶ thö nghiÖm

α Møc ý nghÜa

β X¸c suÊt sai lÇm lo¹i II

γ Tû sè gi÷a ®é lÖch chuÈn t¸i lËp vµ ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i (σR/σr)

∆ §é chÖch phßng thÝ nghiÖm

∆ˆ ¦íc l−îng cña ∆

δ §é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o

δ̂ −íc l−îng cña δ

λ Sù sai kh¸c ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a c¸c ®é chÖch cña hai phßng thÝ nghiÖm hoÆc c¸c ®é
chÖch cña hai ph−¬ng ph¸p ®o

µ Gi¸ trÞ thùc hoÆc gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn cña ®Æc tÝnh thö nghiÖm

ν Sè bËc tù do

17
TCVN 6910-4: 2001

ρ Tû sè ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a ®é lªch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p B vµ ph−¬ng ph¸p A

σ GÝa trÞ thùc cña ®é lÖch chuÈn

τ Thµnh phÇn cña kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ sù thay ®æi theo thêi gian tõ lÇn hiÖu
chuÈn cuèi cïng

φ Tû sè ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a c¨n bËc hai cña b×nh ph−¬ng trung b×nh gi÷a c¸c phßng thÝ
nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p B vµ ph−¬ng ph¸p A

χ2p(ν) Ph©n vÞ møc p cña ph©n bè χ2 víi bËc tù do ν

C¸c ký hiÖu ®−îc sö dông nh− chØ sè

C Sù kh¸c nhau vÒ hiÖu chuÈn

E Sù kh¸c nhau vÒ thiÕt bÞ

i ChØ sè cña mét phßng thÝ nghiÖm cô thÓ

I( ) ChØ sè cña th−íc ®o trung gian cña ®é chôm, trong dÊu ngoÆc chØ lo¹i t×nh huèng
trung gian

j ChØ sè cña mét møc cô thÓ (TCVN...-2)

ChØ sè cña mét nhãm phÐp thö nghiÖm hoÆc mét yÕu tè (TCVN 6910-3)

k ChØ sè cña mét kÕt qu¶ thö nghiÖm cô thÓ trong phßng thÝ nghiÖm i ë møc j

L Liªn phßng thÝ nghiÖm (liªn phßng)

m ChØ sè cña ®é chÖch cã thÓ biÕt ®−îc

M MÉu thö liªn phßng

O S− kh¸c nhau vÒ ng−êi thao t¸c

P X¸c suÊt

r §é lÆp l¹i

§é t¸i lËp
R
T Sù kh¸c nhau vÒ thêi gian

W Phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn

1, 2, 3 ... §èi víi c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®¸nh sè theo thø tù thu nhËn chóng

(1), (2), (3) ... §èi víi c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®¸nh sè theo thø tù t¨ng ®é lín

18
 TCVN 6910-4: 2001

Phô lôc B
(tham kh¶o)

VÝ dô vÒ mét thÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c

B.1 M« t¶ thÝ nghiÖm

ThÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng mangan (Mn) trong quÆng s¾t b»ng ph−¬ng ph¸p hÊp
thô nguyªn tö ®−îc tr×nh bµy trong ISO/TC 102, QuÆng s¾t, ®−îc sö dông víi n¨m vËt liÖu thö víi c¸c
gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp nhËn (µ) cho ë b¶ng B.1 (c¸c phßng thÝ nghiÖm kh«ng ®−îc biÕt). Mçi phßng
thÝ nghiÖm ®−îc nhËn mét c¸ch ngÉu nhiªn hai chai mÉu thö cho mçi møc vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch hai
lÇn cho mçi chai. Môc ®Ých cña hÖ thèng hai-chai lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh kh«ng cã sù biÕn ®éng gi÷a c¸c
chai. Trong tr−êng hîp kh«ng cã sù biÕn ®éng gi÷a c¸c chai ®−îc kh¶ng ®Þnh, sù ph©n tÝch ®−îc tiÕn
hµnh sao cho bèn kÕt qu¶ ph©n tÝch cã thÓ ®−îc xem nh− c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i.
Sù ph©n tÝch c¸c kÕt qu¶ ®· chØ ra r»ng sù biÕn ®éng gi÷a c¸c chai kh«ng cã ý nghÜa: mÉu thö ®−îc
xem lµ ®ång nhÊt. C¸c kÕt qu¶ nh− thÕ tõ mçi phßng thÝ nghiÖm cã thÓ xem lµ c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc
trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch ®−îc cho ë b¶ng B.2. C¸c gi¸ trÞ trung b×nh vµ ph−¬ng
sai phßng thÝ nghiÖm ®èi víi tõng vËt liÖu thö ®−îc cho trong b¶ng B.3.

B.2 §¸nh gi¸ ®é chôm

§Ó ®¸nh gi¸ ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, sè liÖu ®−îc ph©n tÝch theo quy tr×nh nh− trong
TCVN 6910-2. KÕt qu¶ thö nghiÖm ë mçi møc thö ®−îc chØ râ trong c¸c h×nh B-1 ®Õn B-5.

C¸c gi¸ trÞ t¶n m¹n vµ bÊt th−êng ph¸t hiÖn ®−îc theo hai phÐp kiÓm nghiÖm Cochran vµ Grubb ®−îc
cho ë b¶ng B.4. C¸c ®iÓm thùc nghiÖm ®−îc ghi trong c¸c « cña ®å thÞ tõ B.1 ®Õn B.5 cho thÊy c¸c kÕt
qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng. B¶ng 4 chØ râ b¶y kÕt qu¶ cña phßng thÝ nghiÖm ®−îc
ph¸t hiÖn lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng, trong ®ã n¨m xuÊt ph¸t tõ hai phßng thÝ nghiÖm (phßng thÝ nghiÖm 10 vµ
19). Mét kÕt qu¶ phßng thÝ nghiÖm ®−îc coi lµ gi¸ trÞ t¶n m¹n, nã còng xuÊt ph¸t tõ phßng thÝ nghiÖm
10.

C¸c gi¸ trÞ h vµ k ®−îc chØ râ ë h×nh B-6 vµ B-7. C¸c gi¸ trÞ h (h×nh B-6) chØ râ r»ng phßng thÝ nghiÖm
thø 10 cho c¸c kÕt qu¶ thÊp; hai trong ®ã (møc 2 vµ 3) ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng. Chóng bÞ lo¹i khái
kÕt qu¶ cña phßng thÝ nghiÖm 10, ®ã lµ ®èi t−îng ph¶i chó ý ®Æc biÖt vµ cÇn gi¶i quyÕt. Thªm vµo ®ã sè
liÖu ë møc 1 cña phßng thÝ nghiÖm 7 ®−îc ph¸t hiÖn lµ mét gi¸ trÞ bÊt th−êng theo phÐp kiÓm nghiÖm
Grubb vµ nã còng bÞ lo¹i. C¸c gi¸ trÞ k (h×nh B-7) chØ râ r»ng c¸c phßng thÝ nghiÖm 10,17 vµ 19 cã sù
thay ®æi trong phßng thÝ nghiÖm lín h¬n mét chót so víi c¸c phßng thÝ nghiÖm kh¸c. MÆt kh¸c, mét
hµnh ®éng thÝch hîp ph¶i ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch kh¶o s¸t c¸c phßng thÝ nghiÖm nµy, hoÆc nÕu cÇn

19
TCVN 6910-4: 2001

thiÕt b»ng viÖc lµm chÆt chÏ thªm c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p ®o.. §Ó ph©n tÝch ta quyÕt ®Þnh lo¹i c¸c
gi¸ trÞ bÊt th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng phÐp kiÓm nghiÖm Cochran, tøc lµ lo¹i sè liÖu ë møc 3 vµ 5 cña
phßng thÝ nghiÖm 19 vµ møc 5 cña phßng thÝ nghiÖm 17.

§é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp ®· ®−îc tÝnh sau khi ®· lo¹i bá c¸c sè liÖu trªn. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n
nµy ®−îc cho trong b¶ng B.5 vµ vÏ thµnh biÓu ®å ë h×nh B.8. H×nh B.8 chØ râ r»ng hµm tuyÕn tÝnh cã thÓ
lµ mét quan hÖ thÝch hîp gi÷a ®é chôm vµ møc nång ®é. Ph−¬ng tr×nh håi quy tuyÕn tÝnh cña ®é lÖch
chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp phô thuéc vµo c¸c møc nång ®é lµ::

sr = 0,000 579 + 0,008 85 m

sR = 0,000 737 + 0,015 57 m

B.3 §¸nh gi¸ ®é ®óng

§é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸ch tÝnh kho¶ng tin cËy 95% cña ®é chÖch cña
ph−¬ng ph¸p ®o b»ng c¸ch sö dông ph−¬ng tr×nh (19) vµ so s¸nh chóng víi 0 (b¶ng B-5). V× ë c¸c
møc 3; 4 vµ 5 c¸c kho¶ng tin cËy ®ã phñ gi¸ trÞ 0, nªn ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o nµy lµ kh«ng cã ý
nghÜa ë møc nång ®é cao 3, 4 vµ 5 cña mangan. V× ë c¸c møc 1 vµ 2, c¸c kho¶ng tin cËy kh«ng phñ gi¸
trÞ 0, nªn ®é chÖch ®ã lµ cã ý nghÜa ë møc nång ®é thÊp 1 vµ 2 cña mangan.

B.4 Ph©n tÝch thªm

Nh÷ng th«ng tin thªm cã thÓ ®−îc lÊy ra tõ d÷ liÖu b»ng c¸ch tiÕn hµnh c¸c phÐp ph©n tÝch bæ sung nh−

lµ phÐp ph©n tÝch håi quy cña y theo µ

B¶ng B.1 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: gi¸ trÞ qui chiÕu ®−îc chÊp nhËn

Møc 1 2 3 4 5

Gi¸ trÞ chÊp nhËn cho tr−íc µ (% Mn) 0,0100 0,0930 0,4010 0,7770 2,5300

20
 TCVN 6910-4: 2001

B¶ng B.2 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: KÕt qu¶ ph©n tÝch theo phÇn tr¨m Mn
ChØ sè
Sè Møc
phßng
thÝ nghiÖm chai 1 2 3 4 5
1 1 0,0118 0,0121 0,0880 0,0875 0,408 0,407 0,791 0,791 2,584 2,560
2 0,0121 0,0121 0,0865 0,0867 0,407 0,408 0,794 0,801 2,535 2,545

2 1 0,0131 0,0115 0,0894 0,0861 0,411 0,405 0,760 0,766 2,543 2,591
2 0,0115 0,0115 0,0887 0.0867 0,406 0,399 0,766 0,783 2,516 2,567

3 1 0,0118 0,0112 0,0864 0,0849 0,410 0,403 0,752 0,767 2,526 2,463
2 0,0110 0,0104 0,0867 0,0896 0,408 0,400 0,755 0,753 2,515 2,493

4 1 0,0107 0,0121 0,0881 0,0892 0,402 0,402 0,780 0.750 2,560 2,520
2 0,0114 0,0121 0,0861 0,0874 0,404 0,402 0,777 0,750 2,600 2,520

5 1 0,0120 0,0128 0,0904 0,0904 0,404 0,400 0,775 0,775 2,470 2,510
2 0,0112 0,0128 0,0862 0,0870 0,404 0,396 0,770 0,780 2,500 2,480

6 1 0,0111 0,0110 0,0892 0,0893 0,402 0,398 0,786 0,782 2,531 2,514
2 0,0110 0,0111 0,0900 0,0864 0,408 0,404 0,780 0,772 2,524 2,494

7 1 0,0088 0,0095 0,0893 0,0895 0,390 0,390 0,754 0,762 2,510 2,521
2 0,0070 0,0086 0,0859 0,0886 0,395 0,395 0,758 0,756 2,500 2,513

8 1 0,0115 0,0112 0,0823 0,0823 0,390 0,396 0,761 0,765 2,501 2,499
2 0,0113 0,0113 0,0828 0,0829 0,400 0,389 0,770 0,766 2,507 2,490

9 1 0,0123 0,0120 0,0862 0,0866 0,414 0,414 0,765 0,765 2,523 2,520
2 0,117 0,0118 0,0865 0,0876 0,411 0,414 0,765 0,765 2,521 2,508

10 1 0,0095 0,0086 0,0780 0,0720 0,390 0,370 0,746 0,730 2,530 2,580
2 0,0092 0,0084 0,0780 0,0730 0,392 0,374 0,750 0,738 2,510 2,610

11 1 0,0125 0,0125 0,0900 0,0890 0,405 0,395 0,790 0,780 2,520 2,520
2 0,0130 0,0125 0,0890 0,0895 0,400 0,405 0,785 0,790 2,530 2,520

12 1 0,0125 0,0130 0,0885 0,0890 0,405 0,395 0,790 0,780 2,535 2,525
2 0,0115 0,0130 0,0890 0,0875 0,405 0,390 0,775 0,790 2,550 2,495

13 1 0,0125 0,0116 0,0842 0,0832 0,399 0,399 0,784 0,777 2,523 2,523
2 0,0121 0,0116 0,0832 0,0828 0,398 0,399 0,782 0,777 2,527 2,537

14 1 0,0116 0,0120 0,0898 0,0890 0,418 0,416 0,797 0,800 2,602 2,602
2 0,0098 0,0116 0,0900 0,0902 0,415 0.415 0,801 0,790 2,592 2,602

15 1 0,0108 0,0112 0,0871 0,0860 0,399 0,400 0,775 0,774 2,488 2,495
2 0,0112 0,0111 0,0883 0,0861 0,397 0,401 0,783 0,773 2,503 2,485

16 1 0,0109 0,0108 0,0846 0,0858 0,392 0,400 0,779 0,769 2,528 2,516
2 0,0111 0,0110 0,0849 0,0855 0,396 0,397 0,751 0,753 2,528 2,525

17 1 0,0100 0,0110 0,0849 0,0880 0,409 0.410 0,766 0,794 2,571 2,380
2 0,0100 0,0100 0,0830 0,0890 0,392 0,402 0,755 0,775 2,429 2,488

18 1 0,0117 0,0102 0,0880 0,0881 0,405 0,404 0,771 0,773 2,520 2,511
2 0,0125 0,0103 0,0868 0,0882 0,402 0,403 0,778 0,763 2,514 2,503

19 1 0,0099 0,0128 0,0945 0,0905 0,398 0,375 0,770 0,767 2,483 2,351
2 0,0118 0,0128 0,0924 0,0884 0,418 0,382 0,799 0,760 2,485 2,382

21
TCVN 6910-4: 2001

B¶ng B.3 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: Gi¸ trÞ trung b×nh phßng thÝ nghiÖm vµ ph−¬ng
sai phßng thÝ nghiÖm

ChØ sè phßng Møc

thÝ nghiÖm 1 2 3 4 5
Gi¸ trÞ trung b×nh phßng thÝ nghiÖm
1 0,01203 0,08718 0,40750 0,79425 2,55600
2 0,01190 0,08773 0,40525 0,76875 2,55425
3 0,01110 0,08690 0,40525 0,75675 2,49925
4 0,01158 0,08770 0,40250 0,76425 2,55000
5 0,01220 0,08850 0,40100 0,77500 2,49000
6 0,01105 0,08873 0,40300 0,78000 2,51575
7 0,00848 0,08833 0,39250 0,75750 2,51100
8 0,01133 0,08258 0,39375 0,76550 2,49925
9 0,01195 0,08673 0,41325 0,76500 2,51800
10 0,00893 0,07525 0,38150 0,74100 2,55750
11 0,01263 0,08938 0,40125 0,78625 2,52250
12 0,01250 0,08850 0,39875 0,78375 2,52625
13 0,01195 0,08335 0,39875 0,78000 2,52750
14 0,01125 0,08975 0,41600 0,79700 2,59950
15 0,01108 0,08688 0,39925 0,77625 2,49275
16 0,01095 0,08520 0,39625 0,76300 2,52425
17 0,01025 0,08623 0,40325 0,77250 2,46700
18 0,01118 0,08778 0,40350 0,77125 2,51200
19 0,01183 0,09145 0,39325 0,77400 2,42525
Ph−¬ng sai phßng thÝ nghiÖm
1 0,2250x10-7 0,4892x10-6 0,3333x10-6 0,2225x10-4 0,4540x10-3
2 0,6400x10-6 0,2482x10-5 0.2425x10-4 0,9825x10-4 0,1034x10-2
3 0,3333x10-6 0,3860x10-5 0,2092x10-4 0,4825x10-4 0,7722x10-3
4 0,4492x10-6 0,1687x10-5 0,1000x10-5 0,2722x10-3 0,1467x10-2
5 0,5867x10-6 0,4920x10-5 0,1467x10-4 0,1667x10-4 0,3333x10-3
6 0,3333x10-8 0,2529x10-5 0,1733x10-4 0,3467x10-4 0,2589x10-3
-5 -5 -5 -4
7 0,1116x10 0,2763x10 0,8333x10 0,1167x10 0,7533x10-4
8 0,1583x10-7 0,1025x10-6 0,2692x10-4 0,1367x10-4 0,4958x10-4
-7 -6 -5
9 0,7000x10 0,3692x10 0,2250x10 0 0,4600x10-4
10 0,2625x10-6 0,1025x10-4 0,1237x10-3 0,7867x10-4 0,2092x10-2
11 0,6250x10-7 0,2292x10-6 0,2292x10-4 0,2292x10-4 0,2500x10-4
12 0,5000x10-6 0,5000x10-6 0,5625x10-4 0,5625x10-4 0,5396x10-3
13 0,1900x10-6 0,3567x10-6 0,2500x10-6 0,1267x10-4 0,4367x10-4
14 0,9700x10-6 0,2767x10-6 0,2000x10-5 0,2467x10-4 0,2500x10-4
15 0,3583x10-7 0,1149x10-5 0,2917x10-5 0,2092x10-4 0,6425x10-4
16 0,1667x10-7 0,3000x10-6 0,1092x10-4 0,1787x10-3 0,3225x10-4
17 0,2500x10-6 0,7669x10-5 0,6892x10-4 0,2723x10-3 0,6757x10-2
18 0,1249x10-5 0,4292x10-6 0,1667x10-5 0,3892x10-4 0,5000x10-4
19 0,1869x10-5 0,6803x10-5 0,3649x10-3 0,2953x10-3 0,4763x10-2

22
 TCVN 6910-4: 2001

B¶ng B.4 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: Gi¸ trÞ bÊt th−êng vµ t¶n m¹n

Møc ThÝ nghiÖm TÝnh to¸n thèng kª Gi¸ trÞ tíi h¹n1)
LiÖt kª gi¸ trÞ bÊt th−êng (α=0,01)

1 7 G2 = 0,295 G2(19) = 0,3398

10
2 10 G1 = 3,305 G1(19) = 2,968
3 19 C = 0,474 C(4,19) = 0,276
10 C = 0,305 C(4,18) = 0,288
4 - - -
5 17 C = 0,358 C(4,19) = 0,276
19 C = 0,393 C(4,18) = 0,288
LIÖt kª gi¸ trÞ t¶n m¹n (α=0,05)
1 - - -
2 - - -
3 - - -
4 - - -
5 10 C = 0,284 C(4,17) = 0,250

1) C = KiÓm nghiÖm Cochran

G1 = KiÓm nghiÖm Grubb cho 1 quan s¸t bÊt th−êng
G2 = KiÓm nghiÖm Grubb cho 2 quan s¸t bÊt th−êng

B¶ng B.5 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: ¦íc l−îng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp vµ ®é
chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o

Møc
1 2 3 4 5

n 4 4 4 4 4
p 17 18 17 18 16
sr 0,0065 0,00143 0,00407 0,00895 0,01815
sR 0,00084 0,00248 0,00706 0,01385 0,03246

γ 1,29 1,73 1,73 1,54 1,79

A 0,3528 0,3999 0,4117 0,3830 0,4287

AsR 0,000296 0,000991 0,002906 0,005301 0,013916

y 0,0116 0,0874 0,4024 0,7739 2,5249

µ 0,0100 0,0930 0,4010 0,7770 2,5300

δ$ 0,0016 -0,0056 0,0014 -0,0031 -0,0051

δ$ − AsR 0,0013 -0,0066 -0,0015 -0,0084 -0,0190

δ$ + AsR 0,0019 -0,0046 0,0043 0,0022 0,0088

23
TCVN 6910-4: 2001

ChØ sè phßng thÝ nghiÖm

Hµm l−îng mangan %

Chó thÝch - C¸c ®iÓm trong khung chØ râ c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng
theo phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho hai quan tr¾c bÊt th−êng (G2)

H×nh B.1 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: KÕt qu¶ thö nghiÖm ë møc 1

24
 TCVN 6910-4: 2001

ChØ sè phßng thÝ nghiÖm

Hµm l−îng mangan %

Chó thÝch - C¸c ®iÓm trong khung chØ râ c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng
theo phÐp kiÓm nghiÖm Grubb cho mét quan tr¾c bÊt th−êng (G1)

H×nh B.2 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: KÕt qu¶ thö nghiÖm ë møc 2

25
TCVN 6910-4: 2001

ChØ sè phßng thÝ nghiÖm

Hµm l−îng mangan %

Chó thÝch - C¸c ®iÓm trong khung chØ râ c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng
theo phÐp kiÓm nghiÖm Cochran (C)

H×nh B.3 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: KÕt qu¶ thö nghiÖm ë møc 3

26
 TCVN 6910-4: 2001

ChØ sè phßng thÝ nghiÖm

Hµm l−îng mangan %

H×nh B.4 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: KÕt qu¶ thö nghiÖm ë møc 4

27
TCVN 6910-4: 2001

ChØ sè phßng thÝ nghiÖm

Hµm l−îng mangan %

Chó thÝch - C¸c ®iÓm trong khung chØ râ c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ gi¸ trÞ bÊt th−êng
theo phÐp kiÓm nghiÖm Cochran (C)

H×nh B.5 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: KÕt qu¶ thö nghiÖm ë møc 5

28
 TCVN 6910-4: 2001

ChØ sè phßng thÝ nghiÖm

H×nh B.6 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: c¸c gi¸ trÞ h ®−îc nhãm theo

c¸c phßng thÝ nghiÖm

H×nh B.7 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: c¸c gi¸ trÞ k ®−îc nhãm theo

c¸c phßng thÝ nghiÖm

29
TCVN 6910-4: 2001

Hµm l−îng mangan %

Hµm l−îng mangan %

H×nh B.8 - Hµm l−îng mangan trong quÆng s¾t: §é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp lµ mét hµm

tuyÕn tÝnh cña møc nång ®é m

30
 TCVN 6910-4: 2001

Phô lôc C
(tham kh¶o)

C¸c ph−¬ng tr×nh

C.1 C¸c ph−¬ng tr×nh (5) vµ (6) (xem 4.5)

Sè l−îng nhá nhÊt cña c¸c phßng thÝ nghiÖm, p, vµ sè l−îng nhá nhÊt cña kÕt qu¶ c¸c thö nghiÖm, n,
®−îc tÝnh to¸n ®Ó tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn sau ®©y:

a) phÐp kiÓm nghiÖm cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc r»ng ®é chÖch b»ng 0 víi x¸c suÊt 1 - α = 0,95;

b) phÐp kiÓm nghiÖm cã thÓ ph¸t hiÖn ®é lín dù kiÕn cña ®é chÖch, δ m , víi x¸c suÊt 1 - β = 0,95.

§iÒu kiÖn thø nhÊt ®−îc tr×nh bµy râ trong 4.7.2, ë ®ã kho¶ng tin cËy cña ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p
®o, δ, ®−îc sö dông ®Ó tiÕn hµnh mét kiÓm nghiÖm thèng kª vÒ gi¶ thuyÕt kh«ng (0) r»ng ®é chÖch
b»ng kh«ng (Ho: δ = 0), ®èi víi ®èi thuyÕt r»ng ®é chÖch lµ kh¸c 0 (H1: δ ≠ 0).

Mét d¹ng t−¬ng ®−¬ng cña phÐp kiÓm nghiÖm nµy lµ so s¸nh gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña ®é chÖch cu¶ ph−¬ng
ph¸p ®o :

 δ$ = y − µ 

∧ ∧
víi gi¸ trÞ tíi h¹n K vµ lo¹i bá H0 (δ = 0) NÕu I δ I > K [vµ chÊp nhËn H0 (δ = 0) nÕu I δ I ≤ K].

K cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh sao cho x¸c suÊt lo¹i bá gi¶ thiÕt H0, nÕu H0 ®óng, ph¶i b»ng møc ý nghÜa cho
tr−íc α = 5%.

P(I δ$ I > K Iδ = 0) = α = 0,05

P(I δ$ I ≤ K Iδ = 0) = 1 - α = 0,95

 K   K 

=Φ    
$  − Φ − $ 
 V (δ )   V (δ ) 

 K 
= 2Φ   − 1

$
 V (δ ) 

 K 
Φ   = 0,975

$
 V (δ ) 

31
TCVN 6910-4: 2001

K
= u 0,975 = 1,960
V (δ$ )

K = 1.960 V (δ$ ) ..... (C1)

trong ®ã:

Φ() lµ hµm ph©n bè tÝch luü cña ph©n bè chuÈn tiªu chuÈn;

up lµ ph©n vÞ møc p cña ph©n bè chuÈn tiªu chuÈn;

V (δ$ ) lµ ph−¬ng sai cña −íc l−îng ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o.

V( δ$ ) = V ( y − µ ) = V ( y )

2 2
σL σr
= +
p pn

σ R2 − σ r2 σ r2
= +
p pn

n(σ 2R − σ 2R / γ 2 ) + σ 2R / γ 2
=
pn

 n(γ 2 − 1) + 1  2
=  σ R
 γ pn
2


trong ®ã σ L2 lµ ph−¬ng sai gi÷a c¸c phßng thÝ nghiÖm sao cho

σ2R = σ2L + σ2r vµ

γ = σR /σr

§iÒu kiÖn thø hai lµ phÐp kiÓm nghiÖm cÇn ph¶i cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn ®é lín dù kiÕn cña ®é chÖch,δ m ,
víi x¸c suÊt 1 - β = 0,95:

P( δ$  > K δ = δm) = 1 - β = 0,95.

P( δ$  ≤ K δ = δm) = β = 0,05.

 δ$ − δ K − δ m  K − δ 
= P  m
≤  =Φ


m

 V (δ$ ) V (δ$ )  $
 V (δ ) 

32
 TCVN 6910-4: 2001

 
K −δm  = u
 0 , 05 = −1,645
∧ 
 V (δ ) 

∧
K = δm - 1,645 V (δ ) ...(C2)

So s¸nh 2 biÓu thøc (C1 vµ C2) ®èi víi K ta ®−îc:

∧ ∧
1,960 V (δ ) = δm - 1, 645 V (δ )

∧
(1,960 + 1,645) V (δ ) = δm

 1,645  ∧
1 + 1,960 V (δ ) = δm
 1,960 

 1,645 
1 +  Aσ R = δ m
 1,960 

δm
Aσ R =
1,84

C.2 C¸c ph−¬ng tr×nh (19) vµ (20) (xem 5.3)

C¸c ph−¬ng tr×nh nµy ®−îc suy ra trùc tiÕp nÕu nh− trong viÖc dÉn ra tr−íc ®©y c«ng thøc (C.1) δ, δm ,
∧ ∧
δ$ , V( δ$ ) vµ A ®−îc thay thÕ t−¬ng øng bëi ∆, ∆m ∆, V( ∆ ) vµ Aw vµ biÓu thøc ®èi víi V( δ$ ) ®−îc thay
thÕ b»ng biÓu thøc

∧
V( ∆ ) = σr2/n

33
TCVN 6910-4: 2001

Phô lôc D
(tham kh¶o)

Tµi liÖu tham kh¶o

[1] ISO 3534-2: 1993, Statistics - Vocabulary and symbols - Part 2: Statistical quality control

[2] ISO 3534-3: 1985, Statistics - Vocabulary and symbols - Part 3: Design of experiments

[3] TCVN 6910-3: §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o -
PhÇn 3: C¸c th−íc ®o trung gian ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

[4] TCVN 6910-5: §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o -
PhÇn 5: C¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn

[5] TCVN 6910-6: §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o -
PhÇn 6: Sö dông c¸c gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ

[6] ISO Guiide 33: 1989, Uses of certified reference materials

[7] ISO Guiide 35: 1989, Certification of reference materials - General and statistical principles

34