Ti U Chuèn Viöt Nam

tcvn tIªu chuÈn vIÖt nam
tcvn 6910-6: 2002

ISO 5725-6: 1994
®é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña

ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o −
phÇn 6: sö dông Çc gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c
trong thùc tÕ
Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results −

Part 6: Use in practice of accuracy values
Hµ néi - 2002
môc lôc
Trang
Lêi giíi thiÖu ..................................................................................................................... 4
1 Ph¹m vi ¸p dông ......................................................................................................... 5
2 Tiªu chuÈn viÖn dÉn ..................................................................................................... 6
3 §Þnh nghÜa .................................................................................................................... 6
4 X¸c ®Þnh çc giíi h¹n .................................................................................................. 6
4.1 Giíi h¹n lÆp l¹i vµ t¸i lËp ...................................................................................... 6
4.2 So s¸nh trªn c¬ së cã h¬n hai gi¸ trÞ .................................................................... 7
5 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ x¸c
®Þnh kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cuèi cïng .................................................................................. 10
5.1 Tæng qu¸t ............................................................................................................ 10
5.2 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
thu ®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i ............................................................................ 10
5.3 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
thu ®−îc trong c¶ hai ®iÒu kiÖn lÆp l¹i vµ t¸i lËp .................................................. 19
6 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong ph¹m vi mét
phßng thÝ nghiÖm ......................................................................................................... 22
6.1 C¬ së ................................................................................................................... 22
6.2 Çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é æn ®Þnh ................................................................. 23
7 Sö dông ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp trong ®¸nh gi¸ phßng thÝ nghiÖm ................... 40
7.1 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ........................................................................................ 40
7.2 §¸nh gi¸ viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p ®o bëi mét phßng thÝ nghiÖm ch−a ®−îc
®¸nh gi¸ tr−íc ..................................................................................................... 41
7.3 §¸nh gi¸ tiÕp tôc çc phßng thÝ nghiÖm ®· ®−îc phª chuÈn ................................ 45
8 So s¸nh çc ph−¬ng ph¸p ®o kh¸c ............................................................................. 51
8.1 Nguån gèc cña çc ph−¬ng ph¸p ®o kh¸c ........................................................... 51
8.2 Môc ®Ých cña viÖc so s¸nh çc ph−¬ng ph¸p ®o ................................................. 52
8.3 Ph−¬ng ph¸p B lµ mét ®Ò xuÊt cho ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn kh¸c ...................... 52
8.4 ThÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c ...................................................................................... 53
8.5 Ph−¬ng ph¸p B lµ mét ®Ò xuÊt cho ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn hµng ngµy ............... 62
Phô lôc A (quy ®Þnh) Çc kÝ hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t dïng trong TCVN 6910 ....................... 64
Lêi nãi ®Çu
TCVN 6910-6 : 2002 hoµn toµn t−¬ng ®−¬ng víi ISO 5725-6 : 1994
Phô lôc A cña tiªu chuÈn nµy lµ quy ®Þnh.
TCVN 6910-6 : 2002 do TiÓu ban Kü thuËt Tiªu chuÈn TCVN/ TC69/ SC6
Ph−¬ng ph¸p vµ KÕt qu¶ ®o biªn so¹n, Tæng côc Tiªu chuÈn §o l−êng
ChÊt l−îng ®Ò nghÞ, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ ban hµnh.
Lêi giíi thiÖu
0.0 TCVN 6910-6: 2002 lµ mét phÇn cña TCVN 6910, bé tiªu chuÈn nµy gåm 6 phÇn d−íi tªn chung
“§é chÝnh x¸c ( ®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt qu¶ ®o”:
- PhÇn 1: Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung
- PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 3: Çc th−íc ®o trung gian ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 4: Çc ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 5: Çc ph−¬ng ph¸p kh¸c x¸c ®Þnh ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn
- PhÇn 6: Sö dông çc gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ
0.1 TCVN 6910 sö dông hai thuËt ng÷ “®é ®óng” vµ “®é chôm” ®Ó diÔn t¶ ®é chÝnh x¸c cña mét
ph−¬ng ph¸p ®o. “§é ®óng“ chØ sù gÇn nhau gi÷a trung b×nh sè häc cña mét sè lín kÕt qu¶ thö nghiÖm
vµ gi¸ trÞ thùc hoÆc gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn. “§é chôm” chØ sù gÇn nhau gi÷a çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm.
0.2 CÇn xem xÐt kh¸i niÖm “®é chôm“ v× çc phÐp thö nghiÖm thùc hiÖn trªn nh÷ng vËt liÖu vµ trong
nh÷ng t×nh huèng ®−îc xem lµ y hÖt nhau th−êng kh«ng cho çc kÕt qu¶ gièng nhau. §ã lµ do çc sai
sè ngÉu nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc vèn cã trong mçi quy tr×nh ®o g©y ra; kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®−îc
hoµn toµn tÊt c¶ çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ®Çu ra cña mét phÐp ®o. Trong viÖc diÔn gi¶i thùc tÕ çc d÷
liÖu ®o, sù thay ®æi nµy ph¶i ®−îc ®−a vµo tÝnh to¸n. Ch¼ng h¹n sù kh¸c nhau gi÷a mét kÕt qu¶ thö
nghiÖm vµ mét vµi gi¸ trÞ ®· ®−îc ®Þnh râ cã thÓ n»m trong ph¹m vi cña nh÷ng sai sè ngÉu nhiªn kh«ng
thÓ tr¸nh ®−îc, trong tr−êng hîp ®ã ®é lÖch thùc sù so víi mét gi¸ trÞ ®· ®−îc ®Þnh râ nh− vËy ch−a
®−îc thiÕt lËp. T−¬ng tù, viÖc so s¸nh çc kÕt qu¶ thö nghiÖm tõ hai l« vËt liÖu sÏ kh«ng chØ ra ®−îc sù
kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ chÊt l−îng nÕu sù kh¸c nhau gi÷a chóng cã thÓ do sù thay ®æi vèn cã trong quy
tr×nh ®o g©y ra.
0.3 Çc phÇn tõ 1 ®Õn 5 cña TCVN 6910 tr×nh bµy c¬ së vµ ®−a ra ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®é chôm
(b»ng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ ®é lÖch chuÈn t¸i lËp) vµ ®é ®óng (b»ng çc thµnh phÇn kh¸c nhau cña
®é chÖch) cña çc phÐp ®o tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn. Tuy nhiªn, viÖc ®¸nh gi¸ nµy sÏ
lµ v« nghÜa nÕu kh«ng cã nh÷ng øng dông thùc tÕ mµ çc kÕt qu¶ cã thÓ ®−îc dïng.
0.4 §é chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p ®o ®· ®−îc thiÕt lËp trong çc phÇn tr−íc cña TCVN 6910, tiªu
chuÈn nµy ¸p dông cho çc t×nh huèng thùc tÕ, theo ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çc giao dÞch th−¬ng
m¹i, gi¸m s¸t vµ c¶i thiÖn n¨ng lùc ho¹t ®éng cña çc phßng thÝ nghiÖm.
4
tiªu chuÈn viÖt nam TCVN 6910-6 : 2002
§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt

qu¶ ®o −
PhÇn 6 : Sö dông çc gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ
Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results −
Part 6 : Use in practice of accuracy values
1 Ph¹m vi ¸p dông
1.1 Tiªu chuÈn nµy cung cÊp mét sè chØ dÉn vÒ çch sö dông d÷ liÖu ®é chÝnh x¸c trong çc tr−êng
hîp thùc tÕ kh¸c nhau b»ng çch:
a) §−a ra ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn ®Ó tÝnh giíi h¹n lÆp l¹i, giíi h¹n t¸i lËp vµ çc giíi h¹n kh¸c dïng
trong viÖc xem xÐt çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn;
b) §−a ra çch kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp
l¹i hoÆc t¸i lËp;
c) M« t¶ çch ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ ®o cña phßng thÝ nghiÖm trong mét chu kú thêi
gian vµ b»ng çch nµy ®−a ra ph−¬ng ph¸p “kiÓm so¸t chÊt l−îng” çc ho¹t ®éng trong phßng thÝ
nghiÖm ®ã;
d) M« t¶ çch ®¸nh gi¸ xem liÖu mét phßng thÝ nghiÖm cô thÓ cã kh¶ n¨ng sö dông thµnh thôc mét
ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn hay kh«ng;
e) M« t¶ çch so s¸nh çc ph−¬ng ph¸p ®o kh¸c.
1.2 Tiªu chuÈn nµy chØ liªn quan tíi çc ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc tiÕn hµnh trªn mét thang ®o liªn tôc vµ
®−a ra mét gi¸ trÞ ®¬n lµ kÕt qu¶ thö nghiÖm, tuy nhiªn gi¸ trÞ ®¬n nµy cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña viÖc tÝnh
to¸n tõ mét tËp hîp çc sè liÖu quan tr¾c.
1.3 Gi¶ thiÕt r»ng, −íc l−îng ®é ®óng vµ ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p tu©n thñ çc quy ®Þnh trong çc
phÇn tõ 1 ®Õn 5 cña TCVN 6910.
5
tCVN 6910-6 : 2002
1.4 Khi cã thªm bÊt cø cã mét th«ng tin nµo liªn quan ®Õn lÜnh vùc øng dông th× th«ng tin nµy sÏ ®−îc
®−a vµo phÇn ®Çu cña mçi øng dông cô thÓ.
2 Tiªu chuÈn viÖn dÉn
TCVN 3691 : 81, Thèng kª häc - ThuËt ng÷ vµ kÝ hiÖu
ISO 3534-1:1993, Statistics- Vocabulary and symbols- Part 1: Probability and general statistical terms
(Thèng kª häc - Tõ vùng vµ ký hiÖu - PhÇn 1: ThuËt ng÷ x¸c suÊt vµ thèng kª chung).
TCVN 6910-1: 2001 (ISO 5725-1:1994), §é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm ) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ
kÕt qu¶ ®o - PhÇn 1: Nguyªn t¾c chung vµ ®Þnh nghÜa.
kÕt qu¶ ®o - PhÇn 2: Ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i vµ ®é t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu
chuÈn.
kÕt qu¶ ®o - PhÇn 3: Çc th−íc ®o trung gian ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.
kÕt qu¶ ®o - PhÇn 4: Çc ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn.
TCVN 7076: 2002 (ISO 8258:1991), BiÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart.
ISO Guide 33:1989, Uses of certified reference materials (Sö dông çc mÉu chuÈn ®−îc chøng nhËn)
ISO Gude 35:1989, Certification of reference materials – General and statistical principles (Chøng
nhËn çc mÉu chuÈn – Çc nguyªn t¾c chung vµ thèng kª )
ISO/ IEC Guide 25:1990, General requirements for the competence of calibration and testing
laboratories (Yªu cÇu chung vÒ n¨ng lùc cña çc phßng thö nghiÖm vµ hiÖu chuÈn)
3 §Þnh nghÜa
Trong tiªu chuÈn nµy cã sö dông çc ®Þnh nghÜa ®· ®−îc ®−a ra trong ISO 3534-1 vµ TCVN 6910-1
(ISO 5725-1) .Çc ký hiÖu ®−îc sö dông trong TCVN 6910 ®−îc tr×nh bµy trong phô lôc A.
4 X¸c ®Þnh çc giíi h¹n
4.1 Giíi h¹n lÆp l¹i vµ t¸i lËp
4.1.1 TCVN 6910-2 (ISO 5725-2) chó träng vµo viÖc −íc l−îng çc ®é lÖch chuÈn liªn quan tíi çc
thao t¸c trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i vµ t¸i lËp. Tuy nhiªn, trong ho¹t ®éng çc phßng thÝ nghiÖm th−êng yªu
cÇu kiÓm tra çc ®é sai kh¸c quan tr¾c ®−îc tõ hai (hoÆc nhiÒu h¬n) çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, víi môc
®Ých nµy mét vµi th−íc ®o gÇn víi ®é sai kh¸c tíi h¹n lµ cÇn thiÕt h¬n ®é lÖch chuÈn.
6
TCVN 6910-6 : 2002
4.1.2 Khi mét ®¹i l−îng ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo çc tæng hoÆc hiÖu cña n phÐp −íc l−îng ®éc lËp mµ
mçi phÐp −íc l−îng nµy cã ®é lÖch chuÈn σ th× kÕt qu¶ thu ®−îc sÏ cã ®é lÖch chuÈn lµ σ n . Giíi
h¹n t¸i lËp (R) hoÆc giíi h¹n lÆp l¹i (r) ®−îc tÝnh trªn c¬ së hiÖu gi÷a hai kÕt qu¶ thö, do vËy ®é lÖch
chuÈn liªn hîp sÏ lµ σ 2 . Trong çc øng dông thèng kª th«ng th−êng, ®Ó kiÓm tra hiÖu gi÷a hai gi¸
trÞ nµy ng−êi ta sö dông ®é sai kh¸c tíi h¹n b»ng f lÇn ®é lÖch chuÈn, vÝ dô fσ 2 . Gi¸ trÞ cña f (hÖ sè
®é réng tíi h¹n) phô thuéc vµo x¸c suÊt cña ®é sai kh¸c tíi h¹n vµ d¹ng cña ph©n bè c¬ së. §èi víi
çc giíi h¹n t¸i lËp vµ lÆp l¹i, møc x¸c suÊt quy ®Þnh lµ 95 % vµ theo nh− ph©n tÝch trong TCVN 6910,
gi¶ thiÕt r»ng ph©n bè c¬ së lµ xÊp xØ chuÈn. §èi víi ph©n bè chuÈn ë møc x¸c suÊt 95 %, hÖ sè f lµ
1,96 vµ f 2 khi ®ã lµ 2,77. Môc tiªu cña tiªu chuÈn nµy lµ ®−a ra mét sè nguyªn t¾c ®¬n gi¶n cho
nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i lµ çc nhµ thèng kª khi kiÓm tra çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, do vËy viÖc sö dông
gi¸ trÞ lµm trßn lµ 2,8 thay cho f 2 lµ rÊt hîp lý.
4.1.3 Nh− ®· nãi ë trªn, qu¸ tr×nh −íc l−îng ®é chôm dÉn ®Õn viÖc −íc l−îng ®é lÖch chuÈn thùc khi
®é lÖch chuÈn thùc ch−a biÕt. Bëi vËy trong thèng kª øng dông, ký hiÖu s hay ®−îc dïng h¬n ký hiÖu σ.
Tuy nhiªn nÕu çc quy tr×nh ®−a ra trong TCVN 6910-1 (ISO 5725-1) vµ TCVN 6910-2 (ISO 5725-2)
®−îc tu©n thñ th× çc −íc l−îng nµy sÏ ®−îc tÝnh dùa trªn mét sè l−îng ®¸ng kÓ çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm, nã sÏ ®−a ra th«ng tin tèt nhÊt mµ ta cã thÓ cã vÒ çc gi¸ trÞ thùc cña ®é lÖch chuÈn. Trong
çc øng dông kh¸c sau ®©y, kÝ hiÖu s (−íc l−îng cña ®é lÖch chuÈn) ®−îc dïng cho −íc l−îng cña çc
®é lÖch chuÈn dùa trªn c¬ së d÷ liÖu bÞ h¹n chÕ h¬n. Do vËy, tèt nhÊt lµ dïng ký hiÖu σ ®Ó biÓu thÞ çc
gi¸ trÞ thu ®−îc tõ mét thÝ nghiÖm ®é chôm ®Çy ®ñ vµ coi chóng lµ ®é lÖch chuÈn thùc mµ çc −íc
l−îng kh¸c (s) sÏ ®−îc so s¸nh víi nã.
4.1.4 Trong 4.1.1 ®Õn 4.1.3, khi kiÓm tra hai kÕt qña thö ®¬n thu ®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i vµ t¸i lËp,
sù so s¸nh sÏ ®−îc thiÕt lËp víi giíi h¹n lÆp l¹i.
r = 2.8σr
hoÆc víi giíi h¹n t¸i lËp
R = 2.8σR
4.2 So s¸nh trªn c¬ së cã h¬n hai gi¸ trÞ
4.2.1 Hai nhãm phÐp ®o trong cïng mét phßng thÝ nghiÖm
NÕu hai nhãm phÐp ®o ®−îc thùc hiÖn trong cïng mét phßng thÝ nghiÖm trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i, nhãm
thø nhÊt gåm n1 kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ cho gi¸ trÞ trung b×nh lµ y1 , nhãm thø hai gåm n2 kÕt qu¶ thö
nghiÖm cho gi¸ trÞ trung b×nh lµ y 2 th× ®é lÖch chuÈn cña ( y1 − y 2 ) lµ:
7
tCVN 6910-6 : 2002
1 1 
σ = σ r2  + 
 n1 n 2 
vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y1 − y 2 I lµ
1 1
CD = 2,8σ r +
2n1 2n 2
víi møc x¸c suÊt lµ 95 %
Chó thÝch 1 - NÕu n1 vµ n2 ®Òu b»ng 1 th× kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy ®−îc rót gän thµnh r = 2,8σr , nh− mong
muèn.
4.2.2 Hai nhãm phÐp ®o trong hai phßng thÝ nghiÖm
NÕu trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i, phßng thÝ nghiÖm thø nhÊt cho n1 kÕt qu¶ thö nghiÖm víi gi¸ trÞ trung b×nh lµ
y1 vµ phßng thÝ nghiÖm thø hai cho n2 kÕt qu¶ thö nghiÖm víi gi¸ trÞ trung b×nh y 2 th× ®é lÖch chuÈn
cña ( y1 − y 2 ) lµ:
1 2 1
σ = σ L2 + σ r + σ L2 + σ r2
n1 n2
1 1 
= 2σ L2 + σ r2  + 
 n1 n 2 
 1 1 
= 2(σ L2 + σ r2 ) − 2σ r2 1 − − 
 2n1 2n 2 
vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y1 − y 2 I lµ:
 1 1 
CD = (2,8σ R ) 2 − (2,8σ r ) 2 1 − − 
 2n1 2n 2 
víi møc x¸c suÊt 95 %.
Chó thÝch 2 - NÕu n1 vµ n2 ®Òu b»ng 1 th× kÕt qu¶ nµy ®−îc rót gän thµnh R = 2,8 σR nh− mong muèn.
4.2.3 So s¸nh víi gi¸ trÞ quy chiÕu cho tr−êng hîp mét phßng thÝ nghiÖm
NÕu trong mét phßng thÝ nghiÖm thu ®−îc n kÕt qu¶ thö nghiÖm trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i vµ nhËn ®−îc gi¸
trÞ trung b×nh lµ y , sau ®ã so s¸nh víi gi¸ trÞ quy chiÕu ®· cho µo, trong tr−êng hîp kh«ng biÕt chÝnh
x¸c thµnh phÇn phßng thÝ nghiÖm cña ®é chÖch th× dïng ®é lÖch chuÈn cho ( y − µ o ) b»ng
8
TCVN 6910-6 : 2002
1
σ = σ L2 + σ r2
n
=
1
( )  1
2 σ L2 + σ r2 − 2σ r2 1 − 
2  n
 n −1
=
1
( )
2 σ L2 + σ r2 − 2σ r2  
2  n 
vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y − µ o I b»ng
1  n − 1
CD = (2,8σ R ) 2 − (2,8σ r ) 2  
2  n 
4.2.4 So s¸nh víi gi¸ trÞ quy chiÕu cho tr−êng hîp nhiÒu phßng thÝ nghiÖm
NÕu p phßng thÝ nghiÖm, mçi phßng cho n i kÕt qu¶ thö nghiÖm víi trung b×nh sè häc lµ y i (tÊt c¶ çc
tr−êng hîp ®Òu ®−îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i) vµ trung b×nh chung y ®−îc tÝnh b»ng
1
y=
p
∑ yi
vµ trung b×nh chung nµy ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ quy chiÕu µo , khi ®ã ®é lÖch chuÈn cña ( y − µ o )
b»ng:
1 2 1 1
σ= σ L + 2 σ r2 ∑
p p ni
1 2σ r2 1
=
2p
2(σ L2 + σ r2 ) − 2σ r2 +
p
∑n
i
1  1 1 
= 2(σ L2 + σ r2 ) − 2σ r2 1 − ∑ 
2p  p ni 
vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y − µ o I b»ng
1  
CD = (2,8σ R )2 − (2,8σ r ) 2 1 − 1 ∑ 1


2p  p ni 
víi møc x¸c suÊt 95 %.
9
tCVN 6910-6 : 2002
4.2.5 §¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ so s¸nh
Khi ®é lÖch tuyÖt ®èi v−ît qu¸ giíi h¹n thÝch hîp nh− ®· ®−a ra trong çc ®iÒu tr−íc th× ®é sai kh¸c sÏ
®−äc xem nh− ®¸ng ngê, do vËy tÊt c¶ çc phÐp ®o cã ®é sai kh¸c nµy sÏ bÞ coi lµ ®¸ng ngê vµ sÏ
®−îc xem xÐt thªm.
5 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cuèi cïng
5.1 Tæng qu¸t
5.1.1 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra tr×nh bµy trong ®iÒu nµy chØ ¸p dông trong tr−êng hîp phÐp ®o ®−îc thùc
hiÖn theo ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn ho¸ vµ ®· biÕt ®é lÖch chuÈn σr vµ σR. Do vËy, khi ®é réng cña N gi¸
trÞ thö nghiÖm v−ît qu¸ giíi h¹n thÝch hîp nh− ®· ®−a ra trong ®iÒu 4 th× cã thÓ xem nh− cã mét, hai
hoÆc tÊt c¶ N kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ bÞ sai. Nguyªn nh©n cña çc kÕt qu¶ sai nµy cÇn ph¶i ®−îc xem
xÐt l¹i trªn quan ®iÓm kü thuËt. Tuy nhiªn, v× lý do th−¬ng m¹i cÇn thu ®−îc mét vµi gi¸ trÞ cã thÓ chÊp
nhËn ®−îc, trong tr−êng hîp nµy çc kÕt qu¶ thö nghiÖm sÏ ®−îc xö lý theo çc quy ®Þnh trong ®iÒu nµy.
5.1.2 §iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn víi gi¶ thiÕt r»ng çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc trong çc ®iÒu kiÖn
lÆp l¹i vµ t¸i lËp vµ møc x¸c suÊt ®−îc sö dông lµ 95 %. NÕu çc ®iÒu kiÖn trung gian (xem TCVN
6910-3 (ISO 5725-3)) ®−îc sö dông, th× cÇn ph¶i thay thÕ σr b»ng th−íc ®o trung gian thÝch hîp.
5.1.3 Trong mét sè tr−êng hîp, khi mµ çc quy tr×nh m« t¶ trong 5.2 dÉn ®Õn viÖc gi¸ trÞ trung vÞ ®−îc
xem nh− kÕt qu¶ cuèi cïng th× tèt nhÊt lµ nªn bá sè liÖu ®ã.
5.2 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu
®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i.
Chó thÝch 3 - Trong 5.2.2.1 vµ 5.2.2.2 çc kh¸i niÖm tèn kÐm hay kh«ng tèn kÐm cña çc phÐp ®o kh«ng chØ
thÓ hiÖn vÒ mÆt tµi chÝnh mµ cßn c¶ vÒ çc phÐp ®o cã phøc t¹p, phiÒn phøc hoÆc mÊt nhiÒu thêi gian hay
kh«ng.
5.2.1 KÕt qu¶ thö nghiÖm ®¬n
Th−êng trong çc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i kh«ng ph¶i chØ thu ®−îc mét kÕt qu¶ thö nghiÖm. Trong tr−êng
hîp chØ cã duy nhÊt mét kÕt qu¶ thö nghiÖm th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc phÐp kiÓm nghiÖm thèng kª
trung gian vÒ kh¶ n¨ng chÊp nhËn cña kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy ®èi víi th−íc ®o lÆp l¹i ®· cho. NÕu nghi
ngê kÕt qu¶ thö nghiÖm cã thÓ lµ kh«ng ®óng th× cÇn ph¶i thùc hiÖn l¹i phÐp ®o. Th«ng th−êng sÏ cã
hai kÕt qu¶ thö nghiÖm nh− ®−îc tr×nh bµy sau ®©y.
10
TCVN 6910-6 : 2002
5.2.2 Hai kÕt qu¶ thö nghiÖm
Cã thÓ thu ®−îc hai kÕt qu¶ thö nghiÖm trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i. §é lÖch tuyÖt ®èi gi÷a hai kÕt qu¶ thö
nghiÖm nµy sÏ ®−îc so s¸nh víi giíi h¹n lÆp l¹i r = 2,8σr.
5.2.2.1 Tr−êng hîp viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ kh«ng tèn kÐm
NÕu ®é lÖch tuyÖt ®èi gi÷a hai kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng v−ît qu¸ r th× c¶ hai kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy
cã thÓ chÊp nhËn ®−îc, kÕt qu¶ cuèi cïng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng trung b×nh sè häc cña hai kÕt qu¶ thö
nghiÖm. NÕu ®é lÖch tuyÖt ®èi v−ît qu¸ r th× phßng thÝ nghiÖm cÇn ph¶i cã thªm hai kÕt qu¶ thö nghiÖm n÷a.
NÕu ®é réng (xmax-xmin) cña bèn kÕt qu¶ thö nghiÖm b»ng hoÆc nhá h¬n ®é réng tíi h¹n ë møc x¸c suÊt
95 % víi n=4, CR0,95(4), trung b×nh sè häc cña bèn phÐp thö sÏ ®−îc coi nh− kÕt qu¶ cuèi cïng. Çc hÖ
sè ®é réng tíi h¹n, f(n), ®èi víi n trong kho¶ng tõ n = 2 ®Õn n = 40 vµ n nhËn gi¸ trÞ tõ n = 45 ®Õn
n = 100 cho trong b¶ng 1 ®−îc dïng ®Ó tÝnh ®é réng tíi h¹n theo c«ng thøc sau:
CR0,95(n) = f(n)σr
NÕu ®é réng cña bèn kÕt qu¶ thö nghiÖm lín h¬n ®é réng tíi h¹n víi n = 4 th× trung vÞ cña bèn kÕt qu¶
thö nghiÖm nµy sÏ ®−îc xem nh− kÕt qu¶ cuèi cïng.
Quy tr×nh nµy ®−îc tãm t¾t trong s¬ ®å cho ë h×nh 1.
5.2.2.2 Tr−êng hîp viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ tèn kÐm
NÕu ®é lÖch tuyÖt ®èi gi÷a hai kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng v−ît qu¸ r th× c¶ hai kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy
®−îc coi lµ cã thÓ chÊp nhËn, gi¸ trÞ cuèi cïng sÏ ®−îc lÊy b»ng trung b×nh sè häc cña hai kÕt qu¶ thö
nghiÖm. NÕu ®é lÖch tuyÖt ®èi v−ît qu¸ r th× phßng thÝ nghiÖm cÇn ph¶i cã thªm mét kÕt qu¶ thö
nghiÖm n÷a.
NÕu ®é réng (xmax-xmin) cña ba kÕt qu¶ thö nghiÖm b»ng hoÆc nhá h¬n ®é réng tíi h¹n víi n=3,
CR0,95(3), trung b×nh sè hoc cña ba kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi nh− kÕt qu¶ cuèi cïng.
NÕu ®é réng cña ba kÕt qu¶ thö nghiÖm lín h¬n ®é réng tíi h¹n víi n=3 th× chän mét trong hai tr−êng
hîp sau:
a) Tr−êng hîp kh«ng thÓ cã kÕt qu¶ thö nghiÖm thø t−
Phßng thÝ nghiÖm cã thÓ dïng trung vÞ cña ba kÕt qu¶ thö nghiÖm lµm kÕt qu¶ chÊp nhËn cuèi
cïng.
b) Tr−êng hîp cã thÓ cã kÕt qu¶ thö nghiÖm thø t−
Phßng thÝ nghiÖm cÇn cã kÕt qu¶ thö nghiÖm thø t−. NÕu ®é réng (xmax - xmin) cña bèn kÕt qu¶ thö
nghiÖm nhá h¬n hoÆc b»ng ®é réng tíi h¹n víi n=4, CR0,95(4), trung b×nh sè häc cña bèn kÕt qu¶
thö nghiÖm sÏ ®−îc xem nh− kÕt qu¶ chÊp nhËn cuèi cïng. NÕu ®é réng cña bèn kÕt qu¶ nµy lín
11
tCVN 6910-6 : 2002
h¬n ®é réng tíi h¹n víi n=4, phßng thÝ nghiÖm sÏ dïng trung vÞ cña bèn kÕt qu¶ thö nghiÖm lµm gi¸
trÞ chÊp nhËn cuèi cïng.
B¶ng 1 - Çc hÖ sè ®é réng tíi h¹n, f (n)
n f (n) n f (n)
2 2,8 25 5,2
3 3,3 26 5,2
4 3,6 27 5,2
5 3,9 28 5,3
6 4,0 29 5,3
7 4,2 30 5,3
8 4,3 31 5,3
9 4,4 32 5,3
10 4,5 33 5,4
11 4,6 34 5,4
12 4,6 35 5,4
13 4,7 36 5,4
14 4,7 37 5,4
15 4,8 38 5,5
16 4,8 39 5,5
17 4,9 40 5,5
18 4,9 45 5,6
19 5,0 50 5,6
20 5,0 60 5,8
21 5,0 70 5,9
22 5,1 80 5,9
23 5,1 90 6,0
24 5,1 100 6,1
Chó thÝch – HÖ sè ®é réng tíi h¹n f (n) lµ ph©n vÞ møc 95 % cña ph©n bè (xmax -
xmin)/σ, trong ®ã xmax vµ xmin lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i vµ cùc tiÓu trong mÉu cã kÝch th−íc n tõ
mét ph©n bè chuÈn víÝ ®é lÖch chuÈn σ.
12
TCVN 6910-6 : 2002
B¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶
§óng x1 + x 2
Ix1 - x2I ≤ r lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
2
Sai
CÇn cã thªm hai kÕt qu¶
§óng x1 + x 2 + x3 + x 4
xmax - xmin ≤ CR0,95(4) lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
4
Sai
x ( 2 ) + x ( 3)
lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
2
trong ®ã:
x(2) lµ kÕt qu¶ nhá nhÊt thø hai
x(3) lµ kÕt qu¶ nhá nhÊt thø ba
(x(2), x(3) lµ çc gi¸ trÞ trong d·y míi x(1), x(2), x(3), x(4) , d·y nµy nhËn ®−îc b»ng çch s¾p xÕp l¹i
d·y x1, x2, x3, x4 theo gi¸ trÞ t¨ng dÇn ®Ó tÝnh trung vÞ)
H×nh 1 - Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc
trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i khi b¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm lµ kh«ng tèn kÐm. Tr−êng hîp 5.2.2.1
13
tCVN 6910-6 : 2002
§óng x1 + x 2
2
Sai
CÇn cã thªm mét kÕt qu¶
§óng x1 + x 2 + x3
xmax - xmin ≤ CR0,95(3) lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
3
Sai
x( 2) lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
trong ®ã:
x(2) lµ kÕt qu¶ nhá nhÊt thø hai
(x(2) lµ gi¸ trÞ trong d·y míi x(1), x(2), x(3) , d·y nµy nhËn ®−îc b»ng çch s¾p xÕp l¹i d·y x1, x2, x3
theo gi¸ trÞ t¨ng dÇn ®Ó tÝnh trung vÞ)
trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i khi b¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm lµ tèn kÐm. Tr−êng hîp 5.2.2.2 a)
14
TCVN 6910-6 : 2002
§óng
x1 + x 2
2
Sai
x1 + x 2 + x3
xmax - xmin ≤ CR0,95(3) §óng lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
3
Sai
x1 + x 2 + x3 + x 4
xmax - xmin ≤ CR0,95(4) §óng lµ kÕt qu¶ cuèi cïng
4
Sai
x ( 2 ) + x ( 3)
2
trong ®ã:
x(2) lµ kÕt qu¶ nhá nhÊt thø hai, x(3) lµ kÕt qu¶ nhá nhÊt thø ba
(x(2), x(3) lµ çc gi¸ trÞ trong d·y míi x(1), x(2), x(3), x(4) , d·y nµy nhËn ®−îc b»ng çch s¾p xÕp l¹i
d·y x1, x2, x3, x4 theo gi¸ trÞ t¨ng dÇn ®Ó tÝnh trung vÞ)
trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i khi b¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm lµ tèn kÐm. Tr−êng hîp 5.2.2.2 b)
15
tCVN 6910-6 : 2002
5.2.3 B¾t ®Çu víi h¬n hai kÕt qu¶ thö nghiÖm
§«i khi thÝ nghiÖm ®−îc b¾t ®Çu víi h¬n hai kÕt qu¶ thö nghiÖm. Ph−¬ng ph¸p ®Ó thu ®−îc kÕt qu¶
cuèi cïng trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i cho tr−êng hîp n>2 t−¬ng tù nh− tr−êng hîp n=2.
§é réng (xmax - -xmin) cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc so s¸nh víi ®é réng tíi h¹n CR0,95(n) ®−îc tÝnh
theo b¶ng 1 víi tõng gi¸ trÞ n. NÕu ®é réng kh«ng v−ît qu¸ ®é réng tíi h¹n th× kÕt qu¶ cuèi cïng sÏ
®−îc lÊy b»ng trung b×nh sè häc cña tÊt c¶ n kÕt qu¶ thö nghiÖm.
NÕu ®é réng v−ît qu¸ ®é réng tíi h¹n CR0,95(n), th× lùa chän mét trong ba tr−êng hîp A, B hoÆc C ®−îc
®−a ra trong çc h×nh tõ 4 ®Õn 6 ®Ó t×m ra kÕt qu¶ cuèi cïng.
Tr−êng hîp A, B ®−îc dïng t−¬ng øng víi çc tr−êng hîp khi viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ
kh«ng tèn kÐm vµ tèn kÐm. C ®−îc sö dông trong tr−êng hîp sè l−îng kÕt qu¶ thö nghiÖm b¾t ®Çu lµ
n¨m hoÆc nhiÒu h¬n vµ viÖc thu ®−îc mçi kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ kh«ng tèn kÐm, hoÆc khi sè l−îng kÕt
qu¶ thö nghiÖm b¾t ®Çu lµ bèn hoÆc nhiÒu h¬n vµ viÖc thu ®−îc mçi kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ tèn kÐm.
Víi çc phÐp ®o kh«ng tèn kÐm, sù kh¸c nhau gi÷a tr−êng hîp A vµ C lµ tr−êng hîp A yªu cÇu thùc
hiÖn thªm n phÐp ®o trong khi C ®ßi hái sè l−îng phÐp ®o thùc hiÖn thªm ch−a b»ng mét nöa. QuyÕt
®Þnh chän tr−êng hîp nµo sÏ phô thuéc vµo sè l−îng cña n vµ møc ®é ®¬n gi¶n khi thùc hiÖn çc phÐp
®o.
Víi çc phÐp ®o tèn kÐm, sù kh¸c nhau gi÷a tr−êng hîp B vµ C lµ tr−êng hîp C yªu cÇu çc phÐp ®o
thªm trong khi tr−êng hîp B kh«ng yªu cÇu thùc hiÖn thªm mét phÐp ®o nµo. Tr−êng hîp B chØ ®−îc
chän khi viÖc thùc hiÖn çc phÐp ®o thªm lµ qu¸ tèn kÐm so víi møc cho phÐp
16
TCVN 6910-6 : 2002
B¾t ®Çu víi n kÕt qu¶
§óng
§é réng cña n Trung b×nh sè häc cña n kÕt qu¶ lµ kÕt qu¶
kÕt qu¶ ≤CR0,95(n) cuèi cïng
Sai
CÇn cã thªm n kÕt qu¶
§óng
§é réng cña 2n Trung b×nh sè häc cña 2n kÕt qu¶ lµ kÕt
qu¶ cuèi cïng
kÕt qu¶ ≤CR0,95(2n)
Sai
Trung vÞ cña tÊt c¶ 2n kÕt qu¶

H×nh 4 - Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thu ®−îc trong ®iÒu
kiÖn lÆp laÞ khi b¾t ®Çu víi n kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ
kh«ng tèn kÐm. Tr−êng hîp A
§é réng cña n §óng Trung b×nh sè häc cña n kÕt qu¶ lµ kÕt qu¶
Sai
Trung vÞ cña tÊt c¶ n kÕt qu¶

trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i khi b¾t ®Çu víi n kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm lµ tèn kÐm. Tr−êng hîp B
17
tCVN 6910-6 : 2002
§é réng cña n §óng Trung b×nh sè häc cña n kÕt qu¶ lµ kÕt qu¶
Sai
CÇn cã thªm m1) kÕt qu¶
§óng
§é réng cña (n+m) Trung b×nh sè häc cña (n+m) kÕt qu¶ lµ kÕt
qu¶ cuèi cïng
kÕt qu¶ ≤CR0,95(n+m)
Sai
Trung vÞ cña tÊt c¶ (n+m) kÕt qu¶

1) m ®−îc chän lµ mét sè nguyªn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn n/3 ≤ m ≤ n/2
trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i khi n≥5 vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ kh«ng tèn kÐm, hoÆc
n≥4 vµ viÖc thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ tèn kÐm. Tr−êng hîp C
5.2.4 VÝ dô vÒ tr−êng hîp B: mét ph©n tÝch ho¸ häc tèn kÐm
Çc tr−êng hîp tèn kÐm th−êng gÆp trong çc ph©n tÝch ho¸ häc bao gåm çc quy tr×nh phøc t¹p hoÆc
mÊt nhiÒu thêi gian, yªu cÇu tõ hai ®Õn ba ngµy hoÆc nhiÒu h¬n n÷a cho mét ph©n tÝch. Trong çc
tr−êng hîp nh− vËy, sÏ rÊt phøc t¹p vµ tèn kÐm nÕu ph¶i lµm l¹i mét thÝ nghiÖm khi thÊy cã sè liÖu kü
thuËt ®¸ng ngê hoÆc mét gi¸ trÞ bÊt th−êng trong çc ph©n tÝch lÇn thø nhÊt, do vËy ngay tõ ®Çu ng−êi
ta th−êng lµm ba hoÆc bèn kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i vµ qu¸ tr×nh thö tiÕn hµnh theo
tr−êng hîp B. Xem h×nh 5.
VÝ dô, khi ph©n tÝch vµng vµ b¹c trong quÆng b»ng çch thö löa, mÆc dï cã mét vµi ph−¬ng ph¸p song
tÊt c¶ çc ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái çc thiÕt bÞ chuyªn dông ®¾t tiÒn, ng−êi vËn hµnh cã tay nghÒ cao
vµ cÇn cã thêi gian dµi, th«ng th−êng lµ kho¶ng hai ngµy ®Ó hoµn thµnh toµn bé çc qu¸ tr×nh hoÆc
thËm chÝ h¬n nÕu quÆng cã chøa çc kim lo¹i thuéc nhãm platin hoÆc çc nguyªn tè cô thÓ kh¸c cã
trong quÆng.
18
TCVN 6910-6 : 2002
Bèn kÕt qu¶ thö nghiÖm sau ®©y vÒ hµm l−îng vµng nhËn ®−îc tõ tinh quÆng ®ång trong ®iÒu kiÖn lÆp
l¹i
Au (theo g/t): 11,0 11,0 10,8 10,5
Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy ®−îc xö lý theo ph−¬ng ph¸p B.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh vµng vµ b¹c kh«ng ®−îc quy ®Þnh trong tiªu chuÈn, tuy nhiªn khi gi¸ trÞ cña
σr = 0,12 g/t
®−îc ¸p dông cho qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vµng,
CR0,95(4) = 3,6 x 0,12 = 0,43 g/t.
theo b¶ng 1, víi f(4) = 3,6.
Do ®é réng cña bèn kÕt qu¶ thö nghiÖm trªn b»ng
11,0 - 10,5 = 0,5 g/t
gi¸ trÞ nµy lín h¬n CR0,95(4) nªn kÕt qu¶ ®−îc chÊp nhËn cuèi cïng lµ trung vÞ cña bèn kÕt qu¶ trªn, tøc
lµ:
11,0 + 10,8
= 10,9 g/t
2
5.2.5 Çc l−u ý cã liªn quan ®Õn thÝ nghiÖm ®é chôm
NÕu çc quy tr×nh trong 5.2.2 vµ 5.2.3 th−êng cho kÕt qu¶ lín h¬n çc gi¸ trÞ tíi h¹n th× ®é chôm cña
ph−¬ng ph¸p ®o trong phßng thÝ nghiÖm nµy vµ/hoÆc trong çc thÝ nghiÖm ®é chôm nµy cÇn ph¶i xem
xÐt l¹i.
5.2.6 B¸o ço kÕt qu¶ ®−îc chÊp nhËn cuèi cïng
NÕu chØ ®−a ra kÕt qu¶ thö nghiÖm cuèi cïng th× cÇn chØ râ c¶ hai ®iÓm sau ®©y:
- sè l−îng çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®· dïng ®Ó tÝnh to¸n kÕt qu¶ cuèi cïng, vµ
- cã sö dông trung b×nh sè häc hoÆc trung vÞ cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng
5.3 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu
®−îc trong c¶ hai ®iÒu kiÖn lÆp l¹i vµ t¸i lËp
5.3.1 Tæng qu¸t
Çc ph−¬ng ph¸p nµy dïng cho tr−êng hîp khi hai phßng thÝ nghiÖm thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
nh−ng cã mét sè sai kh¸c trong çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®ã hoÆc trong çc trung b×nh sè häc cña
chóng. §é lÖch chuÈn t¸i lËp trë thµnh mét phÇn cña qui tr×nh kiÓm nghiÖm thèng kª còng nh− ®é lÖch
chuÈn lÆp l¹i.
19
tCVN 6910-6 : 2002
Trong mäi tr−êng hîp, ®Ó thu ®−îc kÕt qu¶ thö nghiÖm trªn çc mÉu thö, l−îng vËt liÖu ph¶i cã ®ñ ®Ó
cung cÊp cho viÖc thö nghiÖm vµ céng thªm mét phÇn dù tr÷. PhÇn nµy ®−îc dïng khi cã phÐp thö nµo
®ã cÇn ph¶i lµm l¹i. L−îng vËt liÖu cÇn ph¶i dù tr÷ nµy phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p ®o vµ ®é phøc t¹p
cña nã. Trong bÊt kú tr−êng hîp nµo, vËt liÖu thö cßn thõa l¹i cÇn ®−îc l−u gi÷ cÈn thËn ®Ó tr¸nh çc
h− háng vµ thay ®æi cã h¹i
Çc mÉu thö ph¶i gièng hÖt nhau, nghÜa lµ çc mÉu thö ®−îc chän cuèi cïng trong qui tr×nh chuÈn bÞ
mÉu thö cÇn ®−îc dïng trong c¶ hai phßng thÝ nghiÖm.
5.3.2 PhÐp kiÓm nghiÖm thèng kª vÒ sù phï hîp gi÷a çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña hai phßng
thÝ nghiÖm
5.3.2.1 Tr−êng hîp mçi phßng thÝ nghiÖm chØ cã mét kÕt qu¶ thö nghiÖm
Trong tr−êng hîp mçi phßng thÝ nghiÖm chØ thu ®−îc duy nhÊt mét kÕt qu¶ thö nghiÖm th× ®é lÖch tuyÖt
®èi gi÷a hai kÕt qu¶ thö nghiÖm sÏ ®−îc kiÓm tra l¹i b»ng çch so s¸nh víi giíi h¹n t¸i lËp R=2,8σR.
NÕu ®é lÖch tuyÖt ®èi gi÷a hai kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng vuît qu¸ R th× hai kÕt qu¶ thö nghiÖm trªn sÏ
®−îc xem lµ ®ång nhÊt, trung b×nh cña hai kÕt qu¶ thö nghiÖm sÏ ®−îc lÊy lµm kÕt qu¶ chÊp nhËn cuèi
cïng.
NÕu R bÞ v−ît qu¸ th× cÇn ph¶i kiÓm tra xem liÖu sai sè nµy cã ph¶i do ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o
kÐm vµ/hoÆc do sai sè trong çc mÉu thö g©y ra hay kh«ng. §Ó kiÓm tra ®é chôm trong ®iÒu kiÖn lÆp
l¹i, mçi phßng thÝ nghiÖm cÇn tu©n thñ çc qui tr×nh ®· tr×nh bµy trong 5.2.2.
5.3.2.2 Tr−êng hîp hai phßng thÝ nghiÖm thu ®−îc h¬n mét kÕt qu¶ thö nghiÖm ®¬n
Gi¶ thiÕt r»ng mçi phßng thÝ nghiÖm ®· vµ ®ang sö dông çc qui tr×nh nh− trong 5.2 vµ thu ®−îc kÕt
qu¶ cuèi cïng. Do vËy, chØ cÇn xem xÐt kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®−îc cña hai kÕt qu¶ cuèi cïng. §Ó thö
l¹i xem liÖu kÕt qu¶ cña çc phßng thÝ nghiÖm cã phï hîp kh«ng, ®é lÖch tuyÖt ®èi gi÷a hai kÕt qu¶
cuèi cïng cÇn ®−îc thö l¹i b»ng çch so s¸nh víi ®é sai kh¸c tíi h¹n, CD0,95 nh− ®· cho d−íi ®©y.
a) CD0,95 cho hai trung b×nh sè häc cña n1 vµ n2 kÕt qu¶ thö nghiÖm nh− sau:
 1 1 
CD 0 ,95 = R 2 − r 2 1 − − 
 2n1 2n2 
L−u ý r»ng trong c«ng thøc trªn nÕu n1=n2=1 th× biÓu thøc trªn sÏ rót gän thµnh R nh− ®· nªu trong
5.3.2.1
NÕu n1=n2=2 th× biÓu thøc trªn rót gän thµnh:
r2
CD 0 ,95 = R 2 −
2
20
TCVN 6910-6 : 2002
b) CD0,95 cho trung b×nh sè häc cña n1 vµ trung vÞ cña n2 kÕt qu¶ thö nghiÖm nh− sau:
 1
2 {c( n2 )}2 

CD 0 ,95 = R − r 1−
2
−
 2n 2 n2 
 1 
víi c(n) lµ tû sè gi÷a ®é lÖch chuÈn cña trung vÞ vµ ®é lÖch chuÈn cña trung b×nh sè häc. Gi¸ trÞ cña
c(n) ®−îc cho trong b¶ng 2.
c) CD0,95 cho hai trung vÞ cña n1 vµ n2 kÕt qu¶ thö nghiÖm nh− sau:
 {c( n1 )}2 {c( n2 )}2 

CD 0 ,95 = R 2 − r 2 1 − − 
 2 n 2n2 
 1 
Xem çc gi¸ trÞ cña c(n) trong b¶ng 2.
NÕu nh− kh«ng v−ît qu¸ ®é sai kh¸c tíi h¹n th× c¶ hai kÕt qu¶ cuèi cïng cña hai phßng thÝ nghiÖm ®Òu
cã thÓ chÊp nhËn ®−îc vµ gi¸ trÞ trung b×nh chung cña hai kÕt qu¶ cuèi cïng nµy sÏ ®−îc sö dông.
NÕu nh− v−ît qu¸ ®é sai kh¸c tíi h¹n th× sÏ ¸p dông qui tr×nh m« t¶ trong 5.3.3
B¶ng 2 - Çc gi¸ trÞ cña c(n)
Sè cña kÕt qu¶ thö nghiÖm, n c(n)
1 1,000
2 1,000
3 1,160
4 1,092
5 1,197
6 1,135
7 1,214
8 1,160
9 1,223
10 1,176
11 1,228
12 1,187
13 1,232
14 1,196
15 1,235
16 1,202
17 1,237
18 1,207
19 1,239
20 1,212
21
tCVN 6910-6 : 2002
5.3.3 Gi¶i quyÕt sù kh¸c nhau gi÷a kÕt qu¶ cña hai phßng thÝ nghiÖm
Nguyªn nh©n cña sù kh¸c nhau gi÷a çc kÕt qu¶ thö nghiÖm hoÆc çc kÕt qu¶ ®−îc ®−a ra cuèi cïng
cña hai phßng thÝ nghiÖm cã thÓ lµ do:
- sai kh¸c hÖ thèng gi÷a hai phßng thÝ nghiÖm;

- sai kh¸c trong çc mÉu thö, hoÆc
- çc sai sè trong viªc x¸c ®Þnh σr vµ/hoÆc σR.
NÕu cã thÓ trao ®æi çc mÉu thö vµ/hoÆc çc mÉu chuÈn tiªu chuÈn, mçi phßng thÝ nghiÖm cã thÓ thu
®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm b»ng çch sö dông mÉu thö cña phßng thÝ nghiÖm kia ®Ó x¸c ®Þnh sù tån
t¹i vµ møc ®é cña sai sè hÖ thèng. NÕu kh«ng thÓ trao ®æi çc mÉu thö th× mçi phßng thÝ nghiÖm cã
thÓ thu ®−îc çc kÕt qu¶ thö nghiÖm b»ng çch sö dông mÉu thö chung (çc vËt liÖu ®· biÕt gi¸ trÞ
®−îc −a dïng h¬n). Ých lîi cña viÖc sö dông vËt liÖu ®· biÕt gi¸ trÞ lµ sai sè hÖ thèng cã thÓ quy vÒ cho
mét hoÆc hai phßng thÝ nghiÖm. Tr−êng hîp kh«ng thÓ sö dông vËt liÖu ®· biÕt gi¸ trÞ ®Ó Ên ®Þnh sai sè
hÖ thèng cho çc phßng thÝ nghiÖm, sù phï hîp gi÷a hai phßng thÝ nghiÖm sÏ thu ®−îc b»ng çch tham
kh¶o mét phßng thÝ nghiÖm thø ba.
Khi cã sù kh¸c nhau do sai kh¸c gi÷a çc mÉu thö th× c¶ hai phßng thÝ nghiÖm cÇn ph¶i phèi hîp ®Ó t¹o
ra mét mÉu chung hoÆc mêi mét bªn thø ba lÊy mÉu.
5.3.4 Ph©n xö
Hai bªn hîp ®ång cã thÓ tho¶ thuËn vÒ thñ tôc ph©n xö t¹i thêi ®iÓm kÕt thóc hîp ®ång hoÆc khi n¶y
sinh çc tranh chÊp.
6 Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong ph¹m vi
mét phßng thÝ nghiÖm
6.1 C¬ së
6.1.1 B−íc ®Çu tiªn trong viÖc kiÓm so¸t chÊt l−îng lµ viÖc l−îng ho¸ b»ng çc gi¸ trÞ trung b×nh cña
çc ph©n tÝch ho¸ häc, thö nghiÖm vËt lý, thö nghiÖm c¶m quan ... Çc gi¸ trÞ quan tr¾c nhËn ®−îc
b»ng ph−¬ng ph¸p l−îng ho¸ nµy th−êng cã mét vµi sai sè do:
- lÊy mÉu;
- chuÈn bÞ mÉu;
- phÐp ®o...
Tuy nhiªn, phÇn nµy chØ ®Ò cËp ®Õn sai sè do phÐp ®o, sai sè nµy bao gåm c¶ sù kh«ng ®ång nhÊt
gi÷a çc phÇn mÉu cña mét mÉu thö.
6.1.2 Sai sè cña çc phÐp ®o ®ang ®−îc xem xÐt cã thÓ ®−îc ph©n ra thµnh:
- sai sè do nguyªn nh©n ngÉu nhiªn (®é chôm), vµ
- sai sè do nguyªn nh©n hÖ thèng (®é ®óng)
22
TCVN 6910-6 : 2002
6.1.3 Trong viÖc xem xÐt mét ph−¬ng ph¸p ®o, cã thÓ hy väng r»ng c¶ ®é chôm vµ ®é ®óng cña
ph−¬ng ph¸p ®o ®Òu ®−îc tho¶ m·n. Tuy nhiªn, kh«ng cã g× ®¶m b¶o r»ng ph−¬ng ph¸p ®o tho¶ m·n
®é ®óng nÕu nã tho¶ m·n ®é chôm. Thªm vµo ®ã, khi kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
trong ph¹m vi mét phßng thÝ nghiÖm, cÇn kiÓm tra c¶ ®é chôm vµ ®é ®óng cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
vµ lÇn l−ît duy tr× hai th−íc ®o nµy ë çc møc ®é mong muèn t−¬ng øng trong mét thêi gian dµi.
6.1.4 Tuy nhiªn, cã thÓ kh«ng tån t¹i gi¸ trÞ thùc cña phÐp ®o, thËm chÝ nÕu cã tån t¹i gi¸ trÞ thùc th×
còng kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó kiÓm tra ®é ®óng cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm khi kh«ng cã mÉu chuÈn
(RM). Çc vÝ dô nµy ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 3.
ViÖc kiÓm tra ®é ®óng cña mét kÕt qu¶ thö nghiÖm sÏ gÆp khã kh¨n nÕu kh«ng cã mÉu chuÈn (RM).
Tuy nhiªn trong thùc tÕ, nhiÒu tr−êng hîp kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc do mét kü thuËt viªn lµnh nghÒ
trong mét phßng thÝ nghiÖm ®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ, tu©n theo mét ph−¬ng ph¸p ®o tiªu chuÈn (hoÆc
®óng h¬n lµ mét ph−¬ng ph¸p “x¸c ®Þnh”) mét çch nghiªm ngÆt, tû mû vµ cÈn thËn cã thÓ ®−îc dïng
lµm gi¸ trÞ qui chiÕu thay thÕ cho gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn.
6.1.5 §Ó kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong mét phßng thÝ nghiÖm, tiªu chuÈn nµy
cã sö dông çc biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart (xem TCVN 7076 (ISO 8258)) vµ çc biÓu ®å kiÓm so¸t
tæng tÝch luü.
Trong tr−êng hîp ®é ®óng hoÆc ®é chôm cã xu h−íng dÞch chuyÓn, biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü tá
ra cã hiÖu qu¶ h¬n so víi biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart, ng−îc l¹i trong tr−êng hîp cã thÓ xuÊt hiÖn mét
thay ®æi ®ét ngét, viÖc sö dông biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü thay thÕ biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart lµ
kh«ng cã lîi.
V× xu h−íng dÞch chuyÓn hay xuÊt hiÖn trong ®é ®óng, cßn thay ®æi ®ét ngét hay xuÊt hiÖn trong ®é
chôm, v× vËy nªn dïng biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü ®Ó kiÓm tra ®é ®óng vµ dïng biÓu ®å kiÓm so¸t
Shewhart ®Ó kiÓm tra ®é chôm.
Tuy nhiªn, tèt h¬n c¶ lµ ®ång thêi dïng thêi dïng c¶ hai biÓu ®å trªn ®Ó kiÓm tra ®é ®óng vµ ®é chôm.
6.1.6 Do çc qui tr×nh kiÓm tra thùc hiÖn trong mét thêi gian dµi vµ cã thÓ cã sù thay ®æi vÒ ng−êi thao
t¸c vµ thiÕt bÞ nªn çc ®iÒu kiÖn l¨p l¹i thùc kh«ng ®−îc ¸p dông. V× vËy ®Ó kiÓm tra ng−êi ta th−êng
dïng çc phÐp ®o ®é chôm trung gian nh− ®· tr×nh bµy trong TCVN 6910-3 (ISO 5725-3).
6.2 Çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é æn ®Þnh
6.2.1 Tæng qu¸t
6.2.1.1 Cã hai tr−êng hîp cÇn ph¶i xem xÐt khi kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong
mét phßng thÝ nghiÖm :
a) çc kÕt qu¶ thö nghiÖm th−êng ngµy ®−îc sö dông cho qu¸ tr×nh kiÓm tra, vµ
b) çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ çc vËt liÖu th« vµ s¶n phÈm.
23
tCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 3 - Ph©n lo¹i çc ®Æc tÝnh cña çc vËt liÖu thö theo gi¸ trÞ thùc cña nã vµ çc tham sè quan
träng ®Ó kiÓm tra ®é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña çc kÕt qu¶
VÝ dô
Ph©n lo¹i 1) Çc ®Æc tÝnh Kh¶ n¨ng sö Çc tham sè quan träng
dông RM 2) ®Ó kiÓm tra ®é chÝnh x¸c
Gi¸ trÞ lý thuyÕt dùa trªn çc Thµnh phÇn ho¸ häc RM4) ∆ vµ σw
nguyªn lý khoa häc cã thÓ cña axit benzoic
®−îc thiÕt lËp trong thùc tÕ nh−
gi¸ trÞ thùc.
MÆc dï gi¸ trÞ thùc tån t¹i trong a) % cña Fe trong RM ∆ vµ σw

lý thuyÕt nh−ng trong thùc tÕ quÆng
víi kü thuËt hiÖn nay kh«ng
b) % cña S trong
thÓ thu ®−îc gi¸ trÞ nµy b»ng
No5) σw vµ σL
quÆng s¾t
thÝ nghiÖm, do vËy gi¸ trÞ ®−îc
sù nhÊt trÝ th«ng qua cña mét
nhãm çc nhµ khoa häc hoÆc
kü s− sÏ ®−îc coi nh− lµ gi¸ trÞ
thùc quy −íc.
Çc gi¸ trÞ ®−îc Ên ®Þnh dùa a) Gi¸ trÞ cña octan RM ∆ vµ σw
trªn ph−¬ng ph¸p thö ®−îc trong x¨ng dÇu.
chøng nhËn do çc tæ chøc
b) §é bÒn cña than
quèc tÕ, quèc gia hoÆc t− nh©n
No6) σM/σW , σL vµ σw
cèc
thiÕt lËp ®−îc coi lµ gi¸ trÞ thùc
c) Tèc ®é nãng ch¶y
quy −íc.
No7) σw vµ σL
cña nhùa chÞu
nhiÖt
1) Xem ISO 3534-1
2) Xem ISO Guide 35
3) ∆ lµ ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm, σw lµ ®é lÖch chuÈn trong phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn, σL lµ ®é lÖch
chuÈn liªn phßng thÝ nghiÖm, σM2 lµ ®é lÖch chuÈn mÉu thö liªn phßng.
4) VËt liÖu thö tù nã cã thÓ ®−îc sö dông nh− lµ mÉu chuÈn nÕu nã tinh khiÕt vµ æn ®Þnh.
5) Kh«ng cã mÉu chuÈn nµo ®−îc thiÕt lËp tõ vËt liÖu kh«ng cã tÝnh æn ®Þnh.
6) Kh«ng cã mÉu chuÈn nµo ®−îc thiÕt lËp tõ mét l−îng lín gåm chÊt r¾n, çc m¶nh nhá kh¸c nhau vÒ
kÝch th−íc, h×nh d¹ng vµ thµnh phÇn cÇn thiÕt cho mçi phÐp thö ph¸ huû.
7) Gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc x¸c ®Þnh bëi chÝnh ph−¬ng ph¸p ®o.
24
TCVN 6910-6 : 2002
6.2.1.2 Nh− trong phÇn a), cÇn thiÕt ph¶i kiÓm tra çc ®é lÖch chuÈn cña ®é chôm trung gian víi mét,
hai hoÆc ba yÕu tè kh¸c nhau thu ®−îc tõ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña mét phßng thÝ nghiÖm trong
kho¶ng thêi gian dµi ®Ó thÊy r»ng th−íc ®o ®é chôm ®−îc duy tr× ë møc ®é mong muèn. (xem vÝ dô 2
trong 6.2.3). Trong tr−êng hîp nµy, chØ cÇn kiÓm tra ®é chôm cña çc phÐp ®o trong tÊt c¶ çc truêng
hîp, v× ngay c¶ khi çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cã ®é chÖch, vÉn cã thÓ kiÓm tra sù biÕn thiªn cña qu¸ tr×nh
nÕu nh− biÕn thiªn cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc coi lµ nhá so víi sù biÕn thiªn cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. Tuy nhiªn, nÕu ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i ®−îc sö dông cho môc ®Ých nµy, sù ph¶n øng m¹nh cã thÓ
g©y ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh kiÓm tra do viÖc v−ît qu¸ ®é nh¹y, do vËy nªn sö dông ®é lÖch chuÈn ®é
chôm trung gian thÝch hîp cho môc ®Ých nµy.
6.2.1.3 Trong phÇn b), cÇn ph¶i kiÓm tra ®é ®óng (xem vÝ dô 3 trong 6.2.4) còng nh− ®é chôm ®Ó
thÊy r»ng c¶ hai th−íc ®o nµy ®−îc duy tr× ë møc mong muèn t−¬ng øng, do vËy trong tr−êng hîp nµy
cÇn chÊp nhËn mét gi¸ trÞ quy chiÕu.
6.2.1.4 VÝ dô ®−îc tr×nh bµy nh− sau
- Çc vÝ dô 1 vµ 2 chØ ra ph−¬ng ph¸p sö dông biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart ®Ó kiÓm tra ®é æn ®Þnh
cña ®é lÆp l¹i hoÆc th−íc ®o ®é chôm trung gian.
- Çc vÝ dô 3 vµ 4 chØ ra çch kiÓm tra ®é ®óng b»ng çch sö dông c¶ biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart
hoÆc ph−¬ng ph¸p tæng tÝch luü (cusum).
6.2.2 VÝ dô 1: KiÓm tra ®é æn ®Þnh cña ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña mét phÐp ph©n tÝch hµng ngµy
6.2.2.1 C¬ së
a) Ph−¬ng ph¸p ®o:

X¸c ®Þnh hµm l−îng nikel b»ng ph−¬ng ph¸p ®−a ra trong ISO 6352: 1985, S¾t m¹ nikel - X¸c
®Þnh hµm l−îng nikel - Ph−¬ng ph¸p c©n dimethylglyoxim.
b) Nguån:
B¸o ço hµng ngµy vµo th¸ng 10 n¨m 1985 cña phßng thÝ nghiÖm t¹i lß m¹ nikel s¾t.
c) M« t¶:
Trong c«ng viÖc cña phßng thÝ nghiÖm t¹i lß nÊu ferronickel, çc ph©n tÝch ho¸ häc ®−îc thùc
hiÖn hµng ngµy ®Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc cña çc s¶n phÈm ferronickel, ®ång thêi víi viÖc
kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña viÖc x¸c ®Þnh nickel b»ng çch sö dông mét mÉu chuÈn riªng do phßng
thÝ nghiÖm chuÈn bÞ.
§Ó kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña viÖc x¸c ®Þnh nickel nãi trªn, sö dông hai phÐp thö trªn mÉu chuÈn riªng
®−îc ph©n tÝch hµng ngµy trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i; tøc lµ do cïng mét kü thuËt viªn, sö dông cïng mét
dông cô vµ vµo cïng mét thêi gian.
Thµnh phÇn ho¸ häc cña mÉu chuÈn riªng lµ:
25
tCVN 6910-6 : 2002
Ni 47,21 % Co 1,223 % Si 3,50 %
Mn 0,015 % P 0,003 % S 0,001 %
Cr 0,03 % Cu 0,038 %
6.2.2.2 Sè liÖu gèc
KÕt qu¶ thö nghiÖm cña çc ph©n tÝch hµng ngµy vÒ hµm l−îng cña nikel trªn mÉu chuÈn riªng thu
®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 5 víi x1, x2 lµ phÇn tr¨m vÒ khèi l−îng.
6.2.2.3 KiÓm tra ®é æn ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart
B»ng çch ¸p dông ph−¬ng ph¸p biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart (biÓu ®å R) [xem TCVN 7076
(ISO 8258)] vµo çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong b¶ng 5, sÏ kiÓm tra ®−îc ®é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm vµ −íc l−îng ®−îc ®é lín cña ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i. Sö dông çc thõa sè cho trong b¶ng 4 ®Ó
tÝnh to¸n ®−êng trung t©m vµ çc giíi h¹n kiÓm so¸t (UCL vµ LCL).
Chó thÝch 4 - §Ó tr¸nh nhÇm lÉn víi ký hiÖu R ®−îc dïng ë ®©y cho ®é t¸i lËp, biÓu ®å R cña TCVN 7076
(ISO 8258) trong tiªu chuÈn nµy sÏ ®−îc quy vÒ biÓu ®å ®é réng.
B¶ng 4 - Çc thõa sè ®Ó tÝnh to¸n biÓu ®å ®é réng
Thõa sè ®Ó tÝnh to¸n ®−êng trung t©m vµ giíi h¹n hµnh ®éng1) Thõa sè ®Ó tÝnh to¸n giíi h¹n c¶nh b¸o2)
Thõa sè ®−êng Thõa sè giíi
Sè l−îng çc quan s¸t Thõa sè giíi h¹n c¶nh b¸o
trung t©m h¹n hµnh ®éng
trong nhãm con
d2 D2 d3 D1(2) D2(2)
2 1,128 3,686 0,853 - 2,834
3 1,693 4,358 0,888 - 3,469
4 2,059 4,698 0,880 0,299 3,819
5 2,326 4,918 0,864 0,598 4,054
1) Çc sè liÖu nµy ®−îc lÊy tõ b¶ng 2 cña TCVN 7076: 2002 (ISO 8258:1991)
2) Thõa sè ®−îc dïng ®Ó tÝnh to¸n çc giíi h¹n c¶nh b¸o nh− sau:
D1(2) = d2 - 2d3
D2(2) = d2 + 2d3
26
TCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 5 - Sè liÖu biÓu ®å kiÓm so¸t cña vÝ dô 1 (6.2.2)
1. §Æc tÝnh chÊt l−îng Hµm l−îng nikel trong mÉu chuÈn riªng
2. §¬n vÞ ®o % (m/m)
3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ISO 6352
4. Giai ®o¹n 01/09/1985 ®Õn 30/09/1985
5. Phßng thÝ nghiÖm Çc c«ng viÖc trong phßng thÝ nghiªm “A” cña mét lß m¹ nikel s¾t
Ngµy ph©n tÝch Gi¸ trÞ quan tr¾c §é réng
M« t¶
(sè nhãm con) x1 x2 w
1 47,379 47,333 0,046
2 47.261 47,148 0,113 Trªn giíi h¹n c¶nh b¸o
3 47.270 47,195 0,075
4 47.370 47,287 0,083
5 47.288 47,284 0,004
6 47.254 47,247 0,007
7 47.239 47,160 0,079
8 47.239 47,193 0,046
9 47.378 47,354 0,024
10 47.331 47,267 0,064
11 47.255 47,278 0,023
12 47.313 47,255 0,058
15 47.296 47,231 0,065
16 47.264 47,247 0,017
17 47.238 47,253 0,015
18 47.181 47,255 0,074
19 47.327 47,240 0,087
20 47.358 47,308 0,050
21 47.295 47,133 0,162 Trªn giíi h¹n hµnh ®éng
22 47.310 47,244 0,066
23 47.366 47,293 0,073
24 47.209 47,185 0,024
25 47.279 47,268 0,011
26 47.178 47,200 0,030
27 47.211 47,193 0,018
28 47,195 47,216 0,021
29 47,274 47,252 0,022
30 47,300 47,212 0,088
Tæng 1,660
Trung b×nh 0,0553 w / d 2 = 0,0490
Chó thÝch
σr = 0,0375
a) §−êng trung t©m = d2σr = 1,128 x 0,0375 = 0,0423
b) Çc giíi h¹n hµnh ®éng
UCL = D2σr = 3,686 x 0,0375 = 0,1382
LCL = kh«ng cã
c) Çc giíi h¹n c¶nh b¸o
UCL = D2(2) σr = 2,834 x 0,0375 = 0,1062
LCL = kh«ng cã
27
tCVN 6910-6 : 2002
§é réng, %
§−êng trung t©m = 0,0423
Giíi h¹n hµnh ®éng (3σ) = 0,1382
Giíi h¹n c¶nh b¸o (2σ) = 0,1062
Ngµy ph©n tÝch (sè nhãm con)
H×nh 7 - BiÓu ®å ®é réng cho hµm l−îng nikel (%) cña mét mÉu chuÈn riªng,
thu ®−îc trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i
Khi ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i thu ®−îc tõ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong kho¶ng thêi gian mét quý (1/4 n¨m)
(σr) ®−îc cho nh− lµ gi¸ trÞ chuÈn ®èi víi biÓu ®å kiÓm so¸t ®é réng nh− trong vÝ dô nµy, biÓu ®å kiÓm
so¸t sÏ ®−îc tÝnh nh− sau:
a) §−êng trung t©m = d2σr = 1,128 x 0,0375 = 0,0423
b) Çc giíi h¹n hµnh ®éng:
UCL = D2σr = 3,686 x 0,0375 = 0,1382
LCL = kh«ng cã
d) Çc giíi h¹n c¶nh b¸o
UCL = D2(2) σr = 2,834 x 0,0375 = 0,1062
UCL = Kh«ng cã
¦íc l−îng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i (sr) ®−îc tÝnh to¸n theo c«ng thøc sau:
w = Ix1-x2I
 30

s r =  ∑ w / 30  / d
i 2 = w / d 2 = 0,0553 / 1,128
 1 
= 0,0490
Çc ®é réng ®−îc tÝnh to¸n cho 30 nhãm con, mçi nhãm con bao gåm hai mÉu. B¶ng 5 lµ mét vÝ dô vÒ
mét b¶ng sè liÖu lµm theo kiÓu nµy vµ h×nh 7 lµ mét vÝ dô vÒ vÏ biÓu ®å sè liÖu kÌm theo çc giíi h¹n
kiÓm so¸t.
28
TCVN 6910-6 : 2002
BiÓu ®å thÓ hiÖn trong h×nh 7 cho thÊy r»ng çc kÕt qu¶ thö nghiÖm kh«ng æn ®Þnh do cã mét ®iÓm ë
trªn giíi h¹n hµnh ®éng vµ mét cÆp ®iÓm liªn tiÕp ë trªn giíi h¹n c¶nh b¸o.
6.2.3 VÝ dô 2: KiÓm tra ®é æn ®Þnh cña ®é lÖch chuÈn ®é chôm trung gian víi thêi gian vµ ng−êi
thao t¸c kh¸c nhau trong ph©n tÝch hµng ngµy
6.2.3.1 C¬ së

X¸c ®Þnh hµm l−îng l−u huúnh trong lß luyÖn than cèc, víi çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc tÝnh theo %
khèi l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p cho trong ISO 351:1984; Çc nhiªn liÖu kho¸ng r¾n - X¸c ®Þnh l−u
huúnh tæng - Ph−¬ng ph¸p ®èt ch¸y ë nhiÖt ®é cao.
b) Nguån:
B¸o ço hµng ngµy thùc hiÖn trong th¸ng 8/1985 cña mét phßng thÝ nghiÖm t¹i mét nhµ m¸y çn
thÐp .
c) M« t¶:
Tõ nhãm than cèc dïng ®Ó s¶n xuÊt than cèc lß cao, çc mÉu than cèc ®−îc lÊy hµng ngµy tõ mçi
l« s¶n phÈm, tõ mçi ca trong ba ca s¶n xuÊt hµng ngµy. Sau ®ã, mÉu thö dïng cho viÖc ph©n tÝch
ho¸ häc ®−îc chuÈn bÞ trong phßng thÝ nghiÖm cho tõng l« s¶n phÈm ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng l−u
huúnh [% (m/m)]
B¶ng 6 ®−a ra kÕt qu¶ thö nghiÖm cña çc ph©n tÝch kiÓm so¸t chÊt l−îng vÒ hµm l−îng l−u huúnh [%
(m/m)] trong çc mÉu thö than cèc cña mÉu than cèc th« sè 1 vµo 8/1985. Mét mÉu than cèc ®−îc lùa
chän ngÉu nhiªn xÕp c¹nh çc mÉu ®· ®−îc ph©n tÝch ë mét ca (x1), mÉu than cèc ®−îc chän ngÉu
nhiªn nµy sÏ ®−îc ph©n tÝch l¹i do mét kü thuËt viªn kh¸c vµo mét ca kh¸c trong ngµy h«m sau (x2) vµ
çc kÕt qu¶ thö nghiÖm sÏ ®−îc so s¸nh hµng ngµy.
§é æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc kiÓm tra vµ ®é lín cña ®é lÖch chuÈn ®é chôm trung gian
víi thêi gian vµ ng−êi thao t¸c kh¸c nhau ®−îc −íc l−îng b»ng çch dïng biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart
cho çc sè liÖu cho trong b¶ng 6 (biÓu ®å ®é réng, xem TCVN 7076 (ISO 8258)).
VÒ çc yÕu tè ®Ó tÝnh to¸n ®−êng trung t©m vµ çc giíi h¹n hµnh ®éng vµ c¶nh b¸o (UCL vµ LCL), xem
vÝ dô 1 trong 6.2.2. §é lÖch chuÈn ®é chôm trung gian víi thêi gian vµ ng−êi thao t¸c kh¸c nhau thu
®−îc tõ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong quÝ (1/4 n¨m) tr−íc ®ã, σI(TO), ®−îc coi nh− gi¸ trÞ chuÈn cho biÓu
®å ®é réng nh− trong vÝ dô nµy, biÓu ®å kiÓm so¸t sÏ ®−îc tÝnh nh− sau:
a) §−êng trung t©m = 1,128 x 0,0133 = 0,0150
b) Çc giíi h¹n hµnh ®éng:

29
tCVN 6910-6 : 2002
UCL = D2σI(TO) = 3,686 x 0,0133 = 0,0490
LCL = kh«ng cã
c) Çc giíi h¹n c¶nh b¸o
UCL = D2(2) σI(TO) = 2,834 x 0,0133 = 0,0378
UCL = kh«ng cã
¦íc l−îng ®é lÖch chuÈn ®é chôm trung gian víi thêi gian vµ ng−êi thao t¸c kh¸c nhau, sI(TO), ®−îc tÝnh
to¸n theo c«ng thøc sau:
w=Ix1 - x2I
 31

s I (TO) = 

∑ w / 31 / d
1
i 2 = w / d2 = 0,0142 /1,128
= 0,0126
®é réng ®−îc tÝnh to¸n cho 31 nhãm con, mçi nhãm con bao gåm hai mÉu, nh− trinh bµy trong b¶ng 6
vµ ®−îc vÏ trong h×nh 8 víi çc giíi h¹n kiÓm so¸t ®−îc tÝnh nh− trªn.
BiÓu ®å trong h×nh 8 cho thÊy kh«ng cã b»ng chøng vÒ sù kh«ng æn ®Þnh cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
§é réng, %

Giíi h¹n c¶nh b¸o (2σ) = 0,0378
H×nh 8 - BiÓu ®å ®é réng cho hµm l−îng l−u huúnh (%) trong than cèc luyÖn thu ®−îc trong ®iÒu
kiÖn chôm trung gian víi thêi gian vµ ng−êi thao t¸c kh¸c nhau
30
TCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 6 - B¶ng sè liÖu biÓu ®å kiÓm so¸t cho vÝ dô 2 (6.2.3)
1. §Æc tÝnh chÊt l−îng Hµm l−îng l−u huúnh trong than cèc luyÖn
2. §¬n vÞ ®o % (m/m)
4. Giai ®o¹n 1985-08-01 ®Õn 1985-08-31
5. Phßng thÝ nghiÖm Çc c«ng viÖc cña phßng thÝ nghiÖm “B” cña mét nhµ m¸y çn thÐp
Ngµy ph©n tÝch Gi¸ trÞ quan tr¾c §é réng
M« t¶
(sè nhãm con) x1 x2 w
1 0,56 0,56 0,00
2 0,48 0,50 0,02
3 0,57 0,58 0,01
4 0,60 0,58 0,02
5 0,58 0,58 0,00
6 0,50 0,49 0,01
7 0,56 0,58 0,02
8 0,56 0,56 0,00
9 0,48 0,46 0,02
10 0,54 0,53 0,01
11 0,55 0,57 0,02
12 0,46 0,45 0,01
13 0,58 0,58 0,00
14 0,54 0,56 0,02
15 0,56 0,56 0,00
16 0,57 0,58 0,01
17 0,46 0,45 0,01
18 0,56 0,56 0,00
19 0,56 0,57 0,01
20 0,57 0,55 0,02
21 0,44 0,45 0,01
22 0,59 0,55 0,04 Trªn giíi h¹n c¶nh b¸o1)
23 0,55 0,57 0,02
24 0,58 0,56 0,02
25 0,46 0,45 0,01
26 0,60 0,58 0,02
27 0,59 0,56 0,03
28 0,54 0,56 0,02
29 0,47 0,49 0,02
30 0,59 0,58 0,01
31 0,49 0,52 0,03
Tæng 16,84 16,72 0,44
Trung b×nh 0,0142 w / d 2 = 0,0126
Chó thÝch
σI(TO) = 0,0133
x1: Ph©n tÝch hµng ngµy
x2: Ph©n tÝch thø hai do ng−êi kh¸c lµm vµo ngµy h«m sau
a) §−êng trung t©m =d2σI(TO) = 1,128 x 0,0133 = 0,0150
b) Çc giíi h¹n hµnh ®éng
UCL = D2σI(TO) = 3,686 x 0,0133 = 0,0490
LCL = kh«ng cã
c)Çc giíi h¹n c¶nh b¸o
UCL = D2(2) σI(TO) = 2,834 x 0,0133 = 0,0378
LCL = kh«ng cã
1) NhiÖt ®é ®èt nãng thùc ®Ó thu ®−îc x2 thÊp h¬n so víi sè liÖu cho tr−íc
31
tCVN 6910-6 : 2002
6.2.4 VÝ dô 3: KiÓm tra kh¶ n¨ng æn ®Þnh cña ®é ®óng trong çc ph©n tÝch hµng ngµy
6.2.4.1 C¬ së

X¸c ®Þnh hµm l−îng tro trong than ®¸, biÓu diÔn d−íi d¹ng % theo khèi l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p ®·
tr×nh bµy trong ISO 1171: 1981, Çc nhiªn liÖu kho¸ng r¾n - X¸c ®Þnh tro.
b) Nguån:
Çc ph©n tÝch hµng ngµy ®−îc tiÕn hµnh vµo th¸ng 7/1985 cña mét phßng thÝ nghiÖm trong nhµ
m¸y çn thÐp.
c) M« t¶:
Trong nhµ m¸y çn thÐp, than ®¸ lÉn t¹p chÊt ®−îc dïng ®Ó luyÖn cèc trong çc lß luyÖn theo l−îc
®å s¶n xuÊt ba ca.
§Ó kiÓm so¸t chÊt l−îng cña çc s¶n phÈm than cèc, hµm l−îng tro [% (m/m)] trong than ®¸ mçi ca
®−îc ph©n tÝch theo ph−¬ng ph¸p nh− ®· tr×nh bµy trong ISO 1171. ViÖc kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña ®é
lÖch chuÈn ®é chôm trung gian víi thêi gian vµ ng−êi thao t¸c kh¸c nhau cña çc ph©n tÝch hµng ngµy
®−îc tiÕn hµnh nh− trong vÝ dô 2 (6.2.3).
VÝ dô nµy ®−a ra ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é æn ®Þnh cña ®é ®óng cña çc ph©n tÝch th−êng ngµy b»ng
çch sö dông mét mÉu chuÈn cô thÓ (cã hµm l−îng tro =10,29 %)
Hµng ngµy, mÉu chuÈn riªng sÏ ®−îc ph©n tÝch bëi mét kü thuËt viªn ®−îc chän ngÉu nhiªn tõ tÊt c¶
nh÷ng kü thuËt viªn cña ba ca. Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm ®−îc tr×nh bµy trong cét y cña b¶ng 7.
B»ng çch ¸p dông biÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart vµo çc sè liÖu trong b¶ng 7 sÏ kiÓm tra ®−îc ®é æn
®Þnh cña ®é ®óng cña çc ph©n tÝch th−êng ngµy vµ −íc l−îng ®−îc ®é lín cña ®é chÖch.
Kh«ng thÓ sö dông ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i (sr) ®Ó kiÓm tra ®é chÖch trong mét phßng thÝ nghiÖm x¸c
®Þnh, mµ t¹i phßng thÝ nghiÖm nµy çc ph©n tÝch hµng ngµy ®−îc thùc hiÖn trong çc ®iÒu kiÖn chôm
trung gian víi thêi gian vµ ng−êi thao t¸c kh¸c nhau, do ®ã kh«ng thÓ sö dông sr ®Ó biÓu diÔn ®é chôm
thùc cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc trong phßng thÝ nghiÖm.
Thay v× lµm mét thÝ nghiÖm ®Ó thu ®−îc ®é lÖch chuÈn ®é chôm trung gian víi thêi gian vµ ng−êi thao
t¸c kh¸c nhau, sI(TO), ph−¬ng ph¸p biÓu ®å ®é réng dÞch chuyÓn ®−îc chÊp nhËn nh− lµ mét biÖn ph¸p
®¬n gi¶n h¬n.
BiÓu ®å kiÓm so¸t ®−îc vÏ b»ng çch sö dông çc c«ng thøc trong phÇn chó thÝch cña b¶ng 7 vµ çc
gi¸ trÞ cho tr−íc cña µ vµ σI(TO). BIÓu ®å trong h×nh 9 thÓ hiÖn çc giai ®o¹n khi c¶ ®é chÖch vµ çc ®é
32
TCVN 6910-6 : 2002
réng lµ rÊt nhá, cßn ë çc giai ®o¹n kh¸c th× kÕt qu¶ thö nghiÖm lµ kÐm æn ®Þnh, biÓu ®å nµy minh
chøng cho viÖc nghiªn cøu lý luËn ®èi víi m« h×nh nµy.
6.2.4.4 KiÓm tra ®é æn ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p dïng biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü
∧
TÝnh (H;K) trong biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü cho δ víi (h;k) = (4,79; 0,5) nh− sau (xem h×nh 10)
PhÝa trªn PhÝa d−íi
H = hσI(TO) -H = -0,318
= 4,79 x 0,06645
= 0,318
K1 = µ + kσI(TO) K2 = µ - kσI(TO)
= 10,29 + 0,5x0,06645 = 10,29 - 0,5x0,06645
= 10,323 = 10,257
33
tCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 7 - B¶ng sè liÖu biÓu ®å kiÓm so¸t cho vÝ dô 3 (6.2.4)

1. §Æc tÝnh chÊt l−îng Hµm l−îng tro trong mét mÉu chuÈn riªng
2. §¬n vÞ ®o % (m/m)
4. Giai ®o¹n 1985-06-01 ®Õn 1985-06-30
5. Phßng thÝ nghiÖm Çc c«ng viÖc cña phßng thÝ nghiªm “C” cña mét nhµ m¸y çn thÐp
Ngµy ph©n tÝch KÕt qu¶ thö nghiÖm ¦íc l−îng ®é chÖch §é réng dÞch chuyÓn
M« t¶
(sè nhãm con) y δˆ w
1 10,30 0,01 0,01
2 10,29 0,00 0,01
3 10,28 -0,01 0,02
4 10,30 0,01 0,01
5 10,29 0,00 0,00
6 10,29 0,00 0,09
7 10,20 -0,09 0,08
8 10,28 -0,01 0,01
9 10,29 0,00 0,00
10 10,29 0,00 0,10
11 10,19 -0,10 0,10
12 10,29 0,00 0,00
13 10,29 0,00 0,00
14 10,29 0,00 0,01
15 10,28 -0,01 0,02
16 10,30 0,01 0,01
17 10,29 0,00 0,00
18 10,29 0,00 0,01
19 10,28 -0,01 0,00
20 10,28 -0,01 0,00
21 10,28 -0,01 0,03
22 10,31 0,02 0,12
23 10,19 -0,10 0,10
24 10,29 0,00 0,07
25 10,36 0,07 0,00
26 10,36 0,07 0,07
27 10,29 0,00 0,01
28 10,30 0,01 0,02
29 10,28 -0,01 0,09
30 10,19 -0,10
Tæng 308,44 -0,26 0,99
Trung b×nh -0,0866 0,0341
w / d 2 = 0,0302
Chó thÝch
Hµm l−îng tro trong mÉu chuÈn riªng
µ = 10,29
§é lÖch chuÈn thu ®−îc tõ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm trong quÝ tr−íc cña n¨m
σI(TO) = 0,06645
¦íc l−îng ®é chÖch
∧
δ = y−µ
§é réng dÞch chuyÓn
∧ ∧
w = I δ i +1 − δ i I
BiÓu ®å x
§−êng trung t©m: =0
Giíi h¹n hµnh ®éng: UCL = +3σI(TO) = 0,1994
LCL = -3σI(TO) = -0,1994
Giíi h¹n c¶nh b¸o: UCL = +2σI(TO) = 0,1329
LCL = -2σI(TO) = -0,1329
BiÓu ®å ®é réng dÞch chuyÓn
§−êng trung t©m: =d2σI(TO) = 1,128 x 0,06645 = 0,07496
Giíi h¹n hµnh ®éng: UCL = D2σI(TO) = 3,396 x 0,06645 = 0,245
LCL = kh«ng cã
Giíi h¹n c¶nh b¸o: UCL = D2(2)σI(TO) = 2,834 x 0,06645 = 0,1883
LCL = kh«ng cã
34
TCVN 6910-6 : 2002

¦íc l−îng ®é chÖch, %
Giíi h¹n c¶nh b¸o (2σ) = 0,133
Giíi h¹n c¶nh b¸o (2σ) = -0,133
Giíi h¹n hµnh ®éng (3σ) = -0,199

§é réng dÞch chuyÓn, %
Giíi h¹n c¶nh b¸o (2σ) = 0,188
∧
H×nh 9 - BiÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart cho δ cña hµm l−îng tro [% (m/m)]
trong mét mÉu chuÈn riªng
35
tCVN 6910-6 : 2002
Tæng tÝch luü
∧
H×nh 10 - BiÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü cho δ cña hµm l−îng tro [% (m/m)]
trong mét mÉu chuÈn riªng
6.2.5 VÝ dô 4: KiÓm tra ®é æn ®Þnh cña ®é ®óng trong çc ph©n tÝch hµng ngµy
6.2.5.1 C¬ së

X¸c ®Þnh hµm l−îng asen cã trong oxit kÏm b»ng ph−¬ng ph¸p so mµu víi asen diethyldiocarbonat
b¹c.
b) Nguån:
Kanzelmeyer J.H - KiÓm so¸t chÊt l−îng çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch – B¶n tin TIªu chuÈn ho¸ ,
ASTM, 10/1977, h×nh 2 trang 27.
Xem h×nh 8
36
TCVN 6910-6 : 2002
BiÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart cho gi¸ trÞ x (xem h×nh 11) ®−îc x©y dùng b»ng çch sö dông çc c«ng
thøc nh− ®· cho trong chó thÝch ë b¶ng 8 vµ çc gi¸ trÞ cho tr−íc cña µ vµ σr.
BiÓu ®å cho thÊy sù kh«ng æn ®Þnh trong çc kÕt qu¶ thö nghiÖm khi cã mét ®iÓm ë trªn giíi h¹n hµnh
®éng, hai ®iÓm n»m phÝa trªn ®−êng trung t©m vµ b¶y hoÆc nhiÒu h¬n n÷a çc kÕt qu¶ thö nghiÖm n»m
d−íi ®−êng trung t©m.
6.2.5.4 KiÓm tra ®é æn ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü
TÝnh to¸n (H;K) trong biÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü ®èi víi x khi (h;k) = (4,79; 0,5) nh− sau (xem h×nh
12).
PhÝa trªn PhÝa d−íi
H = hσr / n - H = - 0,800
= 4,79 x 0,167
= 0,800
K1 = µ + kσr/ n K2 = µ - kσr/ n
= 3,800 + 0,5x0,167 = 3,800 - 0,5x0,167
= 3,88 = 3,72
37
tCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 8 - B¶ng sè liÖu biÓu ®å x cho vÝ dô 4 (6.2.5)
1. §Æc tÝnh chÊt l−îng Hµm l−îng As trong mÉu chuÈn riªng
2. §¬n vÞ ®o % theo khèi l−îng
3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Ph−¬ng ph¸p so mµu víi asen diethyldiocarbonat b¹c
Sè nhãm con Gi¸ trÞ quan tr¾c M« t¶

x1 x2 x
1 3,70 3,80 3,75
2 3,76 3,86 3,81
3 3,64 3,38 3,51
4 4,01 3,62 3,82
5 3,40 3,52 3,46
6 3,65 3,53 3,59
7 3,20 3,58 3,39
8 4,19 4,65 4,42 Trªn giíi h¹n hµnh ®éng
9 3,97 3,77 3,87
10 2,95 3,69 3,32
11 3,43 3,55 3,49
12 3,85 3,53 3,69
13 3,77 3,17 3,47
14 3,19 3,60 3,40
15 3,75 3,45 3,60
16 3,55 3,25 3,40
17 3,98 3,76 3,87
18 3,56 3,78 3,67
19 3,54 4,02 3,78
20 3,35 3,55 3,45
21 3,37 3,25 3,31
22 3,42 3,42 3,42
23 3,71 3,87 3,79
24 3,77 3,62 3,70
25 3,82 3,58 3,70
26 3,73 3,02 3,38
27 3,48 3,28 3,38
28 4,01 4,19 4,10
29 3,63 3,11 3,37
30 3,51 3,23 3,37
Tæng 108,28
Trung b×nh 3,609
Chó thÝch
Hµm l−îng asen trong mÉu chuÈn riªng
µ = 3,80
§é lÖch chuÈn tr−íc ®©y
σ r = 0,236
BiÓu ®å x
§−êng trung t©m: = 3,80
Giíi h¹n hµnh ®éng
UCL = µ + 3σ r / n = 4,300
LCL = µ - 3σ r / n = 3,299
38
TCVN 6910-6 : 2002
Giíi h¹n hµnh ®éng (3σ) (UCL) = 4,300

Hµm l−îng As, ppm
Giíi h¹n hµnh ®éng (3σ) (LCL) = 3,299
H×nh 11- BiÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart cho x cña hµm l−îng As cho ph−¬ng ph¸p so mµu víi
asen diethyldiocarbonat b¹c cho asen trong oxit kÏm
Tæng tÝch luü
H×nh 12 - BiÓu ®å kiÓm so¸t tæng tÝch luü cho x cña hµm l−îng As cho ph−¬ng ph¸p so mµu víi
asen diethyldiocarbonat b¹c cho asen trong oxit kÏm
39
tCVN 6910-6 : 2002
7 Sö dông ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp trong ®¸nh gi¸ phßng thÝ nghiÖm
7.1 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸
7.1.1 Tæng qu¸t
§iÒu nµy m« t¶ viÖc ®¸nh gi¸ çc phßng thÝ nghiÖm chØ liªn quan víi ph−¬ng ph¸p ®o ®¬n ®· ®−îc tiªu
chuÈn ho¸ vµ ®−îc sö dông ë çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c nhau. Do vËy, cã thÓ −íc l−îng ®é chôm cña
ph−¬ng ph¸p d−íi d¹ng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp. Gi¶ thiÕt r»ng çc gi¸ trÞ nµy ®· ®−îc biÕt tr−íc
nhê çc thÝ nghiÖm ®é chôm.
Cã ba kiÓu ®¸nh gi¸ phô thuéc vµo sù tån t¹i çc mÉu chuÈn cho ph−¬ng ph¸p hoÆc phßng thÝ nghiÖm
®èi chøng. Khi çc mÉu chuÈn hiÖn cã phï hîp víi çc møc th× viÖc ®¸nh gi¸ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn chØ
trong mét phßng thÝ nghiÖm riªng lÎ. §èi víi ph−¬ng ph¸p ®o kh«ng cã mÉu chuÈn th× viÖc ®¸nh gi¸
®¬n gi¶n nh− trªn lµ kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Phßng thÝ nghiÖm cÇn ph¶i ®−îc so s¸nh víi mét phßng thÝ
nghiÖm chÊt l−îng cao ®−îc nhiÒu ng−ê× biÕt ®Õn nh− lµ n¬i cung cÊp çc chuÈn cø ®−îc chÊp nhËn
cho sù ®¸nh gi¸. §Ó ®¸nh gi¸ liªn tôc çc phßng thÝ nghiÖm, th−êng mét sè phßng thÝ nghiÖm ph¶i ®−îc
®¸nh gi¸ ®ång thêi. Trong tr−êng hîp nµy çc thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn phßng lµ rÊt cã Ých.
Môc ®Ých cña viÖc thùc hiÖn çc thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn phßng lµ so s¸nh çc kÕt qu¶ cña mçi phßng
thÝ nghiÖm víi çc kÕt qu¶ cña çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c nh»m môc tiªu lµ c¶i tiÕn viÖc thùc hiÖn.
7.1.2 ý nghÜa cña viÖc x¸c ®Þnh mét thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn phßng
§é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p ®o x¸c ®Þnh ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o thu ®−îc trong çc ®iÒu kiÖn
kh«ng ®æi ë mét phßng thÝ nghiÖm. §©y lµ çch biÓu diÔn ®é chôm cña phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn
trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i ®· ®−îc ®Þnh nghÜa trong TCVN 6910-1 (ISO 5725-1).
Cã thÓ x¸c ®Þnh ngay ®é chÖch cña phßng thÝ nghiÖm khi biÕt gi¸ trÞ thùc cña çc thuéc tÝnh ®o hoÆc
trong tr−êng hîp thÝ nghiÖm thùc hiÖn víi mÉu chuÈn. Khi kh«ng biÕt gi¸ trÞ thùc, cã thÓ x¸c ®Þnh ®é
chÖch b»ng çch gi¸n tiÕp. Cã mét çch lµ so s¸nh phßng thÝ nghiÖm nµy víi phßng thÝ nghiÖm kh¸c
®· biÕt ®é chÖch. Tuy nhiªn gi¶i ph¸p nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®é chôm vµ ®é chÖch cña "phßng
thÝ nghiÖm ®èi chøng".
Trong tr−êng hîp thÝ nghiÖm ®¸nh gÝ¸ liªn phßng, ®é t¸i lËp biÓu thÞ sù phï hîp gi÷a çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm thu ®−îc trong çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c nhau. Do vËy cã thÓ dïng ®é t¸i lËp ®Ó −íc l−îng
®é chÖch cña mçi phßng thÝ nghiÖm. Khi ®é t¸i lËp cña thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ ®−îc x¸c ®Þnh, phßng thÝ
nghiÖm cã ®é lÖch hÖ thèng lín sÏ bÞ coi lµ bÊt th−êng.
Trong ®iÒu nµy gi¶ thiÕt r»ng ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p ®o ®· ®−îc biÕt tr−íc. Cã nghÜa lµ ph−¬ng sai
lÆp l¹i σ2r, ph−¬ng sai liªn phßng thÝ nghiÖm σ2L vµ ph−¬ng sai t¸i lËp σ2R lµ ®· biÕt.
40
TCVN 6910-6 : 2002
Çc ph−¬ng ph¸p trong ®iÒu 7 ®−îc coi lµ çc nguyªn t¾c ®Ó kiÓm tra ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm. Çc
ph−¬ng ph¸p trong ®iÒu 6 hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc kiÓm tra ®é lÆp l¹i hoÆc ®é chôm trung gian cña
phßng thÝ nghiÖm.
7.2 §¸nh gi¸ viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p ®o bëi mét phßng thÝ nghiÖm ch−a ®−îc ®¸nh
gi¸ tr−íc
7.2.1 §¸nh gi¸ sù ho¹t ®éng cña phßng thÝ nghiÖm
VÒ tiªu chuÈn chung ®Ó ®¸nh gi¸ phßng thÝ nghiÖm, xem ISO/IEC Guide 251). Phßng thÝ nghiÖm nµy sÏ
lµ phßng thÝ nghiÖm ho¹t ®éng tèt vµ tho¶ m·n ®Çy ®ñ viÖc kiÓm so¸t chÊt l−îng néi bé. Çc ph−¬ng
ph¸p kiÓm so¸t chÊt l−îng nµy ®· ®−îc tr×nh bµy trong ®iÒu 6.
ViÖc kiÓm so¸t trong phÇn nµy chØ dùa trªn viÖc kiÓm tra kü l−ìng mçi phßng thÝ nghiÖm trong t×nh
tr¹ng lµm viÖc b×nh th−êng. ViÖc nµy cã thÓ thùc hiÖn ngay lËp tøc kh«ng cÇn sö dông vËt liÖu thö ®Æc
biÖt vµ kh«ng liªn quan ®Õn çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c.
CÇn ph¶i thùc hiÖn thÝ nghiÖm kiÓm tra ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p ®o cña phßng thÝ
nghiÖm. ViÖc nµy cã thÓ thùc hiÖn hoÆc trong mét phßng thÝ nghiÖm b»ng çch sö dông çc mÉu
chuÈn (xem 7.2.3) hoÆc b»ng çch so s¸nh víi mét phßng thÝ nghiÖm tèt (xem 7.2.4).
7.2.2 Sù xem xÐt chung liªn quan ®Õn thÝ nghiÖm kiÓm tra
Çc c©u hái sau ®©y cÇn ®−îc c©n nh¾c khi lËp kÕ ho¹ch cho mét thÝ nghiÖm kiÓm tra:
a) ThÝ nghiÖm cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh víi bao nhiªu møc (q)? §iÒu nµy ®· ®−îc xem xÐt trong 6.3
cña TCVN 6910-1: 2001 (ISO 5725-1:1994),
b) Mçi møc cÇn thùc hiÖn lÆp l¹i bao nhiªu lÇn (n) ?
Trong tr−êng hîp mét thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn phßng:
c) Bao nhiªu phßng thÝ nghiÖm sÏ tham gia (p)?
Khi lËp kÕ ho¹ch thÝ nghiÖm cÇn xem xÐt 6.1 trong TCVN 6910-1: 2001 (ISO 5725-1:1994), còng nh−
®iÒu 5 vµ 6 trong TCVN 6910-2: 2001 (ISO 5725-2:1994).
VËt liÖu thÝ nghiÖm cÇn ®−îc göi b»ng çch dÊu tªn tíi phßng thÝ nghiÖm, ®ã lµ çch ®Ó ®¶m b¶o r»ng
vËt liÖu sÏ ®−îc xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p phï hîp víi th«ng lÖ trong phßng thÝ nghiÖm vµ kh«ng cã mét
xö lý ®Æc biÖt nµo c¶.
1)
HiÖn nay lµ TCVN ISO/IEC 17025:2001
41
tCVN 6910-6 : 2002
7.2.3 Ph−¬ng ph¸p ®o cã mÉu chuÈn
7.2.3.1 Tæng qu¸t
7.2.3.1.1 Khi cã mÉu chuÈn, cã thÓ thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ trong mét phßng thÝ nghiÖm. V× ®· biÕt ®é
chôm cña ph−¬ng ph¸p nªn khi ®¸nh gi¸ ®é chôm néi t¹i th−êng sö dông gi¸ trÞ ®· biÕt cña ®é lÖch
chuÈn lÆp l¹i, ®ång thêi ®é chÖch ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch so s¸nh kÕt qu¶ thö nghiÖm víi gi¸ trÞ quy chiÕu.
§«i khi cÇn ®−a ra ®é chÖch phßng thÝ nghiÖm cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc (∆m ) nh− lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña ®é
chÖch phßng thÝ nghiÖm mµ ng−êi lµm thÝ nghiÖm mong muèn t×m ®−îc víi x¸c suÊt cao tõ çc kÕt qu¶
cña thÝ nghiÖm.
7.2.3.1.2 CÇn ph¶i thùc hiÖn çc phÐp ®o lÆp l¹i trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ ®é chôm néi t¹i.
Sau khi xem xÐt çc vÊn ®Ò ®−îc nªu trong 7.2.2, vËt liÖu thö ®−îc göi ®i víi q møc vµ mçi møc cã n
phÐp ®o lÆp l¹i. Khi ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶, sö dông ph−¬ng ph¸p ®· ®−a ra trong ®iÒu 7 cña TCVN
6910-2: 2001 (ISO 5725-2:1994). Khi ®¸nh gi¸ ®é chôm néi t¹i, ®é lÖch chuÈn sr ®−îc so s¸nh víi ®é
lÖch chuÈn lÆp l¹i ®· biÕt σr. ChuÈn mùc chÊp nhËn lµ:
sr2/σ2r<χ2(1-α)(ν)/ν ...(1)
víi χ2(1-α)(ν) lµ (1-α) - ph©n vÞ cña ph©n bè χ2 víi ν = n-1 bËc tù do. NÕu kh«ng cã quy ®Þnh g× kh¸c,
møc ý nghÜa α ®−îc gi¶ thiÕt b»ng 0,05.
BÊt ®¼ng thøc nµy ph¶I ®óng víi kho¶ng 95 % cña q møc. Th«ng th−êng th× q kh¸ nhá, ®iÒu nµy cã
nghÜa lµ chuÈn mùc (1) ®óng víi mäi møc q trong phßng thÝ nghiÖm.
7.2.3.1.3 Khi ®¸nh gi¸ ®é chÖch, trung b×nh y cña mçi møc ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ qui chiÕu t−¬ng
øng µ. V×:
1 2 (n − 1)
s(2y ) = sL2 + sr = sR2 − sr2 ...(2)
n n
ChuÈn mùc chÊp nhËn lµ:
(n − 1)
I y − µ I < 2 σ R2 − σ r2 ...(3)
n
ChuÈn mùc chÊp nhËn (3) cÇn ®óng víi tÊt c¶ q møc.
Víi n=2, chuÈn mùc (3) rót gän thµnh:
σ r2
I y − µ I < 2 σ R2 − ...(4)
2
trong tr−êng hîp ®é chÖch ®· biÕt, chuÈn mùc chÊp nhËn sÏ ®−îc diÔn t¶ nh− sau:
I y − µ I < ∆m / 2 ...(5).
42
TCVN 6910-6 : 2002
7.2.3.2 VÝ dô: X¸c ®Þnh hµm l−îng xi m¨ng cã trong bª t«ng
7.2.3.2.1 C¬ së
Hµm l−îng xi m¨ng quan träng ë chç nã lµm ¶nh h−ëng tíi tuæi thä cña bª t«ng, trong bª t«ng hµm
l−îng xi m¨ng th−êng chiÕm mét phÇn nhá nhÊt. Cã thÓ x¸c ®Þnh hµm l−îng xi m¨ng tõ çc phÐp ®o
hµm l−îng canxi cã trong mÉu xi m¨ng vµ hçn hîp bª t«ng vµ bª t«ng nÆng. Khi ®¸nh gi¸ mét phßng
thÝ nghiÖm, cã thÓ chuÈn bÞ çc mÉu bª t«ng ®· biÕt hµm l−îng xi m¨ng.
Víi viÖc ®¸nh gi¸ cña s¸u phßng thÝ nghiÖm, cÇn chuÈn bÞ mÉu chuÈn víi hµm l−îng xi m¨ng
425 kg/m3. Mçi phßng thÝ nghiÖm sÏ ®−a ra hai kÕt qu¶.
7.2.3.2.2 Sè liÖu gèc
Xem b¶ng 9. Gi¸ trÞ cña ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp lµ:
σr = 16
σR = 25
B¶ng 9 - Hµm l−îng xi m¨ng trong bª t«ng
Phßng thÝ nghiÖm Gi¸ trÞ quan tr¾c

i yi1 yi2
1 406 431
2 443 455
3 387 431
4 502 486
5 434 456
6 352 399
7.2.3.2.3 TÝnh to¸n çc trung b×nh « vµ ®é réng
Xem b¶ng 10
B¶ng 10 - Çc trung b×nh « vµ ®é réng
Phßng thÝ nghiÖm Trung b×nh « §é réng

1 418,5 25
2 449 12
3 409 44
4 494 16
5 445 22
6 375,5 47
43
tCVN 6910-6 : 2002
7.2.3.2.4 §¸nh gi¸ ®é chôm trong phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn
Çc ®é réng trong b¶ng 10 ®−îc so s¸nh víi ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i b»ng çch dïng c«ng thøc:
( yi1 − yi 2 ) 2
≤ χ (21−α ) (ν )
2σ r2
Víi α=0,05 vµ ν = 1, χ20,95(1) = 3,841
Phßng thÝ nghiÖm 6 t×m ra ®é lÖch:
(y6;1 - y6;2)2 = 2 209, gi¸ trÞ thö = 4,31
7.2.3.2.5 §¸nh gi¸ ®é chÖch
Theo c«ng thøc (4), ChuÈn mùc chÊp nhËn lµ:
I y − 425 I < 44,59
Víi phßng thÝ nghiÖm 4, gi¸ trÞ thö lµ
I y 4 − 425 I = 69
Víi phßng thÝ nghiÖm 6, gi¸ trÞ thö lµ
I y 6 − 425 I = 50,5
Nh− vËy c¶ hai phßng thÝ nghiÖm ®Òu cã ®é chÖch kh«ng tho¶ m·n
7.2.4 Ph−¬ng ph¸p ®o trong tr−êng hîp kh«ng cã mÉu chuÈn
7.2.4.1 Trong tr−êng hîp kh«ng cã s½n mÉu chuÈn, viÖc ®¸nh gi¸ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc so
s¸nh víi mét phßng thÝ nghiÖm cã chÊt l−îng cao. §iÒu cèt yÕu lµ ph¶i t×m ®−îc mét phßng thÝ nghiÖm
lµm viÖc víi ®é chôm vµ ®é chÖch thÝch hîp ®Ó cã ®−îc kÕt luËn ®¸ng tin cËy vÒ phßng thÝ nghiÖm míi.
Trong tr−êng hîp cã mÉu chuÈn, ®«i khi cÇn ®−a ra ®é sai kh¸c cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc (λ) gi÷a çc ®é
chÖch cña hai phßng thÝ nghiÖm. Nã ®−îc ®Þnh nghÜa lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña ®é sai kh¸c gi÷a çc gi¸ trÞ
mong muèn cña çc kÕt qu¶ thu ®−îc tõ hai phßng thÝ nghiÖm mµ ng−êi lµm thÝ nghiÖm mong muèn
t×m ra víi møc x¸c suÊt cao.
7.2.4.2 Çc vËt liÖu thö ®−îc göi tíi c¶ hai phßng thÝ nghiÖm nh− ®· m« t¶ trong 7.2.3.1.2 vµ ®é chôm
néi t¹i trong mçi phßng thÝ nghiÖm ®−îc ®¸nh gi¸ t−¬ng tù. Tèt h¬n c¶ lµ hai phßng thÝ nghiÖm nªn thùc
hiÖn cïng mét sè (n) çc phÐp ®o t¹i mçi møc.
7.2.4.3 Khi ®¸nh gi¸ ®é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o, δ, çc trung b×nh sè häc t¹i mçi møc cña hai
phßng thÝ nghiÖm sÏ ®−îc so s¸nh. Nãi chung, nªn cho n1 lµ sè l−îng çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña
phßng thÝ nghiÖm thø nhÊt vµ n2 lµ sè l−îng çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña phßng thÝ nghiÖm thø hai. Víi
44
TCVN 6910-6 : 2002
1 1 
s (2y (1)− y ( 2)) = 2σ L2 + σ r2  + 
 n1 n 2 
  1 1 
=2 σ R2 − σ r2 1 − −  ...(6)
  2n1 2n 2 
 2 2 1 1 
I y1 − y 2 I ≤ 2 2 σ R − σ r 1 − −  ...(7)
  2n1 2n2 
ChuÈn mùc chÊp nhËn (7) cã gi¸ trÞ t¹i mçi møc q
Khi n1 = n2 = 2, tiªu chuÈn (7) ®−îc rót gän thµnh
σ r2
I y1 − y 2 I ≤ 2 2 σ R2 − ...(8)
2
7.3 §¸nh gi¸ tiÕp tôc çc phßng thÝ nghiÖm ®· ®−îc phª chuÈn
7.3.1 Çc xem xÐt tæng qu¸t trong thÝ nghiÖm kiÓm tra tiÕp tôc
§Ó ®¶m b¶o r»ng phßng thÝ nghiÖm ®· ®−îc phª chuÈn vÉn ®ang ho¹t ®éng tèt, viÖc ®¸nh gi¸ tiÕp tôc
lµ rÊt cÇn thiÕt vµ ph¶i ®−îc thùc hiÖn hoÆc b»ng çch ®Õn xem xÐt kü l−ìng hoÆc b»ng sù tham gia
çc thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸. Kh«ng cã mét quy t¾c chÆt chÏ nµo quy ®Þnh vÒ kho¶ng thêi gian gi÷a çc lÇn
®¸nh gi¸ còng nh− çc yÕu tè kh¸c gãp phÇn vµo quyÕt ®Þnh, vÝ dô nh− yÕu tè kü thuËt, kinh tÕ, an
toµn. Ng−êi cã thÈm quyÒn sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é th−êng xuyªn kiÓm tra tuú theo tõng t×nh huèng.
ViÖc ®¸nh gi¸ liªn tôc th−êng t¹o ra t×nh tr¹ng nhiÒu phßng thÝ nghiÖm cïng ®−îc ®¸nh gi¸ ®ång thêi.
Trong tr−êng hîp nµy, kh«ng thÓ so s¸nh mét phßng thÝ nghiÖm víi mét phßng thÝ nghiÖm chÊt l−îng
cao, bëi v× ngay c¶ phßng thÝ nghiÖm tèt nhÊt còng ph¶i tù kiÓm tra. Trong tr−êng hîp nµy cÇn ph¶i tiÕn
hµnh mét thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn phßng.
7.3.2 §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña phßng thÝ nghiÖm
Ho¹t ®éng cña phßng thÝ nghiÖm ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng çch ®Õn xem xÐt kü l−ìng nh− ®· m« t¶ trong
7.2.1.
7.3.3 Ph−¬ng ph¸p ®o cho tr−êng hîp cã mÉu chuÈn
Ph−¬ng ph¸p ®· m« t¶ trong TCVN 6910-4 (ISO 5725-4) cã thÓ ¸p dông t−¬ng øng trong viÖc ®¸nh gi¸
tiÕp tôc çc phßng thÝ nghiÖm.
45
tCVN 6910-6 : 2002
7.3.4 Ph−¬ng ph¸p ®o cho tr−êng hîp kh«ng cã mÉu chuÈn
7.3.4.1 Tæng qu¸t
7.3.4.1.1 Trong tr−êng hîp kh«ng cã s½n mÉu chuÈn, viÖc ®¸nh gi¸ tõng phßng thÝ nghiÖm dùa trªn
c¬ së mét thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn phßng víi mét vµi phßng thÝ nghiÖm tham gia.
ViÖc lËp kÕ ho¹ch thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ rÊt gièng víi lËp kÕ ho¹ch thÝ nghiÖm ®é chôm, do vËy cÇn ¸p
dông çc ®iÒu cÇn xem xÐt nh− ®· nªu trong phÇn 1 vµ 2 cña TCVN 6910. Môc ®Ých lµ ®¸nh gi¸ tõng
phßng thÝ nghiÖm nªn viÖc lùa chän sè l−îng lÆp l¹i ë mçi møc gièng nh− trong tr−êng hîp víi mét
phßng thÝ nghiÖm nh− ®· m« t¶ trong 7.2.2
Do môc ®Ých lµ ®¸nh gi¸ nªn sè phßng thÝ nghiÖm tham gia cã thÓ Ýt h¬n so víi mét thÝ nghiÖm ®é
chôm. VÝ dô nh− thùc hiÖn mét thÝ nghiÖm mµ chØ víi sù tham gia cña çc phßng thÝ nghiÖm quèc gia.
§Æc biÖt quan träng lµ gi¶m sè l−îng nh−ng kh«ng lµm gi¶m ®é lÖch hÖ thèng gi÷a çc phßng thÝ
nghiÖm, khi ®ã sù rñi ro cña viÖc kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc phßng thÝ nghiÖm bÊt th−êng sÏ t¨ng lªn.
7.3.4.1.2 Sau khi xem xÐt çc l−u ý trong 7.2.2, vËt liÖu thö ®−îc göi tíi p phßng thÝ nghiÖm víi q møc
vµ mçi møc sÏ thùc hiÖn n phÐp ®o. Sö dông ph−¬ng ph¸p nªu trong ®iÒu 7 cña TCVN 6910-2: 2001
(ISO 5725-2:1994) ®Ó ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶. Do çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cã thÓ bÞ thiÕu hoÆc ®−îc bæ
sung thªm, sè l−îng kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc trong çc « sÏ thay ®æi.
§é chôm néi t¹i ®−îc ®¸nh gi¸ cho mçi phßng thÝ nghiÖm nh− ®· m« t¶ trong ®iÒu 6.
7.3.4.1.3 §Ó ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ ®é chÖch cÇn tÝnh to¸n ph−¬ng sai t¸i lËp t¹i mçi møc (xem TCVN
6910-2: 2001 (ISO 5725-2:1994), 7.5)
s2R = s2L + s2r
trong ®ã
 1  p  
s L2 =   ∑ ni ( yi − y ) 2  − s r2  / n ...(10)
 p − 1  i =1  
vµ
1 p
n= ∑ ni
p i =1
..(11)
Ph−¬ng sai liªn phßng thÝ nghiÖm sL2 ®−îc so s¸nh víi ph−¬ng sai liªn phßng thÝ nghiÖm σ2L ®· biÕt.
n sL2 + sr2 χ (21−α ) (ν )

≤ ...(12)
n σ L2 + σ r2 ν
víi χ2(1-α)(ν) lµ (1-α) - ph©n vÞ cña ph©n bè χ2 víi ν = p-1 bËc tù do. NÕu kh«ng cã quy ®Þnh g× kh¸c, α
®−îc gi¶ thiÕt b»ng 0,05.
46
TCVN 6910-6 : 2002
NÕu chuÈn mùc chÊp nhËn (12) lµ ®óng, ph−¬ng sai liªn phßng thÝ nghiÖm sL2 ®−îc chÊp nhËn th× cã
thÓ kÕt luËn r»ng tÊt c¶ çc phßng thÝ nghiÖm cã ®ñ kh¶ n¨ng thu ®−îc çc kÕt qu¶ chÝnh x¸c ë møc
®ang ®−îc nãi ®Õn.
NÕu chuÈn mùc chÊp nhËn (12) kh«ng ®óng, quan tr¾c bÊt th−êng xa nhÊt sÏ t×m ®−îc b»ng çch tÝnh
thèng kª kiÓm nghiÖm Grubb, sau ®ã bá çc kÕt qu¶ cña phßng thÝ nghiÖm ®ang ®−îc nãi ®Õn vµ −íc
l−îng l¹i ph−¬ng sai cho (p-1) phßng thÝ nghiÖm cßn l¹i. NÕu ph−¬ng sai ®· ®−îc hiÖu chÝnh lµ phï
hîp víi chuÈn mùc (12) th× (p-1) phßng thÝ nghiÖm nµy sÏ ®−îc phª chuÈn, nÕu kh«ng, cÇn tÝnh l¹i
thèng kª kiÓm nghiÖm Grubb vµ qu¸ tr×nh nµy cã thÓ lÆp l¹i vµi lÇn nÕu cÇn thiÕt. Nh− ®· l−u ý trong
TCVN 6910-2 (ISO 5725-2), phÐp kiÓm nghiÖm Grubb kh«ng phï hîp víi çc ¸p dông lÆp ®i lÆp l¹i. V×
vËy, nÕu cã nhiÒu gi¸ trÞ bÊt th−êng th× cÇn kiÓm tra tÊt c¶ çc sè liÖu ë mäi møc. NÕu çc phßng thÝ
nghiÖm cïng lÖch ë vµi møc th× cã thÓ kÕt luËn r»ng çc phßng thÝ nghiÖm nµy lµm viÖc víi ®é chÖch
qu¸ cao. NÕu ®é lÖch chØ thÊy ë møc ®¬n, cã lý do x¸c ®¸ng ®Ó kiÓm tra xem vËt liÖu thö cã ®óng quy
çch hay kh«ng. NÕu ®é lÖch xuÊt hiÖn ë çc møc kh¸c nhau trong çc phßng thÝ nghiÖm kh¸c nhau,
th× ®é lÖch cã thÓ lµ do sai sãt trong çc thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸. Khi ®ã cÇn ph¶i kiÓm tra tõng phÇn riªng
biÖt cña thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ ®Ó cã thÓ t×m ra lêi gi¶i thÝch nÕu cã thÓ.
Phßng thÝ nghiÖm bÞ ph¸t hiÖn lµ bÊt th−êng (hoÆc vÒ ®é chôm néi t¹i hoÆc vÒ ®é chÖch) sÏ ®−îc th«ng
b¸o çc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ ph−¬ng ph¸p sÏ ®−îc kiÓm tra ®Ó c¶i thiÖn ho¹t ®éng cña phßng thÝ nghiÖm.
7.3.4.1.4 Çc vËt liÖu thö kh¸c nhau sÏ ®−îc sö dông trong çc thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ liªn tiÕp, do vËy
çc phßng thÝ nghiÖm kh«ng thÓ ®¹t ®−îc ®é chôm tèt nh− khi lµm viÖc víi mét vËt liÖu thö riªng biÖt.
H¬n n÷a, nh− ®· l−u ý trong 7.2.2, vËt liÖu sÏ ®−îc göi ®i theo çch dÊu tªn ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc phÐp
®o ®−îc çc phßng thÝ nghiÖm thùc hiÖn mét çch b×nh th−êng.
NÕu mét thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ cho çc kÕt qu¶ cã ®é lÖch ®¸ng kÓ so víi çc thÝ nghiÖm tr−íc ®ã, ®iÒu
cèt yÕu lµ ph¶i ph©n tÝch tÊt c¶ çc sè liÖu s½n cã ®Ó t×m ra nguyªn nh©n cña nh÷ng sai lÖch nµy.
7.3.4.2 VÝ dô: Ph©n tÝch ®é kiÒm cña n−íc
7.3.4.2.1 C¬ së
Trong viÖc kiÓm so¸t chÊt l−îng n−íc, çc ph©n tÝch ho¸ häc n−íc ®−îc tiÕn hµnh trong nhiÒu phßng
thÝ nghiÖm. §Ó ®−îc c«ng nhËn, çc phßng thÝ nghiÖm nµy ph¶i lu«n ®−îc ®¸nh gi¸ l¹i. Trong vÝ dô
nµy ®Ò cËp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh ®é kiÒm tæng. Ph−¬ng ph¸p lµ chuÈn ®é b»ng ®o ®iÖn thÕ. Trong tr−êng
hîp nµy kh«ng cã çc mÉu chuÈn nªn viÖc ®¸nh gi¸ sÏ ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua mét thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸.
M−êi t¸m phßng thÝ nghiÖm ®· tham gia vµo thÝ nghiÖm, cã hai møc sÏ ®−îc xem xÐt trong thÝ nghiÖm
nµy, hai quyÕt ®Þnh sÏ ®−îc ®−a ra cho mçi møc trong mçi phßng thÝ nghiÖm.
7.3.4.2.2 Sè liÖu gèc

Xem b¶ng 11
47
tCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 11 - §é kiÒm cña n−íc

Phßng thÝ Møc Phßng thÝ Møc
nghiÖm 1 2 nghiÖm 1 2
1 2,040 5,250 10 2,170 5,520

2,040 5,300 2,200 5,330
2 2,100 5,460 11 1,980 4,990
2,110 5,460 1,940 5,020
3 2,070 5,240 12 2,120 5,340
2,070 5,200 2,110 5,330
4 2,070 5,308 13 2,160 5,330
2,090 5,292 2,150 5,420
5 2,740 5,850 14 2,050 5,330
2,610 5,850 2,070 5,330
6 2,086 5,305 15 2,070 5,387
2,182 5,325 2,056 5,335
7 2,128 5,296 16 2,010 5,210
2,076 5,346 2,030 5,330
8 2,060 5,340 17 2,066 5,300
2,080 5,340 2,070 5,280
9 2,060 5,310 18 2,060 5,300
2,080 5,300 2,070 5,280
7.3.4.2.3 TÝnh trung b×nh « vµ ®é réng

Çc trung b×nh « ®−îc cho trong b¶ng 12 vµ ®é réng « ®−îc cho trong b¶ng 13
B¶ng 12 - Çc trung b×nh « cña b¶ng 11
Phßng thÝ nghiÖm Møc

1 2
1 2,040 5,275
2 2,105 5,460
3 2,070 5,220
4 2,080 5,300
5 2,675 5,850
6 2,134 5,315
7 2,102 5,321
8 2,070 5,340
9 2,070 5,305
10 2,185 5,425
11 1,960 5,005
12 2,115 5,335
13 2,155 5,375
14 2,060 5,330
15 2,063 5,361
16 2,020 5,270
17 2,068 5,290
18 2,065 5,290
48
TCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 13 - §é réng « cña b¶ng 11
Phßng thÝ nghiÖm Møc

1 2
1 0,000 0,050
2 0,010 0,000
3 0,000 0,040
4 0,020 0,016
5 0,130 0,000
6 0,096 0,020
7 0,052 0,050
8 0,020 0,000
9 0,020 0,010
10 0,030 0,190
11 0,040 0,030
12 0,010 0,010
13 0,010 0,090
14 0,020 0,000
15 0,014 0,052
16 0,020 0,120
17 0,004 0,020
18 0,010 0,020
Çc gi¸ trÞ ®−îc ®−a ra tr−íc ®©y vÒ ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i vµ t¸i lËp t¹i hai møc lµ:
σr1 = 0,023 σr2 = 0,027
σR1 = 0,045 σR2 = 0,052
7.3.4.2.4 §¸nh gi¸ ®é chôm néi t¹i
Çc ®é réng trong b¶ng 13 ®−îc so s¸nh víi ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i b»ng c«ng thøc:
w2ij /2σij2 < χ2(1-α)(ν)/ν
Víi α = 0,05 vµ ν= 1, χ20,95(ν)/ν = 3.841
Víi møc 1, çc phßng thÝ nghiÖm sau xuÊt hiÖn ®é lÖch:
phßng thÝ nghiÖm 5: w2 = 0,0169 gi¸ trÞ thö = 15,974
Víi møc 2, çc phßng thÝ nghiÖm sau xuÊt hiÖn ®é lÖch:
7.3.4.2.5 §¸nh gi¸ ®é chÖch
Tõ b¶ng 12, ph−¬ng sai liªn phßng thÝ nghiÖm ®−îc tÝnh b»ng c«ng thøc
1 p
s2 = ∑
p − 1 i =1
ni ( y i − y ) 2 = nsL2 + s r2
49
tCVN 6910-6 : 2002
Víi møc 1, cã çc gi¸ trÞ sau:
nσ2L + σ2r = nσ2R - (n-1)σ2r = 0,003521
s2 = 0,04436
Gi¸ trÞ thö = 12,60
Víi α = 0,05 vµ ν = 17, χ2(1-α)(ν)/ν = 1,623
Gi¸ trÞ bÊt th−êng xa nhÊt ®−îc t×m thÊy trong phßng thÝ nghiÖm 5.
Gi¸ trÞ thö Grubb víi phßng thÝ nghiÖm 5 lµ:
G = (2,675 - 2,1132)/0,1489 = 3,77
Gi¸ trÞ nµy ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ tíi h¹n 5 % trong ®iÒu 9 cña TCVN 6910-2: 2001 (ISO 5725-
2:1994). Víi p=18, gi¸ trÞ nµy b»ng 2,651.
TÝnh to¸n víi çc kÕt qña cña phßng thÝ nghiÖm 5 ®· lo¹i bá cã:
s2 = 0,005357
gi¸ trÞ thö = 1,521
Víi α = 0,05 vµ ν = 16, χ2(1-α)(ν)/ν = 1,644. KÕt luËn r»ng tÊt c¶ çc phßng thÝ nghiÖm, trõ phßng thÝ
nghiÖm 5, ®Òu cã ®ñ kh¶ n¨ng thu ®−îc çc kÕt qu¶ chÝnh x¸c t¹i møc 1.
Víi møc 2, t×m ®−îc çc gi¸ trÞ sau:
nσ2L + σ2r = 0,004 679
s2 = 0,050 34
Gi¸ trÞ thö = 10,758
Víi α = 0,05 vµ ν = 17, χ2(1-α)(ν)/ν = 1,623
Gi¸ trÞ bÊt th−êng xa nhÊt ®−îc t×m thÊy ë phßng thÝ nghiÖm 5.
Gi¸ rÞ thö Grubb víi phßng thÝ nghiÖm 5 lµ:
G = (5,85 - 5,3370) / 0,1586 = 3,235
Gi¸ trÞ tíi h¹n 5 % lµ 2,651 víi p = 18.
TÝnh to¸n víi çc kÕt qu¶ cña phßng thÝ nghiÖm 5 bÞ lo¹i bá cã:
s2 = 0,01867
Víi α = 0,05 vµ ν = 16, χ2(1-α)(ν)/ν = 1,644
Gi¸ trÞ bÊt th−êng xa nhÊt b©y giê ®−îc t×m thÊy ë phßng thÝ nghiÖm 11.
50
TCVN 6910-6 : 2002
Gi¸ trÞ thö Grubb cho phßng thÝ nghiÖm 11 lµ:
G = (5,005 - 5,3069)/0,09661 = -3,125
Gi¸ trÞ tíi h¹n 5 % lµ 2,620 víi p=17.
TÝnh to¸n víi çc kÕt qu¶ cña phßng thÝ nghiÖm 11 ®· lo¹i bá cho:
s2 = 0,00700
Víi α = 0,05 vµ ν = 15, χ2(1-α)(ν)/ν = 1,666
KÕt luËn r»ng tÊt c¶ çc phßng thÝ nghiÖm, trõ phßng thÝ nghiÖm 5 vµ 11, ®Òu cã ®ñ kh¶ n¨ng thu ®−îc
çc kÕt qu¶ chÝnh x¸c ë møc 2.
7.3.4.2.6 KÕt luËn
ThÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ cho thÊy r»ng mét sè phßng thÝ nghiÖm ®ang lµm viÖc víi ®é chôm néi t¹i kh«ng
tho¶ m·n. §ã lµ çc phßng thÝ nghiÖm 5,6,10,13 vµ 16. H¬n n÷a, hai phßng thÝ nghiÖm cã ®é chÖch
®¸ng kÓ ë mét hoÆc c¶ hai møc, ®ã lµ çc phßng thÝ nghiÖm 5 vµ 11. TÊt c¶ çc phßng thÝ nghiÖm nµy
ph¶i ®−îc th«ng b¸o kÕt qu¶.
8 So s¸nh çc ph−¬ng ph¸p ®o kh¸c
8.1 Nguån gèc cña çc ph−¬ng ph¸p ®o kh¸c
Ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn lµ ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc thùc hiÖn theo mét quy tr×nh ®· ®−îc tiªu chuÈn ho¸
víi môc ®Ých tho¶ m·n çc yªu cÇu kh¸c nhau. Çc yªu cÇu ®ã lµ:
a) Ph¶i thÝch hîp víi nhiÒu møc ®Æc tÝnh ®Ó bao trïm hÇu hÕt çc vËt liÖu ®ang l−u hµnh. VÝ du,
ph−¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh tæng hµm l−îng s¾t trong quÆng s¾t cÇn phï hîp víi cµng nhiÒu lo¹i
quÆng s¾t cµng tèt.
b) CÇn cã thiÕt bÞ, thuèc thö, vµ nh©n viªn ®¹t tr×nh ®é quèc tÕ.
c) Chi phÝ cña viÖc thùc hiÖn phÐp ®o ph¶i chÊp nhËn ®−îc.
d) §é chôm vµ ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p ®o cã thÓ chÊp nhËn ®−îc cho viÖc sö dông çc kÕt qu¶.
Çc ph−¬ng ph¸p nµy th−êng lµ tho¶ thuËn nªn cã thÓ qu¸ mÊt thêi gian khi ¸p dông vµo c«ng viÖc
th−êng ngµy. Mçi phßng thÝ nghiÖm cã thÓ t×m mét ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n h¬n ®ñ cho yªu cÇu cña
m×nh. VÝ dô, trong tr−êng hîp hÇu hÕt çc vËt liÖu ®o ®−îc lÊy tõ cïng mét nguån vµ sù kh¸c nhau vÒ
®Æc tÝnh cña chóng lµ rÊt nhá, th× chØ cÇn dïng mét ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù vµ Ýt tèn kÐm h¬n.
T¹i mét vïng nhÊt ®Þnh, do çc lý do lÞch sö nªn ng−êi ta th−êng sö dông mét vµi ph−¬ng ph¸p ®o.
Trong tr−êng hîp nµy, viÖc lùa chän mét ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn lµ rÊt cÇn thiÕt.
51
tCVN 6910-6 : 2002
Viªc so s¸nh m« t¶ trong ®iÒu nµy dùa trªn çc kÕt qu¶ cña mét mÉu thö. §Æc biÖt l−u ý r»ng cÇn sö
dông nhiÒu h¬n mét mÉu thö ®Ó so s¸nh ®é chôm vµ ®é ®óng cña hai ph−¬ng ph¸p ®o. Sè l−îng çc
mÉu thö phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, vÝ dô nh− ph¹m vi cña møc çc ®Æc tÝnh ®ang ®−îc
quan t©m, ®é chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p ®o khi thay ®æi thµnh phÇn cña çc mÉu ...
8.2 Môc ®Ých cña viÖc so s¸nh çc ph−¬ng ph¸p ®o
8.2.1 §iÒu 8.2 m« t¶ quy tr×nh so s¸nh ®é chôm vµ ®é ®óng cña hai ph−¬ng ph¸p ®o mµ mét trong
chóng (ph−¬ng ph¸p A) hoÆc lµ ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn, hoÆc lµ mét ®Ò xuÊt tèt nhÊt cho ph−¬ng
ph¸p tiªu chuÈn. Nã cung cÊp b»ng chøng r»ng liÖu hai ph−¬ng ph¸p cã ®é chôm vµ/ hoÆc ®é ®óng
kh¸c nhau hay kh«ng. Nã kh«ng ®−a ra khuyÕn ço r»ng ph−¬ng ph¸p nµy lµ phï hîp h¬n ph−¬ng
ph¸p kia trong mét øng dông cô thÓ. Ph¶i kÕt hîp víi nhiÒu yÕu tè kh¸c míi ®−a ra ®−îc quyÕt ®Þnh
nµy, vÝ dô: gi¸ c¶, thiÕt bÞ hiÖn cã...
8.2.2 §iÒu 8.2 ®−îc biªn so¹n chñ yÕu ®Ó phôc vô cho çc øng dông sau:
a) Trong viÖc x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn, ®«i khi çc ban kü thuËt ph¶i ®−¬ng ®Çu víi vÊn
®Ò lµ lùa chän ph−¬ng ph¸p nµo trong çc ph−¬ng ph¸p ®−îc ®Ò xuÊt lµ phï hîp víi viÖc chÊp
nhËn nã nh− mét tiªu chuÈn. §é chôm vµ ®é ®óng lµ mét trong sè çc tiªu chuÈn ®−îc dïng lµm
c¬ së cho viÖc lùa chän nµy.
b) §«i khi viÖc x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn kh¸c lµ cÇn thiÕt. Ph−¬ng ph¸p ®−îc ®Ò xuÊt
ph¶i chÝnh x¸c nh− ph−¬ng ph¸p ®Çu. Qu¸ tr×nh so s¸nh nµy sÏ gióp cho viÖc x¸c ®Þnh liÖu ph−¬ng
ph¸p ®−îc ®Ò xuÊt cã ®¹t yªu cÇu hay kh«ng.
c) Víi mét sè phßng thÝ nghiÖm, hÇu hÕt çc mÉu ®−îc ®o lµ lÊy tõ cïng mét nguån. Çc mÉu nµy
nh×n chung cã thµnh phÇn rÊt gièng nhau. Trong tr−êng hîp nµy, viÖc dïng mét ph−¬ng ph¸p tiªu
chuÈn lµm ph−¬ng ph¸p th−êng ngµy cã thÓ lµ tèn kÐm kh«ng cÇn thiÕt. Çc phßng thÝ nghiÖm nµy
cÇn ¸p dông mét ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n h¬n cho çc øng dông hµng ngµy. Ph−¬ng ph¸p nµy cho
çc kÕt qu¶ thö nghiÖm víi ®é ®óng vµ ®é chôm t−¬ng ®−¬ng víi ®é ®óng vµ ®é chôm cña ph−¬ng
ph¸p tiªu chuÈn.
8.3 Ph−¬ng ph¸p B lµ mét ®Ò xuÊt cho ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn kh¸c (“Sù tiªu chuÈn ho¸
thÝ nghiÖm” kh«ng x¸c ®Þnh)
ViÖc so s¸nh gi÷a ph−¬ng ph¸p A vµ ph−¬ng ph¸p B ®−îc thùc hiÖn dùa trªn kÕt qu¶ cña çc thÝ
nghiÖm ®é chôm. NÕu ph−¬ng ph¸p A lµ mét ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn ®−îc thiÕt lËp tèt th× ®é chôm
cña ph−¬ng ph¸p A cã thÓ ®−îc dïng lµm c¬ së cho viÖc so s¸nh. NÕu ph−¬ng ph¸p A cßn ®ang trong
giai ®äan x©y dùng thµnh mét ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn th× ph−¬ng ph¸p nµy sÏ ph¶i qua mét thÝ
nghiÖm ®é chôm. C¶ hai thÝ nghiÖm ®é chôm ®−îc tiÕn hµnh theo chØ dÉn trong TCVN 6910-2
(ISO 5725-2).
52
TCVN 6910-6 : 2002
§èi t−îng cña thÝ nghiÖm lµ:
a) X¸c ®Þnh xem liÖu ph−¬ng ph¸p B cã chÝnh x¸c b»ng ph−¬ng ph¸p A hay kh«ng. Çc kÕt qu¶ thÝ
nghiÖm cã thÓ cho thÊy liÖu tû sè gi÷a çc th−íc ®o ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p B vµ ph−¬ng ph¸p
A cã lín h¬n gi¸ trÞ quy ®Þnh hay kh«ng.
b) X¸c ®Þnh xem liÖu ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p B cã b»ng ®é ®óng cña ph−¬ng ph¸p A hay kh«ng,
b»ng çch chØ ra r»ng sai kh¸c gi÷a çc trung b×nh chung cña çc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®é chôm víi
çc vËt liÖu gièng hÖt nhau trong c¶ hai phÐp ®o cã ý nghÜa thèng kª hay kh«ng; hoÆc chØ ra r»ng
sù kh¸c nhau gi÷a gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn cña mÉu chuÈn vµ trung b×nh chung cña çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm thu ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p B trong mét thÝ nghiÖm ®é chôm, cã sö dông mÉu chuÈn ®−îc
chøng nhËn nh− lµ mÉu thö, cã ý nghÜa thèng kª hay kh«ng.
Thªm vµo ®ã cã thÓ t×m ra r»ng liÖu sù sai kh¸c, hoÆc gi÷a çc gi¸ trÞ mong muèn cña çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm cña hai ph−¬ng ph¸p, hoÆc gi÷a çc gi¸ trÞ mong muèn cña kÕt qu¶ mçi phÐp thö vµ gi¸ trÞ
®−îc chøng nhËn cã lín h¬n mét gi¸ trÞ quy ®Þnh hay kh«ng.
8.4 ThÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c
8.4.1 Yªu cÇu chung
ThÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c cÇn ®−îc thùc hiÖn theo çc quy t¾c chung ®· m« t¶ trong TCVN 6910-1
(ISO 5725-1).
Quy tr×nh cho c¶ hai ph−¬ng ph¸p ®−îc tr×nh bµy chi tiÕt ®Çy ®ñ b»ng v¨n b¶n ®Ó tr¸nh viÖc çc phßng
thÝ nghiÖm tham gia hiÓu sai. Kh«ng cho phÐp thay ®æi çc b−íc trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm.
Çc phßng thÝ nghiÖm tham gia sÏ ®−îc coi lµ mÉu ®¹i diÖn cña çc phßng thÝ nghiÖm cã sö dông
ph−¬ng ph¸p.
8.4.2 MÉu thö
§é chôm cña nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®o bÞ ¶nh h−ëng bëi mÉu hçn hîp cña mÉu thö còng nh− møc ®Æc
tÝnh. Víi çc ph−¬ng ph¸p nµy, çch tèt nhÊt ®Ó so s¸nh ®é chôm lµ lµm trªn çc mÉu thö gièng hÖt
nhau. H¬n n÷a, viÖc so s¸nh ®é ®óng cña çc ph−¬ng ph¸p chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc khi sö dông çc
mÉu thö gièng hÖt nhau. V× lý do nµy, viÖc kÕt nèi gi÷a çc nhãm lµm viÖc sÏ ®−îc thùc hiÖn b»ng viÖc
bæ nhiÖm mét ng−êi h−íng dÉn chung çc thÝ nghiÖm ®é chÝnh x¸c cña mçi ph−¬ng ph¸p.
Yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi mÉu thö lµ nã ph¶i ®ång nhÊt, cã nghÜa lµ mçi phßng thÝ nghiÖm cÇn sö dông
çc mÉu thö gièng hÖt nhau. NÕu cã nghi ngê g× vÒ sù kh«ng ®ång nhÊt, cÇn cã h−íng dÉn cô thÓ vÒ
ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn tõng mÉu thö kÌm theo tµi liÖu. ViÖc sö dông çc mÉu chuÈn (RM) ®èi víi mét
sè mÉu thö cã mét sè thuËn lîi. TÝnh ®ång nhÊt cña mÉu chuÈn ®−îc ®¶m b¶o vµ çc kÕt qu¶ cña
ph−¬ng ph¸p cã thÓ ®−îc kiÓm tra vÒ ®é chÖch theo gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn cña mÉu chuÈn. §iÓm bÊt
lîi cña mÉu chuÈn lµ th−êng cã gi¸ cao. Trong nhiÒu tr−êng hîp cã thÓ kh¾c phôc ®iÒu bÊt lîi nµy
53
tCVN 6910-6 : 2002
b»ng çch ph©n chia l¹i çc l−îng mÉu chuÈn. Quy tr×nh sö dông mÉu chuÈn lµm mÉu thö xem ISO
Guide 33.
8.4.3 Sè l−îng mÉu thö
Sè l−îng mÉu thö ®−îc dïng thay ®æi tuú theo ph¹m vi cña çc møc ®Æc tÝnh ®ang quan t©m vµ phô
thuéc ®é chÝnh x¸c ë møc ®ã. Trong nhiÒu tr−êng hîp, sè l−îng mÉu thö bÞ giíi h¹n bëi tÇm quan träng
cña c«ng viÖc liªn quan vµ mÉu thö hiÖn cã t¹i møc mong muèn.
8.4.4 Sè l−îng phßng thÝ nghiÖm vµ sè l−îng phÐp ®o
8.4.4.1 Tæng qu¸t
§èi víi ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm liªn phßng cho c¶ hai ph−¬ng ph¸p, yªu cÇu vÒ sè l−îng phßng thÝ
nghiÖm vµ sè l−îng phÐp ®o trong mçi phßng thÝ nghiÖm phô thuéc vµo:
a) §é chôm cña hai ph−¬ng ph¸p;
b) Tû sè t×m ®−îc gi÷a çc th−íc ®o ®é chôm cña hai ph−¬ng ph¸p, ρ hoÆc φ, lµ tû sè nhá nhÊt cña
çc th−íc ®o ®é chôm mµ thÝ nghiÖm mong muèn t×m ®−îc víi x¸c suÊt cao tõ çc kÕt qu¶ thÝ
nghiÖm dïng hai ph−¬ng ph¸p. §é chôm cã thÓ biÓu diÔn d−íi mét trong hai d¹ng sau: ®é lÖch
chuÈn lÆp l¹i, trong tr−êng hîp nµy tû sè ®−îc ký hiÖu lµ ρ, hoÆc d−íi d¹ng c¨n bËc hai cña b×nh
ph−¬ng trung b×nh liªn phßng thÝ nghiÖm, trong tr−êng hîp nµy tû sè ®−îc ký hiÖu lµ φ.
c) Sù sai kh¸c ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a çc ®é chÖch cña hai ph−¬ng ph¸p, λ, lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña sai
kh¸c gi÷a çc gi¸ trÞ mong muèn cña çc kÕt qu¶ thu ®−îc b»ng hai ph−¬ng ph¸p.
L−u ý r»ng møc ý nghÜa α = 0,05 ®−îc dïng ®Ó so s¸nh çc −íc l−îng ®é chôm; rñi ro gÆp ph¶i trong
viÖc ph¸t hiÖn tû sè nhá nhÊt ®−îc chän cña çc ®é lÖch chuÈn hoÆc sai kh¸c nhá nhÊt gi÷a çc ®é
chÖch ®−îc cho víi β = 0,05
Víi çc gi¸ trÞ α vµ β nh− trªn, cã thÓ dïng ph−¬ng tr×nh sau ®Ó tÝnh ®é sai lÖch:
λ = 4 ( σ LA
2
+ σ rA
2
/ nA ) / pA + ( σ LB
2
+ σ rB
2
/ nB ) / pB ...(13)
trong ®ã çc chØ sè d−íi A vµ B lÇn l−ît t−¬ng øng víi ph−¬ng ph¸p A vµ ph−¬ng ph¸p B.
Trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp, ®é chôm cña ph−¬ng ph¸p B lµ kh«ng biÕt. Trong tr−êng hîp nµy, dïng
®é chôm cña ph−¬ng ph¸p A thay vµo ®Ó cã:
λ = 4 ( σ LA
2
+ σ rA
2
/ nA ) / pA + ( σ LA
2
+ σ rA
2
/ nB ) / pB ...(14)
Ng−êi lµm thÝ nghiÖm cÇn cè g¾ng thay ®æi çc gi¸ trÞ cña nA, nB, pA vµ pB trong ph−¬ng tr×nh (13) hoÆc
(14) cho ®Õn khi çc gi¸ trÞ t×m ®−îc ®ñ lín ®Ó tho¶ m·n ph−¬ng tr×nh. Gi¸ trÞ cña çc tham sè cÇn thiÕt
cho viÖc ®−a ra mét thÝ nghiÖm thÝch hîp ®Ó so s¸nh çc −íc l−îng ®é chôm ph¶i ®−îc c©n nh¾c cÈn
thËn.
54
TCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 14 ®−a ra çc çc tû sè nhá nhÊt cña ®é lÖch chuÈn víi çc gi¸ trÞ α vµ β ®· cho d−íi d¹ng mét
hµm cña bËc tù do νA vµ νB .
§èi víi ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i:
νA = pA(nA - 1) vµ νA = pB(nB - 1)
Víi trung b×nh b×nh ph−¬ng liªn phßng thÝ nghiÖm:
νA = pA - 1 vµ νB = pB - 1
NÕu ®é chôm cña mét trong çc ph−¬ng ph¸p ®−îc thiÕt lËp tèt, dïng bËc tù do b»ng 200 trong b¶ng 14.
8.4.4.2 VÝ dô: X¸c ®Þnh s¾t trong quÆng s¾t
8.4.4.2.1 C¬ së
Cã hai ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh tæng l−îng s¾t trong quÆng s¾t. Gi¶ ®Þnh r»ng hai ph−¬ng
ph¸p nµy cã ®é chôm b»ng nhau:
σrA = σrB = 0,1 %Fe
σLA = σLB = 0,2 %Fe
8.4.4.2.2 Yªu cÇu
λ= 0,4 %Fe
ρ=φ=4
Sè l−îng tèi thiÓu phßng thÝ nghiÖm cho mçi ch−¬ng tr×nh thö liªn phßng ®−äc tÝnh víi gi¶ thiÕt sè l−îng
çc phßng thÝ nghiÖm lµ b»ng nhau vµ çc phÐp ph©n tÝch kÐp:
pA = pB vµ nA = nB = 2
a) §èi víi ®é ®óng yªu cÇu:
0,4 = 4 ( 0,2 2 + 0,12 / 2 ) / p A + ( 0,2 2 + 0,12 / 2 ) / pB
do ®ã
pA = pB = 9
b) §èi víi ®é chôm yªu cÇu:

Tõ b¶ng 14 cã thÓ thÊy r»ng víi νA = νB = 9 th× ρ = 4 hoÆc φ = 4
So s¸nh ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i, νA = pA vµ νB = pB nªn pA = pB = 9.
So s¸nh b×nh ph−¬ng trung b×nh liªn phßng thÝ nghiÖm, νA = pA -1 vµ νB = pB - 1 nªn pA = pB = 10.
8.4.4.2.3 KÕt luËn
Sè l−îng tèi thiÓu çc phßng thÝ nghiÖm tham gia cÇn cho mçi ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm liªn phßng lµ 10.
55
tCVN 6910-6 : 2002
8.4.5 Ph©n phèi mÉu thö
Ng−êi ®iÒu hµnh ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm liªn phßng nhËn tr¸ch nhiÖm cuèi cïng trong viÖc lÊy mÉu,
chuÈn bÞ vµ ph©n phèi çc mÉu thö. Çc biÖn ph¸p phßng ngõa ®−îc thùc hiÖn ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc
mÉu ®−îc göi tíi çc phßng thÝ nghiÖm tham gia trong t×nh tr¹ng tèt vµ ®−îc nhËn d¹ng râ rµng. Çc
phßng thÝ nghiÖm tham gia sÏ ®−îc chØ dÉn ®Ó ph©n tÝch çc mÉu trªn cïng mét c¬ së, vÝ dô trªn c¬ së
kh«, nghÜa lµ çc mÉu ®−îc lµm kh« ë nhiÖt ®é 105 oC trong x giê tr−íc khi c©n.
8.4.6 Phßng thÝ nghiÖm tham gia
Phßng thÝ nghiÖm tham gia sÏ cö ra mét nh©n viªn cã nhiÖm vô tæ chøc viÖc thùc hiÖn çc chØ dÉn cña
ng−êi ®iÒu phèi. Nh©n viªn nµy ph¶i lµ mét nhµ ph©n tÝch cã ®ñ kh¶ n¨ng. §«i khi cÇn tr¸nh sö dông
çc nh©n viªn lµnh nghÒ (nh− mét nhµ nghiªn cøu hoÆc ng−êi thao t¸c “xuÊt s¾c”) ®Ó ng¨n ngõa mét
−íc l−îng thÊp kh«ng cã thùc vÒ ®é lÖch chuÈn cña ph−¬ng ph¸p. Nh©n viªn ®−îc cö ra sÏ thùc hiÖn
®ñ sè l−îng yªu cÇu çc phÐp ®o trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i. Phßng thÝ nghiÖm cã nhiÖm vô b¸o ço çc
kÕt qu¶ thö nghiÖm cho ng−êi ®iÒu phèi trong thêi gian x¸c ®Þnh.
56
TCVN 6910-6 : 2002
B¶ng 14 - Gi¸ trÞ ρ(νA, νB, α, β) hoÆc φ(νA, νB, α, β) cho α = 0,05 vµ β = 0,05
νB νA
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 25 50 200
6 5,82 5.40 5.10 4.88 4.72 4.58 4.47 4.38 4.31 4.24 4.19 4.14 4.09 4.06 4.02 3.89 3.65 3.47
7 5,40 4.99 4.71 4.50 4.34 4.21 4.10 4.01 3.94 3.88 3.82 3.78 3.74 3.70 3.67 3.54 3.30 3.13
8 5,10 4.71 4.43 4.23 4.07 3.94 3.84 3.76 3.68 3.62 3.57 3.52 3.48 3.45 3.41 3.29 3.06 2.89
9 4,88 4.50 4.23 4.03 3.87 3.75 3.65 3.56 3.49 3.43 3.38 3.33 3.29 3.26 3.23 3.11 2.88 2.71
10 4,72 4.34 4.07 3.87 3.72 3.59 3.50 3.41 3.34 3.28 3.23 3.19 3.15 3.11 3.08 2.96 2.73 2.57
11 4,58 4.21 3.94 3.75 3.59 3.47 3.38 3.29 3.22 3.16 3.11 3.07 3.03 2.99 2.96 2.85 2.62 2.45
12 4,47 4.10 3.84 3.65 3.50 3.38 3.28 3.20 3.13 3.07 3.02 2.97 2.93 2.90 2.87 2.75 2.52 2.36
13 4,38 4.01 3.76 3.56 3.41 3.29 3.20 3.12 3.05 2.99 2.94 2.89 2.85 2.82 2.79 2.67 2.44 2.28
14 4.31 3.94 3.68 3.49 3.34 3.22 3.13 3.05 2.98 2.92 2.87 2.83 2.79 2.75 2.72 2.60 2.38 2.21
15 4.24 3.88 3.62 3.43 3.28 3.16 3.07 2.99 2.92 2.86 2.81 2.77 2.73 2.69 2.66 2.55 2.32 2.15
16 4.19 3.82 3.57 3.38 3.23 3.11 3.02 2.94 2.87 2.81 2.76 2.72 2.68 2.64 2.61 2.50 2.27 2.10
17 4.14 3.78 3.52 3.33 3.19 3.07 2.97 2.89 2.83 2.77 2.72 2.67 2.63 2.60 2.57 2.45 2.22 2.05
18 4.09 3.74 3.48 3.29 3.15 3.03 2.93 2.85 2.79 2.73 2.68 2.63 2.60 2.56 2.53 2.41 2.18 2.01
19 4.06 3.70 3.45 3.26 3.11 2.99 2.90 2.82 2.75 2.69 2.64 2.60 2.56 2.53 2.50 2.38 2.15 1.98
20 4.02 3.67 3.41 3.23 3.08 2.96 2.87 2.79 2.72 2.66 2.61 2.57 2.53 2.50 2.46 2.35 2.12 1.95
25 3.89 3.54 3.29 3.11 2.96 2.85 2.75 2.67 2.60 2.55 2.50 2.45 2.41 2.38 2.35 2.23 2.00 1.82
50 3.65 3.30 3.06 2.88 2.73 2.62 2.52 2.44 2.38 2.32 2.27 2.22 2.18 2.15 2.12 2.00 1.75 1.56
200 3.47 3.13 2.89 2.71 2.57 2.45 2.36 2.28 2.21 2.15 2.10 2.05 2.01 1.98 1.95 1.82 1.56 1.32
Chó thÝch:
σ rB
1 ρ= ; ν A = p A ( n A − 1 ) ; ν B = pB ( nB − 1 )
σ rA
 n σ 2 +σ 2 
2 φ =  B 2LB rB
 ; ν A = p A − 1 ; ν B = pB − 1
 nAσ LA + σ rA
2

8.4.7 Thu thËp çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
Ng−êi ®iÒu phèi ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm cña mçi ph−¬ng ph¸p cã tr¸ch nhiÖm thu thËp tÊt c¶ çc kÕt
qu¶ thö nghiÖm trong mét thêi gian hîp lý.
NhiÖm vô cña ng−êi ®iÒu phèi lµ xem xÐt kÜ l−ìng çc tÝnh chÊt vËt lý bÊt th−êng cña çc kÕt qu¶ thö
nghiÖm. §ã lµ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm mµ çc nguyªn nh©n vËt lý cã thÓ gi¶i thÝch ®−îc kh«ng theo
cïng ph©n bè nh− çc kÕt qu¶ thö nghiÖm kh¸c.
57
tCVN 6910-6 : 2002
8.4.8 §¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm sÏ ®−îc çc nhµ thèng kª cã kinh nghiÖm ®¸nh gi¸ b»ng çch dïng çc quy
tr×nh ®· m« t¶ trong TCVN 6910-2 (ISO 5725-2). Víi mçi mÉu thö nghiÖm, çc l−îng sau ®©y sÏ ®−îc
tÝnh to¸n
srA: −íc l−îng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p A
srB −íc l−îng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p B
sRA: −íc l−îng ®é lÖch chuÈn t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p A
sRB: −íc l−îng ®é lÖch chuÈn t¸i lËp cña ph−¬ng ph¸p B
yA : trung b×nh chung cña ph−¬ng ph¸p A
yB : trung b×nh chung cña ph−¬ng ph¸p B
8.4.9 So s¸nh çc kÕt qu¶ cña ph−¬ng ph¸p A vµ ph−¬ng ph¸p B
KÕt qu¶ thö nghiÖm cña çc ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm liªn phßng sÏ ®−îc so s¸nh t¹i mçi møc. Cã thÓ
lµ ph−¬ng ph¸p B chôm h¬n vµ/hoÆc chÖch ë çc møc thÊp h¬n cña ®Æc tÝnh, nh−ng Ýt chôm h¬n
vµ/hoÆc chªch ë çc møc cao h¬n cña çc gi¸ trÞ ®Æc tÝnh, hoÆc ng−îc l¹i.
8.4.9.1 BiÓu diÔn b»ng ®å thÞ
Nªn biÓu diÔn gi¸ trÞ th« cho mçi møc b»ng ®å thÞ. §«i khi, sù sai kh¸c gi÷a çc kÕt qu¶ cña hai
ph−¬ng ph¸p biÓu thi qua ®é chôm hoÆc ®é chÖch lµ qu¸ râ rµng ®Õn møc kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh
gi¸ thèng kª thªm.
Còng nªn biÓu diÔn ®é chôm vµ çc trung b×nh chung t¹i tÊt c¶ çc çc møc b»ng ®å thÞ.
8.4.9.2 So s¸nh ®é chôm
8.4.9.2.1 Ph−¬ng ph¸p A lµ mét ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn
§é chôm cña ph−¬ng ph¸p A ®−îc x¸c lËp tèt
a) §é chôm trong phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn
NÕu:
2
srB χ (12 − a) ( ν rB )
≤
σ rA
2
ν rB
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ®é chôm trong phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn cña ph−¬ng ph¸p B
kh«ng tèt b»ng ph−¬ng ph¸p A;
nÕu:
58
TCVN 6910-6 : 2002
2
s rB χ (12 − a) ( ν rB )
>
σ rA
2
ν rB
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ®é chôm trong phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn cña ph−¬ng ph¸p B kÐm
h¬n ph−¬ng ph¸p A.
χ (12 − a) ( ν rB ) lµ (1-α) - ph©n vÞ cña ph©n bè χ2 víi bËc tù do νrB vµ
ν rB = pB(nB - 1).
b) §é chôm tæng thÓ
NÕu
2
s RB − (1 − 1/ nB )srB
2
χ (12 −α ) (ν LB )
≤
σ RA
2
− (1 − 1/ nB )σ rA
2
ν LB
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng b×nh ph−¬ng trung b×nh cña ph−¬ng ph¸p B kh«ng tèt b»ng
ph−¬ng ph¸p A;
nÕu
2
s RB − (1 − 1/ nB )srB
2
χ (12 −α ) (ν LB )
>
σ RA
2
− (1 − 1/ nB )σ rA
2
ν LB
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng b×nh ph−¬ng trung b×nh cña ph−¬ng ph¸p B kh«ng tèt b»ng ph−¬ng
ph¸p A.
χ (12 − α ) ( ν LB ) lµ (1-α) - ph©n vÞ cña ph©n bè χ2 víi bËc tù do νLB vµ
νLB = pB - 1
8.4.9.2.2 C¶ hai ph−¬ng ph¸p lµ çc ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn míi ®−îc ®Ò nghÞ
a) §é chôm trong phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn
2
s rB
Fr = 2
s rA
NÕu
Fα/2( ν rA , ν rB ) ≤ Fr ≤ F(1-α/2)( ν rA , ν rB )
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng çc ph−¬ng ph¸p cã ®é chôm phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn kh¸c
nhau;
nÕu
Fr < Fα/2( ν rA , ν rB )
59
tCVN 6910-6 : 2002
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ph−¬ng ph¸p B cã ®é chôm phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn tèt h¬n ph−¬ng
ph¸p A;
nÕu
Fr > F(1-α/2)(ν rB , ν rA )
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ph−¬ng ph¸p B cã ®é chôm phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn kÐm h¬n
ph−¬ng ph¸p A.
Fα/2(νrA, νrB) vµ F(1-α/2)(νrA, νrB) lµ α/2 - vµ (1-α/2) - ph©n vÞ cña ph©n bè F víi bËc tù do cña tö sè νrA,
vµ bËc tù do cña mÉu sè νrB.
νrA = pA(nA - 1)
νrB = pB(nB - 1)
b) §é chôm tæng thÓ

2
s RB − (1 − 1 / n B ) s rB
2
FR = 2
s RA − (1 − 1 / n A ) s rA
2
NÕu
Fα/2(νRB, νRA) ≤ FR ≤ F(1-α/2) (νRB, νRA)
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng çc ph−¬ng ph¸p cã ®é chôm phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn kh¸c
nhau;
nÕu
FR < Fα/2(νRB, νRA)

cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ph−¬ng ph¸p B cã ®é chôm tæng thÓ tèt h¬n ph−¬ng ph¸p A;
nÕu
FR > F(1-α/2) (νRB, νRA)
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ph−¬ng ph¸p B cã ®é chôm tæng thÓ kÐm h¬n ph−¬ng ph¸p A
Fα/2(νRB, νRA) vµ F(1-α/2) (νRB, νRA) lµ α/2 - vµ (1-α/2) - ph©n vÞ cña ph©n bè F víi bËc t− do cña tö sè
νRB vµ bËc tù do cña mÉu sè νRA vµ
νLA = pA - 1
νLB = pB - 1
Chó thÝch 5 - NhiÒu b¶ng chØ liÖt kª (1-α/2) - ph©n vÞ cña ph©n bè F. Trong tr−êng hîp nµy, cã thÓ dïng
hÖ thøc sau ®Ó t×m ra α/2 - ph©n vÞ.
Fα/2 (νrB, νrA) = 1/ F(1-α/2) (νrA, νrB)

Fα/2 (νRB, νRA) = 1/ F(1-α/2) (νRA, νRB).
60
TCVN 6910-6 : 2002
8.4.9.3 So s¸nh ®é ®óng
8.4.9.3.1 So s¸nh trung b×nh víi gi¸ trÞ ®· ®−îc chøng nhËn cña mÉu chuÈn.
Trung b×nh chung cña mçi ph−¬ng ph¸p cã thÓ ®−îc so s¸nh víi gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn cña mÉu
chuÈn dïng nh− mét trong çc mÉu thö. Cã thÓ sö dông phÐp thö sau:
a) nÕu
Iµ - y I ≤ 2 [ s RB
2
− (1 − 1/ nB ) / srB
2
] / pB
sai kh¸c gi÷a trung b×nh chung çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p vµ gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn
lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª;
b) nÕu:
Iµ - y I > 2 [ sRB
2
− (1 − 1/ nB ) / srB
2
] / pB
sai kh¸c gi÷a trung b×nh chung çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p vµ gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn
lµ cã ý nghÜa thèng kª..
Cã hai tr−êng hîp:
1) nÕu
Iµ - y I ≤ δ m / 2
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ph−¬ng ph¸p ®o cã ®é chÖch kh«ng ®−îc chÊp nhËn, hoÆc
2) nÕu
Iµ - y I > δ m / 2
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ph−¬ng ph¸p ®o cã ®é chÖch kh«ng ®−îc chÊp nhËn;
trong ®ã δm lµ sai kh¸c nhá nhÊt gi÷a gi¸ trÞ mong muèn cña çc kÕt qu¶ thö nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p
vµ gi¸ trÞ ®−îc chøng nhËn cña mÉu chuÈn mµ thÝ nghiÖm mong muèn t×m ®−îc víi x¸c suÊt cao tõ çc
kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.
8.4.9.3.2 So s¸nh çc gi¸ trÞ trung b×nh cña ph−¬ng ph¸p A vµ ph−¬ng ph¸p B
a) NÕu
yA − yB
≤ 2,0
s
sai kh¸c gi÷a çc gi¸ trÞ trung b×nh cña ph−¬ng ph¸p A vµ ph−¬ng ph¸p B lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng
kª;
b) nÕu
yA − yB
> 2,0
s
sai kh¸c gi÷a çc gi¸ trÞ trung b×nh cña ph−¬ng ph¸p A vµ ph−¬ng ph¸p B lµ cã ý nghÜa thèng kª.
61
tCVN 6910-6 : 2002
trong ®ã
s = s A2 + s B2
[
s A2 = s RA
2
− (1 − 1 / n A ) s rA
2
/ pA ]
s B2 = [s 2
RB − (1 − 1 / n B ) s rB
2
/ pB ]
1) nÕu
I y A − y B I ≤ λ/2
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng sai kh¸c gi÷a çc ®é chÖch cña hai ph−¬ng ph¸p lµ kh«ng
chÊp nhËn ®−îc;
2) nÕu
I y A − y B I > λ/2
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng sai kh¸c gi÷a çc ®é chÖch cña hai ph−¬ng ph¸p lµ kh«ng chÊp
nhËn ®−îc.
trong ®ã λ lµ sai kh¸c ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a çc ®é chÖch.
8.5 Ph−¬ng ph¸p B lµ mét ®Ò nghÞ cho ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn hµng ngµy
8.5.1 Çc tham sè
Çc tham sè ®¸ng quan t©m cña çc ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm hµng ngµy lµ trung b×nh dµi h¹n µt, ®é
chôm trong ®iÒu kiÖn lÆp l¹i (biÓu diÔn d−íi d¹ng ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i σr) vµ ®é chôm trung gian (biÓu
diÔn d−íi d¹ng ®é lÖch chuÈn ®é chôm trung gian víi thêi gian kh¸c nhau σI(T)).
§Ó −íc l−îng çc tham sè nµy, phßng thÝ nghiÖm cÇn lËp mét ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm gièng nh− thö
nghiÖm liªn phßng, thay thÕ sè l−îng çc phßng thÝ nghiÖm tham gia b»ng “thêi gian” (xem TCVN
6910-3). M« h×nh to¸n häc dïng ®Ó m« t¶ ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm nµy gièng nh− ch−¬ng tr×nh thö
nghiÖm ®−îc sö dông cho ch−¬ng tr×nh liªn phßng, chØ thay thÕ chØ sè d−íi L b»ng T (thay phßng thÝ
nghiÖm b»ng thêi gian). Trong tr−êng hîp nµy, sù thay ®æi vÒ thêi gian kh¸c nhau bao gåm çc sù
thay ®æi kh¸c nhau th−êng xuÊt hiÖn trong phßng thÝ nghiÖm, nh− viÖc hiÖu chuÈn çc thiÕt bÞ, kh¸c
nhau vÒ thuèc thö, kh¸c nhau vÒ çc ph©n tÝch, çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng xung quanh ... Ch−¬ng tr×nh
thö gièng nh− liªn phßng cÇn kÐo dµi suèt thêi gian mµ çc thay ®æi nµy th−êng x¶y ra. Quy tr×nh ®Ó
so s¸nh ®é chôm gièng nh− ®· m« t¶ trong 8.4.9.3.
Cã thÓ x¸c ®Þnh çc ®é chÖch nµy b»ng çch sö dông mçi ph−¬ng ph¸p víi mÉu chuÈn ®−îc chøng
nhËn, trong ®ã µ lµ gi¸ trÞ ®−îc chÊp nhËn cña mÉu chuÈn.
8.5.2 PhÐp thö ®é chÖch dµi h¹n
TÝnh trung b×nh sè häc dµi h¹n
62
TCVN 6910-6 : 2002
ptB n B y ij
y = ∑∑
i =1 j =1 n B p tB
trong ®ã i vµ j lµ çc chØ sè øng víi çc phÐp ®o dµi h¹n (®é chôm trung gian) vµ ng¾n h¹n (®iÒu kiÖn
lÆp l¹i).
a) NÕu:
 s2 
I y − µ t I ≤ 2  s tB2 + rB  / p tB
 nB 
sai kh¸c gi÷a trung b×nh dµi h¹n vµ gi¸ trÞ ®−îc chÊp nhËn lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª;
b) nÕu:
 s2 
I y − µ t I > 2  s tB2 + rB  / p tB
 nB 
sai kh¸c gi÷a trung b×nh dµi h¹n vµ gi¸ trÞ ®−îc chÊp nhËn lµ cã ý nghÜa thèng kª.
1) nÕu
I y − µ t I≤ δm/2
kh«ng cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ®é chÖch dµi h¹n cña ph−¬ng ph¸p lµ kh«ng ®−îc chÊp
nhËn;
2) nÕu
I y − µ t I> δm/2
cã b»ng chøng ®Ó cho r»ng ®é chÖch dµi h¹n cña ph−¬ng ph¸p lµ kh«ng ®−îc chÊp nhËn.
trong ®ã δm lµ sai kh¸c dµi h¹n ph¸t hiÖn ®−îc vµ ®−îc ng−êi lµm thÝ nghiÖm cho tr−íc.
63
tCVN 6910-6 : 2002
Phô lôc A
(quy ®Þnh)
Çc ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t dïng trong TCVN 6910
a PhÇn bÞ ch¾n trong mèi quan hÖ

s = a + bm
A YÕu tè dïng ®Ó tÝnh ®é kh«ng ®¶m b¶o cña −íc l−îng
b §é dèc trong mèi quan hÖ

s = a + bm
B Thµnh phÇn trong kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ ®é lÖch cña phßng thÝ nghiÖm so víi
trung b×nh chung (thµnh phÇn phßng thÝ nghiÖm cña ®é chÖch)
Bo Thµnh phÇn cña B biÓu thÞ tÊt c¶ çc yÕu tè kh«ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn chôm
trung gian
B(1) , B(2) , … Çc thµnh phÇn cña B biÓu thÞ nh÷ng yÕu tè thay ®æi trong ®iÒu kiÖn chôm trung gian
c PhÇn bÞ ch¾n trong mèi quan hÖ
lg s = c + d lg m
C, C’, C” Çc thèng kª kiÓm nghiÖm
Ccrit , C’crit , C” crit Çc gÝ¸ trÞ tíi h¹n ®èi víi nh÷ng phÐp kiÓm nghiÖm thèng kª
CDP §é sai kh¸c tíi h¹n víi x¸c suÊt P
CRP Ph¹m vi tíi h¹n víi x¸c suÊt P
d §é dèc trong mèi liªn hÖ
lg s = c + d lg m
e Thµnh phÇn trong kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ sai sè ngÉu nhiªn tån t¹i trong mäi kÕt
qu¶ thö nghiÖm
f YÕu tè ph¹m vi tíi h¹n
Fp(ν1, ν2) Ph©n vÞ møc p cña ph©n bè F víi çc bËc tù do ν1 vµ ν2
G Thèng kª kiÓm nghiÖm Grubb
h Thèng kª kiÓm nghiÖm nhÊt qu¸n gi÷a çc phßng thÝ nghiÖm cña Mandel
k Thèng kª kiÓm nghiÖm nhÊt qu¸n trong phßng thÝ nghiÖm cña Mandel
LCL Giíi h¹n kiÓm so¸t d−íi (hoÆc giíi h¹n hµnh ®éng hoÆc giíi h¹n c¶nh b¸o)
m Trung b×nh chung cña ®Æc tÝnh thö; møc
64
TCVN 6910-6 : 2002
M YÕu tè ®−îc xem xÐt trong ®iÒu kiÖn chôm trung gian
N Sè phÐp lÆp
n Sè kÕt qu¶ thö nghiÖm thu ®−îc cña phßng thÝ nghiÖm t¹i mét møc
p Sè phßng thÝ nghiÖm tham gia thÝ nghiÖm liªn phßng
P X¸c suÊt
q Sè l−îng çc møc cña ®Æc tÝnh thö nghiÖm trong thÝ nghiÖm liªn phßng
r Giíi h¹n lÆp l¹i
R Giíi h¹n t¸i lËp
RM MÉu chuÈn
s ¦íc l−îng cña ®é lÖch chuÈn

ŝ §é lÖch chuÈn dù ®o¸n
T Tæng thÓ hoÆc tæng cña biÓu thøc nµo ®ã
t Sè çc ®èi t−îng thö nghiÖm hoÆc sè nhãm
UCL Giíi h¹n kiÓm so¸t trªn (hoÆc giíi h¹n hµnh ®éng hoÆc giíi h¹n c¶nh b¸o)
W YÕu tè träng sè sö dông trong tÝnh to¸n håi quy träng sè
w §é réng cña tËp hîp çc kÕt qu¶ thö nghiÖm
x D÷ liÖu sö dông cho thö nghiÖm Grubb
y KÕt qu¶ thö nghiÖm
y Trung b×nh sè häc cña kÕt qu¶ thö nghiÖm
y Trung b×nh chung cña kÕt qu¶ thö nghiÖm

α Møc ý nghÜa
β X¸c suÊt sai lÇm lo¹i II
γ Tû sè gi÷a ®é lÖch chuÈn t¸i lËp vµ ®é lÖch chuÈn lÆp l¹i (σR/σr)
∆ §é chÖch phßng thÝ nghiÖm
∆ˆ ¦íc l−îng cña ∆

δ §é chÖch cña ph−¬ng ph¸p ®o
δ̂ −íc l−îng cña δ

λ Sù sai kh¸c ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a çc ®é chÖch cña hai phßng thÝ nghiÖm hoÆc çc ®é
chÖch cña hai ph−¬ng ph¸p ®o
µ Gi¸ trÞ thùc hoÆc gi¸ trÞ quy chiÕu ®−îc chÊp nhËn cña ®Æc tÝnh thö nghiÖm
ν Sè bËc tù do
ρ Tû sè ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a ®é lªch chuÈn lÆp l¹i cña ph−¬ng ph¸p B vµ ph−¬ng ph¸p A
65
tCVN 6910-6 : 2002
σ GÝa trÞ thùc cña ®é lÖch chuÈn
τ Thµnh phÇn cña kÕt qu¶ thö nghiÖm biÓu thÞ sù thay ®æi theo thêi gian tõ lÇn hiÖu
chuÈn cuèi cïng
φ Tû sè ph¸t hiÖn ®−îc gi÷a c¨n bËc hai cña b×nh ph−¬ng trung b×nh gi÷a çc phßng
thÝ nghiÖm cña ph−¬ng ph¸p B vµ ph−¬ng ph¸p A
χ2p(ν) Ph©n vÞ møc p cña ph©n bè χ2 víi bËc tù do ν
Çc ký hiÖu ®−îc sö dông nh− chØ sè

C Sù kh¸c nhau vÒ hiÖu chuÈn
E Sù kh¸c nhau vÒ thiÕt bÞ
i ChØ sè cña mét phßng thÝ nghiÖm cô thÓ
I( ) ChØ sè cña th−íc ®o trung gian cña ®é chôm, trong dÊu ngoÆc chØ lo¹i t×nh huèng
trung gian
j ChØ sè cña mét møc cô thÓ (TCVN 6910-2 (ISO 5725-2))
ChØ sè cña mét nhãm phÐp thö nghiÖm hoÆc mét yÕu tè (TCVN 6910-3)
k ChØ sè cña mét kÕt qu¶ thö nghiÖm cô thÓ trong phßng thÝ nghiÖm i ë møc j
L Liªn phßng thÝ nghiÖm (liªn phßng)
m ChØ sè cña ®é chÖch cã thÓ biÕt ®−îc
M MÉu thö liªn phßng
O S− kh¸c nhau vÒ ng−êi thao t¸c
P X¸c suÊt
r §é lÆp l¹i
R §é t¸i lËp
T Sù kh¸c nhau vÒ thêi gian
W Phßng thÝ nghiÖm thµnh viªn
1, 2, 3 ... §èi víi çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®¸nh sè theo thø tù thu nhËn chóng
(1), (2), (3) ... §èi víi çc kÕt qu¶ thö nghiÖm, ®¸nh sè theo thø tù t¨ng ®é lín
66

Ti U Chuèn Viöt Nam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ti U Chuèn Viöt Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

tcvn tIªu chuÈn vIÖt nam

tcvn 6910-6: 2002

®é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results −

Phô lôc A cña tiªu chuÈn nµy lµ quy ®Þnh.

- PhÇn 1: Nguyªn t¾c vµ ®Þnh nghÜa chung

- PhÇn 6: Sö dông c¸c gi¸ trÞ ®é chÝnh x¸c trong thùc tÕ

§é chÝnh x¸c (®é ®óng vµ ®é chôm) cña ph−¬ng ph¸p ®o vµ kÕt

e) M« t¶ c¸ch so s¸nh c¸c ph−¬ng ph¸p ®o kh¸c.

2 Tiªu chuÈn viÖn dÉn

TCVN 3691 : 81, Thèng kª häc - ThuËt ng÷ vµ kÝ hiÖu

TCVN 7076: 2002 (ISO 8258:1991), BiÓu ®å kiÓm so¸t Shewhart.

4 X¸c ®Þnh c¸c giíi h¹n

4.1 Giíi h¹n lÆp l¹i vµ t¸i lËp

hoÆc víi giíi h¹n t¸i lËp

4.2 So s¸nh trªn c¬ së cã h¬n hai gi¸ trÞ

vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y1 − y 2 I lµ

víi møc x¸c suÊt lµ 95 %

4.2.2 Hai nhãm phÐp ®o trong hai phßng thÝ nghiÖm

vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y1 − y 2 I lµ:

víi møc x¸c suÊt 95 %.

vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y − µ o I b»ng

vµ ®é sai kh¸c tíi h¹n cña I y − µ o I b»ng

víi møc x¸c suÊt 95 %.

4.2.5 §¸nh gi¸ c¸c kÕt qu¶ so s¸nh

5.1 Tæng qu¸t

5.2.1 KÕt qu¶ thö nghiÖm ®¬n

5.2.2 Hai kÕt qu¶ thö nghiÖm

Quy tr×nh nµy ®−îc tãm t¾t trong s¬ ®å cho ë h×nh 1.

a) Tr−êng hîp kh«ng thÓ cã kÕt qu¶ thö nghiÖm thø t−

Quy tr×nh nµy ®−îc tãm t¾t trong s¬ ®å cho ë h×nh 2.

b) Tr−êng hîp cã thÓ cã kÕt qu¶ thö nghiÖm thø t−

Quy tr×nh nµy ®−îc tãm t¾t trong s¬ ®å cho ë h×nh 3.

B¶ng 1 - C¸c hÖ sè ®é réng tíi h¹n, f (n)

B¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶

CÇn cã thªm hai kÕt qu¶

B¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶

CÇn cã thªm mét kÕt qu¶

x( 2) lµ kÕt qu¶ cuèi cïng

x(2) lµ kÕt qu¶ nhá nhÊt thø hai

B¾t ®Çu víi hai kÕt qu¶

CÇn cã thªm mét kÕt qu¶

CÇn cã thªm mét kÕt qu¶

B¾t ®Çu víi n kÕt qu¶

CÇn cã thªm n kÕt qu¶

Trung vÞ cña tÊt c¶ 2n kÕt qu¶

B¾t ®Çu víi n kÕt qu¶

Trung vÞ cña tÊt c¶ n kÕt qu¶

B¾t ®Çu víi n kÕt qu¶

CÇn cã thªm m1) kÕt qu¶

Trung vÞ cña tÊt c¶ (n+m) kÕt qu¶

Au (theo g/t): 11,0 11,0 10,8 10,5

®−îc ¸p dông cho qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vµng,

CR0,95(4) = 3,6 x 0,12 = 0,43 g/t.

theo b¶ng 1, víi f(4) = 3,6.

Do ®é réng cña bèn kÕt qu¶ thö nghiÖm trªn b»ng

11,0 - 10,5 = 0,5 g/t

5.2.5 C¸c l−u ý cã liªn quan ®Õn thÝ nghiÖm ®é chôm

5.3.1 Tæng qu¸t

NÕu n1=n2=2 th× biÓu thøc trªn rót gän thµnh:

 {c( n1 )}2 {c( n2 )}2 

Xem c¸c gi¸ trÞ cña c(n) trong b¶ng 2.

B¶ng 2 - C¸c gi¸ trÞ cña c(n)