Nghiên Cứu Quá Trình Xử Lý Nước Thải Chứa Thuốc Nhuộm Bằng Phương Pháp Fentơn

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr−êng §¹i häc b¸ch khoa hµ néi

---------------------------------------------
NGUYÔN THÕ C¦êNG
Nghiªn cøu QU¸ TR×NH Xö Lý N¦íc

th¶I chøa thuèc nhuém b»ng
ph−¬ng ph¸p fent¬n
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc

NGµNH: C¤NG NGHÖ HO¸ HäC
Hµ néi - 2009
-1-
MôC LôC
Danh môc çc ký hiÖu, çc ch÷ viÕt t¾t ........................................... - 3 -

Danh môc çc b¶ng........................................................................... - 4 -
Danh môc çc h×nh vÏ, ®å thÞ........................................................... - 5 -
Më §ÇU............................................................................................ - 6 -
Ch−¬ng 1- TæNG QUAN............................................................ - 8 -
1.1. Giíi thiÖu chung vÒ c«ng nghÖ trong ngµnh dÖt nhuém.............. - 8 -
1.2. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc th¶i ................................. - 12 -
1.2.1. Çc th«ng sè vËt lý quan träng...........................................................- 12 -
1.2.1.1. Mµu s¾c ....................................................................................... - 12 -
1.2.1.2. §é ®ôc .........................................................................................- 13 -
1.2.1.3. Mïi vÞ ..........................................................................................- 13 -
1.2.1.4. NhiÖt ®é.......................................................................................- 14 -
1.2.1.5. §é dÉn ®iÖn .................................................................................- 14 -
1.2.1.6. §é cøng cña n−íc........................................................................ - 15 -
1.2.2. Çc th«ng sè « nhiÔm ho¸ häc ...........................................................- 15 -
1.2.2.1. Hµm l−îng oxy hoµ tan - DO (Dissolved oxygen) .....................- 15 -
1.2.2.2. Nhu cÇu oxy ho¸ häc - COD (Chemical oxygen demand).......... - 16 -
1.2.2.3. Nhu cÇu oxy sinh ho¸ - BOD (Biochemical oxygen demand)..... - 17 -
1.3. HiÖn tr¹ng n−íc th¶i t¹i nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng .............. - 18 -
1.3.1. T×nh h×nh chung .................................................................................- 18 -
1.3.2. N−íc th¶i t¹i nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng ........................................ - 26 -
1.3.2.1. Giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng ..................... - 26 -
1.3.2.2. Qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng. - 27 -
1.3.2.3. §¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc th¶i t¹i nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng - 28 -
1.4. S¬ l−îc çc ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc th¶i dÖt nhuém................. - 29 -
1.4.1. Çc ph−¬ng ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu ........................................... - 29 -
1.4.2. Ph−¬ng ph¸p c¬ häc ........................................................................... - 30 -
1.4.3. Ph−¬ng ph¸p ho¸ lý ............................................................................- 31 -
1.4.4. Ph−¬ng ph¸p sinh häc ........................................................................- 36 -
1.4.5. Ph−¬ng ph¸p ho¸ häc .........................................................................- 40 -
1.5. Chän c«ng nghÖ xö lý .................................................................... - 41 -
1.5.1. Quy tr×nh c«ng nghÖ........................................................................... - 41 -
1.5.2. Ph−¬ng ph¸p ho¸ häc Oxy ho¸ Fent¬n ..............................................- 42 -
Nghiªn cøu qu¸ tr×nh xö lý n−íc th¶i chøa thuèc nhuém b»ng ph−¬ng ph¸p Fent¬n
-2-
Ch−¬ng 2- C¥ Së Lý THUYÕT CñA QUY HO¹CH HO¸

THùC NGHIÖM............................................................................. - 49 -
2.1. Giíi thiÖu chung............................................................................. - 49 -
2.1.1. X¸c ®Þnh hÖ ........................................................................................ - 49 -
2.1.2. X¸c ®Þnh cÊu tróc cña hÖ ....................................................................- 50 -
2.1.3. X¸c ®Þnh hµm to¸n m« t¶ hÖ...............................................................- 51 -
2.1.4. X¸c ®Þnh çc th«ng sè cña m« h×nh thèng kª .................................... - 52 -
2.1.5. C¬ së chän t©m thÝ nghiÖm................................................................. - 53 -
2.1.6. KiÓm tra tÝnh cã nghÜa cña hÖ sè håi quy...........................................- 55 -
2.1.7. KiÓm tra tÝnh t−¬ng hîp cña m« h×nh thèng kª.................................. - 56 -
2.2. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ho¸ tuyÕn tÝnh bËc 1 vµ bËc 2............. - 56 -
2.2.1. Quy ho¹ch tuyÕn tÝnh bËc 1................................................................ - 56 -
2.2.2. Quy ho¹ch tuyÕn tÝnh bËc mét hai møc tèi −u riªng phÇn ................- 58 -
2.2.3. Quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 2............................................................ - 60 -
CH¦¥NG 3- THùC NGHIÖM...................................................... - 64 -
3.1. M« t¶ thùc nghiÖm......................................................................... - 64 -
3.1.1. §èi t−îng nghiªn cøu.........................................................................- 64 -
3.1.2. Môc ®Ých nghiªn cøu..........................................................................- 64 -
3.1.3. Quy tr×nh thùc nghiÖm .......................................................................- 64 -
3.2. Çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sö dông trong nghiªn cøu............. - 64 -
3.2.1. Dông cô vµ ho¸ chÊt ...........................................................................- 64 -
3.2.2. Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh .............................................................................- 65 -
3.2.3. Ph©n tÝch ®Þnh l−îng...........................................................................- 66 -
Ch−¬ng 4- KÕT QU¶ Vµ TH¶O LUËN ................................. - 67 -
4.1. Sù ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè c«ng nghÖ ...................................... - 68 -
4.1.1. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña nång ®é Fe 2+ ...........................................- 68 -
4.1.2. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña nång ®é H 2O2 ........................................- 69 -
4.1.3. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña pH........................................................... - 71 -
4.1.4. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña thêi gian..................................................- 73 -
4.2. Quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 1 nghiªn cøu ¶nh h−ëng ®ång thêi çc
yÕu tè...................................................................................................... - 74 -
yÕu tè...................................................................................................... - 79 -
KÕT LUËN...................................................................................... - 90 -
TµI LIÖU THAM KH¶O.............................................................. - 91 -
-3-
Danh môc çc ký hiÖu, çc ch÷ viÕt t¾t
DO: hµm l−îng oxy hoµ tan.

COD: nhu cÇu oxy ho¸ häc.
BOD: nhu cÇu oxy sinh hãa.
-4-
Danh môc çc b¶ng
B¶ng 1.1. Ph©n lo¹i thuèc nhuém theo cÊu tróc vµ ph¹m vi sö dông
B¶ng 1.2. Çc s¶n phÈm ph©n huû cña thuèc nhuém azo
B¶ng 1.3. Nguyªn nhiªn vËt liÖu sö dông
B¶ng 1.4. KÕt qu¶ ph©n tÝch nuíc th¶i ph©n x−ëng nhuém ngµy 31-03-2006
B¶ng 1.5. Çc yÕu tè dinh d−ìng cÇn thiÕt cho vi sinh vËt ph¸t triÓn
B¶ng 1.6. ThÕ oxy ho¸ cña çc t¸c nh©n oxy ho¸ truyÒn thèng
B¶ng 1.7. So s¸nh çc hÖ ph¶n øng t¹o gèc OH .
B¶ng 2.1. HÖ sè α , β t−¬ng øng víi sè biÕn k
B¶ng 4.1. ¶nh h−ëng cña nång ®é Fe 2+ ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña n−íc th¶i
chøa nhuém mµu xanh BB161
B¶ng 4.2. ¶ nh h−ëng cña nång ®é H2O2 ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña n−íc
th¶i chøa thuèc nhuém mµu xanh BB161
B¶ng 4.3. ¶nh h−ëng cña ®é pH ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña n−íc th¶i chøa
thuèc nhuém mµu xanh BB161
B¶ng 4.4. ¶nh h−ëng cña thêi gian ph¶n øng ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña
n−íc th¶i chøa thuèc nhuém mµu xanh BB161
-5-
Danh môc çc h×nh vÏ, ®å thÞ
Hình 1.1. Sơ đồ công nghệ dệt nhuộm

H×nh 1.2. Mét sè cÊu tróc cña thuèc nhuém ph©n t¸n ®iÓn h×nh
H×nh 1.3. VÝ dô cÊu tróc thuèc nhuém azo (Remazol Black 5)
H×nh 1.4. VÝ dô vÒ thuèc nhuém azo ho¹t tÝnh (C.I. Reactive Blue 238)
H×nh 1.5. VÝ dô vÒ sù ph©n huû thuèc nhuém azo b»ng vi sinh vËt yÕm khÝ
H×nh 1.6. Quy tr×nh c«ng nghÖ xö lý n−íc th¶i t¹i C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng
Hình 2.7. Vùng xác định ABCD các yếu tố ảnh hưởng và vùng lân cận điểm
M: 1234-dạng tự nhiên
Hình 2.8. Vùng xác định A’B’C’D’ các yếu tố ảnh hưởng và vùng lân cận
điểm M: 1234-dạng mã hoá
H×nh 3.1. S¬ ®å quy tr×nh thÝ nghiÖm
H×nh 4.1. Sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo nång ®é Fe2+
H×nh 4.2. Sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo nång ®é H2O2
H×nh 4.3. Sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo ®é pH
H×nh 4.4. Sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo thêi gian ph¶n øng
H×nh 4.5. §å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo pH vµ
nång ®é H2 O2 khi nång ®é Fe2+ kh«ng ®æi, vµ thêi gian ph¶n øng kh«ng ®æi
nång ®é Fe2+ khi nång ®é H2O2 kh«ng ®æi vµ thêi gian ph¶n øng kh«ng ®æi
H×nh 4.7. §å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo Fe2+ vµ
nång ®é H2 O2 khi ®é pH kh«ng ®æi vµ thêi gian ph¶n øng kh«ng ®æi
thêi gian T khi nång ®é H2 O2 vµ ®é pH kh«ng ®æi.
H×nh 4.9. §å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo ®é pH
vµ thêi gian ph¶n øng khi nång ®é Fe2+ vµ nång ®é H2O2 kh«ng ®æi
-6-
Më §ÇU
Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn cña çc ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp vµ dÞch vô, sù tiÕn bé trong ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy, con ng−êi
còng th¶i ra hµng tr¨m triÖu tÊn chÊt th¶i vµo m«i tr−êng, trong ®ã nhiÒu chÊt
th¶i cã ®éc tÝnh cao lµm cho m«i tr−êng bÞ « nhiÔm ngµy cµng gay g¾t. VÊn ®Ò
« nhiÔm m«i tr−êng, ®Æc biÖt lµ m«i tr−êng n−íc ®·, ®ang vµ sÏ cßn lµ nh÷ng
th¸ch thøc víi sù ph¸t triÓn vµ tån vong cña x· héi loµi ng−êi, nhÊt lµ çc n−íc
®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam.
Mét trong nh÷ng nguån th¶i g©y « nhiÔm nguån n−íc lín nhÊt lµ çc
c¬ së s¶n xuÊt hµng dÖt may. Ngµnh c«ng nghiÖp dÖt may lµ mét trong nh÷ng
ngµnh mang tÝnh x· héi cao, ®−îc nhµ n−íc quan t©m ®Çu t− nªn cã tèc ®é
ph¸t triÓn rÊt nhanh vµ lµ ngµnh cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín, liªn tôc ë tèp dÉn
®Çu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
Søc Ðp vÒ m«i tr−êng ngµy cµng lín, çc c«ng ty, xÝ nghiÖp trong ngµnh
dÖt may ch¼ng nh÷ng ph¶i s¶n xuÊt phï hîp víi nh÷ng tiªu chuÈn m«i tr−êng
ViÖt Nam ®· ban hµnh, mµ cßn ph¶i phÊn ®Êu ®¹t tiªu chuÈn vÒ qu¶n lÝ chÊt
l−îng m«i tr−êng ISO 14000 ®Ó ®¶m b¶o xuÊt khÈu c¹nh tranh th¾ng lîi trªn
th−¬ng tr−êng quèc tÕ. ChÝnh v× vËy, vÊn ®Ò sinh th¸i vµ m«i tr−êng trong s¶n
xuÊt ngµnh dÖt may, ®Æc biÖt trong tÈy, nhuém, in hoa vµ xö lÝ hoµn tÊt cuèi
cïng ®ßi hái ph¶i xem xÐt cÈn thËn vµ xö lý nghiªm tóc.
Trong bèi c¶nh chung cña toµn ngµnh, C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng lµ mét
®¬n vÞ liªn doanh víi §an M¹ch, chuyªn cung cÊp çc s¶n phÈm dÖt may ®−îc
thÞ tr−êng −a dïng, víi ®Æc thï cña c«ng nghÖ lµ sö dông mét l−îng lín n−íc
vµ ho¸ chÊt. L−u l−îng n−íc th¶i lµ 30 m3/ ngµy ®ªm, chñ yÕu lµ n−íc th¶i cña
ph©n x−ëng nhuém chøa chñ yÕu lµ çc lo¹i thuèc nhuém azo, chØ cã mét
phÇn lµ thuèc nhu«m ph©n t¸n vµ thuèc nhuém cation. Çc lo¹i thuèc nhuém
nµy th−êng cã ®Æc tÝnh rÊt bÒn víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ khã ph©n huû sinh
-7-
häc. Do ®ã n−íc th¶i cña C«ng ty cã nguy c¬ g©y « nhiÔm m«i tr−êng rÊt lín
nªn viÖc xö lý n−íc th¶i cña c«ng ty trë thµnh mét nhu cÇu cÊp b¸ch. Nh»m
gãp phÇn t×m hiÓu vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn, em ®· tiÕn hµnh "Nghiªn
cøu qu¸ tr×nh xö lý n−íc th¶i chøa thuèc nhuém b»ng ph−¬ng ph¸p
Fent¬n’’.
-8-
Ch−¬ng 1- TæNG QUAN
1.1. Giíi thiÖu chung vÒ c«ng nghÖ trong ngµnh dÖt nhuém
HiÖn nay, dÖt may lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp mang l¹i lîi
nhuËn kinh tÕ cao, thu hót nhiÒu lao ®éng gãp phÇn quan träng trong viÖc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò c«ng ¨n viÖc lµm trong x· héi.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t
triÓn ®¸ng kÓ. HiÖn nay ngµnh dÖt may n−íc ta cã trªn 1000 doanh nghiÖp,
trong ®ã kho¶ng 230 doanh nghiÖp nhµ n−íc (chiÕm 28%), 450 doanh nghiÖp
quèc doanh (42%), 250 doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi (30%) víi sè
lao ®éng trªn 2 triÖu ng−êi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tr×nh ®é c«ng nghÖ cña
ngµnh dÖt may t¹i ViÖt Nam ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, mét sè ®¬n vÞ doanh
nghiÖp s¶n xuÊt ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. ThÞ tr−êng lu«n
®−îc më réng ®· gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr−ëng nhanh kim ng¹ch xuÊt khÈu.
Theo thèng kª cña ngµnh dÖt may ViÖt Nam, kim ng¹ch cña çc s¶n phÈm
nhuém sang thÞ tr−êng EU trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2004 ®· ®¹t 360 triÖu USD,
chiÕm 18% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, trong ®ã riªng xuÊt khÈu sang 15 n−íc
thµnh viªn EU cò ®¹t 320 triÖu USD, t¨ng 50% so víi cïng kú n¨m tr−íc.
HiÖn nay hµng dÖt may ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn 100 n−íc chñ yÕu tËp trung
vµo ba thÞ tr−êng chÝnh lµ EU, NhËt B¶n, Mü. [1]
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tÝch, ngµnh dÖt nhuém n−íc ta còng ®ang gÆp nhiÒu
khã kh¨n, chñ yÕu vÒ n¨ng lùc thiÕt bÞ. HiÖn nay toµn ngµnh dÖt tû lÖ ®æi míi
thiÕt bÞ míi ®¹t 7%, cßn thÊp so víi çc n−íc trong khu vùc (20 ÷ 25%). MÆt
kh¸c, thiÕt bÞ ngµnh dÖt nhuém ®ang trong t×nh tr¹ng xuèng cÊp nghiªm träng.
C«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ l¹c hËu dÉn ®Õn tiªu hao nguyªn vËt liÖu lín. VÊn ®Ò
nµy kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn lîi nhuËn cña çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt mµ
cßn g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng.
-9-
Ngµnh dÖt nhuém lµ ngµnh c«ng nghiÖp ®a s¶n phÈm, ¸p dông nhiÒu quy
tr×nh s¶n xuÊt kh¸c nhau, sö dông nhiÒu chñng lo¹i nguyªn vËt liÖu, ho¸ chÊt.
N−íc th¶i dÖt nhuém, ®Æc biÖt n−íc th¶i tõ çc c«ng ®o¹n nhuém, nÊu cã ®é
mµu vµ ®é « nhiÔm cao, chøa çc chÊt h÷u c¬ khã ph©n huû, cã tÝnh ®éc cao
®èi víi sinh vËt vµ con ng−êi. Do vËy, xö lý n−íc th¶i cña çc c¬ së dÖt
nhuém ngµy cµng trë thµnh vÊn ®Ò cÊp thiÕt.
Tuú tõng ®Æc thï c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm cña mçi c¬ së s¶n xuÊt kh¸c
nhau mµ quy tr×nh s¶n xuÊt ¸p dông cã thÓ thay ®æi phï hîp. D©y chuyÒn
c«ng nghÖ tæng qu¸t cña ngµnh dÖt nhuém bao gåm çc b−íc sau (H×nh1.1).
[2]
- 10 -
Hình 1.1. Sơ đồ công nghệ dệt nhuộm
- 11 -
NhËp vµ lµm s¹ch nguyªn liÖu: nguyªn liÖu th−êng ®−îc ®ãng d−íi d¹ng
çc kiÖn th« chøa çc sîi b«ng cã kÝch th−íc kh¸c nhau cïng víi çc t¹p chÊt
tù nhiªn nh− bôi, ®Êt, h¹t, cá r¸c… Nguyªn liÖu b«ng th« ®−îc ®¸nh tung, lµm
s¹ch vµ trén ®Òu. Sau qu¸ tr×nh lµm s¹ch, b«ng thu d−íi d¹ng çc tÊm ph¼ng
®Òu.
Hå sîi: hå sîi b»ng hå tinh bét vµ hå tinh bét biÕn tÝnh ®Ó t¹o mµng hå bao
quanh sîi, t¨ng ®é bÒn, ®é bãng vµ ®é tr¬n cña sîi ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh dÖt v¶i.
Ngoµi ra cßn dïng çc lo¹i hå nh©n t¹o nh− polyvinyalcool (PVA),
polyacrylat….
Giò hå: t¸ch çc thµnh phÇn cña hå b¸m trªn v¶i méc b»ng ph−¬ng ph¸p
enzym (1% enzym, muèi vµ çc chÊt ngÊm) hoÆc axÝt (dung dÞch axÝt sunfuric
0,5%). V¶i sau khi giò hå ®−îc giÆt b»ng n−íc, xµ phßng, xót, chÊt ngÊm råi
®−a sang tÈy.
NÊu v¶i: lµ qu¸ tr×nh lo¹i trõ phÇn cßn l¹i vµ ®¹i bé phËn çc t¹p chÊt thiªn
nhiªn cña x¬ sîi, t¸ch dÇu mì b»ng qu¸ tr×nh nÊu ë ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cao
cïng víi dung dÞch kiÒm vµ çc chÊt tÈy giÆt. Do vËy n−íc th¶i ra sau qu¸
tr×nh nÊu cã ®é kiÒm cao, chøa dÇu mì, chÊt tÈy giÆt, çc t¹p chÊt thiªn nhiªn
tõ x¬ sîi khã ph©n huû mµu.
TÈy v¶i: môc ®Ých lµm cho v¶i s¹ch mµu tù nhiªn, s¹ch çc vÕt dÇu mì, bÈn
vµ lµm cho v¶i ®¹t ®é tr¾ng yªu cÇu. V¶i th−êng ®−îc tÈy b»ng dung dÞch Clo,
hypochrorit hoÆc peroxit cïng víi çc t¹p chÊt phô trî kh¸c ®Ó t¹o m«i tr−êng
vµ çc chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt.
TÈy b»ng H2 O2 tuy gi¸ thµnh s¶n phÈm ®¾t nh−ng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn
m«i tr−êng sinh th¸i. N−íc th¶i chñ yÕu chøa kiÒm d−, çc chÊt ho¹t ®éng bÒ
mÆt.
TÈy v¶i b»ng çc hîp chÊt chøa Clo gi¸ thµnh rÎ, nh−ng sÏ lµm t¨ng hµm
l−îng hîp chÊt halogen h÷u c¬ trong n−íc th¶i. Çc chÊt nµy cã kh¶ n¨ng g©y
ung th− cho ng−êi (nh− triclometan).
- 12 -
Nhuém v¶i: lµ qu¸ tr×nh gia c«ng nh»m ®−a thuèc nhuém vµo v¶i sîi, lµm
cho thuèc nhuém ph©n bè ®Òu, s©u vµ b¸m chÆt vµo v¶i, hay nãi çch kh¸c lµ
lµm cho v¶i cã mµu s¾c ®óng yªu cÇu ®Æt ra, ®Òu mµu vµ bÒn mµu.
§Ó nhuém mµu v¶i, ng−êi ta sö dông chñ yÕu çc lo¹i thuèc nhuém tæng
hîp, cïng nhiÒu hãa chÊt trî kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho sù b¾t mµu cña thuèc
nhuém. V¶i sîi sau khi nhuém xong ®−îc giÆt s¹ch ®Ó t¸ch phÇn thuèc nhuém
vµ ho¸ chÊt d− ra khái bÒ mÆt v¶i sîi. PhÇn ho¸ chÊt vµ thuèc d− ®i vµo n−íc
th¶i phô thuéc quy tr×nh nhuém, tÝnh chÊt thuèc nhuém vµ ®é ®Ëm nh¹t cña
mµu cÇn nhuém. Mµu cµng ®Ëm th× l−îng ho¸ chÊt nhuém d− ®i vµo n−íc th¶i
cµng nhiÒu. §èi víi mµu nh¹t l−îng nµy kho¶ng 10 ÷ 20%, cßn ®èi víi mµu
®Ëm kho¶ng 30 ÷ 50%.
Trong çc nguån ph¸t sinh n−íc th¶i cña nhµ m¸y dÖt nhuém, n−íc th¶i
c«ng ®o¹n nhuém lµ mét trong nh÷ng nguån « nhiÔm cao, thµnh phÇn phøc
t¹p, vµ rÊt khã xö lý.
1.2. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc th¶i
1.2.1. Çc th«ng sè vËt lý quan träng
1.2.1.1. Mµu s¾c
N−íc s¹ch lµ n−íc kh«ng cã mµu. N−íc cã mµu lµ biÓu hiÖn cña n−íc bÞ «
nhiÔm, trong tr−êng hîp n−íc cã bÒ dÇy vµ chiÒu s©u lín th× sÏ t¹o ra mµu
xanh lam, do kh¶ n¨ng hÊp thô chän läc mét sè b−íc sãng ¸nh s¸ng. Cßn mµu
xanh lôc lµ hiÖn t−îng xuÊt hiÖn çc thùc vËt tr«i næi hoÆc x¶y ra sù phï
d−ìng, ®ång thêi tån t¹i çc s¶n phÈm ph©n huû cña nh÷ng thùc vËt sau khi
chÕt. Mµu vµng trong n−íc lµ do qu¸ tr×nh ph©n huû çc chÊt h÷u c¬, lµm xuÊt
hiÖn axit humic (mïn) hoµ tan vµo. Cßn mµu ®en th−êng do çc ion kim lo¹i
tån t¹i trong n−íc t¹o kÕt tña víi gèc sunfua…Ngoµi ra mµu s¾c cßn rÊt ®a
d¹ng tuú tõng nhµ m¸y, xÝ nghiÖp nh−: dÖt nhuém, luyÖn kim, xi m¨ng, thùc
phÈm…
- 13 -
Trong s¶n xuÊt nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp yªu cÇu nguån gèc n−íc cã ®é mµu
thÊp hoÆc lµ kh«ng cã mµu, lªn viÖc lo¹i trõ ®é mµu ë n−íc ta lµ rÊt cÇn thiÕt.
1.2.1.2. §é ®ôc
N−íc nguyªn chÊt cã m«i tr−êng trong suèt vµ cã kh¶ n¨ng truyÒn ¸nh
s¸ng tèt nh−ng khi trong n−íc cã çc huyÒn phï, cÆn v¾n l¬ löng, çc vi sinh
vËt vµ çc chÊt hoµ tan th× kh¶ n¨ng truyÒn ¸nh s¸ng gi¶m ®i. Dùa trªn nguyªn
t¾c nµy mµ ng−êi ta x¸c ®Þnh ®−îc ®é ®ôc cña n−íc. N−íc cã ®é ®ôc cao lµ
n−íc cã nhiÒu t¹p chÊt. MÆt kh¸c ®é ®ôc cña n−íc cßn ®−îc g¾n liÒn víi kh¶
n¨ng g©y « nhiÔm cña çc th«ng sè kh¸c cã nguy c¬ g©y h¹i vÒ mÆt vÖ sinh,
m«i tr−êng. MÆt kh¸c, ®é ®ôc cßn lµm gi¶m kh¶ n¨ng ®©m xuyªn cña ¸nh
s¸ng vµo n−íc lµm gi¶m qu¸ tr×nh quang hîp vµ trao ®æi chÊt trong n−íc do
®ã còng lµm gi¶m ®é hoµ tan Oxy trong n−íc ®i.
Theo TCVN ®é ®ôc ®−îc x¸c ®Þnh b»ng chiÒu s©u cña líp n−íc thÊy ®−îc
(gäi lµ ®é trong), ë ®é s©u ®ã ta cã thÓ ®äc ®−îc hµng ch÷ tiªu chuÈn. §èi víi
n−íc sinh ho¹t ®é ®ôc ph¶i lín h¬n 30 cm.
1.2.1.3. Mïi vÞ
N−íc s¹ch lµ n−íc kh«ng mïi vÞ. NÕu n−íc cã mïi vÞ khã chÞu lµ triÖu
chøng n−íc bÞ « nhiÔm. Trong n−íc th¶i mïi vÞ rÊt ®a d¹ng tuú thuéc vµo
l−îng chÊt g©y « nhiÔm. Mïi cña n−íc th¶i cã thÓ do mét sè chÊt g©y ra nh−
H2S cã mïi trøng thèi, NH3 cã mïi khai… Còng cã thÓ lµ do x¸c vi sinh vËt vµ
çc s¶n phÈm mµ çc vi sinh vËt ph©n huû ra. Çc chÊt g©y mïi vÞ trong n−íc
cã thÓ ®−îc chia lµm 3 nhãm.
- Çc chÊt g©y mïi cã nguån gèc v« c¬ nh− NaCl, MgSO 4, g©y vÞ mÆn,
muèi ®ång g©y vÞ tanh, çc chÊt g©y tÝnh kiÒm, tÝnh axit cña n−íc, mïi clo do
Cl2, ClO2 hoÆc mïi trøng thèi cña H2 S.
- 14 -
- Çc chÊt g©y mïi tõ çc qu¸ tr×nh sinh ho¸, çc chÊt do ho¹t ®éng cña
vi khuÈn, rong t¶o nh− CH3 – S – CH3 cã mïi tanh ç, C12H22O, C12H18O2 cã
mïi tanh bïn.
- Çc chÊt g©y mïi cã nguån gèc h÷u c¬ trong chÊt th¶i c«ng nghiÖp,
chÊt th¶i m¹, dÇu mì….
Çc chÊt g©y mµu trong n−íc phÇn lín cã thÓ khö ®−îc b»ng çch lµm
tho¸ng khÝ, chóng lµ chÊt hoµ tan dÔ bay h¬i, sö dông qu¸ tr×nh oxy ho¸ trong
qu¸ tr×nh läc chËm, läc kh« còng cã thÓ khö ®−îc nhiÒu chÊt g©y mïi. Ngoµi
ra, cã thÓ khö ®−îc b»ng çch dïng than ho¹t tÝnh hoÆc dïng ph−¬ng ph¸p keo
tô b»ng phÌn nh«m, s¾t….
1.2.1.4. NhiÖt ®é
NhiÖt ®é cña n−íc thay ®æi theo mïa, ë ViÖt Nam nhiÖt ®é cña n−íc bÒ
mÆt thay ®æi theo mïa, dao ®éng tõ 14,3÷33,50C. Nguån gèc g©y « nhiÔm
nhiÖt ®é chÝnh lµ tõ nguån n−íc th¶i tõ çc bé phËn lµm nguéi ë çc nhµ m¸y
nhiÖt ®iÖn, luyÖn kim vµ viÖc ®èt huû çc vËt liÖu t¹i bÒ mÆt s«ng, hå… NhiÖt
®é trong çc n−íc th¶i nµy th−êng cao h¬n 10 ®Õn 250 C so víi n−íc th−êng vµ
khi nhiÖt ®é t¨ng lªn nã lµm gi¶m ®é hoµ tan Oxy trong n−íc vµ t¨ng nh÷ng
sinh vËt phï du.
NhiÖt ®é cña n−íc cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh xö lý n−íc. Sù
thay ®æi nhiÖt ®é cña n−íc phô thuéc vµo tõng lo¹i nguån n−íc. NhiÖt ®é cña
nguån n−íc th¶i thay ®æi rÊt lín 4÷400C phô thuéc vµo thêi tiÕt vµ ®é s©u cña
nguån n−íc. Sù thay ®æi nhiÖt ®é nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh sinh ho¸
diÔn ra trong çc nguån n−íc, ¶nh h−ëng ®Õn d¹ng ph©n huû cña çc chÊt h÷u
c¬, nång ®é oxy hoµ tan.
1.2.1.5. §é dÉn ®iÖn
Çc muèi v« c¬ tan trong n−íc t¹o thµnh çc ion vµ lµm cho n−íc cã
kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn. §é dÉn ®iÖn cña n−íc phô thuéc vµo nång ®é, kh¶ n¨ng
- 15 -
linh ®éng cña çc ion. V× thÕ cã thÓ nãi kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn cña n−íc ph¶n ¸nh
hµm l−îng chÊt r¾n hoµ tan, trong ®ã chñ yÕu lµ hµm l−îng çc chÊt kho¸ng
hoµ tan.
1.2.1.6. §é cøng cña n−íc
§é cøng cña n−íc lµ biÓu thÞ hµm l−îng çc ion canxi, magiª cã trong
n−íc. §é cøng cña n−íc th−êng ®−îc chia lµm 3 lo¹i: ®é cøng toµn phÇn, ®é
cøng t¹m thêi vµ ®é cøng vÜnh cöu, çc ion Sr3+ , Fe2+ , Mn 2+, Al3+ , Fe3+ ®«i khi
còng gãp phÇn lµm t¨ng ®é cøng cña n−íc.
§é cøng cña n−íc th−êng ®−îc coi lµ kh«ng ®éc h¹i ®èi víi søc khoÎ con
ng−êi nh−ng ®é cøng l¹i g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ vÒ kinh tÕ. Khi dïng n−íc
cøng ®Ó t¾m giÆt th× xµ phßng Ýt t¹o bät nªn l−îng xµ phßng tiªu tèn t¨ng lªn
®¸ng kÓ. Trong kü thuËt n−íc cøng ®ãng cÆn g©y t¹o mµng cøng trong çc èng
dÉn n−íc nãng, g©y ®ãng cÆn ë nåi h¬i lµm gi¶m qu¸ tr×nh truyÒn nhiÖt, ®«i
khi cã thÓ g©y næ.
§©y còng lµ nh÷ng bÊt tiÖn do n−íc cøng g©y ra cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Do
®ã ®é cøng cña n−íc lµ chØ tiªu quan träng khi x¸c ®Þnh chÊt l−îng n−íc cho
sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp. §é cøng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh xö lý vµ
lµm mÒm n−íc.
1.2.2. Çc th«ng sè « nhiÔm ho¸ häc
§Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc trong m«i tr−êng ng−êi ta ph¶i c¨n cø vµo mét
sè chØ tiªu ho¸ häc cña n−íc, çc chØ tiªu nµy cho phÐp ®¸nh gi¸ møc ®é «
nhiÔm hay hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ph¸p xö lý. D−íi ®©y lµ mét sè chØ tiªu ho¸
häc ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc.
1.2.2.1. Hµm l−îng oxy hoµ tan - DO (Dissolved oxygen)
DO lµ mét chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm cña n−íc
th¶i, nã ®−îc dïng ®Ó chØ ®Þnh l−îng oxy hoµ tan trong n−íc ë mét nhiÖt ®é
- 16 -
x¸c ®Þnh, cÇn thiÕt cho sinh vËt vµ thuû sinh. Oxy kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®èi
víi tÊt c¶ sinh vËt sèng trªn c¹n, còng nh− d−íi n−íc.
Khi nhiÖt ®é t¨ng th× DO cµng gi¶m. DO cµng lín th× møc ®é « nhiÔm
cµng thÊp. Çc nguån n−íc mÆt do bÒ mÆt tho¸ng tiÕp xóc trùc tiÕp víi kh«ng
khÝ nªn hµm l−îng oxy hoµ tan cao. Khi th¶i çc chÊt th¶i sö dông oxy vµo
n−íc, qu¸ tr×nh oxy ho¸ sÏ lµm gi¶m oxy hoµ tan trong çc nguån n−íc nµy,
thËm chÝ cã thÓ ®e do¹ sù sèng cña çc loµi ç vµ çc sinh vËt kh¸c sèng
trong n−íc.
§Ó x¸c ®Þnh nång ®é oxy hoµ tan trong n−íc ng−êi ta sö dông ph−¬ng
ph¸p ièt (ph−¬ng ph¸p Winkle). Ph−¬ng ph¸p nµy dùa vµo qu¸ tr×nh oxy ho¸
Mn2+ -> Mn4+ trong m«i tr−êng kiÒm vµ Mn4+ l¹i cã kh¶ n¨ng oxy ho¸ I- thµnh
I2 tù do trong m«i tr−êng axit. Nh− vËy l−îng I 2 gi¶i phãng ra t−¬ng ®−¬ng
l−îng oxy hoµ tan cã trong n−íc. L−îng I«t nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng
ph¸p chuÈn ®é víi natri thiosunfat, theo ph−¬ng tr×nh sau:
- NÕu kh«ng cã oxy trong mÉu n−íc
Mn2+ + 2OH - -> Mn(OH)2 ↓ (tr¾ng)
- NÕu cã oxy trong mÉu n−íc
Mn2+ + 2OH - + 1/2 O2-> MnO2 ↓ (n©u) + H2O
Sau ®ã hoµ tan kÕt tña b»ng H2SO 4 ®Ëm ®Æc
MnO2 + 2I + 4H+ -> Mn2+ + I 2 + 2H2O
LÊy dung dÞch nµy ®em chuÈn ®é víi dung dÞch Na2S2O3 0,025N
I2 + Na2S2O3 -> Na2 S4O6 + 2NaI

1.2.2.2. Nhu cÇu oxy ho¸ häc - COD (Chemical oxygen demand)
COD lµ mét chØ tiªu quan träng, ®−îc sö dông réng r·i ®Ó biÓu thÞ hµm
l−îng çc chÊt h÷u c¬ cã trong n−íc th¶i. COD ®−îc ®Þnh nghÜa lµ l−îng oxy
- 17 -
cÇn thiÕt ®Ó oxy ho¸ triÖt ®Ó çc chÊt h÷u c¬ hoµ tan trong n−íc thµnh CO2 vµ
H2O, l−îng oxy nµy t−¬ng ®−¬ng víi hµm l−îng chÊt h÷u c¬ cã thÓ bÞ Oxy
ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh khi sö dông mét t¸c nh©n oxy ho¸ m¹nh trong m«i tr−êng
axit.
Ph−¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh COD lµ ph−¬ng ph¸p Bicromat vµ
c¬ chÕ cña nã theo ph−¬ng tr×nh ph¶n øng sau ®©y:
Çc chÊt h÷u c¬ + Cr2 O-27 + H+ -----> CO 2 + H2O + 2Cr3+
L−îng Cr2O 72- + 14H+ ----> 6Fe3+ + 2Cr3+ + 7H2 O.

1.2.2.3. Nhu cÇu oxy sinh ho¸ - BOD (Biochemical oxygen demand)
BOD lµ chØ tiªu th«ng dông nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é « nhiÔm cña n−íc
th¶i ®« thÞ vµ n−íc th¶i c«ng nghiÖp. BOD ®−îc ®Þnh nghÜa lµ l−îng oxy vi
sinh vËt ®· sö dông trong qu¸ tr×nh oxy ho¸ çc chÊt h÷u c¬, ph−¬ng tr×nh
tæng qu¸t.
ChÊt h÷u c¬ + O 2 ------> CO2 + H2O + tÕ bµo míi +s¶n phÈm cè ®Þnh.
Trong m«i tr−êng n−íc, khi qu¸ tr×nh oxy ho¸ sinh häc x¶y ra th× çc vi
sinh vËt dïng oxy hoµ tan. V× vËy x¸c ®Þnh tæng l−îng oxy hoµ tan cÇn thiÕt
cho qu¸ tr×nh ph©n huû sinh häc lµ c«ng viÖc quan träng ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng
cña mét dßng chÊt th¶i ®èi víi nguån n−íc.
BOD biÓu thÞ l−îng çc chÊt h÷u c¬ trong n−íc cã thÓ bÞ ph©n huû b»ng
vi sinh vËt. ChØ tiªu BOD ®−îc sö dông réng r·i ®Ó:
- X¸c ®Þnh gÇn ®óng l−îng oxy cÇn thiÕt ®Ó æn ®Þnh sinh häc çc chÊt
h÷u c¬ cã trong n−íc th¶i.
- X¸c ®Þnh kÝch th−íc thiÕt bÞ xö lý.
- X¸c ®Þnh hiÖu xuÊt xö lý cña mét qu¸ tr×nh.
- §¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc sau khi xö lý ®−îc phÐp th¶i vµo çc
nguån n−íc.
- 18 -
Trong thùc tÕ kh«ng x¸c ®Þnh l−îng oxy cÇn thiÕt ®Ó ph©n huû hoµn toµn
chÊt h÷u c¬ v× nh− thÕ tèn rÊt nhiÒu thêi gian mµ chØ x¸c ®Þnh l−îng oxy cÇn
thiÕt trong 5 ngµy ®Çu ë nhiÖt ®é 200C, BOD 5. Gi¸ trÞ BOD5 ®−îc tÝnh theo
c«ng thøc:
D1 − D 2
BOD5 = ( mg / L)
P
D1: nång ®é oxy hoµ tan trong mÉu n−íc th¶i pha lo·ng tr−íc khi ñ (mg/L).
D2: nång ®é oxy hoµ tan trong mÉu n−íc th¶i pha lo·ng sau 5 ngµy ñ ë 200C
(mg/L).
P: tØ sè pha lo·ng.
P = V1 /V
Trong ®ã: V1 lµ thÓ tÝch n−íc th¶i ®em ph©n tÝch.
V lµ tæng thÓ tÝch n−íc th¶i ®ang ph©n tÝch.

1.3. HiÖn tr¹ng n−íc th¶i t¹i nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng
1.3.1. T×nh h×nh chung
N−íc th¶i lµ vÊn ®Ò nghiªm träng nhÊt trong viÖc g©y « nhiÔm m«i tr−êng
cña c«ng nghiÖp DÖt May do l−îng th¶i rÊt lín, thµnh phÇn phøc t¹p, t¶i l−îng
« nhiÔm cã sù biÕn ®éng m¹nh g©y khã kh¨n cho viÖc kiÓm so¸t vµ xö lý.
Trung b×nh ®Ó s¶n xuÊt mét tÊn s¶n phÈm cÇn tiªu tèn tõ 40 ÷ 300 m3 n−íc
(nhiÒu nhÊt trong çc ngµnh c«ng nghiÖp) vµ t¹o ra l−îng n−íc th¶i t−¬ng øng
gÇn nh− vËy. Theo thèng kª hµng n¨m ngµnh c«ng nghiÖp DÖt Nhuém t¹o ra
kho¶ng 25 ÷ 30 triÖu m3 n−íc th¶i chØ kho¶ng 10% ®−îc qua xö lý, cßn l¹i th¶i
trùc tiÕp vµo nguån n−íc. N−íc th¶i xuÊt hiÖn t¹i hÇu hÕt çc c«ng ®o¹n xö lý
tõ kh©u chuÈn bÞ tíi kh©u hoµn tÊt. T¶i l−îng, tÝnh chÊt, thµnh phÇn vµ ®é «
nhiÔm cña n−íc th¶i cã sù biÕn ®éng phøc t¹p phô thuéc vµo c«ng nghÖ, ho¸
chÊt sö dông vµ t×nh tr¹ng cña thiÕt bÞ. Ho¸ chÊt vµ thuèc nhuém ®−îc sö dông
- 19 -
trong çc qu¸ tr×nh xö lý −ít s¶n phÈm lµ nguyªn nh©n quyÕt ®Þnh ®é « nhiÔm
cña n−íc th¶i. Theo thèng kª trung b×nh ngµnh DÖt May sö dông tõ 200 ÷ 1000
kg ho¸ chÊt çc lo¹i vµ 20 ÷ 80 kg thuèc nhuém ®Ó s¶n xuÊt ra mét tÊn s¶n
phÈm. Trung b×nh hµng n¨m ngµnh c«ng nghiÖp dÖt nhuém sö dông trªn 3500
tÊn thuèc nhuém vµ 27000 tÊn ho¸ chÊt çc lo¹i kh¸c, hiÖu suÊt sö dông ho¸
chÊt thuèc nhuém trung b×nh 70 ÷ 80%, l−îng cßn l¹i th¶i vµo m«i tr−êng. [2]
Thµnh phÇn n−íc th¶i dÖt nhuém rÊt phøc t¹p do sù ®a d¹ng vÒ c«ng nghÖ,
chñng lo¹i mÆt hµng vµ ho¸ chÊt sö dông. Nh×n chung ph¶i sö dông çc lo¹i
ho¸ chÊt sau:
- Çc lo¹i hîp chÊt kiÒm (NaOH, Na 2CO 3, NH4OH,…), çc lo¹i axit
(HCOOH, C2 H2O4 , CH3COOH…) vµ axit v« c¬ (H2SO4 , HCl…).
- Çc chÊt oxi hãa (H 2O2 , KMnO4, NaClO, NaClO2 …).
- Çc chÊt khö (Na 2S, Na 2S 2O 4, chÊt h÷u c¬…).
- Çc lo¹i dung m«i h÷u c¬ (percloetylen, axeton…).
- Çc chÊt th¶i nhuém, çc hîp chÊt cã chøa Clo.
- Çc lo¹i dÇu kho¸ng, hå tæng hîp dïng lµm chÊt t¶i nhiÖt, hå in, hoÆc
®−îc t¸ch ra trong qu¸ tr×nh hoµn tÊt v¶i tæng hîp.
- Çc chÊt nhò ho¸, chÊt ngÊm, chÊt cµng ho¸, t¹o phøc, chÊt dïng ®Ó hå
sîi.
- Çc ho¸ chÊt hoµn tÊt: hå lµm mÒm, hå cøng, hå chèng nhµu, hå chèng
tÜnh ®iÖn, hå chèng ch¸y…
- Çc hîp chÊt silicol h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh hoµn tÊt, Foocmal®ªhit h×nh
thµnh tõ qu¸ tr×nh cÇm mµu vµ xö lý chèng nhµu…
- Çc kim lo¹i nÆng nh−: Fe, Cu, Zn, Cr, Pb, Hg, Co, Ni, Re… ®−îc h×nh
thµnh tõ çc lo¹i thuèc nhuém cã chøa kim lo¹i hoÆc h×nh thµnh tõ çc
chÊt trî vµ kÓ c¶ gØ s¾t cña ®−êng èng, thiÕt bÞ.
- Çc polyme tù nhiªn nh− tinh bét, s¸p mì ®éng vËt, lignin, tanin, chÊt
mµu tù nhiªn ®−îc lo¹i ra tõ qu¸ tr×nh lµm s¹ch ho¸ häc.
- 20 -
- Çc hîp chÊt h÷u c¬ m¹ch vßng sinh ra tõ çc lo¹i thuèc nhuém.
Nh− vËy nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y mµu vµ t¨ng hµm l−îng COD trong
n−íc th¶i nhuém lµ çc lo¹i thuèc nhuém ®−îc sö dông. Tuú theo mÆt hµng
s¶n xuÊt mµ n−íc th¶i cña çc c¬ së kh¸c nhau cã thÓ chøa çc lo¹i thuèc
nhuém vµ ho¸ chÊt kh¸c nhau.
Thuèc nhuém lµ nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ cã mµu (nguån gèc thiªn nhiªn vµ
tæng hîp) rÊt ®a d¹ng vÒ mµu s¾c vµ chñng lo¹i, cã kh¶ n¨ng nhuém mµu hay
g¾n mµu trùc tiÕp cho vËt liÖu kh¸c. Tuú theo cÊu t¹o, tÝnh chÊt vµ ph¹m vi sö
dông cña chóng mµ ng−êi ta chia thuèc nhuém thµnh çc nhãm hä lo¹i líp
kh¸c nhau.
Tõ ®iÓn thuèc nhuém, 'colour index', ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn n¨m 1924
do HiÖp héi çc nhµ kü thuËt nhuém vµ t¹o mµu (SDC). LÇn t¸i b¶n thø ba cã
söa ch÷a do SDC vµ HiÖp héi çc nhµ ho¸ dÖt vµ t¹o mµu ngµnh dÖt Mü
(AATCC) hîp t¸c xuÊt b¶n. Trong ®ã thuèc nhuém ®−îc ph©n theo cÊu t¹o
ho¸ häc (30 nhãm) vµ ph¹m vi sö dông (19 nhãm). [1]
B¶ng 1.1. Ph©n lo¹i thuèc nhuém theo cÊu tróc vµ ph¹m vi sö dông
Ph©n lo¹i theo cÊu tróc ho¸ häc Ph©n lo¹i theo ph¹m vi sö dông
Thuèc nhuém azo Thuèc nhuém axit
Thuèc nhuém anthraquinon Thuèc nhuém azo
Thuèc nhuém dÞ vßng Thuèc nhuém baz¬
Thuèc nhuém indigo Thuèc nhuém trùc tiÕp
Thuèc nhuém nitro Thuèc nhuém ph©n t¸n
Thuèc nhuém phtaloxianin Thuèc nhuém cÇm mµu
Thuèc nhuém polimetin Pigment
Thuèc nhuém xtiben Thuèc nhuém ho¹t tÝnh
Thuèc nhuém l−u ho¸ Thuèc nhuém l−u ho¸
Thuèc nhuém triphenylmetan Thuèc nhuém hoµn nguyªn
ChØ ®−a ra ph©n nhãm quan träng nhÊt trong mçi môc ph©n lo¹i
- 21 -
Do ®Æc ®iÓm cña C«ng ty DÖt len Mïa ®«ng chñ yÕu dïng thuèc nhuém
azo, thuèc nhuém cation ®èi víi sîi acrylic vµ thuèc nhuém ph©n t¸n ®èi víi
sîi polieste nªn t«i xin tËp trung giíi thiÖu ba ph©n nhãm thuèc nhuém nµy.
Thuèc nhuém ph©n t¸n: cã thÓ nhuém tÊt c¶ çc x¬ sîi tæng hîp vµ
xenlulo axetat b»ng kü thuËt nhuém trùc tiÕp. Gi÷a çc lo¹i sîi kh¸c nhau chØ
cÇn thay ®æi nhiÖt ®é nhuém, v× vËy thuèc nhuém ph©n t¸n lµ mét trong nh÷ng
nhãm thuèc nhuém chÝnh. Ngµy nay thuèc nhuém nµy ®−îc sö dông chñ yÕu
®Ó nhuém sîi polieste, nhãm quan träng nhÊt cña x¬ sîi tæng hîp. Thuèc
nhuém ph©n t¸n kh«ng cã çc nhãm chøc ion, kh«ng tan trong n−íc ë nhiÖt
®é th−êng vµ chØ tan Ýt ë nhiÖt ®é cao h¬n. Chóng cã thÓ b¸m tèt lªn çc lo¹i
sîi cã ®Æc tÝnh bÒ mÆt kþ n−íc. Thuèc nhuém ph©n t¸n tån t¹i trong dung dÞch
còng nh− trong n−íc th¶i ë d¹ng huyÒn phï. Cã mét sè lo¹i thuèc nhuém ph©n
t¸n d¹ng cùc mÞn tån t¹i trong n−íc gièng nh− dung dÞch vµ khã lo¹i bá.
PhÇn lín çc thuèc nhuém ph©n t¸n lµ çc dÉn xuÊt monoazo vµ
antraquinon kh«ng chøa çc nhãm chøc ion, cã khèi l−îng ph©n tö thÊp. Çc
nhãm thÕ ph©n cùc trong ph©n tö thuèc nhuém lµm chóng cã kh¶ n¨ng tan yÕu
trong n−íc. Cã hµng ngh×n cÊu tróc thuèc nhuém ph©n t¸n azo, mµu s¾c cña
çc hîp chÊt azo ®¬n gi¶n, ®iÓn h×nh lµ mét sè lo¹i thuèc nhuém trªn h×nh 1.2
(trõ CI Disperse Blue 7 çc thuèc nhuém cßn l¹i chøa nhãm azo).
- 22 -
HO Cl
CH3CONH N NO 2 N CH2CH2 OH
N N N
CH2CH2 OH
CH3 CI Disperse Red 7 CH3
CI Disperse Yellow 3
CN
OH O NHCH2CH2OH
Cl
NO2 N CH 2CH3
N N
CN CH 2CH3
CH3COHN
OH O NHCH2CH2OH
CI Disperse Blue 7 CI Disperse Blue 165
H×nh 1.2. Mét sè cÊu tróc cña thuèc nhuém ph©n t¸n ®iÓn h×nh
Thuèc nhuém ph©n t¸n anthraquinon th−êng lµ çc dÉn xuÊt 1-hi®roxy,
hoÆc 1- amino. Chóng cã d·y mµu tõ ®á t−¬i tíi xanh. Thuèc nhuém ph©n t¸n
anthraquinon ®¬n gi¶n cã ®é hÊp thô ph©n tö thÊp, kh¸c víi çc hîp chÊt azo,
nªn çc thuèc nhuém nµy cã hiÖu suÊt lªn mµu thÊp h¬n. Ngoµi mét sè Ýt mµu
hång vµ mµu xanh t−¬i ra th× çc thuèc nhuém ph©n t¸n anthraquinon ®ang
dÇn ®−îc thay thÕ.
Thuèc nhuém cation: nhiÒu thuèc nhuém tæng hîp ®Çu tiªn chøa çc
nhãm amin baz¬ tù do cã kh¶ n¨ng ph¶n øng víi çc axit, v× vËy ban ®Çu
chóng ®−îc gäi lµ thuèc nhuém baz¬. Ph©n tö cña çc lo¹i thuèc nhuém nµy
lu«n chøa çc cation h÷u c¬ nªn chóng ®−îc gäi lµ thuèc nhuém cation.
Chóng th−êng ph¸t mµu t−¬i s¸ng vµ c−êng ®é mµu cao, mét vµi thuèc nhuém
thËm chÝ cßn ph¸t huúnh quang. Çc thuèc nhuém cation sÏ nhuém x¬ sîi cã
miÒn anion b»ng qu¸ tr×nh trao ®æi ion. §©y th−êng lµ qu¸ tr×nh nhuém trùc
tiÕp ®¬n gi¶n. Ngµy nay thuèc nhuém cation ®−îc sö dông chñ yÕu trong
nhuém x¬ sîi acrylic anion vµ x¬ sîi mo®acrylic. Çc nhãm cation cña thuèc
nhuém ph¶n øng víi nhãm sunfonat vµ sunfat ë cuèi polime.
Thuèc nhuém azo: bªn c¹nh thuèc nhuém ph©n t¸n vµ thuèc nhuém
cation th× C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng còng sö dông mét l−îng lín thuèc
- 23 -
nhuém azo. Còng nh− thuèc nhuém ph©n t¸n vµ thuèc nhuém cation, thuèc
nhuém azo còng ch−a çc nèi ®«i -N=N-. Tuy nhiªn cÊu tróc cña thuèc
nhuém azo bÒn h¬n vµ thuèc nhuém azo cã ®é tan trong n−íc tèt h¬n. Çc kÕt
qu¶ nghiªn cøu cho thÊy r»ng thuèc nhuém azo cã thÓ ®−îc ph©n huû b»ng
çc ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, sinh häc vµ vËt lý.
CÊu tróc cña thuèc nhuém azo: thuèc nhuém azo cã chøa Ýt nhÊt mét liªn
kÕt ®«i nit¬ - nit¬ (-N=N-), tuy nhiªn cÊu tróc cña lo¹i thuèc nhuém nµy rÊt ®a
d¹ng [15]. Monoazo chØ chøa mét liªn kÕt N=N, ®iazo vµ triazo lÇn l−ît chøa
2 vµ 3 liªn kÕt -N=N-. Nhãm azo th−êng liªn kÕt víi vßng benzen vµ
naphtalen, hoÆc vßng th¬m dÞ thÓ [18]. Çc nhãm chøc ®Ýnh trªn çc vßng
th¬m th−êng lµ çc nhãm mang mµu, t¹o ra çc s¾c mµu vµ c−êng ®é mµu
kh¸c nhau. Mét lo¹i thuèc nhuém azo ®Æc tr−ng ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh d−íi. Sù
hÊp thô, ph¶n x¹ ¸nh s¸ng vµ tia UV quyÕt ®Þnh mµu s¾c cña hîp chÊt. Hîp
chÊt azo th−êng ®−îc tæng hîp b»ng çch ®iazo ho¸ hai vßng th¬m, sau ®ã
g¾n thªm mét sè nhãm chøc lªn çc vßng th¬m. Nhãm chøc amin vµ hi®roxy
th−êng ®−îc sö dông ®Ó kÕt nèi mµu víi sîi [15]. Thuèc nhuém azo sö dông
trong c«ng nghiÖp hiÖn nay rÊt ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i. Hµng n¨m l−îng thuèc
nhuém h÷u c¬ ®−îc tæng hîp vµo kho¶ng 450000 tÊn, trong ®ã kho¶ng 50000
tÊn bÞ mÊt m¸t theo dßng th¶i. [15]
H×nh 1.3. VÝ dô cÊu tróc thuèc nhuém azo (Remazol Black 5)

Trong phÇn tæng quan nµy em chØ tËp trung vµo giíi thiÖu nhãm azo cã ho¹t
tÝnh víi sîi 80÷95% çc thuèc nhuém ho¹t tÝnh cã chøa liªn kÕt azo. Thuèc
nhuém ho¹t tÝnh lµ çc hîp chÊt mµu cã chøa mét vµi nhãm chøc cã thÓ t¹o
liªn kÕt céng ho¸ trÞ víi çc nhãm chøc cña sîi. Mét nguyªn tö cacbon hoÆc
- 24 -
photpho cña thuèc nhuém sÏ liªn kÕt víi nhãm amin, thiol, hi®roxyl cña len
[15]. PhÇn lín thuèc nhuém azo ho¹t tÝnh ®−îc sö dông trong c«ng nghÖ
nhuém sîi vµ lµ thµnh phÇn « nhiÔm quan träng cña n−íc th¶i dÖt nhuém.
Kho¶ng 20÷50% thuèc nhuém ho¹t tÝnh bÞ tæn thÊt ë bÓ nhuém vµ ë c«ng
®o¹n giÆt [15]. Thuèc nhuém azo ho¹t tÝnh th−êng cã çc thµnh phÇn cÊu tróc
chÝnh nh− sau:
S: lµ nhãm t¹o kh¶ n¨ng hoµ tan cña thuèc nhuém

C: nhãm mang mµu (chromogen)
B: gèc mang nhãm ph¶n øng (bringing group)
R: nhãm ph¶n øng
L: nhãm liªn kÕt víi çc nhãm chøc cña sîi.
H×nh 1.4. VÝ dô vÒ thuèc nhuém azo ho¹t tÝnh (C.I. Reactive Blue 238)
§éc tÝnh cña thuèc nhuém azo: tõ thÕ kû tr−íc ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ra
hiÖn t−îng gia t¨ng sè ng−êi m¾c bÖnh ung th− bµng quang trong sè çc c«ng
nh©n x−ëng nhuém. B¶n th©n çc thuèc nhuém azo kh«ng ®éc, nh−ng nhiÒu
s¶n phÈm ph©n huû cña chóng cã ®éc tÝnh cao [13]. Mét mèi lo l¾ng n÷a lµ
kh¶ n¨ng g©y ®éc cña çc phô gia sö dông trong qu¸ tr×nh nhuém. N−íc th¶i
dÖt nhuém cã thÓ chøa kim lo¹i nÆng t¹o phøc trong mét sè lo¹i thuèc nhuém.
- 25 -
B¶ng 1.2. Çc s¶n phÈm ph©n huû cña thuèc nhuém azo
Nhãm amin th¬m BiÓu hiÖn g©y ung th− lªn ng−êi
1-Naptylamin YÕu
2-Naptylamin Râ
2,5 - §iamintoluen YÕu
3,3’- §iclobenzidin YÕu
3,3’- §imetoxybenzidin YÕu
4-Biphenylamin Râ
4-Nitrobiphenyl YÕu
4,4’-Metylen bis (2-Cloanilin) YÕu
Auramin YÕu
Benzindin Râ
N-Phenyl-2-naptylamin Kh«ng râ
N, N - bis (2-cloetyl) - naptylamin
T×m hiÓu cÊu tróc cña thuèc nhuém vµ kh¶ n¨ng ph©n huû cña chóng lµ c¬ së
rÊt quan träng ®Ó t×m hiÓu ®éc tÝnh do çc s¶n phÈm ph©n huû g©y ra [11].
Brown - DeVito (1993) ®· ®−a ra mét sè nhËn ®Þnh sau:
- Thuèc nhuém azo chØ ®éc khi bÞ khö vµ ph¸ vì liªn kÕt azo t¹o ra
çc amin th¬m.
- Thuèc nhuém azo cã cÊu tróc chøa amin th¬m tù do vµ cã thÓ bÞ oxy
ho¸ trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cã kh¶ n¨ng g©y ®éc.
- §éc tÝnh cña thuèc nhuém azo cã thÓ xuÊt hiÖn nÕu liªn kÕt azo bÞ
oxy ho¸ t¹o ra muèi ®iazonium rÊt ho¹t ®éng.
Trªn h×nh 1.5 lµ vÝ dô minh ho¹ sù ph©n huû thuèc nhuém azo b»ng vi
sinh vËt yÕm khÝ.
- 26 -
H×nh 1.5. VÝ dô vÒ sù ph©n huû thuèc nhuém azo b»ng vi sinh vËt yÕm khÝ
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hiÖn nay c«ng ty DÖt Len Mïa §«ng phèi
mµu vµ nhuém b»ng 4 lo¹i thuèc nhuém chÝnh: Blue X-GRRL, Red X-GRL,
Golden Yellow XGL, Yellow X-8GL. Trong néi dung nghiªn cøu em tËp
trung nghiªn cøu ph©n huû thuèc nhuém Blue X-GRRL b»ng ph−¬ng ph¸p
Fent¬n.
1.3.2. N−íc th¶i t¹i nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng
1.3.2.1. Giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng
C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng n»m trong ®Þa phËn ph−êng Nh©n ChÝnh
QuËn Thanh Xu©n - Thµnh phè Hµ Néi víi tæng diÖn tÝch lµ 23000 m 2 trong
®ã diÖn tÝch khu s¶n xuÊt lµ 19200 m2.
- PhÝa T©y: Gi¸p Bé Néi Vô vµ TT §HKT.
- PhÝa B¾c : Gi¸p C«ng ty Liªn doanh ¤ t« Hoµ b×nh.
- PhÝa Nam : Gi¸p Côc s¸ng chÕ vµ Ngo¹i th−¬ng S¬n La.
- PhÝa §«ng : Gi¸p ®−êng NguyÔn Tu©n.
Víi vÞ trÝ ®Þa lý cña C«ng ty, mäi ho¹t ®éng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng
sinh ho¹t cña nh©n d©n trong vïng.
- 27 -
C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng thuéc Së C«ng nghiÖp Hµ Néi lµ mét ®¬n vÞ
kinh doanh s¶n xuÊt, chuyªn s¶n xuÊt çc lo¹i ¸o len phôc vô trong n−íc vµ
xuÊt khÈu víi s¶n l−îng 400000 s¶n phÈm/n¨m, ®−îc mäi ng−êi yªu thÝch.
Ngoµi ra c«ng ty cßn cã d©y chuyÒn kÐo sîi len vµ nhuém len cung cÊp cho
C«ng ty vµ cho thÞ tr−êng víi s¶n l−îng 150 tÊn/n¨m.
Bªn c¹nh ®ã c«ng ty th−êng sö dông nhiÒu ho¸ chÊt, ®ã lµ çc hîp chÊt cã
nguån gèc h÷u c¬ hoÆc v« c¬ bao gåm: çc thuèc nhuém vµ çc chÊt phô trî,..
Çc lo¹i thuèc nhuém th−êng dïng bao gåm: thuèc nhuém cation, thuèc
nhuém ph©n t¸n, thuèc nhuém azo…
Çc chÊt phô trî bao gåm:
- Çc chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt trong nÊu, tÈy, nhuém.
- Çc chÊt lµm t¨ng ®é tr¾ng quang häc.
- Çc chÊt lµm mÒm v¶i.
- Çc chÊt cÇm mµu thuèc nhuém...
Nh×n chung, tÊt c¶ çc lo¹i thuèc nhuém lµ çc lo¹i ho¸ chÊt ®éc h¹i, nguy
hiÓm hoÆc çc chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc.
1.3.2.2. Qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng
Qui tr×nh s¶n xuÊt chñ yÕu gåm çc b−íc: X¬ → KÐo sîi len → Nhuém →
DÖt → Hoµn thµnh s¶n phÈm.
B¶ng 1.3. Nguyªn nhiªn vËt liÖu sö dông
STT Ho¸ chÊt sö dông L−îng tiªu thô/ n¨m
1 Thuèc nhuém cationic 450 Kg
2 CH3COOH 2700 L
3 Taigal PAN 1500 Kg
4 Taisoft (hå mÒm) 600 Kg
Nhiªn liÖu
1 Than côc 576690 tÊn
2 §iÖn 823360 kW
- 28 -
1.3.2.3. §¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc th¶i t¹i nhµ m¸y DÖt Len Mïa §«ng
B¶ng 1.4. KÕt qu¶ ph©n tÝch nuíc th¶i ph©n x−ëng nhuém ngµy 31-03-2006
TCVN
STT Th«ng sè ph©n tÝch §¬n vÞ KÕt qu¶ 5945 - PP ph©n tÝch
1995
0
1 NhiÖt ®é C 41 40 -
2 pH - 5.5 5.5-9 -
3 BOD5 (200C) mg/L 38 50 TCVN 6001-1995
4 COD mg/L 1800 100 Method 8507-HACH
5 Tæng r¾n l¬ löng mg/L 35 100 St. Method 2540 D
6 Asen mg/L 0.0056 0.1 St.Method- 3114 As-B
7 Cadimi mg/L <0.005 0.02 St.Method 3113 Cd– B
8 Ch× mg/L <0.005 0.5 St.Method 3113 Pb-B
9 Tæng Crom mg/L 0.09 1 St.Method 3500 Cr- B
10 DÇu mì mg/L 2.51 1 TCVN: 5070-1995
11 §ång mg/L 0.051 1 St.Method 3500 Cu-B
12 Mangan mg/L 0.139 1 St.Method 3500 Mn-B
13 Niken mg/L 0.094 1 St.Method 3500 Ni-B
14 Photpho tæng sè mg/L 1.771 6 St. Method 4500 P.E
15 Thuû ng©n mg/L <0.0001 0.005 St.Method –3112 Hg-C
16 Tæng nit¬ mg/L 50 60 Method 8038 - Hach
17 Amoniac (TÝnh theo N) mg/L 14.3 1 St. Method 4500 NH3 E
18 Florua mg/L 0.53 2 St Method – 4500 F-C
19 Phenola mg/L 0.034 0.05 St.Method 5530PhenolC
20 Nitrate mg/L 2.18 - St. Method 4500 NO3- D
21 §é mÇu Pt-Co 123 - §o t¹i hiÖn tr−êng
22 DO mg/L 1.6 - §o t¹i hiÖn tr−êng
23 §é dÉn mg/L 701 - §o t¹i hiÖn tr−êng
24 Sulfua mg/L 0.055 0.5 Method 8131-Hach
Ghi chó:
- TCVN 5945-1995: Tiªu chuÈn ViÖt Nam ¸p dông ®èi víi n−íc th¶i.
- St. Methods: Standard Methods for the Examination of Water and
Wastewater, 20th Edition 1999, APHA,AWWA,WEF, USA.
- CRM: Certified Reference Material- ChÊt chuÈn ®−îc chøng nhËn.
- COD: Acceptance limits (81,5127) mg/L.
- Total-P: Acceptance limits (3,805,86).
- Total Kjeldahl-N: Acceptance limits (7,1312,6) mg/L.
- 29 -
Tõ nh÷ng kÕt qu¶ trªn ta thÊy, ®èi víi n−íc th¶i hµm l−îng cña hÇu hÕt
çc chÊt g©y « nhiÔm ®−îc ph©n tÝch ®Òu thÊp h¬n gi¸ trÞ giíi h¹n ®èi víi
nguån n−íc th¶i ®−îc phÐp ®æ ra ®−êng cèng ngÇm chung cña Thµnh phè.
Tuy nhiªn cßn mét vµi chØ tiªu nh− ®é mµu, ®é ®ôc, COD vµ mét sè chÊt v−ît
qua giíi h¹n quy ®Þnh lµ cao so víi tiªu chuÈn cho phÐp.
N−íc th¶i cña C«ng ty DÖt Len chñ yÕu lµ n−íc th¶i cña ph©n x−ëng
nhuém ch−a ®−îc xö lý nªn nguy c¬ g©y « nhiÔm m«i tr−êng xung quanh rÊt
cao. §Æc biÖt trong giai ®o¹n tíi khi C«ng ty ®ang dù kiÕn më réng s¶n xuÊt,
c¶i tiÕn d©y chuyÒn nhuém ®Ó t¨ng qui m« vµ n¨ng suÊt, nªn viÖc xö lý n−íc
th¶i dÖt nhuém trë thµnh mét nhu cÇu cÊp b¸ch.
1.4. S¬ l−îc çc ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc th¶i dÖt nhuém
1.4.1. Çc ph−¬ng ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu
- Gi¶m nhu cÇu sö dông n−íc b»ng çch th−êng xuyªn kiÓm tra hÖ thèng cÊp
n−íc, tr¸nh rß rØ n−íc; sö dông mo®un tÈy, nhuém, giÆt hîp lý, tù ®éng vµ tèi
−u ho¸ qu¸ tr×nh giÆt tÈy nh− giÆt ng−îc chiÒu; tuÇn hoµn sö dông çc dßng
n−íc giÆt Ýt « nhiÔm vµ n−íc lµm nguéi.
- H¹n chÕ sö dông çc ho¸ chÊt trî, thuèc nhuém ë d¹ng ®éc hay khã ph©n
huû sinh häc, sö dông çc ho¸ chÊt, thuèc nhuém Ýt ¶nh h−ëng tíi m«i tr−êng,
thµnh phÇn kim lo¹i trong thuèc nhuém n»m trong giíi h¹n tiªu chuÈn cho
phÐp, kh«ng g©y ®éc h¹i víi m«i tr−êng.
- Sö dông nhiÒu lÇn dÞch nhuém, võa tiÕt kiÖm ho¸ chÊt, thuèc nhuém l¹i
kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng.
- Gi¶m çc chÊt g©y « nhiÔm n−íc th¶i trong qu¸ tr×nh tÈy. Trong çc t¸c
nh©n tÈy th«ng dông, trõ H2 O2 th× çc chÊt tÈy cßn l¹i ®Òu chøa Clo (NaClO vµ
NaClO2 ). Çc ph¶n øng phô trong qu¸ tr×nh tÈy t¹o çc hîp chÊt h÷u c¬ chøa
Clo lµm t¨ng hµm l−îng AOX cã trong n−íc th¶i. §Ó gi¶m l−îng chÊt tÈy chøa
Clo mµ vÉn ®¶m b¶o ®é tr¾ng cña v¶i b«ng, cã thÓ kÕt hîp tÈy cÊp 2. B»ng
ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶m 80% AOX.
- 30 -
- Gi¶m « nhiÔm kiÒm tõ c«ng ®o¹n lµm bãng. Th«ng th−êng, viÖc lµm bãng
v¶i thùc hiÖn ë nhiÖt ®é thÊp 10÷200C víi dung dÞch kiÒm cã nång ®é tõ
280÷300 mg/L, thêi gian l−u cña v¶i trong bÓ lµ 50 gi©y. Ng−êi ta cã thÓ thay
thÕ çc ph−¬ng ph¸p lµm bãng l¹nh b»ng ph−¬ng ph¸p lµm bãng nãng víi
nhiÖt ®é 60÷70 0C, thêi gian l−u gi¶m cßn 20 gi©y vµ l−îng kiÒm tiÕt kiÖm
®−îc 7÷10%. Sau qu¸ tr×nh lµm bãng, dung dÞch kiÒm th−êng chøa çc t¹p
chÊt bÈn t¸ch ra tõ x¬ sîi, hå tinh bét, nªn tr−íc khi ®i c« ®Æc ®Ó thu håi xót
th× ph¶i tiÕn hµnh lµm s¹ch b»ng l¾ng, läc, tuyÓn næi, b»ng çch thæi kh«ng
khÝ cã bæ sung H2O 2.
- Thu håi vµ sö dông l¹i dung dÞch hå tõ c«ng ®o¹n hå sîi vµ giò hå. ViÖc thu
håi vµ sö dông çc lo¹i hå trong c«ng nghiÖp dÖt rÊt phøc t¹p vµ nhiÒu khi
kh«ng kinh tÕ. Tõ khi kü thuËt mµng ph¸t triÓn vµ ®ßi hái gi¶m thiÓu « nhiÔm
m«i tr−êng trong c«ng nghiÖp ®−îc ®Ò cao th× cã nhiÒu nghiªn cøu ®Ó thu håi
vµ sö dông l¹i çc lo¹i hå, ®Æc biÖt lµ çc lo¹i hå tæng hîp. Nguyªn t¾c cña
ph−¬ng ph¸p lµ n−íc th¶i sau khi giò hå vµ giÆt cã nång ®é kho¶ng tõ 12 ÷15
g/L ®−îc läc c¬ häc ®Ó t¸ch t¹p chÊt, sau ®ã qua mµng siªu läc. Sau siªu läc,
nång ®é dÞch hå ®¹t 80÷150 g/L ®−îc tuÇn hoµn sö dông l¹i vµ phÇn n−íc
trong cho quay l¹i lµm n−íc giÆt [6].
1.4.2. Ph−¬ng ph¸p c¬ häc
- Ph−¬ng ph¸p l¾ng: lµ ph−¬ng ph¸p sö dông ®Ó lo¹i çc t¹p chÊt ë d¹ng
huyÒn phï th« ra khái n−íc th¶i. N−íc ®−îc ®−a vµo bÓ l¾ng vµ ®−îc gi÷ yªn
trong suèt qu¸ tr×nh l¾ng. Nhê diÖn tÝch bÓ lín, tèc ®é dßng ch¶y nhá mµ qu¸
tr×nh x¶y ra nh− ë tr¹ng th¸i tÜnh. Trong kü thuËt xö lý n−íc th¶i ng−êi ta
th−êng thÊy çc lo¹i l¾ng c¬ b¶n lµ l¾ng h¹t riªng rÏ, l¾ng keo tô, l¾ng vïng,
l¾ng l«i cuèn vµ l¾ng chen. Ng−êi ta còng cã thÓ bæ sung vµo çc chÊt cã khèi
l−îng riªng lín nh−: ®Êt sÐt, bét ®¸, çt ®Ó t¨ng c−êng qu¸ tr×nh l¾ng ®ång thêi
cã thÓ t¸ch ®−îc çc chÊt cã khèi l−îng riªng nhá nh− rong, t¶o. Ph−¬ng ph¸p
- 31 -
nµy th−êng ®−îc ¸p dông cho çc huyÒn phï cã kÝch th−íc vµ khèi l−îng cña
pha ph©n t¸n t−¬ng ®èi lín. [6]
- Ph−¬ng ph¸p läc: lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc øng dông ®Ó t¸ch çc t¹p chÊt ph©n
t¸n cã kÝch th−íc nhá nhê çc v¸ch ng¨n xèp. Qu¸ tr×nh läc cã thÓ ®−îc tiÕn
hµnh d−íi ¸p suÊt thuû tÜnh cña cét chÊt láng hoÆc ¸p suÊt d−¬ng tr−íc v¸ch,
¸p suÊt ©m sau v¸ch ng¨n. Cã thÓ chia qu¸ tr×nh läc thµnh läc bÒ mÆt vµ läc
s©u.
Qu¸ tr×nh läc s©u lµ khi çc líp vËt liÖu t¹o thµnh cét, çc h¹t l¬ löng trong
n−íc ®−îc gi÷ l¹i ë kh«ng gian gi÷a çc vËt liÖu läc. Läc s©u diÔn ra theo hai
giai ®o¹n: läc nhanh vµ läc chËm. Trong qu¸ tr×nh läc th−êng x¶y ra çc c¬
chÕ: sµng, l¾ng, hÊp phô, ho¹t hãa hoÆc kÕt hîp xö lý vi sinh. VËt liÖu läc
th−êng ®−îc dïng lµ çt tù nhiªn, than, xØ, thuû tinh, bét sø, sø xèp…. Giai
®o¹n läc chËm th−êng lµ ®Ó n©ng cao chÊt l−îng xö lý n−íc, vËt liÖu läc sö
dông th−êng cã kÝch th−íc rÊt nhá.
Qu¸ tr×nh läc bÒ mÆt th× vËt liÖu läc th−êng cã bÒ mÆt lín, kÝch th−íc mao
qu¶n nhá, çc h¹t cã kÝch th−íc lín h¬n kÝch th−íc mao qu¶n sÏ bÞ gi÷ l¹i.
Trong qu¸ tr×nh läc çc lç mao qu¶n bÞ bÞt lµm t¨ng trë lùc vµ gi¶m hiÖu qu¶
läc.
- Ph−¬ng ph¸p sö dông lùc ly t©m: khi cho huyÒn phï quay trong çc thiÕt bÞ
t¸ch nh− xyclon thuû lùc, m¸y ly t©m th× çc h¹t r¾n sÏ bÞ t¸ch ra khái dßng
láng chung.
1.4.3. Ph−¬ng ph¸p ho¸ lý
- Ph−¬ng ph¸p hÊp phô: hÊp phô lµ kü thuËt quan träng ®−îc sö dông trong
nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt trong vÊn ®Ò xö lý n−íc th¶i. §· cã nhiÒu
chÊt hÊp phô ®−îc øng dông trong xö lý n−íc th¶i cña çc ngµnh c«ng nghiÖp,
n«ng nghiÖp vµ øng dông ®Ó ph©n t¸ch çc chÊt quÝ trong kü thuËt.
B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh hÊp phô lµ hót çc ph©n tö khÝ, láng hoÆc çc chÊt
hoµ tan trªn bÒ mÆt chÊt r¾n xèp. Çc chÊt hÊp phô ®−îc dïng trong xö lý
- 32 -
n−íc th¶i th−êng lµ çc chÊt hÊp phô r¾n ë tr¹ng th¸i ph©n t¸n cao hoÆc cã cÊu
tróc xèp nh−: than ho¹t tÝnh, silicagen, zeolit…
Ph−¬ng ph¸p nµy rÊt hiÖu qu¶ trong xö lý n−íc nh−ng cã nh−îc ®iÓm lµ
l−îng b· th¶i r¾n rÊt lín, chi phÝ cao. Ngµy nay ®Ó gi¶m chi phÝ ng−êi ta cã
thÓ tiÕn hµnh hÊp phô b»ng çc chÊt hÊp phô rÎ tiÒn nh−: bét than tõ lâi ng«,
gç, çc polyme h÷u c¬, tro than ®¸, zeolit ®i tõ ®Êt sÐt..
Th«ng th−êng ph−¬ng ph¸p hÊp phô kh«ng ®−îc dïng ®¬n lÎ mµ th−êng kÕt
hîp víi mét vµi ph−¬ng ph¸p kh¸c.
- Ph−¬ng ph¸p ®iÖn ho¸: ®−îc ¸p dông nhiÒu ®Ó xö lý ®Æc biÖt lµ víi nh÷ng
qu¸ tr×nh cÇn t¸ch çc chÊt quÝ trong n−íc th¶i. Qu¸ tr×nh ®iÖn ho¸ bao gåm
nhiÒu ph¶n øng nh−: oxy ho¸ khö, ®«ng tô, keo tô, ®iÖn di, tuyÓn næi…Çc
qu¸ tr×nh x¶y ra trªn ®iÖn cùc khi cho dßng ®iÖn 1 chiÒu ®i qua dung dÞch. Çc
ion cã trong n−íc sÏ bÞ hót vÒ cùc tr¸i dÊu. ViÖc lµm s¹ch n−íc th¶i b»ng ®iÖn
ho¸ cã thÓ tiÕn hµnh gi¸n ®o¹n hoÆc liªn tôc.
¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p lµ:
- ThiÕt bÞ gän vµ ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n.
- Kh«ng sö dông çc t¸c nh©n ho¸ häc.
- Cã thÓ gi¶m ®−îc t¶i l−îng COD vµ BOD trong thêi gian ng¾n.
Nh−îc ®iÓm c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p lµ thiÕt bÞ t−¬ng ®èi ®¾t tiÒn, tiªu tèn
®iÖn n¨ng cao.
- Ph−¬ng ph¸p tuyÓn næi: qu¸ tr×nh tuyÓn næi ®−îc thùc hiÖn b»ng çch sôc
çc bät khÝ nhá vµo trong pha láng. Çc khÝ ®ã kÕt hîp víi çc h¹t vµ khi ®ñ
lín th× bãng khÝ thæi lªn kÐo theo çc h¹t l¬ löng trong n−íc th¶i. Qu¸ tr×nh
nµy th−êng dïng ®Ó t¸ch çc chÊt ph©n t¸n kh«ng tan, tù l¾ng kÐm ra khái pha
láng. Ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ t¸ch ®−îc çc h¹t cã kÝch th−íc, khèi
l−îng nhá, thêi gian xö lý ng¾n. TuyÓn næi ®−îc sö dông ®Ó xö lý n−íc th¶i
cña nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nh−: dÇu má, dÖt nhuém, da, giÊy…Çc ph−¬ng
ph¸p tuyÓn næi th−êng gÆp lµ:
- 33 -
- Ph−¬ng ph¸p thæi khÝ.

- Ph−¬ng ph¸p tuyÓn næi dïng ch©n kh«ng.
- Ph−¬ng ph¸p gi·n ¸p.
- Çc c«ng nghÖ t¸ch b»ng mµng: çc kü thuËt t¸ch b»ng mµng ngµy cµng cã
vai trß quan träng trong xö lý n−íc th¶i. Mµng ®−îc coi lµ mét pha ng¨n çch
çc pha kh¸c nhau. Çc kü thuËt mµng cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i thµnh: ®iÖn thÈm
tÝch, thÈm thÊu ng−îc, siªu läc…ViÖc ¸p dông kü thuËt phô thuéc vµo kÝch
th−íc vµ tÝnh chÊt h¹t cÇn ph©n t¸ch.
ThÈm thÊu ng−îc: ®©y lµ qu¸ tr×nh di chuyÓn chÊt tõ dung dÞch qua mµng
vµo dung m«i khi ¸p suÊt phÝa dung dÞch v−ît qua ¸p suÊt thÈm thÊu. Ph−¬ng
ph¸p nµy th−êng dïng ®Ó t¸ch çc chÊt cã khèi l−îng ph©n tö thÊp vµ ¸p suÊt
thÈm thÊu cao. Ph−¬ng ph¸p cã thÓ tiÕn hµnh ë nhiÖt ®é phßng, Ýt dïng ho¸
chÊt, chi phÝ thÊp nh−ng dÔ g©y hiÖn t−îng ph©n cùc nång ®é ë bÒ mÆt mµng
lµm gi¶m n¨ng suÊt, tuæi thä cña mµng. B»ng thÈm thÊu ng−îc cã thÓ khö bÊt
cø lo¹i thuèc nhuém nµo tõ 95 ÷ 100%. NÕu sö dông mµng Ziriconioxit
/polyacrylat cã thÓ khö mµu ®Õn 99%. Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ
vèn ®Çu t− ban ®Çu cao.
Siªu läc: lµ ph−¬ng ph¸p ¸p dông ®Ó t¸ch çc dung dÞch cã khèi l−îng lín
h¬n 500 ®¬n vÞ cacbon vµ cã ¸p suÊt thÈm thÊu nhá. Siªu läc th−êng ®−îc tiÕn
hµnh ë ¸p suÊt 6 ÷ 8 bar. Khi dïng siªu läc kÕt hîp víi thÈm thÊu ng−îc cã thÓ
lµm ®Ëm ®Æc vµ ph©n t¸ch çc chÊt hoµ tan trong n−íc th¶i. Siªu läc ®· ®−îc
¸p dông çch ®©y 15 n¨m ë Mü vµ §øc ®Ó thu håi hå tæng hîp, thuèc nhuém.
[4]
ThÈm t¸ch vµ ®iÖn thÈm t¸ch: ®−îc thùc hiÖn b»ng çch ®Æt çc mµng cã
tÝnh chän läc, çc cation vµ anion cña dung dÞch sÏ ®i vÒ 2 phÝa cña mµng vµ
thùc hiÖn çc qu¸ tr×nh trao ®æi ion.
- 34 -
- Ph−¬ng ph¸p ®«ng tô vµ keo tô: lµ mét ph−¬ng ph¸p ho¸ lý nh»m t¨ng kÝch
th−íc cña h¹t keo r¾n ph©n t¸n trong n−íc ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng t¸ch cña
chóng ra khái dung dÞch. Qu¸ tr×nh gåm 2 giai ®o¹n:
- Giai ®o¹n khö ®iÖn tÝch cña çc h¹t keo ®Ó tËp hîp liªn kÕt çc h¹t
nhá thµnh mét tËp hîp çc h¹t (keo tô).
- Qu¸ tr×nh t¹o b«ng çc h¹t keo nhá ®Ó t¨ng kÝch th−íc h¹t (®«ng tô).
Ph−¬ng ph¸p nµy kh¸ th«ng dông trong xö lý n−íc th¶i dÖt nhuém. N−íc
th¶i dÖt nhuém cã tÝnh chÊt nh− lµ mét dung dÞch keo víi çc tiÓu ph©n cã
kÝch th−íc h¹t 10-7 ÷10 -5cm, çc tiÓu ph©n nµy cã thÓ ®i qua giÊy läc.
Qu¸ tr×nh l¾ng chØ cã thÓ t¸ch ®−îc çc h¹t r¾n huyÒn phï nh−ng kh«ng
thÓ t¸ch ®−îc çc chÊt g©y « nhiÔm bÈn d¹ng keo vµ hoµ tan, v× chóng lµ
nh÷ng h¹t r¾n cã kÝch th−íc qu¸ nhá. §Ó t¸ch çc h¹t r¾n ®ã mét çch cã hiÖu
qu¶, cÇn chuyÓn çc tiÓu ph©n nhá thµnh tËp hîp lín h¬n. ViÖc khö çc h¹t
keo r¾n ®ßi hái tr−íc hÕt cÇn trung hoµ ®iÖn tÝch cña chóng, tiÕp ®Õn lµ liªn
kÕt chóng l¹i víi nhau b»ng çc chÊt ®«ng keo tô. Qu¸ tr×nh trung hoµ ®iÖn
tÝch th−êng ®−îc gäi lµ qu¸ tr×nh ®«ng tô (Coagulation) cßn qu¸ tr×nh t¹o
thµnh çc b«ng lín h¬n tõ çc h¹t nhá gäi lµ qu¸ tr×nh keo tô (Flocculation).
Çc khèi kÕt b«ng lín chÞu ¶nh h−ëng cña lùc träng tr−êng bÞ xa l¾ng xuèng,
trong qu¸ tr×nh xa l¾ng sÏ kÐo theo çc h¹t l¬ löng vµ çc t¹p chÊt kh¸c. §Ó
t¨ng nhanh tèc ®é keo tô, tèc ®é xa l¾ng, tèc ®é nÐn Ðp çc b«ng keo vµ ®Æc
biÖt lµm gi¶m l−îng chÊt keo tô cã thÓ dïng thªm chÊt trî keo tô, chÊt nµy cã
vai trß t¹o cÇu liªn kÕt gi÷a çc h¹t keo víi nhau.
Do trong qu¸ tr×nh keo tô diÔn ra sù ph¸ vì tr¹ng th¸i æn ®Þnh cña çc h¹t
nhá trung hoµ ®iÖn tÝch nªn hiÖu qu¶ ®«ng tô phô thuéc vµo ho¸ trÞ cña ion
cµng lín th× hiÖu qu¶ ®«ng tô cµng cao. Çc chÊt keo tô truyÒn thèng th−êng
dïng lµ muèi nh«m, muèi s¾t hoÆc hçn hîp cña chóng.
- 35 -
Muèi nh«m th−êng lµ Al2 (SO4)3.18H2O, KAl(SO4 )2. 12H2 O, NH4Al(SO4)2.

12H2 O cã tèc ®é xö lý kh¸ cao nh−ng th−êng lµm gi¶m pH, ®é tån d− Al3+ sau
khi xö lý cao, kho¶ng pH tèi −u hÑp th−êng trong kho¶ng 5÷7,5.
HiÖn nay, PAC (Poly Aluminium Chloride) ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét chÊt keo
tô cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n c¶ vÒ mÆt hiÖu qu¶ xö lý còng nh− chi phÝ gi¸ thµnh.
PAC ®−îc s¶n xuÊt tõ qu¸ tr×nh thuû ph©n AlCl3 víi Na2 CO 3 hoÆc NaHCO3.
C«ng thøc PAC cã d¹ng chung lµ (AlClx(OH) 3 – x )n trong ®ã x =1÷2, ph©n tö
l−îng tõ 7000÷35000 cã ®é dµi tõ 35÷250 A0 , PAC ®−îc sö dông trùc tiÕp
cho qu¸ tr×nh keo tô do kh«ng ph¶i tr¶i qua b−íc h×nh thµnh Polime lªn tèc ®é
keo tô lín vµ t¹o ra kÕt tña Al(OH)3 v« ®Þnh h×nh rÊt thuËn lîi trong ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é kh«ng cao. M¹ng Polyme cã mËt ®é ®iÖn tÝch d−¬ng cao nªn kh¶
n¨ng hÊp phô vµ trung hoµ ®iÖn tÝch, çc h¹t huyÒn phï mang ®iÖn tÝch ©m rÊt
lín. Trong m«i tr−êng pH ®Õn 9,5 qu¸ tr×nh h×nh thµnh Aluminat tõ Polime
chËm nªn vÉn cã kh¶ n¨ng keo tô tèt. Hµm l−îng Al2O 3 ®¹t kho¶ng 36% trong
khi lo¹i phÌn nh«m cã chÊt l−îng cao nhÊt ®¹t kho¶ng 15%. Do qu¸ tr×nh tan
chËm nªn l−îng Al3+ tån d− thÊp, phï hîp víi tiªu chuÈn cho phÐp ®èi víi
n−íc sinh ho¹t. H¬n n÷a, PAC lµm gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ ®é kiÒm cña n−íc, do
qu¸ tr×nh thuû ph©n H + ®· ®−îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh Polime ho¸, do ®ã Ýt
g©y ¨n mßn thiÕt bÞ vµ ®−êng èng dÉn n−íc.
Khi ®−a vµo hÖ keo chÊt keo tô vµ khuÊy trén, çc tiÓu ph©n sÏ t¹o thµnh tËp
hîp lín, lµm gi¶m gi¸ trÞ hµng rµo thÕ n¨ng. ViÖc sö dông lo¹i chÊt keo tô,
liÒu l−îng chÊt keo tô ®ãng vai trß hµng ®Çu quyÕt ®Þnh c¬ chÕ keo tô vµ hiÖu
qu¶ xö lý.
§Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh keo tô, t¨ng tèc ®é sa l¾ng còng nh− tèc ®é
nÐn cña çc h¹t keo, ng−êi ta th−êng dïng bæ sung chÊt trî keo tô, cßn gäi lµ
Polime kÕt b«ng, b¶n chÊt ho¸ häc cña Polime kÕt t¸ch tæng hîp lµ
Poliacryamit vµ copolime cña nã, do kh«ng cã qu¸ tr×nh thuû ph©n t¹o ra H+
nªn Polime kh«ng lµm biÕn ®æi pH cña n−íc. Chóng ®−îc ph©n lµm 3 nhãm:
- 36 -
N (nonionic), C (cationic), A (anionic) cã nh÷ng ®Æc tÝnh vµ øng dông kh¸c

nhau.
TÝnh hiÖu qu¶ cña folime trî keo hiÖu qu¶ ë chç chØ dïng 1 l−îng rÊt nhá
cì vµi phÇn triÖu trong n−íc. Khi ®ã çc h¹t kh«ng tan l¬ löng ®−îc kÕt l¹i
t¸ch thµnh khèi riªng biÖt vµ n−íc ë bªn trong. C¬ chÕ cña sù kÕt t¸ch ë ®©y lµ
theo kiÓu b¾c cÇu qua çc ph©n tö folime, lµm cho çc chïm h¹t kÕt tô l¹i víi
nhau, h×nh thµnh cÆn vµ t¸ch lµm 2 phÇn: phÇn ®ång pha n−íc vµ phÇn di pha
bïn l¾ng xuèng.
Kh¸c víi chÊt keo tô, qu¸ tr×nh lµm trong chØ x¶y ra khi sö dông liÒu l−îng
chÊt trî keo thÝch hîp. NÕu dïng qu¸ d− th× x¶y ra hiÖn t−îng t¸i bÒn hÖ keo,
h¹t keo l¬ löng.
1.4.4. Ph−¬ng ph¸p sinh häc
HiÖn nay ph−¬ng ph¸p sinh häc ®−îc sö dông rÊt phæ biÕn ®Ó xö lý n−íc
th¶i nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ ®èi víi n−íc th¶i dÖt nhuém nãi riªng v× nã lµ
mét ph−¬ng ph¸p kh¸ kinh tÕ, th©n thiÖn víi m«i tr−êng, kh«ng sö dông nhiÒu
hãa chÊt, kh«ng t¹o ra çc kim lo¹i nÆng vµ quan träng h¬n c¶ lµ hiÖu qu¶ xö
lý cña nã rÊt cao. Ph−¬ng ph¸p nµy sö dông ho¹t ®éng sèng cña çc vi sinh vËt
nh»m lµm gi¶m l−îng chÊt h÷u c¬ hßa tan cã trong n−íc th¶i. Çc vi sinh vËt
sö dông çc chÊt h÷u c¬ vµ mét sè chÊt kho¸ng lµm nguån dinh d−ìng vµ sinh
n¨ng l−îng ®Ó duy tr× ho¹t ®éng sèng cña chóng. Vi sinh vËt lµ tªn gäi chung
®Ó chØ tÊt c¶ çc sinh vËt cã kÝch th−íc rÊt nhá bÐ, chØ cã thÓ thÊy ®−îc qua
kÝnh hiÓn vi, kÝch th−íc cña vi sinh vËt ®−îc tÝnh b»ng micromet. Ngoµi ra vi
sinh vËt cßn cã çc ®Æc ®iÓm chung kh¸c nh−: hÊp thô nhiÒu, chuyÓn hãa
nhanh, sinh tr−ëng nhanh, ph¸t triÓn m¹nh, n¨ng lùc thÝch øng m¹nh vµ dÔ
sinh biÕn dÞ, ph©n bè réng, chñng lo¹i nhiÒu [3]. Trong n−íc th¶i dÖt nhuém,
hÖ vi sinh vËt rÊt ®a d¹ng, ®−îc chia thµnh hai nhãm chÝnh: nhãm vi sinh vËt
oxy hãa çc chÊt h÷u c¬ (vi sinh vËt hiÕu khÝ) vµ nhãm vi sinh vËt kÞ khÝ.
Nhãm vi sinh vËt oxy hãa bao gåm:
- 37 -
NÊm mèc
NÊm mèc cã hÖ enzyme rÊt phong phó, v× vËy chóng cã kh¶ n¨ng ph©n hñy
nhiÒu chÊt h÷u c¬ phøc t¹p. NhiÒu lo¹i nÊm mèc cã kh¶ n¨ng ph©n hñy çc
hîp chÊt AOx ph¶i kÓ ®Õn çc loµi thuéc nhãm nÊm môc tr¾ng. NhiÒu loµi
thuéc nÊm nµy, cã kh¶ n¨ng ph©n hñy lignin, clo lignin, lin®ane, DDT, PCB,
benzo(a)pyrenen. NÊm Coelomycetous vµ Stagonospora gigaspora cã kh¶
n¨ng ph©n hñy çc hîp chÊt AOx tíi 68%. Loµi Mortierella isabellina cã kh¶
n¨ng lµm gi¶m ®éc çc chÊt Clo h÷u c¬ trong n−íc th¶i Ýt nhÊt 10 lÇn. Loµi
nÊm sîi tr¾ng Phanerochaete chrysosporium ®−îc sö dông ®Ó xö lý mµu cña
n−íc th¶i nhiÒu nhÊt. Loµi nÊm nµy cã kh¶ n¨ng ph©n hñy hµng lo¹t çc chÊt
h÷u c¬ kÓ c¶ çc chÊt ®éc nh− polychclorynated biphenyl (PCB), DDT vµ
lin®ane, clorin anilin vµ çc hîp chÊt mono, poly-chlorin phenol vµ thËm chÝ
c¶ çc hîp chÊt ®ioxin (pentaclorophenol-PCP). Çc nghiªn cøu cña Mittar ®èi
víi kh¶ n¨ng lµm gi¶m çc nhãm chÊt mµu cña lignin b»ng Phanerochaete
chrysosporium sau 7 ngµy lµ 69% vµ ®ång thêi gi¶m 50% BOD vµ COD cña
n−íc th¶i.
Mét sè lo¹i nÊm mèc th«ng th−êng kh¸c còng cã kh¶ n¨ng oxy hãa hîp
chÊt cã chøa nh©n th¬m nh−: Aspergillus niger ph©n hñy mét sè dÉn suÊt cña
phenol, Fusarium lini, F. solani, Giberella oxy hãa ®−îc mét sè dÉn suÊt cña
steroit, tecpenoit, ankaloit…
Vi khuÈn
Vi khuÈn ®−îc sö dông nhiÕu nhÊt trong xö lý n−íc th¶i vµ kÓ c¶ çc hîp
chÊt mµu, çc chÊt ®éc trong ®ã cã çc lo¹i hãa chÊt rÊt ®éc nh− dÉn xuÊt cña
®ioxin. Vi khuÈn ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt ®Ó oxy hãa çc hîp chÊt chøa vßng
th¬m lµ çc loµi thuéc gièng Pseudomonas. NhiÒu chñng lo¹i cña gièng nµy
tham gia vµo qu¸ tr×nh oxy hãa çc vßng th¬m (®¬n vßng vµ ®a vßng) bÒn
v÷ng, chuyÓn chóng thµnh çc hîp chÊt kÐm bÒn, gi¶m tÝnh ®éc, dÔ dµng bÞ
ph©n hñy bëi çc vi sinh vËt kh¸c. Ngoµi ra rÊt nhiÒu çc lo¹i vi khuÈn kh¸c
- 38 -
còng ®−îc sö dông ®Ó ph©n hñy çc hîp chÊt mµu vµ çc hîp chÊt cã chøa ®¬n
vµ ®a vßng nh©n th¬m nh−: Rhodococus spp, Alcaligenes, Arthrobacter
oxydans…vµ c¶ x¹ khuÈn nh− Nocardia. Nhãm vi khuÈn kþ khÝ còng ®−îc sö
dông phæ biÕn ®Ó xö lý çc chÊt h÷u c¬ phøc t¹p, cã ph©n tö l−îng cao, çc
chÊt h÷u c¬ khã ph©n hñy. Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn nhãm vi khuÈn cè ®Þnh nh−
Haloferax volcanii, Haloferax mediterrani, Haloarcula vallissmortis,
Haloarcula hispanica… §Æc biÖt lµ nhãm vi khuÈn sinh mªtan
(Methanogenes). Nhãm vi khuÈn khö sunphat còng ®−îc sö dông ®Ó ph©n hñy
çc n−íc th¶i cã chøa çc hîp chÊt khã ph©n hñy. [5]
Trong qu¸ tr×nh xö lý n−íc th¶i cã rÊt nhiÒu ®iÒu kiÖn ¶nh h−ëng tíi sù
ph¸t triÓn b×nh th−êng cña hÖ vi sinh vËt, bao gåm:
- Çc chÊt bÈn h÷u c¬ ph¶i ë nång ®é cho phÐp, cã nhiÒu chÊt bÈn trong
n−íc th¶i s¶n xuÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã sÏ ph¸ hñy chÕ ®é ho¹t ®éng
sèng b×nh th−êng cña vi sinh vËt. Çc chÊt ®éc ®ã th−êng cã t¸c dông lµm
hñy ho¹i thµnh phÇn cÊu t¹o cña tÕ bµo.
- Cung cÊp ®ñ l−îng çc nguyªn tè dinh d−ìng cÇn thiÕt cho çc qu¸ tr×nh
sinh hãa diÔn ra b×nh th−êng. ThiÕu çc nguyªn tè dinh d−ìng sÏ k×m h·m
vµ ng¨n c¶n çc qu¸ tr×nh oxy hãa sinh hãa. NÕu thiÕu Nit¬ mét çch l©u
dµi, ngoµi viÖc ng¨n çc qu¸ tr×nh sinh hãa cßn t¹o bïn ho¹t tÝnh khã l¾ng
vµ tr«i theo n−íc khái bÓ l¾ng ®ît 2. NÕu thiÕu Ph«tpho trong n−íc th¶i sÏ
t¹o ra vi sinh vËt d¹ng sîi chØ lµm cho qu¸ tr×nh l¾ng diÔn ra chËm vµ gi¶m
hiÖu suÊt oxy hãa çc chÊt h÷u c¬. Th«ng th−êng tû lÖ nguyªn tè dinh
d−ìng cÇn thiÕt lµ BOD:N:P = 100:5:1.
- 39 -
B¶ng 1.5. Çc yÕu tè dinh d−ìng cÇn thiÕt cho vi sinh vËt ph¸t triÓn
Tªn chÊt C (mg/L) Tªn chÊt C (mg/L)
Axit acrylic 100 Keroxin 500
R−îu amilic 3 Crezol 100
Anilin 100 Lactonitryl 160
Axetatandehit 750 Mì b«i tr¬n 100
Axit benzoic 150 Axit butyric 500
Bnzen 100 §ång 0.4
Vanadi 5 Metacrylamit 300
Vinyl acetate 250 R−îu metylic 200
Vinilinden clorua 1000 Axit monocloacetic 100
Hydroquynon 15 Axen 0.2
Dimetyl fornamit 100 Nekal 100
Di.2.etylhexin S¶n phÈm dÇu 100
Phenyl phophat 100 Niken 1
Axit dicloacetic 100 OP-7;OP-10 10
Dicloxiclohexan 12 Pridin 400
Dietylamin 100 Pirocatesin 100
Dietylenglycol 300 Tributylphotphat 100
Caprolactan 100 Trietylamin 85
Rezorxin 100 Trinitrotoluen 12
Amon rodanua 500 Triphenylphotphat 10
Ch× 1 Amon acetatecacbonat 500
Axit stearic 300 Phenol 1000
Sulfanol 10 Phomandehit 160
Sunphua 20 Clobenzen 10
Antimon Sb 0.1 Toluen 200
- 40 -
- Gi¸ trÞ pH ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh t¹o men trong tÕ bµo vµ qu¸
tr×nh hÊp thô çc chÊt dinh d−ìng vµo tÕ bµo. §èi víi ®a sè vi sinh vËt kho¶ng
gi¸ trÞ pH tèi −u lµ 6,5÷8.
- NhiÖt ®é n−íc th¶i ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn chøc n¨ng ho¹t ®éng cña vi sinh
vËt. §èi víi ®a sè vi sinh vËt, nhiÖt ®é n−íc th¶i trong çc c«ng tr×nh xö lý
kh«ng d−íi 60C vµ kh«ng cao h¬n 370C.
- Dùa vµo ®Æc ®iÓm kh¸c nhau cña çc vi sinh vËt trªn, ng−êi ta còng tiÕn
hµnh çc ph−¬ng ph¸p sinh häc rÊt kh¸c nhau.
1.4.5. Ph−¬ng ph¸p ho¸ häc
Ph−¬ng ph¸p trung hoµ: vÒ nguyªn t¾c n−íc th¶i cÇn ph¶i ®−a pH vÒ 6,5 ÷ 8,5
tr−íc khi th¶i. Trung hoµ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau:
- Trén lÉn n−íc th¶i vµ axÝt hoÆc kiÒm.
- Bæ sung t¸c nh©n ho¸ häc.
- Läc n−íc axÝt qua vËt liÖu cã t¸c dông trung hoµ.
- HÊp thô khÝ axÝt b»ng n−íc th¶i kiÒm hoÆc ng−îc l¹i.
Trong n−íc th¶i DÖt Nhuém vÊn ®Ò trung hoµ còng cÇn ®−îc quan t©m do
tÝnh kiÒm cña n−íc th¶i. Ng−êi ta cã thÓ sö dông axÝt v« c¬ (H2SO 4, HCl),
ph−¬ng ph¸p nµy tiÕn hµnh nhanh, gi¸ thµnh rÎ, tuy nhiªn dÔ g©y ¨n mßn thiÕt
bÞ vµ ®Ó l¹i çc gèc SO42- , Cl- kh«ng cã lîi. Trªn thÕ giíi hiÖn nay kh«ng cho
phÐp sö dông ph−¬ng ph¸p nµy. Trung hoµ b»ng khÝ CO2:
2OH- + CO2 = CO3 2- + H2O
CO32- + CO2 + H 2O = 2HCO3-
Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông l©u t¹i §øc, nã cã −u ®iÓm lµ kh«ng sinh ra
çc gèc SO4 2-, Cl - nh− axÝt v« c¬.
Trung hoµ b»ng khãi lß: ph−¬ng ph¸p nµy còng dùa trªn c¬ së hµm l−îng
CO 2 tån t¹i trong khãi lß. Ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ:
- Gi¸ thµnh rÎ.
- TËn thu ®−îc khãi lß.
- 41 -
- Kh«ng g©y « nhiÔm phô, kh«ng g©y ¨n mßn thiÕt bÞ.

- VËn hµnh ®¬n gi¶n vµ an toµn.
Oxy ho¸ lµ mét ph−¬ng ph¸p ho¸ häc rÊt cÇn thiÕt ®Ó xö lý çc hîp chÊt
®éc h¹i, khã ph©n huû. §©y lµ ph−¬ng ph¸p cã kh¶ n¨ng ph©n huû triÖt ®Ó
nh÷ng chÊt h÷u c¬ cã cÊu tróc bÒn, ®éc tÝnh cao, ch−a bÞ lo¹i bá hoµn toµn bëi
qu¸ tr×nh keo tô vµ kh«ng dÔ bÞ oxy ho¸ bëi çc chÊt oxy ho¸ th«ng th−êng,
còng nh− kh«ng hoÆc Ýt bÞ ph©n huû bëi vi sinh vËt. Do cÊu tróc cña thuèc
nhuém bÒn trong kh«ng khÝ nªn khi khö mµu n−íc th¶i dÖt nhuém b»ng
ph−¬ng ph¸p oxy ho¸ ph¶i sö dông çc t¸c nh©n oxy ho¸ m¹nh .
1.5. Chän c«ng nghÖ xö lý
1.5.1. Quy tr×nh c«ng nghÖ
H×nh 1.6. Quy tr×nh c«ng nghÖ xö lý n−íc th¶i t¹i C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng
1. Sµng ch¾n r¸c 2. BÓ ®iÒu hoµ 3. BÓ ph¶n øng khuÊy trén
4. BÓ ph¶n øng tÜnh 5. BÓ trung hoµ 6. ThiÕt bÞ l¾ng bïn
7. BÓ sinh häc 8. ThiÕt bÞ xö lý bïn.
N−íc th¶i ®−îc th¶i trùc tiÕp tõ ph©n x−ëng nhuém ra hÖ thèng xö lý. §Çu
tiªn qua sµng ch¾n r¸c (1) ®Ó t¸ch çc t¹p chÊt th« nh− cÆn bÈn, x¬ sîi, r¸c.
N−íc th¶i tiÕp tôc qua bÓ ®iÒu hoµ (2) cã t¸c dông æn ®Þnh dßng n−íc tr−íc
khi ®−a vµo thiÕt bÞ ph¶n øng khuÊy trén (3) nh»m thùc hiÖn ph¶n øng Fent¬n.
- 42 -
§Çu tiªn ®−a axÝt vµo nh»m ®−a m«i tr−êng pH=3 ÷ 4, sau ®ã ®−a Fe2+ vµ H2 O2
vµo thiÕt bÞ ph¶n øng. TiÕp ®ã n−íc th¶i ®−îc ®−a vµo thiÕt bÞ ph¶n øng tÜnh
(4) ®Ó cho ph¶n øng x¶y ra hoµn toµn. Qua thiÕt bÞ ph¶n øng Fent¬n ®é mµu
vµ COD cña n−íc th¶i ®−îc xö lý triÖt ®Ó. N−íc th¶i qua bÓ trung hoµ (5) ®−îc
®iÒu chØnh pH cña n−íc vÒ gi¸ trÞ 8 ÷ 9. Sau ®ã ®−îc ®−a sang thiÕt bÞ l¾ng (6)
®Ó t¸ch riªng n−íc vµ bïn. PhÇn bïn ®−îc ®−a vµo thiÕt bÞ xö lý bïn (8), ë ®©y
bïn ®−îc t¸ch ra, cßn n−íc ®−îc tËp trung ®−a trë l¹i bÓ ®iÒu hoµ (2). PhÇn
n−íc tiÕp tôc qua bÓ trung hoµ (2) nh»m æn ®Þnh tr−íc khi qua bÓ sinh häc
hiÕu khÝ (7). Qua bÓ sinh häc hiÕu khÝ (7) n−íc th¶i sÏ th©n thiÖn h¬n víi m«i
tr−êng vµ ®−îc th¶i trùc tiÕp vµo m«i tr−êng chung.
1.5.2. Ph−¬ng ph¸p ho¸ häc Oxy ho¸ Fent¬n
HiÖn nay C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng ch−a cã hÖ thèng xö lý n−íc th¶i nªn
toµn bé n−íc th¶i cña çc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña C«ng ty ®Òu th¶i
trùc tiÕp ra ngoµi m«i tr−êng g©y « nhiÔm nguån n−íc mÆt vµ n−íc ngÇm cña
C«ng ty vµ khu vùc d©n c− xung quanh g©y t¸c h¹i lín cho nguån n−íc ¨n
hµng ngµy, c©y cèi vµ çc ®éng vËt sèng trong n−íc, lµm ¶nh h−ëng ®Õn søc
khoÎ cña ng−êi lao ®éng. Vi ph¹m çc chØ tiªu trong tiªu chuÈn TCVN 5945 –
1995, TCVN quy ®Þnh vÒ n−íc th¶i c«ng nghiÖp. H¬n thÕ n÷a n−íc th¶i dÖt
nhuém lµ ®èi t−îng rÊt khã xö lý v× chóng chøa thuèc nhuém, nh÷ng hîp chÊt
h÷u c¬ rÊt bÒn vÒ mÆt ho¸ häc. N−íc th¶i dÖt nhuém cña C«ng ty DÖt Len
Mïa §«ng cã chøa hai nhãm thuèc nhuém chÝnh lµ thuèc nhuém ph©n t¸n vµ
thuèc nhuém azo. Thuèc nhuém ph©n t¸n lµ çc hîp chÊt Ýt tan, cã thÓ lo¹i bá
t−¬ng ®èi dÔ dµng b»ng ph−¬ng ph¸p keo tô. Tuy nhiªn thuèc nhuém azo sö
dông ë C«ng ty lµ çc hîp chÊt tan tèt vµ rÊt bÒn. V× vËy tiÕn hµnh nghiªn cøu
ph−¬ng ¸n ph©n huû thuèc nhuém azo b»ng ph¶n øng oxy ho¸ t¨ng c−êng lµ
cÇn thiÕt. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ph−¬ng ph¸p Fent¬n lµ hîp lý nhÊt v×
ph−¬ng ph¸p t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn so víi çc ph−¬ng ph¸p oxy ho¸
t¨ng c−êng kh¸c, nªn em ®· lùa chän ph−¬ng ph¸p nµy ®Ó nghiªn cøu, vµ
- 43 -
trong çc lo¹i mµu chän mµu xanh lµm ®èi t−îng nghiªn cøu tr−íc tiªn v× ®iÒu
kiÖn thêi gian.
Trong quy tr×nh c«ng nghÖ em võa nªu ra ë trªn th× ta sÏ tiÕn hµnh ph¶n
øng Fent¬n ë thiÕt bÞ ph¶n øng khuÊy trén (3). Nguyªn t¾c cña ph−¬ng ph¸p
Fent¬n nµy dùa trªn ho¹t ®éng cña gèc tù do OHy . Gèc nµy cã ®é ho¹t ®éng
cao, thÕ oxy ho¸ 2,80 V, chØ ®øng sau Flo (thÕ oxy ho¸ lµ 3,03 V), ph¶n øng
kh«ng chän läc, tèc ®é ph¶n øng rÊt nhanh. Mét sè t¸c nh©n t¹o OHy bao
gåm: - ¤z«n O3 (ozonolysis), Hi®ropeoxit - H2O2
- Tia UV (photolysis), Ozon vµ hi®ropeoxit,
- ¤z«n vµ UV, Hi®ropeoxit vµ UV,
- ¤z«n, hi®ropeoxit vµ UV,
- T¸c nh©n Fent¬n: H2O 2 + Fe2+, UV/TiO2 .
B¶ng 1.6. ThÕ oxy ho¸ cña çc t¸c nh©n oxy ho¸ truyÒn thèng
T¸c nh©n oxy ho¸ ThÕ oxy ho¸ ®iÖn ho¸ EOP t−¬ng ®èi so víi
(EOP), V clorin
Fluorin 3.06 2.25
Gèc hi®roxyl 2.80 2.05
Oxy (nguyªn tö) 2.42 1.78
Ozon 2.08 1.52
Hi®ropeoxit 1.78 1.30
Hypoclorit 1.49 1.10
Clorin 1.36 1.00
Clorin ®ioxit 1.27 0.93
Oxy (ph©n tö) 1.23 0.90
- 44 -
Çc ph−¬ng ph¸p nãi trªn ®· ®−îc thö nghiÖm trªn m« h×nh trong phßng thÝ
nghiÖm vµ mét sè ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc øng dông trong thùc tÕ. C¬ chÕ cña
ph¶n øng oxy ho¸ liªn quan tíi gèc hi®roxyl vµ hi®roperoxyl, çc t¸c nh©n
oxy ho¸ m¹nh, nªn hiÖu qu¶ vµ tèc ®é xö lý rÊt cao. Ho¹t tÝnh cao vµ ®é chän
läc thÊp cña ph¶n øng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph−¬ng ph¸p cã thÓ sö dông ®èi víi
n−íc th¶i cã nång ®é chÊt h÷u c¬ cao. ¦u ®iÓm kh¸c cña ph−¬ng ph¸p oxy
ho¸ lµ t¹o ra Ýt s¶n phÈm phô g©y ®éc h¹i cho m«i tr−êng.
H2 O2/UV
Sù oxy ho¸ n−íc th¶i dÖt nhuém b»ng H2 O2 riªng rÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ c¶
ë m«i tr−êng axit lÉn kiÒm (Olcay, 1996). Khi cã sù t¸c dông cña tia UV,
H2O2 sÏ ®−îc quang ph©n t¹o ra 2 gèc OHy. Çc gèc tù do sinh ra sÏ ph¶n øng
víi çc chÊt h÷u c¬ cã mÆt trong n−íc th¶i. HiÖu qu¶ xö lý trong m«i tr−êng
axit (pH=3÷4) cao h¬n so víi m«i tr−êng kiÒm. §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch lµ do
ë trong m«i tr−êng kiÒm, çc gèc tù do sinh ra l¹i bÞ ph©n huû thµnh oxy ph©n
tö vµ n−íc, chø kh«ng sinh ra gèc hi®roxyl (Galindo, Kalt, 1996). HiÖu qu¶ xö
lý ®¹t gi¸ trÞ cao nhÊt ë mét nång ®é H2O2 nhÊt ®Þnh. Nång ®é hi®ropeoxit qu¸
cao sÏ cã ph¶n øng cña H2O 2 víi çc gèc tù do, lµm gi¶m sè l−îng gèc tù do
trong n−íc th¶i. Nång ®é qu¸ thÊp sÏ dÉn ®Õn sè gèc hi®roxyl ®−îc t¹o ra Ýt,
ph¶n øng diÔn ra chËm vµ kÐm hiÖu qu¶. Bªn c¹nh ®ã pH còng cã ¶nh h−ëng
tíi kh¶ n¨ng t¹o gèc hi®roxyl, ë vïng pH cao cacbonat tan trong n−íc ph¶n
øng lo¹i gèc nªn ®iÒu kiÖn phï hîp lµ pH thÊp. Ph¶n øng d©y chuyÒn cña gèc
tù do cÇn thêi gian ®Ó çc hîp chÊt cã thÓ ph©n huû triÖt ®Ó, ë m«i tr−êng axit,
sù kÕt hîp sö dông H2 O2/UV trong 2h xö lý ®−îc 99% mµu [14]. Georgiou
(2002) ®· c«ng bè 80-82 % TOC cña thuèc nhuém ho¹t tÝnh ®· bÞ ph©n huû
sau kho¶ng thêi gian tõ 1-2 giê. HiÖu suÊt xö lý cña ph−¬ng ph¸p nµy phô
thuéc rÊt nhiÒu vµo nång ®é ban ®Çu cña phÈm nhuém vµ nång ®é chÊt r¾n l¬
löng. Çc hîp chÊt l¬ löng trong n−íc còng cã kh¶ n¨ng hÊp thô tia UV vµ do
- 45 -
®ã lµm gi¶m hiÖu suÊt ph©n huû hi®ropeoxit thµnh gèc hi®roxyl. Nång ®é
thuèc nhuém ban ®Çu cµng cao th× nång ®é gèc sinh ra cµng thÊp.
O3 /H2O2
ViÖc thªm c¶ H2O 2 vµ O3 vµo n−íc th¶i ®Èy m¹nh sù ph©n huû ozon vµ h×nh
thµnh çc gèc hi®roxyl. Tèc ®é cña ph¶n øng phô thuéc vµo m«i tr−êng, trong
m«i tr−êng kiÒm yÕu, ozon ®−îc ph©n huû m¹nh bëi H2O 2. ë pH h¬i kiÒm
(pH = 7) th× hiÖu qu¶ xö lý cao h¬n so víi m«i tr−êng axit. Khi pH t¨ng, mét
l−îng nhá cña H2O 2 sÏ bÞ ph©n ly thµnh HO2-, ion nµy ph©n huû ozon m¹nh
h¬n OH -. Vµ nh− vËy, sù ph©n huû ozon sÏ t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng cña gi¸
trÞ pH, ph¶n øng nµy phô thuéc rÊt m¹nh vµo pH. Víi pH cao cã ¶nh h−ëng tèt
tíi ph¶n øng ph©n huû ozon, nh−ng mét phÇn H2O2 ph¶n øng víi xót lµm gi¶m
l−îng gèc hi®roxyl h×nh thµnh tõ H2 O2 . Tuy nhiªn nhiÒu t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh
pH lín h¬n 10 lµ m«i tr−êng phï hîp cho ph−¬ng ph¸p nµy [8]. Qu¸ tr×nh øc
chÕ sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt bëi çc t¸c nh©n H2 O 2/O3 phô thuéc vµo tû lÖ
khèi l−îng H2O 2 vµ O 3. Tuú thuéc vµo chñng lo¹i thuèc nhuém, tû lÖ nµy dao
®éng trong kho¶ng 0,3÷0,6. Khi kÕt hîp sö dông 2 cm3 H2O2 vµ 100÷200
mg/dm3 O 3 th× cã kho¶ng 20% çc vi sinh vËt sÏ bÞ øc chÕ sù ph¸t triÓn [8].
O3 / H2O2 /UV
Thªm H 2O2 vµo O 3/UV sÏ ®Èy nhanh sù ph©n huû ozon, lµm t¨ng sè l−îng
çc gèc tù do hi®roxyl ®−îc sinh ra. Sù kÕt hîp cña ba t¸c nh©n O 3/ H2O2 /UV
lµ ph−¬ng ph¸p xö lý mµu hiÖu qu¶ nhÊt. Víi n−íc th¶i nhuém polyeste,
axetat th× cã tíi 99% COD ®−îc xö lý sau 90 phót ph¶n øng [10].
H2 O2/Fe 2+
Nh÷ng ph−¬ng ph¸p oxy ho¸ ë trªn nh×n chung cã hiÖu qu¶ xö lý mµu kh¸
tèt, tuy nhiªn gi¸ thµnh chi phÝ kh¸ cao, khã ¸p dông ë ViÖt Nam - mét quèc
gia cßn h¹n hÑp vÒ tµi chÝnh, vµ çc c¬ së dÖt nhuém cßn nhá lÎ, quy m« phæ
- 46 -
biÕn vÉn lµ lµng nghÒ. Cã mét ph−¬ng thøc t¹o ra gèc tù do hi®roxyl víi chi
phÝ thÊp h¬n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn lµng nghÒ, ®ã lµ ph¶n øng kÕt hîp gi÷a
H2O2 vµ Fe2+ (ph¶n øng Fenton).
Qu¸ tr×nh oxy ho¸ sÏ bÎ g·y çc liªn kÕt nèi ®«i liªn hîp cña çc nhãm
mang mµu trong ph©n tö thuèc nhuém nh− liªn kÕt azo – N = N – cña thuèc
nhuém axit vµ trùc tiÕp lµm mÊt mµu hoµn toµn cña n−íc th¶i. Trong nh÷ng
ph−¬ng thøc t¹o ra OH. nãi trªn ph¶n øng gi÷a H2O2 vµ Fe2+ ®−îc chó ý do cã
çc −u ®iÓm lµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ, sö dông ho¸ chÊt phæ biÕn, chi
phÝ thÊp, hiÖu qu¶ xö lý cao.
B¶ng 1.7. So s¸nh çc hÖ ph¶n øng t¹o gèc OH.
T¸c nh©n ¦u ®iÓm Nh−îc ®iÓm.
H2O2+ - L−îng d− lµ nguån « nhiÔm

- Quy tr×nh thiÕt bÞ ®¬n gi¶n.
Fe2+/Fe/Fe 3+ kim lo¹i.
- Ho¸ chÊt rÎ phæ biÕn.
- HiÖu qu¶ ph©n huû cao.
- KÝch cì h¹t xóc t¸c bÐ ®ßi

- Tèc ®é t−¬ng ®èi cao nÕu sö
hái mét qu¸ tr×nh ly t©m hay
TiO2/UV dông ®−îc phÇn lín diÖn tÝch bÒ
c«ng nghÖ läc vi l−îng kh¸
mÆt.
tèn kÐm.
- ChØ cÇn mét l−îng nhá còng cho

hiÖu qu¶ xö lý cao.
- Kho¸ng ho¸ hoµn toµn l−îng lín

chÊt h÷u c¬.
- Kh¶ n¨ng t¸i sinh xóc t¸c.
H2O2/UV - Kh¶ n¨ng t¹o gèc ho¹t ®éng lµ - Chi phÝ tèn kÐm.
- 47 -
rÊt lín, mét phÇn tö H2O 2 t¹o hai - C−êng ®é chiÕu UV ph¶i
gèc OH . chän läc.
- Tèc ®é oxy ho¸ chÊt «

- Kh«ng t¹o cÆn .
nhiÔm kh«ng cao.
O3/UV - Kh¶ n¨ng ph¶n øng cao. - Gi¸ thµnh cao.
- Lo¹i trõ ®ång thêi c¶ chÊt h÷u c¬ - Sù hoµ tan cña O3 thÊp vµ
vµ vi trïng. thêi gian tån t¹i ng¾n.
H2 O2 cã thÕ oxy ho¸ t−¬ng ®èi thÊp 1,78 V. Trong m«i tr−êng axit, H2 O2
thÓ hiÖn tÝnh oxy ho¸, cßn trong m«i tr−êng kiÒm nã thÓ hiÖn tÝnh khö:
Trong m«i tr−êng axit: 2H+ + H2O2 + 2e Æ 2H 2O
Trong m«i tr−êng kiÒm: 2OH- + H2O2 - 2e Æ 2H 2 O + O2
Ph¶n øng Fenton cã hiÖu qu¶ cao ë ®iÒu kiÖn pH=2 ÷ 5, tû lÖ sè mol
H2O2 /Fe2+ xÊp xØ lµ 1/1. ë nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, çc gèc tù do ®−îc sinh
ra theo çc ph¶n øng sau:
H2O 2 + Fe2+ = Fe3+ + OH - + OHy
Khi ®−îc h×nh thµnh, Fe3+ cã thÓ ph¶n øng víi H2O2 t¹o thµnh gèc HO 2y:
Fe3+ + H2O2 = Fe2+ + H+ + HO2y
Khi ®ã Fe3+ ®ãng vai trß xóc t¸c trong ph¶n øng ph©n huû H2O 2.
Trong dung dÞch cña H 2O 2 vµ Fe2+, çc chÊt h÷u c¬ bÞ oxy ho¸ theo mét
chuçi çc ph¶n øng, ë ®ã t¸c nh©n oxy ho¸ chÝnh lµ OHy :
OHy + RH = H2O + Ry
Ry + H 2O2 = ROH + OHy
- 48 -
OHy sinh ra còng ph©n huû H 2O2 t¹o thµnh gèc tù do HO 2y theo ph−¬ng tr×nh:
OHy + H2O2 = H2O + HO2 y
Qu¸ tr×nh xö lý kÕt thóc b»ng çc ph¶n øng gi÷a çc gèc tù do:
OHy + OHy = H 2 O2
OHy + HO2 y = H 2O + O2
HO2y + HO 2y = H2O2 + O2
Gèc Ry vµ RO 2y còng kÕt hîp l¹i theo çc ph−¬ng tr×nh:
Ry + RO2y = ROOR
RO2y + RO2y = ROOR + O2
ë nhiÖt ®é thÊp, ®Ó ph¶n øng diÔn ra nhanh, cÇn ph¶i cã mét l−îng lín
muèi s¾t. Khi ®ã, qu¸ tr×nh kÕt tña thuèc nhuém bëi muèi s¾t diÔn ra ®ång
thêi víi qu¸ tr×nh gèc tù do OHy oxy ho¸ thuèc nhuém. NÕu ph¶n øng diÔn ra
ë nhiÖt ®é cao h¬n, ë kho¶ng 950 C, th× l−îng muèi s¾t chØ cÇn vµi mg/L, v× thÕ
cÆn sau xö lý lµ kh«ng ®¸ng kÓ.
Tuy nhiªn ë nhiÖt ®é th−êng nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p lµ vÊn ®Ò khã
thu håi s¾t- t¸c nh©n g©y « nhiÔm thø cÊp, v× vËy çc nhµ nghiªn cøu ®·
chuyÓn sang sö dông xóc t¸c dÞ thÓ nh− zeolit Fe- ZSM 5 hoÆc mµng g¾n cè
®Þnh Fe 2+- nafion/ Fe 2+ cã thÓ ho¹t ®éng trong m«i tr−êng trung tÝnh pH = 7.
Nh÷ng kiÓu xóc t¸c dÞ thÓ nh− vËy t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thu håi xóc t¸c ®Ó t¸i
sö dông chóng vµ ®Æc biÖt kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng.
- 49 -
Ch−¬ng 2- C¥ Së Lý THUYÕT CñA QUY HO¹CH HO¸

THùC NGHIÖM
2.1. Giíi thiÖu chung

Trong nghiªn cøu thùc nghiÖm ho¸ häc vµ c«ng nghÖ ho¸ häc, cÇn x¸c ®Þnh
®iÒu kiÖn tèi −u cña qu¸ tr×nh, thµnh phÇn tèi −u cña hçn hîp…dùa vµo sù
t−¬ng quan gi÷a çc hÖ sè cña ph−¬ng tr×nh håi quy.
Chän kÕ ho¹ch thùc nghiÖm dùa vµo néi dung nghiªn cøu vµ ®Æc tÝnh cña
®èi t−îng. ViÖc nghiªn cøu th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo tõng giai ®o¹n. KÕt
qu¶ thu ®−îc ë mçi giai ®o¹n c¨n cø cho ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tiÕp theo.
Quy ho¹ch ho¸ thùc nghiÖm cho phÐp thay ®æi ®ång thêi tÊt c¶ çc yÕu tè
®éc lËp ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh, vµ cho phÐp ®¸nh gi¸ vÒ l−îng çc hiÖu øng
c¬ b¶n, çc hiÖu øng t−¬ng hç víi sè lÇn thÝ nghiÖm Ýt h¬n nhiÒu, song sai sè
nhá h¬n so víi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cæ ®iÓn.
§Ó x¸c lËp m« t¶ thèng kª mét ®èi t−îng cô thÓ, cÇn thùc hiÖn çc b−íc sau:
x¸c ®Þnh çc th«ng sè cña m« h×nh m« t¶ hÖ, kiÓm tra tÝnh t−¬ng hîp m« t¶ ®ã
vµ c¶i tiÕn nÕu cÇn.
2.1.1. X¸c ®Þnh hÖ
Sè çc yÕu tè ®éc lËp tèi ®a ¶nh h−ëng lªn hÖ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
F = F ®k + Fh
F ®k: bËc tù do ®iÒu khiÓn
F h: bËc tù do h×nh häc cña hÖ
Tuú theo yªu cÇu nghiªn cøu ta chØ cÇn chän k yÕu tè (k ≤ F) ¶nh h−ëng lªn
hµm môc tiªu y nµo ®ã hoÆc nhiÒu hµm môc tiªu. ViÖc lùa chän nµy cÇn c¨n
cø vµo çc yÕu tè sau:
- §Æc ®iÓm cña hÖ cÇn nghiªn cøu: ë ®©y ta cÇn ph¶i t×m xem nh÷ng yÕu tè
nµo ¶nh h−ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tíi hÖ mµ ta nghiªn cøu råi liÖt kª
chóng ra.
- 50 -
- §Æc ®iÓm thiÕt bÞ sö dông khi nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm: ë ®©y chñ yÕu lµ
çc yÕu tè ®Æc tr−ng cho tÝnh chÊt h×nh häc cña thiÕt bÞ, lo¹i thiÕt bÞ.
- Nh÷ng ®Æc ®iÓm g©y ra bëi qu¸ tr×nh: gåm çc yÕu tè cã ¶nh h−ëng ®Æc biÖt
®Õn hiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh hoÆc ®Õn çc yÕu tè môc tiªu mµ ta ®ang cÇn
nghiªn cøu.
Nh− vËy, sau khi liÖt kª ®−îc tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng trªn ta míi chän
ra mét sè çc yÕu tè quan träng nhÊt nh−ng cÇn chó ý lµ çc yÕu tè nµy ph¶i
®éc lËp víi nhau.
2.1.2. X¸c ®Þnh cÊu tróc cña hÖ
HÖ chØ lµ mét hép ®en (mét phÇn tö mµ chñ thÓ kh«ng biÕt râ cÊu tróc vµ tÝnh
chÊt bªn trong).
Do ®èi t−îng nghiªn cøu cña quy ho¹ch thùc nghiÖm th−êng dïng lµ nh÷ng
hÖ phøc t¹p, víi c¬ chÕ ch−a ®−îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ qua çc m« h×nh lý thuyÕt,
nªn cã thÓ h×nh dung chóng nh− “hép ®en” trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn gåm çc
tÝn hiÖu ®Çu vµo vµ ®Çu ra. [7]
X, Z, E: tÝn hiÖu ®Çu vµo.

Y: tÝn hiÖu ®Çu ra.
Çc tÝn hiÖu ®Çu vµo ®−îc chia thµnh çc nhãm:
- Çc biÕn kiÓm tra ®−îc vµ ®iÒu khiÓn ®−îc, mµ ng−êi nghiªn cøu cã thÓ ®iÒu
chØnh theo dù ®Þnh, biÓu diÔn b»ng vÐct¬: X = [x1, x2, …, x n] th−êng lµ çc
biÕn thay ®æi theo thêi gian mét çch ®¬n ®iÖu.
- 51 -
- Çc biÕn kiÓm tra ®−îc, nh−ng kh«ng ®iÒu khiÓn ®−îc, biÓu diÔn b»ng vÐct¬:
Z = [z1, z 2, …, zk] lµ çc biÕn ngÉu nhiªn, cã tÝnh hÖ thèng nµo ®ã.
- Çc biÕn kh«ng kiÓm tra vµ kh«ng ®iÒu khiÓn ®−îc, biÓu diÔn b»ng vÐct¬: E
= [e1, e 2, …, ef] thuéc lo¹i ngÉu nhiªn, th−êng ®−îc gäi lµ “nhiÔu” trong çc
thùc nghiÖm.
Hµm môc tiªu Y = [y1, y2, …, yh] gåm çc chØ tiªu ®Çu ra dïng ®Ó ®¸nh gi¸
®èi t−îng nghiªn cøu, nã phô thuéc vµo çc th«ng sè ¶nh h−ëng.
2.1.3. X¸c ®Þnh hµm to¸n m« t¶ hÖ
Hµm to¸n m« t¶ hÖ cã d¹ng y= ϕ(xj) lµ hµm nhiÒu biÕn (j=1 ÷ k). ViÖc chän
biÕn ra y dùa trªn c¬ së: [7]
- KÕt qu¶ quan s¸t ë nh÷ng ®¹i l−îng ra y1 , ……,yq lµ nh÷ng ®¹i l−îng ngÉu
nhiªn cã ph©n bè chuÈn ®éc lËp.
- Hµm môc tiªu cã thÓ lµ nh÷ng chØ tiªu c«ng nghÖ hay chØ tiªu kinh tÕ kü
thuËt…
- KÕt qu¶ cña hµm môc tiªu (th«ng sè tèi −u) ph¶i tËp trung cao nghÜa lµ khi
lÆp l¹i nhiÒu lÇn cïng mét thÝ nghiÖm th× gi¸ trÞ thu ®−îc kh«ng sai lÖch lín.
Hµm nhiÒu biÕn nµy cã thÓ khai triÓn thµnh chuçi Taylor vµ cã d¹ng tæng
qu¸t:
k k k
yq = β 0 + ∑ β j xj + ∑ β ju x j xu + ∑β jj x j + ...
2
j =1 j ,u =1 j =1
j ≠u
y: hµm håi quy lý thuyÕt víi q chØ tiªu.

β 0: hÖ sè tù do. β uj : hÖ sè t−¬ng hç kÐp.
β j: hÖ sè tuyÕn tÝnh. β jj: hÖ sè b×nh ph−¬ng.
Muèn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c çc hÖ sè th× sè thÝ nghiÖm N ph¶i tiÕn tíi v« cïng.
Trong thùc tÕ, quy ho¹ch thùc nghiÖm chØ thiÕt lËp m« h×nh thèng kª víi sè N
h÷u h¹n vµ hµm håi quy thùc nghiÖm cã d¹ng:
- 52 -
∧ k k k
yq = b0 + ∑ bj xj + ∑ bju x j xu + ∑ b jj x j + ...
2
j =1 j ,u = 1 j =1
j≠ u
Th−êng b−íc ban ®Çu chän hµm víi b−íc mét hoÆc hai cã thÓ c¶ b−íc ba,
tøc lµ víi çc thµnh phÇn tuyÕn tÝnh (chØ x¸c ®Þnh xem hµm to¸n phô thuéc
vµo nh÷ng yÕu tè nµo, ch−a biÕt ®−îc vïng tèi −u). NÕu kh¼ng ®Þnh lµ vïng tèi
−u cÇn cã thµnh phÇn thø t− tøc lµ thµnh phÇn çc bjj, víi thµnh phÇn bËc cao
h¬n th−êng kh«ng cÇn thiÕt v× m« t¶ thèng kª chØ m« t¶ bøc tranh thùc nghiÖm
(tøc x¸c ®Þnh chÕ ®é tèi −u) chø kh«ng m« t¶ b¶n chÊt hÖ.
2.1.4. X¸c ®Þnh çc th«ng sè cña m« h×nh thèng kª
X¸c ®Þnh çc hÖ sè cña ph−¬ng tr×nh håi quy ph¶i dïng thùc nghiÖm. Sè
thùc nghiÖm ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng sè tham sè cña m« h×nh N ≥ l (gi¸ trÞ
b»ng khi b·o hoµ), trong ®ã l lµ sè tham sè cña m« h×nh.
Theo ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu, nghÜa lµ tæng sai sè b×nh ph−¬ng
cña hµm thùc nghiÖm vµ lý thuyÕt ph¶i bÐ nhÊt:
N ∧ 2
⎛ ⎞
Φ = ∑ ⎜ yi − y i ⎟
⎝ ⎠
→ min
i =1
∧
yi : gi¸ trÞ tÝnh tõ hµm håi quy lý thuyÕt.
N k k k
Φ = ∑[y −(b +∑ i 0 bj xj + ∑ bju x j xu + ∑b jj x j + ...)] → min
2 2
i =1 j=1 j ,u = 1 j =1
j≠ u
Tøc lµ ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn:

∂Φ
= 0 víi j = 0, k
∂b j
∂Φ
= 0 víi u, j = 0, k , u≠j
∂ buj
∂Φ
= 0 víi j = 1, k
∂ b jj
- 53 -
HÖ trªn sÏ h×nh thµnh hÖ ph−¬ng tr×nh chuÈn.

C¨n cø trªn hÖ ph−¬ng tr×nh chuÈn sÏ x¸c ®Þnh ®−îc çc hÖ sè b.
ViÕt d−íi d¹ng ma trËn: X*X*B = X*Y
B = [X*X] −1
*X*Y
X: ma trËn çc yÕu tè thùc nghiÖm ®éc lËp (biÕn sè)
x: biÕn m· ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau
zj − zoj
xj = ( j = 1, 2, …, k)
∆z j
zj : gi¸ trÞ thùc cña biÕn xj.
o
z j : gi¸ trÞ trung b×nh cña kho¶ng biÕn ®æi ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
zj + zj
max min
z =
o
j
2
zj − z j
max min
∆zj =
2
§iÓm cã to¹ ®é (z 1o, z2o, …, zko ) gäi lµ t©m kÕ ho¹ch, cßn gäi lµ møc c¬ b¶n.
∆z j : lµ ®¬n vÞ thay ®æi hay kho¶ng thay ®æi theo trôc z j.
Tõ hÖ to¹ ®é (z 1, z2 , …, zk ) ta chuyÓn sang hÖ to¹ ®é kh«ng thø nguyªn míi
(x1, x2, …, xk) nhê biÓu thøc biÕn ®æi lµ:
zj − zoj
xj = ( j = 1, 2, …, k)
∆z j
Trong hÖ kh«ng thø nguyªn to¹ ®é møc trªn lµ +1, to¹ ®é møc d−íi lµ -1, to¹
®é t©m kÕ ho¹ch b»ng 0 vµ trïng víi gèc to¹ ®é.
2.1.5. C¬ së chän t©m thÝ nghiÖm
Tr−íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh ph¹m vi biÕn thiªn trong cña çc yÕu tè trong vïng
l©n cËn nhê th«ng tin tõ tµi liÖu vµ thùc nghiÖm. Sau ®ã sÏ chän ®−îc møc c¬
b¶n cña tõng yÕu tè (tøc lµ to¹ ®é ®iÓm M) vµ ph¹m vi thay ®æi cña nã. §iÓm
- 54 -
M ®−îc coi lµ møc c¬ së (møc trung b×nh, møc kh«ng). Sau khi cã møc c¬ së
tiÕp tôc chän çc møc ®èi xøng (víi ®iÓm M) ®Ó tiÕn hµnh thùc nghiÖm.
H×nh d−íi ®©y biÓu diÔn kho¶ng biÕn thiªn hai yÕu tè x1 vµ x2 x¸c ®Þnh b»ng
h×nh ch÷ nhËt ABCD cña kho¶ng x¸c ®Þnh çc yÕu tè. Kh«ng gian çc yÕu tè
¶nh h−ëng trïng víi mÆt ph¼ng x1Ox2.
øng víi tõng ®iÓm cña kho¶ng x¸c ®Þnh çc yÕu tè th× cã mét ®iÓm trong bÒ
mÆt tèi −u. Víi trôc to¹ ®é d−íi ®©y mÆt tèi −u n»m trong ph¹m vi ABCD.
Sau khi chän møc c¬ së cña tõng yÕu tè, ta chän møc biÕn thiªn cña
chóng. Sè l−îng møc phô thuéc vµo sè thÝ nghiÖm vµ ph¶i chän thÕ nµo ®Ó t×m
®−îc hÖ sè ph−¬ng tr×nh håi quy vµ x¸c ®Þnh ®−îc sù t−¬ng thÝch cña m« h×nh
®ã. Trong m« h×nh tuyÕn tÝnh, sè møc biÕn thiªn th−êng lÊy lµ 2. Hai møc ®ã
chän ®èi xøng nhau qua møc c¬ së, th−êng ®−îc gäi lµ møc trªn, møc d−íi.
Kho¶ng çch tõ møc c¬ së ®Õn møc trªn hoÆc møc d−íi gäi lµ kho¶ng biÕn
thiªn cña çc yÕu tè. Kho¶ng biÕn thiªn ph¶i ®¶m b¶o giíi h¹n cÇn thiÕt kh«ng
nhá h¬n ®é sai lÖch cho phÐp. Khi nghiªn cøu çc hiÖn t−îng, qu¸ tr×nh cã ®é
chÝnh x¸c cao cÇn chän kho¶ng biÕn thiªn hÑp. Kho¶ng biÕn thiªn hÑp cña çc
yÕu tè kh«ng ®−îc lín h¬n 10% kho¶ng x¸c ®Þnh cña yÕu tè ®ã. Víi kho¶ng
biÕn thiªn trung b×nh th× ®é lín cña nã trong kho¶ng 30%.
Ma trËn X* lµ ma trËn chuyÓn vÞ cña X
X = (Xij ) víi i = 1 ÷ N vµ j = 1 ÷ k
- 55 -
Ma trËn X*X gäi lµ ma trËn t−¬ng quan (nªu lªn t−¬ng quan biÕn vµ hµm håi
quy).
2.1.6. KiÓm tra tÝnh cã nghÜa cña hÖ sè håi quy
Sau khi x¸c ®Þnh çc hÖ sè b cña ph−¬ng tr×nh håi quy theo N thÝ nghiÖm,
ph¶i kiÓm tra tÝnh cã nghÜa cña hÖ sè håi quy nhê chuÈn sè Student tb (xem sù
j
¶nh h−ëng cña biÕn lªn hµm cã thùc kh«ng).

Theo tiªu chuÈn Student ta cã:
bj
tb j =
Sb j
2
Sll
Sb ®é lÖch tiªu chuÈn cña hÖ sè bj , ®−îc tÝnh nh− sau: S b j = N
∑
j
2
x ij
i= 1
2
S ll : lµ ph−¬ng sai lÆp ®−îc tÝnh theo c«ng thøc
2
1 m⎛ −o⎞
S =
2
ll ∑ oi y ⎟⎟
⎜
m − 1 i=1 ⎜⎝
y −
⎠
yoi lµ gi¸ trÞ hµm môc tiªu ë thùc nghiÖm i t¹i t©m kÕ ho¹ch.
y0 lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña m thùc nghiÖm t¹i t©m kÕ ho¹ch
m
1
y =
0
m
∑y 0i
i =1
∑x 2
ji : tæng çc sè h¹ng b×nh ph−¬ng cña vÐct¬ cét x i cña ma trËn thùc
i =1
nghiÖm.
m: sè thùc nghiÖm ph¶i lÆp t¹i t©m kÕ ho¹ch.
Tra b¶ng tiªu chuÈn Student øng víi møc ý nghÜa p vµ bËc tù do lÆp f2 = m-1
vµ th−êng chän p = 0,05 ÷ 0,01.
NÕu tb ≥ tp(f2 ) th× b tån t¹i víi møc ý nghÜa t−¬ng øng nh− ta mong muèn.
NÕu kh«ng, b sÏ kh«ng tån t¹i vµ ta lo¹i bá b khái ph−¬ng tr×nh håi quy.
- 56 -
NÕu X trùc giao (tøc lµ tÝch v« h−íng cña mäi vÐct¬ cét lµ b»ng 0) th× khi
bá b ta vÉn dïng ph−¬ng tr×nh håi quy ®· t×m.
NÕu X kh«ng trùc giao, ph¶i tÝnh to¸n l¹i tÊt c¶ hÖ sè b kh¸c.
2.1.7. KiÓm tra tÝnh t−¬ng hîp cña m« h×nh thèng kª
Dïng tiªu chuÈn Fisher:
2
S du
F = 2
S ll
Ph−¬ng sai d−:
N ∧ 2
⎛ ⎞
∑ −
⎜ yi Yi ⎟
=1 ⎝ ⎠
S du = i
2
N −l
l: sè hÖ sè cã nghÜa trong ph−¬ng tr×nh håi quy
f 1= N-l lµ bËc tù do cña ph−¬ng sai d−.
f 2= m-1 lµ sè bËc tù do cña ph−¬ng sai lÆp.
Tra b¶ng gi¸ trÞ Fp, f1, f2 nÕu F< Fp, f1, f2 th× m« h×nh t−¬ng hîp.
2.2. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ho¸ tuyÕn tÝnh bËc 1 vµ bËc 2
2.2.1. Quy ho¹ch tuyÕn tÝnh bËc 1
Quy ho¹ch thÝ nghiÖm toµn phÇn ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè cña çc
ph−¬ng tr×nh håi quy sau:
D¹ng tuyÕn tÝnh kh«ng cã hÖ sè t−¬ng quan:
k
y
( j)
= b0( j ) + ∑ bi( j ) xi víi j= 1,2… [7]
i =1
D¹ng tuyÕn tÝnh cã hÖ sè t−¬ng quan:

k k− 1 k
y = b0 + ∑ bi xi + ∑ ∑ bil xi xl víi j=1,2,… [7]
(j)
( j) ( j) ( j)
i 1 i 1 1
= = l =i +
Mét sè tÝnh chÊt cña ma trËn toµn phÇn:
- TÝnh chÊt ®èi xøng qua t©m thùc nghiÖm: tæng ®¹i sè çc thµnh phÇn vÐct¬
cét cña mçi yÕu tè ¶nh h−ëng b»ng 0, tøc lµ:
- 57 -
N
∑x ij
=0
j =1
i: thø tù yÕu tè
j: thø tù thÝ nghiÖm
N: sè l−îng thÝ nghiÖm
- TÝnh chÊt vÒ ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn hãa: tæng b×nh ph−¬ng çc thµnh phÇn
vÐct¬ b»ng tæng sè thÝ nghiÖm.
N
∑x 2
ij
=N
j=1
- TÝnh chÊt hçn hîp cña cét: tÝnh trùc giao cña ma trËn thÝ nghiÖm ®−îc thÓ
hiÖn ë tÝnh chÊt sau:
N
∑x × x ij kj
= 0 i≠k; k= 1,2,…,m
j =1
- TÝnh chÊt bÊt biÕn quay: nh÷ng ®iÓm trong ma trËn thùc nghiÖm ®−îc chän
sao cho gi¸ trÞ th«ng sè tèi −u trong çc ®iÓm n»m trªn kho¶ng çch ®Õn t©m
thùc nghiÖm cã ph−¬ng sai gièng nhau.
Trong quy ho¹ch thÝ nghiÖm toµn phÇn ®èi víi k nh©n tè ®· chuÈn hãa
(j=1,…,k), mçi thÝ nghiÖm t−¬ng øng víi mét dßng cña ma trËn thÝ nghiÖm X
lµ mét chØnh hîp lÆp k cña 2 sè +1 vµ -1, kÌm theo mét sè +1 ®øng tr−íc nÕu
cã nh©n tè gi¶. Do ®ã, mçi ph−¬ng ¸n thÝ nghiÖm ®Òu gåm N=2k thÝ nghiÖm,
t−¬ng øng víi ®ñ 2 k chØnh hîp lÆp chËp 2 sè +1 vµ -1.
Quy ho¹ch thùc nghiÖm toµn phÇn d¹ng 2k lµ mét quy ho¹ch thÝ nghiÖm
trùc giao cÊp 1 v× râ rµng lµ 2 cét bÊt kú cña X trùc giao víi nhau vµ
N
∑x 2
ij
= (∀j ) . Cø thªm mét nh©n tè (k t¨ng thªm mét ®¬n vÞ) th× sè thÝ
j =1 N
nghiÖm t¨ng gÊp ®«i, mçi thÝ nghiÖm cò sÏ sinh ra 2 thÝ nghiÖm míi b»ng
çch cho nh©n tè míi thªm vµo, lÊy 2 gi¸ trÞ ®èi nhau cßn çc nh©n tè cò th×
gi÷ nguyªn gi¸ trÞ cò.
- 58 -
Do çch x©y dùng ma trËn thÝ nghiÖm X cña quy ho¹ch thùc nghiÖm toµn
phÇn d¹ng 2k nh− vËy nªn kh«ng nh÷ng 2 cét bÊt kú cña X trùc giao víi nhau
mµ tÝch hoÆc th−¬ng cña mét nhãm cét bÊt kú cña X còng trùc giao víi tÝch
hoÆc th−¬ng cña mét nhãm cét bÊt kú kh¸c cña X.
§Æc ®iÓm ®ã cña X khuyÕn khÝch ta dïng quy ho¹ch thùc nghiÖm toµn phÇn
d¹ng 2k ®Ó nhËn d¹ng kh«ng nh÷ng m« h×nh thèng kª tuyÕn tÝnh k biÕn mµ
cßn ®Ó nhËn d¹ng çc m« h×nh thèng kª cã d¹ng hÖ sè t−¬ng quan.
¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch thùc nghiÖm toµn phÇn:
- So víi ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm cæ ®iÓn (thÝ nghiÖm theo tõng yÕu tè),
ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm toµn phÇn gi¶m rÊt nhiÒu sè lÇn thÝ nghiÖm.
- Do cã tÝnh trùc giao nªn tÝnh to¸n ®¬n gi¶n.
- TÊt c¶ çc hÖ sè håi quy ®−îc x¸c ®Þnh víi ph−¬ng sai bÐ nhÊt vµ nh− nhau.
- Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm toµn phÇn cã kh¶ n¨ng x©y dùng m« h×nh tuyÕn
tÝnh vµ kh«ng tuyÕn tÝnh bao gåm tÊt c¶ nh÷ng thµnh phÇn t−¬ng hç, çc yÕu
tè.
- Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm toµn phÇn cã kh¶ n¨ng thiÕt lËp mèi quan hÖ ®éc
lËp ®èi víi nhau gi÷a çc yÕu tè. Nhê ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh ¶nh h−ëng cña tõng
yÕu tè ®èi víi th«ng sè tèi −u. Ngoµi ra, nÕu ®−a thªm mét yÕu tè míi hoÆc
lo¹i bá mét vµi yÕu tè cò trong m« h×nh, th× vÉn kh«ng thay ®æi çc hÖ sè
tr−íc çc yÕu tè cßn l¹i.
Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm toµn phÇn lµ sè l−îng thÝ nghiÖm
t¨ng nhanh khi t¨ng thªm mét yÕu tè, do ®ã nã chØ ®¸p øng ë sè l−îng yÕu tè
kh«ng lín l¾m (<10).
2.2.2. Quy ho¹ch tuyÕn tÝnh bËc mét hai møc tèi −u riªng phÇn
NÕu ph−¬ng tr×nh thu ®−îc cã thÓ h¹n chÕ gÇn ®óng trong ph¹m vi tuyÕn tÝnh
th× sè thùc nghiÖm cã thÓ gi¶m ®i rÊt nhiÒu khi dïng kÕ ho¹ch thùc nghiÖm
riªng phÇn.
- 59 -
Gi¶ thiÕt r»ng tån t¹i quan hÖ gÇn ®óng tuyÕn tÝnh ë ph¹m vi nµo ®ã cña m«
h×nh, th× bÒ mÆt biÓu diÔn cña m« h×nh ba biÕn cã d¹ng:
Y= b0 + b1 x1 + b2x2 + b3x3
Sè thÝ nghiÖm cÇn thiÕt ph¶i b»ng hay lín h¬n so víi sè hÖ sè. Nªn ®Ó gi¶i
bµi to¸n nµy, cÇn ph¶i lµm Ýt nhÊt bèn thÝ nghiÖm, nÕu trong kÕ ho¹ch 22 (ta
dïng cét x1x2 lµ x3.
NghiÖm X0 X1 X2 X1X2
1 +1 -1 -1 +1
2 +1 +1 -1 -1
3 +1 -1 +1 -1
4 +1 +1 +1 +1
CÇn chó ý r»ng khi lµm thùc nghiÖm theo kÕ ho¹ch riªng phÇn sè thùc
nghiÖm chØ lµ: N= 2 k-n.
Trong ®ã n- sè quan hÖ ph¸t sinh, b»ng chÝnh sè biÕn ®−îc thay thÕ.
Râ rµng lµ sè thÝ nghiÖm gi¶m ®i mét nöa. V× vËy kÕ ho¹ch 2k-1 cßn cã tªn
lµ kÕ ho¹ch b¸n phÇn.
Trªn thùc tÕ th−êng kh«ng ph¶i lµ çc hÖ sè t−¬ng hç ®Òu b»ng kh«ng, tuy
nhiªn cã c¬ së ®Ó nãi r»ng mét sè trong ®ã th−êng rÊt nhá so víi çc hÖ sè
tuyÕn tÝnh. NÕu hÖ sè håi quy khi tÝch kÐp kh«ng b»ng kh«ng, th× çc hÖ sè
mµ chóng ta t×m ®−îc chÝnh lµ hÖ sè ®¸nh gi¸ hçn hîp:
b1= β1 + β23 ; b2= β2 + β 13; b3= β3 + β12
Trong ®ã β: kú väng to¸n häc cña çc hÖ sè t−¬ng ®−¬ng.
Râ rµng viÖc rót gän kÕ ho¹ch thùc nghiÖm dÉn tíi viÖc ®¸nh gi¸ hçn hîp çc
hÖ sè. §Ó xem hÖ sè hçn hîp h×nh thµnh nh− thÕ nµo th× cã thÓ thõa nhËn r»ng
sau khi ®Æt x 3 b»ng x1 x2 ta cã:
x3 =x1x 2
®−îc gäi lµ quan hÖ ph¸t sinh. Nh©n hai vÕ víi x3 ta cã:
- 60 -
x32 = x1x2 x3 tøc 1= x1x 2x3

BiÓu thøc ®−îc gäi lµ giao thoa x¸c ®Þnh. Nhê nã ta sÏ x¸c ®Þnh ®−îc r»ng
çc ph©n tö ®ång nhÊt ë nh÷ng cét nµo. Muèn vËy ta nh©n lÇn l−ît giao thoa
víi x 1, x2 , x3 th× cã:
x1= x 12 x2x3 = x2 x3
x2=x 1x 3
x3=x 2x 1
HÖ thèng ®¸nh gi¸ hçn hîp t−¬ng øng víi çc quan hÖ .
Khi dïng kÕ ho¹ch riªng phÇn, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh quan hÖ nµo sÏ dïng lµm hÖ
ph¸t sinh ®Ó ®ua ra th«ng tin lín nhÊt.
Thùc tÕ cã thÓ øng dông kÕ ho¹ch riªng phÇn bËc cao h¬n (1/4, 1/8,…). KÕ
ho¹ch riªng phÇn nµy, mµ ë ®ã n hiÖu øng tuyÕn tÝnh ®−îc thay b»ng n hiÖu
ønh t−¬ng hç, ký hiÖu lµ 2 2-n.
2.2.3. Quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 2
M« h×nh thèng kª d¹ng bËc 2 ®Çy ®ñ cã d¹ng nh− sau:
k k −1 k k k − 2 k−1 k
y = b0 + ∑ bi j xi + ∑ ∑ b xi xl + ∑ bii j xii + ∑ ∑ ∑b
(j) ( ) ( j) ( ) 2 (j)
il ilm xi xl xm
i =1 i =1 l =i +1 i =1 i =1 l =i +1m =i + 2
víi j=1,2,… [5]

Sè tham sè cÇn x¸c ®Þnh trong m« h×nh nµy lµ:
k( k − 1) (k + 1)(k + 2)
2 k +1 + =
2 2
V× vËy, sè thÝ nghiÖm cÇn tiÕn hµnh ph¶i lín h¬n sè tham sè cÇn x¸c ®Þnh:
( + 1)(k + 2)
N> k
2
Râ rµng, nÕu dïng quy ho¹ch thÝ nghiÖm toµn phÇn hoÆc riªng phÇn th×
trong ma trËn cÊu tróc X t−¬ng øng víi m« h×nh trªn sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng cét
gièng nhau (cét ®Çu gièng k cét cuèi), do ®ã tÝnh chÊt trùc giao cña ma trËn X
kh«ng cßn n÷a.
- 61 -
§Ó kh¾c phôc trë ng¹i ®ã ng−êi ta cã thÓ ®−a thªm mét tham sè β vµo m«
h×nh qua viÖc biÕn ®æi m« h×nh vÒ d¹ng:
k k k −1 k k
y= ( b0 + ∑ bii β ) + ∑ bi xi + ∑ ∑ bil xi xl + ∑ b (x − β)
2
ii i
i =1 i =1 i =1 l = i + 1 i =1
Ta cã thÓ x¸c ®Þnh k cét cuèi cña ma trËn cÊu tróc t−¬ng øng víi d¹ng trªn
trùc giao víi cét ®Çu.
Ngoµi ra, cßn cÇn çc ®iÒu kiÖn ®Ó k cét cuèi cña ma trËn cÊu tróc trùc giao
víi nhau. V× vËy, cÇn ®−a thªm mét tham sè α n÷a ®Ó cã thÓ tháa m·n çc
®iÒu kiÖn ®ã. Ng−êi ta dïng α lµ mét møc gi¸ trÞ çc nh©n tè tham gia vµo
mét sè thÝ nghiÖm míi bæ sung.
Trªn tinh thÇn ®ã, Box-Wilson ®Ò ra mét quy ho¹ch thÝ nghiÖm toµn phÇn
hoÆc riªng phÇn víi mét sè thÝ nghiÖm bæ sung, sao cho tÝnh chÊt trùc giao cña
ma trËn cÊu tróc X t−¬ng øng víi m« h×nh trªn vÉn ®−îc b¶o ®¶m. Quy ho¹ch
thÝ nghiÖm trùc giao ®ã ®−îc gäi lµ quy ho¹ch Box-Wilson ®−îc x©y dùng nh−
sau:
Ma trËn thÝ nghiÖm X ®−îc chia thµnh 3 khèi:
- Khèi 1: ®−îc gäi lµ nh©n cña quy ho¹ch thÝ nghiÖm, gåm 2k-p thÝ nghiÖm lËp
thµnh mét quy ho¹ch thÝ nghiÖm riªng phÇn ( hoÆc toµn phÇn khi p=0) cña k
nh©n tè. ë ®©y, p lµ sè hiÖu øng tuyÕn tÝnh ®−îc thay thÕ cho ç hiÖu øng
t−¬ng hç trong quy ho¹ch thÝ nghiÖm riªng phÇn.
- Khèi 2: gäi lµ çc ®iÓm sao, hay khèi thÝ nghiÖm bæ sung, gåm 2k thÝ
nghiÖm mµ trong mçi thÝ nghiÖm nµy chØ cã mét nh©n tè lÊy gi¸ trÞ ë møc +α
hoÆc ë møc -α cßn k-1 nh©n tè kh¸c lÊy gi¸ trÞ ë møc 0.
- Khèi 3: gäi lµ t©m cña thÝ nghiÖm, gåm 1 thÝ nghiÖm trong ®ã mäi nh©n tè
®Òu lÊy gi¸ trÞ ë møc 0.
Nh− vËy, trong quy ho¹ch Box-Wilson, ma trËn thÝ nghiÖm cña m« h×nh
thèng kª trªn sÏ cã d¹ng nh− trong b¶ng sau ( ®Ó cô thÓ ta viÕt víi k=3, p=0).
§iÒu kiÖn ®Ó sè cét cuèi cña ma trËn trùc giao víi cét ®Çu lµ:
- 62 -
2k-p + 2α2 – (2 k-p + 2k +1)β = 0

Chó ý r»ng 2 k-p + 2k + 1= N (N sè thÝ nghiÖm)
§iÒu kiÖn ®Ó k cét cuèi cña ma trËn trùc giao víi nhau lµ:
2k-p(1- β)2 - 4β (α 2 –β ) + (2k + 1 - 4) β2 = 0
Cho thÊy k cét cuèi cña ma trËn còng trùc giao víi çc cét kh¸c, vµ çc cét
nµy còng trùc giao víi nhau (kÕ thõa ®−îc tÝnh chÊt cña quy ho¹ch thÝ nghiÖm
toµn phÇn hoÆc riªng phÇn).
N0 X 0 X1 X2 X3 X1X2 X1X3 X2X3 X’12 X’22 X’32
1 +1 +1 +1 +1 +1 +1 +1 1-β 1-β 1-β
2 +1 -1 +1 +1 -1 -1 +1 1-β 1-β 1-β
3 +1 +1 -1 +1 -1 +1 -1 1-β 1-β 1-β
4 +1 -1 -1 +1 +1 -1 -1 1-β 1-β 1-β
5 +1 +1 +1 -1 +1 -1 -1 1-β 1-β 1-β
6 +1 -1 +1 -1 -1 +1 -1 1-β 1-β 1-β
7 +1 +1 -1 -1 -1 -1 +1 1-β 1-β 1-β
8 +1 -1 -1 -1 +1 +1 +1 1-β 1-β 1-β
9 +1 -α 0 0 0 0 0
2
α -β -β -β
10 +1 α 0 0 0 0 0
2
α -β -β -β
11 +1 0 -α 0 0 0 0 -β
2
α -β -β
12 +1 0 α 0 0 0 0 -β α 2 -β -β
13 +1 0 0 -α 0 0 0 -β -β
2
α -β
14 +1 0 0 α 0 0 0 -β -β
2
α -β
15 +1 0 0 0 0 0 0 -β -β -β
Tãm l¹i, ®Ó ma trËn thÝ nghiÖm trùc giao ta chØ cÇn t×m, tho¶ m·n hÖ ph−¬ng
tr×nh 2 Èn sè sau:
2 k-p + 2α 2 –Nβ = 0
- 63 -
2 k-p(1- β)2 - 4 β(α2 –β ) + (2k - 3) β2 = 0

Gi¶i hÖ trªn ta rót ra:
2k− p
β=±
N
− p −2
α=± N2k − 2 k − p −1
B¶ng 2.1. HÖ sè α , β t−¬ng øng víi sè biÕn k
k 2k-p N α β
2 4 9 1 0.667
3 8 15 1.215 0.73
4 16 25 1.414 0.8
5 32 27 1.547 0.77
6 64 45 1.724 0.843
7 64 79 1.885 0.9
8 64 81 2.0 0.889
. . . . .
Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch Box-Wilson lµ çc hÖ sè cña
ph−¬ng tr×nh håi quy nhËn ®−îc nhê çc kÕ ho¹ch trùc giao bËc hai ®−îc x¸c
®Þnh víi ®é chÝnh x¸c kh¸c nhau trong khi ®ã çc ma trËn trùc giao bËc mét
®¶m b¶o hÖ sè cã ®é chÝnh x¸c nh− nhau.
Tãm l¹i nhê cã çc ph−¬ng ph¸p to¸n cña qui ho¹ch to¸n thùc nghiÖm cã
thÓ thu ®−îc m« h×nh to¸n cña qu¸ tr×nh, thËm chÝ c¶ khi kh«ng cã çc sè liÖu
vÒ c¬ chÕ cña nã. §iÒu ®ã rÊt cã lîi trong nhiÒu tr−êng hîp.
Gi¸ trÞ cña m« t¶ to¸n häc nh− sau:
Mét lµ, nã cho th«ng tin vÒ ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè.
Hai lµ cho phÐp ®Þnh l−îng gi¸ trÞ cña hµm ®¸p øng trong chÕ ®é ®· cho
®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh.
Ba lµ, lµm c¬ së cho tèi −u ho¸.
- 64 -
CH¦¥NG 3- THùC NGHIÖM
3.1. M« t¶ thùc nghiÖm

3.1.1. §èi t−îng nghiªn cøu
N−íc th¶i chøa thuèc nhuém Basic Blue 161 cña C«ng ty DÖt Len Mïa
§«ng.
3.1.2. Môc ®Ých nghiªn cøu
- Nghiªn cøu çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi sù ph©n huû çc chÊt « nhiÔm b»ng ph¶n
øng Fent¬n.
- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph©n huû mµu vµ lµm gi¶m COD cña n−íc th¶i qua ph¶n øng
Fent¬n.
3.1.3. Quy tr×nh thùc nghiÖm
Cho vµo cèc 100 mL n−íc th¶i dÖt nhuém. Sau ®ã cho H2 SO4 98,08%, Fe2+
(nång ®é 0,5M), H2O 2 (nång ®é 30%), khuÊy trong vßng 45 phót. Råi cho
NaOH vµo cèc ®Õn m«t tr−êng pH=11 ÷ 12 nh»m kÕt tña hÕt l−îng Fe3+ t¹o ra,
®em läc t¸ch phÇn Fe3+ kÕt tña. Dung dÞch sau khi läc ®−îc ®æ vµo b×nh cÇu
chøa ®¸ bät, ®un s«i trong vßng 15 phót ®Ó ®uæi hÕt H2O2. Dung dÞch ®· ®uæi
hÕt H2O2 ®−îc ®æ vµo cèc 250 mL s¹ch. Dïng pipÐt hót lÊy 2,5 mL dung dÞch,
2,5 mL K2Cr2O 7 , 5 mL axÝt thö, cho vµo b×nh cÇu 2 cæ chøa 1 ÷ 2 viªn ®¸ bät
vµ ®un s«i. Sau ®ã ®æ dung dÞch ra b×nh nãn, thªm 1 ÷ 2 giät chØ thÞ Feroin råi
chuÈn ®é dung dÞch b»ng muèi Mohr. Khi dung dÞch trong b×nh nãn chuyÓn tõ
mµu vµng sang hång th× kÕt thóc chuÈn ®é. Ghi l¹i thÓ tÝch muèi Mohr ®·
dïng. ( H×nh 3.1)
3.2. Çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sö dông trong nghiªn cøu
3.2.1. Dông cô vµ ho¸ chÊt
- M¸y khuÊy tõ IKA®-WERKE.
- M¸y ®o phæ UV Visible spectrophotometer 1601 PC SHIMADZU.
- B×nh cÇu 2 cæ, sinh hµn håi l−u, nhiÖt kÕ.
- 65 -
- Cèc thuû tinh 250 mL, 1000 mL.

- èng ®ong 100 mL, 1000 mL.
- Cuvet, pipet çc lo¹i.
- GiÊy chØ thÞ v¹n n¨ng.
3.2.2. Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh
Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p phæ hÊp thô ph©n tö ( phæ electron
hay phæ UV- VIS).
Phæ hÊp thô ph©n tö trong vïng UV-VIS cña çc chÊt kh«ng ph¶i lµ phæ
v¹ch, nã kh«ng cã tÝnh ®¬n s¾c nh− phæ ph¸t x¹ vµ hÊp thô nguyªn tö mµ ph©n
tö cña nã chØ ®−îc x¸c ®inh bëi sù chuyÓn møc n¨ng l−îng cña electron ho¸
trÞ. Nh− vËy, phæ hÊp thô ph©n tö UV-VIS lµ phæ do sù t−¬ng t¸c cña çc
electron ho¸ trÞ ë trong ph©n tö hay nhãm ph©n tö víi chïm tia s¸ng kÝch thÝch
chïm tia bøc x¹ trong vïng UV- VIS t¹o ra. Nã lµ phæ cña tæ hîp sù chuyÓn
møc cña electron liªn kÕt, sù quay vµ dao ®éng cña ph©n tö. V× thÕ, nã lµ phæ
®¸m, cã cùc ®¹i vµ cùc tiÓu cña phæ th−êng lµ n»m ë nh÷ng vïng sãng nhÊt
®Þnh chñ yÕu trong d¶i sãng 190÷900 nm. Do ®ã ®−îc gäi lµ phæ hÊp thô UV-
VIS cña ph©n tö hay nhãm ph©n tö.
Sö dông m¸y ®o phæ UV Visible spectrophotometer 1601 PC SHIMASDZU
quÐt trong vïng kh¶ kiÕn 400÷700 nm ®Ó x¸c ®Þnh çc b−íc sãng hÊp thô
cña mÉu n−íc th¶i tr−íc vµ sau khi xö lÝ. Quy tr×nh nh− sau:
- Cµi ®Æt th«ng sè vÒ ®é hÊp thô vµ d¶i sãng cÇn sö dông cho m¸y ®o.
- Sö dông hai cuvet chøa n−íc cÊt ®Ó ®o nÒn, trõ nÒn b»ng Auto Zero vµ
Baseline.
- Thay mét cuvet chøa n−íc cÊt b»ng cuvet chøa mÉu thùc cÇn ®o, ®o víi
Start.
- 66 -
- Sö dông çc phÇn mÒm chuyªn dông (Paint, Word) ®Ó thu vµ ghi h×nh ¶nh
phæ.
3.2.3. Ph©n tÝch ®Þnh l−îng
Ta x¸c ®Þnh gi¸ trÞ COD nh− sau: lÊy mét l−îng chÝnh x¸c 2,5 mL n−íc th¶i
vµo b×nh cÇu 2 cæ. Thªm vµo ®ã mét l−îng chÝnh x¸c 2,5 mL dung dÞch chuÈn
K2Cr 2O7 0,25N, thªm tiÕp 5 mL axÝt thö. Cho vµo b×nh cÇu 1÷2 viªn ®¸ bät,
l¾c ®Òu l¾p èng sinh hµn håi l−u. §un trong 2 giê. §Ó nguéi, chuyÓn toµn bé
dung dÞch trong b×nh cÇu sang b×nh nãn, tr¸ng röa b×nh cÇu b»ng n−íc cÊt tõ 2
®Õn 3 lÇn. Thªm vµo b×nh nãn 1 ®Õn 2 giät chØ thÞ feroin. Sau ®ã chuÈn l−îng
K2Cr 2O7 d− b»ng muèi Mohr, khi dung dÞch chuyÓn tõ mµu vµng xanh sang
mµu hång th× dõng phÐp chuÈn ®é, ®äc thÓ tÝch muèi Mohr tiªu tèn. ChØ sè
COD ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
( V1 .N1 − V2 .N2 ).8.1000
COD = ( mg )
Vm L
Trong ®ã, V1: ThÓ tÝch K2Cr2 O7 (mL).
N1: Nång ®é ®−¬ng l−îng cña K2Cr2 O 7 (N).
V2: ThÓ tÝch cña muèi Mohr tiªu tèn (mL).
N2: Nång ®é ®−¬ng l−îng cña muèi Mohr (N).

Vm = V mÉu: ThÓ tÝch mÉu ®em ph©n tÝch (mL).
8: §−¬ng l−îng gam oxy.
- 67 -
Ch−¬ng 4- KÕT QU¶ Vµ TH¶O LUËN
Nguyªn lý cña ph¶n øng Fent¬n lµ sù h×nh thµnh gèc hi®roxyl tõ ph¶n øng
gi÷a Fe (II) vµ H2 O2:
H2O 2 + Fe2+ = Fe3+ + OH - + OHy
Gèc OH• cã kh¶ n¨ng oxy ho¸ m¹nh, kh¬i mµo çc ph¶n øng d©y
chuyÒn, ph¸ vì çc liªn kÕt, ph©n huû çc hîp chÊt h÷u c¬. ChÝnh v× vËy viÖc
nghiªn cøu çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi ph¶n øng sinh ra gèc OH• vµ çc yÕu tè
¶nh h−ëng tíi ®é bÒn v÷ng cña gèc trong hçn hîp ph¶n øng cã ý nghÜa quyÕt
®Þnh trong viÖc øng dông ph¶n øng Fent¬n ®Ó xö lý thuèc nhuém trong n−íc
th¶i. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu ®éng häc cho thÊy, çc ph¶n øng liªn quan tíi
sù s¶n sinh gèc tù do ®−îc diÔn ra nh− sau : [13]
H»ng sè tèc ®é ph¶n øng
TT Ph¶n øng
L.mol.s-1
1 Fe 2+ + H2 O2→Fe3+ + OH• + OH- 63
2 RH + OH • 107 ÷1010
3 Fe 2+ + OH• →Fe3+ + OH- 3.108
4 OH• + H2 O2 →HO2• + H2O 3,3.107
5 Fe 2+ + HO 2• →Fe3+ + (HO 2) 2+ 1,2.106
6 OH• + OH• → H 2O2 5,2.109
C¨n cø vµo s¬ ®å ph¶n øng trªn cã thÓ thÊy tèc ®é sinh ra gèc OH• t−¬ng
®èi chËm so víi tèc ®é ph¶n øng cña gèc nµy víi çc t¸c nh©n kh¸c trong
dung dÞch ph¶n øng. ChÝnh v× vËy viÖc t×m ra mét ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ thÝch
hîp ®Ó gèc sinh ra ph¶n øng hiÖu qu¶ víi çc phÈm nhuém lµ kh¸ phøc t¹p vµ
®ßi hái ph¶i kh¶o s¸t b»ng thùc nghiÖm víi tõng lo¹i thuèc nhuém.
- 68 -
4.1. Sù ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè c«ng nghÖ

4.1.1. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña nång ®é Fe2+
Trong ph¶n øng Fent¬n t¸c nh©n OH• ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng ph©n
huû mµu cña n−íc th¶i dÖt nhuém. V× vËy em ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ¶nh
h−ëng cña nång ®é Fe2+ ®Õn hiÖu suÊt xö lý COD vµ mµu cña n−íc th¶i trong
®iÒu kiÖn gi÷ nguyªn nång ®é H2O2 = 0,3 mM vµ pH=3 vµ thêi gian ph¶n øng
lµ 45 phót. TiÕn hµnh ph¶n øng Fent¬n víi COD ban ®Çu 546,7 mg/L. KÕt qu¶
thu ®−îc nh− b¶ng sau:
B¶ng 4.1. ¶nh h−ëng cña nång ®é Fe 2+ ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña n−íc th¶i
chøa nhuém mµu xanh BB161
HiÖu suÊt xö
Nång ®é Fe2+ Nång ®é H2O 2 T Mµu n−íc th¶i
pH lý BB161
(mg/L) (mM) (phót) sau xö lý
(%)
0 0.3 3 45 0 Mµu nh¹t
50 0.3 3 45 46.85 Mµu nh¹t
60 0.3 3 45 78.54 Mµu nh¹t
70 0.3 3 45 87.73 MÊt mµu
80 0.3 3 45 91.65 MÊt mµu
90 0.3 3 45 91.79 MÊt mµu
100 0.3 3 45 94.94 MÊt mµu
- 69 -
100
90
80
Hiệu suất xử lý COD (%)

70
60
50
40
30
20
10
0
0 50 60 70 80 90 100
2+
Nồng độ Fe
H×nh 4.1. Sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD

vµo nång ®é Fe2+
Qua b¶ng sè liÖu ta thÊy ë nång ®é Fe2+ bÐ h¬n 60 mg/L th× n−íc th¶i
ch−a mÊt mµu, t¹i nång ®é lín h¬n 60 mg/L th× n−íc th¶i mÊt mµu. VÒ hiÖu
suÊt xö lý COD th× ®¹t 91,65% t¹i nång ®é Fe2+=80 mg/L vµ kh«ng t¨ng nhiÒu
n÷a khi tiÕp tôc t¨ng nång ®é Fe2+ ®Õn 100 mg/L. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu nµy v×
khi l−îng Fe 2+ qu¸ nhiÒu sÏ ph¶n øng víi gèc tù do OH. dÉn ®Õn hiÖu suÊt xö
lý COD kh«ng t¨ng. §iÒu nµy còng phï hîp víi çc nghiªn cøu cña Duran vµ
Perkowski. [12, 16].
Nh− vËy víi nång ®é Fe2+= 80 mg/L th× hiÖu suÊt xö lý COD lµ lín nhÊt vµ
n−íc th¶i mÊt mµu nªn ta chän nång ®é Fe2+= 80 mg/L ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu.
4.1.2. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña nång ®é H2 O2
Bªn c¹nh sù ¶nh h−ëng cña nång ®é Fe2+ th× nång ®é H2O2 còng ¶nh h−ëng
®Õn ph¶n øng Fent¬n. Ta tiÕn hµnh nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña nång ®é H2 O2
trong ®iÒu kiÖn gi÷ nguyªn nång ®é Fe2+ =80 mg/L, pH=3, khuÊy trong vßng
45 phót víi COD ban ®Çu 546,7 mg/L. KÕt qu¶ thu ®−îc nh− b¶ng sau:
- 70 -
B¶ng 4.2. ¶nh h−ëng cña nång ®é H 2 O2 ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña n−íc
th¶i chøa thuèc nhuém mµu xanh BB161
HiÖu suÊt xö lý
Nång ®é Fe2+ Nång ®é H2O 2 T Mµu n−íc th¶i
pH BB161(%)
(mg/L) (mM) (phót) sau xö lÝ
80 0 3 30 0 xanh nh¹t
80 0.15 3 30 36.76 xanh nh¹t
80 0.1 3 30 74.05 xanh nh¹t
80 0.2 3 30 85.05 mÊt mµu
80 0.3 3 30 93.41 mÊt mµu
80 0.4 3 30 95.18 mÊt mµu
80 0.5 3 30 94.81 mÊt mµu
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0 0.15 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
Nồng độ H 2 O2

vµo nång ®é H2O2
Qua b¶ng kÕt qu¶ ta nhËn thÊy víi nång ®é H2 O2 nhá h¬n 0,1 mM th× n−íc
th¶i ch−a mÊt mµu, víi nång ®é H2 O 2 lín h¬n th× n−íc th¶i mÊt mµu. Khi ta
t¨ng thªm nång ®é H 2O 2 ®Õn 0,3 mM th× hiÖu suÊt xö lý COD lµ 93,41% nÕu
tiÕp tôc t¨ng nång ®é H2O 2 th× nhËn thÊy hiÖu suÊt xö lý COD kh«ng t¨ng
- 71 -
nhiÒu. §iÒu nµy lµ do khi ta cho nhiÒu H2O2 th× H 2 O2 sÏ ph©n huû thµnh O2,
®ång thêi H2O2 còng sÏ ph¶n øng víi gèc OH• dÉn ®Õn hiÖu suÊt xö lý COD
kh«ng t¨ng n÷a. TØ lÖ nång ®é cña Fe2+ vµ H2O2 ®èi víi Basic Blue 161 lµ
800:1. Mét sè tµi liÖu tham kh¶o còng ®· kh¼ng ®Þnh tØ lÖ mol cña Fe2+ vµ
H2O2 phô thuéc vµo tõng lo¹i thuèc nhuém [9].
Tãm l¹i, víi nång ®é H 2O2= 0,3 mM th× n−íc th¶i mÊt mµu vµ hiÖu suÊt xö lý
COD ®¹t kh¸ cao, ta chän nång ®é H2O2= 0,3 mM ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu.
4.1.3. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña pH
M«i tr−êng pH còng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¶n øng
Fent¬n. Ta tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña pH trong ®iÒu kiÖn
gi÷ nguyªn nång ®é Fe2+ = 80 mg/L, H2 O 2= 0,3 mM, khuÊy trong 45 phót víi
COD ban ®Çu 546,7 mg/L. KÕt qu¶ thu ®−îc nh− b¶ng sau:
B¶ng 4.3. ¶nh h−ëng cña ®é pH ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña n−íc th¶i chøa
thuèc nhuém mµu xanh BB161
HiÖu suÊt xö
Nång ®é Fe2+ Nång ®é H 2O2 T Mµu n−íc th¶i
pH lý BB161
(%)
80 0.3 1 45 83.68 mµu nh¹t
80 0.3 2 45 85.73 mµu nh¹t

80 0.3 3 45 91.17 mÊt mµu
80 0.3 4 45 85.36 mÊt mµu
80 0.3 5 45 82.28 mÊt mµu
80 0.3 6 45 79.58 mÊt mµu
80 0.3 7 45 36.65 mµu nh¹t
- 72 -
100
90

80
70
60
50
40
30
20
10
0
1 2 3 4 5 6 7
pH

vµo ®é pH
Qua b¶ng sè liÖu ta thÊy víi pH bÐ kho¶ng 1 ÷ 2 th× n−íc th¶i ch−a mÊt mµu,
pH lín h¬n n−íc th¶i mÊt mµu, nh−ng ®Õn pH lín h¬n 7 th× n−íc th¶i l¹i cã
mµu nh¹t. §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch do t¹i pH thÊp 1 ÷ 2 kh«ng phï hîp víi sù
tån t¹i cña H2 O2 , H2O2 dÔ bÞ ph©n huû thµnh O2 vµ ¶nh h−ëng ®Õn sù t¹o thµnh
gèc OH .. Cßn víi pH lín h¬n 7 th× kh«ng phï hîp víi sù tån t¹i cña Fe 2+, Fe 3+
do khi ®ã Fe2+ , Fe3+ sÏ kÕt tña lµm n−íc th¶i cã mµu. §èi víi hiÖu suÊt xö lý
COD th× pH thÝch hîp lµ tõ 3 ÷ 4 t¹i ®©y hiÖu suÊt ®¹t 85,36 ÷ 91,17 %, nÕu tiÕp
tôc t¨ng pH th× hiÖu suÊt gi¶m.
Tãm l¹i, pH m«i tr−êng 3 ÷ 4 th× n−íc th¶i mÊt mµu vµ hiÖu suÊt xö lý COD
®¹t kh¸ cao nªn ta chän pH= 3 ÷ 4 ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu. KÕt qu¶ nµy còng
phï hîp víi kÕt qu¶ cña mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c (Sedlak vµ
Andren, 1991; Duran et al., 2006). Mét sè t¸c gi¶ nhËn ®Þnh pH gÇn trung tÝnh
h¬n sÏ cã sù hiÖn diÖn cña Fe(OH)+ vµ ion nµy cã thÓ ph¶n øng víi H2 O2 t¹o
ra gèc •OH nhanh h¬n. [12]
- 73 -
4.1.4. Kh¶o s¸t sù ¶nh h−ëng cña thêi gian

Ngoµi çc yÕu tè trªn th× thêi gian ph¶n øng còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè
¶nh h−ëng ®Õn ph¶n øng Fent¬n. Ta tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu ¶nh
h−ëng cña thêi gian ph¶n øng trong ®iÒu kiÖn gi÷ nguyªn nång ®é Fe2+= 80
mg/L, H2 O 2= 0,3 mM, pH=3 víi COD ban ®Çu 546,7 mg/L. KÕt qu¶ thu ®−îc
nh− b¶ng sau:
B¶ng 4.4. ¶nh h−ëng cña thêi gian ph¶n øng ®Õn hiÖu qu¶ xö lý COD cña
n−íc th¶i chøa thuèc nhuém mµu xanh BB161
HiÖu suÊt xö
Nång ®é Fe2+ Nång ®é H 2O2 T Mµu n−íc th¶i
pH lý BB161
(%)
80 0.3 3 0 0 mµu nh¹t
80 0.3 3 5 53.23 mµu nh¹t

80 0.3 3 15 68.16 mÊt mµu
80 0.3 3 45 92.48 mÊt mµu
80 0.3 3 60 93.754 mÊt mµu
80 0.3 3 75 94.01 mÊt mµu
80 0.3 3 90 94.09 mµu nh¹t
- 74 -
100
90
80

70
60
50
40
30
20
10
0
0 5 15 45 60 75 90
Thời gian

vµo thêi gian ph¶n øng
Qua b¶ng sè liÖu ta thÊy víi kho¶ng thêi gian bÐ tõ 0 ®Õn 15 phót n−íc th¶i
ch−a mÊt mµu. Víi thêi gian lín h¬n 45 phót n−íc th¶i ®· mÊt mµu vµ hiÖu
suÊt xö lý COD ®¹t 92,48 %. Tuy nhiªn nÕu ta tiÕp tôc t¨ng thêi gian ph¶n øng
th× hiÖu suÊt xö lý COD sÏ t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ tõ 92,48 % ®Õn 94,09 % khi
®¹t 90 phót ph¶n øng.
Tãm l¹i, xÐt trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ s¶n xuÊt ta chän kho¶ng thêi gian ph¶n
øng lµ 45 phót ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu.
yÕu tè
HiÖu suÊt xö lý COD phô thuéc vµo bèn nh©n tè chÝnh víi miÒn gi¸ trÞ nh−
sau:
§é pH cña n−íc th¶i: Z1 = 2÷4.
Nång ®é H2O2: Z2= 0,2÷0,4 (mM).
Nång ®é Fe2+ : Z3 =70÷90 (mg/L).
Thêi gian T: Z4 = 30÷60 (phót).
- 75 -
M« h×nh thèng kª biÓu diÔn hiÖu suÊt xö lý COD vµ çc biÕn m· ho¸ cã d¹ng:
∧
=y o b+ b+x 2 b2 x+ 3b3x+ 4b 4x+ 12b 1x 2x+ 13b 1x x3 + b23 x2 x3 + b24 x2 x4 + b14 x1 x4 + b34x3x4 + (1)
1 1
b 1 x2 x4x+ 123
124 b 1x2x 3x+ 234
b 2x 3x x4 + b134 x1 x3 x4 + b1234 x1 x2 x3 x4
^
y : hµm môc tiªu, hiÖu suÊt xö lý COD (%)
x 1: biÕn m· ho¸ pH; x2 : biÕn m· ho¸ nång ®é H2 O2;

x 3: biÕn m· ho¸ nång ®é Fe2+ ; x4: biÕn m· ho¸ thêi gian T;
B¶ng ma trËn thùc nghiÖm kÕ ho¹ch bËc mét cã d¹ng:
pH Nång ®é Nång Thêi

STT 2+
yi
H 2O 2 ®é Fe gian BiÕn m·
(mM) (mg/L) (phót)
xo x1 x2 x3 x4
1 2 0.2 70 30 1 -1 -1 -1 -1 50.3
2 4 0.2 70 30 1 1 -1 -1 -1 58.6
3 2 0.4 70 30 1 -1 1 -1 -1 38.7
4 4 0.4 70 30 1 1 1 -1 -1 44.3
5 2 0.2 90 30 1 -1 -1 1 -1 68.6
6 4 0.2 90 30 1 1 -1 1 -1 67.5
7 2 0.4 90 30 1 -1 1 1 -1 54.9
8 4 0.4 90 30 1 1 1 1 -1 48.6
9 2 0.2 70 60 1 -1 -1 -1 1 56.4
10 4 0.2 70 60 1 1 -1 -1 1 45.8
11 2 0.4 70 60 1 -1 1 -1 1 55.9
12 4 0.4 70 60 1 1 1 -1 1 61.5
13 2 0.2 90 60 1 -1 -1 1 1 46.5
14 4 0.2 90 60 1 1 -1 1 1 67.3
15 2 0.4 90 60 1 -1 1 1 1 57.6
16 4 0.4 90 60 1 1 1 1 1 65.4
- 76 -
STT x1 x2 x2x3 x 1x3 x 2 x4 x1x4 x3x4 x1x2 x3 x 2x 3x4 x 1x 2x4 x1x3 x 4 x 1x2x3 x4
1 1 1 1 1 1 1 -1 -1 -1 -1 1
2 -1 1 -1 1 -1 1 1 -1 1 1 -1
3 -1 -1 1 -1 1 1 1 1 1 -1 -1
4 1 -1 -1 -1 -1 1 -1 1 -1 1 1
5 1 -1 -1 1 1 -1 1 1 -1 1 -1
6 -1 -1 1 1 -1 -1 -1 1 1 -1 1
7 -1 1 -1 -1 1 -1 -1 -1 1 1 1
8 1 1 1 -1 -1 -1 1 -1 -1 -1 -1
9 1 1 1 -1 -1 -1 -1 1 1 1 -1
10 -1 1 -1 -1 1 -1 1 1 -1 -1 1
11 -1 -1 1 1 -1 -1 1 -1 -1 1 1
12 1 -1 -1 1 1 -1 -1 -1 1 -1 -1
13 1 -1 -1 -1 -1 1 1 -1 1 -1 1
14 -1 -1 1 -1 1 1 -1 -1 -1 1 -1
15 -1 1 -1 1 -1 1 -1 1 -1 -1 -1
16 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Çc thÝ nghiÖm ë t©m kÕ ho¹ch theo b¶ng sau:

m z1 z2 z3 z4 Hµm môc tiªu
1 3 0,3 80 45 80.6
2 3 0,3 80 45 81.4
3 3 0,3 80 45 80.1
TÝnh bj theo c«ng thøc:

N N
1 N ∑x ji xui yi ∑x ji xui xki yi

bj = ∑ X Y; ji i b ju = i= 1
; b juk = i=1
;
∑ (x )
N
N i =1 N 2
ji xui x ki
i= 1
TÝnh ra ta cã:
b 0= 55,4938; b1= 1,8813; b 2 = -2,1313; b3= 4,0563; b4= 1,5563;
b 12= -0,2938; b13= 0,7688; b23= -0,7938; b24 = 5,1813; b14= 1,0688;
b 34 = -1,9063;b123= -1,9813; b234= 0,0438; b 124= 0,6938; b134= 3,4313;
- 77 -
b 1234= -1,6688;
KiÓm tra tÝnh cã nghÜa cña b theo çc c«ng thøc sau:
2 2 2
sts sts sts
s = ;s = ;s =
2 2 2
bj bij jki ;
∑( x x ) ∑( x x x )
N N N
∑xuj 2 2 2
ui uj ui ju uk
u=1 u=1 u=1
1 m
yo = ∑ yoi = 80,7
m i=1
∑ (y )
m 2
oi − yo
Ph−¬ng sai lÆp: S ts2 = i =1
= 0,43
m−1
§é lÖch tiªu chuÈn:
Sb = 0,1639
Tra b¶ng cña chuÈn sè Student víi møc cã nghÜa p=0,05; ph−¬ng sai l¨p f2=2
ta cã: t0,05,3= 4,303.
Nh− vËy b cã nghÜa khi:
b
tb = > t0, 05 ,3 = 4,303 ;
sb
Nh− vËy hÖ sè cã nghÜa lµ bo, b1 , b2 , b3, b4, b 23, b13 , b24, b14 , b34 , b123, b134, b1234.
M« h×nh håi quy t×m ®−îc:
∧
y= 55 ,4938 + 1,8813 . x1 − 2 ,1313 . x2 + 4 ,0563 x3 + 1,5563 . x4 + 0 ,7688 . x1x 3
− 0 ,7938 . 2x 3x + 5 ,1813 . x2 x4 + 1,0688 . x1 x4 − 1,9063 . x3 x4 − 1,9813 . x1 x2 x3 (2)
− 3 ,4313 . x1 x3 x4 − 1,6688 . x1 x2 x 3 x 4
∧
KiÓm tra tÝnh t−¬ng hîp cña m« h×nh, tÝnh yi theo b¶ng ma trËn thùc nghiÖm
vµ ph−¬ng tr×nh håi quy ta cã:
∧
ThÝ nghiÖm Gi¸ trÞ yi
1. 51.33125
2. 57.65625
3. 37.66875
- 78 -
4. 45.24375
5. 69.54375
6. 66.46875
7. 53.95625
8. 49.63125
9. 55.95625
10. 46.15625
11. 56.34375
12. 61.14375
13. 46.14375
14. 67.74375
15. 57.95625
16. 64.95625
N 2
∧
∑ ⎛⎜⎝ y − y ⎞⎟⎠
i i
Ph−¬ng sai d− ®−îc tÝnh theo Sdu2 = i =1
N −l
N= 16 sè thÝ nghiÖm
l= 13 sè hÖ sè cã nghÜa cña ph−¬ng tr×nh håi quy.
TÝnh ra ta cã: Sdu2 = 3,0373
ChuÈn sè Fisher ®−îc tÝnh theo
2
Sdu 3,0373
F= 2
= = 7,0635
Sts 0,43
Tra b¶ng t×m chuÈn sè Fisher øng víi bËc tù do lÆp f2= 3-1= 2, bËc tù do d−
f1= 16-3= 13 vµ møc cã nghÜa p=0,05 ta cã Fb¶ng= 19,4.
So s¸nh ta thÊy F<Fb¶ng.
Nh− vËy m« h×nh (2) t−¬ng hîp víi bøc tranh thùc nghiÖm.
Tuy nhiªn ta nhËn thÊy:
- 79 -
k
b0 = β0 + ∑ β jj
j =1
k −
∑β jj = bo − y0 〉 Sb .tbang
j =1
(25,2062 > 0,7052 )

Nh− vËy ®é cong cã nghÜa vÉn rÊt lín nªn ta tiÕp tôc chuyÓn sang quy ho¹ch
thùc nghiÖm bËc 2.
H¬n thÕ n÷a víi m« h×nh bËc 1 t×m ®−îc ta ®· chøng tá lµ cã tån t¹i kho¶ng
thÝch hîp cho ph¶n øng Fent¬n. Tuy nhiªn ®Ó t×m ®iÒu kiÖn thÝch hîp hay bé
th«ng sè thÝch hîp cho ph¶n øng Fent¬n ta tiÕn hµnh quy ho¹ch thùc nghiÖm
bËc 2 nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ®ång thêi çc yÕu tè.
yÕu tè
HiÖu suÊt xö lý COD phô thuéc vµo bèn nh©n tè chÝnh víi miÒn gi¸ trÞ nh−
sau:
§é pH cña n−íc th¶i: Z1 = 2÷4.
Nång ®é H2O2: Z2= 0,2÷0,4 (mM).
Nång ®é Fe2+ : Z3 =70÷90 (mg/L).
Thêi gian T: Z4 = 30÷60 (phót).
M« h×nh thèng kª biÓu diÔn hiÖu suÊt xö lý COD vµ çc biÕn m· ho¸ cã d¹ng:
∧
=y o b+ 1 b1 x+ 2 b2x+ 3 b3x+ 4b4x+ 12b 1x2x+ 13b 1x 3x+ b23 x2 x3 + b24 x2 x4 + b14 x1 x4 + b34 x3x4 +
(3)
4+ + 234b 2 x3x4x+ 134
b 1x3x 4x+ 11b 1x + b22 x2 + b33 x3 + b44 x4 + b1234 x1 x2 x3 x4
2 2 2 2
124b1 2x x x 123b 1 x
2 x3 x
^
y : hµm môc tiªu, hiÖu suÊt xö lý COD (%).
x 1: biÕn m· ho¸ pH;

x 2: biÕn m· ho¸ nång ®é H2O 2;
x 3: biÕn m· ho¸ nång ®é Fe2+ ;
x 4: biÕn m· ho¸ thêi gian T;
- 80 -
B¶ng ma trËn thùc nghiÖm kÕ ho¹ch bËc hai cã d¹ng:
pH Nång ®é Nång Thêi

2+
yi
STT H2O2 ®é Fe gian BiÕn m·
(mM) (mg/L) (phót)
xo x1 x2 x3 x4
1 2 0.2 70 30 1 -1 -1 -1 -1 50.3
2 4 0.2 70 30 1 1 -1 -1 -1 58.6
3 2 0.4 70 30 1 -1 1 -1 -1 38.7
4 4 0.4 70 30 1 1 1 -1 -1 44.3
5 2 0.2 90 30 1 -1 -1 1 -1 68.6
6 4 0.2 90 30 1 1 -1 1 -1 67.5
7 2 0.4 90 30 1 -1 1 1 -1 54.9
8 4 0.4 90 30 1 1 1 1 -1 48.6
9 2 0.2 70 60 1 -1 -1 -1 1 56.4
10 4 0.2 70 60 1 1 -1 -1 1 45.8
11 2 0.4 70 60 1 -1 1 -1 1 55.9
12 4 0.4 70 60 1 1 1 -1 1 61.5
13 2 0.2 90 60 1 -1 -1 1 1 46.5
14 4 0.2 90 60 1 1 -1 1 1 67.3
15 2 0.4 90 60 1 -1 1 1 1 57.6
16 4 0.4 90 60 1 1 1 1 1 65.4
17 1.586 0.3 80 45 1 -1.414 0 0 0 54.3
18 4.414 0.3 80 45 1 1.414 0 0 0 60.2
19 3 0.1586 80 45 1 0 -1.414 0 0 78.6
20 3 0.4414 80 45 1 0 1.414 0 0 73.8
21 3 0.3 65.86 45 1 0 0 -1.414 0 62.7
22 3 0.3 94.14 45 1 0 0 1.414 0 65.9
23 3 0.3 80 23.79 1 0 0 0 -1.414 76.5
24 3 0.3 80 66.21 1 0 0 0 1.414 77.5
25 3 0.3 80 45 1 0 0 0 0 80.5
- 81 -
STT x 1x2 x2x 3 x1 x 3 x2x4 x1 x 4 x 3 x4 x1x 2x3 x2 x3 x 4 x1 x2x4 x1 x 3x4 x1 x 2x3 x4 x1 ' x2 ' x3 ' x4 '
1 1 1 1 1 1 1 -1 -1 -1 -1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
2 -1 1 -1 1 -1 1 1 -1 1 1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
3 -1 -1 1 -1 1 1 1 1 1 -1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
4 1 -1 -1 -1 -1 1 -1 1 -1 1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
5 1 -1 -1 1 1 -1 1 1 -1 1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
6 -1 -1 1 1 -1 -1 -1 1 1 -1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
7 -1 1 -1 -1 1 -1 -1 -1 1 1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
8 1 1 1 -1 -1 -1 1 -1 -1 -1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
9 1 1 1 -1 -1 -1 -1 1 1 1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
10 -1 1 -1 -1 1 -1 1 1 -1 -1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
11 -1 -1 1 1 -1 -1 1 -1 -1 1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
12 1 -1 -1 1 1 -1 -1 -1 1 -1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
13 1 -1 -1 -1 -1 1 1 -1 1 -1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
14 -1 -1 1 -1 1 1 -1 -1 -1 1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
15 -1 1 -1 1 -1 1 -1 1 -1 -1 -1 0.2 0.2 0.2 0.2
16 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
17 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.1994 -0.8 -0.8 -0.8
18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.1994 -0.8 -0.8 -0.8
19 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 1.1994 -0.8 -0.8
20 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 1.1994 -0.8 -0.8
21 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 -0.8 1.1994 -0.8
22 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 -0.8 1.1994 -0.8
23 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 -0.8 -0.8 1.1994
24 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 -0.8 -0.8 1.1994
25 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -0.8 -0.8 -0.8 -0.8
Çc thÝ nghiÖm ë t©m kÕ ho¹ch theo b¶ng sau:

STT z1 z2 z3 z4 Hµm môc tiªu
1 3 0,3 80 45 80.6
2 3 0,3 80 45 81.4
3 3 0,3 80 45 80.1
- 82 -
TÝnh bj theo c«ng thøc:

N
1
bo =
'
N i =1
∑y i
N N N
1 N ∑x ji xui yi ∑x y '
ij i ∑x ji xui xki yi
bj = ∑ Xji Yi ; b ju = i =1
; b jj = i =1
; b juk = i =1
;
∑ (x ) ∑ (x xui xki )
N N
N i =1 N ' 2 2
ij ji
i =1 i =1
b0 = b0' − b11 X12 −b22 X22 ... −bkk Xk2 ;

N
∑x 2
ji
Trong ®ã: X = 2
j
i=1
;
N
TÝnh ra ta cã:
b 0’ = 60,716 ; b0= 81,3941; b1= 1.9222; b2= -2,0445; b3 = 3,4715; b4 = 1,3158;
b 12= -0,2938; b13= 0,7688; b23= -0,7938; b24 = 5,1813; b14= 1,0688;
b 34 = -1,9063; b11 = -12,1814; b22 = -2,7058; b33= -8,6562; b44= -2,3058;
b 123= -1,9813; b234= 0,0438; b124 = 0,6938; b134= 3,4313; b1234 = -1,6688;
KiÓm tra tÝnh cã nghÜa cña b theo çc c«ng thøc sau:
2 2 2 2 2
s 2 s s s sts
s = ts ;s bj = N ts ; sbij = N ts ; sb2jj = N ts ;s 2jki = N
'2 2
bo
N
∑xuj2 ∑( xui xuj )2 ∑ xuj'
2
∑(xuix juxuk )2 ( )
u=1 u=1 u=1 u= 1
sb20 = sb'20 + x12 sb211 +x22 sb222 +... +xk2 sb2kk ;

1 m
yo = ∑ yoi = 80,7
m i=1
∑( y )
m 2
oi
− yo
Ph−¬ng sai lÆp: Sts2 = i=1
= 0,43
m− 1
§é lÖch tiªu chuÈn:
sb' 02 = 0,0172; sb20 = 0,1893; s b21 = 0,0215; sb22 = 0,0215; sb23 = 0,0215 ;
sb12 = sb13 = sb 23 = 0,0269; sb11 = sb22 = sb33 = 0,0538;

2 2 2 2 2 2
Sb2123 = Sb2234 = Sb2134 = Sb2124 = 0,0269;
- 83 -
S b1234 = 0,0269
2
Tra b¶ng cña chuÈn sè Student víi møc cã nghÜa p=0,05; ph−¬ng sai l¨p f2=2
ta cã
t0,05,3= 4,303
Nh− vËy b cã nghÜa khi:
b
tb = > t0,05 ,3 = 4,303 ;
sb
Nh− vËy hÖ sè cã nghÜa lµ bo, b1 , b2, b 3, b4, b 23, b13, b 24, b14, b 34 , b123, b134, b1234,
b 11, b33, b 22, b44 . M« h×nh håi quy t×m ®−îc:
∧
y = 81, 394 + 1,9222 . x1 − 2 ,0445 . x2 + 3, 4715 x3 + 1,3158 . x4 + 0 ,7688 . x1 x3
− 0 ,7938 . 2x 3x + 5,1813 . x2 x4 + 1, 0688 . x1 x4 − 1,9063 . x3 x4 − 1,9813 . x1 x2 x3 (3)
− 3, 4313 . x1 x3 x4 − 12 ,1814 . x − 2 ,7058 . x − 8 ,6562 . x − 2 ,3058 . x
1
2
2
2 2
3
2
4
− 1,6688 . x1 x2 x 3x 4
∧
KiÓm tra tÝnh t−¬ng hîp cña m« h×nh, tÝnh yi theo b¶ng ma trËn thùc
nghiÖm vµ ph−¬ng tr×nh håi quy ta cã:
∧
ThÝ nghiÖm Gi¸ trÞ yi
1 52.08
2 58.487
3 38.591
4 46.248
5 69.123
6 66.13
7 53.709
8 49.466
9 56.224
10 46.506
11 56.785
12 61.667
- 84 -
13 45.242
14 66.924
15 57.228
16 64.31
17 54.321
18 59.757
19 78.875
20 73.093
21 59.178
22 68.996
23 74.923
24 78.644
25 81.394
N 2
∧
∑ ⎛⎜⎝ y − y ⎞⎟⎠
i i
Ph−¬ng sai d− ®−îc tÝnh theo Sdu2 = i =1
N −l
N= 25 sè thÝ nghiÖm
l= 17 sè hÖ sè cã nghÜa cña ph−¬ng tr×nh håi quy.
TÝnh ra ta cã: Sdu2 = 5,3812
ChuÈn sè Fisher ®−îc tÝnh theo
2
Sdu 5,3812
F= 2
= = 12,5145
Sts 0,43
Tra b¶ng t×m chuÈn sè Fisher øng víi bËc tù do lÆp f2= 3-1= 2, bËc tù do d−
f1= 20-3= 17 vµ møc cã nghÜa p=0,05 ta cã Fb¶ng= 19,4.
So s¸nh ta thÊy F<Fb¶ng.
Nh− vËy m« h×nh (3) t−¬ng hîp víi bøc tranh thùc nghiÖm.
§−a m« h×nh (3) vÒ biÕn thùc
Z 1=pH( Z1max = 4, Z1min = 2 ); Z2= C H O ( Z2max = 0,4; Z2min = 0,2 );
2 2
Z 3= C Fe ( Z3max = 90, Z3min = 70 ); Z4=T ( Z4max = 60, Z4min = 30 );

2+
- 85 -
Theo c«ng thøc sau ta cã

+ Z imin
max
Zi
Zio =
2
Z − Zi
max min
∆Zio = i
2
Z1 = 3 ;
o
∆Z 1o = 1;
∆Z 2o = 0,1; Z20 = 0,3;
Z 3 = 80;
o
∆Z 3o = 10;
∆Z 4o = 15; Z4o = 45;

( − 3 ) = (Z 2 − 0,3 ) = (Z 3 − 80) = (Z4 − 45 )
VËy x1 = Z1 ; x2 ; x3 ; x4
1 0,1 10 15
Thay vµo ta t×m ®−îc m« h×nh håi quy:

Y= -556,3169 + 91,747. Z1 – 333,28.Z2 + 824,4079.Z3 + 6,2527.Z4 +
0,0907.Z1 .Z3 – 5,3716.Z2Z3 – 14,5584.Z2Z4 – 2,2309.Z 1Z4 – 0,0802.Z3 Z 4
– 281,81.Z1 Z2 + 1,5413.Z1 Z2 Z3 – 0,9738.Z1Z 3Z 4 + 0,2269.Z2Z3 Z4
4,5036.Z1 Z2 Z4 – 3,0545.Z 12 – 270,58.Z2 2 – 0,0866.Z32 – 0,0103.Z 42 –
0,0564.Z1 Z2 Z3Z 4.
Dïng phÇn mÒm Model 5.0 ®Ó biÓu diÔn sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý
COD vµo çc yÕu tè nång ®é Fe2+, H2O2 , pH, vµ T thu ®−îc çc h×nh vÏ sau:
- 86 -
nång ®é H 2O2 khi nång ®é Fe2+ kh«ng ®æi vµ thêi gian ph¶n øng kh«ng ®æi
Qua h×nh 4.5 nhËn thÊy tån t¹i gi¸ trÞ cùc ®¹i cña y. HiÖu suÊt xö lý COD ®¹t
cùc ®¹i b»ng 81,5546 t¹i pH=3,1 vµ nång ®é H2O2= 0,222 mM.
nång ®é Fe2+ khi nång ®é H2O 2 kh«ng ®æi vµ thêi gian ph¶n øng kh«ng ®æi
- 87 -
cùc ®¹i b»ng 81,5546 t¹i pH=3,1 vµ nång ®é Fe2+ = 83,83 mg/L.
nång ®é H 2O2 khi ®é pH kh«ng ®æi vµ thêi gian ph¶n øng kh«ng ®æi
cùc ®¹i b»ng 81,5546 t¹i nång ®é Fe+2 =83,83 mg/L vµ nång ®é H2 O2= 0,222
mM.
- 88 -
thêi gian T khi nång ®é H2O2 vµ ®é pH kh«ng ®æi.
cùc ®¹i b»ng 81,5546 t¹i nång ®é Fe+2=83,83 mg/L vµ thêi gian T= 36,33
phót.
H×nh 4.9. §å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc cña hiÖu suÊt xö lý COD vµo ®é pH
vµ thêi gian ph¶n øng khi nång ®é Fe2+ vµ nång ®é H2O 2 kh«ng ®æi
- 89 -
Qua h×nh 4.9 nhËn thÊy tån t¹i gi¸ trÞ cùc ®¹i cña y. HiÖu suÊt xö lý COD
®¹t cùc ®¹i b»ng 81,5546 t¹i pH=3,1 vµ thêi gian ph¶n øng T=36,33 phót.
Qua çc ®å thÞ chóng ta cã thÓ dÔ dµng ph¸t hiÖn vïng tèi −u, kÕt qu¶ gi¶i
cô thÓ cña phÇn mÒm Model 5.0 ta ®−îc kÕt qu¶ sau: pH= 3,1; nång ®é H2 O2 =
0,222 (mM); nång ®é Fe2+= 83,83 (mg/L); thêi gian ph¶n øng T= 36,33
(phót). Khi ®ã hiÖu suÊt xö lý COD ®¹t lín nhÊt lµ: 81,5546%.
- 90 -
KÕT LUËN
øng dông ph¶n øng Fent¬n ®Ó ph©n huû phÈm nhuém basic blue 161, mét
lo¹i phÈm nhuém azo, tan tèt trong n−íc vµ rÊt bÒn. KÕt qu¶ nghiªn cøu cã
®ãng gãp cho c«ng nghÖ xö lý n−íc th¶i dÖt nhuém, ®Æc biÖt cho n−íc th¶i
chøa çc lo¹i thuèc nhuém azo hiÖn ®−îc dïng chñ yÕu ë C«ng ty DÖt Len
Mïa §«ng.
Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ chÝnh nh− sau:
1. §· ®−a ra ®−îc ph−¬ng ph¸p Fent¬n vµ øng dông hîp lý cho c«ng
nghÖ xö lý n−íc th¶i chøa thuèc nhuém.
2. §· nghiªn cøu çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi hiÖu suÊt cña ph¶n øng
Fent¬n: pH ban ®Çu, nång ®é Fe2+ , nång ®é H2O 2, thêi gian ph¶n
øng.
3. Qua quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 1 vµ bËc 2 nghiªn cøu ¶nh h−ëng
®ång thêi çc yÕu tè tíi hiÖu suÊt xö lý COD t×m ®−îc ph−¬ng tr×nh
håi quy thùc nghiÖm bËc 1 vµ bËc 2. Víi ph−¬ng tr×nh håi quy thÝ
nghiÖm bËc 1 ta rót ra kÕt luËn lµ cã tån t¹i kho¶ng gi¸ trÞ tèi −u.
§ång thêi do ®é cong cã nghÜa vÉn rÊt lín nªn ta tiÕp tôc chuyÓn
sang quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 2. Sau khi tiÕn hµnh håi quy thùc
nghiÖm bËc 2 ta thu ®−îc ph−¬ng tr×nh (3). Qua ph−¬ng tr×nh (3) ta
thÊy b11, b22 , b33 , b44 < 0 nh− vËy cã nghÜa lµ ph−¬ng tr×nh (3) sÏ cã
®iÓm cùc ®¹i.
4. Dùa vµo phÇn mÒm Model 5.0 ®· t×m ra bé th«ng sè thÝch hîp ®Ó
tiÕn hµnh ph¶n øng lµ pH= 3,1; nång ®é H2O2= 0,222 (mM); nång
®é Fe2+ = 83,83 (mg/L), thêi gian ph¶n øng T= 36,33 phót, ®¹t hiÖu
suÊt xö lý COD lµ 81,5546%.
- 91 -
TµI LIÖU THAM KH¶O
TiÕng ViÖt
1. ViÖn Khoa Häc vµ C«ng NghÖ M«i Tr−êng (1999-2000), B¸o ço ®Ò tµi:
‘‘ §¸nh gi¸ « nhiÔm m«i tr−êng c«ng nghiÖp Thµnh Phè Hµ Néi”, Hµ Néi.
2. TS. NguyÔn ThÕ §ång (2005), B¸o ço ®Ò tµi cÊp viÖn khoa häc c«ng
nghÖ ViÖt Nam:‘‘ Nghiªn cøu c«ng nghÖ thÝch hîp xö lý n−íc th¶i dÖt
nhuém“, Hµ Néi.
3. TrÞnh Lª Hïng, (2006), Kü thuËt xö lý n−íc th¶i, NXBGD, Hµ Néi.
4. PGS.TS Hoµng ThÞ LÜnh vµ çc ®ång sù (2005), Nghiªn cøu xö lý nguån
n−íc th¶i giÆt tÈy nhuém t¹i çc xÝ nghiÖp cña Hµ Néi, §Ò tµi TP-01C-
09/02-2005-1.
5. TrÇn §×nh MÉn - L¹i Thóy HiÒn, (2004), Ph−¬ng ph¸p vi sinh, T¹p chÝ
C«ng nghiÖp ®iÖn tö, Sè 7/2004, tr 39.
6. TrÇn V¨n Nh©n, Ng« ThÞ Nga (2002), Gi¸o tr×nh c«ng nghÖ xö lý n−íc
th¶i, NXBKHKT, Hµ Néi.
7. NguyÔn Minh TuyÓn, Ph¹n V¨n Thiªm (2001), Kü thuËt hÖ thèng trong
c«ng nghÖ ho¸ häc, TËp 1: C¬ së m« h×nh ho¸ çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ho¸
häc, NXBKHKT, Hµ Néi.
TiÕng Anh
8. Adel Al - Kdasl et al. (2004). Treatment of Textile wastewater by
advanced oxidation process - a review. Global nest: the Int. J. Vol. 6, No 3,
pp 226÷234.
9. Alaton, I. A. – Teksoy (2007), S., Acid dyebath effluent pretreatment
- 92 -
using Fenton’s reagent: Process optimization, reaction kinetics and effects

on acute toxicity. Dyes and Pigments, 73, 31÷39.
10. Azbar N., Yonar T. and Kestioglu K. 2004. Comparison of various
advanced oxidation processes and chemical treatment methods for COD
and colour removal from a polyester and acetate fiber dying effluent,
Chemosphere, 55, 35÷43

11. Brown, M. A. – DeVito (1993), S. C., Predicting Azo Dye Toxicity.
Critical Reviews in Environmental Science and Technology, , 23(3), pp
249÷324.
12. Duran, A. - J.M. Monteagudo - M. Mohedano (2006), Neural networks
simulation of photo - Fenton degradation of Reactive Blue 4. Applied
Catalysis B: Environmental, 65, 127÷134.
13. Ganesh R.(1992), Fate of Azo Dyes in Sludges. Masters Thesis, Virginia
Polytechnic Institute and State University, 1÷93 pp.

14. Lech Kos, Jan Perkowski (2003). Decolouration of Real Textile
Wastewater with Advanced Oxidation Processes. FIBRES & TEXTILES
in Eastern Europe, Vol. 11, No. 4 (43), 81÷85.

15. Lewis (1999), D. M. Coloration for the next century. Review of Progress
in Coloration and Related Topics, 29. 23÷28.

16. Perkowski, J. – Ledakowicz (2002), S., Decomposition of
Anthraquinone Dye in the Aqueous Solution during Advanced Oxidation
Processes. FIBRES & TEXTILES in Eastern Europe , Vol. 11, No. 4
(42), 68 ÷72
17. Sedlak (1991), D. L. - A.W. Andren, Environ. Sci. Technol, 25, 7÷77.
- 93 -
18. Zollinger (1991), H. Color Chemistry: Syntheses, Properties and
Applications of Organic Dyes and Pigments, 4÷96 pp.
- 94 -
TãM T¾t LUËN V¡N TH¹C Sü
Tªn ®Ò tµi:
“Nghiªn cøu qu¸ tr×nh xö lý n−íc th¶i chøa thuèc nhuém b»ng ph−¬ng
ph¸p Fent¬n”
Trong bèi c¶nh chung cña toµn ngµnh, C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng lµ mét
®¬n vÞ liªn doanh víi §an M¹ch, chuyªn cung cÊp çc s¶n phÈm dÖt may ®−îc
thÞ tr−êng −a dïng, víi ®Æc thï cña c«ng nghÖ lµ sö dông mét l−îng lín n−íc
vµ thuèc nhuém. Do ®ã n−íc th¶i cña C«ng ty cã nguy c¬ g©y « nhiÔm m«i
tr−êng rÊt lín nªn viÖc xö lý n−íc th¶i cña c«ng ty trë thµnh mét nhu cÇu cÊp
b¸ch. Nh»m gãp phÇn t×m hiÓu vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn, t«i ®· tiÕn
hµnh "Nghiªn cøu qu¸ tr×nh xö lý n−íc th¶i chøa thuèc nhuém b»ng
ph−¬ng ph¸p Fent¬n’’.
LuËn v¨n cã cÊu tróc gåm 4 ch−¬ng, tËp trung vµo nghiªn cøu kh¶ n¨ng xö
lý n−íc th¶i dÖt nhuém b»ng ph−¬ng ph¸p Oxy ho¸ Fent¬n. Nghiªn cøu sù
¶nh h−ëng cña pH, nång ®é Fe2+ , nång ®é H2O2, thêi gian ph¶n øng T ®Õn
hiÖu suÊt xö lý COD. §ång thêi t×m ra ®iÒu kiÖn thÝch hîp ®Ó tiÕn hµnh ph¶n
øng Fent¬n.
Ch−¬ng 1 tËp trung tr×nh bµy nh÷ng nÐt tæng quan vÒ ngµnh c«ng nghiÖp
dÖt nhuém t¹i ViÖt Nam nãi chung vµ C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng nãi riªng,
thùc tr¹ng « nhiÔm, ¶nh h−ëng cña n−íc th¶i dÖt nhuém tíi m«i tr−êng còng
nh− sù sèng. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p xö lý chÝnh, th−êng ®−îc ¸p dông trong xö
lý n−íc th¶i dÖt nhuém- nguyªn lý, t×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc,
c¬ së khoa häc cña viÖc lùa chän ph−¬ng ph¸p oxy ho¸ Fent¬n. Qua ®ã ®−a ra
®−îc quy tr×nh c«ng nghÖ xö lý n−íc th¶i t¹i C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng.
- 95 -
Ch−¬ng 2 tr×nh bµy c¬ së lý thuyÕt cña quy ho¹ch ho¸ thùc nghiÖm. Bao
gåm c¬ së lý thuyÕt cña quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 1, quy ho¹ch b¸n riªng
phÇn vµ quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 2.
Ch−¬ng 3 m« t¶ quy tr×nh thùc nghiÖm vµ çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sö
dông trong nghiªn cøu.
Ch−¬ng 4 tr×nh bµy vÒ çc kÕt qu¶ ®¹t ®−îc trong thùc nghiÖm vµ th¶o
luËn. §· tiÕn hµnh nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña tõng yÕu tè riªng biÖt ®Õn hiÖu
suÊt xö lý COD bao gåm pH, nång ®é Fe2+, nång ®é H2O2, thêi gian ph¶n øng.
Qua ®ã t×m ra kho¶ng gi¸ trÞ thÝch hîp ®Ó tiÕn hµnh çc nghiªn cøu tiÕp theo.
§ã lµ pH=2÷4; nång ®é Fe2+=70÷90 (mg/L); nång ®é H 2O2 =0,2÷0,4 (mM);
thêi gian ph¶n øng T=30÷60 (phót). Dùa trªn c¬ së ®ã t«i ®· tiÕn hµnh quy
ho¹ch ho¸ thùc nghiÖm bËc 1, råi tiÕp tôc quy ho¹ch thùc nghiÖm bËc 2. Sau
khi thu ®−îc ph−¬ng tr×nh håi quy bËc 2 ta sö dông ph©n mÒm Model 5.0 ®Ó
t×m bé th«ng sè thÝch hîp cho ph¶n øng Fent¬n ®ã lµ pH=3,1; nång ®é
Fe2+=83,83 (mg/L); nång ®é H2 O2 =0,222 (mM); thêi gian ph¶n øng T=36,33
phót; khi ®ã hiÖu suÊt xö lý COD ®¹t lín nhÊt=81,5546%..
KÕt qu¶ nghiªn cøu trong LuËn v¨n lµ c¬ së ®Ó nghiªn cøu thiÕt kÕ hÖ
thèng xö lý n−íc th¶i dÖt nhuém t¹i C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng, ®ång thêi
kÕt qu¶ nghiªn cøu ®ãng gãp cho c«ng nghÖ xö lý n−íc th¶i dÖt nhuém nãi
chung, ®Æc biÖt cho n−íc th¶i chøa çc lo¹i thuèc nhuém azo hiÖn ®−îc dïng
chñ yÕu ë C«ng ty DÖt Len Mïa §«ng.
- 96 -
ABSTRACTION OF MASTER THESIS
Topic: “Study on process of treatment Textiles waste water by Fenton

reaction”.
Nowadays we can see all the field of Textiles technology, Muadong Knit
Wear Company is associated with Denmark, is provide knit product with the
pleasure of the people, with the specific technology use amount water and
dye. Due to water in company is polluted danger for the environment, so that
treatment textiles waster water in company is very important. To support
understand and solve the above solution, I have done research “Study on
process of treatment Textiles waste water by Fenton reaction”.
My thesis has 4 chapters, focus on research ability treatment textiles waster
water by Fenton reaction. Study on affectation of pH, strength of Fe2+ ,
strength of H2 O2, time to reaction T to COD efficiency. Moreover I found the
suitability condition to Fenton reaction.
Chapter 1 focuses on overview Textiles technology in Vietnam generally and
Muadong Knit Wear Company in confidence, the pollution right, affectation
of textiles waste water to the environment and life. The main methods always
apply in treatment textile waster water- principle, research in Vietnam and in
the world, the basic science to choose method Fenton oxidation. Over that I
give technology process treatment waster water in Muadong Knit Wear
Company.
Chapter 2 shows basic theory of design experiment. It includes basic theory
of fractional factorial designs, fractional factorial and second level orthogonal
experimental.
- 97 -
Chapter 3 describes process to experiment and method to analyze use in

experiment.
Chapter 4 gives the result in my experiment and discuss. Study on affectation
of pH, strength of Fe2+ , strength of H2O2 , time to reaction T to COD
efficiency. Over that I found the suitable interval to do the next research.
There are pH=2 ÷4; strength of Fe2+ =70÷90 (mg/L); strength of H2O2=0,2÷0,4
(mM); time to reaction T=30÷60 (minutes). Base on that I done fractional
factorial designs, and then done second level orthogonal experimental. After I
had second level equation, I applied Model 5.0 to found suitable parameter for
Fenton reaction there are pH=3,1; strength of Fe2+=83,83 (mg/L); strength of
H2O2 =0,222 (mM); time to reaction T=36,33 (minutes); in that point COD got
maximum 81,5546%.
The result in my thesis bases to design waste water process equipment in
Muadong Knit Wear Company. Moreover, the result is supported for waste
water technology generally, specialty for waste water has azo dye, now it
always use in Muadong Knit Wear Company.

Nghiên Cứu Quá Trình Xử Lý Nước Thải Chứa Thuốc Nhuộm Bằng Phương Pháp Fentơn

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nghiên Cứu Quá Trình Xử Lý Nước Thải Chứa Thuốc Nhuộm Bằng Phương Pháp Fentơn

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng §¹i häc b¸ch khoa hµ néi

NGUYÔN THÕ C¦êNG

Nghiªn cøu QU¸ TR×NH Xö Lý N¦íc

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc

Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t ........................................... - 3 -

Ch−¬ng 2- C¥ Së Lý THUYÕT CñA QUY HO¹CH HO¸

Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t

DO: hµm l−îng oxy hoµ tan.

Danh môc c¸c b¶ng

Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ

Hình 1.1. Sơ đồ công nghệ dệt nhuộm

Ch−¬ng 1- TæNG QUAN

Hình 1.1. Sơ đồ công nghệ dệt nhuộm

- NÕu kh«ng cã oxy trong mÉu n−íc

Mn2+ + 2OH - -> Mn(OH)2 ↓ (tr¾ng)

- NÕu cã oxy trong mÉu n−íc

Mn2+ + 2OH - + 1/2 O2-> MnO2 ↓ (n©u) + H2O

Sau ®ã hoµ tan kÕt tña b»ng H2SO 4 ®Ëm ®Æc

MnO2 + 2I + 4H+ -> Mn2+ + I 2 + 2H2O

I2 + Na2S2O3 -> Na2 S4O6 + 2NaI

C¸c chÊt h÷u c¬ + Cr2 O-27 + H+ -----> CO 2 + H2O + 2Cr3+

L−îng Cr2O 72- + 14H+ ----> 6Fe3+ + 2Cr3+ + 7H2 O.

Trong ®ã: V1 lµ thÓ tÝch n−íc th¶i ®em ph©n tÝch.

V lµ tæng thÓ tÝch n−íc th¶i ®ang ph©n tÝch.

H×nh 1.3. VÝ dô cÊu tróc thuèc nhuém azo (Remazol Black 5)

S: lµ nhãm t¹o kh¶ n¨ng hoµ tan cña thuèc nhuém

- Ph−¬ng ph¸p thæi khÝ.

Muèi nh«m th−êng lµ Al2 (SO4)3.18H2O, KAl(SO4 )2. 12H2 O, NH4Al(SO4)2.

N (nonionic), C (cationic), A (anionic) cã nh÷ng ®Æc tÝnh vµ øng dông kh¸c

- Kh«ng g©y « nhiÔm phô, kh«ng g©y ¨n mßn thiÕt bÞ.

- Tia UV (photolysis), Ozon vµ hi®ropeoxit,

- ¤z«n vµ UV, Hi®ropeoxit vµ UV,

- ¤z«n, hi®ropeoxit vµ UV,

- T¸c nh©n Fent¬n: H2O 2 + Fe2+, UV/TiO2 .

Fluorin 3.06 2.25

Gèc hi®roxyl 2.80 2.05

Oxy (nguyªn tö) 2.42 1.78

Ozon 2.08 1.52

Hi®ropeoxit 1.78 1.30

Hypoclorit 1.49 1.10

Clorin 1.36 1.00

Clorin ®ioxit 1.27 0.93

Oxy (ph©n tö) 1.23 0.90

B¶ng 1.7. So s¸nh c¸c hÖ ph¶n øng t¹o gèc OH.

T¸c nh©n ¦u ®iÓm Nh−îc ®iÓm.

H2O2+ - L−îng d− lµ nguån « nhiÔm

- Ho¸ chÊt rÎ phæ biÕn.

- HiÖu qu¶ ph©n huû cao.

- KÝch cì h¹t xóc t¸c bÐ ®ßi

- ChØ cÇn mét l−îng nhá còng cho

- Kho¸ng ho¸ hoµn toµn l−îng lín

- Kh¶ n¨ng t¸i sinh xóc t¸c.

- Tèc ®é oxy ho¸ chÊt «

O3/UV - Kh¶ n¨ng ph¶n øng cao. - Gi¸ thµnh cao.

Trong m«i tr−êng axit: 2H+ + H2O2 + 2e Æ 2H 2O

Trong m«i tr−êng kiÒm: 2OH- + H2O2 - 2e Æ 2H 2 O + O2

H2O 2 + Fe2+ = Fe3+ + OH - + OHy

Fe3+ + H2O2 = Fe2+ + H+ + HO2y

Ry + H 2O2 = ROH + OHy

OHy + H2O2 = H2O + HO2 y

Gèc Ry vµ RO 2y còng kÕt hîp l¹i theo c¸c ph−¬ng tr×nh:

RO2y + RO2y = ROOR + O2

Ch−¬ng 2- C¥ Së Lý THUYÕT CñA QUY HO¹CH HO¸