Professional Documents
Culture Documents
Gi¸o tr×nh
Kü thuËt
Thuû khÝ
Hµ néi – 2007
Lêi nãi ®Çu
Nh»m ®¸p øng yªu cÇu gi¶ng dËy vµ häc tËp cña gi¸o viªn vµ sinh viªn
thuéc ngµnh Kü thuËt c¬ khÝ n«ng nghiÖp cña c¸c tr−êng ®¹i häc kü thuËt,
chóng t«i biªn so¹n cuèn gi¸o tr×nh “kü thuËt Thñy khÝ” Theo ch−¬ng
tr×nh khung Gi¸o dôc §µo t¹o ®3 ®−îc Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o duyÖt, víi
khèi l−îng 3 tÝn chØ (credits). Gi¸o tr×nh ®−îc tr×nh bµy ng¾n gän, dÔ hiÓu, ®Ò
cËp nh÷ng néi dung c¬ b¶n träng t©m cña m«n häc: C¬ häc chÊt láng ®¹i
c−¬ng, M¸y thuû khÝ. Trong mçi ch−¬ng cña gi¸o tr×nh cã ®−a thªm phÇn vÝ
dô vµ bµi tËp ®Ó sinh viªn tham kh¶o, lµm bµi tËp thùc hµnh vµ cñng cè lý
thuyÕt..
Ngoµi ra cuèn s¸ch nµy cã thÓ dïng lµm tµi liÖu häc tËp, tham kh¶o
cho sinh viªn c¸c ngµnh §¹i häc kh¸c, sinh viªn hÖ cao ®¼ng kü thuËt c¬ khÝ..
T¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù ®ãng gãp ý kiÕn quÝ b¸u cña
GS.TSKH. Vò Duy Quang - nguyªn tr−ëng bé m«n Thuû khÝ kü thuËt vµ Hµng
kh«ng, Tr−êng ®¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi cïng c¸c ®ång nghiÖp.
Tuy nhiªn do tr×nh ®é cã h¹n nªn kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, rÊt mong
®−îc c¸c ®éc gi¶ phª b×nh gãp ý.
T¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c ®éc gi¶!
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí …………………………………….ii
môc lôc
Trang
phÇn A : c¬ häc chÊt láng ®¹i c−¬ng
Ch−¬ng I: më ®Çu 7
1.1. §èi t−îng, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu m«n häc …………………………….. 7
1.2. S¬ l−îc vÒ lÞch sö ph¸t triÓn m«n häc, øng dông ………………………….. 7
1.3. Mét sè tÝnh chÊt c¬ lý c¬ b¶n cña chÊt láng ……………………………….. 8
1.4. VÝ dô vµ Bµi tËp …………………………………………………………… 14
Ch−¬ng II: TÜnh häc chÊt láng 16
2.1. ¸p suÊt thuû tÜnh ………………………………………………………….. 16
2.2. Ph−¬ng tr×nh vi ph©n cña chÊt láng c©n b»ng ……………………………. 17
2.3. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña thuû tÜnh häc ……………………………………. 19
2.4. TÜnh t−¬ng ®èi ……………………………………………………………… 22
2.5. TÝnh ¸p lùc thuû tÜnh ……………………………………………………….. 23
2.6. Mét sè øng dông cña thuû tÜnh häc ………………………………………… 27
2.7. TÜnh häc chÊt khÝ …………………………………………………………… 32
2.8. VÝ dô vµ Bµi tËp …………………………………………………………… 35
Ch−¬ng III: §éng lùc häc chÊt láng 43
3.1. Kh¸i niÖm chung …………………………………………………………… 43
3.2. Ph−¬ng tr×nh liªn tôc cña dßng ch¶y ……………………………………… 45
3.3. Ph−¬ng tr×nh vi ph©n chuyÓn ®éng cña chÊt láng lý t−ëng
- ph−¬ng tr×nh ¥le ®éng ……………………………………………………. 48
3.4. Ph−¬ng tr×nh vi ph©n chuyÓn ®éng cña chÊt láng thùc
- Ph−¬ng tr×nh Navie- Stokes ………………………………………………. 49
3.5. Ph−¬ng tr×nh Becnuli viÕt cho dßng nguyªn tè
chÊt láng lý t−ëng ………………………………………………………….. 52
3.6. Ph−¬ng tr×nh Becnuli viÕt cho dßng chÊt láng thùc ………………………. 56
3.7. Mét sè øng dông cña ph−¬ng tr×nh Becnuli ……………………………….. 59
3.9. Ph−¬ng tr×nh biÕn thiªn ®éng l−îng ®èi víi chuyÓn ®éng dõng ………….. 60
3.10. VÝ dô vµ Bµi tËp ……………….…………………………………………… 66
Ch−¬ng IV: ChuyÓn ®éng mét chiÒu cña chÊt láng
kh«ng nÐn ®−îc 76
iii
4.1. Hai tr¹ng th¸i ch¶y cña chÊt láng. Sè R©yn«n …………………………… 76
4.2. Tæn thÊt n¨ng l−îng dßng ch¶y …………………………………………….. 77
4.3. Dßng ch¶y tÇng trong èng. Dßng Hagen - Poad¬i …………………………. 82
4.4. Dßng ch¶y rèi trong èng ……………………………………………………. 84
4.5. Dßng ch¶y tÇng trong c¸c khe hÑp …………………………………………. 85
4.6. Dßng ch¶y trong khe hÑp do ma s¸t - C¬ së lý thuyÕt b«i tr¬n thuû ®éng 86
4.7. VÝ dô vµ Bµi tËp …………………………………………………………… 89
Ch−¬ng V: ChuyÓn ®éng mét chiÒu cña chÊt khÝ 96
5.1. C¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña chÊt khÝ …………………………………….. 96
5.2. C¸c th«ng sè cña dßng khÝ : vËn tèc ©m, dßng h^m, dßng tíi h¹n ……….. 98
5.3. ChuyÓn ®éng cña chÊt khÝ trong èng phun ……………………………….. 100
5.4. TÝnh to¸n dßng khÝ b»ng c¸c hµm khÝ ®éng vµ biÓu ®å ………………….. 103
5.5. VÝ dô vµ Bµi tËp …………………………………………………………… 108
Ch−¬ng VI: TÝnh to¸n thuû lùc vÒ ®−êng èng 112
6.1. C¬ së lý thuyÕt ®Ó tÝnh to¸n ®−êng èng ……………………………………. 112
6.2. TÝnh to¸n thuû lùc ®−êng èng ®¬n gi¶n ……………………………………. 114
6.3. TÝnh to¸n thuû lùc ®−êng èng phøc t¹p ……………………………………. 115
6.4. Ph−¬ng ph¸p dïng hÖ sè ®Æc tr−ng l−u l−îng K ………………………….. 120
6.5. Ph−¬ng ph¸p ®å thÞ ®Ó tÝnh to¸n ®−êng èng ……………………………….. 122
6.6. Va ®Ëp thuû lùc trong ®−êng èng ………………………………………….. 124
6.7. ChuyÓn ®éng cña chÊt khÝ trong èng dÉn …………………………………… 126
6.8. VÝ dô vµ Bµi tËp ……………………………………………………………. 132
Ch−¬ng VII: VËt ngËp trong chÊt láng chuyÓn ®éng 146
7.1. Lùc n©ng : c«ng thøc tæng qu¸t - lùc n©ng - ®Þnh lý Giucopski – Kótta …… 146
7.2. Líp biªn …………………………………………………………………… 148
7.3. Mét sè bµi to¸n líp biªn ………………………………………………….. 153
7.4. Líp biªn nhiÖt ®é ………………………………………………………….. 159
7.5. VÝ dô vµ Bµi tËp ……………………………………………………………. 164
Ch−¬ng VIII: dßng tia 172
8.1. Kh¸i niÖm vÒ dßng tia ……………………………………………………….. 172
8.2. C¸c ®Æc tr−ng thuû khÝ ®éng c¬ b¶n cña dßng tia …………………………… 174
8.3. Mét sè vÝ dô vÒ tÝnh to¸n dßng tia ngËp ®èi xøng ………………………….. 176
8.4. VÝ dô vµ Bµi tËp ……………………………………………………………. 182
187
iv
Ch−¬ng IX: C¬ së lý thuyÕt thø nguyªn, t−¬ng tù 187
9.1. Lý thuyÕt thø nguyªn - §Þnh lý Pi vµ øng dông ……………………………. 190
9.2. C¸c tiªu chuÈn t−¬ng tù ……………………………………………………... 192
9.3. M« h×nh ho¸ tõng phÇn ....…………………………………………………... 193
9.3. VÝ dô vµ Bµi tËp …………………………………………………………….
PhÇn B: M¸y thuû khÝ
Ch−¬ng X: Kh¸i niÖm chung vÒ m¸y b¬m 198
10.1. Vµi nÐt vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m¸y b¬m ….…………………………. 198
10.2. C«ng dông vµ ph©n lo¹i …………………………………………………… 198
10.3. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña m¸y b¬m …….…………………………………. 199
10.4. VÝ dô vµ Bµi tËp …………………………………………………………… 204
Ch−¬ng XI: B¬m Ly t©m 208
11.1. Kh¸i niÖm chung ………………………………………………………….. 208
11.2. Lý thuyÕt c¬ b¶n vÒ b¬m ly t©m …………………………………………… 209
11.3. øng dông luËt t−¬ng tù trong b¬m ly t©m ….……………………………… 213
11.4. §−êng ®Æc tÝnh cña b¬m ly t©m ………………………………………….. 216
11.5. §iÓm lµm viÖc, ®iÒu chØnh b¬m ly t©m …….……………………………… 219
11.6. GhÐp b¬m ly t©m ……………………….………………………………… 221
11.7. Mét sè ®iÓm chó ý trong kÕt cÊu vµ sö dông b¬m ly t©m ………………… 223
11.8. VÝ dô vµ Bµi tËp ………………………………………………………….. 225
Ch−¬ng XII: B¬m Piston 234
12.1. Kh¸i niÖm chung …………………………………………………………. 234
12.2. L−u l−îng cña b¬m piston ………………………………………………… 236
12.3. Ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng cña chÊt láng trong b¬m piston ……………… 239
12.4. Kh¾c phôc hiÖn t−îng kh«ng æn ®Þnh cña chuyÓn ®éng chÊt
láng trong b¬m piston …………………………………………………… 241
12.5. §−êng ®Æc tÝnh cña b¬m piston …………………………………………… 243
12.6. VÝ dô vµ Bµi tËp ………………………………………………………….. 244
v
PhÇn A
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………6
Ch−¬ng I
Më ®Çu
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………7
1687 - Nhµ b¸c häc thiªn tµi ng−êi Anh I. Newton ®Y ®−a ra gi¶ thuyÕt vÒ lùc ma s¸t
trong gi÷a c¸c líp chÊt láng chuyÓn ®éng mµ mYi h¬n mét thÕ kû sau nhµ b¸c häc Nga -
Petrop míi chøng minh gi¶ thuyÕt ®ã b»ng biÓu thøc to¸n häc, lµm c¬ së cho viÖc nghiªn
cøu chÊt láng lùc (chÊt láng nhít) sau nµy.
Hai «ng L.¥ le ( 1707-1783 ) vµ D.Becnuli ( 1700-1782 ) lµ nh÷ng ng−êi ®Y ®Æt c¬
së lý thuyÕt cho thuû khÝ ®éng lùc, t¸ch nã khái c¬ häc lý thuyÕt ®Ó thµnh lËp mét ngµnh
riªng.
Tªn tuæi cña Navie vµ St«c g¾n liÒn víi nghiªn cøu chÊt láng thùc. Hai «ng ®Y t×m
ra ph−¬ng tr×nh vi ph©n chuyÓn ®éng cña chÊt láng (1821-1845).
Nhµ b¸c häc §øc - L.Prandtl ®Y s¸ng lËp ra lý thuyÕt líp biªn (1904), gãp phÇn gi¶i
quyÕt nhiÒu bµi to¸n ®éng lùc häc.
Ngµy nay, ngµnh thuû khÝ ®éng lùc häc ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é vò bYo, thu hót sù
tËp trung nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc næi tiÕng trªn thÕ giíi vµ trong n−íc; nã can
thiÖp hÇu hÕt tíi tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®êi sèng, kinh tÕ, quèc phßng.. .nh»m ®¸p øng mäi nhu
cÇu cÊp b¸ch cña nÒn khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña thÕ kû 21.
1.2.2. øng dông
Ph¹m vi øng dông cña m«n häc kh¸ réng rYi: cã thÓ nãi kh«ng mét ngµnh nµo trong
c¸c lÜnh vùc khoa häc, kü thuËt c«ng nghÖ vµ ®êi sèng cã liªn quan ®Õn chÊt láng vµ chÊt
khÝ nh− giao th«ng vËn t¶i, hµng kh«ng, c¬ khÝ, c«ng nghÖ ho¸ chÊt, x©y dùng, n«ng
nghiÖp, thuû lîi... mµ l¹i kh«ng øng dông Ýt nhiÒu nh÷ng ®Þnh luËt c¬ b¶n cña thuû khÝ.
1.3. mét sè tÝnh chÊt vËt lý c¬ b¶n cña chÊt láng. kh¸i niÖm vÒ
chÊt láng lý t−ëng
1.3.1. Mét sè tÝnh chÊt dÔ nhËn biÕt
TÝnh liªn tôc: vËt chÊt ®−îc ph©n bè liªn tôc trong kh«ng gian.
TÝnh dÔ di ®éng: do lùc liªn kÕt gi÷a c¸c phÇn tö chÊt láng rÊt yÕu, øng suÊt tiÕp (néi
ma s¸t) trong chÊt láng chØ kh¸c 0 khi cã chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a c¸c líp chÊt láng.
TÝnh chèng kÐo vµ c¾t rÊt kÐm do lùc liªn kÕt vµ lùc ma s¸t gi÷a c¸c phÇn tö chÊt
láng rÊt yÕu.
TÝnh dÝnh −ít theo thµnh b×nh chøa chÊt láng.
1.3.2. Sù trao ®æi nhiÖt l−îng vµ khèi l−îng
NhiÖt l−îng truyÒn qua mét ®¬n vÞ diÖn tÝch trong mét ®¬n vÞ thêi gian tû lÖ víi
gradien nhiÖt ®é, cßn khèi l−îng chÊt láng khuÕch t¸n truyÒn qua mét ®¬n vÞ diÖn tÝch
trong mét ®¬n vÞ thêi gian tû lÖ víi gradien nång ®é cña chÊt ®ã trong dßng chÊt láng.
TÝnh chÊt trªn ®−îc biÓu diÔn bëi c¸c ®Þnh luËt sau ®©y:
§Þnh luËt Furiª:
dT
q=λ (W/m2)
dn'
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………8
§Þnh luËt Fich:
dC
m=D (kg/m2s)
dn'
trong ®ã: q vµ m – nhiÖt l−îng vµ khèi l−îng truyÒn qua mét ®¬n vÞ diÖn tÝch trong mét ®¬n
vÞ thêi gian;
T vµ C – nhiÖt ®é vµ nång ®é vËt chÊt;
λ vµ D – hÖ sè dÉn nhiÖt vµ hÖ sè khuÕch t¸n.
1.3.3. Khèi l−îng riªng vµ träng l−îng riªng
- Khèi l−îng riªng : lµ khèi l−îng cña mét ®¬n vÞ thÓ tÝch chÊt láng, ký hiÖu lµ ρ :
M
ρ= (kg/m3) (1-1)
W
trong ®ã : M - Khèi l−îng chÊt láng (kg)
W - ThÓ tÝch chÊt láng cã khèi l−îng M (m3)
- Träng l−îng riªng: lµ träng l−îng cña mét ®¬n vÞ thÓ tÝch chÊt láng, ký hiÖu lµ: γ
G
γ = (N/m3 ; KG/m3) (1-2)
W
Quan hÖ gi÷a ρ vµ γ : γ = ρg; g = 9,81 m/ s2
B¶ng 1.1
Träng l−îng riªng cña mét sè chÊt láng
Tªn chÊt láng Träng l−îng riªng, N/m3 NhiÖt ®é
N−íc cÊt 9810 4
N−íc biÓn 10000 - 10100 4
DÇu ho¶ 7750 - 8040 15
X¨ng m¸y bay 6380 15
X¨ng th−êng 6870 - 7360 15
DÇu nhên 8730 - 9030 15
diezel 8730 - 9220 15
Thuû ng©n 132890 20
Cån nguyªn chÊt 7750 - 7850 15
L−u ý : Khèi l−îng cña chÊt láng lµ mét ®¹i l−îng kh«ng thay ®æi cßn träng l−äng
cña chóng th× phô thuéc vµo vÞ trÝ cña nã.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………9
1.3.4. TÝnh nÐn Ðp vµ tÝnh gi·n në v× nhiÖt
- TÝnh nÐn ®−îc: biÓu thÞ b»ng hÖ sè nÐn ®−îc (βP). HÖ sè nÐn Ðp lµ sè gi¶m thÓ tÝch
t−¬ng ®èi cña chÊt láng khi ¸p suÊt t¨ng lªn mét ®¬n vÞ:
1 dW
βp = − (m2/N) (1- 3)
W dp
trong ®ã: W - thÓ tÝch ban ®Çu cña chÊt láng (m3);
dW - Sè gi¶m thÓ tÝch khi ¸p suÊt t¨ng lªn (m3);
dp - L−îng ¸p suÊt t¨ng lªn (N/m2).
VÝ dô: hÖ sè βP cña n−íc ë nhiÖt ®é 00c ®Õn 200c cã trÞ sè trung b×nh lµ
1 1
m 2 / N ; ë nhiÖt ®é 1000c, ¸p suÊt 500 at lµ m2/N.
210000000 250000000
- TÝnh gi/n në v× nhiÖt: BiÓu thÞ b»ng hÖ sè giYn në v× nhiÖt (βt ), lµ sè thÓ tÝch t−¬ng
®èi cña chÊt láng t¨ng lªn khi nhiÖt ®é t¨ng lªn 1 ®é:
1 dW
βt = (1/®é) (1- 4)
W dt
VÝ dô: Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn th«ng th−êng: DÇu ho¶ cã βt = 0,000 600 - 0,00800;
Thuû ng©n cã βt = 0,00018.
L−u ý: HÖ sè giYn në v× nhiÖt lín h¬n nhiÒu so víi hÖ sè nÐn ®−îc, song chóng ®Òu
lµ nh÷ng trÞ sè rÊt nhá mµ trong mét sè tÝnh to¸n th«ng th−êng cã thÓ bá qua.
1.3.5. TÝnh bèc h¬i vµ ®é hoµ tan
§èi víi chÊt láng thµnh h¹t nÕu nhiÖt ®é s«i cµng lín th× ®é bèc h¬i gi¶m. §èi víi
hÖ thèng thuû lùc ®é bèc h¬i ®−îc ®Æc tr−ng bëi ¸p suÊt bYo hoµ PH. Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt
®é kh«ng ®æi, nÕu ¸p suÊt bYo hoµ PH cµng lín th× ®é bèc h¬i cµng lín.
§é hoµ tan ®−îc biÓu diÔn bëi c«ng thøc
Vk p
=k 1
Vn p2
Trong ®ã: Vk – thÓ tÝch cña khÝ hoµ tan trong ®iÒu kiÖn th−êng;
Vn – thÓ tÝch chÊt láng;
k - ®é hoµ tan;
p1 vµ p2 - ¸p suÊt khÝ tr−íc vµ sau khi hoµ tan.
§é hoµ tan ë 200C cña mét sè chÊt:
N−íc DÇu x¨ng DÇu biÕn thÕ
0,016 0,127 0,083
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………10
1.3.6. Søc c¨ng bÒ mÆt cña chÊt láng
Trong néi bé chÊt láng, c¸c ph©n tö ®−îc bao bäc bëi cïng mét lo¹i ph©n tö n»m
trong néi bé thÓ tÝch chÊt láng, cßn gÇn mÆt tho¸ng chØ cßn mét phÝa, v× vËy n¨ng l−îng cña
c¸c phÇn tö trªn mÆt tho¸ng kh¸c víi n¨ng l−îng cña c¸c phÇn tö n»m trong néi bé chÊt
láng mét ®¹i l−îng nµo ®ã. N¨ng l−îng ®ã ®−îc gäi lµ n¨ng l−îng bÒ mÆt, nã tû lÖ víi diÖn
tÝch bÒ mÆt ph©n c¸ch S:
Ebm = σ.S
ë ®©y: σ lµ hÖ sè søc c¨ng mÆt ngoµi, phô thuéc vµo b¶n chÊt thiªn nhiªn cña hai
m«i tr−êng tiÕp xóc, ®−îc x¸c ®Þnh:
σ = - R/l (N/m)
Trong ®ã: R – Søc c¨ng mÆt ngoµi;
l – chiÒu dµi cña hai mÆt tiÕp xóc.
VÝ dô: Víi mÆt ph©n c¸ch gi÷a n−íc vµ kh«ng khÝ khi nhiÖt ®é t = 200C: σ = 0,073
N/m; ®èi mÆt ph©n c¸ch gi÷a thuû ng©n vµ kh«ng khÝ: σ = 0,48 N/m.
1.3.7. TÝnh nhít
Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng c¸c líp chÊt láng tr−ît lªn nhau ph¸t sinh ra lùc ma
s¸t trong g©y ra tæn thÊt n¨ng l−îng vµ chÊt láng nh− thÕ gäi lµ chÊt láng cã tÝnh nhít (chÊt
láng Newton).
N¨m 1687 I. Newton dùa trªn thÝ nghiÖm: cã hai tÊm ph¼ng I - chuyÓn ®éng víi vËn
tèc V cã diÖn tÝch S vµ II - ®øng yªn (H×nh 1-1 ). Gi÷a hai tÊm cã mét líp chÊt láng h. ¤ng
®Y ®−a ra gi¶ thiÕt vÒ lùc ma s¸t trong gi÷a nh÷ng líp chÊt láng l©n cËn chuyÓn ®éng lµ tû lÖ
thuËn víi tèc ®é vµ diÖn tÝch bÒ mÆt tiÕp xóc, phô thuéc vµo lo¹i chÊt láng vµ kh«ng phô
thuéc vµo ¸p suÊt.
Sau ®ã Pªtrèp (1836-1920) ®Y biÓu thÞ gi¶ thuyÕt ®ã trong tr−êng hîp chuyÓn ®éng
th¼ng b»ng biÓu thøc to¸n häc:
dv
T = µS (N) ( 1- 5 )
dy
trong ®ã:
T - lùc ma s¸t trong
µ - hÖ sè nhít ®éng lùc, ®Æc tr−ng tÝnh nhít cña chÊt láng;
S - diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a hai líp chÊt láng;
dv
- gradien vËn tèc theo ph−¬ng y vu«ng gãc víi dßng ch¶y;
dy
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………11
v y
f v+dv
dy
v
I
y
h
II
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………12
Lç cña èng 4 ®−îc ®ãng b»ng mét thanh ®Æc biÖt cã ®−êng kÝnh 3 mm Muèn x¸c
®Þnh ®é nhít cña mét chÊt láng ë nhiÖt ®é nµo ®ã, ta rãt 200 cm3 chÊt láng cÇn ®o vµo b×nh
1 vµ gi÷ ®óng nhiÖt ®é cÇn thiÕt.
§o thêi gian ch¶y t1 cña 200 cm3 chÊt láng ®o qua lç ®¸y.
Sau ®ã ®o thêi gian ch¶y t2 cña 200 cm3 n−íc cÊt ë nhiÖt ®é 200c (kho¶ng 50 gi©y).
Tû sè t1 / t2 gäi lµ ®é nhít Eng¬le (Ký hiÖu 0 E)
0 t1
E= (1 - 8)
t2
Ngoµi c¸c ®¬n vÞ St«c vµ ®é nhít Eng¬le, th−êng gÆp c¸c ®¬n vÞ ®o ®é nhít kh¸c
nhau, quan hÖ gi÷a chóng víi ®¬n vÞ St«c ®−îc tr×nh bµy trªn b¶ng 1. 2.
B¶ng 1. 2
Tªn ®¬n vÞ Ký hiÖu TrÞ sè tÝnh b»ng St«c
0 ,0631
0 0,07310 E -
§é Eng¬le E 0
E
Gi©y Rebon
"S 0,00220 " S -
1,80
"
S
Gi©y Redót
"R 1,72
0,00260 " R - "
R
§é Bache 0
B 48 ,5
0
B
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………13
nghiªn cøu th× kÕt qu¶ sÏ kh«ng ®óng víi thùc tÕ. Ng−êi ta ph¶i dïng thùc nghiÖm, tiÕn
hµnh c¸c thÝ nghiÖm chÊt láng thùc. So s¸nh kÕt qu¶ nghiªn cøu lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm
®Ó rót ra c¸c hÖ sè hiÖu chØnh ®−a vµo c¸c c«ng thøc lý thuyÕt cho phï hîp víi thùc tÕ.
VÝ dô 1-2.
X¸c ®Þnh ®é nhít cña dÇu Diezel nÕu biÕt khèi l−îng riªng cña nã ρ = 900 kg/m3 vµ
®é nhít Eng¬le 0E = 80.
Gi¶i:
§é nhít ®éng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
0 ,0631
ν = 0,07310 E - 0
(cm2/s)
E
Víi 0E = 80 ta cã: ν = 0,577.10-4 m2/s = 0,577 stoc
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………14
§é nhít ®éng lùc:
µ = νρ = 900.0,577.10-4 = 0,00529 kGs/m2
1. TÝnh chÊt cña sù trao ®æi nhiÖt vµ khèi l−îng trong chÊt láng.
2. Ph©n biÖt gi÷a khèi l−îng riªng vµ träng l−îng riªng.
3. TÝnh nÐn ®−îc vµ giYn në v× nhiÖt lµ g× ? c¸ch x¸c ®Þnh?
4. TÝnh bèc h¬i vµ ®é hoµ tan – C¸ch x¸c ®Þnh ?
5. Søc c¨ng bÒ mÆt lµ g× ? c¸ch x¸c ®Þnh ?
6. TÝnh nhít (nguyªn nh©n vµ c¸ch x¸c ®Þnh).
7. Kh¸i niÖm vÒ chÊt láng thùc, chÊt láng lý t−ëng. T¹i sao l¹i ph¶i dïng kh¸i niÖm vÒ
chÊt láng thùc, chÊt láng lý t−ëng?
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí ……………………………………………………15
Ch−¬ng II
TÜnh häc chÊt láng
TÜnh häc chÊt láng nghiªn cøu nh÷ng qui luËt c©n b»ng cña chÊt láng ë tr¹ng th¸i
tÜnh vµ øng dông nh÷ng qui luËt Êy ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong thùc tiÔn kü thuËt, s¶n
xuÊt vµ ®êi sèng.
Ng−êi ta ph©n ra 2 tr¹ng th¸i tÜnh:
TÜnh tuyÖt ®èi: ChÊt láng kh«ng chuyÓn ®éng so víi hÖ to¹ ®é cè ®Þnh (g¾n liÒnvíi
tr¸i ®Êt)
TÜnh t−¬ng ®èi: ChÊt láng chuyÓn ®éng so víi hÖ to¹ ®é cè ®Þnh, nh−ng gi÷a chóng
kh«ng cã chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí …………………………………………16
∆P
¸p suÊt t¹i ®iÓm M: p M = lim
∆ω →0 ∆ω
§¬n vÞ ¸p suÊt:
N/m2 = Pa (pascal )
1at = 9,8.104 N/m2 = 104 KG/m2 = 10 mH20 = 1 KG/cm2 .
b) Hai tÝnh chÊt cña ¸p suÊt thuû tÜnh
TÝnh chÊt 1: ¸p suÊt thuû tÜnh lu«n lu«n t¸c dông th¼ng gãc vµ h−íng vµo mÆt tiÕp
xóc (H×nh 2-2) cã thÓ tù chøng minh b»ng ph¶n chøng.
TÝnh chÊt 2: ¸p suÊt thuû tÜnh t¹i mçi ®iÓm theo mäi ph−¬ng b»ng nhau.
BiÓu thøc: px = py = pz = pn (2-1)
Cã thÓ chøng minh b»ng c¸ch xÐt khèi chÊt láng tø diÖn cã c¸c c¹nh dx, dy, dz, v«
cïng bÐ. Chøng minh biÓu thøc (2-1) khi dx, dy, dz→ 0 (tham kh¶o thªm [10] ).
Ta còng nhËn thÊy ¸p suÊt thuû tÜnh t¹i mét ®iÓm chØ phô thuéc vµo vÞ trÝ cña nã:
p = f ( x, y , z ) ( 2-2 )
z
C
Py
dz Pn
Px
O dx
A
x
dy
B Pz
y
H×nh 2-2. BiÓu diÔn ¸p suÊt thuû H×nh 2-3. BiÓu diÔn ¸p suÊt thuû
tÜnh vu«ng gãc vµ h−íng vµo mÆt tiÕp xóc tÜnh theo mäi ph−¬ng ®Òu b»ng nhau
2.2. Ph−¬ng tr×nh vi ph©n c©n b»ng cña chÊt láng (ph−¬ng
tr×nh ¬le tÜnh)
Ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i lùc t¸c dông vµo mét phÇn tö chÊt
láng víi néi lùc sinh ra trong ®ã.
XÐt mét phÇn tö chÊt láng h×nh hép c©n b»ng cã c¸c c¹nh dx, dy, dz ®Æt trong hÖ
trôc to¹ ®é oxyz (H×nh 2-4)
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí …………………………………………17
Ngo¹i lùc t¸c dông lªn phÇn tö chÊt láng xÐt bao gåm:
Lùc khèi: F ~ m = ρ dxdydz
X, Y, Z - h×nh chiÕu lùc khèi ®¬n vÞ lªn c¸c trôc x, y, z.
Lùc mÆt t¸c dông lªn phÇn tö chÊt láng lµ c¸c ¸p lùc thuû tÜnh t¸c dông trªn c¸c mÆt h×nh
hép chÊt láng.
§iÒu kiÖn c©n b»ng cña phÇn tö chÊt láng h×nh hép lµ tæng h×nh chiÕu cña tÊt c¶ c¸c
ngo¹i lùc trªn bÊt kú trôc to¹ ®é nµo còng b»ng kh«ng.
H×nh chiÕu c¸c ngo¹i lùc lªn trôc x:
Σx = Px - P/x + F x = 0 (2-3)
trong ®ã:
Fx = X ρ dxdydz
dx ∂p
Px = p − . dydz
2 ∂x
dx ∂p
Px′ = p + . dydz
2 ∂x
Thay vµo (2-3) ta cã :
∂p ∂p dy
dxdydz + X ρ dxdydz = 0 ∂p dy p+ .
∂x p− . ∂y 2
∂y 2
hay:
1 ∂p
X− =0 ( 2-4 a)
ρ ∂x
T−¬ng tù ®èi víi trôc y vµ z:
1 ∂p
Y− =0 2-4 b)
ρ ∂y
H×nh 2-4. Thµnh lËp ph−¬ng tr×nh
1 ∂p vi ph©n cña chÊt láng c©n b»ng
Z− =0 (2-4 c)
ρ ∂z
C¸c ph−¬ng tr×nh (2 - 4 a, b, c) lµ nh÷ng ph−¬ng tr×nh ¥le tÜnh viÕt d−íi d¹ng h×nh
chiÕu (do ¥le lËp ra n¨m 1755).
Ta cã thÓ viÕt ph−¬ng tr×nh ¥le tÜnh d−íi d¹ng VÐc t¬:
→ 1
F− grad p = 0 (2-5)
ρ
→ ρ ρ ρ
trong ®ã: F = i X + jY + kZ
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí …………………………………………18
MÆt kh¸c nÕu nh©n lÇn l−ît (2-4a), (2-4b), (2-4c) víi dx, dy, dz råi céng nh÷ng
ph−¬ng tr×nh nµy, l¹i biÕn ®æi ta cã:
dp = ρ ( Xdx + Ydy + Zdz ) (2-6)
V× dp lµ mét vi ph©n toµn phÇn cña ¸p suÊt p, ρ = const, do ®ã vÕ ph¶i cña (2-6)
còng ph¶i lµ vi ph©n toµn phÇn . Nh− vËy ¾t ph¶i tån t¹i mét hµm U, víi:
∂U ∂U ∂U
=X ; =Y ; =Z
∂x ∂y ∂z
Hµm nh− vËy gäi lµ hµm lùc vµ lùc ®−îc biÓu thÞ b»ng hµm trªn gäi lµ lùc cã thÕ.
Do ®ã chÊt láng cã thÕ ë tr¹ng th¸i c©n b»ng chØ khi lùc khèi t¸c dông lªn nã lµ lùc cã thÕ.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kỹ thuật Thuỷ khí …………………………………………19