Hành Trình Khắc Khoải (Phần 2)

HÀNH TRÌNH KHẮC KHOẢI II
2
JAY HÀ
HÀNH TRÌNH
KHẮC KHOẢI
(PHẦN II)
NHÀ XUẤT BẢN TỰ DO
3
Bản quyền của quyển sách này thuộc về Nhà xuất bản
Tự Do và tác giả Jay Hà.
Mọi hình thức sử dụng, sao chép, in ấn, đăng tải trên
mạng phải có sự đồng ý của tác giả.
Biên tập: Ngọc Minh
Thiết kế bìa: Mje Mje
Trình bày: Park Bùi
© NHÀ XUẤT BẢN TỰ DO - THÁNG 06/2022.
Email: nhaxuatbantudo@protonmail.com
Website: www.nhaxuatbantudo.wixsite.com/website
4
MỤC LỤC
GIỚI THIỆU TÁC PHẨM .............. 7
LỜI MỞ ĐẦU CỦA TÁC GIẢ .......... 11
CHƯƠNG MỘT ...................... 14
CHƯƠNG HAI ...................... 56
CHƯƠNG BA ....................... 82
CHƯƠNG BỐN ..................... 121
CHƯƠNG NĂM ..................... 151
CHƯƠNG SÁU ..................... 212
CHƯƠNG BẢY ..................... 254
CHƯƠNG TÁM ..................... 295
CHƯƠNG CHÍN .................... 325
CHƯƠNG MƯỜI .................... 387
5
CHƯƠNG MƯỜI MỘT ................ 431
CHƯƠNG MƯỜI HAI ................ 469
CHƯƠNG MƯỜI BA ................. 507
CHƯƠNG MƯỜI BỐN ................ 562
CHƯƠNG MƯỜI LĂM ................ 613
CHƯƠNG MƯỜI SÁU ................ 647
CHƯƠNG MƯỜI BẢY ................ 672
CHƯƠNG MƯỜI TÁM ................ 697
CHƯƠNG MƯỜI CHÍN ................ 749
CHƯƠNG HAI MƯƠI ................ 778
CHƯƠNG CUỐI .................... 799
6
GIỚI THIỆU TÁC PHẨM
“Hành trình khắc khoải” là một câu chuyện tình buồn

trong số hàng trăm ngàn những câu chuyện buồn tương
tự đã xảy ra khi đất nước bị ngăn đôi giữa hai miền Nam
- Bắc sau Hiệp định Genève năm 1954. Những nhân vật,
những tình tiết trong cuốn tiểu thuyết này là hư cấu,
nhưng chúng được xây dựng dựa trên rất nhiều những
tư liệu thật, biến cố có thật trong thời gian đó. Một câu
chuyện tình tại thời điểm chiến tranh kết thúc mà kết
quả của nó là sự biệt ly ngoài mong muốn của con
người, vì thân phận con người vô cùng, vô cùng nhỏ bé
trước cơn đại hồng thủy của lịch sử. Thân phận mỗi
người bị cuốn trôi theo dòng đời nghiệt ngã là điều hiển
nhiên, xô đẩy những con người yêu thương nhau về hai
hướng trái ngược, để cuộc chia ly trong khoảng khắc trở
thành vĩnh viễn.
Tiểu thuyết “Hành trình khắc khoải” ra đời từ những câu

chuyện mà tác giả Jay Hà góp nhặt được. Những mẩu
chuyện về số phận, về cuộc đời của những người mà tác
7
giả quen biết và không quen biết, bắt đầu từ câu chuyện
trong chính gia đình tác giả, vốn là một gia đình người
Bắc di cư vào Nam. Những câu chuyện được kể trong
những bữa cơm gia đình khi cha mẹ con cái quây quần
bên nhau ôn lại những kỷ niệm xưa cũ, hay bên tách trà,
ly cà phê khi những người bạn, người thân cùng nhau tụ
họp.
Tác giả Jay Hà có tên Việt Nam là Trịnh Đình Thu Hà,
sinh năm 1966 tại Sài Gòn và rời Việt Nam đến Hoa Kỳ
định cư vào đầu tháng 07 năm 1991. Jay Hà tốt nghiệp
Đại học Cal State Fullerton ngành Tài chính, hiện đang
cư ngụ tại Nam California và đang làm việc trong ngành
Quản trị Địa ốc. Tác giả bắt đầu viết vào năm 2000 với
các tác phẩm truyện ngắn và truyện dài, bao gồm:
Truyện ngắn: Một ngày mùa đông; Giấc mơ xưa; Mảnh
thủy tinh; Đau như vết roi; Vết chân tròn trên cát (chưa
xuất bản). Truyện dài: Vòng quay nghiệt ngã (truyện
kinh dị, xuất bản 2015); Lạc lối (viết năm 2018, chưa
xuất bản); Hành Trình khắc khoải (viết năm 2022). Một
trong những truyện ngắn, bài viết của tác giả đã tham
8
gia "Viết về nước Mỹ" với tựa đề "Bài viết không tên về
nước Mỹ" đã nhận được giải thưởng đặt biệt của tòa
soạn Việt Báo tại Little Saigon, Westminster, Hoa Kỳ vào
năm 2005.
Viết “Hành trình khắc khoải”, tác giả muốn nói lên
những day dứt, những đau đáu, khắc khoải, hoang
mang về thân phận con người, về số phận đất nước
luôn nằm sâu trong tim hàng triệu người Việt Nam. Một
ao ước hòa bình, ước mơ được sống hồn nhiên, không
hận thù, không chia cắt, là khát vọng cháy bỏng không
chỉ ở những người Việt đang sống trên quê hương, mà
luôn là nỗi ấp ủ trong tim của hàng triệu người Việt xa
xứ. Ước mong có một ngày, những thế hệ Việt Nam sẽ
được nói, được viết, được nhìn lại quá khứ bằng tấm
lòng rộng lượng, vị tha, bằng đôi mắt thấu hiểu về một
hành trình dài đầy đau thương khắc khoải mà cả dân tộc
đã đi qua với bao nhiêu máu và nước mắt đổ xuống. Để
rồi người Việt sẽ công bằng, nghiêm khắc nhìn lại những
lỗi lầm đã mắc phải trong cuộc vạn lý trường chinh của
9
dân tộc, để cùng tha thứ cho nhau những điều thiếu xót
và đồng hành hướng tới điều tốt đẹp ở tương lai.
Chúng tôi cũng gửi lời cảm ơn chân thành đến tác giả
Jay Hà vì đã cho phép chúng tôi xuất bản và phát hành
tác phẩm này đến tay bạn đọc Việt Nam trong và ngoài
nước.
Nhà xuất bản Tự Do
10
LỜI MỞ ĐẦU CỦA TÁC GIẢ
“Truth is like the sun. You can shut it out for a time but
it ain’t goin’ away”
"Sự thật như ánh mặt trời. Bạn có thể che giấu nó
nhưng nó vẫn luôn ở đó"
(Elvis Presley)
Con không bao giờ quên những buổi chiều bố con mình
đã cùng ngồi nói chuyện với nhau về hành trình gian
truân của gia đình ta trên chuyến hành trình đi tìm tự
do. Bố đã nghiêm túc, tận tụy kể cho con nghe những
câu chuyện quá khứ về thế hệ của bố phải chịu đựng
những va đập của lịch sử. Con mang trong mình sự tò
mò của một đứa trẻ sơ sinh nhìn vào thế giới. Bố đã
ngồi đó, kiên nhẫn kể lại từng chặng đường đời bố và
gia đình ta đã đi qua trên hành trình đi tìm tự do đầy
khắc khoải.
Con xót xa nhận ra trong một chuỗi hành trình khắc

khoải, đau thương, con người vẫn đau đáu hướng đến
tự do như những đóa hướng dương hướng đến ánh mặt
11
trời rực rỡ. Quyền tự do vốn đã có sẵn trong vũ trụ bao

la rộng lớn này. Nó như cây cỏ, núi đồi. Nó ở ngay trong
hơi thở, bàng bạc khắp mọi nơi, tự nhiên như thế giới
đã từng vốn vậy. Thế nhưng những thế lực xô đẩy, tóm
lấy tự do bỏ vào túi càn khôn của họ, đóng dấu nó và
cho nó một tên gọi: tự do trong điều kiện. Sự khao khát
một nỗi tự do vĩnh hằng đã xô đẩy thân phận con người
như chiếc lá giữa cơn bão giông lịch sử, bị quăng quật
đến tả tơi thân xác. Cho đến khi những cảm xúc tắt lịm,
con người chỉ còn là những miếng gỗ lều phều, trôi
bềnh bồng giữa những cơn sóng đại dương cuồng nộ.
Trôi ngược quá khứ, những hình ảnh xót xa, thương đau
nhưng hùng vĩ của những con người gồng gánh, bồng bế
nhau rời bỏ quê hương, chu du trên những con tàu sắt
vĩ đại hướng vào miền Nam, nơi bừng sáng ánh tự do,
con chợt so sánh họ với những cuộc di cư vĩ đại của
người Do Thái trở về vùng đất hứa. Khi thế giới quyết
định giúp những người con của Chúa lưu lạc từ ngàn
năm trở về vùng đất mà cha họ đã hứa. Người Do Thái
đã ồ ạt quay về từ muôn hướng, để được ôm nắm đất
12
quê cha, được hôn lên nắm đất thiêng liêng ấy. Con
cũng chợt mơ ước một vùng đất hứa như thế cho thân
phận Việt Nam. Được ôm giữ hai chữ "Tự do" thiêng
liêng vốn dĩ đã nằm trong hơi thở.
Bao giờ và cho đến bao giờ...???
Thời gian vẫn trôi đi, tất cả sẽ rơi vào quá khứ. Hãy biến
quá khứ thành một điều gì đó để học, để nhớ. Xin đừng
để nó trôi đi trong trống rỗng, nhạt nhòa.
Bố ơi, con dâng tặng quyển sách này lên hương hồn bố,
bác, cô chú và tất cả những người đã giúp con hoàn
thành tâm nguyện, cùng những người Việt viễn xứ trên
chuyến hành trình tìm tự do đầy khắc khoải.
California, ngày 31 tháng 3 năm 2022.
JAY HÀ
13
CHƯƠNG MỘT
Gương mặt Cẩm Giang hiện ra trước mặt Phong

dịu dàng, mỏng manh với những đường nét hoàn hảo:
Chiếc mũi cao, thanh thanh, mái tóc cài một chiếc kẹp
đính hoa hồng buông lửng xuống bờ vai, chiếc miệng
xinh xinh với làn môi hồng mọng chín. Hàm răng trắng,
đều thẳng tắp như trái bắp non vừa chín sữa. Phong nhìn
sâu vào đôi mắt trong veo, hàng mi đều cong cong khiến
đôi mắt Giang đã đẹp lại càng hút hồn. Giang nhìn cậu
mỉm một nụ cười hàm tiếu. Phong chớp mắt xúc động.
Anh muốn tiến lại bên nàng, cầm lấy đôi bàn tay mịn
màng, trắng nõn. Thế nhưng, chân anh vẫn như đóng
đinh, chôn chặt dưới mặt đất. Bất chợt, có bóng dáng ai
14
đó, dường như một cô bé tuổi chừng mười hai, trông thật
quen xuất hiện trước mặt như ngáng đường anh. Phong
sững người, cố lục lọi trong trí nhớ bóng dáng cô bé.
Cậu tự hỏi:"Ai thế nhỉ?" Chiếc bóng như lướt tới, đứng
trước mặt anh: Một khuôn mặt ngây thơ, đôi mắt to đen
lay láy, nhìn anh không chớp mắt. Phong ngây người
nhìn ngắm gương mặt trẻ thơ ấy. Trong tiềm thức anh,
bất chợt, gợi lên một kỷ niệm xưa cũ. Phong ngập ngừng
gọi khẽ: "Xuân đấy à? Em đấy à?" Cô gái nhỏ giương
đôi mắt nhìn anh vẻ trách móc, không nói một lời. Phong
nhận ra Xuân, cô bạn nhỏ năm nào. Đã lâu lắm rồi, anh
không còn tin tức, liên lạc gì từ người bạn nhỏ ấy! Thâm
tâm anh dội lên một niềm ân hận. Phong ngượng ngập
nhìn Xuân, nhìn gương mặt thân quen nhưng đôi mắt cô
bé thật xa cách. Bất giác, Phong cúi đầu, thì thầm: "Cho
mình xin lỗi Xuân nhé!" Anh thấy cô bé tiến đến bên
anh, gần và gần nữa. Đôi mắt biết nói kia dường như
không tỏ dấu hiệu tha thứ cho anh... Cho đến khi, khuôn
mặt ấy tiến đến thật gần. Cô gái đưa ngón tay lên chỉ
thẳng vào anh khiến anh giật mình nhảy lùi lại. Trong
khi ấy, tiếng la thất thanh của Cẩm Giang gọi tên anh
15
văng vẳng đâu xa. Phong dáo dác tìm kiếm thì anh giật
mình thức giấc.
Tiếng gà gáy eo óc từ ở phía xa xa đâu đó. Phong

đưa tay dụi mắt, quay lại nhìn chiếc đồng hồ quả lắc nho
nhỏ trên bàn. Chiếc kim giờ đang nhích dần đến số bốn.
"Gần bốn giờ sáng rồi ư?" Phong thầm nghĩ. Anh lại dụi
mắt vài lần cho tỉnh hẳn. Phong hơi nhổm người nhìn ra
ngoài khuôn cửa sổ qua chấn song sắt. Ánh trăng hạ tuần
còn một hơn một nửa sáng vằng vặc ngoài kia phía trời
Tây, thẩy những tia sáng cuối cùng trước khi một ngày
mới bắt đầu. Phong liếc qua chiếc giường bên kia, Nhã
vẫn còn cuộn kín trong chăn, ngáy đều đặn. Anh lại nằm
xuống, kéo tấm chăn mỏng phủ nhẹ lên ngực. Đêm hè
Hà Nội thoang thoảng mùi hoa sữa, gió hây hây mát,
không gian yên tĩnh khiến Phong cảm thấy được bao bọc
bởi một bầu không gian tĩnh mặc. Thế giới như dừng lại
trong giây phút này, cùng anh xuôi về vùng kỷ niệm.
Giấc mơ vừa qua gợi lại một hình bóng cũ mà đã lâu, từ
ngày anh lên Hà Nội, không còn có dịp gặp lại khiến
Phong bâng khuâng. Phong nằm yên suy nghĩ, tự hỏi tại
sao tự dưng hình bóng Xuân lại trỗi dậy trong giấc mơ
16
về sáng của mình? Anh suy nghĩ: Giờ này Xuân trông
như thế nào nhỉ? Chắc đã lớn rồi lắm rồi. Phong nhẩm
tính: Anh giờ đã mười chín, Xuân chắc giờ đã mười bảy
tuổi. Tuổi này, ở nhà quê không khéo Xuân đã có chồng.
Nghĩ đến điều ấy, Phong chợt vùng dậy, tỉnh hẳn cơn
ngủ. "Sao thế nhỉ? Sao mình lại có vẻ hoảng hốt nhỉ?"
Phong thắc mắc về sự sợ hãi không nguồn cơn của mình.
Anh im lặng rồi thở dài. Phong lại tự hỏi: "Sao mỗi khi
gặp mình, thầy chẳng bao giờ nhắc đến chuyện ở quê
nhà, nhắc đến hàng xóm, láng giềng? Mà... tại sao mình
cũng chẳng bao giờ hỏi thầy về những người bạn ở làng
Gia Thượng, về mấy đứa con ông bà Cả? Sao mình có
thể dễ dàng quên họ thế nhỉ?" Những câu hỏi xoay
quanh Phong mãi không có câu trả lời. Phong day dứt rồi
tự trách sự vô tâm của mình với những người bạn nhỏ.
Kỷ niệm cứ ngỡ qua đi, nhưng không ngờ lại bất chợt
vụt sáng trở lại trong trí anh trong một đêm ngập ánh
trăng như thế này. Những kỷ niệm thời thơ ấu như một
cuốn phim quay chậm, ẩn chìm bấy lâu nay bất chợt trỗi
dậy, quay lại trong tâm trí anh từng chút, từng chút một:
Nụ cười hồn nhiên của Xuân, của Lãm, những buổi
chiều trốn thầy u tắm mưa với chị em Xuân, Lãm, Nhã
17
và những đứa trẻ trong làng, những trò chơi trốn tìm, bắt
chim, câu cá, bắt lươn, đào củ mài, củ sắn... Cứ thế, cuốn
phim thơ ấu chầm chậm trôi qua. Trong nỗi nhớ day dứt
về chốn quê xưa với những người bạn nhỏ tưởng đã xa
xôi, Phong lại chìm dần vào giấc ngủ muộn màng.
Phong giật mình tỉnh giấc bởi cái đập nhẹ vào
người anh. Anh mở mắt, lấy tay dụi dụi vài cái, mở to
mắt nhìn quanh, thấy Nhã đứng trước mặt, ngay ngắn
với bộ đồng phục đi học: áo sơ mi trắng, quần xanh, nhìn
anh mỉm cười. Nhã hỏi:
- Anh chưa dậy sao? Chuẩn bị đi học chứ? Sắp

thi rồi! Còn vài ngày nữa là thi, anh tính trốn học nữa
hay sao đây?
Nghe Nhã nói, Phong bật dậy như chiếc lò xo,

vội vàng xếp chiếc chăn và trải lại tấm ga giường cho
ngay ngắn. Anh vừa làm vừa hỏi Nhã:
- Chú Cần đâu rồi?
Nhã cười:
- Chú đi làm rồi. Thím chuẩn bị đi chợ. Anh

Thân đi học rồi. Hình như anh ấy bắt đầu kỳ thi tú tài
18
vào tuần sau. Em và Hạo chuẩn bị đi học. Thấy anh ngủ

say như chết, miệng cứ lảm nhảm nói cái gì ấy, không
nghe được. Sợ anh trễ giờ học em mới đánh thức anh
dậy.
Nghe nói đến kỳ thi tú tài, bất giác Phong thở dài.
Dạo gần đây anh chẳng còn thiết tha đến bài vở nhiều
như trước. Trường lớp không còn hấp dẫn Phong như
những năm đầu tiên đặt chân đến Hà Nội ôm ấp những
mơ ước lớn. Có nhiều điều xảy ra khiến Phong không
cảm thấy Hà Nội có thể ôm chân anh được. Nhưng một
trong những nguyên nhân khiến Phong chán nản có lẽ là
mối chân tình giữa anh và Cẩm Giang khó mà thành hiện
thực. Dạo gần đây, cô chú Cần dường như biết được
chuyện anh có hẹn hò với Cẩm Giang, lơ là việc học. Đã
mấy lần, cô Cần nói xa, nói gần về việc này nhưng cách
đây hai hôm, chú Cần gọi anh xuống lầu nói chuyện.
Phong nghe chú gọi, rất ngạc nhiên, anh đi xuống gác, đã
thấy chú thím và Thân đang ngồi trong phòng khách.
Thím Cần đang ngồi gọt táo để bày trên đĩa. Ông Cần
đang ngồi nói chuyện với Thân, nghe tiếng động ngẩng
lên nhìn thấy Phong, bèn nói:
19
- A, Phong hả! Ngồi xuống đây, cháu.
Thân nhìn Phong hơi mỉm cười, nhích sang một

bên chừa chỗ cho cậu ngồi xuống bên cạnh. Thím Cần
đẩy nhẹ đĩa táo tây mới gọt về hai cậu con trai và chồng,
nói:
- Táo tây ngon lắm! Cậu và hai anh em ăn đi. Táo

tôi mới mua ở chợ Đồng Xuân hôm qua đấy!
Ông Cần nhìn đĩa táo, nhón tay lấy một miếng,
gật đầu nói:
- Táo trông ngon, mợ chọn khéo quá!
Quay nhìn hai cậu con trai, ông nói:
- Này, hai anh em ăn táo đi. Nhân tiện, tôi có vài

chuyện nói với hai cậu.
Cả Phong cùng Thân thưa:
- Vâng, con xin ạ!
Hai anh em đều nhón một miệng táo đưa lên

miệng nhai. Miếng táo trắng đều, giòn, ngon, tan trong
miệng. Nước táo ứa ra chua chua, ngọt ngọt làm mát cả
lưỡi. Thân quay sang khen nịnh mẹ:
20
- Mợ mua táo ngon quá! Con có thể ăn táo này cả

ngày.
Bà Cần lườm Thân:
- Gớm, anh chỉ khéo nịnh!
Ông Cần đằng hắng, ngồi thẳng dậy nhìn hai

người thiếu niên trước mặt. Khuôn mặt ông nghiêm lại,
nụ cười tắt trên môi. Ông sửa lại mắt kính trên mặt báo
hiệu một cuộc nói chuyện nghiêm túc với hai cậu thiếu
niên trước mặt. Linh tính báo cho Phong biết cuộc nói
chuyện này sẽ không dễ dàng như mọi lúc. Bình thuờng,
ông Cần chỉ hỏi han việc học của mấy đứa trẻ trong buổi
cơm chiều gia đình. Các cô cậu ngồi trên bàn vừa ăn,
vừa tường thuật với ông về việc học hành của mình. Sau
đó, ai về phòng nấy học hành hay làm việc riêng. Ông bà
Cần đều là người Hà Nội, ảnh hưởng tây học đã lâu nên
ít khi xen vào việc các con trong nhà. Nhất là từ ngày
Hạ, chị lớn nhất của Thân đi lấy chồng ở Hải Phòng, bà
Cần lâu lâu lại đánh xe về Hải Phòng thăm con gái, có
phần lơ là kiểm soát các cậu con trai ở nhà.
21
Từ ngày tham gia vào hội kín hoạt động phong

trào cách mạng chống Tây, cả Phong và Thân đều phải
giấu giếm ông Cần. Cả hai phải thay phiên nhau đi họp
kín chứ không dám đi cùng, sợ ông Cần phát giác thì toi
đời. Hôm nào có chuyện gì mới, Thân hay Phong về kể
lại với nhau và cùng vạch ra kế hoạch thực hiện. Thật ra,
dù tham gia hội kín đã hơn một năm nhưng cả hai chưa
làm gì lớn lao ngoài việc in truyền đơn, giao truyền đơn
cho tổ chức phân phát. Hai cậu còn trẻ người non dạ,
chưa đủ bản lĩnh để tổ chức có thể tin tưởng giao cho
những công tác quan trọng khác. Phong lao vào hoạt
động hội kín với tình cảm sôi nổi của tuổi trẻ và sự lạc
quan ngây thơ muốn làm một điều gì đó lớn lao trong
đời. Cậu tin tưởng chắc chắn trong lòng: Khi đánh đuổi
được người Pháp ra khỏi bờ cõi Việt Nam, đất nước cậu
sẽ độc lập, dân tộc cậu sẽ no ấm không còn cảnh phân
biệt, bóc lột người bản xứ như đang diễn ra hằng ngày.
Bản chất giàu tình cảm, dễ xúc động của Phong, được
thừa hưởng từ người mẹ năm xưa, khiến Phong lao vào
cuộc cách mạng dân tộc không cần quay đầu nhìn lại.
Dạo gần đây, Phong nhận thấy ở Thân có sự đắn đo, thao
thức, không dứt khoát mỗi khi có một công tác nào mới
22
được giao cho cả hai thực hiện. Cậu vẫn chưa có dịp hỏi
Thân vì mãi bận bịu với Cẩm Giang và công tác của
riêng mình.
Nhìn thấy bộ dạng ông Cần, cả Thân lẫn Phong

đều ngồi thẳng dậy, ngồi im đối diện ông. Ông Cần nhìn
Thân hỏi trước:
- Nào, anh Thân nói trước xem việc học của anh
đến đâu rồi. Liệu anh có thể vượt qua kỳ thi tú tài sắp tới
không. Anh sẽ hoạch định tương lai ra sao? Sẽ tính học
ngành gì?
Thân nhìn thẳng ông Cần, trả lời từ tốn nhưng

khá dõng dạc:
- Thưa cậu, kết quả học tập của con vẫn tốt ạ!
Con chuẩn bị kỹ kỳ thi tú tài lần này rồi. Tuy không dám
nói trước, nhưng con hy vọng sẽ vượt qua kỳ thi này dễ
dàng chứ không đến nỗi khó khăn đâu ạ!
Ông Cần gật đầu, nhắc lại câu hỏi:
- Thế anh định học ngành gì?
Thân hơi ngập ngừng một lúc rồi trả lời:
23
- Thưa... con muốn thi vào đại học Y khoa ạ!
Bà Cần ngồi vẫn ngồi im, nghe Thân trả lời, vội
xen vào hỏi:
- Sao cơ? Anh muốn học bác sĩ à? Khó lắm chứ

không phải chơi đâu!
Ông Cần vẫn điềm nhiên hỏi lại:
- Anh muốn học bác sĩ à? Anh có chắc không?

Chương trình học rất dài, khó khăn. Vả lại anh phải thi
lấy học bổng sang Pháp học. Anh có theo đuổi nổi
không?
Thân ngần ngừ một chút như suy nghĩ, rồi gật
đầu:
- Thưa cậu, con theo được.
Phong quay nhìn Thân trân trân ngạc nhiên cùng

cực. Trong lòng cậu dội lên câu hỏi "Không nhẽ Thân
muốn rời bỏ nhiệm vụ đấu tranh của cậu ta? Rời bỏ cuộc
kháng chiến dân tộc thần thánh này? Cậu ta muốn bỏ
mình để sang Tây lo sự nghiệp một mình?" Bất chợt,
một niềm thất vọng tràn trề dâng lên trong lòng cậu.
Phong thấy giận Thân không thể tưởng được. Giá không
24
ngồi trước mặt chú thím Cần chắc chắn Thân sẽ không
yên với Phong.
Nét mặt ông bà Cần lộ vẻ hài lòng, nhất là ông

Cần. Dưới ánh nhìn của ông, Thân vẫn là đứa con hứa
hẹn một tương lai rực rỡ nhất trong đám con của ông.
Gương mặt thông minh, sáng sủa, tính cách quyết đoán
bình tĩnh của cậu, khiến ông tin chắc đứa con trai đang
ngồi trước mặt sẽ đạt thành mục đích của đời nó. Thân
vẫn điềm đạm nhưng có chút bối rối, tránh né đôi mắt
ngạc nhiên, rạo rực của Phong. Trong lòng, Thân có chút
ngại ngùng lẫn khó chịu vì sự bực bội hớ hênh của
Phong dành cho cậu. Thân lo ngại cha sẽ thấy được ánh
mắt của Phong đang hướng về mình. Cậu nhanh trí đánh
trống lảng:
- Vâng, ý con muốn học Y Khoa một phần để

giúp người dân, một phần đây là niềm đam mê của con
từ khi còn bé. Cậu mợ đã biết ý thích của con rồi còn gì!
Bà Cần xen vào:
- Phải, cậu mợ biết chứ! Thế nhưng mợ e ngại

học Y khoa đường rất dài, con phải sang Tây du học, xa
25
nhà quá! Liệu con có kham nổi khó khăn không? Xa nhà
không ai chăm sóc con, ngộ nhỡ có chuyện gì mợ làm
sao lo liệu được.
Ông Cần nghe vợ nói, gạt ngang:
- Gớm, sao mợ lo vô lý thế! Thân nó là con giai,

lớn rồi phải tự lập đi là phải. Tôi muốn nó đi học xa, ra
ngoại quốc để học những cái hay cái đẹp của xứ người.
Ở Việt Nam mình lúc này, chỉ có mỗi trường Đại học Y
Khoa Hà Nội, theo tôi cứ nộp đơn thi vào trường Y Khoa
Hà Nội và xin một suất học bổng sang Pháp nếu được.
Được đằng nào thì mình đi theo đằng ấy: Học ở đây
cũng được nhưng nếu được sang Pháp còn tốt hơn. Học
vài năm bên ấy rồi trở về quê nhà phục vụ không tốt hơn
sao!
Bà Cần nghe chồng vừa dứt câu, không dám cãi,

chỉ chống chế lấy lệ:
- Ấy là tôi lo xa, sợ con nó cực khổ ở xứ người...
Ông Cần gạt đi:
- Mợ chỉ lo vớ vẩn. Thân nó lớn rồi phải tập tự

lập chứ, không lẽ ở nhà mãi cho mợ lo!
26
Bà Cần im lặng không nói thêm nữa. Ông Cần

quay sang Thân đáp:
- Được rồi, nếu con đã có ý quyết như thế cậu mợ

cũng bằng lòng. Gắng vượt qua kỳ thi tú tài này đã, rồi
mình sẽ tính tới tiếp. Cậu sẽ cố lo cho con sang Pháp du
học nếu con vượt qua kỳ thi đại học.
Thân gật đầu cảm ơn cha với vẻ tự tin. Phong

nhấp nhổm như người ngồi trên đống lửa, cậu thầm nghĩ
nếu không có ông bà Cần ở đây thì Thân sẽ không yên
với cậu vì tư tưởng rời bỏ hàng ngũ như thế. Bởi với
Phong, bỏ nước ra đi lúc này là quay lưng lại với cuộc
cách mạng mà cả hai đã thề sống chết, quay lưng với lý
tưởng yêu nước, với dân tộc. Phong chỉ muốn hỏi cho ra
nhẽ về sự rẽ ngang không hề báo trước của cậu ấy. Ông
Cần bất ngờ chuyển câu hỏi sang Phong:
- Còn Phong thế nào? Cháu đã chuẩn bị cho cuộc

thi Cao đẳng Tiểu Học sắp tới chưa?
Phong giật mình vì câu hỏi. Cậu chưa chuẩn bị

kỹ lưỡng để trả lời câu hỏi bất thình lình của chú mình.
Cậu ấp úng:
27
- Dạ bẩm... cháu... cháu vẫn đang ôn thi ạ!
Ông Cần nhíu mày, hỏi lại:
- Ừ, vẫn biết cháu đang ôn thi, thế đã ôn thi xong

chưa? Có gặp trục trặc gì không?
- Dạ... thưa không ạ! Cháu ôn thi vẫn tốt ạ!
Ông im lặng không nói gì. Quan sát chàng thiếu

niên trước mặt, ông biết có điều gì đó không ổn trong
cách trả lời nhát gừng ấy! Lặng im một lúc, ông bất ngờ
chuyển đề tài:
- Cách đây vài hôm, chú có nhận được một lá thư

viết tay của thầy cháu và một ít gạo tiền gửi lên cho các
cháu tiêu vặt. Chút nữa, mợ sẽ lấy đưa cho hai cháu.
Phong nhìn ông lộ vẻ ngạc nhiên, chờ đợi. Ông

ngưng lại một chút rồi tiếp:
- Trong thư, thầy cháu có nói sơ về tình hình quê

nhà. Lúc này, ở dưới quê khá khó khăn, cày cấy không
dễ dàng, mùa màng thất bát. Tình hình không mấy ổn
định. Quê cháu bây giờ dưới sự kiểm soát của Việt
Minh. Mặc dù họ rút vào vòng bí mật nhưng họ vẫn
kiểm soát khá chặt chẽ vùng nông thôn. Buổi sáng, quân
28
đội Pháp làm chủ nhưng đến tối quân Việt Minh lại tràn
ra kiểm soát. Khó khăn lắm! Ông có dặn chú bảo các
cháu phải cố học, lo cho tương lai mình trên thành phố.
Đừng tơ tưởng đến chuyện quay về làng cũ, lúc này rất
nguy hiểm.
Phong dạ nhỏ, cúi đầu. Ông Cần, với kinh

nghiệm của người từng trải, ngắm nhìn Phong trong lòng
tự nhủ: "Có lẽ Hà Nội sẽ khó giữ chân nó được!" Ông cố
nói thêm:
- Chú mong cháu nghe lời thầy cháu căn dặn.

Gắng học và lo tương lai ở đây. Cố học để vượt qua kỳ
thi tú tài này đã nhé! Rồi sau đó, cháu có thể thi vào một
trường cao đẳng hay đại học nào đó học ra làm ông
thông, ông phán cũng được cháu ạ! Chú thấy xót xa vì
thầy các cháu đã cố hết sức để lo cho các cháu ở Hà Nội
ăn học. Vả lại, ông ấy gửi gắm các cháu cho chú thím
nên chú phải cố làm hết bổn phận của mình.
Chuyện Phong đang có một mối tình cảm với

một cô gái ở đây, ông có nghe phong phanh nhưng
không lấy làm chắc. Nhân tiện, ông cũng cảnh cáo:
29
- Phải tập trung việc học cho xong kỳ thi này đã

nhé. Mọi việc khác phải bỏ sang một bên, tình cảm trai
gái gì cũng phải tạm quên đi!
Câu cảnh cáo của ông Cần khiến Phong hơi giật
mình, nhột nhạt. Phong vẫn cúi đầu, dạ nhỏ. Ông Cần
liếc nhìn vợ bằng cái nhìn đầy ẩn ý. Hai vợ chồng nhìn
nhau nén tiếng thở dài. Có vẻ như hai ông bà đoán trước
một điều gì đó. Rồi, ông bất ngờ chấm dứt cuộc nói
chuyện:
- Thôi hai anh em ăn xong rồi chuẩn bị ôn bài thi

đi. Còn hơn tuần nữa là thi rồi đấy! Cậu đi ra ngoài có
việc đây.
Nói xong, ông đứng dậy, lấy chiếc mũ phớt để

trên bàn đội lên đầu đi ra khỏi nhà.
Sau cuộc nói chuyện ấy, Phong đã lôi Thân về

phòng bắt đầu một cuộc tra hỏi gay gắt về thái độ và
hành động của Thân. Phong gằn giọng hỏi:
- Này, cậu đang toan tính chuyện gì đấy? Cậu

muốn thối lui phải không?
Thân nhìn Phong ngạc nhiên, nhíu mày:
30
- "Thối lui"? Thối lui về chuyện gì? Ý cậu là sao?
- Ý tôi là cậu muốn quay lưng với lý tưởng giải

phóng dân tộc khỏi áp bức bóc lột, quay lưng lại với dân
tộc, quay lưng lại với những gì chúng mình đã theo đuổi
từ vài năm nay? Phong trả lời gay gắt.
Thân "À" lên một tiếng như vẻ đã hiểu chuyện.

Cậu nắm tay Phong tính kéo ngồi xuống chiếc giường
gỗ. Phong hất tay Thân ra, gương mặt lộ vẻ bực dọc, tiếp
tục hạch hỏi:
- Cậu nói đi, có phải cậu từ bỏ lý tưởng tôi và cậu

theo đuổi không? Cậu nói rõ đi!
Thân nhìn Phong hỏi ngược lại:
- Căn cứ vào đâu cậu cho là tôi từ bỏ lý tưởng đã

theo đuổi?
Phong gằn giọng:
- Chả phải cậu tính sẽ bỏ sang Pháp học Y khoa?

Cậu bỏ đất nước đi xa như vậy không phải từ bỏ lý
tưởng thì là gì?
Thân mỉm cười "À" một tiếng, thủng thẳng nói:
31
- Cậu ngồi xuống đi rồi mình nói chuyện thẳng

thắn.
Phong nhìn Thân chăm chăm một lúc, hậm hực

kéo chiếc ghế gỗ gần đó, ngồi xuống đối diện với Thân,
hất hàm hỏi:
- Cậu nói đi, tôi nghe đây!
Thân im lặng nhìn vào khoảng không một lúc

đăm chiêu suy nghĩ, rồi đảo mắt nhìn Phong, chậm rãi:
- Phong à, chúng mình sinh hoạt trong phong trào

yêu nước cũng đã hơn hai năm. Trong suốt thời gian ấy,
tôi đã bỏ công sức đào sâu các phong trào yêu nước trên
khắp năm châu, từ cổ chí kim để tìm hiểu con đường
mình đang đi như thế nào. Cậu biết đấy, tôi là người ưa
đọc sách, thích tìm hiểu qua sách vở. Đọc nhiều không
chưa đủ, tôi thấy rằng tôi cần phải cho tôi cơ hội sống và
nhìn thấy thế giới bên ngoài như thế nào có khác với cái
thành phố Hà Nội bé nhỏ mà mình đang sống không?
Ngưng một chút, Thân tiếp:
- Cậu biết đấy, tôi đã từng nói với cậu tôi không
mấy thích tư tưởng giai cấp của phong trào Cộng sản
32
Quốc tế và của Việt Minh. Tôi hoạt động với họ vì tôi

yêu quốc gia và dân tộc mình muốn đóng góp một chút
sức lực vào việc thay đổi, cách tân nước nhà. Càng tìm
hiểu nhiều về các cuộc cách mạng trên thế giới, tôi càng
thấy đi theo những gì mà anh Chinh nói về sách lược
Cộng sản là không đúng, là trái với tinh thần nhân bản
của người Việt mình. Những điều anh ấy nói tuy hay và
lý tưởng nhưng về lâu về dài nó không phù hợp với văn
hóa, giáo dục người Việt Nam. Có cái gì đó mà tôi vẫn
lấn cấn trong lòng, không đủ thuyết phục tôi đi theo
những điều anh Chinh đã nói. Ngay tại lúc này, tôi khó
mà minh chứng với cậu những điều tôi nghĩ. Tôi sẽ
không thuyết phục nổi cậu vì tôi thấy cậu có sự quả
quyết hơn tôi khi lao vào con đường cách mạng. Tôi thì
không! Tôi trăn trở, đau đáu muốn tìm cho rõ nguồn cơn
trước khi thật sự bước chân vào cơn lốc lịch sử này. Tôi
muốn nhìn thấu đáo bản chất cách mạng mà chúng ta
đang dấn bước. Tôi chọn nước Pháp để tìm hiểu vì đây là
cái nôi của các cuộc cách mạng dân chủ trên thế giới và
cũng là cái nôi của Cộng sản. Tôi dùng nước Pháp như
tấm gương soi rọi lại con đường chúng ta đang theo
đuổi. Tôi không từ bỏ những gì mình theo đuổi: Đem lại
33
văn minh và thay đổi cho đồng bào và xã hội mình. Vả

lại, học Y khoa là niềm đam mê của tôi từ khi còn bé.
Trong lúc này, khả năng sang Pháp đối với tôi có thể
thực hiện được, tôi phải bám lấy và theo đuổi. Tôi tin
rằng, rồi ra tôi sẽ có giải đáp cho những trăn trở của
mình khi tôi được xoải cánh theo đuổi những ưu tư đang
canh cánh. Tôi nói vậy, cậu hiểu tôi không?
Phong bật lên như một cánh cung đang căng, mỉa
mai:
- Nghe cậu nói như một ông cố đạo giảng kinh.
Rồi gay gắt hỏi:
- Tại sao cậu không nói những điều này từ trước?

Tại sao bây giờ cậu lại rẽ ngang trong khi lúc này phong
trào đang rất cần đến những người như cậu? Ờ... đúng
là... đúng là tôi không phải là người ưa tư tưởng, thích
đọc sách, thích ngẫm nghĩ... Tôi thích rõ ràng và hành
động. Tôi rõ ràng... tôi tin cậu, rất tin cậu và luôn luôn
nghĩ rằng cậu là người sáng suốt và thông minh hơn tôi.
Điều hẳn nhiên những gì cậu giao cho, tôi đều làm được,
làm rất thành công. Trong lúc tôi tin cậu gần như tuyệt
34
đối thì cậu lại cất giấu suy nghĩ của mình, không trao đổi
với tôi. Cậu xem tôi là ai? Là gì?
Lộ vẻ hối lỗi, Thân thấp giọng:
- Tôi có lỗi với cậu. Tôi biết! Tôi xin lỗi cậu vì
tôi đã không nói cho cậu biết những suy nghĩ của tôi.
Nhưng liệu cậu sẽ tin tôi nếu tôi nói ra những điều này?
Càng đi sâu vào, tôi nhận ra cậu say mê phong trào Cộng
sản hơn tôi. Cậu tin tưởng những điều anh Chinh nói với
cậu hơn tôi. Nhiều lần, tôi muốn nói nhưng mỗi khi tôi
bắt đầu thì cậu lại say mê nói về những mơ ước của anh
Chinh, về lý tưởng mà cậu và anh Chinh có cùng ước
mơ, suy nghĩ. Cậu nghĩ xem, tôi nói gì được! Tôi e rằng
ngay giờ đây cậu đang nghĩ tôi là một tên xét lại, thụt
lùi... Có đúng không? Một khi cậu đã nghĩ tôi như vậy,
liệu cậu có mở lòng nghe tôi không?
Phong bực bội, đứng bật dậy đi đi lại lại trong

phòng không nhìn Thân. Cục diện đột nhiên thay đổi đến
buồn cười. Trước giờ, Thân luôn giữ vai trò chủ động,
chỉ huy, giờ này lại đang ngồi nhìn Phong như chờ đợi
lệnh của cậu. Phong đi đi lại lại một lúc, dừng lại quay
sang Thân nói như ra lệnh:
35
- Thôi được, tôi sẵn sàng nghe cậu nói. Nói đi!
Phong ngồi xuống trước mặt Thân. Thân bắt đầu

nói những suy nghĩ của cậu về các phong trào cách mạng
trên thế giới, về Cách mạng Tư sản Anh, Pháp, về Cách
mạng Vô sản Nga, về tư sản dân tộc, về tư bản quốc tế...
Cuối cùng, cậu kết luận:
- Tôi rút ra một điều: Giai cấp không phải là một

điều đi ngược với tự nhiên. Nó bắt nguồn từ khả năng
mỗi người để tạo thành giai cấp. Và, giai cấp chỉ có tính
tương đối. Con người có thể hoán chuyển nó. Ví dụ: Cậu
nghèo nhưng có khả năng. Chỉ cần một môi trường tự
do, công bằng, cậu có thể thay đổi giai cấp của mình từ
nghèo sang khá giả, giàu có. Đương nhiên khi cậu thay
đổi hoàn cảnh tài chính, giai cấp của cậu sẽ thay đổi. Khi
có tiền, cậu sẽ thành chủ cả, cậu trở thành người đi thuê
mướn mà theo chủ nghĩa Marxist có nghĩa cậu trở thành
giai cấp bóc lột. Cậu hoán chuyển giai cấp mình từ chỗ
bị bóc lột trở thành bóc lột chỉ vì cậu có khả năng hơn
những người cùng giai cấp mình. Liệu cái nhìn phiến
diện ấy có lột tả hết được thực chất phong trào xóa bỏ
giai cấp? Nếu xóa bỏ giai cấp thì có nghĩa là xóa bỏ tất
36
cả khả năng cá nhân của con người? Đánh đồng mọi

người chỉ có chung một khả năng: ăn, uống, ngủ, nghỉ...
thôi sao? Còn khả năng tự vươn lên để khá hơn đồng loại
thì như thế nào? Vậy xóa bỏ giai cấp liệu có đi ngược
với tiến trình tự nhiên phát triển loài người và xã hội?
Thân đứng dậy đi đi lại lại như một nhà hùng

biện, Phong ngồi im chết trân với hàng loạt câu hỏi của
Thân. Một loạt câu hỏi của Thân như những viên đạn chí
tử cắm thẳng vào tim, vào óc Phong khiến cậu ú ớ không
trả lời nổi. Hứng chịu cái nhìn thẳng của Thân, Phong
ngắc ngứ một lúc rồi hỏi:
- Vậy ý cậu thì sao?
Thân mỉm cười nhìn Phong:
- "Giai cấp" là điểm chính của phong trào quốc tế

Vô sản. Mọi con đường của phong trào Cộng sản đều bắt
nguồn từ giai cấp. Tôi bắt đầu suy nghĩ từ đó. Cậu hãy
theo tôi, tập trung vào hai chữ này sẽ từ từ tìm ra đáp số
cho bài toán. Tôi không có ý làm cậu thất vọng vì lý
tưởng cậu đã theo đuổi. Tôi chỉ đề ra hướng đi cho cả hai
37
chúng ta cần phải xem lại những gì mình đang hướng

tới.
Phong lặng im suy nghĩ, "giai cấp" như lời Thân

nói là đầu mối cho chủ nghĩa Vô sản hiện nay, cần phải
tập trung vào hai chữ này để làm rõ bản chất của nó.
Thân đề nghị một ý kiến không tồi!" Phong ngẫm nghĩ.
Nhưng hiểu cho rõ bản chất giai cấp lại là một điều khá
mất thời gian, mà với Phong chuyện này không quan
trọng bằng quyết định rời bỏ con đường cả hai đang theo
đuổi để đi Pháp lo sự nghiệp của Thân. Phong nhìn Thân
hỏi gặng:
- Tôi sẽ suy nghĩ thêm lời đề nghị của cậu. Còn

cậu, cậu vẫn giữ nguyên ý định du học sang Pháp?
Thân hơi cúi đầu ra vẻ suy nghĩ, một khắc cậu

ngẩng lên, đôi mắt rực sáng:
- Vâng, có lẽ thế! Không còn con đường nào

khác dành cho tôi.
Phong thở dài:
38
- Thế ra cậu đã nhất quyết theo đuổi mơ ước của

mình rời xa những gì mình đã theo đuổi bấy lâu nay. Cậu
làm tôi thất vọng quá!
Thân trầm giọng:
- Phong này, tôi không có ý làm cậu thất vọng,

nhưng trong tôi nảy sinh quá nhiều câu hỏi cần được trả
lời. Chúng mình còn quá trẻ, còn thời gian để tìm tòi suy
nghĩ. Tại sao mình không cho mình có thời gian để suy
nghĩ chín chắn. Tôi cũng như cậu đều mong muốn quốc
gia, dân tộc mình độc lập, văn minh, phát triển. Mục
đích chúng mình đều giống nhau nhưng đường đi có thể
khác vì chúng ta khác nhau về suy nghĩ, khả năng, điều
kiện... Nói chung, dẫu con đường là muôn lối nhưng đều
đi đến một mục đích là đóng góp kiến thiết đất nước.
Không lẽ việc đi học, tìm hiểu thế giới ngoài kia của tôi
là sai? Chỉ có con đường làm cách mạng đánh đuổi thực
dân Pháp ra khỏi bờ cõi chúng ta là đúng đắn? Cậu có
nhìn ra xa hơn việc tìm kiếm một nền tự do, độc lập nằm
trên ngọn giáo mác không?
Phong im lặng không trả lời. Cậu lờ mờ thấy

những lập luận của Thân không phải là không hợp lý.
39
Những lý luận ấy có gì đó nhân văn trong cách nhìn chứ

không chỉ bằng sắt máu như những lời thuyết giảng của
anh Chinh. Nó lập tức khiến cậu phải khựng lại trong
cách nghĩ của mình. Cậu cũng nhận ra tính một chiều
trong suy nghĩ mà bấy lâu nay cậu đinh ninh là đúng. Có
điều, đi xa hơn thì Phong chưa suy nghĩ tới. Cậu còn
vương vấn bóng hình Cẩm Giang. Tình yêu khiến cậu
không có thời gian như Thân. Phút chốc, Phong nhận
thấy đời sống Thân thật đơn giản, thẳng tắp, còn cậu
giống như dòng sông Hồng nhiều nhánh rẽ. Nhìn gương
mặt sáng bừng của Thân, Phong cảm giác nhìn thấy
tương lai Thân rõ ràng, mạch lạc. Riêng cậu, từ thân
phận của mình đến con đường mình đang đi, lúc nào
Phong cũng đắn đo, sợ hãi, như thể trên con đường của
cậu lúc nào cũng có những ngã rẽ bất ngờ không lường
trước được. Số phận cậu là một số phận không tiên đoán
trước như ánh mắt đầy vẻ thương cảm, nghi ngờ mà bố
cậu, ông lang Tạo, thường nhìn cậu mỗi khi dặn dò một
điều gì...
Phong lắc đầu, đưa tay ôm lấy mặt.
40
Thân ngồi xuống đối diện với Phong. Cậu nhìn

người thiếu niên trước mặt mình với một sự thông cảm
sâu xa. Một lúc, Thân nói:
- Phong này, tụi mình còn trẻ. Tôi nghĩ rằng

chúng ta có quyền cho mình thêm thời gian suy nghĩ
trước khi hành động. Thôi, tụi mình nên tập trung vào
việc học thi trước khi làm một điều gì khác.
Thân chồm đến vỗ nhẹ vào vai Phong như an ủi,

vỗ về đứa em nhỏ. Phong buông tay, nhìn Thân thở dài
đến tội nghiệp.
Tiếng chị Hạ gọi hai anh em ở dưới nhà báo cho

biết chị vừa về thăm bố mẹ và các em từ Hải Phòng.
Nghe tiếng chị, hai anh em chạy vội xuống nhà. Hạ đang
ngồi ở phòng khách, mặc một chiếc áo dài màu lam nhạt,
chiếc quần lãnh đen. Trông chị tươi tắn khi mái tóc phi-
dê1 dài hơn vai một chút được buộc gọn trên đầu bằng
chiếc khăn màu lam nhạt cùng với màu áo dài. Chị Hạ là
điển hình của con gái Hà Nội, ảnh hưởng nhiều với đặc
tính phương Tây: tóc phi-dê, răng trắng, một chút trang
1
cheveux frisés (Tiếng Pháp): Tóc uốn xoăn (phiên âm tiếng Việt là phi – dê)
41
điểm nhẹ trên khuôn mặt. Trông chị tươi mát với vẻ
hạnh phúc ngời trên khuôn mặt. Chị vừa lập gia đình hơn
hai tháng, người chồng chị là một thương nhân buôn bán
ở Hải Phòng. Hôm nay, có lẽ rảnh rỗi, chị ghé về thăm
nhà. Vừa thấy mặt hai anh em, Hạ hỏi ngay:
- Cậu mợ đâu, sao chị không thấy?
Thân trả lời:
- Cậu mợ có chuyện đi ra ngoài một lúc rồi. Chắc

tý nữa sẽ về. Chị về đây chơi lâu không?
Hạ mỉm cười:
- Chị ghé thăm cậu mợ với các cậu một ngày.

Ngày mai, chị về. Tối nay, cả nhà mình đi ăn hiệu nhé.
Chị mời.
Thân nhướng mày:
- Chuyện gì thế?
Hạ nhún vai như đầm tây:
- Chẳng có chuyện gì, lâu ngày đi ăn hiệu một

bữa cho mợ khỏi phải làm cơm chiều.
Ngưng một chút, cô nhìn hai anh em hỏi:
42
- Việc học thi của các chú đến đâu rồi?
Như sực nhớ ra việc gì, Thân bảo vội:
- Ấy chết, em quên mất. Chị ở nhà đợi mợ về

nhé. Em với Phong phải đi ra phố mua ít sách rồi về
ngay.
Nói xong, Thân kéo tay Phong đi ra phía cửa. Hạ

hỏi với:
- Đi lâu không?
- Không, một tý rồi quay về ngay thôi. Thân trả

lời không quay đầu lại. Phong nhìn chị Hạ cười như mếu
rồi chạy theo Thân.
***
… Đợi Nhã ra khỏi phòng, Phong thay đồ chuẩn

bị đi học. Kéo ngăn bàn, cậu vớ lấy quyển vở, cây bút,
vài quyển sách bỏ vào một cái túi vải. Phong cẩn thận rút
trong túi quần một mảnh giây thép2 cậu nhận được hôm
qua: Chị Quyên sẽ ra thăm hai anh em cậu hôm nay, hẹn
gặp ở nhà ga Hàng Cỏ. Phong phải thu xếp để đón chị.
2
Giây thép: Bức điện tín
43
Cậu thầm nghĩ: "Lâu lắm rồi, mình chưa gặp chị Quyên,
hôm nay chị ấy thăm mình không biết quê nhà có chuyện
gì không nhỉ?" Phong nhét mảnh giây thép vào túi, xốc
lại túi vải rồi khoác lên vai bước xuống nhà. Gặp bà Cần
ngay cửa, Phong lễ phép cúi đầu thưa:
- Thưa thím, cháu đi học ạ!
Bà Cần nhìn cậu mỉm cười:
- Đi cẩn thận nhé Phong. Nhớ về sớm ăn cơm

chiều.
Phong lúng búng "vâng ạ!" trong miệng rồi bước

ra khỏi nhà. Cậu đi nhanh đến trường. Trên đường,
những tốp học sinh đang rảo bước vào những ngày cuối
cùng của mùa học. Gương mặt ai cũng lộ vẻ đăm chiêu,
lo lắng. Phong nhìn những gương mặt ấy bất giác thở
dài. Họ đang lo học thi, còn tâm trí cậu thì lan man về
chuyện khác: Cẩm Giang và quê nhà. Dạo gần đây, hình
như thầy Bàng, bố Cẩm Giang đã phần nào biết được cô
con gái cưng của mình đang có tình ý với ai đó nên ông
theo sát con gái. Giang bị giám sát từng chút một nên cô
cũng khó có thể lén lút gặp Phong như xưa. Thư từ trao
44
đổi cũng thưa dần khiến Phong thao thức, buồn bã. Đôi
khi cả hai vô tình đụng nhau trong sân trường nhưng chỉ
lén trao nhau ánh mắt rồi lại lướt đi, không dám đứng lại
nhìn nhau chào hỏi. Phong có cảm tưởng ánh mắt thầy
Bàng dường như lúc nào cũng quắc lên nhìn trừng trừng
vào lưng cậu ở mọi nơi, mọi chốn. Mỗi lần lên lớp, ông
đều nói xa nói gần về việc tập trung học hành, không
được yêu đương bậy bạ khiến cậu nhột nhạt. Mà, của
đáng tội, mỗi khi đề cập đến chuyện này ông lại hướng
ánh mắt mình về phía Phong như một lời cảnh cáo.
Phong vừa lo sợ, vừa mệt mỏi với cái cảm giác hình như
đang bị thầy Bàng theo dõi mình ngày đêm. Lắm lúc,
cậu nản chí muốn tìm đến Giang để nói lời chia tay. Khổ
thân, cậu cũng không dám làm điều đó mỗi khi đụng
phải đôi mắt Giang. Cậu loay hoay giữa những cảm giác
trái ngược trong lòng như đang phải xoay sở giữa cơn
xoáy nước, cố tìm cách bơi ra mãi mà chưa được. Hơn
một tuần nay, cậu chưa gặp Giang, không thấy cô ấy đến
trường, cũng không một lời thư nhắn gửi. Lòng Phong
như lửa đốt, chẳng hiểu Giang có gặp chuyện gì không.
Cánh cổng trường hiện ra trước mắt, Phong bước vào hy
vọng sẽ gặp được Giang đang lang thang đâu đó trong
45
trường. Khuôn viên trường không lớn lắm, các học sinh
tụ tập từng nhóm đứng loanh quanh trong sân trường.
Phong đưa mắt nhìn quanh tìm kiếm nhưng không thấy
bóng dáng quen thuộc của Giang. Cậu quan sát những
nhóm nữ sinh đứng trong sân trường vẫn không thấy
nàng. Phong thở dài thầm nghĩ: "Có lẽ Giang không đi
học hôm nay rồi!"
Buổi học nặng nề không chỉ vì Giang không đi

học mà còn là vì thầy Bàng, không biết vô tình hay hữu
ý, đứng trước lớp lộ vẻ buồn buồn báo tin con gái ông,
Cẩm Giang không còn đi học nữa, cô ấy chuẩn bị về nhà
chồng. Phong nghe tin báo mà tưởng chừng trời sập
xuống đầu cậu. Cậu thẫn thờ không còn đưa một chữ nào
vào đầu mình. Những dòng chữ nhảy múa, xoay mòng
mòng khiến Phong muốn chóng mặt không tài nào đọc
nổi. Phong bải hoải lang thang ngoài đường sau giờ học.
Giờ này cậu không muốn tìm ai, gặp ai nữa. Cậu chỉ
muốn một mình gặm nhấm nỗi đau mà thầy Bàng đã
quăng cho cậu. Khuôn mặt Cẩm Giang hiện ra trong trí
cậu, đầu mày cuối mắt, đôi má hồng mịn màng, nụ cười
tươi với làn môi hồng mịn... Tất cả hiện ra trong trí
46
Phong cùng với những lúc cả hai lén lút trao đổi cái
nhìn, nụ cười và những cánh thư vội vã. Có lẽ điều buồn
vô hạn đối với Phong lúc này chính là cái nhìn thỏa mãn
của thầy Bàng hướng về cậu, là sự vắng mặt không lời
của cô, là tình cảnh bất lực khiến cậu không còn đường
xoay trở. Phong thầm nghĩ: Giá như Giang là người báo
cho cậu biết cô sắp lấy chồng, có lẽ Phong sẽ không đau
khổ bằng nhận tin này từ người cha khắc nghiệt của cô.
Nó giống như một cái tát giáng thẳng vào má cậu. Cái
cảm giác như Cẩm Giang đang tìm cách trốn tránh cậu,
không dám nhìn thẳng cậu để nói lời chia tay khiến
Phong thất vọng về người con gái mà cậu đem lòng yêu
mến. Phong tê tái, lững thững đi dọc con đường hướng
ra hồ Hoàn Kiếm. Những dãy ghế đá vắng lặng không
bóng người. "Không hiểu sao, hôm nay Bờ Hồ lại không
có ai như thế nhỉ? Có bao giờ Bờ Hồ lại vắng người thế
này đâu?" Cậu nhìn quanh, tìm một chiếc ghế đá ngồi
xuống, quyển sách để hờ hững bên đùi. Phong chống
cằm nhìn xa xa, trên mặt hồ, bong bóng cá thỉnh thoảng
nổi lên rồi tan biến. Cuộc tình của cậu cũng tan nhanh
như bọt cá. Những bọt sủi tăm ấy tan đi không để lại dấu
vết gì. Còn cậu, liệu mối tình thoáng qua ấy có dễ dàng
47
tan đi không vết xước? Phong đưa tay dụi mắt, đôi mắt
long lanh ngấn nước: Con côn trùng nào bay lạc vào mắt
cậu hay nỗi cay đắng trào lên khiến mắt rưng rưng?
Phong nghẹn ngào, cúi đầu mặc niệm.
Tiếng chuông Nhà thờ Chính tòa Hà Nội vang

lên từng hồi vui tai báo hiệu mười hai giờ trưa. Tiếng
chuông réo rắt, vui tươi như mọi lúc nhưng với Phong
lúc này nghe sao nhạt tai đến thế! Tiếng chuông gợi
Phong nhớ kỷ niệm cậu đã trốn đi chơi với Cẩm Giang
đêm Giáng Sinh năm ngoái. Cả hai cùng vào Chánh tòa
cầu nguyện. Phong là người ngoại đạo, quỳ bên Giang,
cậu lúng túng trông như một đứa trẻ đến buồn cười. Cậu
đăm đăm nhìn Giang quì cầu nguyện. Trông nàng thành
khẩn đến lạ lùng! Đôi mắt nhắm hờ, đôi môi nàng mấp
máy đang cầu xin điều gì đó. Giang không nhìn thấy ánh
mắt say sưa của Phong bởi đôi mi nàng đang khép. Giây
phút đó, dưới cây thánh giá trắng ngà, dưới chân Chúa
đang gục đầu chịu tội, Phong chỉ muốn đặt một nụ hôn
nhẹ trên đôi môi ngà ngọc. Đôi môi hồng đang lâm râm
cầu nguyện dưới chân Ngài. Nghĩ lại ước mơ tăm tối
thầm kín ấy, Phong nhếch mép cay đắng. Bước chân ra
48
khỏi Nhà thờ, cậu hỏi Giang đã cầu xin những gì, nàng
chỉ nhìn cậu mỉm cười dí dỏm:
- Em không nói đâu! Nói cho anh biết thì sẽ

không còn bí mật. Em đã nói với Chúa em bằng lòng
những gì Thiên Chúa xếp đặt cho mình.
Phong thở dài. Bây giờ, cha nàng báo tin cho cả
lớp biết nàng sắp lấy chồng. Người nàng lấy không phải
là Phong. "Có lẽ đây là số phận mà Chúa đã sắp đặt cho
cô ấy. Mình không phải là người cô ấy chọn làm chồng."
Phong đưa tay lên túi rút tấm giây thép ra xem một lần
nữa: Tàu chị Quyên đến ga lúc 1 giờ trưa. "Còn khoảng
một giờ đồng hồ nữa chị ấy đến Hà Nội, mình đi ra ga là
vừa. Sớm một chút mình sẽ ngồi đợi chị ấy!" Nghĩ như
vậy, Phong đứng bật dậy đón xe đi về phía ga Hàng Cỏ.
Đọc hơn mươi trang sách lịch sử, Phong nghe

tiếng còi tàu vọng từ xa. Cậu ngẩng lên nhìn, chưa thấy
rõ bóng dáng chiếc xe lửa nhưng cậu đã thấy cụm khói
đen từ một góc cong nào đấy vương vãi trên bầu trời.
Phong hồi hộp gấp sách lại bỏ vào túi sách, đứng dậy
chỉnh trang quần áo. Cậu đưa tay miết những vết nhăn
trên những nếp gấp cho chiếc quần bớt nhăn do lúc ngồi.
49
Đã lâu không gặp chị Quyên, hai chị em thỉnh thoảng

trao đổi thư từ. Cậu biết chị Quyên đã lập gia đình trên
thị xã Bắc Ninh đã ba năm nay. Chị đã hư thai một lần
khi vừa cấn bầu hai tháng, nghe đâu bị ngã khi đi chợ lúc
trời mưa. Một năm sau, chị lại cấn bầu và sinh được một
bé gái. Phong chưa bao giờ gặp mặt đứa con đầu lòng
của chị Quyên. Cậu thầm nghĩ không biết chị Quyên có
dẫn em bé gặp cậu lần này không. Phong hơi mỉm cười
khi nghĩ đến được gặp chị và cháu.
Tiếng còi tàu vang lên gần hơn. Bây giờ, cậu
nhìn thấy chiếc bóng đen đen từ phía xa, làn khói đen
phụt lên trời từng cột khói lớn, trông như con trâu đang
phì phò thở mệt nhọc. Đoàn người đi đón người thân tràn
ra sân ga đông đúc hơn. Phong lẫn vào đám đông, hồi
hộp chờ đợi con tàu đi dần tới. Tiếng kêu lanh canh,
tiếng loa vọng lên báo chuyến tàu cập bến. Con tàu nặng
nề tiến đến dần, chậm dần, chậm dần rồi dừng hẳn lại
trước sân ga. Tiếng xình xịch của đoàn tàu như tiếng thở
phì phò của một con trâu sau một buổi kéo cày. Tiếng
người lao xao, kêu réo khắp mọi nơi. Họ hối hả tìm kiếm
người thân, bè bạn, chạy tới chạy lui trên sân ga. Phong
50
vẫn đứng dửng dưng nhìn đám đông xô đẩy trước mắt.
Trông họ có vẻ như biết sẽ gặp ai, đón ai. Còn cậu, ngay
lúc này, Phong chợt thấy mình bơ vơ, không biết chị
Quyên bây giờ như thế nào, mập ốm ra sao, đẹp hơn hay
xấu đi. Cậu không xác định được tâm trạng mình lúc
này: vui hay buồn? Vui vì gặp lại người thân, buồn vì
chia tay một mối tình si vừa chớm nở? Phong đứng im
nhìn quanh quẩn tìm kiếm nhưng thật sự cậu không biết
tìm kiếm điều gì. Có lẽ, giữa những xáo động đang diễn
ra trên sân ga, Phong trở thành một điểm bất động.
Có tiếng gọi: "Phong, Phong..." Phong giật mình

nhìn quanh quất. Một cô gái trẻ từ giữa đoàn tàu bước
vội về phía Phong. Cô mặc một chiếc áo dài màu xanh
ngọc, chiếc quần lụa trắng. Chiếc áo dài may vừa ôm
khéo vào thân hình nảy nở cân đối, bộ ngực vun tròn
xinh xinh. Phong nhíu mày nhìn đăm đắm vào người phụ
nữ trẻ. Cô gái chỉ tầm hai mươi, khuôn mặt trắng hồng,
thon thả. Phong nhận ra chị Quyên bởi cái má lúm đồng
tiền trên khóe miệng. Cậu vội đi về phía Quyên. Hai chị
em mừng rỡ nắm tay nhau. Quyên láu táu:
51
- Trời ạ, suốt đoạn đường đến đây, tôi cứ lo

không nhận ra cậu. Hai chị em mình dễ đến bốn năm nay
không gặp mặt. Tôi chỉ e Hà Nội biến đổi cậu không còn
như xưa. Gặp cậu tôi mừng quá!
Phong mỉm cười, hỏi lại:
- Em cũng lo giống chị, sợ không nhận ra chị.

Hóa ra, chị vẫn vậy mà còn đẹp hơn xưa nữa!
Quyên xấu hổ, đôi má ửng hồng. Cô đưa tay

đánh nhẹ vai Phong:
- Thôi đi, cậu đừng có trêu tôi! Gái có con rồi còn
đẹp nỗi gì!
Phong ngắm chị, thành thật:
- Chị không nghe ông bà có câu "Gái một con

trông mòn con mắt" à? Không, chị đẹp lắm! Em nói thật,
chị em rất đẹp. Ai lấy chị thật có phước.
Quyên lườm yêu cậu em, từ chối với vẻ hài lòng:
- Cậu vẽ chuyện! Tôi còn đẹp gì mà khen.
Phong nhìn Quyên hỏi:
- Chị đón tàu từ ga nào vậy?
52
Quyên mỉm cười:
- Thì từ ga Đáp Cầu trên thị xã đấy! Cậu không

nhớ sao?
- Ồ, em cứ tưởng ga ấy chỉ để chở hàng hóa. Thế

ra nó cũng đón khách ở đó à? Phong nhíu mày.
Quyên gật đầu:
- Có đón một ít khách ở thị xã, cậu ạ! Cậu đi lâu

quá không về quê nên quên hết cả! Quyên nhoẻn miệng
cười, trách nhẹ.
Phong cười, cậu nhìn quanh không thấy Quyên

mang hành lý gì cả. Cậu ngẩng lên hỏi:
- Hành lý của chị đâu? Sao em không thấy?
Quyên cười, lắc đầu:
- Chị không mang hành lý gì cả. Chị gặp cậu một

chút rồi sẽ đón chuyến tàu cuối về lại thị xã.
- Ồ, sao chị vội thế? Phong ngạc nhiên.
Quyên nói có vẻ tiếc nuối:
53
- Tôi phải về sớm cậu ạ! Con còn nhỏ không dám

bỏ nó một mình.
Phong lại hỏi:
- Em nghĩ con bé ở với ông bà nội, bố nó và...

hình như chị có nuôi vú nuôi cơ mà?
- Phải. Nhưng tôi không thể xa con bé quá lâu,

cậu ạ! Cháu chỉ vừa hai tuổi, còn bé lắm, thiếu mẹ không
được.
Phong chép miệng:
- Tiếc thật, chị không thể gặp Nhã được rồi. Nó

còn đi học giờ này chắc chưa về. Mà... chắc chị sẽ không
về nhà chú Cần chứ?
Quyên lắc đầu:
- Không. Tôi chỉ gặp cậu thôi rồi về ngay.
Phong nhíu mày nhìn chị:
- Có chuyện gì quan trọng ở quê nhà hở chị?
Quyên nhìn Phong:
54
- Chị cũng muốn nói chuyện với em về tình hình

thầy mợ một chút. Lâu ngày cậu không về thăm quê nên
không biết nhiều thay đổi ở quê mình và gia đình mình.
Phong gật đầu, kéo tay chị ra ngoài cổng, vừa đi

vừa nói:
- Vâng! Được! Em mời chị ra một hiệu ăn ngoài

phố, rồi hai chị em mình vừa ăn vừa nói chuyện. Giờ là
tầm trưa, chị cũng mệt và đói rồi.
Hai chị em vừa đi vừa hàn huyên, rời xa dần ga

Hàng Cỏ.
55
CHƯƠNG HAI
Tiếng động xung quanh khiến Xuân thức giấc.

Cô chớp chớp mắt vài lần cho thật tỉnh. Đầu óc vẫn còn
lơ mơ chưa hiểu chuyện gì xảy ra cho mình. Cô hơi cựa
quậy, trước mắt thấy một cái đầu cúi sát nhìn cô rồi có
tiếng la:
- A, chị Xuân tỉnh rồi!
"Giọng như cái Thuần ấy nhỉ!" Xuân nghĩ thầm,

"Chuyện gì thế nhỉ?" Xuân cố gượng ngồi dậy. Cô cảm
giác đầu hơi đau, nằng nặng. Thuần vội luồn cánh tay
dưói lưng đỡ cô ngồi dậy. Xuân gượng ngồi thẳng dậy,
quay sang hỏi Thuần:
56
- Sao thế? Sao chị nằm ở đây?
Thuần nhìn chị ngập ngừng:
- Chị ngất đi làm mọi người lo quá! Chị Mừng,

chị Thược đưa chị vào phòng nghỉ đấy!
Xuân im lặng. Trí nhớ trở về với cô. Ngồi lặng

thinh một lúc, Xuân ngẩng lên hỏi em gái:
- Chuyện anh Hữu bị tai nạn mất có thật không?
Thuần ngắc ngứ:
- Em không biết nữa! Mẹ qua Lãng Ngâm với

chú Bỏi rồi, chắc để hỏi chuyện đó như thế nào.
Mừng ló đầu vào phòng nhìn thấy hai chị em, cô

bước hẳn vào, giọng vui mừng:
- A, cô tỉnh lại rồi hả? Tôi mang cho cô một ly

nước lạnh nhé, uống cho tỉnh.
Xuân lắc đầu, đưa tay ngoắc Mừng:
- Không cần, chị vào đây cho em hỏi chuyện.
Mừng ngập ngừng suy nghĩ. Thuần giục:
57
- Ơ kìa chị Mừng, chị vào đây đi, còn đứng đó

làm gì?
Mừng bước vào. Xuân vỗ nhè nhẹ xuống mặt

phản, bảo:
- Chị ngồi xuống đây cho em hỏi chuyện. Có

phải... có phải... cậu Hữu...
Giọng Xuân nghẹn ngào. Mừng vội chồm đến

nắm lấy tay Xuân vuốt vuốt, né tránh trả lời thẳng vào
câu hỏi:
- Cô Xuân... Bà đi với anh Bỏi sang nhà ông bà

lý để hỏi cho rõ ràng.
Xuân ngắt lời Mừng, gằn hỏi:
- Nhưng... anh người làm của bà lý đã chẳng qua

báo tin rồi còn gì? Không nhẽ anh ta bịa chuyện... Chị
nói thật đi đừng giấu em nữa!
Mừng nhìn Xuân đau xót. Cô thấy thương cho cô

chủ nhỏ của mình, mới tí tuổi đầu mà phải chịu hết tang
này đến tang khác. Cha mất chưa được bao lâu bây giờ
đến chồng sắp cưới. Mừng rơm rớm nước mắt:
58
- Giời ạ! Thật khổ thân cô... Cô ơi, cô đừng buồn,

phải can đảm lên cô ạ! Đợi bà về để xem câu chuyện ra
sao, cô ạ! Cô phải giữ gìn sức khỏe chứ! Cô mà có bề gì
bà và các cô, các cậu sống làm sao, hở cô?
Xuân nhìn chị Mừng, gặng hỏi lại:
- U tôi đi lâu chưa?
Mừng đáp:
- Cũng hơn nửa tiếng rồi, cô ạ! Bà đi với anh Bỏi.
Xuân thở dài, giọng bệu bạo:
- Chắc là đúng rồi! Cậu ấy bị tai nạn gì mà mất

nhanh thế?
Mừng đưa tay nắm bàn tay Xuân. Chị thấy tay
Xuân lạnh buốt. Chị lần lên trán cô chủ cũng thấy lạnh,
trán cô tứa mồ hôi lạnh như thể cô đang bị cảm lạnh.
Mừng nói vội với Thuần:
- Cô Thuần, cô ngồi đây trông chị cô thay tôi. Tôi

chạy xuống nhà nấu cho cô Xuân tô cháo hành nóng, lấy
gừng lên đánh gió cho cô ấy để cho cô ấy nóng người
59
lên. Chừng như cô Xuân bị cảm rồi! Tôi xuống bếp, có

gì thì cô xuống báo cho tôi biết ngay nhá!
Nói rồi, chị nặng nề đứng lên, lạch bạch đi nhanh

xuống nhà bếp.
Thuần đợi bóng chị Mừng khuất sau khung cửa,

cô quay lại nhìn chị. Năm nay, Thuần mười ba tuổi đã
bắt đầu có đôi chỗ nhìn ngắm, đánh tiếng với ông bà
tuần Cả trước đây. Nhưng hai ông bà đều lờ đi những lời
dạm ngõ quá sớm với đứa con gái thứ hai. Nhất là ông
tuần, ông chỉ muốn giữ cho đứa con gái của mình càng
xa những chuyện người lớn càng lâu càng tốt. Khuôn
mặt bầu bĩnh, đôi má hồng hồng, dáng người mảnh mai,
xinh xắn, đôi mắt to đen láy với làn mi đen dài. So với
đám con gái cùng lứa trong làng, Thuần nổi bật hơn tất
cả. Thuần nhìn nhỏ nhắn, vô tư, trông cô nhí nhảnh,
thuần khiết như chính cái tên của mình. Vầng trán xinh
xắn, phẳng lì chưa từng gợn một nỗi lo. Thuần là hình
ảnh ngược hẳn với Xuân, đã đượm những muộn phiền từ
khi cô bước vào tuổi hò hẹn. Tuy nói vậy, nhưng Thuần
không phải là đứa con gái vô tâm. Ngay lúc này đây, cô
60
cảm nhận được những nỗi đau trên gương mặt muộn
phiền của chị. Cô nhỏ nhẹ hỏi Xuân:
- Chị mệt không? Chị nằm xuống nghỉ đi. Để em

xuống nhà lấy củ gừng cạo gió cho chị bớt lạnh nhá!
Xuân lắc đầu thì thầm:
- Chị không sao. Đừng đi, ngồi ở đây với chị cho
chị đỡ buồn.
Thuần gật đầu, nắm lấy tay chị. Xuân im lặng

không nói gì nữa. Cô nằm yên không cựa quậy. Thuần
lấy tấm chăn mỏng phủ lên ngực chị. Cô kín đáo liếc
thấy hai dòng nước mắt chảy dài hai bên thái dương chị.
Thuần cảm thấy thương chị, cô nhẹ nhàng ghé xuống
nằm bên cạnh Xuân, quàng tay ôm lấy chị.
Xác Hữu tấp vào bên bờ sông Đuống, đoạn chạy

ngang qua Lãng Ngâm. Xác Hữu xám ngắt, bất động,
phần đầu và ngực nằm vắt vẻo trên bờ, vắt qua một khúc
gỗ mục lớn trên bờ. Chính nhờ vậy, cậu không bị dòng
nước cuốn trôi đi. Mấy đứa trẻ ra sông vớt cá, bắt gặp
xác cậu mắc vào khúc gỗ. Chúng nó chạy ào về làng báo
tin cho người lớn. Đám người làng ùa ra kéo xác Hữu
61
lên, để rồi nhận ra cậu, họ cho người tức tốc về báo tin
cho gia đình ông bà lý. Xác Hữu có lẽ chỉ bị trôi một
đoạn trên sông Đuống rồi mắc vào đoạn gỗ này nên vẫn
chưa bị trương phồng như những xác chết trôi khác.
Khuôn mặt Hữu cũng không thay đổi nhiều ngoại trừ
một màu xám chết chóc, bất động phủ trùm. Người ta cố
tìm một vết thương nào đó trên người cậu có thể gây đến
cái chết cho Hữu, bởi Hữu là một tay bơi khá trong làng,
cậu không dễ dàng bị chết đuối như vậy. Tiếc thay,
chẳng có một vết thương nào trên người Hữu đến mức
gây ra cái chết cho cậu. Người làng đành kết luận Hữu
sẩy chân rơi xuống sông, chết đuối. Vả lại, tháng 9 mùa
mưa đổ xuống ào ạt suốt mấy tháng qua khiến lượng
nước sông tăng lên, chảy cuồn cuộn, phình to ra như con
trăn vừa mới xơi tái một con bê con, nuốt chửng những
cánh đồng thấp gần bờ đê, nhìn nước sông sủi sùng sục,
đỏ ngầu phù sa, khiến ai cũng rùng mình. Dẫu bơi giỏi
như Hữu cũng chưa chắc thoát khỏi sức mạnh cuồng nộ
của dòng nước kia. "Chắc nó ra sông bơi rồi bị nước
cuốn đi, chết đuối rồi!" Người Lãng Ngâm đồn với nhau
như vậy!
62
Xác Hữu được mang về nhà, tắm rửa, mặc quần

áo bằng lụa trắng sạch sẽ rồi để vào quan tài nằm giữa
gian phòng trước. Đầu cậu gối lên một chiếc gối màu
trắng. Khuôn mặt nhẵn mịn không một nếp nhăn, đôi
mắt nhắm chặt, Hữu trông nhẹ nhàng, thản nhiên trên
chuyến đi vĩnh viễn. Cả gian phòng sáng rực bởi những
cây nến đỏ rất lớn cắm trên bàn thờ và bốn góc quan tài
Hữu đang nằm. Một dãy ghế để dọc bên tường cho
những người đến thăm. Người ta thấy bà lý ngồi ủ rũ
trên một chiếc ghế ở một góc nhà, một chân gác lên ghế,
đầu bà gục lên đầu gối, vẻ mệt mỏi. Mái tóc búi củ tỏi
thả lỏng, khiến mái tóc xoã ra phủ tràn lên mặt bà khiến
người ngoài khó nhìn thấy nét mặt bà lý. Ông lý ngồi ở
ngoài đầu hiên cùng với một tốp người trong làng. Trong
lúc mọi người đang ngồi kể đi kể lại câu chuyện phát
hiện ra xác Hữu vất vưởng bên bờ sông, ông lý ngồi bất
động, xa vắng. Ông ngồi yên như một bức tượng, đôi
mắt hướng ra phía ngoài sân, mọng đỏ. Những tiếng
động chung quanh dường như chẳng gây một xáo động
nào. Ông ngồi yên như một bức tượng sống. Hình ảnh
Hữu lởn vởn, đùa giỡn trên chiếc sân gạch cũ ngoài kia.
Chiếc lồng chim sáo của Hữu vẫn treo lủng lẳng đầu nhà
63
như mỗi ngày. Con sáo vẫn nhảy nhót, thỉnh thoảng
tiếng huýt sáo của nó vang lên nhưng nghe lạc lõng
không giống như mỗi khi nó thấy Hữu đến gần cho nó
ăn. Hữu thường ghé chiếc lồng sáo, nói chuyện với nó
dăm ba câu, đút cho nó một vài hạt thóc nhỏ. Chiếc đầu
con con cứ xoay đi xoay lại, nó nhảy nhót trong lồng liên
tục như nó cảm thấy một điều gì không hay đang xảy ra
với người bạn của nó. Bụi tre đầu ngõ nằm im lìm. Ông
lý nhìn thấy một thằng bé độ vài tuổi đứng với ông trong
lúc ông cắt những cành tre nhỏ xuống. Ông hứa làm
những chiếc lồng đèn bằng tre cho đứa con trai cưng đầu
lòng của ông mỗi dịp rằm tháng 8, vào ngày lễ Trung
Thu. Cũng bụi tre ấy, ông dạy nó cách vuốt tre đan nơm
bắt cá, dạy nó làm cần câu khi nó vừa lên tám. Mỗi khi
rảnh rỗi, hai cha con lại xách cần câu ra bờ sông, ngồi
vắt vẻo câu cá cho đến khi tối mịt. Hôm câu được vài
con cá lăng, cá chép mang về cho bà lý nấu canh, kho
mặn ăn dần. Cũng dòng sông này, ông đã nhìn thấy Hữu
bì bõm tập bơi với đám trẻ trong làng mỗi khi trời nóng.
Những kỷ niệm với đứa con trai lớn nhất của ông cứ liên
tục trồi lên cùng với nước mắt trào ra như suối.
64
Đám tang Hữu khá ồn ào, gần như cả làng Lãng

Ngâm đều tập trung ở nhà ông bà lý Tạng để đưa Hữu ra
nơi an nghỉ cuối cùng. Bà tuần, Xuân, Thuần và Bỏi
cũng có mặt. Chuyện Hữu sắp sửa lấy vợ, lấy ai đều
được truyền miệng khắp làng, không một ai còn lạ người
vợ sắp cưới của Hữu là ai. Khi bóng Xuân xuất hiện theo
sau bà tuần, mọi cặp mắt đều đổ vào cô. Đôi mắt của
những cô gái Lãng Ngâm xoáy vào Xuân với muôn điều
ẩn chứa. Những cô có tình ý với Hữu lộ vẻ hài lòng khi
nhìn Xuân câm lặng, cúi đầu. Những cô gái có chút lòng
trắc ẩn nhìn cô với đôi mắt cảm thông. Những bậc
trưởng thượng trong làng chia buồn cùng ông bà lý và bà
tuần, nhìn Xuân bằng đôi mắt thương cảm. Xuân vẫn im
lặng, một mực cúi đầu. Trên khuôn mặt cô không lộ vẻ u
buồn, sầu thảm. Xuân không khóc lóc, sướt mướt nhưng
trên làn da tái xanh, đôi mắt bất động của cô lại phủ phục
một màu tang tóc. Bà tuần đi bên cạnh bà lý, ôm lấy bà
an ủi, mỗi khi bà lý gập người gào khóc. Thằng Thông,
em kế Hữu đi phía trước quan tài, mặc áo tang trắng,
mang tấm hình của Hữu. Đoàn người lũ lượt đi đằng sau
quan tài. Một cây roi tre mỏng để bên trên nắp quan tài
chỉ vì Hữu phạm tội "bất hiếu" bỏ thế giới này ra đi
65
trong lúc cha mẹ cậu còn sống. Tiếng khóc nức nở, gào
tên Hữu vang lên qua con đường đê làm cho đám tang
càng thêm bi thảm. Thỉnh thoảng có những người nông
dân nghèo tình cờ đi ngang qua đám ma, phải dạt sang
một bên, kéo chiếc nón lá xuống, cúi đầu im lặng để tỏ
lòng chia buồn với tang quyến. Đàn vịt đang bì bõm
dưới ruộng ăn cá, bất chợt ngẩng lên nhìn đoàn người đi
qua, tiếng quàng quạc bất ngờ im bặt như chính chúng
cũng nhận thức được sự ra đi vĩnh cửu của một linh hồn.
Ngôi mộ Hữu được sửa soạn trước gần mé sông sau khi
xem xét phong thủy. Ông thầy phong thủy trong làng đã
quả quyết miếng đất gần bờ sông rất tốt cho gia đình nếu
Hữu được chôn ở đó, mặc dù lúc đầu ông lý có hơi lo
ngại vì đất gần mé sông quá sẽ dễ bị ảnh hưởng mỗi khi
vào mùa nước ngập. Nhưng sau vài lần đo đạc, quan sát,
ông thầy phong thủy quả quyết rằng ngôi mộ của Hữu sẽ
giúp cho con cháu ông lý phát quan, phát phú sau này.
Không dám cãi thầy, ông lý đành cho người đào sẵn
huyệt chuẩn bị cho ngày đưa ma Hữu. Đám tang lũ lượt
người kéo dần ra mé sông. Ông lý thấy lỗ huyệt ngập
nước đến quá nửa chỉ vì đêm qua trời mưa dầm dề. Ông
vội ra lệnh cho hai anh tá điền tát hết nước ra khỏi lỗ
66
huyệt cho khô ráo. Ông thầm nghĩ: "Thằng con mình số
nó hợp nước hay sao? Chết cũng vì nước, đến lúc chôn
cũng không thoát khỏi nước. Mà nước là thủy, tượng cho
tiền bạc. Chắc thầy nói đúng, chôn ở đây nó sẽ phù hộ
cho các em nó phát phú, phát quý!" Nghĩ rồi, ông lâm
râm cầu nguyện: "Hữu ôi, con sống khôn thác thiêng phù
hộ cho gia đình ta, các em con mát mày mát mặt với đời.
Số mày không ở đời với thầy u, không báo hiếu cho thầy
u được thì giúp cho các em mày mát mặt thì cũng bằng
báo hiếu thầy u rồi!"
Hai anh chàng tá điền tát nước cật lực chừng

mười lăm phút mặt đất lộ ra. Ông thầy phù thủy của làng
bắt đầu bày đồ trước quan tài làm lễ. Bà lý lúc này đã
mệt mỏi vì rên khóc, dựa hẳn vào người một chị người
làm để thở lấy hơi. Bà tuần đứng gần bên bà lý, thỉnh
thoảng đưa tay chùi mắt. Xuân vẫn đứng yên bên cạnh
Thuần và Bỏi, ngậm tăm không nói một lời. Thuần đưa
mắt nhìn chị, nhìn gương mặt xanh xao, bất động của
Xuân, Thuần cảm thưong cho chị. Cô nắm lấy bàn tay
Xuân siết nhẹ. Xuân đảo mắt nhìn em, miệng hơi nhếch
nhẹ phác một nụ cười. Cô thì thầm với em:
67
- Không biết bao giờ mới xong đám ma, chị

mong về nhà quá!
Thuần nép vào người chị hỏi nhỏ:
- Chị mệt hả?
Xuân gật đầu:
- Chị thấy nặng nề quá, chỉ muốn về nhà thôi!
Thuần an ủi:
- Chắc chỉ độ một giờ nữa là xong chị ạ! Gắng

chịu một chút nữa đi! Vả lại, tại chị buồn quá nên mới
hao sức khỏe.
Xuân liếc nhìn em, lắc đầu:
- Buồn thì được gì? Chị chỉ thấy mệt mỏi, muốn
nằm nghỉ thôi!
Hai chị em ngưng nói khi tiếng gào khóc của gia
đình ông lý bất chợt vang lên. Thuần và Xuân quay lại
nhìn thấy quan tài bắt đầu hạ huyệt. Bà lý chuồi người
như muốn nhảy xuống huyệt theo đứa con trai mình. Bà
gào lên những tiếng gì đó mà không ai hiểu. Hai anh tá
điền phải giữ chặt lấy bà. Ông lý, gương mặt giàn giụa
68
nước mắt. Mấy đứa em Hữu nép vào nhau cùng òa khóc.
Không gian náo động bởi tiếng la, tiếng khóc, tiếng than
thở khiến lòng ai cũng như sợi giây đàn chùng xuống chỉ
gảy một tiếng thở than. Chiếc quan tài nặng nề hạ xuống
nằm sâu trong lòng huyệt. Lòng huyệt còn lõng bõng
nước khiến cho chiếc quan tài dập dềnh, trượt qua, trượt
lại. Một anh phu mộ chắc là thấy ngứa mắt sao đó, vội
nhảy xuống, đứng trên nắp quan tài nhấn mạnh xuống.
Tiếng thét của bà lý vang lên lanh lảnh:
- Ôi Trời, tại sao nhảy trên mặt con tôi??? Ai cho

anh làm như thế? Tránh ra ngay, lên ngay!
Tiếng hét hãi hùng cùng với gương mặt cau lại
giận dữ của bà lý khiến anh phu mộ sợ hãi vội lót tót bò
lên mặt đất ngay tắp lự. Anh ta lủi ngay vào đám phu mộ
gần đó, không dám quay lại nhìn bà lý. Khi quan tài đã
nằm ngay ngắn, mọi người bắt đầu ném những nắm đất
đầu tiên xuống huyệt mộ. Thuần nhìn chị ra vẻ chờ đợi
nhưng Xuân vẫn đứng yên. Thuần đứng đợi cho đến khi
hơn một nửa người đã làm thủ tục ném đất, cô nhẹ nhàng
nhắc chị:
69
- Chị Xuân, chị không ném đất xuống mộ lần

cuối sao?
Bỏi đứng sau lưng Xuân cũng giục:
- Phải đấy, cô làm đi.
Xuân lưỡng lự rồi đi dần tới, cúi xuống bốc một

nắm đất. Cô tiến đến bên huyệt mộ nhìn xuống chiếc
quan tài lạnh lẽo dưới kia, nơi người chồng sắp cưới của
cô nằm yên trong đó. Đầu Xuân lúc này trống rỗng,
không vui cũng không buồn. Chỉ là sự trống rỗng không
tên gọi. Xuân nhìn thấy giữa cô và chiếc quan tài kia
không có sự kết nối nào, xa xôi, vĩnh viễn. Xuân vung
nắm đất ném xuống nắp quan tài. Nắm đất đụng vào nắp
vỡ tung. Ý thức trở về với Xuân khi cô chợt so sánh,
Hữu rồi ra cũng sẽ tan vụn như nắm đất đang vung vãi
kia. Một quãng đời kỷ niệm của cô cũng đã chôn theo
cùng thân xác Hữu. Xuân mường tượng đến Hữu đang
nằm trong lòng chiếc hòm gỗ lạnh tanh, trống vắng.
Xuân biết cậu đã ngủ một giấc ngủ dài không bao giờ
thức. Chợt, Xuân nhận ra cô biết rất ít về Hữu, về người
con trai lẽ ra sẽ làm chồng cô không bao lâu nữa. Cô
không biết nhiều về người con trai ấy, về tính tình, về
70
đời sống, về mơ ước, ngay cả những thói hư tật xấu của

Hữu, cô không hề biết. Cô chợt nhận ra giữa cô và Hữu
là hai tờ giấy trắng, hai con bướm ngây thơ va vào nhau
nhờ số phận. Ấy mà, bất chợt, Hữu trở thành một phần
đời sống kỷ niệm của cô, thành một giấc mơ thoáng qua
trong đời cô. Một giấc mơ mà có lẽ cô sẽ sống với nó
suốt phần đời còn lại. Hữu sẽ là một vết cắt trong trái tim
cô, là vết sẹo không chờ đợi. Cho dẫu thời gian có làm
mờ đi nhưng cô biết vết sẹo ấy nằm ở chỗ nào, sẽ là mãi
mãi. Hữu đến và rời khỏi đời cô như một vì sao xẹt
ngang bầu trời. Từ lúc gặp nhau ở Chùa Dâu cho đến khi
cậu nằm xuống vũng đất sâu này, chỉ vừa một năm. Một
năm trong hành trình của một đời người đâu dài là mấy!
Thế mà… Thế mà… Xuân bồi hồi như cô vừa tỉnh một
giấc mộng. Cô bối rối đến nỗi không biết chọn cho mình
một thái độ như thế nào: Buồn hay như cảm thấy một cái
gì vừa mất đi, không hẳn quý giá nhưng sao thấy nhớ!
Bất giác, hai giọt nước mắt nóng hổi tuôn ra bò dần trên
má. Thấy chị đứng bần thần sau khi ném nắm đất, Thuần
và Bỏi tiến đến bên cạnh cũng cúi xuống nhặt một hòn
đất ném xuống quan tài. Thuần quay nhìn chị, nắm lấy
71
tay Xuân. Làm xong thủ tục, cả ba người quay bước về

chỗ cũ, đứng cách xa huyệt mộ.
Sau khi đưa ma, mọi người lục tục quay về nhà
ông lý. Mâm bàn đã sẵn sàng để mời mọi người trong
làng ăn uống. Ở nhà quê, mọi chuyện đều khiến người ta
có thể tụ tập cỗ bàn được: đám ma, đám cưới, đám hỏi,
đám giỗ thậm chí đám phạt vạ ai đó phạm lệ làng cũng là
dịp để người làng tụ tập ăn uống. Sân nhà ông lý đã dọn
cỗ khoảng vài mâm cho các cụ trong làng và gia đình
ông lý, còn vài mâm để ở sân sau cho người ăn kẻ ở
trong nhà và những người phụ việc. Xuân không muốn ở
lại, cô nói nhỏ vào tai mẹ xin phép về nhà trước. Bà tuần
nhìn con gái ái ngại, thông cảm bằng lòng. Bà bảo con
vào thưa với ông bà lý xin phép đi về. Thuần ở lại với
mẹ, Bỏi hộ tống Xuân trở về nhà.
Cả hai, một trẻ một trung niên, kẻ trước người

sau lặng lẽ rời khỏi Lãng Ngâm đi về hướng làng Gia
Thượng. Cả Xuân và Bỏi đều yên lặng bước đi, không ai
nói với ai một lời nào cả. Bỏi ngắm Xuân bước đi, dáng
cúi đầu mệt mỏi trong chiếc áo dài bằng vải thô trắng.
Tuy Xuân chưa chính thức làm đám cưới với Hữu,
72
nhưng hai bên người lớn đã trao quà dạm ngõ thì Xuân
xem như là dâu con bên nhà ông bà lý Tạng. Cô phải ăn
vận như để tang chồng. Theo tục làng thì dù chưa cưới
Xuân vẫn phải để tang ba năm mới được nghĩ đến
chuyện đi bước nữa. Bỏi nhìn cô chủ nhỏ mới mười bảy
tuổi đầu đã tròng lên đầu hai cái tang: tang cha và tang
chồng sắp cưới, anh thấy tội nghiệp cho cô gái nhỏ. Kỷ
niệm cũ ùa về khi anh vừa mất vợ khiến Bỏi không khỏi
chạnh lòng, dù bây giờ anh đã có Mừng và sắp có một
đứa con. Hai giọt nước mắt ứa trên khóe mi, khiến Bỏi
phải đưa tay chùi thật nhanh để giấu nỗi lòng. Thấy
Xuân cứ cúi đầu lầm lũi đi, Bỏi bèn lên tiếng gợi
chuyện:
- Cô Xuân này, cô có mệt không? Nếu mệt, cô

ngừng lại nghỉ đi một tý, cô ạ!
Xuân vẫn đi, im lặng lắc đầu. Bỏi đành im chưa

biết phải gợi chuyện ra sao. Nói chuyện vốn không phải
là sở trường của anh, nhất là kiếm chuyện an ủi người
khác lại càng làm cho Bỏi lúng túng. Anh ngắc ngứ mãi
vẫn chưa nghĩ ra điều gì bắt chuyện. Một lúc sau, chính
Xuân quay lại nói:
73
- Chú đi lên đây cho cháu hỏi chuyện được

không?
Bỏi vội sải bước đi lên ngang hàng với cô chủ.

Xuân quay sang bắt chuyện:
- Chị Mừng chừng nào chuyển dạ, chú biết

không?
Bỏi ngập ngừng rồi lắc đầu, ấp úng:
- Chuyện đàn bà nên tôi ít hỏi vợ tôi. Nghe bà đỡ

bảo chắc chừng trong tháng này là cô ấy sinh.
Xuân nhướng mày, nhìn Bỏi trách cứ:
- Giời, chuyện vợ đẻ mà chú chẳng để ý gì sất!

Chú vô tình quá đấy! Nhỡ chị ấy đẻ rơi chỗ nào chắc chú
cũng chẳng biết.
Bỏi nhăn nhó biện hộ:
- Nào phải tôi vô tình! Cái Mừng bảo tôi đừng

quan tâm chuyện phụ nữ sinh nở. Đã có bà đỡ lo rồi, tôi
đụng vào chỉ tổ vướng chân vướng tay bà ấy. Vợ tôi có
thèm nói gì với tôi đâu, cô.
74
Xuân mỉm miệng như phác một nụ cười nhẹ. Bỏi

chợt nhớ, lên giọng an ủi cô:
- Cô Xuân này, cô đừng buồn về chuyện cậu Hữu

nữa. Mỗi người, trời sinh ra có phần, có phận. Cậu ấy
vắn số cũng là điều không may cho gia đình...
Xuân cao giọng năn nỉ Bỏi:
- Cháu xin chú đừng nhắc đến chuyện này nữa.

Chuyện đã xong rồi, cháu thật sự không muốn nghe nữa!
Cháu xin chú đấy! Chú nói với mọi người trong nhà
đừng nhắc chuyện này nữa!
Nghe Xuân nói, Bỏi đành im bặt không dám nói

nửa lời.
Cả hai đi bên nhau im lăng. Một đỗi sau, Bỏi cất

tiếng phá tan sự im lặng:
- Tôi đã từng bị đau khổ khi vợ con tôi mất đi sau

một tai nạn...
Nghe Bỏi nói, Xuân dừng hẳn lại, quay sang nhìn
Bỏi, hỏi giật ngược:
75
- Chú nói sao? Chú mất vợ con??? Chú đã có vợ

trước khi lấy chị Mừng?
Thấy đôi mắt tròn to đang nhìn lom lom vào

mình, Bỏi chậm rãi gật đầu xác nhận:
- Trước khi lấy Mừng, tôi đã có một đời vợ.
Xuân vặn lại:
- Sao cháu chẳng bao giờ nghe chú nhắc đến vợ

con chú?
Bỏi ngập ngừng một chút rồi hắng giọng nói:
- Tôi không cho ai biết chuyện cuộc đời tôi, chỉ

có ông bà tuần Cả và cụ là biết tất cả. Hôm nay, tôi sẽ kể
cho cô nghe cuộc đời của tôi trước khi tôi về lại với ông
bà tuần.
Bỏi cất bước chầm chậm đi, Xuân cũng bước

theo Bỏi. Anh lần lượt kể cho Xuân nghe cuộc đời mình
từ khi rời làng Gia Thượng sang làng Hữu lập nghiệp, rồi
lấy vợ, có con. Vợ con anh đã gặp tai nạn như thế nào.
Anh đã chôn vợ con anh, rồi chôn đến người dì vợ sau
khi bà mất. Anh trở lại làng Gia Thượng và được nhận
làm việc trong nhà ông bà tuần như thế nào. Xuân im
76
lặng, đi bên cạnh Bỏi nghe tất cả câu chuyện quá khứ
của cuộc đời anh. Đợi khi Bỏi ngưng kể, Xuân ngẩng lên
nhìn anh, hỏi:
- Chú Bỏi, tại sao chú lại kể cho cháu nghe câu
chuyện này?
- Bởi vì ngay lúc này, tôi nhìn thấy tôi trong

những gì cô đang trải qua. Tôi chỉ muốn nói cho cô biết
về nỗi đau khổ mà tôi đã đi qua và cô đang gặp phải.
Bỏi quay lại nhìn Xuân, gương mặt cô nhạt nhòa

nước mắt. Bỏi thấy thuơng cho cô gái trẻ. Anh nhìn cô
an ủi:
- Tôi hiểu ngay lúc này cô không thể nhìn vào

nỗi khổ đang trải qua, cũng như xưa, khi tôi cố trốn chạy
những nỗi đau khổ riêng mình. Bất cứ ai có ý muốn nói
về sự tang tóc của tôi, tôi có thể nổi giận đến mức xông
đến bóp cổ họ. Tôi không hiểu vì sao tôi lại giận dữ đến
như vậy, nóng nảy, thô tục đến như vậy? Thời gian đi
qua, nỗi đau chồng chất nỗi buồn, khiến tôi dần dần chai
sạn. Điều may mắn khi chai sạn tôi lại dám nhìn lại nỗi
đau của mình. Tôi dần dà nhận ra sự hèn nhát không dám
77
đối diện với nỗi đau khổ ấy, tôi trốn chạy nó chỉ vì trong
lòng ẩn sâu, tôi tự trách mình thật nhiều, dù sau đó tôi
thấy tôi chẳng có lỗi gì, cô ạ! Những lúc đêm về, ngồi
một mình, tôi chịu không nổi sự cô đơn và sự dày vò tội
lỗi, tôi cứ lôi rượu ra uống hết bình này đến chum khác
cho đến khi say mèm, gục xuống bên chum rượu mới
thôi. Tội cho bà dì vợ tôi, bấy giờ chỉ có tôi và bà ấy
sống cùng mái nhà. Bà ấy hết nói ngọt rồi lại mắng tôi
không biết giữ gìn sức khỏe. Thậm chí, bà ấy còn cố tình
làm mối cho tôi hết cô gái này đến cô gái khác trong
làng. Lòng tôi đã đóng cửa. Tôi còn ham hố gì những
chuyện ấy nữa! Tôi mặc kệ, chẳng màng đến ai. Cho đến
khi chôn bà dì vợ, tôi quyết định làm lại cuộc đời, trở về
quê cũ. Tôi đến ngay nhà ông bà tuần xin làm việc trở
lại. Chính ông bà đã cho tôi một cuộc đời mới. Tôi dần
dần sống lại sau ngày ấy, cô ạ! Tôi nghĩ con người mình
dễ bị lầm lẫn, bị huyễn hoặc về một điều gì đó và sẵn
sàng hiến thân cho điều huyễn hoặc đó. Tôi cũng vậy!
Tôi đã tự huyễn hoặc mình về trách nhiệm đối với cái
chết của vợ con tôi, mà đến giờ tôi hiểu ra tôi chẳng có
tội lỗi gì trong cái chết đau đớn đó. Mình quá nhỏ bé
trước số phận nên mình không thể làm gì hơn được! Tôi
78
thấy mình như là kẻ bơi trong biển cả, thỉnh thoảng mình
vô tình với được một mảnh gỗ, hay gặp một ốc đảo nào
đó để nương sống một thời gian. Nhưng cuối cùng thì...
mình vẫn cứ vùng vẫy trong biển cả cô độc, lẻ loi, vô
vọng.
Chưa bao giờ Bỏi trải lòng tâm sự với ai nhiều

như lúc anh đang tỏ bày với cô chủ. Xuân đứng lặng
nghe, nuốt từng lời của Bỏi. Cô ngạc nhiên nhưng cảm
thấy thông cảm, gần gũi với chú tá điền nổi tiếng kiệm
lời trong nhà nhiều hơn. Xuân nhìn Bỏi, nghẹn ngào:
- Câu chuyện của chú buồn thật! Cháu không ngờ

chú giấu kín đến thế! Chị Mừng có biết những chuyện
này không chú?
- Không. Bỏi lắc đầu:
- Đến bây giờ cô ấy vẫn chưa biết điều gì về

chuyện này cả!
- Chú muốn giấu chuyện này mãi mãi sao? Xuân

tò mò.
Bỏi nhìn Xuân:
79
- Không đâu, tôi không dấu vợ tôi. Tôi sẽ cho cô

ấy biết sau khi sinh nở xong.
Xuân nhìn Bỏi, thành thật:
- Thú thật, hồi trước cháu thấy chú thật khó gần
để nói chuyện. Từ lúc lớn lên đến bây giờ, đây là lần đầu
tiên cháu thấy chú gần gũi, nói chuyện nhiều với cháu.
Hồi ấy, cháu không hiểu vì sao chú kiệm lời đến thế.
Đến bà Ngan, chị Mừng cũng phải nhận là chú khó tính
khó nết. Mãi đến hôm nay, cháu mới thấy chú nói nhiều
như thế!
Vừa nói, Xuân vừa lau nước mắt vừa cười. Đôi
mắt tròn to, trẻ thơ vương một nụ cười hiếm thấy sau
ngày Hữu chết khiến Bỏi thấy vui trong bụng. Anh chỉ
muốn đưa tay lên vuốt tóc Xuân vì cảm thương cô như
một đứa con, đứa cháu gái của mình. Bỏi đáp:
- Tôi chỉ muốn kể cho cô nghe câu chuyện đời tôi

để chia sẻ với cô những gì tôi đã đi qua. Cuộc sống vô
vàn những điều bất ngờ cô ạ! Tôi nghĩ rằng đời mình đã
bỏ sau cái chết của vợ con tôi. Ấy nhưng, không phải
thế! Ông Trời đóng cánh cửa này của mình để mở ra cho
80
mình một cánh cửa khác. Mình như con thuyền bơi trên
biển. Thôi, thì cứ bơi, bơi mãi để xem cuối cùng mình sẽ
đi như thế nào, đến đích ra sao. Cô đừng buồn nữa! Mất
cái này mình sẽ có cái khác. Cô hãy xem gương tôi đây
này! Quan trọng nhất là cô phải luôn hy vọng!
Xuân mỉm cười, gật đầu. Hai người một già một
trẻ vừa đi vừa nói chuyện râm ran cho đến khi thấy bóng
đình làng Gia Thượng xuất hiện phía xa xa.
81
CHƯƠNG BA
Phong nằm nghĩ mông lung cố dỗ giấc ngủ

nhưng mãi chưa được. Trong đầu cậu có quá nhiều điều
suy nghĩ. Buổi nói chuyện chiều nay với chị Quyên làm
cậu đắn đo. Phong quay qua chiếc giường bên kia, Nhã
nằm cuộn tròn trong chăn, đầu vùi vào gối, ngủ say như
chết. Phong thấy thèm được như Nhã, chẳng nghĩ ngợi
nhiều, ăn no là ngủ thật sung sướng. Lắm lúc, cậu thấy
giận cả mình vì cái tính hay lo, cả nghĩ. Là đàn ông mà
tính nhạy cảm như phụ nữ. Cha cậu đã từng nói, cậu
giống mẹ y như khuôn: từ vóc dáng, khuôn mặt đến cả
tính tình. Biết sao được khi cái tính hay lo nghĩ này nó
82
lây sang từ người mẹ, nằm chết trong máu cậu. Phong
thở dài, nghĩ lại buổi nói chuyện trưa nay với chị Quyên.
Cậu dẫn Quyên đi đến một hiệu ăn Tây trên phố

hàng Buồm. Quán ăn không lớn nhưng thường khá đông
người, chủ yếu là người Pháp vì họ nấu đồ ăn Tây rất
ngon. Chủ quán là một người đàn ông Pháp, mập mạp
vui tính có vợ là người An Nam. Hai vợ chồng có mấy
đứa con gái xinh vô cùng vì mang hai dòng máu Tây
Việt. Nghe đâu, ông bố chỉ muốn gả con gái cho người
Pháp chứ không muốn dính với mấy anh An Nam, bởi
vậy anh giai Hà Nội nào có ý định tơ tưởng, tán con gái
của ông chủ quán đều bị ông đuổi thẳng mặt không
nương tay. Ấy vậy mà ông lại cưng chiều bà vợ An Nam
của ông hết mực! Người ta đồn chiều nào, chính tay ông
cũng nấu riêng cho bà một phần đặc biệt để bà ăn riêng
trên lầu. Bà vợ An Nam của ông nghe đâu là một cô đầu
hát rất đẹp nổi tiếng ở phố Hàng Buồm, nhờ ông chăm
chỉ nghe bà ấy hát mà xin được bàn tay bà ấy về làm vợ.
Thỉnh thoảng có người Việt vào ăn quán ông nhưng
thường là đi với người Pháp, hay họ thuộc giai cấp
thượng lưu của Hà Nội. Quán nhỏ nhưng đồ ăn khá ngon
83
và đắt. Trưa nay, hai chị em ghé quán. Dù khoản tiền tiết
kiệm của Phong ít ỏi, cậu cũng liều lĩnh mời chị một bữa
ăn ngon trong dịp hiếm hoi hai chị em gặp nhau.
Chọn một chiếc bàn trong góc nhỏ, Quyên và

Phong ngồi đối diện nhau. Ông chủ quán đang đi ngang
qua chợt thấy hai người An Nam nhỏ bé, ngồi ở một góc
phòng, ông vui vẻ ghé lại, cất tiếng chào:
- Bonjour, comment allez-vous! (Chào ông bà,

ông bà khỏe không?)
Phong nở nụ cười, đáp lại:
- Tres bien, merci! (Tôi rất khoẻ, cảm ơn!)
Quyên nhìn hai người nở nụ cười theo. Ông ta

quay sang Quyên, nghiêng đầu chào nàng bằng giọng
tiếng Việt lơ lớ:
- Chào cô. Cô đẹp quá!
Lời khen của chủ quán làm gương mặt Quyên đỏ

hồng, gượng ngùng. Nàng lúng túng chưa biết đáp lại
như thế nào. Thấy vẻ lúng túng của Quyên, Phong quay
sang ông chủ nói đỡ:
84
- Tôi cũng nói với chị ấy giống như ông! Đây là

chị tôi!
Ông chủ "À" một tiếng thật to:
- Oh la la, thì ra hai chị em. Xin lỗi tôi cứ tưởng

cô là bạn gái của cậu. Chị cậu đẹp lắm!
Ông ta quay sang nhìn Quyên nháy mắt, khiến

nàng lại càng ngượng ngùng, đỏ bừng mặt. Vốn là gái
tỉnh, nàng chưa bao giờ quen với lối nói tán tỉnh của
người thành phố, nhất là ở đất Hà Nội này. Cách khen lộ
liễu của ông chủ quán người Pháp làm nàng sượng chín.
Trong nhất thời nàng không nói được gì, chỉ nhìn Phong
với cặp mắt cầu cứu. Phong nhìn chị bật cười vì vẻ lúng
túng của Quyên, cậu quay sang ông chủ nói:
- Cảm ơn ông vì lời khen chị tôi. Nghe tiếng quán

ăn của ông rất ngon, chúng tôi muốn thưởng thức vài
món ăn ở đây.
Ông chủ xoa tay vui vẻ:
- Được chứ! Cậu gọi món ăn đi nhé!
Ông nhìn chung quanh, thấy một anh bồi lảng

vảng gần đó, bèn búng tay gọi:
85
- Allez, có khách đây, mau phục vụ đi!
Nói xong, ông quay lại nhìn hai người khách

chào vui vẻ rồi đi vào bên trong quán. Đợi bóng ông ta
khuất vào bên trong, Quyên cúi người về phía Phong, hạ
thấp giọng:
- Cậu có hay vào quán này ăn không?
Phong lắc đầu:
- Không, em chưa bao giờ vào đây.
Quyên ngạc nhiên:
- Sao vậy?
- Hiệu Tây đồ ăn đắt lắm, em phải tiết kiệm tiền

để còn trang trải học phí chứ chị!
Quyên trợn mắt nhìn Phong:
- Tại sao cậu lại mời tôi vào đây? Cậu phí phạm
quá! Tôi có thể ăn với cậu ở đâu chả được!
Phong khoát tay:
86
- Chị đừng lo! Lâu lâu chị em mình gặp mặt, dễ

đến bốn năm rồi, em mời chị một bữa ở hiệu ăn Tây có
gì là to tát mà chị ngại. Đừng lo, em thu xếp được!
Quyên im lặng khi anh bồi bàn đến đưa menu

cho hai chị em chọn đồ ăn. Một lúc sau, đồ ăn mang ra
đặt trước bàn. Anh hầu bàn An Nam để đồ ăn ngay ngắn
trên bàn và rời đi sau khi chúc một câu tiếng Pháp "Bon
appetit!" (Chúc ngon miệng!) đến khách ăn.
Hai chị em vừa ăn vừa nói chuyện. Quyên nhìn

Phong chắt lưỡi:
- Tôi không gặp cậu dễ đến hơn bốn năm rồi nhỉ?
Từ ngày cậu lên Hà Nội học tới bây giờ, cả cậu và em
Nhã...
Phong mỉm cười, gật đầu. Cậu chép miệng:
- Phải, lâu lắm rồi em mới gặp lại chị. Em nhớ

hồi đám cưới chị, em xin thầy về dự đám cưới mà thầy
nhất định không cho. Thầy bảo cứ ở yên trên này lo học
hành, đừng dấm dớ nghĩ chuyện về quê. Thế là em và
Nhã bị cấm luôn. Thầy nghiêm và khó quá!
Quyên gật đầu. Phong hỏi tiếp:
87
- Dạo này thầy, mợ ra sao hả chị? Chị Dụ, chị

Tranh thế nào rồi? Các con các chị ấy chắc lớn rồi nhỉ?
- Con gái lớn chị Dụ đã mười tuổi rồi, hai thằng

con trai đứa tám tuổi, đứa năm tuổi. Con bé gái út vừa
hai tuổi. Chị Tranh có ba đứa, đứa lớn nhất năm tuổi,
đứa nhỏ vừa đầy năm. Chị Tranh hai gái một trai. Còn
tôi có một bé gái vừa một tuổi. Cậu biết rồi đấy!
Phong hào hứng gật đầu:
- Gớm gia đình mình người nở ghê quá nhỉ? Thầy

có năm đứa con mà giờ đã có tám đứa cháu rồi. Ấy là chị
với chị Tranh còn có thể có con nữa, em và thằng Nhã
chưa tính vào đấy nhé!
Quyên bật cười. Phong lại hỏi:
- Chị có hình của các cháu không, cho em xem

với!
Nghe hỏi, Quyên gật đầu. Cô ngồi thẳng dậy, với

tay lấy chiếc ví đầm, mở nắp ví, lục lọi một hồi, cô lôi ra
chiếc ví nhỏ hơn, mở ra đưa cho Phong xem. Phong đón
lấy, mở ra xem. Cậu thấy có vài tấm hình, Phong cầm
88
lên xem từng tấm một. Tấm đầu tiên là hình gia đình chị
Quyên. Chồng chị Quyên trạc chừng hai bốn, hai nhăm.
Anh ta trông hiền lành, trắng trẻo, vẻ trí thức nhờ cặp
mắt kính. Phong biết gia đình chồng chị Quyên khá giả,
có cửa tiệm bán vải ở thị xã Bắc Ninh. Chồng chị đã mở
thêm cửa hàng bán vải ở thị xã, chị Quyên ở nhà lo việc
nhà, thỉnh thoảng phụ chồng buôn bán. Tấm hình chụp
gia đình chị Quyên thật đẹp và ấm cúng. Phong ngẩng
lên nhìn chị, bất ngờ hỏi:
- Chị hạnh phúc chứ?
Quyên hơi ngạc nhiên nhưng cô gật đầu, trả lời:
- Vâng, anh Khiêm tốt lắm!
Phong mỉm cười, không hỏi gì thêm. Cậu lại cúi

xuống ngắm tấm hình gia đình chị Quyên. Theo lời chị
Quyên, anh Khiêm lấy xong bằng tú tài, anh không tiếp
tục đi học mà xoay sang phụ gia đình buôn bán. Có vẻ
buôn bán là sở trường của anh ta, nên chẳng mấy chốc
gia đình chị Quyên khá giả hẳn lên. Anh tậu một căn nhà
hai tầng ở thị xã khá sang trọng cho gia đình anh chị. Chị
Quyên có vẻ may mắn trong cuộc hôn nhân sắp đặt này.
89
Mà điều quan trọng nhất là chị Quyên dường như hạnh

phúc bên chồng con. Nhìn đứa cháu gái vừa đầy năm,
Phong buộc miệng khen:
- Ôi cha, cháu gái tôi xinh quá!
Quyên mỉm cười, đôi mắt cô ngời sáng khi nghe

lời khen của cậu em cùng cha khác mẹ với mình. Cô họa
theo:
- Vâng, con bé xinh lắm. Hòn ngọc của anh

Khiêm đó, cậu ạ!
Phong ngẩng nhìn chị gật đầu:
- Phải rồi, nó giống chị như tạc. Làm sao ông ấy

không cưng cho được!
Quyên bật cười vẻ hài lòng hiện lên gương mặt.

Phong lại giở tiếp tấm hình thứ hai: Gia đình chị Tranh
chụp chung với ông bà lang. Ông bà lang không thay đổi
mấy ngoại trừ thêm nhiều vết nhăn trên khuôn mặt. Vẻ
mặt ông không mấy tươi tỉnh như thường khi. Đôi mắt
ông có vẻ trũng sâu hơn bình thường. Bà lang không
thay đổi nhiều, gương mặt vẫn tươi rói, mịn mỡ. Nhìn
cách ăn mặc thành thị của gia đình chị Tranh, Phong
90
nghĩ thầm anh chị ấy chắc có của ăn của để. Phong

không mấy thân với chị Tranh ngay từ khi còn ở nhà.
Cậu không thích Tranh vì cô luôn luôn là người tham gia
rất tích cực trong những trò bà lang bày ra để cạnh khóe
mẹ cậu. Tranh, lúc ấy tuy còn nhỏ đã khá sắc sảo, khôn
lanh, thậm chí có đôi chút gian trá. Cô biết cách lấy lòng
ông lang, giấu ông những trò vặt hành hạ mẹ cậu mỗi khi
ông lang vắng nhà. Phong tuy còn nhỏ, nhưng cậu đã
thấy mẹ cậu khóc thầm bao nhiêu lần trước những trò vặt
vãnh mấy mẹ con bà lang bày ra làm nhục bà. Chỉ có
Quyên, lúc ấy còn nhỏ nên không biết tham gia vào
những trò này. Mà cũng lạ, chị Quyên và mẹ cậu lại có
lòng cảm mến nhau nên bà thường hay chải tóc cho
Quyên mỗi khi ba mẹ con bà lang đi đâu vắng. Cũng vì
vậy, Phong thân với Quyên hơn hai chị lớn: Một phần vì
tình cảm mẹ cậu dành cho Quyên, một phần chính cậu
cũng yêu thích tính tình cô. Ngay lúc còn bé, Quyên đã
lộ vẻ nền nã, duyên dáng hơn hai chị. Cô luôn tỏ ra
phong thái dịu dàng, tinh tế. Mỗi lần bên cạnh Quyên,
Phong có cảm giác dễ chịu, tin cẩn. Cậu có thể kể với chị
đủ mọi chuyện mà không sợ Quyên sẽ mách với ai đó
trong nhà. Cảm giác ấy làm Phong có lúc nghĩ thầm nếu
91
lấy vợ sau này, hình ảnh chị Quyên sẽ là mẫu người vợ

của Phong. Có lần, Phong đem suy nghĩ của mình ra nói
với Quyên, cô chỉ cười, đánh nhẹ vào vai Phong, dễ dãi:
- Cậu vớ vẩn, đúng là chỉ thích đùa!
Tấm ảnh gia đình chị Dụ làm Phong ngạc nhiên

về sự thay đổi của Dụ. Hình ảnh cô gái xinh xắn, áo yếm
lụa hồng, váy lãnh đen tha thướt, tóc quấn khăn mỏ quạ
thả lơi bên vai ngày nào giờ trở thành một bà nhà quê
chính hiệu: Áo tứ thân màu nâu, khăn đen vấn tóc, đôi
hàm răng nhuộm đen ngồi bên cạnh một ông nhà quê áo
dài thâm đen, đầu vấn khăn cùng với bốn đứa con ngồi
hàng trước. Phong không thể tưởng tượng chỉ vài năm
cậu xa nhà mà chị Dụ thay đổi đến không ngờ. Hai vợ
chồng chị Dụ ngồi nghiêm trang trong hình. Không hiểu
sao vẻ mặt, dáng ngồi của chị Dụ khiến Phong nghĩ đến
những bà địa chủ trong các tác phẩm của Nam Cao, hay
của Tự Lực Văn Đoàn. Đôi mắt chị nhìn thẳng, nghiêm
trang nhưng nghiệt ngã. Có một vẻ tham lam nào đó trên
đôi môi mím chặt, hơi trễ xuống hình cánh cung. Nhìn
gương mặt hai vợ chồng chị, Phong bật lên sự nhận xét:
92
- Em thấy hai vợ chồng anh chị Dụ có gương mặt

hao hao giống nhau ghê, chị nhỉ?
Quyên nghiêng người, ghé đầu cùng nhìn vào

tấm hình trên tay Phong khi nghe nhận xét của cậu.
Ngắm một lúc, Quyên gật đầu, đồng ý:
- Ừ nhỉ, nhìn hai anh chị có vẻ giống nhau thật!

Cậu tinh ý ghê nhá!
Anh chồng chị Dụ là một anh nhà quê chính hiệu

dẫu rằng anh ta là con nhà có của ăn của để trong làng.
Khuôn mặt anh không có gì đặt biệt, ngoài cặp môi dày
đầy vẻ tham lam và cặp mắt nheo nheo hơi gian giảo.
Thoạt nhìn người chồng chị Dụ, Phong đã chẳng có một
chút cảm tình. Công bằng mà nói hai vợ chồng chị Dụ
trông có vẻ tương xứng nhau. Bảo ông lang gả con gái
cho những đám khá giả trong làng vì tham lam thì cũng
tội cho ông. Chính xác là ông muốn tống đám con gái đi
lấy chồng sớm để ông rảnh nợ khỏi lo chứa bom trong
nhà, ngay ngáy hồi hộp ngày đêm. Xét về cái nhìn cởi
mở với các con gái, ông lang không thể so với ông tuần
Cả. Nhìn những tấm hình của gia đình một lúc, Phong trả
lại cho Quyên, cậu hỏi:
93
- Gia đình ta có gì lạ không chị? Đã lâu em

không về quê nên không biết nhiều chuyện gia đình ta.
Thầy mỗi khi gặp em chẳng bao giờ kể chuyện quê nhà,
chỉ bảo hai anh em cố gắng ăn học rồi lập nghiệp trên Hà
Nội.
Quyên cất những tấm hình vào chiếc ví đầm,

nhìn Phong thủng thỉnh đáp:
- Phải, cậu xa quê đã lâu chắc chắn là không biết

nhiều về những thay đổi ở làng mình. Tôi thời may, lấy
chồng trên thị xã nên thỉnh thoảng vẫn ghé thăm thầy u ở
làng mình. Thầy u dạo này sức khỏe không mấy tốt, nhất
là thầy không còn nhanh nhẹn như xưa. Thầy vẫn đi bốc
thuốc cho các gia đình ở làng mình và cả các làng chung
quanh. Ai cần đến thầy là thầy đi ngay. Tính thầy hay
lam hay làm chỗ nào gọi là thầy đi ngay. Gần đây, từ khi
ông tuần Cả mất tới nay, thầy có vẻ buồn, sức khỏe có
phần đi xuống, không còn nhanh nhẹn như xưa. Tôi ngờ
rằng sự ra đi của ông tuần Cả làm thầy mất tinh thần.
Phong nhíu mày, hỏi:
- Ông tuần Cả là ai, hả chị?
94
Quyên ngạc nhiên, nhướng mắt hỏi ngược lại:
- Cậu không biết ông tuần Cả sao? Khi còn ở

quê, cậu hay chơi với đám con ông ấy?
Linh cảm khiến Phong hơi chột dạ. Cậu hỏi lại
một lần nữa:
- Ông tuần Cả là ai?
Quyên đáp:
- Là ông Cả Thiện đấy!
Phong giật mình, chồm lên:
- Ông Cả Thiện mất rồi sao, chị?
Quyên gật đầu, cô bồi thêm:
- Ngày xưa cậu hay chơi với đám con ông Cả,
con bé Xuân đấy! Cậu nhớ không?
Phong gật đầu thật nhanh. Làm sao cậu không

nhớ những người bạn nhỏ của cậu. Phong thấy gai người
khi nghe chị Quyên nhắc cái tên ấy. Một mớ cảm giác
hỗn độn trộn lẫn trong cậu: vui, buồn, hối tiếc, nhớ
nhung mang mác những ngày xa xưa, bao nhiêu kỷ niệm
tràn về. Làm sao cậu quên được những ngày vầy mưa
95
với Lãm, với Nhã, với đám trẻ trong làng suốt cả buổi
chiều. Khi về đến nhà phải len lén trốn thầy vào tắm rửa
thay quần áo, rón rén xuống bếp xin bà vú một bát nước
trà gừng thật nóng để uống ngăn cơn cảm lạnh sau một
buổi dầm mưa. Cậu không quên những ngày hè nóng
nực, cậu cùng đám trẻ chăn trâu trong làng, rủ nhau nhào
xuống chiếc ao rất lớn gần cuối làng, vừa tắm trâu vừa
nghịch ngợm, tạt nước những đứa con gái đi ngang. Có
những buổi chiều, cậu mang một gói sấu lớn, đưa cho
chị em Xuân mang về dầm muối ớt ăn. Những buổi
chiều thả diều, Phong nghịch ngợm vót một mảnh tre
nhỏ làm sườn diều, đục vài cái lỗ trên chiếc sườn tre
dưới cặp mắt ngơ ngác của lũ trẻ nhỏ trong làng. Chiếc
diều được thả bay cao, gió thổi vào ống tre tạo nên
những tiếng nhạc du dương rất lạ. Những buổi thi thả
diều được đám trẻ con trong làng ủng hộ, những chiếc
diều đủ màu sắc làm bằng đủ loại giấy đua nhau thả lên
trời trong những buổi chiều thu lộng gió luôn là những
nguồn hạnh phúc tuy nhỏ nhoi nhưng ngập tiếng cười.
Vào những ngày như vậy, Phong, Nhã, Lãm cùng đám
trẻ suốt ngày loi ngoi ngoài đồng, hết đốn tre, tuốt lá,
đan dây diều, thậm chí vuốt lá tre kết thành chiếc diều
96
thả. Mặc cha mẹ chạy đi tìm suốt, thậm chí có đứa ham
vuốt tre, tước lá làm diều, quên cả học, về nhà bị cha mẹ
tẩn cho một trận sưng cả mông, khóc hết nước mắt. Thế
mà hôm sau, mặt mũi lại tươi tỉnh, tung tăng ra đồng
tước lá, vót tre... Những kỷ niệm ấy làm sao Phong quên
được. Ngày xưa, cậu luôn là đứa bày trò cho Nhã và đám
con ông tuần Cả chơi hết trò này đến trò khác. Chẳng
những thế, cậu còn bảo vệ mấy chị em con ông Cả nếu
có đứa nào muốn bắt nạt mấy chị em, chả là cậu là đứa
cao lớn nhất trong đám trẻ con cùng tuổi. Kỷ niệm cứ tự
tràn về như nước lũ, hỏi sao Phong chẳng bồi hồi.
Phong nhìn đăm đăm Quyên xúc động hỏi lại:
- Ông Cả mất khi nào hở chị?
Quyên im lặng ngẫm nghĩ một vài giây, rồi đáp:
- Hình như ông ấy mất hai tháng trước.
Ngập ngừng một giây, Phong nhỏ giọng hỏi tiếp:
- Chị em Xuân, Lãm bây giờ ra sao?
Quyên nhìn Phong, chép miệng:
97
- Chúng nó bây giờ lớn lắm rồi, dễ đến mười lăm

mười sáu tuổi cả! Cậu Lãm nghe đâu học trên Hà Nội,
còn cái Xuân... Ôi chà, con bé đến tội nghiệp!
- Xuân bị chuyện gì? Phong nóng lòng hỏi lại:
Quyên lắc đầu, vô tư than thở:
- Ông Cả vừa mất tháng trước, tháng sau nghe

đâu chồng sắp cưới của nó cũng mất luôn! Tội nghiệp
con bé mới đó mà bị trùng tang trong một năm hỏi
không buồn sao được!
Nghe đến chuyện Xuân có chồng sắp cưới,

Phong không ngừng được, hơi chồm lên phía chị, hỏi
giật:
- Xuân có chồng?
Quyên nhìn thái độ của em trai, lộ vẻ ngạc nhiên

vì sự quan tâm của Phong. Tuy vậy, cô không hề mảy
may nghĩ cậu có tình ý gì với Xuân. Quyên gật đầu xác
nhận:
- Ừ, nghe thầy nói cái Xuân lẽ ra sang năm làm

đám cưới nhưng chưa kịp thì anh chồng bị chết đuối ở
bờ sông.
98
Phong im lặng, ngồi trở lại. Cậu trầm ngâm nhớ

về gương mặt trắng hồng, mịn màng của cô bé hàng
xóm. Cái trán hơi dồ bướng bỉnh, gương mặt hơi góc
cạnh nhưng rất có duyên của Xuân. Cảm giác như một
điều gì vừa vỡ tan trong cậu, Phong không biết rõ điều gì
nhưng nó làm cậu có cảm giác mình vừa bị nhấn chìm
trong một bể nước không thở được. Một khoảnh khắc
sau, cậu lại hỏi:
- Chồng cái Xuân là ai vậy, chị Quyên?
Quyên lúc này chắc đã đói, cô vừa ăn vừa nói:
- Nghe thầy kể hình như anh ta ở bên Lãng Ngâm

ấy. Con ông lý nào đó, tôi cũng không rõ. Cậu muốn biết
phải hỏi thầy mới rõ được!
Nhận thấy đôi mắt Quyên nhìn mình lom lom vẻ

tọc mạch, Phong bèn kiếm chuyện đổi đề tài để chị
không nghi ngờ:
- Chị bảo Lãm đang học trên Hà Nội này ư?
Quyên gật đầu. Phong nói như nói với chính

mình:
99
- Quái, Hà Nội có lớn lắm đâu mà sao bao nhiêu

năm ở đây em có gặp Lãm bao giờ đâu nhỉ?
Quyên với chiếc khăn ăn trên bàn chấm nhè nhẹ

vào miệng. Cô mỉm cười:
- Cái ấy thì tôi không biết! Cậu biết không, đôi

khi gặp nhau cũng là sự tình cờ của số phận ấy! Mợ hay
bảo cái gì cũng có số, giày dép còn có số nữa cơ mà!
Bất ngờ, Phong bật hỏi chị:
- Chị này, hay em về quê sống với thầy mợ chị

nhỉ? Em chán sống ở cái đất Hà Thành này quá rồi! Chỉ
muốn về quê sống thôi!
Quyên nhíu mày, suy nghĩ:
- Chị không biết thầy có đồng ý chuyện em quay

về không? Cậu không nhớ ngày trước thầy đã bắt hai anh
em cậu phải ở trên Hà Nội, ăn học, lập nghiệp trên này
luôn hay sao? Giờ phút này không biết thầy có đổi ý
chưa? Dạo gần đây, thầy mợ cũng yếu nhiều. Nhà cửa
bây giờ đìu hiu không ai ở với thầy mợ. Chị Dụ, chị
Tranh và tôi lập gia đình rồi, thỉnh thoảng mới ghé về
thăm thầy mợ. Thời may, chị Dụ lấy chồng ở làng bên
100
nên chị ấy thường xuyên về nhà thăm thầy mợ hơn tôi và

chị Tranh. Nhiều khi thấy thầy mợ yếu tôi cũng lo lắm.
Nhưng hễ nói tới chuyện đón thầy mợ lên ở chung thì bị
cự tuyệt. Còn bảo dọn về quê ở gần nhà thì thầy bảo: "Đi
rồi cấm cửa trở về!" Đấy, cậu xem thầy có ngang không?
Phong mỉm cười:
- Tính khí thầy vẫn thế, có gì lạ đâu chị?
Quyên gật đầu đồng tình. Cô nói tiếp:
- Ý cậu về quê sống là hay đấy! Chỉ là tôi e thầy

không chịu...
Phong trầm ngâm:
- Khổ một nỗi em chẳng còn hứng thú gì ở Hà

Nội nữa. Em đã thi xong bằng Cao đẳng Tiểu học3. Thân
thì vừa thi xong Tú tài Toàn phần để chuẩn bị vào trường
Y khoa Hà Nội, chưa biết kết quả thế nào. Nhưng thú
thật là em ngán chuyện sách đèn, chẳng hứng thú học
thêm. Em thấy mình về quê sống như khi xưa thích hợp
với em hơn. Để thằng Nhã nó ở đây học tiếp cho xong.
3
Bằng Cao đẳng Tiểu học - Bằng Thành chung: Tương đương với bằng Trung học Cơ
sở - cấp II hiện nay.
101
Nhã nó khác em, nó thích ở Hà Nội, thích theo cậu Thân

con chú Cần. Em thì... học thế này là đủ, chẳng còn tâm
trí nào mà học thêm nữa, chị ạ! Em cũng như chị, chỉ e
thầy không cho phép em về quê sinh sống.
Quyên lẳng lặng ngồi im nghe em trần tình. Suy

nghĩ một lúc, cô hỏi:
- Phong này, nếu đỗ Cao đẳng Tiểu học, cậu sẽ

tiếp tục thi lên Cao đẳng không? Chẳng hạn Cao đẳng Sư
Phạm?
Phong nhìn chị, thản nhiên lắc đầu:
- Em không biết nhưng e rằng em không vượt

qua nổi kỳ thi lấy bằng Thành chung… Ngưng một chút,
Phong lại thản nhiên cười không lộ vẻ buồn bã, nói tiếp:
- Nhưng nếu đỗ được thì em sẽ học sư phạm.
Quyên gật gật, ra vẻ hiểu em. Phong bồi tiếp:
- Em đợi sau khi có kết quả thi, em sẽ ghé về quê

thăm thầy mợ. Dẫu sao, đã lâu lắm rồi em không về quê
thăm nhà.
102
Quyên nghe Phong nói, nét mặt tươi lên một chút
nhưng rồi cô lại xịu xuống, trầm giọng nói với cậu em:
- Nhưng Phong này, ở dưới làng mình lúc này

sáng là Quốc Gia tối là Việt Minh. Chẳng yên ổn gì lắm
đâu. Tôi e thầy không cho phép cậu về đâu. Ở làng mình
cũng không an toàn gì!
Phong gật gù nghe chị nói. Không phải cậu

không biết tình hình chính trị đang biến chuyển trên
khắp vùng Đông Dương nói chung, miền Bắc nói riêng.
Riêng chuyện Việt Minh lan tràn trong các vùng nông
thôn miền Bắc không còn là chuyện bí mật nữa. Họ gần
như hoạt động công khai không e sợ Chính phủ Pháp lẫn
Chính phủ Quốc gia. Với Phong, lúc này chuyện đó
không làm cậu quan tâm bằng chuyện làm sao cậu có thể
thuyết phục ông lang cho cậu trở về Gia Thượng. Khuôn
mặt ưu tư, Phong nhìn chị với vẻ mặt khẩn cầu:
- Mặc kệ. Dẫu sao em sẽ về làng. Trong nhà

mình, có lẽ chị là người được thầy thương yêu nhất. Nếu
em nhờ sự giúp đỡ của chị, chị sẽ giúp em chứ?
Quyên ngần ngừ:
103
- Tôi không ngại giúp cậu nhưng chuyện này

không dễ đâu!
Cả hai chị em đều im lặng. Khuôn mặt Phong lộ

vẻ buồn buồn, thấy vậy Quyên bèn nói cứng với em:
- Không lo, tôi sẽ có cách giúp cậu nếu thầy

không chịu. Thầy rất nể anh Khiêm, tôi sẽ nhờ anh ấy
nói giúp hộ cậu. Này, nếu thầy chưa cho cậu về quê thì
cứ ở thị xã với anh chị, đi dạy học tư một thời gian, khi
nào thầy nguôi ngoai thì cậu về.
Mắt Phong sáng lên. Ý kiến của chị Quyên quả là

hay! Cậu thấy có tia hy vọng trong lời gợi ý ấy. Cậu gật
đầu, hớn hở:
- Chị nói phải. Thế mà em không nghĩ ra.
Hai chị em nhìn nhau nở nụ cười đồng lõa. Phong

bồi thêm:
- Ai bảo con gái không thông minh, sai hoàn

toàn! Chị tôi vừa đẹp, vừa thông minh.
Đôi gò má Quyên đỏ hồng, cô đưa tay phát nhẹ

vào vai Phong e thẹn. Cả hai vui vẻ vừa ăn vừa tâm sự
chuyện ngày xưa.
104
Phong không ngủ được khi kỷ niệm cứ trôi về

như nước lũ. Cậu trăn trở trên giường, hết xoay qua trái,
lại quay bên phải. Phía giường bên kia, Nhã nằm ngáy
pho pho. Phong hơi chồm dậy nhìn cậu em đang nằm
giang chân tay một cách thoải mái. Cu cậu đạp cả chăn
gần rơi xuống đất. Phong lắc đầu, nhổm dậy, nhón bước
đi nhẹ sang bên giường cậu em. Cậu cúi xuống nhặt tấm
chăn phủ lên người Nhã. Trời lúc này đã vào cuối mùa
thu se lạnh, khiến Phong hơi chùn người vì hơi lạnh
trong phòng. "Trời thế này mà cái thằng này nó đạp cả
chăn chiếu ra thế này! Thằng này ngủ hư quá!" Phong
nghĩ thầm, ngồi ghé bên giường lay lay vai Nhã. Nhã ú
ớ, miệng lảm nhảm gì đó, Phong vừa lay vừa gọi se sẽ:
- Nhã, Nhã... dậy đi! Chú mày dậy đi, anh nói cái
này...
Nhã ú ớ một lúc rồi mở mắt. Cậu đưa tay dụi

mắt, lè nhè:
- Gì vậy? Có chuyện gì, anh không ngủ sao?
- Chú mày dậy đi, anh nói chuyện này.
Nhã từ từ ngồi dậy, vừa dụi mắt vừa trả lời:
105
- Chuyện gì mà anh nhắng lên vậy chứ?
Phong hơi mỉm cười, đáp lại:
- Sau kỳ thi này, tao về quê sống, không ở Hà

Nội nữa.
Vừa nghe câu trả lời của Phong, Nhã như tỉnh
ngủ hẳn, bỏ tay xuống nhìn anh sửng sốt, giật giọng hỏi:
- Sao thế? Sao tự nhiên anh đòi về quê sống? Anh

không nhớ lời thầy dặn à? Thầy không bằng lòng đâu!
Phong nhìn Nhã:
- Thầy không bằng lòng thì tao thuyết phục thầy.

Tao nhớn rồi chứ có phải lên năm lên ba gì nữa mà hơi
chút phải nghe thầy chỉ điều này, bảo điều kia!
Nhã gãi đầu, dịu giọng:
- Ờ... thì ai chả biết anh nhớn. Nhưng anh làm

điều này không hỏi qua ý thầy là không xong đâu!
Nghe Nhã nói, Phong ngồi yên ngẫm nghĩ một

lúc, cậu thở dài, chép miệng:
- Chú mày nói phải! Nói chuyện với thầy về

chuyện này khó lắm đây! Tao bắt đầu chán sống ở đây
106
rồi, chỉ muốn trở về quê sống đời ngày xưa. Ở đây, tao
không thấy còn điều gì vui cả!
Phong nhìn Nhã hỏi:
- Chú mày có ý kiến gì giúp anh không?
Nhã vẫn còn ngái ngủ vì bị đánh thức giữa đêm.

Cậu đưa tay lên miệng che cái ngáp to muốn sái cả hàm.
Phong nhìn em ngáp, thấy buồn cười đến tội nghiệp. Cậu
kiên nhẫn đợi Nhã ngáp xong. Nhã dụi dụi mắt, chuồi
người vào chăn, lè nhè đáp:
- Em sợ thầy chết được! Thầy khó tính lắm. Anh

bảo em giúp anh nói với thầy, em không dám đâu! Vả
lại, bây giờ em chưa nghĩ ra cách nào. Giờ này khuya
rồi, để ngày mai em suy nghĩ kỹ cách nào em sẽ cho anh
biết. Để em ngủ đã!
Nói xong, Nhã giở chăn đắp trùm lên đầu như
muốn chấm dứt cuộc nói chuyện. Phong nhìn thằng em
thở dài đánh sượt. Cậu đi lại giường mình nằm xuống
gác tay lên trán suy nghĩ. Đang miên man, bất chợt nghe
tiếng Nhã vang lên từ trong chăn:
107
- Tại sao anh muốn về quê? Người yêu anh bỏ

anh rồi à?
Phong ngạc nhiên, hơi nhổm dậy quay sang phía

Nhã gằn giọng:
- Chú mày hỏi gì lạ vậy? Người yêu nào?
Nhã giở chăn xuống đầu, bĩu môi nói, giọng tỉnh
táo:
- Giời, người anh yêu ai mà không biết! Trên mặt

anh nó tố cáo hết. Cả nhà ai cũng biết, chỉ tại ai cũng tế
nhị không hỏi anh thôi!
Phong ngồi bật dậy, hỏi dồn:
- Thật à? Chú mày nói cả nhà mình ai cũng biết?
Nhã nhăn mặt làm mặt hề, nhăn mũi bảo:
- Cái vẻ lúng túng của anh mỗi khi thấy cô Cẩm

Giang ai mà không biết. Chúng nó đồn đầy trong trường
anh đấy! Anh Thân học bên trường Bưởi mà còn biết
chuyện. Chú Cần cũng biết. Em có lần nghe lén chú Cần
hỏi anh Thân chuyện này, nhưng may cho anh là anh
108
Thân chối để bảo vệ anh. Em không biết chú có kể

chuyện này cho thầy nghe không nữa?
Phong đánh vào trán mình "bốp" một tiếng, than

trời:
- Chết rồi, thầy mà biết thì tao chết mất!
Nhã cười hí hí có vẻ khoái chí. Gương mặt cu

cậu tỉnh ngủ hẳn, không còn vẻ ngái ngủ như lúc đầu. Cu
cậu ngồi dậy, thì thầm với anh:
- Em nghĩ anh làm một chuyến về thăm thầy ướm

xem ý thầy như thế nào? Lâu ngày, anh không về quê thì
bây giờ làm một chuyến chắc thầy không mắng đâu.
Phong nhìn Nhã hỏi lại:
- Chú mày có muốn về với anh không?
Nhã lắc đầu quầy quậy, chối bai bải:
- Em không về đâu! Ở nhà có gì vui mà về. Anh

về thăm thầy mợ rồi lên đây cho em biết. Lúc này, anh
không phải đi học vì đợi kết quả thi. Em phải học ôn thi
sớm vì sắp thi vào chương trình Đệ Nhị Cấp rồi. Mà này,
anh thật sự muốn về quê sống thật sao?
109
Phong gật đầu trầm ngâm. Nhã nóng nảy hỏi tiếp:
- Không lẽ chỉ vì thất tình mà anh không thích ở

Hà Nội tiếp tục học? Giời, một cô gái làm anh nhụt chí
vậy sao?
Phong ngẩng phắt đầu nhìn Nhã, gằn giọng:
- Vớ vẩn vừa thôi! Đâu phải vì chuyện Cẩm

Giang lấy chồng mà tao đau khổ đến mức bỏ về quê!
Tao có bao giờ thích sống ở Hà Nội đâu? Ngay từ ngày
đầu ở đây, tao đã không thích ở Hà Nội. Tao xin thầy ở
lại quê nhà nhưng thầy không chịu, bắt tao phải đi học.
Nhã đưa tay lên miệng "suỵt! suỵt!", Phong bèn

hạ giọng:
- Chú mày không hiểu chuyện, đừng có nghĩ lung

tung!
Nhã gật đầu, nói nhỏ:
- Thôi được rồi! Anh để cho em ngủ đi mai em sẽ

nghĩ ra cách nào đó để giúp anh.
Nói xong, Nhã lại chui vào chăn, quay mặt vào
tường, chấm dứt cuộc trò chuyện. Phong cũng bực bội,
110
chui vào chăn nằm xuống xoay lưng về phía Nhã. Một
lúc sau, Phong nghe tiếng Nhã ngáy khò khò đều đặn.
Phong thở dài, quay lại về phía Nhã nhìn cu cậu ngủ
ngáy đến há cả mồm. Cậu lẩm bẩm:
- Ước gì mình bớt suy nghĩ như thằng này. Nhìn

nó ngủ mà phát ghen!
***
Phong hồi hộp khi cậu nhìn thấy ngôi đình làng
quen thuộc. Cậu đứng tần ngần như một kẻ trốn nhà đi
bụi đã lâu, giờ theo tiếng gọi con tim quay trở về chốn
cũ. Một cảm giác hối lỗi len vào tim cậu. Phong đứng
hẳn lại quay nhìn cảnh trí chung quanh. Những mảnh
ruộng nối tiếp nhau xa xa, phơi đất nằm trơ đang chờ
nông dân dãy đất để tiếp tục cho vụ mùa sau. Những chú
trâu đực vạm vỡ, mang những chiếc sừng đen, to lùi lũi,
bình lặng gặm cỏ một cách thản nhiên, thỉnh thoảng
ngỏng đầu nhìn chàng trai trẻ đang đứng trên bờ đê bằng
đôi mắt to hồn nhiên, bình thản. Phong thoáng nghe mùi
hương cỏ đồng nội thoảng qua mũi, cậu vội vàng hít một
hơi thật mạnh vào phổi một cách khoan khoái. Một mùi
111
hương cỏ sau mùa gặt không xa lạ gì với cậu, nó thân

quen đến mức tưởng như nó là hơi thở của cậu. Phong
ngạc nhiên vì sự vui mừng len lỏi trong tâm trí cậu, mùi
vị hương cỏ đồng nội dường như làm cậu sống lại với
tuổi thơ. Cậu có cảm tưởng mùi hương kia, phong cảnh
kia là máu thịt, là tay chân của cậu đã bị cắt lìa từ ngày
cậu rời xa, sống trên Hà Nội. Cậu không nhận thấy sự
cần thiết của nó, sự thân quen của nó cho đến khi cậu
quay trở về đoàn viên với chúng. Cảm giác trở về nhà
tràn ngập lòng Phong khiến cậu quên tất cả: Thân, Nhã,
Hạo, ngôi nhà chú Cần, Bờ Hồ Hoàn Kiếm, những
chuyến xe điện vội vã, hương hoa sữa trên những con
đường Hà Nội, ngay cả hình bóng Cẩm Giang không còn
trong tâm tưởng Phong lúc này. Có tiếng kêu vang trên
trời, Phong ngẩng nhìn lên bầu trời xanh trong váng vất
vài đám mây dày, trắng nõn như những cuộn bông gòn
lơ lững trên bầu trời, một đàn cò trắng bay ngang qua
đầu hướng về phương Nam. Trời vào thu gió đã bắt đầu
trở lạnh, cò sếu bay về hướng Nam để tránh những cơn
gió gió mùa Đông Bắc lạnh lẽo, ướt át. Chúng bay từng
đàn có lớp lang trông rất đẹp, đàn cò xếp thành hình mũi
tên tuần tự bay về Nam. Đôi khi có những con lạc đàn,
112
bay chậm hơn đàn, chúng kêu nhau váng cả bầu trời.
Đàn cò không chờ đợi những con chậm lại ở phía sau.
Chúng vẫn điềm nhiên bay theo cái quán tính được định
hình trong máu. Những con lạc đàn phải cố gắng bay
theo đàn như một hiệu lệnh vô hình, không khoan
nhượng. Ngắm chúng, Phong đôi khi dấy lên trong đầu
cảm tưởng thiên nhiên vô tình, tàn nhẫn. Sự tàn nhẫn của
tự nhiên nằm sẵn trong những cơn giông bão bất ngờ đổ
ập, trong những trận cuồng phong chẳng chút nương tay.
Phong hướng mắt theo dõi đàn cò trắng vừa bay qua, nỗi
bồi hồi của tuổi thơ lại một lần nữa dội lên trong cậu
niềm hối tiếc. Ấy thế mà, cậu đã rời quê đến hơn sáu
năm không một lần quay về gặp gỡ. Đứng tần ngần hồi
lâu, Phong tiếp tục cất bước đi sâu vào làng. Ngôi làng
trong lòng cậu ngày xưa đến giờ vẫn không có gì thay
đổi. Vẫn con đường đất trên đê dẫn vào làng. Xa xa, cây
bàng gần trăm tuổi vẫn đứng sừng sững rất lớn ở đầu
làng như ông từ giữ làng. Cây bàng là biên địa đầu tiên
của làng Gia Thượng, là nơi cuối cùng đám trẻ con được
đặt chân tới để chơi đùa, là nơi các bậc trưởng thượng
trong làng làm đám cúng mỗi năm để tạ ơn trời đất. Sau
cây bàng ấy, là một dãy tre làng vàng óng như bước
113
tường thành ngăn cách giữa làng Gia Thượng với các
ngôi làng khác. Dãy tre làng như bức tường thành, không
biết được trồng từ lúc nào, mà đến khi Phong lớn đủ, cậu
thấy nó dày như một bức tường đúng nghĩa. Những cây
tre vàng óng, lớn bằng bắp chân người lớn, mọc đan xen
vào nhau tạo nên một bức tường cao, dày, chắc chắn khó
ai vượt qua khỏi. Trấn ngay đầu làng là ngôi đình làng
khá to, năm gian thật rộng. Phải vượt qua ngôi đình làng,
người ta mới đi sâu vào trong làng. Cánh cổng đình làng
được làm bằng sắt khá lớn và chắc chắn. Bao giờ cũng
được anh mõ làng đóng và khóa chặt sau mười giờ tối.
Cảm giác "Được trở về nhà" choáng ngợp trong

lòng Phong, khiến cậu phải dừng lại trước cây bàng trăm
tuổi để hít thở thật sâu cái không khí thân quen vào tận
buồng phổi. Để nó được len lỏi trong từng mao mạch
trên cơ thể Phong, làm cho cơ thể cậu căng tràn yêu
thương, nhung nhớ về những con đường quê, những mái
nhà nếp rạ, những khói bếp lan tỏa dưới ánh hoàng hôn
trong những bữa cơm chiều đạm bạc ngập tràn kỷ niệm.
Không một bóng người trước cổng đình làng. Phong
lững thững băng ngang qua sân đình đi sâu vào làng.
114
Những cánh đồng làng mở rộng trước mắt cậu, xa xa

những cánh đồng phơi mình im lìm dưới ánh nắng dịu
dàng của mùa thu. Lác đác, Phong thấy một vài người
nông dân đang cắm cúi trên mảnh đất ẩm ướt dưới trời
thu. Quá xa để Phong có thể nhận ra những người đó là
ai. Cậu vẫn dấn bước đi về phía ngôi nhà ông lang Tạo.
Có một vài người ngẩng lên nhìn cậu vẻ tò mò một lúc
rồi lại cúi xuống chăm chú nhổ cỏ, nhặt sâu, xới đất. Có
đi xa, Phong mới biết rõ lòng mình thật sự gửi gắm ở nơi
nào. Cậu thấy ấm lòng khi nghe một tiếng gọi con của
một người mẹ nào đó đang văng vẳng ở phía xa xa: "Cha
con đẻ mẹ cái thằng chết bằm ấy nó đâu rồi, về đây cho
u mày bảo!" Đôi môi cậu thoáng một nét cười. Phong
vẫn chậm rãi vừa đi vừa ngắm làng quê. Có bóng một
người đàn ông dắt một con trâu đi ngược về phía cậu.
Phong ngắm nhìn tướng người đàn ông cao dong dỏng,
có vẻ quen quen. Cậu hơi khựng một giây rồi mạnh dạn
đi tới. Càng đi gần tới, Phong nhận ra khuôn mặt quen
thuộc của Bỏi: Khuôn mặt chữ điền với đôi mắt sáng.
Con trâu đực đồ sộ chậm rãi đi, thỉnh thoảng hực lên, lúc
lắc chiếc đầu nặng nề mang hai chiếc sừng xám đen, to
như hay cánh tay thằng bé lên mười, xua đuổi những con
115
ruồi đen chết tiệt cứ vo ve bám vào. Bỏi thủng thẳng vừa
đi, tay cầm chiếc thừng lớn xỏ vào mũi trâu, đôi mắt anh
nhìn thẳng vào người thanh niên đối diện. Phong bước
gần tới, cất giọng hỏi:
- Chú Bỏi phải không ạ?
Bỏi ngạc nhiên dừng lại. Anh quan sát người

thanh niên trẻ trước mặt, tuổi độ chừng mười tám, khuôn
mặt trắng trẻo, tươi tắn, đẹp trai. Vẻ người sang cả khác
hẳn với đám thanh niên làng. "Cậu này không phải người
làng quê, trông có vẻ như người thành thị. Nhưng sao
cậu ta biết tên mình nhỉ?" Bỏi nghĩ thầm. Anh bước tới
vài bước để cố tình nhìn rõ khuôn mặt người thanh niên
phía trước. "Chịu!" Bỏi không thể biết được cậu ta là ai.
Phong mỉm cười, nhắc lại câu hỏi:
- Chú Bỏi phải không? Chú còn nhớ cháu không?
Bỏi ngần ngừ rồi lắc đầu. Phong nhắc:
- Cháu là Phong, con ông lang làng mình đấy!
Bỏi nhíu mày suy nghĩ một lúc rồi vỗ vào trán:
116
- À, ờ... tôi nhớ ra cậu rồi. Cậu Phong con ông

lang, thường hay chơi với mấy cô cậu con ông tuần đây
mà!
Phong gật đầu, tiến lại gần. Bỏi nhìn sững Phong,
quan sát thật lâu rồi bảo:
- Cậu khác quá, nom chững chạc lại rất thành thị
cơ đấy! Tôi cứ tưởng con một ông huyện nào đó ghé qua
đây tìm người quen. Lâu lắm rồi, tôi không gặp cậu,
tưởng có đến vài năm. Bấy lâu nay, cậu ở đâu?
Phong lại gần đưa tay ra bắt. Phong cách Tây này
chỉ có ở Hà Nội, dân miền quê làm sao biết được kiểu
bắt tay thời thượng như thế này. Của đáng tội, sau bao
nhiêu năm ở Hà Nội, cách sống người Hà Nội ít nhiều đã
nhiễm vào người Phong, dẫu rằng cậu cố chối bỏ nó. Bỏi
hơi ngạc nhiên khi thấy Phong đưa tay ra. Thấy vậy,
Phong rụt tay về, cười bảo:
- Xin lỗi chú. Đây là lối chào hỏi của người Hà

Nội, cháu sống trên đó học hành đã lâu nên bị nhiễm,
quen tay, gặp ai là đưa tay ra bắt, chào theo lối Tây.
Bỏi nghe Phong nói thế, cười xòa bảo:
117
- Vâng, chúng tôi người nhà quê, không biết cách

chào của người thành thị. Cậu bỏ qua cho nhé! Cậu về
đây thăm nhà à? Ở có lâu không? Bao giờ cậu quay trở
lại Hà Nội?
Phong mỉm cười khi nghe Bỏi hỏi. Cầm tấm giấy
báo kết quả thi rớt bằng Thành chung cách đây hơn tuần,
Phong đã báo cho chú Cần và Thân biết. Cậu cũng nói
luôn ý định trở về quê sinh sống dẫu cho chú Cần và cả
Thân can ngăn, thuyết phục cứ ở lại tiếp tục ăn học chờ
kỳ thi năm tới. Phong vẫn lắc đầu từ chối. Trong cậu đã
manh nha ý định này từ rất lâu, từ khi mới lên Hà Nội.
Điều này Phong không nói với ai. Cậu vẫn giữ kín trong
lòng. Khi sợi dây cuối cùng trói buộc cậu với Hà Nội
vừa đứt. Cậu đã quyết định con đường trở về ngay vừa
khi nhận được giấy báo kết quả. Lắm lúc, chính Phong
cũng không hiểu vì sao cậu lại tha thiết với mảnh đất mà
ông lang hết mực căm ghét. Chính cậu cũng không giải
thích nổi những mâu thuẫn trong lòng người. Ông lang
không yêu thích gì ngôi làng Gia Thượng nhưng ông
chẳng thể rời bỏ nó. Với cậu, ngôi làng này là những gì
tươi đẹp nhất trong đời cậu lại phải rời đi. Con người cứ
118
mãi mâu thuẫn với chính mình, tự trói mình trong những
mâu thuẫn mà chính họ không hề muốn đối diện tháo gỡ,
để đến khi nó trở thành một bụi chỉ rối không tìm thấy
mối gỡ, họ đành thở dài kết luận: "Ôi, số phận!"
Phong trả lời:
- Không, cháu về làng để ở luôn, chú ạ! Còn đi

đâu nữa, đây chẳng phải là nhà cháu hay sao?
Bỏi làm sao biết được những suy nghĩ của Phong,
những cơn sóng dạt đào trong lòng cậu sau năm tháng
dài xa xứ. Anh gật đầu, đơn giản nói:
- Vâng, thế là mừng cậu trở về nhà! Cậu gặp ông

lang chưa?
Phong lắc đầu. Bỏi lúc lắc sợi dây thừng trong
tay như thể đánh thức con trâu mộng đang đứng đằng
sau. Con trâu hực lên một tiếng nhỏ, hai chân sau nó
dặm dặm xuống đất như muốn bày tỏ sự nóng nảy bắt nó
đứng quá lâu. Bỏi quay lại nhìn nó, nói như nói với
người:
- Tao biết rồi, mày nóng ruột chứ gì! Ừ, tao đi

ngay đây!
119
Nói xong, anh quay sang Phong bảo:
- Tôi có việc phải đi sang làng bên. Bà tuần bảo

mang con trâu mộng này sang nhà bà lý làng bên cho
gầy giống. Cậu về nhà gặp ông bà lang cho tôi gửi nhời
thăm nhé!
Phong gật đầu, chào. Cậu đứng dịch sang một

bên. Bỏi chào cậu, dắt con trâu tiếp tục đi. Phong nhìn
Bỏi đi một lúc rồi cậu lại tiếp tục con đường mình vào
làng.
120
CHƯƠNG BỐN
Căn nhà cũ hiện ra sừng sững trước mắt Phong.

Ngôi nhà ba gian, rộng rãi, thoáng mát, hàng cau vẫn
đứng trước dải sân gạch tàu đỏ au. Những chậu cây cảnh
để rải rác trong khu vườn rộng. Một góc sân dưới giàn
hoa thiên lý, một chiếc phản gỗ sồi, nơi Phong thường
hay đem sách ra nằm đọc khi còn nhỏ. Nơi ấy còn là nơi
ông lang đem phơi các lá thuốc, là nơi hai anh em
Phong, Nhã bị phạt phải ngồi học suốt ngày nếu lỡ một
hôm không thuộc bài, là nơi chị Quyên hong tóc mỗi khi
gội đầu. Những kỷ niệm cứ ào ạt ùa về trong tâm trí làm
Phong xúc động dạt dào. Cậu đứng yên một lúc để trấn
121
tĩnh nỗi vui sướng được thấy lại cảnh cũ, người xưa. Hít
một hơi thật sâu vào buồng phổi, Phong sải bước đi qua
hàng cau bước vào sân nhà. Có tiếng chó sủa râm ran
nhưng không thấy một bóng người. Phong kiên nhẫn
đứng chờ ngoài sân, chưa vội tiến vào nhà. Một lúc sau,
bóng một người đi ra cổng, Phong nhíu mày cố nhìn để
xem ai. Cậu nhận ra cái bóng dáng quen thuộc, dong
dỏng gầy gầy của bà vú nuôi cậu từ khi còn bé: vú Hân.
Phong vui mừng bật tiếng kêu:
- Vú Hân phải không?
Người đàn bà chậm chạp bước ra cửa. Ánh nắng

gay gắt của buổi xế trưa khiến bà không nhìn ra người
thanh niên đứng trước cửa là ai. Bà cao giọng hỏi:
- Ừ tôi Hân đây, ai gọi đó?
Phong mừng quá, chạy vội đến sát bên, buông

chiếc vali xuống, nắm chặt lấy tay bà:
- Giời, vú không nhận ra con à? Con, Phong đây!
Bà hơi ngẩn người ra một lúc, nhìn người thanh

niên trước mặt bằng cái nhìn soi mói phải đến mười
giây, bà mới bật lên tiếng:
122
- Ôi dào ôi, cậu Phong đây thật rồi! Giời ơi, cậu
đi bao nhiêu năm trên thành phố rồi mới về đây. Cậu lớn
quá rồi, trông khác hẳn. Tôi không tài nào nhận ra cậu.
Cậu về đây chơi, thăm ông bà phỏng?
Phong cười thật tươi đáp trả:
- Không đâu, con tính về đây ở luôn với vú đây!

Con nhớ món cháo đỗ đen ăn với muối vừng của vú mỗi
sáng. Nghĩ đến thèm chết được!
Vú Hân, có lẽ tuổi trên dưới năm mươi vui mừng

nắm lấy tay Phong, toét miệng cười khoe đôi hàm răng
hạt na đen bóng. Đôi má bà chợt ửng hồng, bà đập nhẹ
lên lưng bàn tay Phong, ra chiều thẹn thùng trông đến
thương thương là:
- Gớm, cậu cứ thích tếu táo! Cháo đỗ đen muối

vừng là quà nhà quê, so sánh thế nào được với sơn hào
hải vị trên Hà Nội cơ chứ!
Vú Hân thay mẹ nuôi hai anh em Phong, Nhã từ

khi mẹ bỏ đi. Vú chăm lo giấc ngủ cho cả hai anh em từ
dạo ấy. Sau mẹ, Phong yêu vú Hân hơn tất cả. Vú đến
với gia đình cậu cũng là sự tình cờ. Dạo ấy, vú có chồng,
123
mang thai sinh được một đứa con trai. Thằng bé nghe
đâu vừa sinh ra đã chết vì bị dị dạng gì đấy. Gia đình
chồng xúi khôn xúi dại người chồng xua đuổi vú ra khỏi
nhà vì tin một ông thầy cúng nào đấy bảo vú mà sanh
con thì chỉ toàn yêu tinh, quỷ quái chứ không thể đẻ ra
người bình thường bởi người trong gia đình vú chôn
trong một ngôi mộ phạm chủ. Người chồng mới đầu
không tin vì còn chút tình với vợ nên ông ta nấn ná vẫn ở
với vú. Một năm sau, vú lại mang bầu, cả gia chồng hồi
hộp chờ ngày vú sinh. Lại một bé trai ra đời bình thường,
khỏe mạnh. Nhưng chưa đầy một tuần thì thằng bé tự
nhiên cả người tái xanh, tái xám rồi chết bất đắc kỳ tử.
Ông lang đến khám bệnh cho đứa bé, ông bảo quả tim
thằng bé bị hư nên khó sống lâu được. Nhưng nhà chồng
của vú không tin, nhất định đuổi vú ra khỏi nhà, một hai
bắt người chồng phải bỏ vú. Vú bị đuổi ra khỏi nhà
chồng, tính đường quay về nhà nhưng gia đình vú cũng
không chịu nhận. Vú lang thang, người đang bị sốt sữa
vì không được cho con bú. Vú bèn lê đến nhà ông lang
xin xỏ ông cứu giúp. Lúc đầu, cả ông bà lang đều không
muốn nhận vú. Lúc ấy, thằng Nhã vừa lên hai, người
cũng oặt ẹo, đói sữa. Bà lang dĩ nhiên chẳng muốn động
124
đến con của bà vợ hai nếu không muốn nói là ghét bỏ.
Ông lang nhìn thấy thằng con mình đang cần người
chăm sóc, ông bèn bàn với vợ nuôi vú để vú lo cho hai
đứa con riêng. Nể chồng, bà lang gật đầu đồng ý. Thế là,
ông giao luôn hai đứa con trai riêng của mình cho vú
nuôi dạy. Ông đem vú về nuôi vừa làm việc nhà vừa
nuôi hai đứa nhỏ. Tiện đường một công đôi việc. Vú
Hân trở thành mẹ nuôi của Phong lẫn Nhã từ đó.
Vú Hân vui vẻ nắm tay Phong, bà đưa hai tay

vuốt ve cậu từ hai vai xuống như người mẹ xa con lâu
ngày như muốn đo lường sự trưởng thành của đứa con
trai yêu dấu. Đôi mắt bà ngắm Phong long lanh, say sưa
âu yếm, bà thì thầm:
- Ôi chao, vú nhớ cậu quá! Cậu nhớn và đẹp giai

quá! Cậu đi bao nhiêu lâu mà không thư về cho vú lấy
một lần. Giọng bà có vẻ trách móc yêu thương.
Phong giang tay ôm lấy vú Hân xiết mạnh vào

lòng. Từ ngày mất mẹ, vú Hân là bóng dáng dịu hiền của
bà tiên được gọi là "mẹ". Với cậu không ai có thể trìu
mến hơn, dịu dàng hơn vú Hân. Phong choàng tay lên
vai vú với phong cách của người thành phố khiến vú
125
ngượng ngập, có vẻ không quen. Phong nhìn vú vẻ trêu

chọc:
- Con có lỗi không gửi thư cho vú. Vú tha lỗi cho
con nhé! Nhưng con có quà cho vú đây. Thầy mợ con có
nhà không vú?
Vú Hân gỡ tay Phong đáp khẽ:
- Gớm, cậu cứ ôm tôi thế này ngượng chết được!

Ông lang không có nhà. Hình như ông đi đâu đó sang
làng bên, chắc phải chiều tối mới về nhà. Còn bà thì...
Vú ngập ngừng một lúc rồi bảo:
- Bà đang bệnh, nằm trong phòng, cậu ạ!
Phong nhíu mày hỏi lại:
- Mợ con bị bệnh gì? Lâu chưa?
- Tôi không biết rõ. Ông lang cũng không nói cho
ai biết bà bị bệnh gì. Gần sáu tháng nay, tự dưng bà
biếng ăn, không chịu ăn. Bảo ăn vào thấy đau đau. Ông
lang cho bà uống đủ loại thuốc mà ông biết nhưng bà
không hề thuyên giảm. Bà không ăn được nên dần dần
sút cân. Bà gầy hẳn, cậu ạ!
126
Rồi như sực nhớ điều gì, vú Hân hỏi giật:
- Này, có một mình cậu về thôi sao? Còn cậu

Nhã?
Phong lắc đầu:
- Nhã không về vú ạ! Nó phải ở lại Hà Nội để ôn

thi cho kỳ thi đệ nhị cấp. Con thi xong rồi nên về đây.
Vú Hân xoắn lấy Phong hỏi tiếp:
- Cậu thi cái gì?
- Con thi lấy bằng Thành chung.
- Cậu đỗ rồi phải không?
Câu hỏi của vú khiến Phong khựng lại niềm vui.

Cậu mang về đây một tin không tốt lành cho thầy mợ và
cả vú Hân. Phong không dám tưởng tượng ông lang sẽ
phản ứng như thế nào trước cái tin Phong thi rớt kỳ thi
lấy bằng Thành chung và muốn quay về đây ở luôn tại
quê nhà. Cậu không dám tưởng tượng. Lúc này, cậu chỉ
đang nghĩ cách đối đầu với cơn giận khủng khiếp mà
ông lang có thể đổ xuống cậu. Phong cúi xuống nhìn vú
Hân, lắc đầu giọng buồn buồn:
127
- Không, con thi trượt, vú ạ!
Vú Hân im lặng trước tin buồn ấy. Một thoáng

sau, vú ngẩng lên giọng dỗ dành như người mẹ dỗ dành
con, an ủi:
- Thôi, trượt hay đỗ cũng là số Giời. Cậu đừng

buồn, không đỗ kỳ này mình sẽ đỗ kỳ khác. Cậu vào nhà
đi, tắm rửa nghỉ ngơi cho khỏe. Để tôi làm cơm cho cậu
ăn.
Bà toan bước đi. Phong nắm tay vú kéo lại, hạ

giọng năn nỉ:
- Vú ơi, con xin vú điều này. Vú đừng gọi con

bằng cậu. Vú cứ gọi là con như ngày xưa ấy!
Câu nài nỉ bất ngờ của Phong làm vú Hân đứng

sững. Đôi mắt sóng sánh nước, vú nhanh tay đưa lên
chùi. Vú toét miệng cười như mếu:
- Ừ, nếu ông không mắng vú. Thôi, con vào tắm

rửa đi rồi vú dọn cơm cho con ăn.
Phong gật đầu, mỉm cười, cúi xuống xách va li

lên đi vào nhà. Căn nhà vẫn không có gì thay đổi từ ngày
Phong ra đi. Bộ bàn ghế bằng gỗ gụ khảm xà cừ lên
128
nước bóng vẫn để trước cửa. Đằng sau là bàn thờ gia tiên
được làm bằng gỗ trầm hương. Thứ gỗ rất hiếm, rất đắt
tiền mà ông lang phải bỏ công lên tận Lạng Sơn mua
từng miếng về nhờ thợ đóng và trạm trổ rất đẹp. Nếu ghé
mũi vào thớ gỗ, người ta sẽ ngửi một mùi hương thoang
thoảng, dễ chịu. Ông lang còn cho thợ sơn lên một lớp
dầu gì đó, làm cho gỗ đen sậm, càng chùi càng bóng, rất
đẹp. Một tấm hoành phi treo trên nóc bàn thờ và hai tấm
câu đối sơn son thếp vàng treo hai bên cột nhà. Tấm
hoành phi treo trên đầu bàn thờ gia tiên, oai nghi với
dòng chữ Hán: "Âm Hà Tư Nguyên" (Uống nước nhớ
nguồn), và hai câu đối hai bên:
"Đức đại giáo gia tổ tiên thịnh,
Công cao khai địa hậu thế trường." 4
Ở nhà quê, bàn thờ tổ tiên là nơi trang trọng nhất

luôn luôn được để trong gian giữa lớn nhất. Người khách
vào nhà nhìn bàn thờ gia tiên long trọng như thế nào,
người ta có thể đánh giá độ giàu có của gia chủ. Phong
nhìn quanh, trong nhà vắng vẻ không một bóng người.
4
Dịch nghĩa: “Đức cả rèn con rạng tổ tông,
Công cao mở đất lưu hậu thế.”
129
Cậu nhón chân đi nhẹ ra phía vườn sau nhà. Khu vườn
sau nhà đầy các loại cây ông lang trồng khá thứ tự, gọn
ghẽ. Ngày xưa, khi Phong còn ở nhà, mỗi ngày đều có
một bác tá điền đến chăm sóc vườn cho ông, bắt sâu, nhổ
cỏ. Ông lang vốn kỹ tính, có những loại cây thuốc ông tự
tay chăm sóc không cho ai đụng tay vào. Ngày trước,
ông định dạy cho Phong và Nhã học nghề của ông. Ông
ra sức dạy dỗ hai cậu con trai cưng học các loại cây
thuốc của ông. Tiếc thay, chúng chẳng thừa hưởng bất
cứ tố chất thầy thuốc nào của ông. Thằng lớn chỉ mơ
mộng, suốt ngày thơ thẩn trong ngoài, thích ngắm hoa
hơn học thuốc. Thằng nhỏ chỉ lang thang suốt ngày
ngoài làng, hết tụm năm túm ba đánh đáo, thả diều, lại đi
rông ngoài ngõ. Ông đành bỏ ước mơ cho con theo nghề
nhà, xoay ra bắt chúng đi khỏi làng đi học. Phong mỉm
cười khi nhìn lại khu vườn xưa không mấy thay đổi ngay
cả những chậu cây, chậu hoa ngày cậu đi chúng ở đâu thì
bây giờ vẫn ở y nơi ấy. Có lẽ, dẫu cậu có đi trăm năm
quay lại, ông lang sẽ chẳng di chuyển một thứ gì mảy
may trong khu vườn của ông. Phong lững thững đi đến
gần cái ao nuôi cá vàng của cha. Cậu từ từ ngồi xuống
trên chiếc ghế mây gần đó. Đây là nơi mỗi khi Phong bị
130
cha mắng hay mợ chì chiết, cậu đều tìm đến bên bờ ao
này, ngồi hàng giờ ngắm những con cá vàng bơi đi bơi
lại dưới ao, thảnh thơi, tĩnh lặng, để ôm nỗi tủi thân một
mình. Vào những ngày trước lễ Trung Thu, Quyên,
Phong và Nhã tụ tập tại đây cùng vót tre, nhuộm giấy, se
lạt để làm lồng đèn. Năm nào, Phong cũng để dành ra
một số tre nhỏ, giấy màu để làm lồng đèn tặng Xuân và
Lãm. Phong nhớ mãi đôi mắt sáng rỡ của hai đứa khi
thấy Phong, Nhã mang hai chiếc lồng đèn khi thì ông
sao, khi thì lồng đèn bằng giấy màu hình nan quạt.
Chúng cảm ơn hai anh em Phong rối rít. Những chuyện
như vậy, ông lang thường không để ý, chỉ đến khi bà Cả
Thiện sang nhà biếu ít đồ Tết Trung thu và ngỏ lời cảm
ơn thì ông bà lang mới biết. Hình như Phong thừa hưởng
được ở mẹ cậu sự tinh tế thẩm mỹ trong mọi vật, những
chiếc lồng đèn Phong làm rất khéo và đẹp. Nhìn bất cứ
vật nào Phong cũng thấy vẻ đẹp của nó ẩn mình trong cái
vỏ thô ráp, nguyên thủy. Qua bàn tay mình, Phong có thể
biến một hòn đá nhỏ xù xì trở thành một hòn non bộ nho
nhỏ xinh xinh... Chả thế mà, năm nào, qua lời bà Cả
Thiện, hai chị em Xuân, Lãm chỉ thích lồng đèn anh
Phong hơn là ra chợ huyện mua cho chúng. Một chiếc
131
lồng đèn kéo quân cũ, lớp lụa bên ngoài đã bạc màu theo
thời gian vẫn còn treo trên góc hiên nhà khiến Phong
nhớ về những ngày lễ Trung Thu mỗi năm. Chiếc lồng
đèn này hình như được ông lang mua từ một người
khách buôn Trung Hoa thì phải. Trong dịp ông lên Lạng
Sơn để mua bán cây thuốc gì đấy, Phong nhớ chiều hôm
đó, ông mang một túi vải bằng lụa đỏ rất đẹp. Về đến
nhà, ông gọi Phong ra phụ ông mở túi vải, lôi ra một
chiếc đèn kéo quân tuyệt đẹp. Hai cha con ông loay hoay
gắn đèn, bỏ một cây nến nhỏ vào một cái khoen giữ
chiếc nến. Nến đốt nóng một lúc sau, chiếc vòng bên
trong bắt đầu quay. Những hình ảnh được in trên chiếc
vòng trong lồng đèn: Hình một vị quan đang ngồi trên
lưng ngựa, theo sau một đoàn quân cầm lọng, cầm
gươm. Những hình nhân này được làm bằng giấy màu,
dán chung quanh chiếc lồng được làm bằng những nan
tre vuốt thật mỏng và nhẹ, nhờ ánh nến phản chiếu trên
tường những hình màu rất sống động. Chiếc đèn từ từ
quay vòng tròn, độ quay của nó tăng theo độ nóng của
không khí trong lồng. Cả nhà say mê với chiếc Đèn kéo
quân mới lạ, theo dõi bóng những hình nhân chạy vòng
vòng trên tường bằng đôi mắt ngạc nhiên và những chiếc
132
miệng mở to trầm trồ khen ngợi. Ông quan cưỡi ngựa

nhanh như gió kéo theo đoàn quân lũ lượt cờ quạt chạy
vòng vòng khó mà biết được ông đang đuổi giặc hay
giặc đang đuổi ông. Điều thích thú là mỗi khi chiếc Đèn
kéo quân được đốt lên là lúc cả gia đình ông lang tụ họp,
mọi tị hiềm, bực bội, ưu tư của mọi người tạm gác lại để
cùng thưởng thức sự tài hoa của người nghĩ ra chiếc lồng
đèn kỳ diệu. Phong kể chuyện chiếc đèn lồng cho Lãm
nghe, thằng bé khẩn khoản xin được xem đèn lồng.
Không thể từ chối Lãm, Phong đành phải hỏi xin phép
ông lang cho phép hai đứa con ông Cả sang xem chiếc
lồng đèn. Ai thì khó chứ con ông Cả Thiện thì không
được từ chối. Bốn đứa nhỏ: Phong, Xuân, Nhã, Lãm bỏ
cả đêm để say sưa với chiếc đèn lồng tuyệt vời ấy. Đôi
mắt to tròn, long lanh của hai chị em Xuân, Lãm dưới
ánh nến lung linh của đêm Trung Thu hướng về chiếc
Đèn kéo quân với vẻ đầy ngưỡng mộ, cùng với cái
miệng há hốc không buồn khép lại của thằng Lãm có lẽ
còn đẹp và thú vị hơn vầng trăng tròn đang lửng lơ trên
đầu bọn trẻ.
133
Trong nhà không một bóng người. Phong ngần

ngừ nửa muốn vào phòng bà lang thăm hỏi, nửa lại thôi.
Cậu đứng tần ngần bên bờ ao một lúc, nghĩ ra một điều
phải làm, cậu đi về phía chái bếp, nơi vú Hân đang lui
hui bắc bếp nấu cái gì đó cho Phong. Mới ngày nào
Phong còn đứng giơ cả hai tay lên chưa đụng nổi sợi
gianh bếp trên mái, ấy mà bây giờ đi vào bếp cậu phải
cúi đầu để tránh khỏi đụng cái cửa bếp. Vú Hân nghe
tiếng lột xột quay lại, thấy Phong bà vui vẻ nói:
- Cậu... ơ... con đi đâu đấy? Đợi vú nấu cho món

canh khoai sọ với ít măng kho đậu hủ lên cho con ăn
cơm rồi nghỉ cho khỏe.
Phong cười bảo:
- Con có chút việc phải đi. Một lúc nữa con về ăn

cơm, vú ạ! Vú cứ nấu đợi con về.
Vú Hân nhăn mặt:
- Con tính đi đâu? Cơm, canh vú nấu một loáng

xong ngay.
Phong đặt tay lên vai vú, nghẹo đầu, nhái lại câu
nói của vú Hân:
134
- Con cũng đi một loáng là về ngay mà! Vú cứ

nấu cơm đi, con chắc chắn là sẽ ăn hết phần cơm của vú
nấu. Con đói lắm, bây giờ đưa con một con bò chắc con
cũng xơi hết ngay!
- Thế mà anh lại không ăn ngay đi, còn đi đâu

nữa? Vú lại nhăn nhó.
Phong xoa vai vú, an ủi:
- Con có chuyện quan trọng, đi một chút rồi con

về, vú nhé! Tối con sẽ đưa quà Hà Nội tặng vú.
Nói xong, Phong nhoẻn miệng cười duyên với

vú. Cậu vẫy tay và đi vội ra sân. Cái việc quan trọng mà
Phong không nói cho vú nghe đó là ghé qua nhà ông bà
Cả. Cậu nghe ông Cả đã qua đời, Lãm và Lịch đã lên Hà
Nội học. Bao nhiêu là thay đổi trong gia đình hai người
bạn nhỏ, lại chuyện Xuân sắp có chồng, rồi chồng cô
mất sớm. Biết bao điều đã qua mà Phong chẳng hề hay
biết. Ông lang mỗi khi lên Hà Nội thăm các con, chẳng
bao giờ hé môi lấy một lời về chuyện làng quê. Dạo gần
sau này, ông thưa lên Hà Nội hơn. Ông bảo ông chỉ gửi
tiền còn ít lên thăm các con vì phải để dành tiền bạc lo
135
cho chúng. Thời buổi gạo châu, củi quế, loạn lạc khắp
nơi, phải biết "năng bị thóc, chặt bị gạo", ăn uống dè xẻn
để có cái mà lo chuyện lâu dài. Nghe ông nói thế, thật
lòng hai anh em Phong khấp khởi mừng vì cứ mỗi lần
lên thăm là ông lại nhai đi nhai lại bài "chăm chỉ học
hành để sau này mát mày mát mặt với đời". Nghe mãi
mà hai anh em thuộc lời ông còn hơn thuộc thơ lục bát.
Ông chưa nói, chúng đã biết ông muốn nói gì!
Phong ra cửa đi về hướng nhà ông Cả Thiện, mà

bây giờ người làng hay gọi ông tuần Cả. Căn nhà năm
gian đứng sừng sững trên một mô đất cao hơn bờ đê gần
ba thước. Con đường thoai thoải dốc đi lên khiến căn
nhà vốn to lại trông có vẻ bề thế khi đứng từ con đường
đê nhìn lên. Ngôi nhà to lớn vào bậc nhất làng của ông
Cả nằm khuất sau một rặng tre dày bao quanh, vàng óng.
Phong bước dần lên, đi gần đến cổng nhà. Cổng khóa
kín, cậu đưa mắt nhìn quanh chiếc sân gạch tàu bóng
lưỡng rộng lớn trước nhà không một bóng người. Phong
tần ngần chưa biết làm cách nào để gọi ai đó trong nhà.
Hơn sáu năm ở Hà Nội, cái phong cách thành thị nhiễm
vào Phong, khiến cậu không thể đứng trước nhà người
136
khác mà hò hét inh ỏi như thuở còn thơ dại. Có tiếng

động, bất ngờ hai con chó một vàng, một đen xù ra, sủa
váng làm Phong giật mình lùi lại. Hai con chó lồng lên,
chồm lên chiếc cổng tre dày, nhằm mặt cậu mà sủa, gầm
gừ nhe hai hàm răng nhọn hoắt. Phong đứng nhìn chúng
bất lực không biết phải làm gì. Có tiếng đàn bà trong nhà
vang lên, xua hai con chó. Một bóng người nho nhỏ đi ra
cửa. Một cô gái tuổi độ mười sáu, mười bảy đi ra. Cô
mặc chiếc áo bà ba bằng vải phin trắng điểm hoa nhỏ và
chiếc quần lĩnh đen bóng. Mái tóc dài cô búi gọn phía
sau. Cô gái vừa bước ra phía cổng miệng vừa xua chó:
"Suỵt... suỵt... chúng mày ồn quá không để cho ông ngủ
gì cả! Mực, Vàng đi ra đằng sau." Hai con chó thấy chủ
mắng, thôi không sủa nữa nhưng vẫn đứng ở đấy, nhe
răng gầm gừ với khách. Cô gái bước lần ra cổng. Cô
không thấy rõ ai, cô nghểng nghểng chiếc đầu, cất giọng
hỏi:
- Xin lỗi, ông là ai ạ?
Phong hồi hộp vì đoán được người con gái ấy là

ai. Cậu khẽ trả lời:
137
- Thưa, tôi là Phong con cụ lang đây. Có phải

Xuân đó không?
Một sự im lặng kéo dài mà Phong có cảm tưởng

như tính bằng thế kỷ. Một lúc sau, cánh cửa mở hé,
khuôn mặt cô gái lộ ra. Trước mặt Phong, cô bé có
gương mặt hơi góc cạnh, bờ trán cao hơi dô pha chút
bướng bỉnh ngày nào hiện ra. Những đường nét quen
thuộc ấy không mất đi, nó chỉ làm đậm thêm nét duyên
dáng, đáng yêu của cô gái. Cô giương đôi mắt tròn, to,
trong trẻo nhìn Phong với vẻ ngạc nhiên không tả xiết.
Cô lắp bắp:
- Anh Phong phải không?
Phong gật đầu, nở nụ cười, hỏi lại:
- Xin lỗi, cô chắc là cô Xuân con cụ tuần Cả?
Xuân trân trối nhìn Phong không đáp lại. Cô còn

quá ngạc nhiên để nghĩ rằng người con trai đứng trước
mặt cô là sự tưởng tượng hay là cô nghe nhầm. Cô thảng
thốt lập lại câu hỏi như trong cơn mơ:
- Anh Phong con cụ lang phải không?
138
Phong nhìn đôi mắt biết nói kia, nhìn làn môi
thắm kia, gương mặt thơ ngây kia với những đường nét
đôi khi lén đi vào giấc ngủ của cậu, lòng thấy sung
sướng một nỗi không tả được. Một điều gì đó thân quen
như máu thịt, tràn ngập kỷ niệm ùa về. Phong nhìn đôi
bàn tay đang buông thõng hai bên của Xuân mà cậu chỉ
ước ao được cầm lấy đôi bàn tay ấy, xiết chặt, ngấu
nghiến. Giọng cậu run run, gật đầu xác nhận:
- Ừ, mình là Phong đây! Xuân phải không?
Xuân bước hẳn ra khỏi cổng, tiện tay đóng chặt

cổng lại. Cô bước đến đối diện với Phong, đôi mắt như
dán chặt vào khuôn mặt Phong. Giọng cô vang lên có
chút âm điệu nức nở, vui mừng lẫn trách móc:
- Em là Xuân đây! Giời ơi, anh đi đâu mãi mà

không thư từ gì cho em biết? Anh thật là...
Xuân ngừng bặt, không nói tiếp. Đôi mắt cô lướt

trên khuôn mặt Phong đi dần xuống chân. Trước mặt cô,
một thanh niên trong bộ âu phục, dáng dấp cao lớn, đẹp
đẽ, từ khuôn mặt đến dáng dấp anh toát ra vẻ sang cả,
thành thị. Cậu như một con công đang phô bày tất cả vẻ
139
đẹp thanh thoát mà Xuân không thể tìm thấy ở bất cứ trai
làng nào cùng trang lứa. Cô thấy bối rối vì vẻ quê kệch
của mình khi đứng cạnh Phong. Đôi má cô chợt ửng
hồng, đôi bàn tay cô đưa lên xoa hai bên má một cách vô
thức. Quả tim Phong đập loạn trong lồng ngực, tiếng
lòng cậu như gào lên bảo cậu hãy nắm lấy đôi bàn tay
trắng hồng, xinh xắn ấy đi, nhưng cả thân thể cậu lại
cứng đờ như một khúc cây chết. Xuân lại nhìn Phong
trân trối, hỏi tiếp:
- Anh về làng chơi bao lâu?
Phong đáp như một cái máy:
- Không, lần này chắc tôi về ở luôn quê nhà.

Không đi đâu nữa!
Xuân ngạc nhiên, hỏi dồn:
- Anh nói thật không? Tại sao anh về quê ở luôn?

Sao anh không lên Hà Nội? Cụ lang liệu có bằng lòng
không?
Hai con chó bị nhốt trong sân, thấy cô chủ đang

xì xào với vị khách lạ ngoài kia, làm chúng khó chịu đến
mức thi nhau sủa váng lên cứ bám vào chiếc cổng tre cào
140
mạnh. Có lẽ chúng sợ cô chủ của chúng bị nguy hiểm gì

chăng? Tiếng chó sủa khiến bà tuần phải lê bước ra sân,
vừa đi vừa quát:
- Gớm, hai con chó này làm gì mà chúng sủa

toáng cả lên kia? Chắc có khách ngoài cổng, mà sao
không đứa nào ra xem hả, chúng mày? Mực, Vàng có im
đi không? Bà ra rồi, nín đi! Hai đứa chúng mày cứ sủa
váng cả óc!
Nghe tiếng mẹ léo nhéo trong sân, Xuân sực tỉnh,

cô thò mặt vào trong cổng bảo với mẹ:
- U ơi, con ở đây u ạ!
Bà tuần thấy mặt Xuân bèn hất hàm hỏi:
- Mày làm gì ngoài đấy mà chó sủa inh ỏi không

buồn mắng nó, để cho ông ngủ chứ?
Xuân lúng túng rồi mở rộng cửa ra bảo:
- U ạ, có anh Phong con cụ lang ghé sang nhà

mình chơi ạ!
Nghe con gái nói, bà tuần nhíu mày tập trung suy
nghĩ, thoắt bà nhớ ngay cái thằng bé con cụ lang hay
141
chơi với đám con nhà bà. Cái thằng mà bà hay bảo đùa
với mọi người trong nhà: "Con giai gì nhà ông ấy, đến
cái đít còn chả giống nữa là..." Bà hấp tấp chạy vội ra
cổng, trước cánh cổng mở rộng, bà nhìn thấy một anh
thanh niên dáng dấp thành thị, cao lớn, mặc bộ âu phục:
Áo sơ mi trắng tay dài, phủ bên ngoài chiếc áo len cụt
tay màu xám đậm, quần màu ghi, tay cầm một chiếc mũ
phớt sậm màu, mái tóc chải mượt một bên theo kiểu
thành phố. Bà liếc nhìn xuống đôi giày da sậm màu của
anh thanh niên với vẻ ngưỡng mộ. Không. Đúng ra bà
ngưỡng mộ hết tất cả những gì trên người cậu thanh niên
này vì cái vẻ rất khác, rất sang không lẫn vào đâu được,
nếu có gọi hết tất cả trai làng Gia Thượng, Lãng Ngâm,
Hữu Xá, Đông Thượng ra mà so sánh. Sự ngưỡng mộ
khiến bà phải bật lên tiếng kêu:
- Ôi dào, cậu Phong nay lớn quá, nhìn mãi không

ra. Trông cậu đẹp, sang cứ như ông quan trẻ về làng.
Rồi bà nhanh nhảu:
- Mời cậu vào nhà chơi cho tôi hỏi chuyện.
Bà quay sang nói như mắng Xuân:
142
- Này, con vào bảo chị Mừng đun nước pha trà
đãi khách. Bắt hai con chó này nhốt ra đằng sau kẻo nó
lại cắn người mang họa. Chú Bỏi bận công việc không
có nhà. Mày nhốt chúng lại cho u ngay.
Xuân đang lúng túng thì bà quát nhẹ:
- Sao còn đứng lấn cấn đó? Làm ngay đi!
Xuân "dạ", liếc nhìn Phong thật nhanh rồi chạy ù

đi. Hai con chó được cô gọi ra đằng sân sau nhà. Bà tuần
đon đả, mở rộng cổng mời Phong vào. Cậu rón rén bước
vào sân. Phong đưa mắt quan sát khu sân vườn rộng của
nhà ông tuần Cả. "Không có gì thay đổi! Vẫn mấy chậu
cây ấy, vẫn cái cối giã thóc lớn ở góc sân, vẫn chái nhà
treo những chậu cây lan của cụ tổng, những nhánh lan
xõa dài đung đưa, xanh mướt như mái tóc cô gái xuân
thì. Một góc sân vườn, hai cây bàng đỏ mọc song song,
nơi mấy đứa trẻ thường bày đủ trò chơi ở đó. Hai cây
bàng giờ cao lớn hơn xưa rất nhiều. Phong còn nhớ, lúc
ấy hai cây chỉ cao chừng hai ba thước. Ấy mà giờ đây,
hai tán lá của chúng đã che phủ một góc sân lớn nhà ông
tuần. Phong bâng khuâng vì thời gian trôi nhanh như tên
bắn. Trước mắt cậu, dưới hai gốc bàng kia, những đứa
143
trẻ ngày nào ngồi chơi đánh đáo, đánh quân, chơi trốn
tìm, chơi bóng đũa... Lá bàng đỏ ối một khoảnh sân vào
mỗi mùa thu. Hai cây bàng là một dấu hiệu rất rõ để bất
cứ ai đến làng Gia Thượng muốn tìm kiếm ngôi nhà ông
tuần một cách dễ dàng. Tiếng bà tuần vang lên giục giã
làm Phong sực tỉnh khỏi ký ức tuổi thơ:
- Vào nhà đi cậu Phong. Lâu ngày, gặp lại cậu

quý hóa quá!
Bà tuần ân cần mời Phong vào nhà. Bà hỏi thăm

Phong về việc học hành của hai anh em, đến việc cậu
không về thăm quê thường xuyên. Bà cho cậu biết ông
bà gửi hai anh em Lãm, Lịch lên Hà Nội ăn học trên ấy
đã vài năm. Lãm lên thành phố học trước, rồi đến Lịch
nối gót sau. Bà hỏi Phong có bao giờ gặp hai em trên Hà
Nội không. Phong kiên nhẫn trả lời hết các câu hỏi của
bà. Trong lòng cậu chỉ mong gặp lại Xuân mà mãi vẫn
chưa thấy cô ấy xuất hiện. Mãi một lúc sau, Phong thấy
Xuân bưng ra khay trà nóng, thơm lừng. Cô thận trọng
để khay trà xuống bàn, cẩn thận rót hai tách trà sen nóng,
thơm mùi sen, mời mẹ và Phong. Phong toan mở miệng
nói Xuân ngồi xuống thì cô đã nhẹ nhàng ngồi xuống
144
bên mẹ. Cô hướng mắt về phía Phong đau đáu như muốn
in khuôn mặt ấy một lần vào trong trí. Bà tuần nhìn
Phong bất chợt hỏi:
- Cậu Phong dạo này đã có nơi chốn gì chưa? Vợ

con thế nào?
Nghe câu hỏi, Phong nhìn bà cười, bẩm:
- Bẩm bà, cháu vẫn độc thân, chưa có nơi chốn

nào đâu ạ! Cháu vừa mới học xong, chưa tính gì cả. Lần
này, cháu tính xin thầy cháu về quê ở để lo việc gia
đình...
Bà tuần cắt ngang:
- Cậu tính lấy vợ quê à? Giời, gái quê ở đây có

đứa nào sánh với cậu được cơ chứ? Chúng nó quanh năm
chân lấm tay bùn...
Bà ngưng một giây, ngắm Phong một phút rồi nói

tiếp:
- Người như cậu chỉ xứng với con ông tuần, ông
lý...
145
Vừa nghe mẹ nói như vậy, Xuân đỏ cả mặt, nói

chen vào:
- U, sao u nói gì lạ vậy?
Bà tuần quay lại vặn Xuân:
- Tao nói gì sai mà lạ...?
Xuân gượng chín người, chữa thẹn:
- Sao u lại nói đến con ông tuần, ông lý ở đây?
Bà tuần nghe con nói, toan cãi. Nhưng hình như

bà chợt nghĩ ra điều gì đó, đành nín thinh. Phong nhìn
hai mẹ con bà tuần, cậu đoán thầm sự thẹn thùng của
Xuân khi nghe mẹ mình nhắc đến con ông tuần, ông lý.
Cậu tế nhị đổi câu chuyện:
- Dạ bẩm, cháu nghe ông tuần vừa mới mất?
Bà tuần đang vui, nghe câu hỏi bà sịu mặt, gật

đầu:
- Phải, ông nhà tôi mất được bốn tháng nay. Ông
ấy mất hồi tháng 6, cậu ạ!
Bà chép miệng âu sầu, rồi tiếp:
146
- Chồng sắp cưới của cái Xuân cũng mất sau ông
ấy một tháng.
Dẫu đã biết chuyện này qua lời chị Quyên, nhưng

Phong vẫn thấy tim cậu thốn lên, ngừng đập nhịp. Cảm
giác đau đớn chạy thoáng nhanh qua tim khiến cậu
không thể không nhíu mày như phải chịu một cơn đau
bất ngờ. Một bầu không khí im lặng đột ngột đổ xuống
ba người. Không ai nói với ai lời nào. Không chỉ mỗi bà
tuần, Xuân cảm thấy buồn mà chính Phong cũng không
thoát khỏi nỗi buồn xen lẫn thất vọng. Phong đưa mắt
nhìn xuống mặt bàn. Trên vệt nước trà ấm trên mặt bàn,
một con kiến đang loi ngoi xoãi người tìm cách thoát ra
khỏi vũng nước. Những cái chân bé nhỏ kia xoãi đạp
trên vũng nước tìm mọi cách để đến chỗ khô ráo. Con
kiến cố sức làm mọi cách đầy dũng cảm, cuối cùng nó
cũng lết ra khỏi vũng nước, chạy vội trên mặt bàn tránh
xa chỗ ướt át kia. Phong có cảm tưởng cậu cũng đang
bơi trong cảm giác buồn tênh của mình. Phong ngẩng
lên, cậu nhìn hai mẹ con bà tuần, buồn bã nói:
- Cháu xin chia buồn cùng gia đình...
147
Cậu chỉ có thể nói đến đó rồi lặng thing. Bà tuần

gật đầu im lặng. Câu chuyện buồn khiến không gian
chìm xuống. Xuân thấy không khí nặng nề, cô vội
chuyển đề tài:
- Anh Phong ở lại ăn bữa cơm nhà quê đạm bạc

với gia đình em nhé?
Bà tuần gật đầu: "Ừ phải!" Phong không thể ở

đây được vì cậu còn phải gặp thầy mợ ở nhà. Cậu đành
lựa lời từ chối:
- Dạ bẩm, cháu không thể ở đây lâu vì chưa gặp

thầy mợ cháu. Cháu vừa về nhà sáng nay là vội ghé sang
thăm bà và các em. Cháu phải về nhà vấn an sức khỏe
thầy mợ cháu trước. Cháu xin khất với bà và Xuân dịp
khác cháu sẽ ghé qua dùng cơm với gia đình.
Nghe như thế bà tuần đành nói xuôi:
- Vâng, thế thì cậu về thăm ông bà lang vậy! Khi

nào cậu rỗi rãi, mời cậu sang đây dùng cơm với tôi và
các em.
Phong nghe bà nói vậy bèn đứng dậy xin kiếu ra

về. Bà tuần gật đầu bảo Xuân "Con ra tiễn anh đi!"
148
Phong cúi chào bà tuần ra về. Xuân đi theo Phong ra

cổng. Bước ra khỏi cổng, Phong bất ngờ quay lại nhìn
Xuân đề nghị:
- Xuân này, hôm nào mình muốn gặp riêng Xuân

để nói chuyện được không? Mình có nhiều chuyện muốn
nói với Xuân.
Xuân bất ngờ trước đề nghị của Phong. Cô không

chuẩn bị một buổi hẹn hò thế này. Cô lén lút nhìn vào
nhà xem bà tuần có đứng ở cửa nhìn ra hay không. Bà
tuần hình như đã đi vào trong nhà. Xuân quay nhìn
Phong hỏi nhỏ:
- Có chuyện gì không? Anh có thể hỏi em ngay

bây giờ cũng được.
Phong lắc đầu, cậu nhấn mạnh:
- Không phải lúc này. Có rất nhiều chuyện mình

muốn hỏi Xuân. Có lẽ phải cả buổi mới được. Xuân nhận
lời không?
Xuân đứng im ngẫm nghĩ một lúc rồi gật đầu:
149
- Vâng, cũng được. Khi nào thong thả, mời anh

sang chơi dùng cơm với gia đình sẽ nói chuyện nhiều
hơn.
Phong mỉm cười gật đầu. Cậu nói khẽ:
- Được rồi. Thôi mình về. Sẽ gặp Xuân nói

chuyện sau.
Nói xong, cậu quay lưng theo con đường đất

quay về phía nhà mình. Xuân đứng trước cổng nhìn theo
cho đến khi bóng Phong khuất dạng cuối con đường nhà,
cô mới đóng cổng quay vào trong, lòng bâng khuâng,
rộn ràng một nỗi khó tả.
150
CHƯƠNG NĂM
Trưa hôm sau, ông lang trở về nhà.
Ông vừa lên thị xã Bắc Ninh thăm hai cô con gái
và các cháu. Sau đó, ông ghé sang nhà một người bạn để
chẩn bệnh cho người vợ bạn. Ông ở lại nhà người bạn
một đêm để chăm sóc người bệnh cho đến hôm sau.
Phong hồi hộp khi thấy bóng cha thấp thoáng

ngoài sân trước. Ông lang, vẫn chiếc áo dài the đen cố
hữu, có vẻ yếu hơn xưa, lưng ông hơi khòm, dáng đi mệt
mỏi, chậm chạp, không còn vẻ nhanh nhẹn tất bật như
xưa. Phong nhìn thấy cha gầy hơn trước nhiều, da ông
xạm đen hơn, có lẽ vì ông đi nhiều hơn là ở nhà. Trên
151
khuôn mặt đã nhiều vết nhăn tuổi tác. Phong đứng nhìn
cha đang từ tốn bước vào sân. Cậu hít một hơi mạnh vào
buồng phổi để lấy can đảm bước ra sân đón ông. Ông
lang hơi khựng lại khi thấy một cậu thanh niên đứng đợi
ông ở hiên nhà. Ông đứng nhìn cậu thanh niên một
thoáng, ông nhận ra ngay đứa con trai lớn của mình. Ông
ngắm nó và tự nhủ: "Thế quái nào mà nó càng lớn càng
giống mẹ nó nhỉ?" Ông chậm rãi đi vào nhà, bước lên
thềm nhìn cậu con trai, bình thản hỏi:
- À, anh về thăm nhà đấy hẳn?
Phong gật đầu đáp khẽ:
- Vâng, thưa thầy.
Ông gật đầu đi vào nhà. Phong lẽo đẽo theo sau.
Hai cha con vẫn chưa nói điều gì. Ông lang mệt mỏi cởi
chiếc áo dài the và tháo chiếc khăn đóng trên đầu xuống.
Ông máng chiếc áo và chiếc khăn đóng lên cái móc gần
đấy. Phong vẫn im lặng đứng hầu một bên. Ông lang sau
khi cởi khăn áo, quay ra đi lại phía bộ bàn ngồi xuống.
Thấy cha vừa yên vị, Phong liền tiến đến khay trà trên
bàn, có một bộ tách trà gốm Tàu nung rất đẹp. Nghe đâu,
152
ông lùng mua trên tận Cao Bằng qua tay một anh chuyên
buôn đồ cổ Trung Hoa, rót ngay cho ông một tách trà
nóng. Vú Hân rất chăm chỉ châm trà hằng ngày và để ý
giữ trà nóng cho ông lang vì vú biết tính ông chỉ thích
uống khi trà thật nóng. Cậu đưa cho cha tách trà. Ông đỡ
lấy, nói khẽ: "Cảm ơn". Ông đưa đi đưa lại tách trà qua
mũi, hít hà mùi hương nhài tỏa ra từ tách trà nóng hổi
một cách thống khoái. Ấy, đó là tật của ông. Trước khi
uống trà bao giờ ông cũng đưa lên mũi hít hà cái mùi
hương dịu mà đậm đà của hoa nhài. Ông phải hít cho
thật đã mùi hương ấy rồi ông mới nhấm nhấm một ít
nước trà trong miệng. Ông chép chép vài cái như thể ông
đang chiêu trà trong miệng ông để chuẩn bị cho hớp trà
sau. Xem ra, với ông lang uống trà luôn là một nghệ
thuật. Ông tuần Cả tuy là dân ăn học ở thành phố lại có
vẻ ít cầu kỳ hơn ông lang vốn dĩ chỉ là một ông thầy
thuốc vườn. Khi còn sống, ông tuần thường hay cười
thầm cái bản tính ưa trịnh trọng của ông bạn hàng xóm.
Ông vừa nhấm một ít trà vừa khề khà, thích thú.
Ông ngẩng lên nhìn Phong đưa tay chỉ phía bên kia bàn,
ra hiệu cho cậu ngồi xuống đối diện. Đọc được ý cha,
153
Phong đi ra phía bên kia bàn, nhẹ nhàng ngồi xuống đối
diện với ông. Ông uống xong tách trà đầu, đặt tách trà
xuống bàn, ông hất hàm hỏi cậu con trai:
- Anh về thăm nhà bao lâu rồi quay trở lại Hà

Nội?
Phong ngập ngừng một lúc rồi trả lời:
- Bẩm thầy, con xin phép thầy cho con về đây ở

luôn. Con không muốn trở lại Hà Nội nữa.
Ông lang cau mày, quát nhẹ:
- Tại sao anh không trở lại? Thi cử của anh đến
đâu rồi?
Phong im lặng một lúc. Cậu lấy hết can đảm trả
lời:
- Bẩm... con rớt kỳ thi lấy bằng Thành Chung rồi

ạ!
Ông lang đứng bật dậy, khuôn mặt cau lại một
cách giận dữ, ông quát lên:
154
- Hả? Tại sao thi rớt? Bao nhiêu cơm gạo tôi đổ
ra nuôi anh ăn học trên Hà Nội, anh làm gì trên ấy mà thi
rớt?
Tiếng quát lớn của ông khiến vú Hân chạy vội

lên đứng luẩn quẩn gần đó. Khuôn mặt vú lộ vẻ sợ hãi.
Phong vẫn ngồi yên, cúi mặt chưa dám nói gì trước cơn
giận dữ đang đổ sập xuống cậu như cơn bão của ông
lang. Có tiếng lục đục, tiếng dép kéo lê trên sàn nhà.
Bóng bà lang xuất hiện thấp thoáng đi ra phía ngoài. Bà
mệt mỏi lên tiếng:
- Chuyện gì mà thầy la mắng dữ vậy?
Ông lang đang đi đi lại lại, thấy vợ xuất hiện, ông

ngồi phịch xuống ghế, quay sang hỏi vú Hân:
- Vú nấu thuốc cho bà uống chưa?
- Bẩm, đã ạ! Bà mới uống một bát sáng nay. Còn

hai bát nữa, để tôi xuống nấu tiếp cho bà bát nữa ạ!
Ông lang hừ một tiếng, gật đầu. Vú Hân vội vã

quay xuống nhà dưới. Bà lang mệt mỏi đi dần đến bên
bàn ngồi xuống cạnh Phong. Ông lang nhấm nhẳng:
- Bà mệt thì vào mà nghỉ ra đây làm gì?
155
Bà lang nhìn gầy hẳn, da dẻ xanh xao, đôi mắt bà

lờ đờ mệt mỏi. Ông lang chẩn bệnh cho bà đoán bà bị
yếu gan yếu tỳ. Cho bà đủ loại thuốc mà ông biết nhưng
chẳng hiểu sao bà vẫn không khỏe, người cứ xanh xao
gầy mòn dần. Thỉnh thoảng, bà thấy đau và khó ăn. Ông
cho bà thuốc bổ tì vị. Uống ngày uống đêm nhưng chẳng
thấy thuyên giảm. Bệnh bà đôi khi như giả đò. Lúc mệt
bà nằm bẹp một chỗ chẳng dậy nổi. Nhưng cũng có ngày
bà thấy khỏe là dậy ngay, đi thăm con thăm cháu hết cả
ngày. Về đến nhà bà lại bẹp giường như hết hơi! Không
ai đoán nổi bà bị bệnh gì. Ai cả gan bảo ông lang đưa bà
lên bệnh viện Tây trên thị xã hay Hà Nội, ông liền quát
ngay vào mặt:
- Làm gì phải lên bệnh viện. Chỉ vẽ chuyện! Tôi

làm nghề thuốc bao nhiêu năm, không lẽ mấy cái bệnh
trái gió trở Giời này không chữa được? Thôi, đừng có
bàn ra tán vào láo lếu. Vợ tôi tôi chữa, chẳng cần nhờ
đến ai. Thuốc Tây khá hơn thuốc ta à?
Tự ái của ông lang khiến không ai dám hở môi

liều mình khuyên bảo.
156
Bà lang từ ngày phát bệnh tới giờ tính tình bà

thay đổi hẳn. Bà đối xử với kẻ ăn người ở trong nhà tốt
hẳn, không trịch thượng, kênh kiệu. Ngày xưa, bà ghét
vú Hân chỉ vì nghĩ rằng người đàn bà tội nghiệp này thay
người đàn bà “lăng loàn” kia nuôi hai thằng bé lớn lên để
cướp của nhà bà. Lâu lâu, bà cứ tìm cách nói xa, nói gần,
chì chiết cái tội không đẻ được con cho nhà chồng. Mỗi
lần nghe như thế là vú Hân tủi thân, trốn xuống bếp mà
khóc thầm. Ông lang không biết chuyện này vì ông đi từ
sáng đến tối mịt mới về, không để ý nhiều đến việc trong
nhà. Có điều, ông rất tin tưởng vú Hân. Vú chăm non hai
thằng con trai ông phổng phao, đầy đủ. Chỉ cần có thế
ông yên tâm. Ít ra, ông biết ông có hai thằng con nối
dòng, nối giống là đủ với ông. Quyên ngày ấy cũng còn
bé, cô lại rất xinh xắn nên vú Hân cũng yêu chiều chăm
lo cho cô không khác con gái mình. Trong nhà, chỉ có
Quyên là chẳng bao giờ hùa theo mẹ với các chị làm
trịch làm thượng với kẻ ăn người ở trong nhà. Cô như
một con bướm trắng, xinh xắn, hồn nhiên đối xử với mọi
người trong nhà như nhau. Cô thân thiết với Phong, yêu
thương hai đứa em trai cùng cha khác mẹ như chính em
ruột mình, chẳng một điều phân biệt. Từ khi hiểu biết
157
chút đỉnh, Quyên rất khó chịu mỗi khi thấy mẹ và các
chị đành hanh với những người làm công trong nhà.
Song, vì là mẹ, là chị, cô chẳng dám hó hé nửa lời.
Nhưng nhiều lần thấy mẹ đối xử tệ với vú Hân, cô thấy
bất nhẫn lắm. Thế là một hôm, cô đánh liều mách với
ông lang về chuyện bà lang chì chiết vú Hân. Nghe
chuyện, ông lang nổi giận. Ai cũng biết tính ông lang, ở
ngoài đường ông rất vui vẻ, khéo léo, rất biết làm vừa
lòng mọi người. Về đến nhà, ông trở thành một con
người khác: lạnh lùng, độc đoán. Nghe chuyện Quyên
kể, tối về ông kêu bà lang ra mắng cho một trận về tội
nhiếc móc vú Hân. Bà chối đây đẩy hỏi ai nói như vậy.
Ông lắc đầu nguầy nguậy bảo bà không cần biết ai nói
nhưng chớ có tiếp tục làm điều đó với vú Hân. Ông cấm
tiệt! Bà bệu bạo gật đầu, trong lòng hậm hực muốn tìm
xem đứa bẻm mép nào tố cáo bà với ông như thế. Bà tìm
mãi mà chẳng biết ai! Thế nhưng, sau ngày đó quả vú
Hân nhẹ thở, không còn nghe những lời ong tiếng ve từ
bà lang và hai cô con gái nữa.
Ấy vậy, từ khi bà bệnh đến giờ, một tay vú Hân

lo lắng thuốc men, cơm nước cho bà. Mấy cô con gái đã
158
đi lấy chồng xa, thỉnh thoảng mới ghé về thăm bà, đút
cho miếng cơm, mua cho bà tấm áo, tấm quần, biếu chút
ít tiền để bà tiêu rồi lại trở về nhà. Những lúc đau đớn,
mệt mỏi, chỉ có vú Hân bên cạnh. Bà bắt đầu thay đổi,
cảm thương người đàn bà nghèo đơn độc này nhiều hơn.
Những lúc buồn chỉ có hai người đàn bà trong ngôi nhà
lạnh lẽo, bà lang tâm sự với vú Hân đủ thứ chuyện từ
thời con gái đến lúc làm vợ làm mẹ của bà. Vú Hân cũng
vui miệng kể lại cuộc đời mình. Có thế, hai người đàn bà
trở nên hiểu nhau nhiều hơn, thông cảm với nhau nhiều
hơn. Bà lang vì thế cảm thương người đàn bà giúp việc
kia hơn. Lâu lâu, bà lại mua một món quà nào đó để tặng
vú, khi thì chiếc trâm cài tóc, khi thì mảnh khăn nhung
vấn đầu, lúc thì một tấm lụa màu để may quần áo. Bà
bảo: "Vú phải lo cho mình, chăm sóc lấy con người
mình. Một đời ta, ba đời nó. Sống được bao nhiêu phải
sống cho sướng, vú ạ!" Vú Hân vâng dạ nhưng có bao
nhiêu quà của bà lang tặng vú cất đi không mặc bao giờ.
Lắm lúc, bà lang gắt lên vú mới chịu đem ra mặc.
Bà thay đổi thái độ với ngay cả Phong. Sự thay

đổi của bà chính Phong cũng bất ngờ. Ngày đầu tiên về
159
thăm nhà, Phong ghé vào phòng bà để chào hỏi. Cậu đã

chuẩn bị cho mình một tâm thế sẵn sàng đối chọi với sự
ghét bỏ của bà khi xưa. Cậu chẳng bao giờ nghĩ rằng
mình sẽ được bà chào đón khi trở về nhà. Cậu không thể
quên gương mặt bà vui sướng vào ngày Phong và Nhã
theo cha đi lên Hà Nội. Hai anh em, đối với bà là cái gai
nhọn cần phải nhổ bỏ bất cứ lúc nào có thể. Khi nghe
ông lang tỏ ý định muốn đưa hai thằng con trai lên Hà
Nội ăn học, bà đồng ý ngay tắp lự. Bà tin rằng, một khi
hai cái gai này được nhổ đi thì của cải của ông lang sẽ
nằm trong tay bà. Bà sẽ tính cách lùa của cải về cho ba
đứa con gái rượu của bà. Thật tình, bà lang không phải là
người đàn bà tàn ác, khắc nghiệt đối với người khác. Bà
chỉ là một bà nhà quê ít học, có chút nhan sắc, có chút
khôn ngoan, biết được ưu điểm của mình để tận dụng.
Có chút mưu mẹo ích kỷ như người ta thường tình. Trời
đãi cho bà về làm vợ ông lang. Dẫu ông có già hơn bà
một con giáp nhưng ông một đời cung phụng cuộc sống
đủ đầy cho bà. Sống với ông tuy có sung sướng về mặt
vật chất, bà lại khổ vì cái tính gia trưởng, độc đoán và
cái thú cô đầu của ông. Ghen với ông thì bà không dám
bởi ông được dạy rằng: "Trai năm thê bảy thiếp" là
160
chuyện thường tình. Trong làng, các cụ có chút máu mặt,

cụ nào ít nhất cũng hai bà để cầm cương. Nhưng đó là về
phần ông nghĩ. Có bao giờ ông nghĩ cho lòng bà để mà
thông cảm. Ngậm đắng nuốt cay nhìn ông cứ thỉnh
thoảng lên Hà Nội gối đầu nghe cô đầu hát mà bà bầm
gan tím ruột. Không chỉ thế, cái tội chỉ sinh con gái mà
không sinh cho ông một mụn con trai nối dòng nó ám
ảnh cuộc đời bà. Đi thì thôi, về đến nhà ông ra vào mắng
mỏ mỗi khi bà giở giọng ghen tuông. Sống với ông lang
một nắng hai sương vì cái sự nghiệt ngã của ông khiến
bà đêm ngày suy nghĩ, buồn phiền. Cái hận bị chồng ghẻ
lạnh, bà đổ lên đầu hai thằng con riêng của ông lang. Bà
hận mẹ chúng được ông yêu chiều, bỏ rơi bà là người vợ
đầu ấp tay gối mấy chục năm. Bà ác nghiệt với cô đầu
Huệ, mẹ của hai đứa bé, cũng chỉ vì nỗi hận đau đớn đó.
Ông lang biết nhưng ông không màng. Cô Huệ biết
nhưng cô không chịu nổi. Trời cao có thấu nỗi đau khổ
mà chỉ những người đàn bà phải nếm trải, những bất
công trong cái văn hóa Nho học, gò xiết họ phải chịu
đựng từ đời này sang đời khác. Họ được răn dạy đức "hy
sinh" như một đức tính đáng trọng, bằng những niềm tin
vô cớ bởi sự truyền thừa từ thế hệ này sang thế hệ khác,
161
trở thành một đức tin không gì lay chuyển được. Nó như
một sự xác quyết không gì thay đổi được, số phận người
đàn bà đã được định đoạt là hy sinh và chỉ hy sinh. Mà,
của đáng tội họ có tạo ra đâu! Họ có được ăn học để nghĩ
những giáo điều trở thành khuôn mẫu cho một người phụ
nữ: "Trai năm thê bảy thiếp, gái chính chuyên một
chồng", hay "Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử
tòng tử"... Họ là mục tiêu bị nhồi nhét những tư tưởng
lệch lạc, những tư tưởng chỉ đưa người đàn ông lên hàng
thần thánh trong cuộc đời người phụ nữ. Bà lang nghiệt
ngã chỉ vì cái xã hội trọng nam khinh nữ ấy nó bất công
với bà. Cái bất công mà bà phải chịu trăm đắng ngàn cay
không nơi phát tiết. Trong nỗi chịu đựng một cách phẫn
uất ấy, bà ném tất cả sự giận dữ ngấm ngầm lên đầu cô
Huệ bằng những lời cay nghiệt nhất có thể. Ngày cô Huệ
bỏ đi, bà lang vui sướng như mở hội. Lòng bà chỉ nghĩ:
"Mày chết bầm chết dập ở đâu thì đi, đừng vác xác về
đây để bà khổ là được!" Tội nợ gì, ông lang trút hết lên
đầu người vợ nhỏ mà ông nguyền rủa là thứ "trốn Chúa
lộn chồng". Người đàn bà tội nghiệp kia phải chịu đủ
tiếng xấu từ cơn cuồng nộ của ông lang, dù phải chịu
162
cảnh bỏ con thơ mà trốn đi. Chỉ có cô Huệ và hai đứa

con ông là người mất tất cả.
Bà lang nằm mệt mỏi trên giường. Căn phòng tối

chỉ leo lét ánh đèn dầu vì bà mệt và sợ ánh sáng. Nghe
tiếng gõ cửa nho nhỏ, bà nghĩ chắc vú Hân đem thuốc
vào, bà mệt mỏi lên tiếng:
- Ừ, vào đi!
Cánh cửa gỗ xịch mở kèm theo tiếng kẽo kẹt,

một bóng người cao lớn bước vào khiến bà lang ngạc
nhiên, mở to mắt nhìn xem ai. Chắc chắn không phải ông
lang, vì ông khổ người nhỏ bé, không cao lớn như người
đàn ông này. Khổ nỗi, ánh đèn dầu không đủ sáng để bà
nhận ra là ai. Bà to giọng hỏi:
- Ai đấy?
- Bẩm mợ con đây ạ! Phong ạ!
Bà ngạc nhiên cực độ, không ngờ là thằng Phong,

bà lạc giọng hỏi lại:
- Phong đấy hẳn? Anh vừa từ Hà Nội về à?
Phong tiến đến gần, đáp:
163
- Vâng ạ! Con vừa về ạ! Con nghe mợ không

được khỏe, con ghé vào thăm mợ.
Bà nghe nói, không hiểu sao trong lòng bà dội

lên sự vui mừng. Bà lồm cồm ngồi dậy. Phong thấy mợ
mình ngồi dậy, cậu lúng túng, nửa muốn tiến đến đỡ bà
ngồi, nửa ngại bà sẽ nổi xung mà quát cho cậu một trận.
Xa mợ một thời gian hơn sáu năm, Phong không biết
tâm tình bà đối xử với hai anh em cậu bây giờ thế nào.
Cậu cứ đứng nhìn bà cố gượng ngồi dậy mà thấy lòng ái
ngại. Cậu lên tiếng:
- Mợ mệt mợ cứ nằm cũng được ạ! Con đứng đây

hầu mợ. Mợ có cần con đỡ mợ ngồi dậy không ạ?
Bà lang ngồi dậy lắc đầu, bà vỗ vỗ nhẹ xuống

mặt chiếu bảo:
- Lại đây, lại đây. Ngồi xuống cho tôi ngắm anh
một tẹo. Giời ạ, lâu quá rồi tôi mới gặp lại anh. Anh giúp
mở một cánh cửa sổ cho ánh sáng vào để tôi thấy anh
cho rõ.
Phong hơi bất ngờ với thái độ thân thiện của bà

lang. Cậu tiến đến khung cửa sổ mở một cánh cho ánh
164
nắng tràn vào. Rồi, cậu đi lại gần bên giường bà lang
ngồi xuống như lời bà bảo. Bà chăm chú nhìn Phong một
đỗi khá lâu. Thậm chí, bà nắm tay cậu như mừng một
đứa con từ xa mới về. Hành động của bà làm Phong càng
ngạc nhiên hơn. Cậu nhẹ nhàng hỏi:
- Mợ đau ốm thế nào? Con nghe nói mợ bệnh...
Bà gật đầu:
- Ờ, mợ có đau ốm vặt chút ít. Dạo này, ăn uống

hơi khó tiêu. Giời ạ, mấy năm rồi mới gặp lại anh. Anh
lớn phổng phao, lại xinh giai thế này, mợ gặp ngoài
đường chắc chẳng nhận ra nổi! Có một mình anh về đây
thôi sao? Nhã đâu?
- Dạ thưa mợ, Nhã còn đang học ở Hà Nội ạ!
- Thế anh về đây bao lâu thì lại đi Hà Nội? Bà

lang lại hỏi tiếp.
Phong ngập ngừng một lúc để áng chừng thái độ

của bà lang. Bà nóng nảy lặp lại câu hỏi, Phong đáp:
- Thưa mợ, con tính về ở luôn đây để phụ thầy

chăm lo đất đai vườn tược ạ!
165
Bà ngạc nhiên vì dự tính của Phong, hỏi lại:
- Anh tính về đây luôn à? Sao mợ nghe thầy bắt

các anh phải ở Hà Nội học và lập nghiệp trên ấy luôn?
Phong gật đầu:
- Vâng, ấy là ý của thầy. Nhưng con muốn về lại

quê nhà mình để sống, mợ ạ!
Đôi mắt bà lang có vẻ sáng lên khi nghe ý kiến

Phong. Bà tỏ vẻ đồng lòng ngay:
- Ừ phải đấy! Tôi thấy anh về đây sống tốt hơn.

Nhà cửa bây giờ trống hốc, trống hoác. Có ai ở đây nữa
đâu. Đấy anh xem, ba chị anh đi lấy chồng xa, thỉ thoảng
mới về thăm thầy mợ. Vườn tược chỉ có nhờ mỗi chú
Viện chăm sóc hộ. Một mình chú ấy chăm lo cũng không
xuể. Còn ít đất đai, thầy anh cho người ta thuê cấy rẽ. Họ
cấy được bao nhiêu, trả tô bao nhiêu thì biết bấy nhiêu.
Bọn tá điền nó nói thế nào mình biết thế ấy, anh ạ! Thầy
anh chẳng biết gì sất! Ông ấy đi khám bệnh hết làng này
đến làng khác, có về nhà mấy đâu. Mợ bệnh thế này, anh
nghĩ xem có ai mà chăm sóc nhà cửa, vườn tược. Anh về
166
đây trông nom nhà cửa, đất đai là phải lắm. Tôi thấy yên
tâm hơn.
Phong ngạc nhiên thật sự trước sự thay đổi thái

độ của bà lang đối với anh em cậu. Cậu nhớ ngày xưa,
mỗi lần thấy bóng dáng cậu hay Nhã là bà đã xị mặt,
nhiếc móc hai đứa chẳng nương tay. Bà còn cấm cả mấy
đứa con gái không được chơi với hai anh em Phong vì sợ
hai thằng con hoang vấy bẩn tư cách các cô tiểu thư nhà
bà. Ông lang nào hay biết những chuyện như vậy cho
đến khi ông đích thân nghe vợ ông mắng nhiếc chúng,
ông mới sực tỉnh, hiểu ra. Ngày ông đưa hai anh em
Phong lên Hà Nội, nỗi vui, nỗi buồn chen lẫn trong lòng
Phong. Từ khi nào mà lòng yêu thương ngôi làng Gia
Thượng nằm sâu trong lòng cậu. Phong muốn ra đi để
thoát khỏi sự cay nghiệt của bà lang nhưng cậu xót xa
khi phải rời xa nơi ghi dấu bao nhiêu kỷ niệm đẹp của
mình. Nhã thì khác, nó vui vẻ ra đi như con chim được
vượt thoát khỏi chiếc lồng chật hẹp. Cho đến bây giờ,
Nhã chẳng bao giờ nghĩ đến chuyện về thăm làng cũ.
Không hiểu sao, bất cứ con đường Hà thành nào Phong
đã đi qua, tâm trí lại đưa cậu về con đường đê dưới nắng
167
chiều, thấp thoáng cánh diều, những đàn trâu béo mượt
thong thả gặm cỏ. Khuôn mặt chúng bình thản nhìn
ngắm thế giới chung quanh với vẻ an nhiên, tĩnh tại. Mỗi
khi nói chuyện với Nhã, kể về làng quê cũ, Phong như kẻ
khát nước vừa được uống nước đủ đầy, cậu huyên
thuyên kể đủ thứ chuyện, nhớ người này, ghét kẻ khác.
Nhã nhìn anh kể chuyện cười hăng hắc, thú vị vì câu
chuyện có phần buồn cười và vì vẻ mặt sôi nổi của
Phong cũng một phần. Phong biết, Nhã thường ngạc
nhiên vì sự lưu luyến của cậu với làng quê. Nhưng
Phong không thể giải thích cho nó hiểu vì sao như vậy.
Chính cậu cũng lờ mờ không rõ vì sao mình lại khắng
khít với ngôi làng này. Đôi khi cậu phớt lờ sự trêu chọc
của Nhã. Trái lại, Thân và Hạo lại thích thú say mê nghe
Phong kể chuyện quê mình. Những chàng thiếu niên lớn
lên ở thành phố làm sao biết được những thú tắm sông,
bắn chim, đặt bẫy cu, làm sáo diều, bắt lươn, lội ruộng...
Phong say sưa truyền cảm hứng về ngôi làng Gia
Thượng đến nỗi Thân và Hạo ao ước có lần sẽ cùng
Phong về quê cậu chơi một chuyến thật lâu. Nghe thế,
Nhã cười bảo: "Có khối chuyện vui trên Hà Nội này,
chẳng hạn nhảy tàu điện không phải mua vé này, đạp xe
168
dạo phố này, ăn kem ở Hồ Tây này, tối đi dạo ngắm đèn
quanh hồ Hoàn Kiếm này... còn hay chán vạn những trò
quê mấy anh ạ!" Nghe nó nói, Phong giận tím ruột.
Phong im lặng. Cậu đang suy tính không biết ông

lang sẽ đối xử với cậu như thế nào khi nghe tin cậu thi
trượt bằng Thành Chung. Liệu ông có cho cậu ở đây phụ
giúp trông nom vườn tược với ông hay ông sẽ đuổi cậu
đi. Phong biết tính cha cậu, khi ông nổi giận thì đến ông
Trời cũng phải trốn nữa là! Phong phân vân, quay lại
ướm hỏi mợ:
- Mợ à, con e thầy không bằng lòng cho con ở

đây. Hồi ấy, thầy đưa chúng con đi Hà Nội bảo cố gắng
ở trên ấy học hành lập nghiệp. Bây giờ, con quyết định
quay về đây sống luôn, chắc thầy sẽ giận không nhìn mặt
con. Ấy chưa kể là thầy sẽ đuổi con ra khỏi nhà vì trái
lời thầy. Mợ có cách nào giúp con nói đỡ với thầy không
ạ?
Bà lang nghe Phong hỏi, bà có cùng nỗi lo sợ với

cậu. Hơn ai hết, bà hiểu rõ tính chồng bà. Ông ấy mà
giận lên thì ông Trời có xuống đây ông cũng kệ tất!
Nhưng rõ khổ, bà cũng rất cần có mặt một người đàn
169
ông trong nhà để lo lắng trong ngoài những khi ông

chồng bà đi biền biệt. Ông già Vân tuổi cũng tòm tèm
ngoài sáu mươi, phụ giúp chút việc vườn tược nhưng đến
tối ông ấy xin phép về nhà. Khi ông về rồi, nhà lại vắng
ngắt với hai người đàn bà: bà lang và vú Hân. Hôm nào
ông lang về thì không nói, còn kỳ dư hai bà ở trong nhà
cứ sợ dúm sợ dó. Chỉ lo kẻ gian nó chui vào nhà ăn trộm
hoặc giở thói côn đồ thì chỉ có chết! Bà lang sống phập
phồng như vậy từ khi Quyên đi lấy chồng. Gái lớn lấy
chồng phải về bên nhà chồng đó là lẽ thường tình. Bà
đâu thể bắt vợ chồng nó ở với bà. Còn ông lang, năn nỉ
ông mãi, bảo ông bớt đi chữa bệnh xa thì ông bảo: "Nghề
của tôi là nghề thuốc, người ta cần thì tôi phải đi, ở nhà
làm sao được? Bà xui tôi nhắm mắt cho người bệnh chết
à? Có sợ thì nuôi năm bảy con chó vào, nó sủa váng nhà
lên chả có đứa ăn trộm nào dại mà chui vào nhà bà!" Nói
xong, ông cứ tiếp tục vắng nhà.
Nói thế nào cũng như nước đổ đầu vịt, ông lang
vẫn đều đặn vắng nhà. Nghe lời ông, bà cũng kiếm nuôi
vài con chó. Khốn nỗi, mấy con chó mới vài ba tháng là
có kẻ đánh bả chết hết. Bà sợ không dám nuôi chó nữa.
170
Chưa biết tính cách nào thì Phong về nhà có ý muốn ở

luôn. Bà lang mừng rỡ bám vào Phong như "kẻ ăn mày
vớ được cọc." Bà suy nghĩ một lúc rồi bảo:
-Kệ, anh chớ lo! Khi nào ông lang về tôi sẽ tìm
cách thuyết phục ông ấy. Tôi sẽ tìm đủ mọi cách để anh
ở nhà. Ông ấy không ở nhà thường xuyên giúp tôi thì
ông ấy phải để có người chăm nom vườn tược nhà cửa
chứ!
Phong nhìn bà lang đang nói trong vẻ ấm ức, kích

động với vẻ thông cảm. Cậu sẽ bảo:
- Mợ bình tĩnh đi. Con sẽ cố thuyết phục thầy cho

phép con ở lại đây. Dẫu sao thì ngôi nhà này cũng cần
con chăm sóc. Mợ cũng lớn tuổi rồi cũng phải có người
chăm nom, đỡ đần chứ. Con hy vọng cả con và mợ
thuyết phục thầy chắc thầy sẽ bằng lòng, mợ ạ!
Bà lang gật đầu, gương mặt tươi hẳn tràn đầy hy

vọng.
***
171
Nhìn gương mặt đầy giận dữ của ông lang, bà

đoán chuyện thuyết phục ông cho Phong ở lại sẽ nhiều
gay cấn, nhưng chưa bao giờ như lúc này bà cần có một
người đàn ông trong ngôi nhà vắng ngắt, lạnh lẽo này.
Sự xuất hiện đúng lúc của Phong là ngọn lửa cần thiết
làm cho ngôi nhà này sống lại. Bà lấy hết can đảm nói
với chồng:
- Ông ạ, Phong nó muốn về đây ở chăm nom nhà

cửa cũng phải. Nhà bây giờ không còn mấy người, vắng
vẻ thế này, có thêm cậu ấy về sống cho vui nhà vui cửa
ông ạ! Vả lại, có người đàn ông trông coi trong ngoài tôi
thấy yên tâm...
Bà chưa dứt câu, ông lang quay sang nhìn bà nói

với vẻ châm biếm:
- Bà không còn ghét bỏ nó như ngày xưa à? Chả

phải bà muốn mổ lợn ăn mừng khi tôi mang hai thằng
con trai đi xa khỏi bà?
Nghe ông hỏi bà cứng lưỡi không trả lời nổi. Bà

lúng túng muốn mở lời phân minh mà không biết phải
nói làm sao. Bà nhìn chồng lại lén nhìn Phong. Phong
172
đứng gần bên nhìn bộ dạng bà vừa buồn cười vừa tội
nghiệp. Ông lang thấy vợ ngậm miệng, bèn nhìn anh con
trai, hất hàm hỏi:
- Anh thi trượt trên ấy, tại sao không ở lại ôn thi
đợi kỳ thi tới? Tôi lo bao nhiêu cơm gạo cho anh ăn học
đâu phải để anh lạnh lùng quăng vào mặt tôi cái tin chết
tiệt này! Anh thi trượt rồi về đây làm gì? Chăn trâu hay
đi nhổ mạ? Cái đời anh, bao nhiêu cơm gạo tôi bỏ ra để
hy vọng làm cho đời anh sáng hóa ra đổ sông đổ biển à?
Phong nhìn cha, lấy hết can đảm thưa:
- Thưa thầy, con mong thầy cho phép con về quê

ở với thầy mợ: Thứ nhất thầy mợ đã lớn tuổi cần có
người bên cạnh chăm sóc. Thứ hai, con không thích cuộc
sống trên thành phố. Con chỉ muốn ở làng mình để lo
việc đồng áng. Con đã thưa với thầy việc này từ lâu. Lần
này, con xin thầy cho con được trở về quê sống với thầy
mợ. Ít ra con cũng giúp được thầy ít nhiều việc vườn
tược.
Ông lang cười khẩy, bĩu môi:
173
- À, thế ra anh cho rằng tôi và mợ anh già rồi,

không làm việc nổi, không tự chăm sóc mình. Thế bấy
lâu nay anh sống trên thành phố tôi với mợ anh chết đói
hẳn? Anh đừng có lo bò trắng răng. Tôi không cần anh lo
cho tôi. Tôi chỉ muốn anh lên thành phố đi học, đỗ tú tài
làm ông nghè ông cống, chứ không phải thằng cu bố đĩ ở
cái làng này.
Ông ngưng lại lấy hơi rồi lớn giọng tiếp:
- Hay anh ở trên đấy, cơm no bò cưỡi, gái ghiếc

lung tung, không lo ăn học để đến nỗi thi trượt? Bao
nhiêu lần, tôi hỏi chú Cần, chú đều nói anh chăm học, đi
học đều đặn mà tại sao lại ra nông nỗi này? Anh có học
hành đàng hoàng không hay anh lừa tôi hả?
Phong rắn giọng đáp:
- Bẩm thầy, con học hành đàng hoàng chứ đâu

dám lừa thầy. Năm nay, quan Đốc Phủ sứ ra lệnh nâng
điểm đỗ cao hơn nên con bị trượt chứ nếu giữ điểm cũ
con đã đỗ ạ!
Ông gầm lên:
174
- Tại sao anh không cố học để lấy điểm thi cao

hơn để khỏi bị đánh trượt? Anh có biết cả cái làng này có
mấy người được đi Hà Nội ăn học đến nơi đến chốn như
anh? Bao nhiêu hy vọng tôi đặt vào anh, anh đổ sông đổ
biển hết! Bây giờ về đây anh bảo với tôi anh thi trượt.
Anh xem tôi là thằng hề à?
- Thưa thầy, con không dám... Xin thầy đừng

nghĩ như thế ạ!
Ông lại quát:
- Vậy anh muốn tôi nghĩ như thế nào? Bao nhiêu
cơm gạo tôi đổ ra để mong anh công thành danh toại. Mà
anh đối xử với tôi như vậy. Anh khinh thường tôi hay
chăng?
Phong như ngậm hột thị khi nghe cha kết tội
mình không nương tay. Cậu cứng họng trước cặp mắt
quắc rực lửa của ông lang. Hồi lâu, cậu ngắc ngứ:
- Thưa thầy, con trộm nghĩ...
Phong toan nói tiếp, ông lang đã đập bàn thật

mạnh đánh "chát" một tiếng khiến bà lang và vú Hân giật
mình. Ông quát:
175
- Không thưa bẩm gì sất! Anh quay trở lại thành

phố học tiếp cho tôi. Tôi không muốn nhìn mặt anh ở
trong nhà này. Bổn phận anh trả hiếu cho tôi là phải đỗ
ông nghè, ông cống, hay ít ra là ông thông, ông phán, lập
nghiệp trên ấy cho ra người. Tôi không muốn thấy anh lọ
mọ nơi cái xó xỉnh này. Ngày mai, anh đón tàu đi lên Hà
Nội ngay cho tôi.
Nói xong, ông đứng phắt dậy, đi thẳng vào trong

nhà không để cho ai kịp nói điều gì. Bà lang ngồi sụt sùi
lau nước mắt. Vú Hân vội vàng chạy xuống bếp không
dám chần chừ thêm một giây phút nào. Phong đứng im
một lúc để trấn tĩnh cơn giận bất chợt trào lên cổ. Cậu
thấy cha cậu thật vô lý, thật độc đoán. Dẫu biết đây là
bản tính cố hữu của ông nhưng Phong thấy cha đối xử
bất công với mình. Cậu liếc nhìn bà lang thấy bà tấm tức
lau nước mắt. Phong thấy tội nghiệp bà. Cậu ngồi thụp
xuống bên cạnh bà an ủi:
- Mợ đừng lo, con sẽ cố thuyết phục thầy.
Bà lang bất ngờ nắm lấy tay Phong xiết lại, mếu
máo:
176
- Phong ơi, mợ xin lỗi con. Nghĩ lại chuyện xưa,

mợ hối hận quá!
Phong hơi bất ngờ vì lời xin lỗi của bà lang. Bà

lại khóc nói tiếp:
- Cũng vì ghen tuông đàn bà thường tình mà mợ

đối xử với mẹ con không ra gì, hành hạ hai đứa con khi
còn bé. Bụng dạ đàn bà eo hẹp, mợ có lỗi với hai đứa
con. Con cho mợ xin lỗi...
Bà vừa xin lỗi vừa khóc nấc. Phong cũng mủi

lòng trước thái độ thành khẩn của bà lang. Cậu nắm lấy
bàn tay gầy guộc của bà vuốt nhẹ, bảo:
- Mợ đừng nghĩ ngợi gì nữa! Chuyện xưa qua rồi.

Chúng con cũng chẳng nhớ gì nữa. Mợ đừng để tâm suy
nghĩ làm gì.
Bà lang gật đầu, nức nở hỏi:
- Bây giờ thầy con cương quyết bắt con ngày mai
ra Hà Nội. Con định như thế nào? Mợ thật lòng chỉ
muốn con ở nhà đây với mợ chăm sóc nhà cửa cho đỡ cô
quạnh. Thầy con có lo lắng nhà cửa gì đâu con?
177
Phong đứng dậy, đi đi lại lại suy nghĩ lung lắm.

Một lúc sau, cậu nghĩ ra một cách, khuôn mặt tươi hẳn.
Cậu quay sang nói vói bà lang:
- Con nghĩ ra một cách để hoãn chuyến đi rồi. Hy

vọng sẽ thuyết phục được thầy. Mợ đừng lo. Bây giờ,
con xuống nhà bảo vú Hân chuẩn bị cơm nước cho thầy
mợ dùng bữa. Giờ cũng đã xế chiều rồi. Con đi thay
quần áo rồi ra vườn xem dọn dẹp cho gọn gàng một tý.
Vườn tược bấy lâu chắc không ai chăm sóc xem ra xập
xệ lắm rồi mợ ạ!
Bà chùi nước mắt, gật đầu. Phong đi ra mé sân

sau, nơi chái bếp, cậu thấy vú Hân đang loay hoay nấu
nướng. Cậu lom khom chui vào cửa. Chái bếp thấp lè tè
được lợp bằng rơm, gần chạm đầu Phong. Cậu chống
nạnh nhìn quanh, hỏi vú:
- Vú có cần con phụ giúp gì không?
Vú Hân quay lại nhìn Phong, mỉm cười âu yếm:
- Không cần đâu! Vú làm loáng cái là xong. Con

tắm rửa thay quần áo đi. Vú đã nấu nước nóng cho con
178
tắm rồi. Chậu nước nóng vú để ở góc sân gần bờ ao đấy!

Con đi tắm cho khỏe. Cả ngày ngoài đường rồi còn gì!
Ngưng một vài giây như ngẫm nghĩ điều gì, vú

hói tiếp:
- Phong này, ngày mai con lên Hà Nội à?
Phong nhìn vú mỉm cười, lắc đầu:
- Con không định lên Hà Nội sớm như vậy! Mới

về thăm vú một ngày mà...
Vú phân vân:
- Nhưng ông đã bắt con đi ngày mai?
Phong nheo mắt nhìn vú:
- Con có cách để ở đây lâu hơn.
Mắt vú sáng lên:
- Con thuyết phục ông được à? Cách gì?
Phong lắc đầu:
- Con chưa biết có thuyết phục được thầy không

nhưng không thử thì không thể biết được, vú ạ!
Cậu lại cười:
179
- Nhưng con sẽ cố gắng ở lại đây ít nhất là một

tuần rồi mới cân nhắc.
Vú hớn hở:
- Ừ, cứ con ở đây là vú vui rồi. Vú nghĩ bà cũng

vui khi có con ở đây.
- Vâng, con biết. Chỉ có thầy con là không vui! À

vú, chuẩn bị dọn cơm chiều cho thầy mợ con nhá! Phong
nhắc.
Vú gật đầu, đôi mắt tươi hẳn. Phong mỉm cười

chui ra khỏi chái bếp, đi về phía phòng riêng của cậu để
chuẩn bị đem quần áo đi tắm như lời vú dặn.
Tiếng chim hót ríu rít ngoài cửa sổ đánh thức

Phong dậy. Cậu đưa mắt nhìn ra ngoài, ánh sáng xuyên
qua giàn hoa lý giăng trước cửa sổ, hắt những tia nắng
bình minh còn ngượng ngùng trước khi bừng sáng hẳn.
Phong ngắm nhìn hai con chim sáo theo nhau nhảy nhót
trên cành. Giàn hoa lý nằm sát cửa sổ phòng cậu, bên
cạnh chiếc giường cậu đang nằm, khiến cậu có thể nhìn
rõ đôi mắt tròn xoe của cặp chim sáo đang tò mò nhìn
cậu. Phong hít mạnh một hơi vào buồng ngực, mùi hoa
180
lý thoang thoảng, quyện với mùi hương nhài, mùi cỏ

ngai ngái, xen lẫn với mùi đất xông lên và các loại cây
trong vườn tạo nên một thứ mùi Phong không diễn tả
được, chỉ có thể gọi là mùi đồng quê. Cái mùi trong trẻo,
tinh khôi mà chỉ sau một đêm cả vũ trụ ngủ yên chợt
bừng tỉnh dậy khi ánh mặt trời rạng rỡ. Ừ, đâu đó người
ta thường ví von khung cảnh đồng quê bằng mỹ từ
"hương đồng gió nội" để gọi cái không khí trong lành
của buổi ban mai này, Phong không thích dùng những
mỹ từ đượm tính ẩn dụ, xa xôi, bay bướm để diễn tả cái
vẻ đẹp của đồng quê. Với cậu, đơn giản chỉ là vẻ đẹp
đồng nội, một vẻ đẹp chân chất, hiền hòa, không tô
thắm, không vay mượn, không khoa trương, nhưng nó lại
làm say đắm lòng người. Phong lười biếng nằm nấn ná
trên giường, ngắm hai con chim sáo mà cậu nghĩ thầm
chắc là một đôi, đang nhảy nhót chơi đùa với nhau trên
giàn hoa thiên lý. Phong nằm yên, thật yên để tận hưởng
sự bình yên của một buổi ban mai tràn ngập hương hoa
và tiếng chim hót. Lâu lắm rồi, cậu không được hưởng
cái hương vị tĩnh lặng này. Giờ thì cậu hiểu vì sao trong
suốt thời gian sống ở Hà Nội, cậu luôn có một nỗi nhớ
nhung, buồn bã trong lòng mà không sao giải thích nổi.
181
Chính nỗi buồn man mác ấy đã tách cậu ra khỏi nhịp

sống nhộn nhịp của Hà Nội. Dẫu sống sáu năm ở thành
phố hoa lệ ấy, Phong vẫn như kẻ đi bên lề, vẫn nhung
nhớ về một điều gì xa xôi, lặng lẽ. Nằm ở đây, trên bộ
ván trải chiếu hoa này, đưa mắt qua khung cửa sổ, nhìn
đôi chim nhảy nhót, líu lo, thỉnh thoảng nhìn cậu bằng
đôi mắt to, hiền hậu. Phong nhận ra nỗi nhớ nhung ấy
như cậu được nhìn thấy mình trong tấm gương trong
suốt.
Bóng ông già làm công trong gia đình cậu thoáng
qua ngoài bờ ao, Phong nghĩ thầm "Dậy thôi, muộn rồi!"
Cậu trở dậy, mở cửa đi ra ngoài. Cậu gặp vú Hân ngoài
cửa phòng. Vừa thấy mặt Phong, vú hỏi:
- Cậu dậy rồi à? Sáng sớm mà cậu ăn mặc phong

phanh thế này?
Phong xuýt xoa gật đầu:
- Vâng, hơi rét vú nhỉ? Tháng 10 thường trời

không rét mấy, đang chuyển thu mà sao hôm nay rét hơn
thuờng ngày.
Vú Hân cười xòa:
182
- Ôi, có ngày này ngày khác cậu ạ! Mấy hôm

nay, trời đổ sương tối nhiều. Lát nữa nắng lên sẽ ấm
ngay thôi. Nhưng cậu nên mặc cho ấm vào kẻo đổ bệnh
thì khốn. Cậu muốn ăn sáng gì nói để vú làm cho.
Phong lắc đầu:
- Cảm ơn vú. Nếu cả nhà ăn thì con ăn, không thì

thôi vú đừng lo. Vả lại, nhà mình có lệ ăn sáng bao giờ!
Vú Hân gật đầu, chỉ ra ngoài sân bảo:
- Ừ, vậy con ra rửa mặt đi. Vại nước vẫn ở ngoài

đó nhá. Vú lo nấu thuốc cho bà đây.
Phong gật đầu, nói lời cảm ơn vú. Cậu lần ra góc
sau nhà, múc một chậu nước nhỏ mang ra phía bờ ao,
vừa vục nước rửa mặt, vừa lau người cho tỉnh ngủ. Chỗ
bờ ao luôn là chỗ thích thú nhất của Phong khi còn bé.
Nó vừa đẹp, vừa kín đáo. Bên kia bờ ao là dãy tre vàng
mọc rất dày, tạo thành một bờ tường vững chắc khó ai
len lỏi vào. Gần góc ao là vườn thuốc của ông lang, nơi
rất nhiều chim chóc, ong bướm la cà. Vì ông trồng đủ
các loại cây để chữa bệnh nên vườn thuốc của ông nở
hoa đủ bốn mùa, đủ màu đủ sắc. Ngày xưa, khi ông lang
183
còn trẻ, còn khỏe, ông chịu khó chăm chút các cây thuốc
của ông. Ông tự hái lá, tự chế biến những loại lá cây đó
trở thành các vị thuốc chữa bệnh khắp vùng. Ông lang
được cái mát tay, chữa bệnh cho ai hầu như cũng khỏi
nhờ những bài thuốc ông được truyền dạy từ khi còn
nhỏ. Những món tiền rủng rỉnh ông ky cóp được, rồi tậu
ruộng, tậu trâu... Ông trở thành phú ông trong làng.
Phong đưa mắt ngắm nhìn vườn thuốc của cha trông có
vẻ tàn tạ hơn xưa, thiếu bàn tay chăm sóc. Vẫn biết có cụ
Vân lo lắng khu vườn cho ông mỗi ngày nhưng khu
vườn dường như không có sức sống như ngày nào.
Phong chép miệng thầm nghĩ: "Nếu mình được ở đây,
phải trồng lại mấy cây thuốc cho đàng hoàng."
Rửa ráy xong, Phong đi vào nhà. Cậu đi lên gian

phòng chính đã thấy ông lang ngồi ở đấy bao giờ. Sáng
nay có vẻ ông chưa đi đâu nên vẫn mặc bộ áo cánh trắng
trong nhà. Ông ngồi uống trà một mình, vẻ mặt trầm
ngâm. Vừa thấy mặt Phong, ông đã hỏi:
- Sao, trưa nay anh sẽ đáp tàu về Hà Nội chứ?
Phong ngập ngừng một lúc rồi trả lời không đi

vào câu hỏi của ông:
184
- Thưa thầy, con muốn thưa chuyện với thầy một

lúc được không ạ?
Ông nhấp chén trà ướp sen thơm lừng một ngụm
không vội trả lời. Phong kiên nhẫn đứng chờ cha uống
xong ngụm trà sen. Ông khà nhẹ một tiếng, đặt tách trà
bé xuống mâm bàn, hỏi:
- Anh muốn nói điều gì?
Phong nhìn cha với vẻ mặt điềm tĩnh:
- Thưa thầy, con muốn thưa với thầy về việc học

của con.
- Anh muốn nói điều gì? Lạnh lùng ông lang hỏi
lại.
- Bẩm thầy, con biết thầy không hài lòng về kết

quả kỳ thi vừa rồi của con. Con có lỗi vì đã không cố
gắng hết sức. Con xin hứa với thầy con sẽ cố gắng cho
kỳ thi năm sau. Nhưng...
Ông quay nhìn Phong, gay gắt ngắt lời:
185
- Không nhưng nhị gì cả! Anh phải quay lại

thành phố lấy cho được mảnh bằng Thành Chung cho
tôi. Anh phải tiếp tục học để lấy bằng Tú tài toàn phần.
Phong nhẫn nại:
- Vâng, con sẽ cố lấy mảnh bằng vào năm tới.

Nhưng thưa thầy, con không có ý định trở lại Hà Nội học
thi.
Ông quắc mắt nhìn Phong với nét giận dữ hiện

rõ. Ông gằn giọng:
- Anh không lên Hà Nội học thì anh ở đâu? Ở

đây à? Không được!
Phong vẫn nhỏ nhẹ:
- Thưa, thầy chưa nghe hết ý con. Con muốn ở

nhà ôn thi. Thưa, con có thể ôn thi ở đây rồi đến năm sau
khi có kỳ thi con vẫn có thể ra Hà Nội thi được. Con ở
quê nhà vừa phụ giúp được cho thầy mợ, vừa đỡ tốn tiền
cho thầy mợ phải lo cho con ở Hà Nội. Con ở đây thầy
không phải lo cơm áo cho con, thầy chỉ lo cho mỗi mình
thằng Nhã trên Hà Nội. Dẫu sao Hà Nội không lạ lẫm
với con nữa. Thỉnh thoảng con sẽ lên trên ấy thăm em,
186
thăm gia đình chú Cần và liên lạc với bạn bè để ôn thi,
như thế không phải tốt hơn sao? Thưa thầy, ý con là thế.
Một sự im lặng kéo dài. Ông lang không nói,

hình như ông đang suy nghĩ. Với Phong đó là dấu hiệu
đáng mừng. Một lúc sau, ông nhìn cậu hỏi lại vẻ nghi
ngờ:
- Có thể làm như vậy được à?
- Ý thầy là ở đây ôn thi để đợi mùa sau? Phong

hỏi lại rồi không đợi ông xác nhận, cậu trả lời luôn:
- Vâng, được chứ sao không ạ? Bạn bè con khối

đứa làm như thế.
Ông lang nhìn cậu nhíu mày:
- Anh nghĩ tôi dễ tin những lời anh nói sao? Anh
ở đây thì ăn học gì, lại rong chơi suốt ngày bỏ bê việc
học. Ở nhà chú Cần, tôi gửi gắm thế kia mà anh còn
chẳng học hành ra gì huống hồ ăn học ở dưới này thì tôi
mong gì anh đỗ đạt cơ chứ? Anh đừng lừa tôi.
Phong cảm thấy tự ái bị tổn thương. Cậu bây giờ

đã mười chín tuổi đâu phải đứa con nít lên năm lên bảy
187
như ngày nào để bị xem thường, đối xử như một đứa trẻ
thiếu hiểu biết. Phong dõng dạc nói với cha:
- Thưa thầy, con không hề nói dối thầy. Những

điều con thưa với thầy là sự thật. Con chỉ muốn ở nhà
mình ôn bài cho kỳ thi tới vừa là để đỡ đần thầy mợ, vừa
trông nom trong ngoài, vừa có thời gian tĩnh lặng để ôn
thi. Nhưng nếu thầy không tin con thì con sẽ trở ra Hà
Nội. Nhưng con xin thầy cho con được ở chơi một tuần
rồi con sẽ thu xếp ra đi. Con mong thầy chấp thuận lời
khẩn cầu của con.
Phong ngưng lại một khắc, rồi tiếp vẫn bằng vẻ

điềm tĩnh như thể cậu đã chấp nhận trước kết quả xấu
nhất có thể xảy ra:
- Con chưa hề muốn rời xa làng mình. Chưa bao

giờ cho đến tận bây giờ, con vẫn luôn tha thiết muốn trở
về nơi đây sinh sống. Con đã nói với thầy từ trước. Có
thể trước đây, thầy nghĩ con còn nhỏ, chỉ suy nghĩ và nói
như một đứa trẻ con. Nhưng bây giờ con đã mười chín
tuổi. Con không còn là trẻ con để nói những điều vô lý
nữa. Đến bây giờ, con vẫn muốn trở về đây sinh sống
như ngày xưa. Thời gian qua mau, mọi sự đều thay đổi.
188
Làng quê mình lúc này nhiều đổi thay. Con thấy sự hiện
diện của con ở đây là điều duy nhất con nên làm. Thầy
cũng biết tình hình bây giờ có rất nhiều thay đổi và sẽ
thay đổi nhanh chóng. Con muốn ở quê nhà ngay lúc
này, tại đây. Con chỉ mong như vậy chứ không mong
mỏi gì hơn.
Ông nhíu mày quay mặt nhìn ra sân trước. Vẻ

mặt ông đăm chiêu suy nghĩ lung lắm. Ông nâng tách trà
chiêu thêm một ngụm trà nữa, rồi đặt tách xuống bàn.
Ông nói không nhìn Phong:
- Được, tôi cho anh ở quê chơi một tuần rồi đi Hà

Nội.
Ông chuyển giọng, gọi vú Hân:
- Vú Hân, lên đây tôi bảo.
Một khắc sau, vú Hân xuất hiện, thưa:
- Vâng, thưa ông!
Ông quay qua nhìn vú nói như ra lệnh:
- Phong ở đây chơi một tuần rồi sẽ trở ra Hà Nội.

Vú lo cho nó ăn ở cho đàng hoàng nhé. Tôi hôm nay có
189
việc đi lên thị xã chắc phải vài hôm mới về. Bà đã dậy
chưa?
Vú vội thưa:
- Dạ, bà còn ngủ thưa ông.
Ông lang gật đầu bảo:
- Tôi để hai gói lá thuốc tôi đã bốc cho bà ấy trên

gác bếp. Vú cứ lấy thuốc sắc cho bà ấy uống như mọi
lần. Tôi đi độ vài hôm sẽ về. Vú nhớ nhắc bà ấy uống
thuốc đều đặn cho tôi, đừng bỏ bát nào. Khi về tôi sẽ
xem lại bệnh cho bà ấy. À, hôm qua tôi có mua ít nhân
sâm Cao Ly trên thị xã, bỏ hai lát sâm sắc chung với
thuốc cho bà ấy uống hộ tôi.
Vú Hân chắp tay vâng dạ chứ không dám hỏi một

câu. Vú đã quá quen với cái giọng ra lệnh của ông lang.
Ông dứt lời, hừ một tiếng bảo:
- Thôi, vú xuống nhà lo việc nhà đi!
Quay qua Phong, ông nói tiếp:
- Anh ở đây chơi hết tuần rồi đi. Ở nhà, nếu mợ

cần gì anh giúp bà ấy hộ tôi. Vài ngày nữa tôi về.
190
Nói xong, ông đứng dậy đi vào trong nhà với vẻ

lạnh lùng cố hữu.
***
Phong đi đi lại lại trước cổng nhà ông tuần Cả.

Cậu nhón người qua cổng nhìn vào sân nhà. Sân nhà
vắng ngắt không một bóng người, kể cả hai con Mực và
Vàng. Phong muốn gặp Xuân mà chưa biết phải làm sao.
Cậu đứng loay hoay một lúc bèn quyết định gọi Xuân.
Cậu đưa tay lên miệng bắt loa gọi:
- Xuân ơi, có ở nhà không?
Cậu vừa dứt tiếng gọi, tiếng chó sủa váng lên, hai
con chó lớn từ đằng sân sau chạy ra phía cửa, chồm lên
sủa inh ỏi. Lúc này, nhìn hai con chó Phong lại có cảm
tình hơn lần trước. Ít ra, nhờ nó sẽ có người trong nhà
chú ý. Hai con chó chạy qua chạy lại, sủa một lúc thì có
bóng một người đàn bà tất tả chạy ra, cất tiếng hỏi:
- Ai đấy? Ai ngoài cửa đấy?
Tiếng nói cất lên khá lạ, giọng nói rất trẻ của một
cô gái mới lớn, "Ai thế nhỉ?" Phong nghĩ thầm nhưng
191
không nhận ra là ai. Cậu nhìn thấy một con mắt nhìn
xuyên qua khung cửa. Cậu lùi ra xa cổng một chút, cúi
nhìn vào khe cửa, khẽ chào:
- Xin chào, tôi muốn gặp cô Xuân.
Con mắt đậu trên khe cửa một lúc, tiếng nói lại
vang lên:
- Anh là ai?
- Tôi là Phong con ông lang Tạo.
Con mắt chớp chớp rồi có tiếng reo:
- A, anh Phong con ông lang hả?
Phong ngạc nhiên, có vẻ chủ nhân của tiếng nói

biết cậu khá rõ. Phong vẫn chưa nhận ra ai, hỏi lại:
- Xin lỗi, ai đó?
Tiếng nói bên trong lại réo lên:
- Chị Mừng ơi, chị giúp em ra canh con Mực, con

Vàng đi. Nhà có khách.
Có tiếng ới. Lại một bóng người chạy ra. Một lúc
sau, cổng mở ra. Một cô gái trẻ tầm mười ba, mười bốn,
192
khuôn mặt trẻ măng, đôi mắt to sáng với vẻ lém lỉnh,
tươi sáng. Cô nhìn anh cười thật tươi như cả hai đã từng
quen biết nhau rất thân. Cô mặc một chiếc áo tứ thân
trắng điểm hoa xanh nhạt và chiếc quần đen, chân cô
mang đôi guốc gỗ mộc quai đen. Mái tóc dài đen nhánh
cô buộc gọn phía sau. Phong ngỡ ngàng ngắm cô gái.
Cậu nhận thấy đôi nét trên khuôn mặt giống Xuân. Cậu
ngờ ngợ nhưng không biết cô gái là ai. Cô bé lên tiếng,
giọng dí dỏm:
- Ôi chao, giờ em biết anh Phong cơ đấy! Anh có

biết em là ai không?
Phong hơi ngượng, lắc đầu:
- Không. Em là ai?
Cô gái nở nụ cười tươi:
- Em là Thuần, em chị Xuân. Hồi anh đi học xa,

em chỉ mới độ năm sáu tuổi. Anh không biết em cũng
phải.
Phong "À" một tiếng tỏ vẻ nhận ra Thuần nhưng

thật sự cậu không tài nào nhớ nổi cô bé này sáu năm
trước. Phong mỉm cười:
193
- À, cái Thuần đây! Em lớn trông lạ quá. Anh

không tài nào nhận ra em được!
Thuần vui vẻ mời Phong vào nhà:
- Anh vào nhà đi. Chị Xuân đang ở trong nhà.
Phong bước vào, cậu nhìn thấy một chị đàn bà

tuổi độ hai bảy. Khuôn mặt chị khá quen. Chị nhìn
Phong với đôi mắt vẻ ngạc nhiên thích thú. Cậu ngờ ngợ
buông lời hỏi:
- Chị Mừng phải không?
Người đàn bà nhoẻn miệng cười tươi, gật đầu

đáp:
- Ôi dào, tôi cứ tưởng cậu không nhận ra tôi. Cậu

đi khỏi làng phải đến sáu năm rồi nhỉ?
Phong mỉm cười, gật đầu bước hẳn vào nhà. Hai
con chó không còn sủa ầm ĩ. Chúng đứng bên cạnh chị
Mừng, giương đôi mắt tròn xoe nhìn Phong chăm chú.
Cứ như chúng đang cố làm quen với cậu. Phong nhìn hai
chú chó nở nụ cười làm quen. Phong có cảm giác vừa lạ
vừa quen với những con người trong nhà này. Ngôi nhà
không thay đổi, chẳng lạ lẫm gì với cậu nhưng cùng lúc
194
cho cậu một cảm giác phải làm quen với nó, phải đi lại
từ đầu từng bước chân với những con người trong ngôi
nhà này. Sáu năm trước, cậu luôn bị xem là một đứa trẻ
và bị đối xử như một đứa trẻ. Bây giờ, họ nhìn cậu là
một thanh niên trưởng thành bằng đôi mắt thích thú pha
chút ngưỡng mộ. Cảm nhận được tôn trọng như một vị
khách quen lâu năm khiến Phong mạnh dạn bước hẳn
vào sân.
Thuần đi trước dẫn Phong vào nhà. Vừa đi, cô

vừa gọi ơi ới:
- Chị Xuân ơi, anh Phong đến tìm chị này.
Phong theo Thuần bước lên bậc tam cấp vào nhà.
Căn nhà hơi tối nên từ chỗ sáng bước vào, Phong không
thấy rõ lắm. Cậu đứng ngay gần cửa chưa vội bước vào
trong. Chị Mừng đi theo sau, giục giã:
- Vào nhà đi cậu! Để cái Thuần vào gọi cái Xuân

ra gặp cậu. Bà tuần đi sang nhà ông lý bên Lãng Ngâm,
chắc đến chiều mới về.
Phong gật đầu. Cậu nhìn Mừng khen một câu:
195
- Lâu ngày gặp lại chị, tôi thấy chị trẻ ra chứ
không già đi chút nào.
Mừng cười, vui vẻ hỏi:
- Trông tôi béo ra phải không cậu?
Phong nhìn ngắm Mừng vài phút:
- Vâng, chị có hơi lên cân một chút, nhưng trông

chị trẻ rất nhiều. À, chị có chồng chưa?
- Vâng, đã!
- Thế à? Ai vậy, người cùng làng à? Phong ngạc

nhiên hỏi.
- Vâng, người cùng làng, cậu ạ! Cậu đoán được

ai không?
Phong, dĩ nhiên là lắc đầu. Cậu xa quê đã khá lâu

làm sao có thể đoán nổi những gì đã xảy ra trong ngôi
làng này suốt thời gian cậu vắng bóng. Có tiếng một cô
gái cất lên:
- Chị ấy lấy chú Bỏi đấy, anh Phong ạ! Ngạc

nhiên chưa?
196
Dứt lời là tiếng cười khúc khích. Phong quay lại,

nhận ra Thuần đứng đó với một đứa bé gái khoảng ba
tuổi. Cậu nhíu mày ngạc nhiên không biết đứa bé gái nhỏ
đó là con ai. Phong buột miệng hỏi:
- Con ai đây?
Thuần liến thoắng:
- Út ít của nhà em đấy, anh ạ! Cái Gấm...
Phong "À" lên đầy vẻ ngạc nhiên, hóa ra ông bà

tuần Cả có thêm con sau khi cậu đã rời làng. Con bé
Gấm đôi mắt tròn xoe, hai gò má phúng phính trắng
hồng, mặc một tấm áo tứ thân màu nâu, bên trong là một
chiếc yếm màu lụa non, con bé trông kháu khỉnh lạ! Sực
nhớ điều gì, Phong quay lại nhìn Mừng hỏi lại:
- Ôi, chị lấy chú Bỏi à? Thật tôi không ngờ. Chị
đã có cháu nào chưa?
- Vâng, đã. Tôi có một cháu trai cậu ạ! Vừa thôi

nôi xong!
- Chúc mừng chị nhé!
197
Có tiếng một cô gái cất lên:
- Ôi, anh Phong anh đến đây từ khi nào?
Phong quay lại nhìn Xuân vừa bước từ phía trong

nhà đi ra. Mặt cô lộ vẻ ngạc nhiên khi thấy Phong có mặt
ở đây. Thấy chị xuất hiện, Thuần nói ngay:
- Em gọi chị báo anh Phong đến mà chị cứ mải

dọn dẹp dưới bếp có nghe em gọi đâu.
Xuân quay qua nhìn Thuần một giây rồi lại quay
sang Phong hỏi:
- Anh sang đây lâu chưa? Hay là anh có chuyện

gì?
Phong lắc đầu:
- Không có gì quan trọng. Mình chỉ muốn gặp

Xuân có chút chuyện.
Xuân mở to mắt:
- Chuyện gì thế anh Phong?
Phong rời Mừng đi tới gần Xuân, hạ giọng hỏi:
- Mình gặp riêng Xuân một chút được không?
198
Xuân liếc nhìn vẻ mặt láu lỉnh của Thuần lẫn tò

mò của chị Mừng. Cô hơi ngại vì sự đường đột của
Phong nhưng nhìn vẻ khẩn thiết trên gương mặt Phong,
Xuân không nỡ từ chối. Cô gật đầu nhẹ:
- Được thôi. Anh đi theo em.
Phong theo chân Xuân đi ra cổng về hướng hai

gốc bàng đỏ nơi cả hai từng chơi đùa với đám trẻ trong
làng. Con đường đê trong buổi sáng không một bóng
người, Phong lững thững đi sau lưng Xuân. Lúc này, cậu
thảnh thơi ngắm tấm lưng thon thả của người bạn thời
niên thiếu. Hôm nay, Xuân lại mặc bộ tứ thân nhuộm
đen, yếm trắng, mang đôi guốc mộc thô đã mòn gót. Mái
tóc Xuân được vấn lại bằng một tấm khăn màu lục quấn
quanh đầu. Chỉ có mỗi chiếc khăn vấn đầu ấy là vật
trang sức duy nhất trên con người Xuân làm cho gương
mặt cô sáng lên dưới ánh dương buổi sáng. Cả hai đi
chậm ra phía gốc bàng. Vào tháng 10, lá bàng đỏ ối.
Nhìn từ xa, hai cây bàng lá đỏ như hai ngọn đuốc dưới
ánh nắng dịu dàng của mùa thu. Đứng dưới bóng cây,
Xuân quay lại nhìn Phong hỏi khẽ:
- Anh gặp em có chuyện gì?
199
Phong đứng im, vẻ ngượng nghịu. Chẳng hiểu

sao, lúc này đứng đối diện với Xuân, chỉ có hai đứa đứng
đối diện nhau mà Phong lại thấy thiếu tự nhiên, trong khi
Xuân vẫn lộ vẻ bình thản, đôi mắt to tròn, trong sáng
nhìn thẳng vào Phong. Phong ấp úng một chút rồi hỏi:
- Mình nghe Xuân sắp lấy chồng?
Xuân khựng lại khi nghe câu hỏi ấy từ Phong. Cô

không chờ nghe câu hỏi này ở Phong bất ngờ như vậy.
Phong chỉ mới về làng có một ngày, làm sao cậu ta có
thể biết chuyện cô sắp lập gia đình. Không hiểu ai đã nói
cho Phong biết chuyện này. Xuân cảm thấy nôn nao,
không biết ngoài chuyện này Phong còn biết những gì
nữa. Cô dè dặt gật đầu:
- Vâng, quả có thế!
Phong thấy hụt hẫng khi nghe Xuân xác nhận

chuyện này, dẫu rằng cậu đã một lần thất vọng khi nghe
chị Quyên kể về chuyện Xuân sắp lấy chồng. Cậu đằng
hắng một tiếng như để lấy tinh thần, nhìn Xuân hỏi tiếp:
- Mình có thể hỏi Xuân lấy ai vậy? Chừng nào

làm đám cưới?
200
Câu hỏi thật tàn nhẫn với Xuân. Phong cảm nhận
người Xuân hơi rung lên dưới làn vải. Cậu hỏi xong
cũng tự trách mình tàn nhẫn bởi cậu đã biết kết cục câu
chuyện của Xuân qua chị Quyên. Không hiểu sao, Phong
lại cảm thấy nhẹ nhõm khi biết kết cục thê thảm của câu
chuyện cưới hỏi ấy. Nhưng cái sự tàn nhẫn dẫu đã biết
rồi, Phong vẫn muốn biết cho tường tận, cho ra nhẽ.
Xuân lặng im, mắt nhìn qua một chỗ khác tránh khuôn
mặt Phong. Cô cố dằn cơn xúc động bằng những nhịp
thở sâu và nhanh. Cô không muốn Phong nhìn thấy
những cảm xúc đang trỗi dậy trong cô bởi hồi ức về câu
chuyện đó còn mới quá, còn buồn quá. Xuân đứng im
một lúc rồi bất ngờ quay hỏi ngược Phong:
- Anh hỏi em chuyện đó để làm gì? Anh quan

tâm đến chuyện em lập gia đình sao?
Phong bị hỏi bất ngờ, lúng túng không tìm được

câu trả lời. Cậu đứng im như trời trồng mất vài phút mới
ấp úng thừa nhận:
- Tụi mình không phải là bạn bè cùng chơi với

nhau từ bé hay sao? Những chuyện như thế này, nhẽ ra
Xuân phải là người cho mình biết trước mới phải.
201
“À, hóa ra vậy! Bây giờ anh ta nói đến tình bạn
thời niên thiếu.” Nghe câu trả lời của Phong, Xuân như
ngọn lửa vừa được tưới thêm dầu, bùng lên phừng phừng
cơn giận dữ:
- À, thế ra em là người có lỗi đã không cho anh

biết ngày em đi lấy chồng? Tại sao anh có thể trách em
được nhỉ? Anh đi lên Hà Nội, thử tính xem anh gửi cho
em được bao nhiêu lá thư? Anh ở đâu, em nào biết? Anh
học hành sinh sống trên Hà Nội ra sao, chúng em nào
hay? Anh rời làng bao nhiêu năm?... Sáu năm phải
không? Sáu năm đó, anh nhớ đến cái làng này được mấy
phút? Không một lá thư, không một lời thăm hỏi... Bây
giờ, anh trách em là không báo cho anh biết?
Cô hơi dài giọng ở cuối câu vẻ tức bực. Ngưng

một lúc, Xuân hơi mỉa mai:
- Nhẽ ra anh nên kể cho em biết anh đã lấy vợ

chưa, được bao nhiêu đứa con rồi. Mà anh có lấy vợ em
cũng chẳng lạ! Trai gái lớn lên ai mà chẳng phải lấy vợ,
lấy chồng! Vậy, còn anh thì sao? Vợ con thế nào?
202
Giọng Xuân đượm mùi hờn giận. Phong lúng

túng thật sự, không ngờ một lời trách vu vơ đã biến cậu
thành người có lỗi. Phong thộn mặt đứng lặng thinh. Sau
khi dứt lời, Xuân quay mặt về phía khác không buồn
nhìn Phong. Mất mấy phút không nói chuyện, Xuân có lẽ
cảm thấy không khí nặng nề, cô quay nhìn Phong phá tan
bầu không khí giận hờn:
- Anh về đây bao lâu thì phải trở lại Hà Nội.
Phong cắn môi, cảm nhận lời trách móc của

Xuân về sự vô tình của cậu quả không sai. Cậu nhìn vào
mắt Xuân, xin lỗi:
- Xuân trách mình rất đúng. Mình đã quá vô tình

khi lên Hà Nội mà không thư từ cho Xuân lấy một hàng.
Lỗi của mình lớn quá! Mình... mình thành thật xin lỗi
Xuân.
Đôi mắt dịu dàng của Phong hướng thẳng vào

Xuân với lời xin lỗi thành thật bỗng chốc làm cô bối rối
đến mức không dám nhìn thẳng vào mắt Phong. Xuân
quay mặt đi, cúi đầu vẻ thẹn thùng. Xa nhau đã quá lâu,
cái tình cảm bạn bè trong sáng dường như đã mất đi, mà
203
thay bằng thứ tình cảm của đôi nam nữ mới lớn. Xuân
mơ hồ cảm thấy điều gì đó trong mắt Phong, trong lời
xin lỗi thiết tha của cậu dành cho cô. Chính cô cũng dự
cảm một sự đổi thay nào đó trong mối cảm tình cô dành
cho Phong. Cái thứ tình cảm nhẹ nhàng, vui sướng, hài
lòng khi thấy sự chân thành tha thiết của Phong dành cho
cô. Cô đưa tay vấn cái đuôi gà xõa nhẹ bên vai, một cử
chỉ thẹn thùng, rất đáng yêu của các cô gái vùng Kinh
Bắc. Cô đáp nhỏ như trong hơi thở:
- Thôi, anh đừng nhắc chuyện ấy nữa. Dẫu sao,

anh đã về đây chơi!
Cô lặp lại câu hỏi:
- Bao giờ anh trở lại Hà Nội?
- Khoảng một tuần nữa vì thầy mình không cho

mình ở lại chơi lâu. Phong buồn bã đáp. Cậu tiếp thêm:
- Ý mình là sẽ về đây ở luôn. Mình không muốn

ở Hà Nội nữa. Trên ấy chán và buồn, đường phố đông
người chật chội, không rộng rãi, tinh khiết như ở đây.
Xuân mở to mắt ngạc nhiên:
204
- Trên Hà Nội mà buồn ư? Em cứ tưởng ai lên đó

cũng mất hút chẳng bao giờ muốn trở lại quê nhà?
Phong lắc đầu:
- Phải, người khác thì như vậy, còn mình thì

không! Mình chỉ muốn ở đây!
Xuân ngắm nhìn gương mặt người con trai đứng

trước mặt cô. Vầng trán vuông, đôi mắt to hơi buồn,
chiếc mũi thon dài, bên dưới là đôi môi vừa vặn. Khuôn
mặt thon dài sáng sủa của Phong với vóc dáng phong lưu
thật không thể hòa với nhịp sống đồng quê với những
cánh đồng dài bất tận. Xuân không thể mường tượng nổi
Phong sẽ ăn vận như một anh nhà quê: áo cánh nâu, đầu
đội nón lá, quần vo lên bắp chuối như bao trai làng ở
đây. Hình dáng Phong, nét mặt Phong không thuộc về
thế giới này, cậu phải sống ở thế giới khác, sang trọng,
thời thượng, trí thức hơn như Hà Nội chẳng hạn. Mặc dù
Xuân chưa bao giờ biết Hà Nội ra sao. Ngay cả thị xã
Bắc Ninh cô cũng chỉ được dịp lên đấy vài lần với cha.
Xuân hỏi lại đượm vẻ nghi ngờ lời nói Phong:
205
- Có thật anh muốn ở dưới quê mình? Ở đây có gì

mà vui? Làm sao so sánh nổi với Hà Nội là thành phố
lớn?
-Thành phố lớn có cái đẹp của nó nhưng không

có nghĩa nó đẹp hơn vùng đất quê mùa này. Mình chỉ
thích nơi này!
Cậu lém lỉnh hỏi Xuân:
- Xuân đã lên Hà Nội bao giờ chưa mà nói như

biết rồi vậy?
Xuân thành thật lắc đầu. Phong bật cười lớn.

Không khí trở nên thoái mái dễ chịu. Xuân phụng phịu:
- Anh chê em nhà quê nên cười em phải không?
Phong vừa cười vừa lắc đầu. Trong lúc hưng

phấn, cậu nắm tay Xuân kéo nhẹ:
- Không phải. Mình chỉ thích cái vẻ thành thật

của Xuân. Nếu có dịp, mình sẽ dẫn Xuân lên Hà Nội
chơi cho biết!
206
Xuân thấy Phong nắm tay mình, cô đỏ mặt phản

ứng ngay bằng cách giật tay lại, vẻ thẹn thùng. Phong
hơi ngượng vội đưa tay lên gãi mũi rồi khỏa lấp:
- Ừ, hôm nào mình đưa Xuân đi Hà Nội chơi

nhé!
Xuân nhìn Phong mỉm cười. Lúc này, cô thấy lại

hình ảnh Phong của sáu năm trước, một cậu bé dễ
thương lúc nào cũng sẵn sàng chiều hai chị em Xuân đủ
mọi thứ, bày đủ trò để dỗ dành hai chị em nếu có lỡ làm
một trong hai chị em hờn giận. Xuân thấy lòng mình dịu
lại. Ánh nắng chiếu xen qua kẽ lá bàng đỏ, hắt một chút
ánh sáng hồng soi xuống hai khuôn mặt măng tơ. Mặt
trời đã lên cao nhưng không xuyên nổi những tia sáng
rực rỡ qua những đám mây xám mùa thu. Phong đưa mắt
ngắm thật kỹ khuôn mặt Xuân, những đường nét ngày
xưa giờ đậm thêm làm nên vẻ duyên dáng của người con
gái đến độ trăng tròn. Đôi mắt đen hạt huyền kia, chiếc
trán trắng mịn, một vài cọng tóc con xõa nhẹ trên trán
làm nhẹ đường nét của vầng trán bướng bỉnh. Đôi mắt to
tròn, viền bằng hàng mi đen rậm khiến cặp mắt trở nên
sâu kín, như che dấu một nỗi trăn trở luôn đọng lại.
207
Chiếc mũi thanh tú, đôi môi hồng mọng có đôi chút trễ
xuống như sẵn sàng hờn dỗi. Ôi chao, khuôn mặt ấy sao
Phong lại có thể quên hẳn trong suốt sáu năm trường. Ồ
không! Phong chợt nhận ra, Cẩm Giang có đôi môi
mọng giống như Xuân. Cậu chợt nhớ, ngày đầu tiên khi
gặp Giang trong sân trường. Phong đã nhận thấy Giang
có một nét phảng phất gì đó rất quen thuộc. Vừa gặp
Giang, Phong đã cảm thấy mến vì sự thân quen nào đó
trên khuôn mặt nàng. Giờ đây, đứng trước Xuân, ngắm
nhìn người bạn gái thuở nhỏ, cậu mới nhận ra những
đường nét giống nhau của hai người con gái. Phong nhận
ra hình ảnh Xuân nằm sâu trong tiềm thức cậu mà cậu
nào có hay. Cậu mang hình ảnh Xuân trên chuyến hành
trình dài đằng đẵng. Hình ảnh ấy được tái hiện trên phiên
bản Giang, người con gái cậu thương thầm những ngày
còn mài đũng quần trên băng ghế trường tư thục Văn
Lang. Hóa ra, tình cảm ẩn dấu trong lòng được Phong
nhóm lên bằng mối tình với cô gái nữ sinh Hà Nội. Phải
rồi, hình ảnh Xuân chưa bao giờ mất trong lòng cậu dù ở
bất cứ nơi nào. "Chao ôi, giá mình có thể hôn lên môi cô
ấy nhỉ?" Phong táo bạo nghĩ thầm. Giả sử Xuân đọc
208
được những gì Phong đang nghĩ trong đầu, có lẽ cô sẽ

chết vì xấu hổ mất.
Trên con đường đê vài bóng người qua lại. Có ai

đó vừa đi vừa ngoái lại nhìn cặp trai gái đang đứng dưới
gốc bàng bằng con mắt tò mò không giấu giếm. Một vài
người nhận ra Xuân, cất tiếng gọi thân mật: "Cái Xuân
con bà tuần ấy hả? Đi đâu sớm thế?" Xuân chỉ mỉm cười
vẫy tay đáp lại. Nhìn người qua lại, Xuân thấy ngượng vì
sợ lời đồn không hay khi thấy cô đứng với một người
con trai. Xuân đưa tay vuốt tóc, nhìn Phong hỏi nhỏ:
- Anh còn muốn hỏi em điều gì không?
Phong như sực tỉnh, cậu hỏi lại:
- Chuyện lập gia đình của Xuân? Người Xuân

sắp lấy là ai?
Xuân im lặng một lúc như đắn đo làm Phong cảm

thấy áy náy. Cậu bèn nói:
- Hay thôi, Xuân không cần kể nếu cảm thấy khó

nói!
Xuân nhìn Phong:
209
- Không sao, em sẽ kể cho anh nghe.
Xuân kéo Phong ngồi xuống bên gốc bàng. Cô

bắt đầu kể từ lúc quen Hữu. Hữu đã theo đuổi cô như thế
nào, gia đình Hữu bên Lãng Ngâm đã sang bên nhà ông
tuần xin hỏi Xuân cho cậu con trai lớn của họ ra sao.
Vừa sau dạm ngõ, ông tuần Cả bị tai nạn mất rồi đến
Hữu cũng ra đi vĩnh viễn. Xuân kể tất tần tật cho Phong
nghe. Có những lúc, Xuân xúc động ứa nước mắt, cô
phải dừng lại để dằn bớt sự xúc động. Phong ngồi yên
nghe như nuốt từng lời của Xuân. Cậu xót xa thấy đôi
mắt Xuân rưng rưng khi kể đến việc ông tuần và Hữu
theo nhau ra đi mãi mãi. Không ngờ, ông Trời lại để cho
Xuân trong vòng vài tháng phải chịu đến hai cái tang ác
nghiệt như vậy! Phong rất muốn nói một câu gì đó để an
ủi cô bạn của mình nhưng không nghĩ được câu nào cho
ra hồn. Cho đến khi Xuân kể xong câu chuyện, Phong
vẫn ngồi im suy nghĩ. Ở làng quê này, Xuân đã được
dạm ngõ, được kể như có một đời chồng dù chưa thật sự
ăn ở với nhau ngày nào. Phong thấy thương cho cô bạn
tuổi đời chưa quá hai mươi đã mang tiếng chôn chồng.
Phong muốn nắm lấy đôi bàn tay đang để hờ trên gối kia
210
nhưng cậu không dám, chỉ sợ Xuân phản ứng gay gắt thì
phiền. Cậu ngắm nhìn người bạn gái thời niên thiếu với
mối tình cảm đang nảy nở chưa thành tên gọi.
211
CHƯƠNG SÁU
Một tuần ngơi nghỉ ở quê nhà, Phong quay lại Hà

Nội với nhiều nỗi vui buồn lẫn lộn. Cậu biết lần này
quay về Hà Nội sẽ là chia tay với thành phố ngàn năm
văn vật này. Cậu sẽ chia tay với những con đường ngập
lá bàng và hoa sữa, sẽ chia tay với những ngày hè vội
nắng, với những cuộc vui bạn bè đồng trang lứa, với
những cuộc hẹn hò vội vã dưới cơn mưa hè. Phong sẽ
chia xa những ngày lăn mình trong những công việc vặt
vãnh kiếm thêm vài đồng tiêu xài cho hai anh em trong
những ngày hè rảnh rỗi. Ba mươi sáu phố phường đan
lẫn nhau qua những con đường đất nhỏ ngập hàng quán,
Phong đã cùng Thân rong ruổi suốt sáu năm, thuộc nằm
212
lòng từng mái hiên góc phố trong từng hang cùng, ngõ
hẻm. Phố Hàng Đào nơi cậu sinh sống với gia đình chú
Cầu, phố Hàng Hoa, phố Hàng Đồng, phố Hàng Chiếu...
Mỗi con phố đi qua đong đầy dấu chân Phong lang thang
khắp chốn. Chỉ có một điều lạ, càng ngắm nhìn Hà Nội
với vẻ lung linh tráng lệ, nhộn nhịp của nó, Phong càng
đoan chắc một điều Hà Nội không phải là nơi dừng chân
của cậu. Sự hào nhoáng, lịch lãm của Hà Nội có thể giữ
chân ai đó nhưng không phải cậu. Điều không phủ nhận
được là Hà Nội in dấu trên con người Phong qua phong
cách, nết ăn, dáng ở, từ quần áo, dáng đi. Đó là nét mà
cậu không thể xóa bỏ, còn dư âm trong lòng cậu, tràn
ngập những yêu thương chất chứa in dấu trên mỗi góc
phố, đường quê, trên từng thửa ruộng, những trò chơi
con trẻ và cả những con người chân chất ở nơi ngôi làng
trong tuổi thơ của cậu.
Phong biết quyết định trở về Gia Thượng của cậu

làm cho gia đình chú Cần buồn và thất vọng. Người thất
vọng nhất có lẽ là ông lang. Nỗi xót xa, ân hận dâng lên
khi Phong nghĩ đến ông lang, người cha bên ngoài tuy
cục cằn, xa cách nhưng bên trong trái tim ông là biển hồ
213
lai láng tình thương với cậu. Phong đã cân nhắc rất lâu
trước khi cho cha biết quyết định của cậu vì cậu biết
những gì cậu nói sẽ là điều ông lang không bao giờ
muốn nghe. Song, cậu cảm thấy đau khổ, chán chường
nếu phải sống cuộc đời mà ông lang đã định sẵn cho
mình. Phong thật sự không còn muốn kéo dài những
ngày tháng buồn chán, vô vị ở Hà Nội nữa. Cảm thấy sự
cương quyết của bạn, Thân có lần hỏi thẳng Phong: "Có
phải vì Cẩm Giang lấy chồng mà cậu quyết định bỏ về
quê không?" Câu hỏi bất ngờ của Thân làm Phong phải
suy nghĩ và tự hỏi: "Có phải vậy không?" Có một lúc
Phong cũng tin là như thế! Nhưng khi cậu vừa bước tới
đầu làng nơi có cây bàng cổ thụ sừng sững cả trăm năm
trên đường đê, băng ngang qua một ngôi trường làng bé
tẹo gần sân đình, nghe tiếng trẻ con ê a đánh vần. Phong
nhìn những đứa trẻ người mỏng đít teo, quần xắn tới đầu
gối, vá chằng vá đụp, đang lội bì bõm dưới đồng dùng
nơm bắt cá, bắt ốc. Những đứa trẻ chăn trâu ngủ gà ngủ
gật dưới bóng cây, dưới cơn gió trưa ngập mùi hương cỏ.
Những đàn trâu vài ba con đang lang thang trên những
cánh đồng trơ gốc rạ, miệng nhai những đám cỏ khô,
trông chúng thảnh thơi vừa nhai vừa ngắm trời mây nhàn
214
nhã, Phong cảm thấy tim mình đập dồn, nóng hổi. Đôi
chân cậu như bay trên con đường làng. Những kỷ niệm
xưa cũ tràn về làm đôi chân cậu nhanh bước. "Mình đã
về nhà!" tiếng thì thầm réo rắt trong trí Phong khiến cậu
quên tất cả: Quên Hà Nội, quên Thân, quên Giang, quên
mối tình không lối thoát, quên cả sự nổi giận của ông
lang chốc nữa đây. Phong quên tất!
Cậu nhận ra tình cảm với Cẩm Giang vẫn không

giữ được chân cậu. Phong thích Cẩm Giang là điều
không thể phủ nhận. Những ngày tháng quen biết Giang,
được nàng giúp đỡ tận tình, khuyến khích Phong trong
những ngày đầu bước chân vào ngôi trường trung học
Văn Lang vẫn còn đó. Nụ hôn đầu cả hai liều lĩnh trao
nhau trong một buổi xem phim vẫn đầy ngây ngất, làm
Phong liêu xiêu biết bao ngày. Nụ hôn như một lời hứa
yêu đương cả hai dành cho nhau khiến trong bầu máu
nóng tuổi trẻ, Phong đinh ninh cậu và Giang sẽ đi hết
con đường với nhau. Biết vậy, nhưng mỗi khi một mình,
nỗi nhớ quê hương vẫn canh cánh bên lòng như một múi
nối bí mật, ẩn sâu, như lời thúc giục hằng ngày thôi thúc
cậu không thể quên ngôi làng xưa cũ. Hình ảnh Cẩm
215
Giang quá trái ngược với ngôi làng nơi cậu khóc tiếng
khóc đầu tiên. Từ ngày quen nàng, Phong luôn tự hỏi
lòng: "Liệu Cẩm Giang có thể chịu nổi cuộc sống nơi
làng quê cậu?" Trong tiềm thức, Phong biết điều đó khó
có thể xảy ra. Song mối tình đầu kia quá đẹp khiến cậu
không nỡ buông tay, luôn đắn đo, day dứt. Có lần, Phong
bạo dạn ướm hỏi Giang về điều này, nàng trả lời không
do dự: "Em ở đâu cũng được miễn có anh đi cùng!" Éo
le, nhìn vào đôi mắt nàng, Phong mơ hồ nhận ra sự
lưỡng lự, bất quyết ẩn mình đâu đó. Đôi mắt nghiêm
khắc của thầy Bàng, cha Cẩm Giang, với lời giới thiệu
cô con gái cưng của ông cùng với lớp học, quét qua
gương mặt của những tên học trò "rắn mắt" với lời đe
dọa lo học chớ có tơ tưởng bậy bạ chuyện trai gái, yêu
đương. Lời đe dọa ấy bắn ra hàng loạt mũi tên giết chết
những tư tưởng lạc lối của đám con trai đang "đầu mày,
cuối mắt" với con gái ông. Ông ta sẽ là bức tường thành
khó xô đổ để đến được với Giang. Càng nghĩ xa, Phong
cảm thấy hàng trăm chướng ngại trải dài trên con đường
tình cảm đôi lứa.
216
Tình yêu đầu đời của Phong không chỉ ở Cẩm

Giang mà còn ở phong trào Cách mạng. Cậu lao vào
những phong trào Cách mạng giữa thủ đô Hà Nội đang
bùng lên ào ạt như nấm mọc sau cơn mưa. Cậu muốn
giong buồm cuộc đời đi vào những cao trào Cách mạng
đang hứa hẹn mang những luồng gió mới thổi vào xã hội
Việt Nam vốn đang đắm chìm trong một ngõ cụt hàng
trăm năm không lối thoát. Phong không muốn bị gạt bên
lề xã hội, chỉ khoanh tay đứng bên đường, lại càng
không muốn như Thân quay lưng bỏ đi khi đất nước sắp
tiến vào quá trình chuyển mình dầu sôi lửa bỏng. Không
giống như Thân, Phong nhìn tổ chức Việt Minh, Đảng
Cộng sản Việt Nam là con đường đấu tranh duy nhất có
thể đẩy ngã được sự thống trị của ngoại bang hàng trăm
năm trên đất nước này. Bức tranh một thế giới đại đồng
không còn giai cấp, không còn chế độ người bóc lột
người, đưa đất nước thoát khỏi chế độ nô lệ hàng trăm
năm, để người Việt Nam có cơ hội ngẩng mặt nhìn thế
giới. Một bức tranh quá toàn mỹ. Những lời hứa tuyệt
vời cho một tương lai tươi sáng, cho một dân tộc suốt
trăm năm cúi mặt, thử hỏi làm sao tim Phong không
nóng hổi, đập những nhịp tràn đầy hy vọng, đầu óc
217
Phong không khỏi bừng lên đầy tin tưởng. "Không còn
giai cấp trong xã hội", một hứa hẹn mà trong đó Phong
thấy mình được ngang bằng với Giang. Tình yêu không
có biên giới, không phân biệt giai cấp, một tình yêu giữa
cậu và Cẩm Giang sẽ không còn bị ngăn trở bởi tia mắt
nghiêm khắc, đầy phân biệt của cha nàng. Rồi ra cuộc
tình sẽ có một kết cục hy vọng. Phong đã ôm ấp niềm hy
vọng ấy trong lòng.
Ngày nghe tin Cẩm Giang lấy chồng, Phong

điếng người chết lặng. "Những điều Giang đã nói, đã hứa
đi về đâu?" Phong tự hỏi hàng trăm lần với mình. Không
tìm được câu trả lời. Chỉ cần một lời giải thích nhỏ, một
lá thư vài dòng bày tỏ, Phong quay quắt đợi chờ, nhưng
vẫn bặt vô âm tín. "Sao thế nhỉ? Sao người ta có thể bỏ
đi không một lời giải thích?" Phong đớn đau tuyệt vọng.
Tâm trạng cậu không qua mắt nổi Thân. Thân lặng lẽ
theo dõi Phong đi ra đi vào như một chiếc bóng vô thức.
Cậu đoán và hiểu người bạn nhiều nhạy cảm của mình
đang phải chịu một điều gì đó. Thân hỏi, Phong kể
chuyện mình đang phải đối mặt. Thân cảm thông với nỗi
niềm tình yêu vô vọng người bạn đang gặp phải. Cậu cố
218
thuyết phục Phong hãy quên ngay mối tình "trẻ con" này
càng sớm càng tốt mà tập trung vào việc thi cử. Phong
không trả lời Thân nhưng cậu tin rằng những gì cậu đang
trải qua Thân không tài nào hiểu nổi, bởi con tim Thân
không dễ rung động. Lý trí Thân không để cho cảm xúc
thống trị. Phong có thể chia sẻ với Thân về mọi thứ trừ
chuyện tình yêu, trừ những cảm xúc của con tim. Thân
nhất quyết không phải là đối tượng để chia sẻ với Phong
những điều như vậy.
Hình ảnh Xuân bất chợt hiện ra khiến Phong mỉm

một nụ cười không hẹn. Có điều gì đó ấm áp đang nở
dần trong tim cậu. Một điều gì khó định hình lúc này
nhưng làm cho cậu tìm thấy niềm tin và sức mạnh trong
suy nghĩ. "Sự đồng điệu chăng? Có lẽ vậy!" Phong thì
thầm với chính mình. Cậu nhớ lại những lần gặp nhau
hàn huyên, cậu cảm nhận mối cảm thông của Xuân dành
cho những suy tư, tâm sự của cậu. Phong thấy nhẹ nhõm,
bình yên khi ở bên Xuân, bên những kỷ niệm thời thơ ấu.
Những đứa em Xuân vẫn đón nhận Phong như một
người bạn, người anh thân thiết. Bà tuần Cả vẫn xem cậu
là "thằng Phong" của ngày xưa cũ. Tất cả vẫn còn đó,
219
níu giữ lại những kỷ niệm xưa khiến cho Phong thấy ấm
lòng hơn bao giờ, nơi đây là nơi thời gian ngừng lại với
cậu. Phong miên man suy nghĩ về những điều Xuân tâm
sự, về mối giao cảm vừa đang nảy nở lại trong lòng cậu
như cánh hoa nở tràn khi xuân về. Một điều so sánh nhẹ
nhàng nhiều ý nghĩa. Phong lại mỉm cười với mình, thấy
lòng vui sướng lạ!
Căn nhà chú Cần hiện dần trước mắt. Phong

chuẩn bị cho một cuộc nói chuyện thẳng thắn với chú
Cần, người mà cậu nể trọng ngang hàng với ông lang.
Cậu biết cuộc nói chuyện này sẽ rất khó khăn với cậu
nhưng để làm được điều mình mong muốn, Phong phải
đối mặt. Phong gõ cửa, chị người hầu xuất hiện với đôi
mắt ngạc nhiên, thốt lên:
- A, cậu Phong đã về! Cậu vào nhà đi.
Phong chần chừ hỏi chị:
- Ông bà có nhà không chị Cúc?
- Vâng, có đấy ạ! Ông vừa mới về xong.
Chị lại giục:
- Cậu vào nhà đi.
220
Phong gật đầu, chậm rãi đi vào. Phong đụng ngay

ông Cần đang ngồi trên chiếc ghế sofa dài đọc báo. Nghe
tiếng động, ông ngẩng lên nhìn, thấy Phong ông lên
tiếng:
- À, anh Phong về rồi à? Ngồi xuống đây kể

chuyện dưới quê cho chú nghe.
Ông chỉ vào chiếc ghế đối diện, Phong không

dám cãi lời, ngồi xuống trước mặt chú Cần. Ông gấp tờ
báo lại, tháo chiếc kính đọc sách và để cả trên bàn.
Khuôn mặt ông không lộ một vẻ gì rõ ràng. Thái độ ông
khá bình thản khiến Phong cảm thấy an tâm. Phong bắt
đầu:
- Dạ bẩm, lần đầu tiên được về thăm lại quê nhà,

cháu vui lắm!
- Ừ, cháu xa nhà cũng lâu lắm, bây giờ được về

thăm nhà hẳn là phải vui rồi. Ông Cần gật đầu. Ông lại
tiếp:
- Ở dưới quê lúc này thế nào, cháu kể xem?
Thấy thái độ của chú, Phong nhẹ nhõm mỉm

cười:
221
- Vâng, dưới quê độ này nhiều thay đổi lắm chú

ạ! Nơi quê cháu bây giờ chính quyền Việt Minh kiểm
soát hầu hết. Họ thay đổi, ra luật mới cho vùng cháu ở,
các chức sắc địa phương được Chính phủ bổ nhiệm trước
đây bị loại bỏ hết. Những chức tước thuộc làng xã như lý
trưởng, phó lý, các vị trong hương chức hội tề, chánh
tổng, phó tổng, cai tuần đều bị tước bỏ. Làng xã nơi quê
cháu bây giờ được chính quyền Việt Minh cai quản.
Ông Cần hơi nhíu mày:
- Thế à? Lực lượng Việt Minh mạnh như vậy rồi

à? Họ giành quyền kiểm soát ở các vùng nông thôn
nhanh thế sao?
Phong gật đầu:
- Vâng, từ sau cuộc nổi lên năm 1945 đánh phá

kho thóc cứu đói, Việt Minh nhân cơ hội trà trộn trong
các vùng nông thôn, lớn mạnh nhanh lắm chú ạ! Bây giờ
đã là cuối năm 1947, sau hai năm họ cố gắng kiểm soát
được nông thôn. Người Pháp và Chính phủ Quốc gia gần
như bỏ rơi các vùng nông thôn, chỉ lo cho vùng thành
phố như Hà Nội, Hải Phòng mình thôi, chú ạ! Đời sống
222
nông thôn bây giờ khác xưa nhiều. Người Cộng sản họ
thay đổi nhiều lắm: Bãi bỏ những hủ tục xưa, tục lệ cúng
bái đình làng. Họ tuyên bố không có giai cấp ở nông
thôn...
Phong ngưng lại ngẫm nghĩ một chút rồi tiếp:
- Trên thực tế cháu thấy có một sự thỏa hiệp

ngầm nào đó giữa Chính phủ Việt Minh và Chính phủ
Cộng Hòa Việt Nam dưới sự bảo hộ của người Pháp mà
vùng nông thôn là nơi mình có thể thấy rõ nhất sự thỏa
hiệp ngấm ngầm đó. Sáng là Quốc gia, đêm về là vùng
Cộng sản. Các quan huyện phủ, huyện tỉnh rất ngại đụng
chạm đến vùng nông thôn, rất giới hạn việc xuống từng
làng xã để xem xét cuộc sống của người dân. Gần như
Việt Minh họ nắm trọn toàn bộ việc cai quản vùng cháu
ở như một hiệp ước bí mật. Đại đa số các làng xã bây giờ
đều có các chi bộ Việt Minh được thành lập và hoạt động
rất mạnh.
Ông Cần gật gù khi nghe Phong kể chuyện. Đôi

mắt ông lộ vẻ đăm chiêu. Bất chợt ông chuyển đề tài:
223
- Chú đang định chuyện lo cho Thân sang du học

bên Pháp. Lúc cháu đang ở dưới quê, thầy cháu có ghé
lên nhà chú.
Phong giật mình hỏi lại:
- Thầy cháu ghé thăm chú lúc cháu đang ở quê?
Ông Cần gật đầu. Ông trầm ngâm một vài giây
rồi tiếp:
- Chú với thầy cháu trao đổi khá nhiều về tương

lai của cháu và Nhã. Cháu là đứa mà ông ấy lo lắng nhất
vì ý định muốn quay trở về quê nhà của cháu. Thật sự,
chú cũng bất ngờ khi nghe thầy cháu nói về quyết định
của cháu. Tại sao cháu không ở lại đây tiếp tục việc học
mà lại quay về quê? Có điều gì làm cháu không hài
lòng?
Phong nghe chú hỏi liền đáp:
- Thưa, không có điều gì phật ý cháu cả. Cháu

nghĩ là thầy cháu đã hiểu lầm ý cháu và làm cho chú
phải suy nghĩ. Cháu... đơn giản là chỉ muốn quay về lại
quê nhà vì đây là ý muốn của cháu và để chăm sóc thầy
mợ cháu lúc này sức khỏe cũng đã hao mòn.
224
Ông Cần lại vặn hỏi:
- Cháu không ở đây tiếp tục dự kỳ thi năm sau

hay sao?
Phong giải thích:
- Cháu có ý định về quê vừa ôn thi vừa chăm sóc

nhà cửa. Qua năm sau, cháu sẽ lại lên Hà Nội để thi kỳ
kế tiếp. Các chị cháu đã lập gia đình hết cả. Thầy mợ
cháu thui thủi với nhau. Mợ cháu lúc này ốm nặng không
làm việc gì cả. Thầy cháu thì đi khắp các làng khám
bệnh, bốc thuốc không có thời gian chăm sóc nhà cửa.
Tất cả giao vào tay vú nuôi cháu. Về thăm lại gia đình,
cháu thấy vườn tược không ai chăm sóc, bỏ bê trông thê
thảm quá. Vả lại, cháu đã nuôi nấng ý định quay về từ
lâu. Chỉ là thầy cháu không vui với quyết định của cháu
nên cháu đành im lặng cho đến tận bây giờ.
Ông Cần im lặng gật gù. Ý định của Phong ông

đã nhận thấy từ lâu dẫu chưa bao giờ ông ngỏ lời hỏi
han. Việc Phong có ý học ở quê đợi kỳ thi tới cũng hợp
lý lại giảm cho ông lang một số tiền nuôi các con ăn học
225
trên Hà Nội. Điều ấy cũng phải. Nhưng cẩn thận ông vẫn
gặng thêm:
- Nếu cháu thi đỗ Cao đẳng Tiểu học năm tới

cháu dự định sẽ làm gì?
Nghe câu hỏi, Phong hiểu ông Cần muốn biết rõ

hoạch định tương lai của cậu. Phong suy nghĩ một lúc rồi
thành thật:
- Dạ thưa, cháu vẫn chưa biết sẽ làm gì nếu thi

đỗ. Có thể, cháu sẽ thi vào trường Sư phạm Hà Nội.
Vẻ ngập ngừng của Phong khiến ông tin rằng

Phong chẳng mặn mòi gì với dùi mài kinh sử. Không
như Thân có một chủ kiến rõ ràng, Phong lại thích buông
xuôi con đường tương lai của mình hoặc giả cậu ta có
một định hướng khác mà ông không biết. Ông muốn đào
sâu thêm thì Phong thay đổi chủ đề:
- Thưa chú về phần Nhã thì sao? Thầy cháu có

bảo gì không ạ?
Ông Cần từ tốn gật đầu:
- Thầy cháu gọi Nhã ra nói chuyện. Với Nhã thì

đơn giản hơn, cậu ấy tuyên bố sẽ ở Hà Nội lập nghiệp,
226
cương quyết không về quê. Thầy cháu vui lòng với dự

định của Nhã. Nhã nó bảo nếu ông lang có điều kiện nó
cũng muốn được du học như Thân trong tương lai.
Phong im lặng gật đầu. Quả hai anh em tuy cùng

mẹ cùng cha mà chẳng giống nhau một điểm nào: Kẻ
giống mẹ nặng tính hoài cảm, người giống cha thực dụng
trong suy nghĩ. Một dự cảm nào đó dậy lên trong lòng
Phong dẫu chỉ mơ hồ, rằng một ngày nào đó cậu và Nhã
sẽ xa nhau, mà sự xa nhau có khi là mãi mãi. Hai anh
em, hai cá tính và cả sự lựa chọn khác biệt với tương lai,
liệu cậu và Nhã có thể tìm chung được một tiếng nói nào
không? Phong đăm chiêu, cố nén tiếng thở dài. Ông Cần
đằng hắng một tiếng kéo Phong về hiện tại:
- E... hèm, chú có nói chuyện với thầy cháu về

việc cháu về quê để ôn thi. Lúc đầu ông ấy nghi ngờ
chuyện này là không thể xảy ra, cháu khó mà ôn thi ở
quê nhà vì e cháu cứ mãi đắm đuối vào việc vườn tược,
đồng áng rồi quên học hành. Ông ấy có vẻ bực bội lắm!
Xét cho cùng, ông ấy nghĩ cũng không sai. Chính chú
cũng e ngại chuyện này...
Phong bất chợt xen lời:
227
- Bẩm chú, cháu xin cam đoan với chú cháu sẽ ôn

thi được cho kỳ thi tới.
Ông Cần khẽ gật đầu:
- Chú tin cháu. Mấy năm ở đây ăn học, cháu chưa

làm chú thất vọng bao giờ. Chú tin cháu làm được. Vì
vậy, chú phải bảo đảm với thầy cháu rằng cháu sẽ ôn thi
được. Vả lại, chú có bảo với thầy cháu nhà chú vẫn ở
đây, nếu cháu thấy học hành khó khăn ở dưới thì cứ việc
lên đây bất cứ lúc nào. Cửa nhà chú vẫn rộng mở.
Ngừng một chút, ông nói tiếp:
- Chú rất mừng là Thân vượt qua kỳ thi Tú tài

vừa rồi. Bây giờ, nó phải chuẩn bị thi vào trường đại học
Y Khoa Hà Nội. Nếu nó đỗ cao, chú sẽ cố gắng lo cho
nó sang Tây học. Dẫu sao đó là mộng ước của nó mà
cũng là của gia đình này. Khi thằng Thân sang Tây học
hành, cháu có thể ở đây tiếp tục học lên đại học Sư phạm
nếu cháu muốn. Thím Cần nói với chú: "Gì chứ, học
hành thì nhà này rộng cửa nuôi cháu!"
Phong nở nụ cười nhìn chú với đôi mắt đầy sự

biết ơn. Cậu hiểu gia đình chú Cần chuộng tri thức. Đôi
228
lần ngồi nói chuyện với chú và Thân, chú luôn luôn nhắc
đi nhắc lại: "Người Việt Nam cần cù, chịu khó, giỏi
giang nhưng cứ thích bám đất bám làng, không dám đi ra
bên ngoài để học hỏi mở mang đầu óc. Người Việt mình
chỉ hoài cổ, ưa thích bàn chuyện đời xưa, cứ theo sách
thánh hiền mà quên rằng thế giới bây giờ tiến nhanh như
vũ bão. Cứ nhìn người Nhật là thấy, họ khôn ngoan đi
theo cải cách của người Tây Phương nên họ tiến bộ
nhanh như tên bắn. Muốn bằng Tây bằng Nhật thì phải
học, học mãi mới theo kịp đà tiến bộ của họ." Với suy
nghĩ như vậy, hai vợ chồng chú Cần lo cho các con ăn
học đến nơi đến chốn. Đến như chị Hạ, chú cho chị ấy
đỗ được bằng Thành chung mới ở nhà phụ thím Cần.
Thành thật mà nói, nếp sống hay nếp suy nghĩ của gia
đình chú Cần cũng như hàng ngàn gia đình trung lưu ở
Hà Nội. Ai cũng muốn con cái học hành đàng hoàng, có
một tấm bằng tương đối, dở thì kiếm được một công việc
thông phán, hay thư ký gì đó cho ấm thân, giỏi thì làm
đốc tờ, kỹ sư. Gia đình nào khá giả, giàu có thì đưa con
vào Nam hay sang Pháp du học. Đó là mộng ước của rất
nhiều thanh thiếu niên miền Bắc, nhưng tiếc là Phong lại
229
không ấp ủ giấc mơ đó. Giấc mơ của cậu lớn hơn, vĩ đại

hơn rất nhiều. Sực nhớ một điều, Phong hỏi ông Cần:
- Thưa chú, thầy cháu có đồng ý cho cháu về quê

ở không ạ?
Ông Cần trầm giọng:
- Thầy cháu vẫn còn đắn đo nhưng có vẻ ông ấy

sẽ bằng lòng. Chú nghĩ như vậy! Với chú, không có sự
khác nhau giữa việc cháu ôn thi ở dưới quê hay ở đây.
Duy có một điều, chú nghĩ cháu phải nghiêm túc trong
kỳ thi tới đừng để thầy cháu thất vọng vì công lao, tiền
bạc của ông ấy bỏ ra bấy lâu nay.
Phong như cởi được tấm lòng khi nghe chú nói
như vậy. Cậu mừng rỡ khi thấy nguyện vọng của mình
có thể hy vọng thành hiện thưc. Phong hiểu lời chú Cần,
cậu nhìn ông vẻ cương quyết:
- Vâng, cháu xin hứa là không để chú lẫn thầy

cháu thất vọng về việc thi cử của cháu. Chắc chắn cháu
phải nghiêm túc ôn thi, chú ạ!
Ông Cần gật đầu:
230
- Ờ, nếu cháu đã hứa như vậy thì chú sẽ có lời nói

vào với thầy cháu!
Sực nhớ điều gì, Phong lại hỏi:
- Thưa chú, thầy cháu đã trở về quê chưa ạ?
Ông Cần lắc đầu:
- Chưa, ông ấy định về hôm nay nhưng chú giữ

lại mời ông bữa cơm chiều. Ngày mai, ông ấy sẽ về quê.
Chú nghĩ tất cả mọi người sẽ được nghe ý của ông ấy và
cháu trong buổi cơm chiều, cũng là một điều nên làm.
Phong lo lắng:
- Thưa, cháu sợ thầy cháu nóng nảy với ý định

của cháu lại có những phản ứng không hay. Cháu biết
tính khí thầy cháu.
Nghe Phong nói, ông Cần có hơi suy nghĩ. Chỉ

một khắc sau, ông khẳng định:
- Không, chú không tin ông ấy sẽ làm điều gì

nóng nảy. Cha cháu tuy có hơi độc tài, gia trưởng nhưng
231
là người rất coi trọng mặt mũi. Ông ấy sẽ không làm

điều gì thất thố5 đâu!
Phong im lặng. Cậu hy vọng cha cậu sẽ không

nổi giận vì quyết định của cậu trước mặt chú thím Cần
và cả gia đình. Ông ấy có thể làm gì cậu cũng được
nhưng đừng có một hành động sơ sẩy nào trước người
ơn của cậu. Phong thầm cầu mong nhận định của chú
Cần là sự thật.
Giờ này Thân, Nhã, Hạo đều không có nhà. Thân

đi lên trường, Nhã và Hạo đi chơi loanh quanh đâu đó.
Trong nhà chỉ còn ông Cần, bà Cần đi chợ với chị người
làm. Phong thấy chán, bèn xin phép ông Cần ra ngoài.
Lòng cậu đang vui vì lời hứa giúp của ông Cần. Phong
biết cha cậu rất nể ông Cần, một lời nói của ông cũng có
thể làm ông lang đổi ý cho Phong được ôn thi tại quê
nhà. Cậu xin phép ông Cần đi ra ngoài. Giấc này vào tầm
trưa, đường phố không nhộn nhịp lắm. Bầu trời tháng 10
xám xịt, nặng mây, dường như muốn trút tiếp những cơn
mưa cuối mùa trước khi bước vào mùa đông lạnh buốt.
Mặt đường ẩm ướt loang loáng nước vẫn còn đọng lại từ
5
Có sự sơ suất, sai phạm, thiếu giữ gìn ý tứ trong hành vi hoặc nói năng.
232
những cơn mưa nối tiếp. Có những vũng nước đầy có thể
làm ướt sũng giày và quần của khách bộ hành nếu ai đó
không để ý chúng nằm rải rác trên đường. Phong lững
thững bước đi, đầu trống rỗng không buồn suy nghĩ. Cậu
thả hồn vào những cảnh sắc bên đường. Lá vàng bắt đầu
rơi trên đường. Những chiếc lá bàng to bằng bàn tay
vàng úa nằm dật dờ trên hàng hiên, thỉnh thoảng bị
những cơn gió bất chợt đuổi chạy đùa trên mặt đất. Mùi
hoa sữa đượm vào mũi Phong khi cậu băng ngang qua
phố Hoàng Diệu, từng chùm hoa sữa mọc trắng xóa bao
phủ cả ngọn cây tỏa ra mùi hương thơm chỉ có ở Hà Nội.
Những cây hoa sữa nhìn từ xa hay từ trên nhìn xuống
như những bó hoa trắng trinh nguyên đầy gợi cảm, như
cố tình khoe sự nguyên sơ trong trắng nhưng không kém
vẻ kiêu sa riêng biệt cố tình. Hình ảnh hoa sữa làm
Phong thốt nhiên so sánh với những cô gái Hà Nội, đẹp
dịu dàng trong những tà áo dài đủ màu sắc, hai tà áo bay
lên mỗi khi gió thổi như những cánh bướm xuân, mái tóc
đen nhẹ nhàng thả dài qua lưng hay buộc lửng bằng
những chiếc khăn đủ màu thời thượng. Thời khắc nào
của bốn mùa xoay vòng, chiếc áo dài nguyên sơ ấy cũng
đủ làm tim của bất cứ tao nhân, mặc khách rộn ràng hụt
233
nhịp. Phong yêu những tà áo dài Hà Nội như yêu những

chiếc lá vàng đang nằm sải dài trên mặt đất nghỉ ngơi khi
nàng Thu hiện diện. Hàng cây cơm nguội vàng, đổi màu
vàng vào thu, những chiếc lá vàng rơi đầy trên mặt
đường đá, cả khúc đường vàng rực dưới nắng chiều. Hà
Nội bốn mùa mang những đường nét riêng khó mà quên
được. Đâu đó, Phong thấy những người phu quét đường
cắm cúi quét những chiếc lá vàng tụ vào một góc rồi hốt
bỏ vào chiếc xe cút kít gần đó. Họ cắm cúi mải miết làm
với cây chổi chà, quét xoèn xoẹt trên đường. Nhìn họ,
Phong lẩn thẩn tự hỏi: "Không biết họ có thời gian dẫu
một khắc để ngắm được vẻ đẹp của lá bàng đỏ hòa với lá
vàng cơm nguội, để nhận ra vẻ đẹp không một họa sĩ nào
có thể ghi khắc hết nét đặc trưng mùa thu không nhỉ?"
Và, cậu mỉm cười tự trả lời: "Mình thật vớ vẩn! Người ta
đi làm kiếm cơm, chứ có phải rảnh rang như mình đứng
ngắm mùa thu lá rơi!" Phong tự cười một mình.
Đi ngang qua đường Lý Thường Kiệt, Phong

bước vào một tiệm sách nhỏ quen thuộc. Cậu ghé qua để
xem có quyển sách tài liệu ôn thi nào cho năm tới không,
nhân tiện xem có quyển sách nào hay mới ra, mua về
234
đọc. Bước vào tiệm sách tuy nhỏ nhưng khá nhiều sách
được sắp xếp khéo léo trên các ngăn theo thư mục của
từng loại sách. Khách mua không đông lắm nhưng chủ
yếu là các thanh thiếu niên còn đi học. Đang mải cắm cúi
chọn sách, Phong nghe có tiếng gọi:
- Anh Phong. Phải anh Phong không?
Ngạc nhiên, Phong ngẩng đầu lên nhìn dáo dác.

Có tiếng ai đó đằng sau lưng kèm theo cái đập vai nhẹ:
- Đúng rồi, anh Phong chứ ai!
Phong giật mình quay lại. Cậu nhận ngay ra Lãm,

con ông Cả Thiện. Lãm bây giờ cao hẳn hơn xưa. Cậu ta
đứng mấp mé ngang tai Phong, trông đĩnh đạc trong bộ
âu phục quần đen, áo chemise trắng. Mái tóc cắt ngắn,
chải gọn gàng ra dáng một thiếu niên đang đến độ trưởng
thành. Nhận ra Lãm, Phong mừng rỡ:
- Ôi Giời, Lãm phải không?
- Vâng, em đây. Anh còn nhớ em hả? Lãm toét

miệng cười tươi.
Phong đập nhẹ vào vai Lãm, nói lớn:
235
- Cậu nghĩ sao thế? Làm sao tôi quên cậu được?
Cậu liến thoắng hỏi dồn:
- Cậu lên đây bao lâu rồi? Đang ở đâu?
Lãm cười:
- Em lên đây hơn ba năm rồi. Em hiện ở nhà ông

giáo Thành, bạn của thầy em.
Phong nhướng mày:
- Cậu ở gần đây không?
- Cũng gần thôi anh ạ. Em ở phố Hàng Thiếc. Đi

vài con đường sẽ tới nơi em trọ học.
Phong gật đầu, lại hỏi tiếp:
- Cậu lên đây học một mình hay với ai?
Lãm lắc đầu:
- Không, em với thằng Lịch cùng ở nhà ông giáo.

Em hiện học lớp tám, Lịch đang học tiểu học, lớp nhì.
Còn anh hiện ở đâu?
Phong bảo:
- Anh đang ở nhà người quen ở phố Hàng Đào.
236
Nói xong, cậu khoác tay Lãm, bảo:
- Này, hai anh em mình đi ra phố tìm hiệu ăn nào

ghé vào nói chuyện lâu đi. Cậu có phải mua gì không?
Lãm lắc đầu:
- Không, em chỉ đi xem sách thôi, chưa định mua

gì cả.
Phong gật mạnh:
- Thế thì tốt. Hai anh em mình ra ngoài ghé hiệu

ăn đi. Anh mời cậu. Đi theo anh!
Phong kéo tay Lãm bước ra khỏi hiệu sách. Cả

hai đi bộ một quãng đến một hiệu ăn Tàu Việt gần đó,
ghé vào. Sau khi hai anh em gọi món ăn, Phong quay
sang Lãm hớn hở hỏi:
- Giời, ở trên đây bao nhiêu năm mà tôi với cậu

chẳng bao giờ gặp nhau. Mãi bây giờ mới gặp được. Hóa
ra, cậu ở Hàng Thiếc, tôi ở Hàng Đào có xa nhau mấy
đâu. Thế hai anh em cậu học trên này lâu chưa?
237
Lãm vui vẻ:
- Em lên đây hơn ba năm. Một năm sau, thầy em

gửi thằng Lịch đi theo. Chúng em ở đây học hành cũng
khá lâu rồi anh ạ!
Dừng lại như suy nghĩ rồi Lãm tiếp tục:
- Ừ nhỉ, sao thầy u em không hỏi thầy anh địa chỉ

anh ở trên này trước nhỉ? Giá biết sớm hai anh em mình
vui biết mấy!
Phong gật đầu đồng ý. Cậu hỏi Lãm:
- Hai anh em học ở trường nào?
- Dạ, em vừa xin vào học trường tư thục Văn

Lang năm nay. Thằng Lịch vẫn còn học lớp nhì ở trường
tư thục Bách Việt, anh ạ. Chắc khi nó lên lớp sáu, em
bảo nó chuyển về Văn Lang học luôn cho tiện.
- Hai đứa đang trọ học ở đâu?
- Chúng em ở nhà ông giáo Thành, người bạn của

một gia đình người quen với thầy u em ở Phố Núi. Thầy
u em làm quen với gia đình người này hơn 3 năm trước.
Sau đó, u em quyết định đưa em lên Hà Nội học. Người
238
này giới thiệu thầy u em quen với gia đình ông giáo trên
đây. Em trọ học ở đây từ lúc lên Hà Nội tới bây giờ. Sau
đó, u em gửi thằng Lịch lên ở với em.
Phong "à" nhỏ trong cổ họng ra điều hiểu

chuyện. Sực nhớ điều gì, Phong lại hỏi:
- Em có biết chuyện chồng sắp cưới của chị Xuân

mất rồi không?
Lãm tròn mắt ngạc nhiên nhìn Phong lom lom:
- Ồ, anh biết chuyện này rồi sao? Làm sao anh

biết được?
Phong gật đầu kể cho Lãm nghe chuyện vừa mới

về quê thăm gia đình nên tình cờ biết chuyện đó. Lãm
chăm chú nghe chuyện Phong với vẻ rất người lớn. Dẫu
chỉ mới mười lăm tuổi, Lãm đã có vẻ chững chạc, phong
độ như một thanh niên ở tuổi trưởng thành. Có lẽ vì cậu
rời gia đình, trọ học từ sớm, cuộc sống tự lập đã khiến
Lãm trở nên lớn trước tuổi. Trông cậu đàng hoàng, đĩnh
đạc hơn hẳn đám thiếu niên bằng vai phải lứa ngay ở Hà
Nội chứ đừng nói gì đến đám thiếu niên thôn quê. Phong
nhận thấy càng lớn Lãm càng giống cụ tổng Trà hơn ông
239
tuần Cả. Lãm khác biệt, nổi bật phong thái chín chắn,
sang cả, ăn nói rõ ràng, rành mạch. Chính cái phong thái
đàng hoàng, cẩn trọng ấy khiến Phong không khỏi khen
thầm: "Đúng là con nhà tông không giống lông cũng
giống cánh." Nghe Phong kể dứt, Lãm gật đầu:
- Vâng, vậy là anh biết cả! Vả lại chị Xuân đã kể

cho anh nghe chuyện rồi, em không có gì phải thêm vào.
Thầy em vừa mất, hai tháng sau anh Hữu cũng bị tai nạn
chết sông. Anh biết đấy, với tục lệ làng mình thì chị
Xuân xem ra một đời chồng vì chị ấy đã ăn hỏi. Khổ cho
chị ấy, mới mười bảy tuổi đầu đã mang tiếng góa chồng.
Chưa kể, có đứa ác miệng còn đồn số chị ấy sát phu.
Anh xem với tiếng đồn như thế thì chị Xuân chắc khó có
chồng nổi ở cái làng đầy hủ tục như làng mình. Thấy u
và chị mình buồn, em cũng chẳng biết phải làm sao để
an ủi.
Dừng một chút, Lãm tiếp:
- Có lần bạo miệng em thưa với u cho chị Xuân

lên Hà Nội ở với em để tránh tiếng xấu. U mắng át bảo
em đừng có tính dở. Chị Xuân ở với u để còn phụ giúp u
em cày cấy, lo ruộng nương. Đi hết lấy ai mà lo chuyện
240
cày cấy. Em nói u để chị Xuân ở làng chịu tiếng ấy thì ai

lấy. U em gạt đi bảo: "Chỉ được cái khéo lo, cứ để xem
nó có ế không? Khối đứa nó thèm. Con nhà khá giả, gia
giáo lo gì ế mà mày sợ!" Nghe u nói thế, em không bàn
thêm nữa!
Lãm nhìn Phong toét miệng cười. Phong cũng

cười theo vì cách kể chuyện của Lãm có cái gì đó chính
xác mà tếu tếu. Thức ăn mang ra, hai anh em vừa ăn vừa
nhắc lại chuyện xưa ở làng. Vui chuyện, hai anh em
miên man từ chuyện này sang chuyện nọ. Xong bữa ăn,
hai anh em lững thững đi bộ ra hồ Gươm. Phong rút một
điếu thuốc ra hút, Lãm trợn tròn mắt ngạc nhiên:
- Anh đã hút thuốc rồi à?
Phong gật đầu, đốt thuốc, bỏ lên môi rít một hơi.
Cậu đưa điếu thuốc cho Lãm ra hiệu:
- Cậu muốn hút không?
Lãm lắc đầu:
- Không. Anh cứ tự nhiên, em không hút.
Phong lại gật đầu, cầm điếu thuốc bỏ lên miệng

rít một hơi nữa. Mùi thuốc lá thơm thơm quyện vào
241
không gian thoáng qua mũi làm Phong thấy dễ chịu. Cả

hai đi đến một băng ghế đá trống bên Bờ Hồ ngồi xuống.
Phong búng tàn thuốc cho rơi xuống đường, cậu nhìn ra
xa phía hồ. Giấc này vẫn chưa có nhiều người dạo
quanh. Mặt hồ phẳng lặng như mặt gương soi dưới ánh
nắng xế chiều, thỉnh thoảng dợn lên những sóng nước
nhỏ lăn tăn, lấp lánh phản chiếu ánh mặt trời như giáp
bạc. Gió tháng 10 mơn man trên da thịt như vuốt ve làm
dịu lại không gian ẩm ướt của những ngày mưa cuối
mùa. Những chiếc lá vàng rụng xuống mặt hồ, bị những
đợt sóng nhỏ lăn tăn dạt vào một góc hồ vàng ươm, bập
bùng theo sóng nước. Những chiếc lá dương liễu rủ
xuống che ngang tầm mắt Phong, nhẹ mềm như những
sợi tóc tiên của người con gái Hà Nội. Phong chợt nhớ
những sợi tóc dài, đen mun của Cẩm Giang bay bay
vướng vào vai cậu mỗi khi có dịp đi dạo trên đường. "Có
lẽ nếu nhớ Hà Nội... " Phong nghĩ thầm "... thì những
chiếc nhánh dương liễu rũ quanh hồ sẽ là hình ảnh mình
nhớ nhất ở nơi đây!" Phong mỉm cười một mình trong
suy nghĩ. Nhìn xa xa, những con vịt trời lượn lờ quanh
hồ theo từng đàn nhỏ dăm ba con trông thư thả, vô lo.
Chúng chăm chỉ kiếm ăn, dạo quanh khắp mặt hồ. Nhìn
242
chúng, Phong chợt ước giá được như chúng chắc đời
cũng thích thú. Hai anh em ngồi im lặng một lúc. Phong
quay lại nói với Lãm:
- Lãm này, có lẽ anh sẽ về quê sống nay mai thôi.
Lãm quay phắt nhìn Phong, cực kỳ ngạc nhiên:
-Anh đang sống ở Hà Nội sao lại trở về quê làm

gì? Anh không thích ở nơi này à?
- Không. Phong lắc đầu xác nhận.
- Thế còn kỳ thi Thành chung sắp tới. Thầy anh

bằng lòng cho anh về quê sao? Lãm hỏi bằng giọng nghi
ngờ.
Phong lại rít một hơi thuốc, thủng thẳng đáp:
- Anh vẫn tiếp tục ôn thi ở dưới ấy. Thầy anh

không muốn anh về nhưng anh sẽ cố thuyết phục thầy
bằng lòng cho anh về quê.
- Thật á? Liệu có được không? Lãm hỏi tiếp.
Phong nhìn Lãm nhoẻn miệng cười, bình thản:
- Anh không biết có được không nhưng chắc phải

mất nhiều thời gian để thuyết phục thầy anh đây!
243
Lãm im lặng, xoay mặt ra phía mặt hồ. Một lúc

sau, Phong nghe tiếng thở dài của Lãm. Phong quay qua
nhìn nghiêng khuôn mặt cậu thiếu niên. Lãm trầm giọng,
tâm sự:
- Em chưa bao giờ có ý định trở lại làng mình

sinh sống từ khi em ra Hà Nội. Không hiểu sao, từ khi ra
Hà Nội tới giờ em chưa bao giờ nhớ về làng. Không phải
em không nhớ làng quê hay người cùng làng xóm. Em
không vô tình đến mức quên tất cả khi ra Hà Nội. Em chỉ
thấy khi rời làng ra đi, em giống như một con chim đủ
lớn để rời khỏi tổ, không muốn quay đầu trở lại. Từ khi
ra Hà Nội, em thấy mình như được nhìn xa hơn, rộng
hơn. Em học hỏi nhiều điều hơn những ngày tháng ở
làng quê, tuy êm đềm nhưng chỉ ấm êm trong cái tổ con
mù mịt.
Lãm quay lại nhìn Phong:
- Em rất ngạc nhiên anh lại muốn quay về làng

cũ.
Phong gật đầu không trả lời. Cậu liên tục đưa
điếu thuốc lên rít những hơi dài và ngửa cổ thả những
244
làn khói trắng, lang thang tan vào không khí. Một lúc
sau, Phong đáp:
- Anh khác em. Anh luôn thấy xa lạ với lối sống

ở đây. Sống bao nhiêu năm nơi này, anh vẫn chỉ muốn
trở về làng cũ. Anh thấy đời sống ở đây tuy nhộn nhịp
nhưng mệt mỏi, nhiều lo toan quá. Ở làng mình tuy có
hơi đơn điệu nhưng lại nhẹ nhàng, thoải mái.
Lãm gật đầu không nói gì. Một lúc cậu lại hỏi:
- Nhã cũng ở chung với anh phải không?
- Ừ. Phong gật đầu. Cậu dụi điếu thuốc xuống

chiếc ghế đá, quay sang nhìn Lãm cười:
- Thằng Nhã nó cũng giống em. Chẳng thích trở

về quê. Nó nghe anh muốn về quê sống, nó bảo anh hâm.
Mà có lẽ anh hâm thật! Đang ở thành phố sung sướng,
học hành đàng hoàng, đùng đùng đòi bỏ về quê. Cậu biết
thầy anh nhìn anh bằng cặp mắt ngạc nhiên và giận dữ
như thế nào không? Ông ấy chỉ bảo với anh một tiếng:
"Mày điên rồi!"
Lãm cũng nhoẻn miệng cười theo, bồi tiếp:
245
- Vâng, em cũng không hiểu vì sao anh lại đòi về

quê sống cho được!
Như nhớ ra điều gì, Lãm tò mò hỏi:
- Anh đã gặp chị Xuân rồi phải không?
Phong gật đầu, Lãm hỏi tiếp:
- Anh có nói với chị ấy về ý định trở về của anh

không?
Phong lại gật đầu. Lãm tò mò hỏi dò:
- Chị ấy nói thế nào?
Nhìn vẻ mặt Lãm, Phong thấy có cái gì mập mờ,

có ý gì đó. Cậu hỏi ngược lại:
- Việc anh trở về làng có liên quan tới Xuân sao?
Lãm hơi khựng và bối rối trước câu hỏi của

Phong. Cậu ta hơi đảo mắt nhìn đi nơi khác, né tránh ánh
mắt tò mò xen lẫn vẻ đùa giỡn của Phong. Lãm lắc đầu:
- Em không có ý gì. Chỉ là chị Xuân và anh hồi ở

quê nhà khá thân thiết, việc anh trở về chắc chắn chị ấy
ngạc nhiên và mừng lắm!
246
Phong nhếch mép cười. Phần nào cậu đoán được

ý Lãm qua vẻ ngập ngừng của cậu thiếu niên. Phong
nhìn ra xa phía mặt hồ, nói nhỏ:
- Anh có nói với Xuân. Anh thấy cô ấy có ngạc

nhiên về ý định của anh, nhưng không thấy cô ấy lộ vẻ
vui mừng. Ý em, Xuân mừng khi thấy anh về là vì sao?
Không thấy Lãm trả lời. Phong cố ý dừng lại chờ

đợi. Một khoảng thời gian đủ lâu khiến cậu tò mò thật
sự, quay lại nhìn Lãm nhắc lại câu hỏi:
- Vì sao em nghĩ Xuân sẽ mừng khi nghe anh về?
Phong thấy Lãm ngần ngừ một lúc, đoạn thở dài
đáp:
- Nói ra điều này chị Xuân mà biết được thì chị

ấy giết em mất!
- Chuyện gì? Phong xoay hẳn người nhìn Lãm.

Phong nhìn thấy sự bối rối của Lãm khi hai bàn tay cậu
xiết chặt quyển vở đôi. Lãm nhìn Phong, chậm rãi kể:
- Anh biết không, ngày anh lên Hà Nội học, anh

quên chẳng thư từ gì về nhà cho chúng em như lời anh
hứa với chị Xuân. Chị ấy nhắc mãi! Chị ấy cứ hỏi dò u
247
em về tin tức anh. Anh vẫn bặt vô âm tín. Đến khi chị
được anh Hữu bên Lãng Ngâm để ý rồi dạm hỏi, lúc đầu
chị ấy không chịu. Em nghĩ thầy em biết tình ý chị nên
có nói chuyện riêng với chị Xuân. Thầy u em thuyết
phục chị mãi, chị ấy chần chừ có ý ngóng tin anh nhưng
mãi chẳng thấy nên chị bằng lòng lấy anh Hữu. Một
phần chị muốn làm thầy u em vui lòng, một phần... em
nghĩ...
Lãm dừng lại. Phong nóng lòng giục:
- Một phần vì sao?
Lãm bặm môi một lúc rồi tiếp:
- Một phần chị ấy thất vọng về anh, về sự vô tình

của anh... Điều này là em tự suy đoán thôi. Vì mỗi lần
em nhắc đến tên anh là chị ấy tỏ vẻ bực bội, lảng sang
chuyện khác, né tránh nói về anh, về những kỷ niệm thời
trẻ con của anh em mình. Em biết chị ấy đã lớn, chuyện
trai gái đã bắt đầu nhen nhúm trong lòng.
Phong gật đầu im lặng. Trong lòng cậu tràn ngập

nỗi hối hận vì sự vô tình trẻ con của mình. Một lúc sau,
Phong quay sang Lãm tiếp tục câu chuyện:
248
- Thế Hữu là người như thế nào?
Lãm nhìn Phong bằng đôi mắt lộ chút láu lỉnh

như kiểu: "Em biết anh muốn gì rồi!" Cậu thiếu niên vui
vẻ trả lời:
- Anh Hữu rất đáng mặt đàn ông lắm! Anh ấy

thấp hơn anh một chút. Người hơi đậm nhưng chắc nịch.
Giọng to, rổn rảng, bộc trực, thoạt nhìn hơi ngại vì sự táo
bạo đến ngang bướng của anh ấy. Nhưng biết rồi thì anh
ấy rất thật thà, dễ mến. Anh Hữu cũng có chút ăn học tuy
không được học ở Hà Nội nhưng ông lý Tạng cũng gửi
anh ấy lên thị xã Bắc Ninh học gần hết Cao đẳng Tiểu
học mới bắt về vì anh ấy không thích học và một phần
nghe đâu ở trên thị xã, anh ấy vướng vào hội đoàn bí mật
nào đấy! Ông lý ngại nên bắt anh ấy về nhà để dễ kiểm
soát. Anh Hữu là người không dễ nghe theo ai, nhưng
một khi anh ấy quyết định làm gì thì anh ấy sẽ làm đến
cùng để đạt được điều anh ấy muốn. Em thích cái tính
quyết liệt của anh ấy.
Nghe Lãm khen vị hôn phu quá cố của Xuân hết

lời, Phong thấy nóng mặt. Cậu hơi dằn giọng khi hỏi
Lãm:
249
- Vậy ra anh ta theo đuổi Xuân à?
Lãm gật đầu. Phong lại hỏi:
- Theo trong bao lâu thì hỏi cưới?
- Đâu khoảng hơn một năm thì hỏi cưới. Mà hầu

như ngày nào anh ấy cũng sang nhà em bám theo chị
Xuân ấy!
Câu sau cùng là Lãm bịa ra để xem phản ứng của

Phong thế nào. Thấy Phong lộ vẻ ghen tuông, Lãm thích
thú cười thầm trong bụng, nghĩ: "Lòng vả cũng như lòng
sung, một trăm con lợn cùng chung tấm lòng". Thích
nhau nhưng đụng vào thì cứ "Em chả... em chả..."
Phong nhắc lại lời Lãm như vô thức lộ vẻ bực

tức:
- Mỗi ngày đều sang nhà em để chơi với Xuân à?

Những cả năm như vậy?
Lãm nhẹ nhàng chỉnh lại:
- Hơn một năm như vậy, anh ạ! Anh ấy sang phụ

giúp thầy u em đủ chuyện và giúp cả chị Xuân nữa. Mãi
rồi chị ấy mới bằng lòng đấy!
250
Ra chiều nghĩ ngợi, Lãm hỏi:
- Em có sự tò mò, sao anh đi lâu như vậy mà

không thư từ thăm hỏi chị ấy?
Phong lộ vẻ hối hận, thú nhận:
- Ừ, anh đúng là đoảng quá! Lỗi tại anh. Khi lên

đây, đời sống bận rộn quá, anh và Nhã phải cố gắng để
hòa nhập càng sớm càng tốt, lại còn lo chuyện học hành
nên quên bẵng chuyện thư từ. Nhưng... không phải vì
chuyện ấy mà anh biện hộ cho việc mình quên thư từ về
quê nhà. Đến thầy mợ anh còn không gửi thư nữa là!
Phong thở dài lẩm bẩm:
- Anh thật không phải!
Không biết câu ấy Phong muốn ám chỉ cậu

không phải với ai. Nhưng nghe cách nói của Phong, Lãm
biết cậu ấy đang rất hối hận đã bỏ quên chị em cậu trong
từng ấy năm trời. Lãm an ủi:
- Thôi, chuyện cũ rồi, anh buồn làm gì. Bây giờ,

anh quyết định về quê nhà cũng là quyết định hay.
251
Phong gật đầu không nói gì. Một lúc sau, Phong
nhìn Lãm ngập ngừng hỏi:
- Anh muốn hỏi em điều này...
Lãm gật đầu chờ đợi. Phong khựng lại vài giây
rồi tiếp:
- Anh thật sự có cảm tình với Xuân. Nếu sau này

anh muốn cưới Xuân có được không? Em nghĩ cô ấy có
bằng lòng không?
Lãm không chờ câu hỏi này nhưng câu hỏi không
làm cậu bất ngờ vì cậu đã biết lòng của Phong và Xuân
đối với nhau. Tuy vậy, cậu vẫn làm bộ ngần ngừ chưa trả
lời ngay như thể suy nghĩ lung lắm. Một lúc sau, Lãm
gật đầu:
- Em nghĩ chị Xuân sẽ bằng lòng!
Phong hơi chồm lên khi nghe câu trả lời, cậu vặn
lại:
- Thật không?
Lãm từ tốn đáp:
252
- Ấy là theo sự suy nghĩ của em, chị ấy sẽ bằng

lòng. Anh nên hỏi chị ấy cho chắn chắn. Em không trả
lời thay cho chị Xuân được. Nhưng... nhìn thái độ của
chị ấy thì em nghĩ anh sẽ được!
Nhìn bộ dạng Lãm, câu trả lời có vẻ chắc chắn

của cậu thiếu niên này, Phong thấy vui và tự tin hẳn. Cậu
gật đầu mạnh dạn:
- Ừm, anh tin em. Lần tới gặp Xuân anh sẽ lựa
lời hỏi chị ấy!
253
CHƯƠNG BẢY
"Cộc cộc...cộc cộc"
Tiếng gõ ngoài cổng làm Xuân đành phải dừng

cái cối xay gạo, ngẩng lên nhìn xem ai ngoài cửa. Cô hơi
lớn giọng:
- Ai đấy?
Tiếng người đàn bà ngoài cổng:
- Cô Xuân hở? Mở cửa cho tôi vào với.
"A, chị Mừng đây mà!" Xuân vội chùi hai tay
vướng đầy bột gạo vào váy, vừa trả lời:
- Chị Mừng à? Đợi em một chút!
254
Cô phủi tay cho sạch bột gạo rồi tất tả chạy ra

ngoài cổng. Cổng mở, Mừng đang ôm thằng bé trai độ
một tuổi đi vào. Vừa lách vào cổng, chị vừa nói:
- Ôi dào, sáng nay anh Bỏi đi ra đồng sớm lắm.

Tôi bế thằng Tuấn đi sang đây, nhờ bà Ngan trông chừng
nó để tôi làm việc nhà. Bà đâu rồi, cô Xuân?
Xuân thấy thằng Tuấn mũm mĩm thương quá, vội

đưa tay ra bảo:
- Chị đưa thằng Tuấn cho em bế một chút. Trông

cu Tuấn thấy thương quá!
Chuyện đặt tên thằng cu Tuấn nghe Mừng kể ai

cũng buồn cười. Lúc sinh thằng bé ra, hai vợ chồng Bỏi
lúng túng chưa nghĩ ra cái tên nào nghe được. Sực nghĩ,
thằng bé sinh vào năm Tuất 1946, Bỏi bèn phán luôn:
- Thôi, cứ đặt nó tên Tuất luôn cho tiện!
Mừng không mấy bằng lòng cái tên của thằng bé

vì nó nghe xấu quá. Chị muốn đặt cho con cái tên nghe
sang sang một tý. Chị nói với Bỏi đặt tên khác nhưng
anh gạt phăng:
255
- Sao cô cứ bày vẽ thế! Tên là để gọi chứ có gì

mà phải xấu đẹp? Tên Tuất tôi thấy hay chứ có dở đâu
mà phải đổi? Cô lại theo thói thị thành chê ỏng chê eo.
Mừng thấy chồng bực bội bèn nhỏ giọng:
- Không phải thầy ạ! Ý em là muốn đặt cái tên

cho nó ý nghĩa để sau này gọi cũng được. Ông bà thường
bảo: "Nhìn mặt đặt tên". Thầy xem con giai mình mặt
mũi xinh xắn thế này gọi tên Tuất. Thấy thương nó, thầy
ơi!
Bỏi nghe vợ ngọt ngào giải thích nghe cũng bùi

tai, bèn hỏi lại:
- Vậy ý u đặt tên nó là gì?
Thấy chồng nhượng bộ, Mừng vội đề nghị:
- Đặt tên nó là Điền đi thầy! Điền nghĩa là đất.

Hy vọng sau này nó sẽ giàu có nhiều đất đai như nhà bà
tuần Cả.
Nghe tên Điền thấy cũng hay hay, Bỏi có vẻ chấp

nhận. Hai vợ chồng quyết định làm bữa cỗ đặt tên cúng
cơm cho thằng bé vào ngày hôm sau. Bỏi đi vào làng
mãi đến gần chiều, hớt hơ hớt hải chạy xộc vào nhà lúc
256
Mừng đang vạch vú cho con bú. Anh thở hổn hển bảo
với vợ:
- Không được, bỏ ngay tên Điền, phạm húy cụ

bốn đời nhà tôi. Tôi mới biết cụ tổ bốn đời nhà tôi tên
Điền. Thôi cứ tên Tuất mà giữ đừng có điền trạch gì nữa,
chỉ tổ rắc rối!
Mừng xị mặt nghe chồng phán. Vừa cho thằng bé

bú, chị cố nặn ra cái tên nghe cho được để thuyết phục
chồng. Mãi rồi chị cũng nghĩ ra được, lại bảo:
- Thôi thế này, em đặt tên nó là Tuấn nhé! Thay

vì Tuất mình gọi là Tuấn. Nghe hay lại có ý nghĩa. Tuấn
là tuấn tú, là đẹp giai, thầy ạ!
Chị nói xong ỏn ẻn nhìn chồng cười nụ. Bỏi nghe

vậy không nói câu nào, anh lại quay ngoắt ra đường. Đến
khi nhá nhem tối, anh mới lững thững về nhà. Chị Mừng
thấy chồng về bèn dọn cơm lên chiếc chõng tre trong góc
nhà để hai vợ chồng cùng ăn. Ngồi yên vị trước mâm
cơm, Bỏi trịnh trọng bảo vợ:
- Tôi tìm hiểu rồi, tên Tuấn được, không trùng

với họ hàng nhà tôi. Thôi, ngày mai hai vợ chồng mình
257
làm bữa cỗ đặt tên cúng cơm cho thằng bé. Tôi mời bà
tuần và cô Xuân xuống đây chứng giám cho thằng bé
vậy!
Nghe chồng phán, Mừng như mở cờ trong bụng,

vội vâng lấy vâng để thật mau. Ngày hôm sau, chị lo
ngay bữa cỗ như lời chồng nói chỉ sợ anh lại nghĩ ra điều
gì rồi đổi ý.
***
Thấy chiếc cối xay bột và bột gạo vương vãi trên
sân, Mừng hỏi Xuân:
- Cô đang làm gì? Xay bột để làm gì vậy?
Xuân quay nhìn cối xay và rá gạo vừa mới xay

chưa đầy một phần ba, bảo:
- Em định xay ít bột gạo ngâm để ngày mai tráng

bánh cuốn cho cả nhà ăn. Lâu rồi, em thèm bánh cuốn
mà dạo này em có ra chợ huyện đâu. Đến cả hai tuần rồi
không đi ra đấy! Nghĩ đến bánh cuốn bà Nhung em lại
thèm.
- Ừ phải đấy! Cô nhắc đến bánh cuốn tôi thèm

theo cô. Cô tráng bánh vừa hay lại vừa khéo. Thôi, cô cứ
258
bế thằng Tuấn, để tôi xay nốt chỗ gạo này rồi ngâm.
Ngày mai cô đổ bánh cho cả nhà ăn là nhất!
Xuân cười:
- Xong việc chị đi hộ em sang bà Lượng mua vài

lạng thịt lợn về để em làm nhân bánh cuốn nhá. Mấy thứ
khác nhà có đủ rồi, không cần mua. Khi nào chị xong
cho em biết, em đưa tiền chị mua hộ em.
Mừng gật đầu, xắn tay áo lên bắt đầu xay bột.
Xuân bế thằng Tuấn đi vào nhà. Vừa đi cô vừa nựng
chiếc má phúng phính của thằng bé. Tuấn đang ở tuổi
mọc răng, miệng cu cậu lúc nào cũng có nước bọt nhả ra
ướt cả phần ngực áo của thằng bé. Xuân vào nhà tìm lấy
cái khăn vải sạch để lau miệng và phần áo ướt đẫm nước
dãi của cu cậu. Đi qua gian nhà ngang, Xuân thấy Thuần
và Gấm đang ngồi chơi với nhau. Đúng ra, Thuần đang
ngồi đan áo, Gấm ngồi gần bên đang vẽ vời gì trên giấy.
Xuân ghé vào chỗ hai chị em ngồi. Vừa thấy Xuân bế cu
Tuấn vào, Thuần reo lên:
- A, cu Tuấn đây này! Chị Xuân cho em bế nó

một tí!
259
Thuần bỏ hai que đan xuống tấm phản, chạy ùa

lại chị. Xuân trao cu Tuấn cho Thuần, dặn dò:
- Lấy khăn lau nước dãi cho nó đi! Nó chảy dãi

ướt cả áo rồi này. Lau cho khô áo của nó luôn.
Thuần gật đầu, bế thằng bé ra nhà sau. Xuân thấy

Gấm đang ngồi vẽ hí hoáy gì đó. Cô ngồi thụp xuống
bên cạnh em, hỏi:
- Gấm vẽ gì đấy?
Bé Gấm đã bốn tuổi, khua khua chiếc bút chì,

ngọng nghịu nói với chị:
- Em vẽ cái cây.
Xuân phì cười khi nhìn cái cây của Gấm, trông
giống cây nấm hơn là cái cây. Cô vuốt chiếc má phúng
phính của Gấm, hỏi lại:
- Gấm chỉ vẽ cây thôi hả? Có vẽ nhà không? Nhà

to giống nhà mình ấy?
Gấm vừa vẽ vừa gật đầu. Xuân ngồi im xem em

vẽ một lúc, khi thấy Thuần đi vào, Xuân đứng dậy nói
với em:
260
- Chị có việc phải ra đình làng một lúc. Đám Hội

Phụ nữ có họp ở ngoài đình nên chị phải đi. U có hỏi chị
thì mày nói cho u biết chị ở đâu. Chị chạy ù độ một giờ
thì về. Em ở nhà trông em và cu Tuấn hộ chị. Chị Mừng
đang xay gạo ngoài sân. Cần gì thì cho chị ấy biết. Nhớ
chưa?
Thuần gật đầu. Xuân đứng dậy đi ra ngoài sân.

Băng qua chỗ chị Mừng, cô nói ngay:
- Chị Mừng, cu Tuấn đang ở với cái Thuần và

Gấm trong nhà. Em đi ra ngoài đình độ một giờ sẽ về.
Có cuộc họp Hội Phụ nữ ngoài đó. Em đi ra họp rồi sẽ về
ngay.
Nói rồi, không đợi Mừng trả lời, cô đi thẳng ra

cổng hướng về phía đình làng.
Từ sau tháng 8 năm 1945, Việt Minh ra mặt hoạt

động công khai, những vùng nông thôn hầu như tràn
ngập lực lượng Việt Minh. Vả chăng, nghe đâu Việt
Minh được sự ủng hộ của Chính phủ Hoa Kỳ trong thời
kháng chiến chống Nhật, được họ trang bị vũ khí, tài trợ
tiền bạc nên Việt Minh lớn mạnh rất nhanh. Dĩ nhiên
261
Chính phủ Pháp và Chính phủ Bảo Hộ không bằng lòng

về việc này nhưng không làm gì hơn được. Nước Pháp
sau Thế chiến thứ hai đã kiệt quệ về mặt kinh tế, rất
muốn bóc lột các nước thuộc địa trong đó có vùng Đông
Dương nhưng có vẻ Hoa Kỳ không đồng ý chuyện duy
trì các thuộc địa. Hoa Kỳ sau Thế chiến thứ hai nổi lên
như một thế lực siêu cường mới, yêu cầu các nước dù
thắng hay thua phải thiết lập một trật tự mới trên toàn thế
giới, muốn các thuộc địa phải được trả lại độc lập. Pháp,
Anh, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha... những quốc gia có
nhiều thuộc địa trên khắp thế giới lần lượt phải trả độc
lập cho các quốc gia nhược tiểu: Indonesia được trả độc
lập năm 1945, Phi Luật Tân 1946, đến Ấn độ tháng 8
năm 1947. Trong lúc Chính phủ Pháp còn đang cay cú
với những đòi hỏi của Chính phủ Hoa Kỳ về việc trả tự
do cho bán đảo Đông Dương, lực lượng Việt Minh đã
khôn khéo, chủ động kêu gọi phá kho thóc Nhật cứu đói
trên toàn quốc, tự nhận là lực lượng duy nhất dại diện
cho nhân dân Việt Nam đứng lên đồng hành chống lại
Phát xít Nhật và Thực dân Pháp. Những đòn phép chính
trị của Việt Minh đã khiến cho uy tín của họ gia tăng
không ngừng trên khắp các vùng đất nước. Đa phần các
262
vùng nông thôn miền Bắc đều nằm trong tay Việt Minh.
Tuy chưa chính thức hoạt động công khai nhưng họ là
lực lượng chính trị và quân đội duy nhất dám đối đầu với
Thực dân Pháp lúc ấy. Sự lớn mạnh về uy tín của Việt
Minh trong dân chúng là điều hiển nhiên không thể phủ
nhận.
Làng Gia Thượng cũng như bao nhiêu làng xã

trong thị xã Bắc Ninh cũng bị ảnh hưởng bởi hoạt động
của Việt Minh. Những ông lý trưởng, cai tuần, hương
chức hội tề buổi sáng vẫn phục vụ dưới quyền Chính phủ
Bảo hộ như bình thường. Khi về đêm, các cán bộ Việt
Minh xuất hiện thay thế vị trí của họ. Những ông hương,
ông lý chỉ biết nhắm mắt làm ngơ không dám cãi nửa lời
với cán bộ. Ở những vùng trên đe dưới búa như thế này
chẳng ai quan tâm đến mạng sống của họ, ngậm miệng
làm theo lời cán bộ để cứu mạng mình lẫn gia đình là
hay nhất. Trước đây, đã có mấy người ở những làng bên
cạnh muốn lập công với Chính phủ, tố cáo những cán bộ
Việt Minh hoạt động bí mật trong làng. Chỉ một hai ngày
sau, cả nhà họ bị giết chết không chừa lấy một con chó,
con mèo. Quan huyện đưa lính, đưa người xuống điều
263
tra, bao vây cả làng. Họ đào xới khắp mọi nơi tung toé
trong làng mà chẳng tìm thấy một mảy may chứng cứ.
"Để lâu cứt trâu hoá bùn", vài tuần sau đám lính Lê
dương rút đi sau khi ăn uống quậy phá khắp làng. Sau
vài lần người dân tỏ thiện chí muốn giúp đỡ Chính phủ
bị đối xử như vậy, họ đành im lặng, ngậm miệng để yên
thân, không muốn tâng công6 với nhà công quyền nữa.
***
Hội Phụ nữ Cứu Quốc, gọi tắt là Hội Phụ nữ

được Xuyến vốn là tá điền lâu năm trong làng phụ trách,
giữ chức Chủ tịch Hội. Chị ta năm nay đã ngoài ba mươi
lăm, có ba đứa con. Chồng chị Xuyến bị bắt đi phu ở
Lạng Sơn hồi 1940 và bị mất tích. Người ta đồn chồng
chị bị người dân tộc giết vì ăn cắp một con gà về để
nhắm rượu với bạn bè. Ấy là tiếng đồn chẳng biết có
đúng không nhưng tới tai chị trở thành chồng chị bị
chính quyền thực dân đày đoạ đến chết. Chị căm hận chế
độ thực dân kinh khủng, đi đến đâu hễ nói tới người
Pháp là mắt chị long lên sòng sọc. Có điều không ai biết
6
Nịnh nọt hoặc tỏ ra bộ tích cực để lấy công.
264
chị hoạt động Cách mạng khi nào. Một tối chị đến nhà
bà tuần Cả (người làng vẫn quen miệng gọi bà tuần Cả
dù ông tuần đã mất, chức trương tuần đã có người khác
thay thế) muốn thưa chuyện với bà. Bà ngạc nhiên khi
nghe tin chị tá điền này đòi gặp. Ngày trước, mỗi lần bà
gọi chị ta đến nhà thuê đập lúa, giã gạo, chị ta mừng húm
vì có tiền mua thức ăn cho đám con nheo nhóc. Biết tình
cảnh của chị Xuyến khó khăn, chồng chết, một nách ba
con, bà tuần thường hay bảo Mừng gọi thuê chị ta nếu
quá nhiều công việc. Hồi ấy, Xuyến sợ bà tuần một
phép. Mỗi khi gặp bà, chị chỉ cúi đầu thưa mà không
dám ngẩng lên nhìn bà. Ấy mà giờ đây chị đòi gặp bà
nói chuyện. Dẫu khá bực bội, bà tuần vẫn mời chị vào
gặp vì tò mò không hiểu chị ta muốn gì ở bà. Thấy dáng
chị ta từ ngoài sân đi vào thẳng lưng không lộ vẻ khúm
núm như trước, bà tuần lại càng ngạc nhiên hơn. Từ bậc
tam cấp, Xuyến nhìn thấy bà tuần ngồi trước bàn chờ
đợi. Chị không nói năng gì, bước lên bậc tam cấp đi
thẳng vào nhà. Đứng trước bà tuần, chị dõng dạc:
- Chào bà Cả.
265
Bà tuần nhận thấy chị không gọi bà là "bà tuần

Cả" như mọi khi mà chỉ gọi tên tục của bà. Linh tính
nhận ra sự thay đổi nào đó từ chị ta, bà kiên nhẫn, từ tốn
hỏi:
- Ừ, cái Xuyến hả? Có chuyện gì mà đêm hôm

chị đòi gặp tôi?
Xuyến không vội trả lời, chị ta đến chiếc ghế đối
diện bà tuần, ngồi xuống không đợi bà mời. Bà tuần lại
ngạc nhiên lần nữa. Bà thầm nghĩ: "Con này láo thật! Nó
vào nhà bà mà chẳng phép tắc gì cả! Nó nghĩ nó là ai?
Bà thì bà tuốt xương nó!" Nghĩ thế nhưng bà vẫn ngồi
im nhìn Xuyến. Chị ta ngồi xuống đối diện với bà, mỉm
cười xin phép với một giọng giả vờ lễ phép, nghe rất
chướng tai:
- Thưa bà, bà cho tôi xin một cốc nước chứ ạ?

Câu chuyện tối hôm nay khá dài, tôi xin bà một cốc nước
thấm giọng thì mới nói được!
"Giời ơi, có tức lộn máu lên đầu không?" Bà tuần

Cả sôi máu với lối nói chuyện hỗn hào chưa bao giờ bà
nghe được từ Xuyến. Bà rủa thầm trong lòng: "Tao nghe
266
xong chuyện mày, tao bảo con Mừng nó đuổi thẳng mày
ra khỏi cổng, đồ súc sinh!" Bà hơi lớn giọng ra lệnh:
- Mừng, rót nước cho nó đi!
Bà mềm mỏng giọng mỉa mai hỏi Xuyến:
- Nào, có chuyện gì chị cứ bảo, tôi nghe!
Bà xốn mắt thấy vẻ mặt câng câng của Xuyến.

Bà thầm nghĩ: "Con này dựa thần dựa thế của ai mà nó
phách lối thế nhỉ? Có đời nào nó ăn nói với mình như
vậy bao giờ? Bình thường ăn nói như thế tao vả cho
văng hai con mắt chứ chả chơi!"
Xuyến cười khẩy khi bà vừa dứt lời. Chị ta chưa

vội nói, cầm lấy tách nước chè đưa trước mặt bà giả
giọng lễ phép:
- Xin phép bà!
Chị ta lờ cái nhìn nảy lửa của bà tuần, đưa tách

trà uống một ngụm lớn. Đặt tách trà xuống bàn, Xuyến
chép chép miệng khen: "Chè bà Cả ngon quá!". Bà tuần
vẫn kiên nhẫn không nói nửa lời. Thâm tâm bà đoán
Xuyến đến nhà bà để yêu sách hay khiêu khích điều gì
đây chứ chẳng phải nhờ vả gì. Ai cũng biết chị ta tham
267
gia Cách mạng chỉ chừng vài tháng nay nhưng chẳng ai
dám tố quan vì sợ trả thù. Vùng nông thôn bây giờ sáng
là vùng hội tề, tối là vùng Cộng sản. Cái cảnh "vầng
trăng ai chẻ làm đôi" này làm dân sống như cá trong ao,
không biết bị bắt khi nào. Xuyến nhìn bà tuần, hắng
giọng bắt đầu ra vẻ trịnh trọng:
- Tôi thay mặt Ủy ban Cách mạng đến nhà bà có

vài chuyện muốn thưa cùng bà, trước tiên là yêu cầu sự
giúp đỡ từ gia đình bà.
Dừng một chút cho ra vẻ nghiêm trọng, chị ta

tiếp:
- Trong làng mình chỉ có vài gia đình khá giả,

trong đó có gia đình bà. Lúc này, lực lượng Cách mạng
đang bị Pháp bao vây nên lương thực có chút khan hiếm.
Cách mạng chỉ mong bà đóng góp ba chục giạ lúa cho
một mùa gặt. Bà có làm được không?
Bà tuần Cả nghe nó nói mà sôi gan, chỉ muốn

đứng ngay dậy vả vào cái mặt câng câng của Xuyến mấy
cái cho hả giận. Nó nghĩ bà là ai? Mang tiếng địa chủ vì
vài chục mẫu ruộng nhưng mấy năm nay mùa màng thất
268
bát, chiến tranh liên miên có cày cấy gì được. Mỗi mùa
gặt vài trăm giạ lúa thì hết đóng thuế cho quan ta rồi đến
quan Tây gần sạch cả. Đến khi Nhật tràn vào, có bao
nhiêu lúa chúng phá sạch không cho trồng. Nhật đầu
hàng, Pháp về lại sưu cao thuế nặng. Giờ lại còn gồng
gánh thêm sưu thuế của Cách mạng nữa, nhà bà lấy gì ăn
đây? Bà nghĩ tới đây lại sôi máu. Bà quắc mắt nhìn
Xuyến:
- Chị Xuyến này, tôi biết chị là người của Cách

mạng. Chúng tôi phận con dân, chẳng dám chống lại
lệnh của chính quyền. Nhưng mấy năm nay, phần vì
chiến tranh, phần vì dịch bệnh, mùa màng thất thu liên
miên, tôi lấy đâu ra ba chục giạ lúa mà đóng cho Cách
mạng đây? Chị làm ơn nói lại với các ông trên Ủy ban
cứu xét cho cái sự khó khăn của gia đình tôi. Tôi bây giờ
mẹ góa con côi. Từ ngày ông nhà tôi mất, tôi phải xoay
đủ cách để nuôi mấy đứa con. Cực khổ vô ngần, chị
Xuyến ạ!
Xuyến ngồi yên không ngắt lời bà tuần. Đợi bà

dừng lại, chị ta mới dài giọng mỉa mai với vẻ ganh tị
không giấu giếm:
269
- Vâng, tôi biết bà rất cực nhọc để kiếm đủ tiền lo

cho hai cậu con của bà ăn học trên Hà Nội, các cô con
gái ăn no mặc đẹp cho bằng với con ông lý, ông hương...
Xuyến dừng một chút nhìn bà tuần xem phản ứng

của bà. Bà tuần ngồi im không đáp trả. Chị ta ngồi thẳng
lại, nhìn bà tuần cao giọng chuẩn bị một bài rao giảng:
- Từ khi ông tuần mất đi, bà cực nhọc trăm bề.

Điều ấy Cách mạng biết cả, vì vậy chúng tôi chỉ xin bà
ba chục giạ lúa mỗi kỳ chứ có dám đòi hỏi gì nhiều đâu.
Chính quyền Cách mạng luôn đi sâu sát và thông cảm
với nỗi khổ của nông dân mình. Bọn Thực dân bóc lột
dân mình từ bao năm nay tàn nhẫn vô độ. Chính quyền
Cách mạng ra đời là để giúp cho bà con ta lấy lại ruộng
đất từ tay bọn bóc lột. Bà cũng hiểu muốn thành công
phải có sự giúp sức của mọi người dân trong xã hội: Từ
người giàu đến người nghèo. Giàu góp của, nghèo góp
công. Bà đây tương đối có của ăn của để trong làng, con
cái còn nhỏ chưa đóng góp được sức người thì đóng góp
của. Làng này ai cũng biết gia đình cụ tổng Trà giàu có
thế nào. Vài ba chục giạ lúa có nhiều nhặn gì mà bà Cả
nỡ từ chối?
270
Bà tuần nghĩ thầm: "Con này miệng lưỡi ghê

gớm thật! Nó có Cách mạng chống lưng chẳng còn nể
nang người trên kẻ dưới." Bà hậm hực trả lời:
- Tôi không dám từ chối yêu cầu của Cách mạng,

tôi chỉ muốn trình bày cho chị rõ hoàn cảnh khó khăn
của tôi lúc này để chị thưa lại với Ủy ban châm chước
cho tôi. Giá như ông Cả còn sống tôi chẳng dám từ nan!
Xuyến bực bội vì sự ngoan cố của bà tuần, dài

giọng:
- Thì tôi cũng đã ra công giải thích cho bà hiểu

rồi còn gì! Hay bà muốn chống lại lệnh chính quyền
Cách mạng?
Nghe con mụ nạ dòng7 này giọng lưỡi thơn thớt

bà càng sôi máu. Lại còn giở giọng mỉa mai bà nữa
khiến bà tức nghẹn lên cần cổ. Nhất thời bà không nói
được gì. Ngay lúc ấy, Xuân xuất hiện từ cửa sau. Cô đi
ra vui vẻ chào Xuyến:
- Chào chị, chị mới đến chơi à?
7
(Thường dùng với nghĩa chê bai) Người đàn bà đã có con và đứng tuổi.
271
Nhìn thấy Xuân, Xuyến có vẻ dịu lại. Dẫu sao,

Xuân cũng dễ nói chuyện hơn cái đầu sạn của bà Cả.
- A, cái Xuân đây rồi! Ngồi xuống đây, chị có

chuyện muốn nói với em luôn!
Xuân ý tứ liếc nhanh bà tuần rồi ngồi xuống đối

diện với Xuyến chờ đợi. Xuyên liếc nhanh hai mẹ con bà
địa chủ trước mặt, nhìn bộ mặt căng thẳng của cả hai,
Xuyến thấy hả hê khôn tả. Không thể tưởng tượng được
có một ngày mẹ con địa chủ này lại e sợ chị ta như thế.
Nhớ ngày xưa khi Cách mạng chưa vùng lên, hai mẹ con
này có thèm hạ mắt xuống nhìn chị ta bằng nửa con mắt.
Nhất là con mẹ già thích ra điều ta đây thương người
nhưng kỳ thật chỉ làm bộ làm tịch, thuê người trả công rẻ
mạt, hành hạ bắt làm đầu tắt mặt tối, cho có bữa cơm
trưa mà hành làm đến tối mù tối mịt mới được về nhà.
Từ ngày đi theo Cách mạng, đám nhà giàu, khá giả trong
làng nhìn chị ta bằng một cặp mắt dè chừng, nể sợ.
Nhiều người đổi cách xưng hô không còn gọi Xuyến
xách mé kiểu như "con Xuyến hay cái Xuyến" như
trước. Có người còn gọi Xuyến là "chị cán bộ" hay "bà
cán bộ". Được gọi một cách nể trọng hơn, tự nhiên,
272
Xuyến có cảm giác con người chị ta được nâng lên vài
bậc, được đặt vào một vị trí quan trọng trong mắt người
làng. Không nói ra nhưng Xuyến sung sướng và hãnh
diện vì sự thay vị đổi ngôi của mình. Giờ đây nhìn hai
mẹ con địa chủ kia ngồi trước mặt với vẻ căng thẳng, nể
sợ thì còn gì sung sướng bằng!
Xuyến nhẹ nhàng nói với Xuân:
- Xuân này, Hội Phụ nữ Cứu Quốc vừa được

thành lập chưa được bao lâu. Lúc này rất cần người hỗ
trợ. Chị thấy em là người có ăn có học trong làng, có chữ
nghĩa đàng hoàng. Em vào Hội giúp chị một tay nhé! Gái
làng mình còn ngại ngùng chưa ai dám ghi tên gia nhập
Hội. Có em tham gia một tay chị tin làng mình sẽ có Hội
Phụ nữ mạnh nhất huyện đấy! Những cô gái cùng lứa với
em rất nhiều mà không cô nào dám vào vì còn e ngại.
Em vào giúp chị đi!
Xuân lẳng lặng nghe, chưa vội trả lời. Cô nghe

tiếng Hội Phụ nữ Cứu Quốc nhưng không hiểu thực chất
Hội này làm chuyện gì, cứu quốc như thế nào. Xuyến
thấy Xuân có vẻ ngập ngừng, chị ta bèn dụ dỗ thêm:
273
- Em tham gia vào Hội có lợi cho gia đình lắm! Ít

ra chính quyền Cách mạng biết được tấm lòng thành của
em và gia đình có công đóng góp, họ sẽ ghi công. Sau
này đánh đuổi được Thực dân ra khỏi đất nước, gia đình
ta không sợ Đảng và Cách mạng quên công ơn. Chứ bây
giờ nếu em không làm gì, không góp công cũng chẳng
chịu góp của cho phong trào yêu nước chống Thực dân
xâm lược, nhỡ có chuyện gì chị cũng không biết làm thế
nào để đỡ được cho gia đình ta. Chị nói vậy chắc em
hiểu ý.
Bà tuần và Xuân đều ngầm hiểu đây là một lời đe

dọa ẩn ý của Xuyến. Xuân không vội trả lời ngay với
Xuyến. Cô suy nghĩ lời Xuyến nói cũng không phải là
không có lý. Trong cảnh loạn lạc trên đe dưới búa như
thế này việc gia nhập vào một tổ chức Cách mạng để bảo
đảm cho gia đình an toàn cũng là một giải pháp không
tồi. Xuân liếc nhìn mẹ, bà tuần làm ngơ quay mặt đi
không trả lời. Xuân muốn thử cách giải quyết của
Xuyến, cô bèn nói:
274
- Chị Xuyến à, em chưa biết sinh hoạt của Hội

Phụ nữ như thế nào, mục đích ra sao. Chị có thể giải
thích cho em biết được không?
Xuyến nghe Xuân đáp thì đoán chắc trong bụng

sáu phần mười là Xuân sẽ tham gia phong trào. Xuân đòi
chị ta giải thích về phương châm của Hội làm chị ta hơi
lúng túng. Một chữ bẻ đôi không biết, chị ta làm sao có
đủ trình độ để giải thích này nọ. Không khéo giải thích
lung tung thì "lợn lành hóa lợn què" thế nào cũng bị mấy
anh trên thành bực mình, cảnh cáo thì khốn. Nghĩ vậy,
chị ta đon đả nói ngay:
- Thú thật với cô, tôi biết mục tiêu, chính sách
của Hội nhưng tôi nói ra chắc không hay. Ngày kia, có
một cuộc họp của Hội được tổ chức ngoài đình làng ta.
Cô tham gia nhé! Ở đó có một vài cán bộ từ thị xã về sẽ
giải thích cho chúng ta biết rõ hơn về mục đích của Hội.
Lúc ấy, cô tha hồ hỏi. Cứ thắc mắc gì hỏi tất! Cô hỏi cả
trăm câu cũng được! Tôi bảo đảm đấy! Cô đi không? Tôi
sẽ qua rủ cô đi chung cho vui. Chị em mình vừa đi vừa
trao đổi sẽ vỡ ra nhiều điều hay đấy!
275
Xuân còn ngần ngừ chưa quyết. Cô ngại bà Cả sẽ

nổi giận về hành động của cô nhưng nghĩ kỹ cô thấy
không có cách giải quyết nào khác là phải tham gia
phong trào Cách mạng dù ít hay nhiều nếu muốn tránh
cảnh đe búa hai bên. Cả huyện Gia Bình bây giờ ngập
tràn Việt Minh có tránh cũng không được. Xuân lại liếc
nhìn mẹ một lần nữa như hỏi ý. Bà tuần không dám ngăn
cản con gái vì con cán bộ kia đang nhìn bà lom lom.
Xuyến lên tiếng giục giã:
- Cô Xuân, cô đi với tôi tham gia vào ngày kia

nhá?
Cực chẳng đã, Xuân đành gật đầu. Khuôn mặt

Xuyến hớn hở như vừa lập được một công trạng lớn cho
Cách mạng. Chị ta vội đứng phắt dậy như không để cho
Xuân có thêm thời gian suy nghĩ để từ chối:
- Ôi vậy là tốt rồi! Cứ thế nhé! Ngày kia tôi đến

đây đi cùng với cô cho vui!
Chị ta quay sang bà tuần Cả chào không quên

nhắn nhủ:
276
- Thôi chào bà Cả, tôi về đây! Bà Cả nhớ thực

hành nghĩa vụ công dân của mình như lời tôi nói nhé. Ba
chục giạ lúa cho việc giành lại độc lập đất nước là quá rẻ
đấy bà ạ!
Nói xong, chị ta quay ra cửa đi thẳng, chẳng đoái

hoài đến vẻ mặt tức giận của bà Cả. Bà giận đến tím mặt,
đợi bóng Xuyến khuất hẳn ngoài hàng hiên, bà buông
một câu chửi đổng:
- Tiên sư cha con Cách mạng thổ tả! Chưa gì nó

đã đòi cướp của, cướp con bà!
Xuân quay nhìn mẹ, năn nỉ:
- U ơi, thôi đừng chửi mắng nữa. Không khéo chị

ấy nghe được thì nhà mình lại khốn!
Bà tuần quay lại vặc Xuân:
- Còn mày, ai khiến mày ra đây múa máy? Lại

còn nhận lời vào Hội với con mụ đó? Mày muốn đi theo
Cộng sản hay sao? Thầy mày mất rồi chứ nếu ông còn
sống thì mày chết với ông ấy.
Xuân lắc đầu:
277
- U nghe con nói, con đứng trong nhà nghe hết

cả. U ạ, lúc này mình đang trong cảnh tranh giành giữa
Quốc gia và Việt Minh. Mà bây giờ, con thấy quan quân
có thèm đoái hoài gì đến vùng thôn quê như quê mình
đâu. Việt Minh họ tràn lan khắp nơi, ngang nhiên chẳng
còn sợ hãi gì Chính quyền Bảo hộ nữa. U nghĩ xem,
không theo họ, họ làm khó dễ mình. Có ai thèm bảo vệ
mình đâu?
Ngưng lấy hơi thở một chút, Xuân lại nói:
- Mình mà không tham gia Cách mạng, họ lại kéo

về làm khó dễ nhà mình cũng khó sống. Bà Xuyến này
đã theo nói chuyện với con vài lần về việc tham gia Hội
Phụ nữ Cứu Quốc, con đều từ chối. Con biết chị ta rất
bực mình vì con cứng đầu. Hôm nay, mụ ấy đến đây
công khai đe dọa như vậy, u nghĩ họ sẽ để yên cho nhà
mình làm ăn sao? Ở nhà bây giờ con là lớn nhất phải suy
tính sao cho hợp lẽ thì mới sống nổi trong cảnh tranh tối
tranh sáng này chứ u!
278
Bà tuần dấm dẳng:
- Mày có chắc đi với chúng thì chúng sẽ tha cho

nhà mình không hả con? Con không thấy con Xuyến nó
nói xa nói gần về việc họ cho mình là "bóc lột nông dân"
à? Tao chỉ sợ mày đi theo nó, nó bắt mày đi luôn thì tao
mất con! Con ơi, thôi đừng dính dáng với cái đám này,
nghe u đi con ạ! Lúc này, u cần mày ở nhà giúp u lo cho
các em. Mày đi theo cái đám này có ngày Tây nó bắt tao
biết lạy ở cửa nào để cứu con ra?
Xuân nhìn mẹ vừa thương vừa tội nghiệp. Từ

ngày ông tuần mất, bà tuần gầy xọp hẳn. Khuôn mặt bà
đăm chiêu, thêm nhiều vết nhăn trên trán vì lo lắng. Bà
chỉ mới bốn mươi ba mà nhìn như năm mươi ba tuổi.
Xuân nhìn thấy những nếp nhăn trên khóe mắt bà, vết
trũng sâu kéo dài hai bên khóe miệng, đôi mắt lúc nào
cũng căng thẳng âu lo, đôi lúc lộ vẻ u sầu tuyệt vọng. Có
những lúc tình cờ Xuân bắt gặp mẹ đang ngồi đan giỏ,
bất thần ngừng lại. Bà hướng đôi mắt xa xăm vào một
chỗ vô định với ánh mắt đượm buồn. Bà ngồi đó, dáng
người nhỏ thó bên cạnh những sợi tre vót mỏng, Xuân có
cảm tưởng cả thế giới đang muốn đè nghiến trên đôi vai
279
gầy guộc bé nhỏ của bà. Ông tuần mất đi đột ngột, để lại
một tài sản khá lớn để một mình bà xoay sở với đàn con
năm đứa và người cha chồng tuổi vào thất thập cổ lai hy.
Lại còn cảnh trên đe dưới búa như làng cô đang phải
chịu đựng khiến bà còn căng thẳng bảo vệ các con để
chúng được an toàn. Nhìn bà quay cuồng với công việc
đồng án lẫn việc nhà xoay như chong chóng, lắm lúc
không có thời giờ để thở, Xuân thương mẹ đứt ruột. Có
một lần tình cờ nhìn thấy bà tuần ngồi khóc trong phòng,
Xuân chạy vào ôm lấy bà an ủi. Xuân hiểu nỗi mệt nhọc,
sự tuyệt vọng của mẹ khi phải một mình chèo chống con
thuyền gia đình qua cơn bão lớn. Cô hứa với bà rằng cô
sẽ ở bên cạnh giúp bà lo cho các em. Lời hứa của đứa
con gái lớn làm bà tuần xúc động. Ít ra, cô đã cho bà
thêm sức lực để chèo chống. Ngày chôn Hữu, cô đã
nguyện thôi không nghĩ chuyện chồng con nữa để ở vậy
giúp mẹ lo cho các em. Vả lại mang tiếng một đời
chồng, cô thấy việc tìm một tấm chồng nữa ở làng là
điều không tưởng, chưa kể tiếng sát chồng đồn xa. Với
nếp nghĩ như vậy, Xuân chấp nhận số phận mình, sống
lặng lẽ một cuộc đời đơn độc.
280
Xuân nhìn mẹ cười:
- U ơi, u lo xa quá rồi! Chưa gì mà u đã nghĩ đến

chuyện con bị Tây bắt. Con đã làm gì mà sợ bị bắt. Chưa
kể từ hồi Việt Minh chiếm làng mình đến giờ có thằng
Tây nào về làng mà u hãi? Chưa biết Tây có bắt con
không chứ không tham gia Việt Minh có khi con bị Việt
Minh bắt không chừng!
Nghe con gái nói như vậy, bà tuần cứng họng

không nói gì được! Một hồi lâu bà bảo con gái:
- Con vào bàn với ông nội xem ông nói gì nhá!
Xuân gật đầu:
- Hẳn thế, u ạ! Con phải hỏi ý ông nội chứ! Ông

là người nhìn xa trông rộng nhất mà con phục đấy!
- Ừ, mày hỏi ông đi rồi cho u hay. Thầy con mất

bây giờ u chẳng biết hỏi ai ngoài ông nội.
***
281
Hai ngày sau, Xuân lầm lũi ra đình làng. Ngoài

đình vắng vẻ không một bóng người giống như mọi khi
không có gì khác lạ. Xuân nhìn cửa đình đóng kín, "có lẽ
mọi người đã có mặt ở trong đình rồi!" Nghĩ vậy, Xuân
đi đến cửa đình, cánh cửa chỉ khép hờ. Cô ghé mắt qua
khe cửa, đã thấy bóng người lố nhố, chắc phải đến mười
mấy người. Xuân khẽ mở cửa bước vào. Vài cái đầu
quay lại nhìn, có tiếng vang lên: "Cái Xuân đến rồi kìa!"
Xuân nghe tiếng Xuyến gọi:
- Xuân vào đây mau. Cô là người cuối cùng đấy!

Thôi mình bắt đầu đi là vừa!
Giọng ra lệnh của Xuyến làm đám người lao xao,

tỏa ra xung quanh. Xuân đi nhanh vào giữa căn phòng
rộng lớn. Cô hơi khựng lại khi thấy Nhuận ngồi trên một
chiếc bàn gỗ nhỏ bên cạnh Xuyến đang đứng. Thoáng
nghĩ thầm: "Đây là cuộc họp phụ nữ sao thằng Nhuận lại
có mặt ở đây?" khiến Xuân hơi cau mày. Cô im lìm đi
đến ngồi xuống bên cạnh chị Hiên. Xuyến im lặng đợi
cho mọi tiếng ồn ào, lao xao lắng xuống. Chị ta đảo mắt
nhìn quanh với vẻ hài lòng tự mãn. Đợi cho mọi con mắt
282
hướng về Xuyến chờ đợi, chị ta mới hắng giọng, bắt đầu
nói:
- Hôm nay, tôi mời các chị đến đây có một vài
việc cần phổ biến đến các chị để thông hiểu tình hình
mới đang diễn ra có phần phức tạp. Tình hình chính trị
ngày càng có nhiều diễn biến khó lường. Thực dân Pháp
vẫn nhất quyết không chịu trả độc lập cho đất nước ta.
Chúng ta có thể sẽ phải đối đầu với sự ngoan cố của bọn
Thực dân. Cụ Hồ đã ra lời kêu gọi "Toàn dân kháng
chiến" gửi đến mọi người dân để nói rõ tình hình thực tế
chúng ta sẽ phải đương đầu trong những ngày sắp tới...
Xuân ngồi bó gối im lặng nghe những lời Xuyến

nói như gió thoảng qua tai. Xuân lơ đãng nhìn chung
quanh thấy mọi người say sưa nuốt từng lời nói của
Xuyến. Khuôn mặt của những người phụ nữ cả đời chân
lấm tay bùn, một chữ bẻ đôi không biết, bỗng chốc được
nâng lên như một thành phần ưu tú của Tổ quốc, được
quyền hiểu biết và tham gia chính trường trong các buổi
họp như thế này. Họ bỗng dưng thấy thích thú, hứng
khởi vì tầm quan trọng của mình được nâng lên nhiều
bậc, từ con sâu cái kiến trở nên người có "tầm quyết định
283
quốc gia". Có những bà cả đời chưa bao giờ đi xa khỏi

chợ huyện mà đôi khi được các anh cán bộ ở tuyến trên
xuống họp hành, vỗ về họ, cho họ nghe chuyện bên trời
Tây, bên kia đại dương, nơi mà họ có ngủ mơ cũng
không biết được nó trông như thế nào. Được đưa lên một
tầm cao mới thử hỏi ai mà không tự hào, sung sướng!
Xuân biết thế, lúc đầu cô cũng thấy thinh thích cái
chuyện họp hành kiểu này, phổ biến tin tức trong nước
và thế giới. Nhưng mỗi khi cô mang chuyện họp hành về
kể cho bà tuần hay những người trong nhà nghe, dường
như chẳng mấy ai để ý đến chuyện chiến sự hay chính trị
xa xôi. Nhất là bà tuần, mỗi khi nghe cô nói, bà mỉa mai:
- Con này họp hành nhiều bây giờ nói chuyện

như bà "Chủ tịch Hội Phụ nữ Xuyến" nhỉ? Cứ hùng hồn
như sắp xắn váy lên đánh giặc không bằng!
Mỗi khi nghe mẹ mỉa mai như vậy là Xuân lại

xìu xuống. Mãi rồi cô thấy mấy cái chuyện họp hành này
chẳng còn hấp dẫn cô nữa. Một phần vì sợ người trong
nhà cười mình, một phần vì thấy nội dung họp hành
chẳng có gì mới, toàn những chuyện chống Thực dân,
cường hào ác bá trong các phủ, các huyện... nghe mãi
284
hóa nhàm. Buối họp hôm nay cũng thế, chẳng có gì mới.
Chuyện cụ Chủ tịch nước gửi thư cho toàn dân kêu gọi
kháng chiến ai cũng biết. Chuyện chống Pháp, đuổi Việt
gian lặp đi lặp lại mỗi cuộc họp nghe đến nhàm tai. Duy
có mỗi chuyện ai là Việt gian thì tùy từng anh cán bộ
tuyến trên xuống phổ biến. Có anh định nghĩa Việt gian
là những người làm việc cho Chính phủ Quốc gia, là tay
sai cho Thực dân Pháp. Có anh thì định nghĩa rộng hơn:
Không chỉ đám phủ, đám huyện mà phải tính cả đám
cường hào ác bá trong các làng xã theo Tây đàn áp bà
con nông dân. Có anh thì lại bảo đám địa chủ cũng có
thể kể là bọn Việt gian vì bóc lột bà con nông dân. Anh
khác thì rộng lượng hơn bảo rằng các địa chủ có người
này người khác nhưng nói chung Đảng và cụ Hồ vẫn
xem họ là những người yêu nước nếu họ có đóng góp
cho Cách mạng. Các định nghĩa cứ rối tinh, rối mù khiến
đám nông dân thấp cổ bé họng nhiều khi bối rối không
biết gán ai là Việt gian bán nước. Họ giống như đám lúa
ngoài đồng, gió thổi chiều nào, họ ngã rạp theo chiều đó.
Hôm nay, ông địa chủ nào đó bị chi bộ huyện lên án là
tay sai, họ ghét bỏ người đó. Hôm sau, cũng ông địa chủ
đó đóng đủ tô thuế cho Việt Minh, được tung hô là giai
285
cấp địa chủ yêu nước, họ lại ngả nón kính cẩn khi gặp
ngoài đường. Nói theo kiểu như Nhuận hay lên lớp giảng
dạy chính trị với cái giọng đầy mai mỉa: "Nông dân mình
đơn giản, chân chất đến cực kỳ! Ai bảo sao tào lao làm
vậy!"
Ý nghĩ của Xuân trôi về Phong. Cô bâng khuâng

tự hỏi: "Không biết anh ấy đang làm gì ở Hà Nội nhỉ?"
Phong đã rời quê trở lên Hà Nội cả tuần nay chưa thấy
về. Nghe Phong nói, anh phải về Hà Nội để lo một số
việc riêng trước khi quay về quê ở hẳn. Xuân ngạc nhiên
về quyết định Phong quay trở về làng. Bao nhiêu năm xa
ngôi làng này, cô nghĩ Phong chẳng còn tơ tưởng chuyện
quay về làng cũ. Làm sao có thể so sánh được ngôi làng
nghèo nàn, quê mùa này bằng đời sống hào nhoáng, rực
rỡ ở Hà Nội? Nơi đây có gì quyến rũ mà Phong từ bỏ đời
sống thành phố. Xuân ngỡ ngàng tự hỏi điều gì khiến
Phong quyết định trở về. Phong kể về quyết định của
mình và giải thích khá mơ hồ tại sao cậu quyết định quay
về, song không đủ sức thuyết phục cô. Cảm giác có điều
gì đó ẩn đằng sau quyết định này nhưng Xuân chưa tìm
ra được. Có một điều Xuân ngại thừa nhận với mọi
286
người và đôi khi ngay cả chính cô: Mỗi lần nghĩ đến
chuyện Phong trở lại quê nhà, Xuân cảm thấy một niềm
vui khó tả. Sự nhẹ nhàng, thân ái len vào lòng cô. Một
niềm vui nho nhỏ như đốm lửa nhưng ấm áp, thân quen
của ngày xưa trở về. Mỗi khi như thế, Xuân muốn ngồi
yên một mình để nhấm nháp, để hít thở với niềm vui ấy.
Sự ra đi đột ngột của Hữu đã khoan vào trái tim cô một
lỗ hổng không biết bao giờ mới liền thịt. Hữu đến trong
đời cô không lâu nhưng là sự xuất hiện để định đoạt
tương lai của cô. Xuân đã tin rằng số phận đã sắp xếp
đời cô gắn liền với người con trai ấy suốt quãng đời còn
lại của mình. Một gia đình với những đứa con sẽ là sự
kết nối không thể thay thế được giữa cô và Hữu. Xuân
đinh ninh sẽ là như vậy! Oái ăm, cuộc đời đôi khi bẻ
ngoặt bất ngờ đến ngỡ ngàng. Xuân không là ngoại lệ.
Dẫu chưa thật sự có với Hữu những tình cảm gái trai,
Xuân vẫn cảm nhận Hữu là một thanh niên dễ mến, nhiệt
thành, tử tế. Cho đến khi cô vừa tìm được một chút thân
mật gần gũi với người con trai này, số phận nghiệt ngã
lại giật anh ấy ra khỏi tay cô, quăng cô trở lại đời sống
cô đơn mông lung vô định. Xuân chới với như kẻ bị giật
phăng chiếc phao. Cô đang cố gắng xoay sở, quẫy đạp để
287
ra khỏi trạng thái đau khổ gặm nhấm thì Phong xuất hiện
với cái tin quay về quê cũ. Một niềm vui tràn ngập
nhưng Xuân chỉ dám để nó len lỏi vào tim cô từng chút,
từng chút. Đơn giản, vì cô sợ!
***
Đôi mắt Xuân vô tình gặp phải cặp mắt Nhuận

đang dán lên khuôn mặt cô khiến Xuân giật mình, vội
cụp mắt xuống, lòng thầm nghĩ: "Chết rồi, không biết nó
có biết mình đang nhìn quanh không?" Cô có cảm tưởng
Nhuận theo dõi cô từ nãy đến giờ mà cô vô tình không
để ý. Nhuận bây giờ là cán bộ chủ chốt trong chi bộ xã
Tiêu Xá bao gồm mấy làng: Hữu Xá, Đông Thượng,
Lãng Ngâm và Gia Thượng. Gã nắm quyền sinh sát
trong tay gần cả mấy trăm con người. Từ ngày gia nhập
Việt Minh đến giờ, Nhuận thôi đi rông, không còn nhậu
nhẹt làng trên xóm dưới. Gã trở nên nghiêm chỉnh, lạnh
lùng theo sát mọi sinh hoạt trong làng, xã. Cặp mắt ngày
nào lờ đờ vì rượu, sáng xỉn chiều say của gã giờ đây
sáng rực, soi mói khắp mọi nơi mà gã đi qua. Đang từ
một anh nông dân lười nhác, cổ cày vai bừa, nghiện
288
rượu, đánh bạc suốt ngày, ai nhìn cũng phải cau mày lắc
đầu ngán ngẩm. Cơn gió Cách mạng đi ngang qua, biến
gã trở thành một vị cán bộ nghiêm túc, tuân thủ chặt chẽ
các nguyên tắc Cách mạng, trở thành một cán bộ tiên
tiến điển hình của chi bộ xã. Mọi nhiệm vụ Cách mạng
giao phó gã đều triệt để tuân thủ làm đến nơi đến chốn.
Những người trong làng ngày xưa coi thường gã, bây giờ
đều kính cẩn giở nón "Chào cán bộ!" mỗi khi đi gặp gã
ngoài đường.
Xuân huớng mắt nhìn Xuyến đang đứng thao

thao bất tuyệt về chính sách, đường lối để né ánh mắt
Nhuận. Dù không nhìn gã, Xuân có cảm giác đôi mắt gã
vẫn không rời mình. Một mình Xuyến độc diễn phía trên
một lúc rồi chị ta nhìn quanh hỏi:
- Có ai thắc mắc về những điều tôi vừa nói

không? Ai không hiểu thì giơ tay lên hỏi, tôi sẽ trả lời.
Xuyến lập lại câu hỏi hai ba lần nhưng chẳng có

cánh tay nào đưa lên. Có lẽ, mọi người đều muốn ra về
vì buổi họp giữ họ lại hơn cả tiếng đồng hồ trong đình
không thể làm gì được. Ai cũng nóng lòng muốn ra về để
lo chuyện đồng áng, chuyện gia đình: Chồng ốm, con
289
đau, cha mẹ già... bao nhiêu chuyện xoay mòng mòng

trong đầu những người phụ nữ nông dân này hơn là
chuyện thăng thiên, thế giới ngoài kia. Thấy không ai có
câu hỏi gì, Xuyến đành tuyên bố giải tán buổi họp. Mọi
người lục tục phủi quần đứng dậy. Đâu đó Xuyến nghe
có tiếng thở ra khiến chị ta hơi chau mày, đảo mắt quanh
tìm kiếm xem ai thở ra một cách lộ liễu như vậy, chị ta
sẽ trị cái tội chống lại chính sách nhà nước. May sao, chị
ta chẳng tìm thấy được ai đáng nghi ngờ. Xuân lẫn vào
đám phụ nữ toan đi ra ngoài, bỗng tiếng Nhuận vang lên,
gọi giật ngược:
- Cô Xuân, cô nán lại đây một chút được không?
Nghe tiếng Nhuận gọi, Xuân đứng khựng lại,

nhắm mắt than thầm: "Trời ơi, có chuyện phiền phức
rồi!" Cô quay lại nhìn Nhuận và Xuyến gật đầu và đi đến
gần. Xuyến có vẻ ngạc nhiên khi nghe Nhuận gọi Xuân
nán lại. Chị ta nhìn Nhuận nhướng mày như muốn hỏi.
Nhuận lờ cái nhìn của Xuyến, gọi Xuân lại gần:
- Cô lại đây, tôi có chuyện muốn trao đổi với cô

một chút!
290
Xuân bặm môi, im lặng đi gần lại. Nhuận kéo

một chiếc ghế gỗ gần đó, chỉ vào bảo Xuân:
- Cô ngồi xuống đi, mình nói chuyện phiếm một

tý!
Nhìn vẻ mặt Xuân, gã đoán ít nhiều bèn lên tiếng

an ủi:
- Trông cô căng thẳng quá! Không có chuyện gì

quan trọng đâu, cô đừng sợ!
Xuân gật đầu, chống chế:
- Không, tôi có sợ gì đâu! Anh muốn hỏi tôi

chuyện gì?
Nhuận cười nửa miệng, gật đầu:
- Có chút chuyện muốn hỏi cô. Có phải thằng

Phong con ông lang Tạo mới về làng mình tuần trước
phải không?
Xuân ngạc nhiên không hiểu tại sao gã lại quan

tâm đến Phong. Mà tại sao gã lại hỏi cô về Phong? Tuy
vậy, Xuân vẫn gật đầu:
291
- Phải, anh Phong về tuần trước. Bây giờ, anh ấy

ra Hà Nội rồi!
Nhuận gật đầu hỏi tiếp:
- Thằng Phong nó rời làng đi lên Hà Nội đã sáu

bảy năm, bây giờ tự dưng nó về làng. Nó về chơi hay có
ý gì, cô có biết không?
Lúc này, Xuyến đã kéo ghế ngồi kế bên Nhuận

lắng nghe cuộc trò chuyện của hai người. Xuân bình tĩnh
lắc đầu:
- Tôi làm sao biết được anh ấy có ý gì! Tôi chỉ

biết anh ấy về đây thăm thầy u anh ấy rồi quay ra Hà
Nội. Tôi chỉ biết có thế!
Nhuận nheo mắt nhìn Xuân, tia mắt gã sắc lẻm

lướt qua khuôn mặt Xuân đầy sự nghi ngờ như kiểu cô
đang muốn giấu giếm điều gì. Gã nhếch mép cười:
- Có thật cô không biết điều gì từ nó không?
Xuân bắt đầu cáu, cô trả lời ngay:
- Tôi không có gì phải giấu anh cả. Nếu anh nghi

ngờ điều gì anh đi hỏi anh ấy chứ đừng hỏi tôi.
292
Nhuận hơi thay đổi sắc mặt khi thấy thái độ gay
gắt của Xuân. Gã im lặng một lúc rồi tiếp:
- Thôi được, chuyện ấy không khó khăn gì. Nếu

gặp Phong tôi sẽ hỏi thẳng nó. Nhưng này, cô biết ông
lang Tạo không ưa Việt Minh chứ, phải không?
Xuân khó chịu vì cảm thấy đây không phải là

cuộc nói chuyện phiếm mà là cuộc hỏi cung giữa cô và
Nhuận. Cô bực mình cách Nhuận buộc cô vào mối liên
hệ với nhà ông lang. Xuân cảm thấy cô chẳng có trách
nhiệm phải kể lể chuyện nhà ông lang cho bất cứ một ai,
nhất là Nhuận. Vả chăng, bao nhiêu năm nay cô không
qua nhà ông lang chơi từ khi các con ông mỗi người đi
mỗi nơi, cô lại chẳng bao giờ nói chuyện chính trị với
ông lang, làm sao cô có thể biết mọi chuyện về ông.
Nhưng chính thái độ nghi ngờ và khiêu khích của Nhuận
khiến trong cô nổi lên sự chống đối mãnh liệt. Không
kìm được sự bực tức, Xuân đáp lại không cần suy nghĩ:
- Anh Nhuận, tôi không biết tý gì về ông lang, về

gia đình ông ấy cả. Anh muốn biết rõ thì làm ơn gặp ông
lang hỏi cho ra nhẽ. Đừng hỏi tôi!
293
Nghe câu trả lời của Xuân, lửa giận trong Nhuận
bừng lên. Gã trừng mắt nhìn Xuân. Cô cũng không vừa
nhìn thẳng vào gã. Xuyến nhìn thấy câu chuyện hai
người đang trao đổi hơi găng, bèn nhảy vào đấu dịu:
- Thôi, người trong nhà cả, cho tôi xin. Có gì

không hiểu rõ mình lựa lời trao đổi nhẹ nhàng.
Nhuận kìm cơn giận. Gã bèn đổi sắc mặt trở lại
bình thường. Gã nhỏ nhẹ:
- Thôi không sao, cô về đi. Tôi chỉ có mấy

chuyện nho nhỏ vậy thôi!
Xuân không nói không rằng, đứng dậy quay ngay

ra cửa. Sắp ra đến cửa, tiếng Nhuận vang lên sau lưng
cô:
- Cô Xuân, lúc nãy trong buổi họp tôi thấy cô

không chú ý đến lời đồng chí Xuyến đang phổ biến các
chính sách mới đấy! Mong rằng lần sau cô chú ý tập
trung hơn. Đừng suy nghĩ chuyện riêng của mình nữa
nhé!
Xuân hơi khựng một chút rồi mím môi tiếp tục đi
ra cửa đình không hề quay lại.
294
CHƯƠNG TÁM
Từ chỗ nhà Lãm thuê đi ra, Phong lững thững đi

bộ trên hè phố. Cậu không có gì vội vã trong ngày hôm
nay, tâm thế cậu thảnh thơi sau khi tự sắp xếp và quyết
định cho cuộc sống của mình những ngày sắp tới. Phong
từ tốn đi bộ qua các dãy phố. Các con phố Hà Nội nhỏ và
gần nhau, bên này đường là phố Hàng Đàn, băng qua
con đường bên kia đã là phố Hàng Thiếc. Ba mươi sáu
phố phường của Nguyễn Bính nhỏ như lòng bàn tay, đi
nửa buổi đã xong những khu phố Hà Nội. Phong cứ đi,
nhìn quanh những con đường Hà Nội vào thu, lãng đãng
lá vàng rơi ngập các con đường. Mùi hoa, mùi lá vàng
295
ẩm ướt, mùi gió ẩm trong những trận mưa cuối mùa xen
lẫn quyện vào nhau khó tả. Thỉnh thoảng những cơn gió
se se lạnh thổi qua bất chợt, thổi đùa những chiếc lá vàng
chạy rối rít trên hàng hiên. Phong mỉm cười bất chợt
nghĩ đến mùa thu Hà Nội với hình ảnh nên thơ của
những chiếc áo dài thướt tha nhiều màu sắc, mái tóc kẹp
hờ buông lửng sau lưng, những chiếc áo len, áo manteau
thời thượng được các bà các cô con nhà khá giả chưng
diện, khoác lên mình trong những ngày thu về luôn là đề
tài muôn thuở của các nhà văn, nhà thơ yêu cái đẹp. Cậu
rong ruổi một mình trên đường, cố ghi lại những nét đẹp
riêng biệt chỉ có ở Hà Nội cổ kính, một thành phố đã gần
một ngàn năm ghi đậm dấu lịch sử thành hình, pha lẫn
các nét cổ kim, đông tây xen lẫn, đứng cạnh nhau nhưng
hòa hợp với nhau đến kỳ lạ. Phong chợt nhận ra sự ơ hờ
của mình bao nhiêu năm nay ở Hà Nội, cậu không nhìn
thấy nét phong sương của Ngôi Thánh đường Hà Nội,
không nhìn ra vẻ đẹp rêu phong của đền Ngọc Sơn, cầu
Thê Húc, nét cổ kính trang nghiêm của đền Văn Miếu,
chùa Trấn Quốc, sự tráng lệ đương đại của Nhà Hát lớn
Hà Nội... Bao nhiêu cảnh đẹp, nên thơ của Hà Nội, vẻ
đẹp rạng ngời của các cô gái Hà thành vẫn không giữ
296
được chân Phong. Cậu bâng khuâng, miên man suy nghĩ
về mình, về ngôi làng nhỏ bé khi xưa, về những người
con gái quê mùa, chất phác, làm sao so sánh được với
nơi đô hội này, thế mà nó vẫn như một đốm lửa rất nhỏ
nằm sâu trong tim cậu, là hình ảnh dịu dàng của một nơi
chốn đầm ấm để quay về.
Một bóng người từ một hiệu may nhỏ lướt qua

mắt Phong khiến cậu hơi khựng lại vì chiếc bóng khá
quen thuộc. Phong nhận ra Cẩm Giang vừa bước ra khỏi
tiệm may. Cậu bối rối đứng lại muốn tìm đường khác né
tránh. Mắt Cẩm Giang đã tìm thấy mắt cậu trong sự tình
cờ. Nàng cũng ngạc nhiên không kém khi nhận ra
Phong. Sự ngỡ ngàng hiện trên mặt Giang. Nàng bối rối
nhưng khi thấy Phong có vẻ muốn né tránh, cô bật ra
tiếng gọi:
- Anh Phong!
Nghe tiếng Cẩm Giang gọi mình, Phong bèn

đứng lại chờ đợi. Cẩm Giang đi tới cạnh Phong, dừng
trước mặt cậu, cất lời:
- Anh Phong, anh đi đâu đấy?
297
Phong gượng cười nhìn Giang:
- À, anh... Tôi đi dạo phố.
Giang chớp mắt nhìn Phong với nét mặt bối rối
pha chút ngượng ngùng. Cô ngập ngừng:
- Anh... đổi cách xưng hô với em à?
Phong nhìn Giang, trong lòng cậu dâng lên nhiều

cảm xúc mâu thuẫn. Chẳng bao lâu nữa, Giang sẽ lên xe
hoa về nhà chồng. Cô không lên tiếng phản đối cuộc hôn
nhân sắp đặt này thì nghiễm nhiên cô đồng ý làm vợ
người khác. Bây giờ nói chuyện tình cảm với Giang,
nhắc lại những kỷ niệm bên nhau giữa hai người lúc này
đối với Phong là điều lố bịch. Cậu thấy mình cần phải vẽ
một đường ranh giới giữa cậu và Giang ngay lúc này, để
chính cậu không bị lẫn lộn tình cảm của mình với quá
khứ. Phong mỉm cười thản nhiên:
- Mình nghĩ thay đổi cách xưng hô là điều nên

làm. Giang sắp lấy chồng nên tránh những hiểu lầm
không đáng có từ phía nhà chồng Giang.
Cẩm Giang cúi đầu khi nghe Phong trả lời. Nhìn
vẻ mặt Giang, một chút thương cảm len lỏi vào tim cậu.
298
Vẻ mặt, thái độ của nàng tạo cho Phong có cảm giác

nàng mang một mặc cảm tội lỗi nào đó. Giang lẩm bẩm:
- Em xin lỗi anh...
Phong không trả lời. Cậu không biết mình phải

ứng xử thế nào trước lời xin lỗi của nàng. Tình yêu giữa
cậu và Giang chưa bao lâu, tuy say đắm nhưng chông
chênh như chiếc bàn gãy chân bên bờ vực. Dẫu hai
người đều có tình cảm yêu thương nhau nhưng trong
tiềm thức cả hai đều cảm nhận được những dấu hiệu rạn
nứt trong tương lai vì lẽ khác nhau trong thân thế, trong
ước vọng ở tương lai. Vả chăng, tình yêu của họ chưa đủ
sâu, đủ mạnh để vượt qua bóng hình của cha nàng là rào
cản lớn nhất. Ngày thầy Bàng, cha nàng báo tin vui trước
lớp về việc con gái ông sẽ lên xe hoa vào mùa xuân năm
sau, cặp mắt ông nhìn thẳng vào mặt Phong như hàm ý
lời thông báo ấy chỉ dành riêng cho cậu. Phong cúi đầu
trước cái nhìn đắc thắng của ông thầy giáo, trong lòng
dâng lên một nỗi uất nghẹn. Cậu cảm giác mình bị lừa
dối bởi sự im lặng của Cẩm Giang. Phong ước giá như
Cẩm Giang là người báo tin này cho cậu thay vì cha
nàng. Liếc nhìn khuôn mặt hớn hở của thầy Bàng đang
299
hướng về mình, nỗi giận hờn lại dâng lên tràn ngập trong
lòng cậu. Hôm ấy, Phong đã bỏ mấy tiết học cuối, đi
lang thang khắp phố phường Hà Nội, ngồi suốt buổi trưa
trước hồ Hoàn Kiếm một mình để day dứt cho một cuộc
tình vừa chớm nở đã tan vội như những cơn mưa tuyết
rơi giữa mùa nắng ấm. Lần đầu tiên Phong ứa nước mắt
cho một cuộc tình vừa chớm nở đã bị vùi dập. Nước mắt
lẫn lộn giữa sự tự ái, lòng tự trọng và tình yêu bị người
khác xem thường.
Cẩm Giang nhìn Phong hỏi nhỏ:
- Anh có thời gian không? Em muốn nói chuyện

với anh một chút.
Phong gật đầu:
- Ừ, tôi đang rỗi. Còn chuyện gì để mình nói với

nhau nữa?
Giang thở dài:
- Em biết anh giận em. Em có lỗi. Chính vì vậy

em muốn nói chuyện với anh.
Phong nhíu mày hỏi:
300
- Giang muốn nói chuyện gì với tôi?
Giang mở to mắt nhìn Phong, đôi mắt nàng ánh

lên vẻ quyết liệt. Giang giục giã:
- Đi... đi với em. Chúng mình có nhiều chuyện để

nói.
Nói xong, nàng quàng tay qua tay Phong lôi cậu
đi xoành xoạch. Phong chẳng thể cưỡng lại đành đi
nhanh theo nàng. Cả hai đến một hiệu ăn nhỏ trên đường
Trần Hưng Đạo. Giang kéo tay Phong đi nhanh vào.
Nàng bảo:
- Vào đây đi! Mình vừa ăn vừa nói chuyện.
Phong răm rắp làm theo lời Giang không cãi nửa
lời. Anh bồi bàn nhỏ người nhanh nhẹn chạy ra khi thấy
khách vào. Quán này bán đồ ăn Pháp khá nổi tiếng trên
con đường này. Có vẻ Giang là khách quen nơi này nên
anh bồi vừa thấy mặt nàng đã nhoẻn một nụ cười tươi
rói. Giang cũng đáp lại bằng một nụ cười. Nàng nói
ngay:
- Anh tìm cho tôi một chiếc bàn khuất khuất một
chút nhé!
301
Anh bồi gật đầu nhìn quanh rồi nhanh nhẹn dẫn
hai người vào một chiếc bàn nằm khuất trong góc bị che
bởi quầy bếp gần bên cạnh. Giang gật đầu với vẻ hài
lòng. Anh bồi kéo ghế mời Phong và Giang ngồi. Nàng
ngồi xuống và gọi một món súp gà nấu nấm ăn với bánh
mì. Phong cũng gọi cùng món ăn với Giang. Anh bồi ghi
chép rồi quay vào trong.
Cả hai đối diện nhìn nhau. Giang lấy lại sự tự

chủ, chớp mắt nhìn thẳng vào Phong:
- Em muốn một lần nói với anh tất cả để anh hiểu

tâm tình của em. Em không mong đợi sự tha thứ hay
thông cảm ở anh. Em chỉ muốn cho anh hiểu em trước
khi chúng mình không còn gặp nhau được nữa.
Phong điềm tĩnh nhìn Giang. Lúc này, tâm tình

cậu bình tĩnh không cầu mong một phép lạ nào có thể
xảy ra trong mối tình vô vọng của hai người. Sau những
ngày miệt mài trong thất vọng, đau khổ, suy nghĩ cùng
kiệt Phong nhận ra chỗ đứng của mình trong mối tình
này, trong tim Cẩm Giang. Cú sốc tình cảm đầu tiên
khiến cậu tỉnh giấc mộng, muốn nhìn thật kỹ khuôn mặt
tình yêu mà cậu đã đắm say mơ mộng từ khi quen biết
302
nàng. Phong nhận ra giữa cậu và người con gái xinh đẹp
này có nhiều điều không chia sẻ được. Những ước vọng
của hai người về tương lai đều nhìn về hai hướng. Gia
đình nàng, đời sống mà nàng ngụp lặn quen thuộc đã lâu
là những tảng đá lớn đè nghiến lên mối tình non vừa
chớm nở. Cả hai đều ngần ngại nghĩ đến chuyện vượt
qua tảng đá chướng ngại. Tình yêu của họ chưa đủ lớn
để có thể chịu đựng những phong ba bão táp nếu vướng
phải. Đôi vòng tay Phong chưa đủ lớn để ôm trọn Cẩm
Giang vào lòng mình chở che. Nàng ngần ngừ ngã dựa
vào người yêu để tìm điểm tựa. Tất cả những điều ấy
diễn ra mà không ai nói một lời trao đổi. Cả hai đều né
tránh, đều sợ hãi, đều cho là chưa tới lúc. Mối tình thơ
của họ chỉ nghĩ đến đích đến mà không nghĩ đến con
đường phải đi qua. Và khi gia đình nàng đặt dấu chấm
hết cho mối tình bằng sự xếp đặt một cuộc hôn nhân
môn đăng hộ đối, cả hai mới nhận ra vết nứt gãy trong
tình cảm của họ. Phong chợt nhìn thấy những nét tiều tụy
vương vấn trên khóe môi, đôi mắt của nàng, lòng cậu
dâng lên một niềm thương cảm. Cuộc chia tay này có
phải mình cậu đớn đau? Nàng cũng chịu chung số phận.
303
Phong nhẹ nhàng bắt đầu câu chuyện:
- Em hãy nói cho anh nghe vì sao xảy ra chuyện

này?
Giang cúi đầu. Một thoáng, nàng ngẩng lên, đôi

mắt vướng giọt lệ quanh khóe mi:
- Em không ngờ cha em đã biết chuyện hai đứa

mình quen nhau từ ngày đầu. Ông cho người theo dõi em
từng bước. Khi biết em yêu anh, cha em đã chống đối
kịch liệt. Ông mắng em và cả mẹ em. Đe dọa nếu em cãi
lời ông thì sẽ đuổi hai mẹ con em ra khỏi nhà.
Phong nhíu mày:
- Tại sao cha em lại khắc nghiệt với em như vậy?
Giang lấy khăn từ chiếc ví đầm gắn cườm xinh

xinh của nàng, đưa lên chấm trên khóe mi ngăn dòng
nước mắt:
- Cha em là người rất coi trọng địa vị, ham thích

danh vọng. Người chồng sắp cưới của em là một luật sư
vừa tốt nghiệp bên Pháp về. Anh ta sắp được bổ làm phụ
tá pháp lý cho Cao Ủy Đông Dương. Cha anh ấy là phụ
tá Tổng trưởng Pháp Lý. Đối với cha em, đây là niềm
304
vinh dự cho ông ấy. Mối lương duyên này được sắp đặt
sẵn từ khi hai đứa còn rất bé. Hai gia đình đã hứa hôn
với nhau. Sau đó, gia đình anh ta sang Pháp sinh sống
một thời gian. Chừng mười năm sau, gia đình họ lại quay
về Việt Nam, trừ anh ta vẫn ở lại Paris tiếp tục việc học.
Cha anh ta liên lạc lại với gia đình em khi ông ấy đang
dạy học ở trường Chu Văn An. Sau đó, ông được bổ vào
làm phụ tá Văn phòng Phủ Toàn Quyền rồi làm phụ tá
cho Tổng Trưởng Pháp lý.
Phong im lặng, kiên nhẫn ngồi nghe Giang kể

chuyện. Dĩ nhiên, với thân thế gia đình chồng sắp cưới
của Giang, Phong không thể so sánh nổi. Cậu hiểu
chuyện Giang nghe lời gia đình để lấy một tấm chồng
cao sang như vậy cũng là điều dễ hiểu, nhất là khi mối
tình của cả hai chỉ là mối tình non vừa chớm nở. Khó để
mà trách Giang khi chính cậu cũng chưa đủ nhiệt huyết
để giành lấy người con gái mà cậu có chút yêu thương.
Thấy Phong im lặng, Giang chột dạ hỏi:
- Anh không có điều gì để nói với em sao?
Phong cúi đầu trầm ngâm rồi bất chợt ngẩng lên
hỏi thẳng:
305
- Em buông tay anh nhanh như vậy, có lẽ anh

không phải là người em muốn đi đến cuối con đường,
phải không?
Khuôn mặt Giang lộ vẻ hoảng hốt:
- Sao anh lại nói như vậy? Không phải. Em luôn

có tình cảm với anh. Anh đâu biết em đã phải khổ sở với
cha em như thế nào khi phải bảo vệ anh. Nhưng cha em
nhất định không chấp nhận mối tình của anh và em. Cả
mẹ em cũng về phe cha em. Em đã năn nỉ với mẹ để bảo
vệ mối tình của mình nhưng mẹ không dám đứng về phía
em dẫu bà rất thương em. Em đã kể với anh rồi. Em bị
cha mẹ dồn vào chân tường, em biết phải làm sao?
Phong nhìn vẻ mặt thiểu não của Giang cảm thấy

nao lòng. Dĩ nhiên cậu không thể bắt ép Giang phải theo
cậu khi chính cậu cũng chưa có gì trong tay, tương lai
còn mờ mịt. Phong thử tưởng tượng hai người yêu nhau,
cương quyết lấy nhau. Ừ, sau đó Giang theo Phong về
quê sinh sống. Trí tưởng tượng của Phong phải dừng lại
ở đấy, bởi cậu không thể hình dung nổi người con gái
thành thị đang ngồi trước mặt cậu sẽ ăn vận như một chị
nhà quê: Áo yếm tứ thân, váy vén tận đùi ngồi xảy gạo,
306
chăn gà, nấu cám... Dẫu nhà Phong thuộc hàng giàu có
trong làng, Giang có thể không phải làm việc như những
cô gái thôn quê, nhưng nàng cũng không thể suốt ngày
vận quần là áo lượt, thoa phấn bôi son như bây giờ.
Phong cố mường tượng hình ảnh ấy nhưng cậu không
thể mường tượng nổi! Phải chăng là số phận! Số phận
mối tình của cậu đã được ông trời sắp đặt phải dừng tại
nơi này. Phong bực tức: Phải chi cậu biết trước số phận
cuộc tình này có lẽ cậu đã chẳng dây vào! Hay... chính
cậu đã nhắm mắt làm liều mặc kệ số phận? Phải chăng
cậu đã làm ngơ trước những dấu hiệu cảnh báo của thầy
Bàng? Phong nhắm mắt như không muốn nhìn thấy điều
hiển nhiên. Đau xót khi nghĩ đến mối tình đứt đoạn,
nhưng kéo dài chỉ làm khổ nhau thêm. "Dẫu muốn hay
không, sự sắp đặt này là điều tốt nhất cho cả hai!" Phong
thầm nghĩ. Không hiếu sao, trong thâm tâm Phong nghĩ
đây sẽ là lần cuối cùng hai đứa gặp nhau. Sẽ không còn
một cuộc hò hẹn, gặp nhau lần nào nữa. Ít nhất đây là sự
quyết định về phía cậu. Không muốn làm nặng thêm
cuộc nói chuyện để cả hai thêm buồn. Phong đổi đề tài:
307
- Anh muốn báo với em, anh sẽ trở về quê không

ở Hà Nội nữa.
Giang thảng thốt:
- Tại sao?
Phong nhún vai:
- Hà Nội không còn sức hấp dẫn để giữ anh ở lại.

Vả lại, giấc mơ hồi hương là giấc mơ anh ấp ủ từ khi vừa
mới lên Hà Nội. Anh trở về quê tiếp tục học thi để lấy
bằng Thành Chung, sau đó anh sẽ kiếm một công việc
nào đó trên thị xã Bắc Ninh để làm. Có thể là đi dạy học
ở một ngôi trường tư nào đó. Hoặc cũng có thể anh tiếp
tục học để thi vào Cao đẳng Sư Phạm. Anh cũng chưa
biết nữa.
Phong nhìn Giang hỏi một câu thăm dò:
- Nếu như bỏ Hà Nội theo anh về quê sinh sống,

em có làm được vì anh không?
Giang nhìn Phong chăm chăm như dò hỏi liệu

câu hỏi đó có đủ nghiêm túc không. Nàng hỏi nhỏ:
- Anh đang hỏi thật phải không?
308
Phong gật đầu. Giang bâng khuâng đưa mắt nhìn

qua vai Phong hướng ra phía cửa sổ ngoài đường. Phong
vẫn kiên nhẫn chờ đợi. Một lúc sau, Giang quay sang
nhìn Phong đáp nhỏ:
- Em sẽ theo anh nếu đó là điều anh muốn!
- Nhưng nếu em bỏ đi theo anh, cả em lẫn mẹ em

phải chịu hậu quả của việc em làm. Em vẫn sẵn sàng làm
như thế? Em sẵn sàng đánh đổi số phận mẹ em cho việc
em làm?
Giang lại cứng đờ, ngồi im như bức tượng sáp.

Bất ngờ nàng bật khóc như một đứa trẻ khiến Phong
hoảng hốt. Cậu lúng túng nhìn quanh sợ mọi người trong
quán để ý. Đâu đó đã có vài cặp mắt tò mò hướng về
phía bàn cậu. Phong quay lại nhìn Giang muốn nói một
điều gì đó để an ủi nàng nhưng cậu ấp úng nghĩ mãi chưa
biết phải nói điều gì. Cậu không ngờ câu hỏi của cậu lại
làm nàng xúc động đến thế. Nàng bệu bạo trong tiếng
khóc nức nở:
309
- Không, em không thể làm được! Em không thể

bỏ mặc mẹ em được. Em không theo anh được! Em
không thể...
Nàng cứ lảm nhảm lặp đi lặp lại câu nói. Phong

không ngờ câu hỏi của cậu lại làm cho nàng xúc động
đến thế. Có vài thực khách ngồi ở những chiếc bàn khác,
tò mò quay đầu nhìn hai người khi nghe tiếng nức nở của
Giang. Cực chẳng đã, Phong nắm lấy bàn tay nàng đang
để trên bàn thì thầm, an ủi:
- Giang, em nín đi! Anh xin lỗi. Anh không có ý

xúc phạm em và gia đình em. Tình yêu chúng mình đã
được định đoạt rồi. Cả anh và em đều nhận ra mình
không thể làm gì hơn được nữa. Cả hai đứa mình không
đủ sức vượt qua những rào cản của gia đình và xã hội.
Mình có duyên mà không có phận. Xem như đây là lần
cuối chúng mình gặp nhau để nói chuyện. Anh chỉ biết
chúc em hạnh phúc...
Giang nấc lên nức nở cắt đứt lời Phong. Nàng

đứng bật dậy bỏ chạy ra khỏi quán ăn một cách bất ngờ
khiến Phong bối rối. Cậu đứng bật dậy theo nhưng bóng
Giang đã khuất sau cánh cửa quán. Phong loay hoay trả
310
tiền ăn rồi chạy theo ra ngoài quán, cậu thấy bóng Giang
đang đi nhanh ở phía xa xa. Phong cắm đầu chạy theo
bóng nàng, vừa chạy vừa gọi: "Giang, Giang chờ anh
với!" Một lúc sau, cậu đến cạnh bên nàng. Giang vẫn còn
khóc tấm tức. Đôi mắt nàng mọng nước. Phong đi bên
cạnh chỉ biết thở dài. Cậu không tìm được điều gì để an
ủi người con gái. Một lúc sau, Giang dường như đã bình
tĩnh, nàng quay nhìn Phong trân trối, bất ngờ ôm chặt
cậu vào lòng, rướn lên đặt một nụ hôn lên má cậu, thì
thầm lời vĩnh biệt:
- Thôi, kiếp này mình không trọn, em hẹn anh

kiếp sau mình sẽ là của nhau.
Nói xong, nàng xô nhẹ Phong ra quay mặt đi

thẳng sau khi buông một câu:
- Anh đừng đi theo em nữa!
Nàng đi thật nhanh lẫn vào đám đông trên đường.

Phong chỉ còn biết đứng nhìn theo cho đến khi bóng
nàng mất hút.
Phong lê bước về nhà khi trời ngả về chiều.

Những cơn gió heo may thổi mạnh, cuốn bay những
311
chiếc lá nằm lẻ loi trên mặt đường cuốn vào chân những
người khách bộ hành trên đường phố. Những chiếc lá
đung đưa trên cành cây bị giật xuống bởi ngọn gió mạnh,
rơi lả tả xuống mặt đất rồi lại lăn vòng vòng theo cơn gió
đung đẩy khắp mọi nơi. Phong nhìn những chiếc lá đang
bị thổi tung muôn hướng chạnh lòng nghĩ đến mối tình
giữa cậu và Cẩm Giang. Sốc lại cổ áo len dày, Phong
lặng lẽ bước trở về nhà. Chị người làm mở cửa cho cậu
bước vào. Phong nhìn vào phòng khách đã thấy Thân
ngồi trên ghế đọc một quyển sách nào đó. Cậu nhìn
quanh không thấy ai ngoài Thân. Ngẩng lên nhìn thấy
Phong, Thân liền reo lên:
- Ah, vous voilà! (Ồ, bạn đây rồi!) Gớm, chàng

thi sĩ đi đâu ở ngoài phố thế? Tớ về nhà cả tiếng đồng hồ
rồi. Ngồi đây vừa đọc sách vừa đợi cậu đây!
Phong bước vào, ngồi xuống trước mặt Thân:
- Có chuyện gì không?
Thân gật đầu, nói bằng tiếng Pháp:
- Oui, ton papa est là pour te voir! (Có chứ, cha

cậu vừa lên đây tìm cậu!)
312
Phong giật nảy mình. Cậu không ngờ cha cậu lên
Hà Nội mà không báo cho cậu biết. Phong hấp tấp hỏi
ngay:
- Thầy tớ lên đây gặp ai? Ông ấy ở đây lâu

không? Ông ấy còn ở đây không?
Thân mỉm cười bình tĩnh:
- Trời, làm gì mà cậu tươm tướp thế! Cậu đi lang

thang cả buổi ngoài đường đâu biết chuyện gì đang xảy
ra, phải không?
Phong nhìn Thân bực bội trả lời:
- Cậu không nằm trong trường hợp của tớ, cậu

không lo cũng phải. Còn tớ, tự nhiên bị ông bô lên đây
hỏi thăm, ai mà không sợ? Nói đi!
Thân cười ha ha khoái trá. Phong ngắm sự thoải

mái, bình thản của Thân, lắm lúc cậu cảm thấy ghen tị
với đời sống của bạn. Cuộc đời Thân cho đến bây giờ
như con đường xa lộ, rộng thênh thang, thẳng tắp, không
một chướng ngại, không một ngã rẽ bất chợt. Không biết
có phải số phận đãi cậu ta hay không nhưng những gì
Thân vạch ra cho con đường tương lai, cậu ta đều đạt
313
được. Giống như những cánh cửa trước mặt chỉ khép hờ
chờ cho Thân xô mở. Một điều Phong luôn ghen tị với
Thân là sự tự tin và quyết đoán của cậu ta. Chính sự
thành công liên tục trong việc học lại càng khiến Thân
trở nên tự tin, quyết đoán hơn nữa. Không giống Thân,
Phong lúc nào cũng phân vân, suy nghĩ, trăn trở đủ mọi
điều trong tương lai. Đôi khi, cậu phân vân không biết
quyết định của mình có đúng đắn không, có chính xác
không. Phong lúc nào cũng cảm thấy e ngại, dùng dằng
trước khi làm điều gì. Để bắt đầu làm một việc gì, Phong
luôn phải vận dụng tất cả sự can đảm để vượt qua nỗi lo
sợ chứ không thản nhiên bước qua như Thân. Con đường
tương lai của Phong vì thế với cậu luôn có một đám mây
mù dày đặc phía trước.
Thân đứng lên, đi vòng ra sau ghế salon chỗ

Phong đang ngồi, vỗ vai:
- Ne vous inquiétez pas (đừng lo lắng quá)!

Không có gì đáng lo quá đâu! Ông bô cậu gặp cậu tớ, hai
người trao đổi về việc học của cậu. Bố cậu lo cậu về quê
sẽ gặp khó khăn trong việc ôn thi, có vẻ không muốn.
Cậu tớ thì bảo không sao. Đại loại câu chuyện chỉ có thế!
314
Phong hồi hộp:
- Kết cuộc ra sao? Thầy tớ có cho tớ về quê

không?
Thân không đáp ngay. Cậu đi vòng ra phía trước

ngồi lại chỗ cũ, ngẫm nghĩ một chút ra vẻ quan trọng rồi
bảo:
- Tớ chưa nghe ông bô cậu nói gì. Hai ông rủ

nhau đi đâu rồi ấy! Chút nữa chắc quay về đây!
Phong sửng sốt:
- Thầy tớ còn ở đây hả?
Thân gật đầu mỉm cười:
- Dĩ nhiên, phải ở lại để nói chuyện với cậu và

Nhã chứ! Chuyện quan trọng mà!
Ngưng một chút như đùa với Phong đã đủ, Thân

sửa lại dáng ngồi, nét mặt trở nên nghiêm nghị hơn, nói
với Phong:
- Đùa với cậu thôi. Cậu tớ có giải thích với ông

bô cậu về việc học thi ở dưới quê cũng chẳng sao cả! Có
vẻ cậu tớ khen cậu hơi nhiều nên ông bô cậu khá yên
315
tâm khi nghe cậu tớ đứng ra bảo đảm tư cách tự học tập
của cậu đấy! Tớ nghĩ ông bô cậu sẽ yên tâm cho cậu về
quê ăn học tiếp.
Thân giơ quyển sách đang đọc trước mặt lên cho
Phong thấy:
- Này, tớ vừa mới nhặt được quyển sách này ở

nhà sách Tân Lập trên đường Lê Thánh Tôn đấy! Quyển
La Nausée (Buồn Nôn) của Jean-Paul Sartre. Khá hay!
Tớ vừa mới đọc xong. Cậu có muốn đọc không?
Thân đưa quyển tiểu thuyết cho Phong, cậu đưa

tay đỡ lấy. Quyển sách viết bằng tiếng Pháp, không dày
lắm. Phong lướt qua vài trang sách của Jean-Paul Sartre.
Ông ta là một nhà văn, nhà triết học theo Chủ nghĩa Hiện
sinh và Chủ nghĩa Marx khá nổi tiếng hiện nay. Nghe
đâu ông ta đang vận động các phong trào giải phóng dân
tộc chống lại các chính phủ thực dân trên khắp thế giới.
Phong hào hứng:
- Ừ, nếu cậu đã đọc xong cho tớ mượn. Tớ mang

về quê được chứ?
316
- D'accord! (Được) Cậu muốn mang đi đâu đọc

cũng được! À này, tớ đang có ý định về quê cậu chơi
một chuyến trước khi trở lại trường.
Phong ngạc nhiên:
- Thật à? Còn cuộc thi vào Đại học Y khoa Hà

Nội?
Thân hơi nhăn nhó:
- Tớ muốn hoãn một năm để vừa thoải mái một

tý cho ôn thi và nộp đơn xin đi Pháp du học. Tớ có bàn
với cậu tớ, ông ấy bằng lòng cho tớ hoãn một năm.
Phong gật đầu, trầm ngâm không nói gì. Im lặng

một lúc cậu nói:
- Tớ vừa gặp Cẩm Giang lúc đi dạo.
Thân ngạc nhiên, trợn mắt:
- Ah bon (Thật không)?
Phong gật đầu, từ tốn kể cho Thân nghe diễn tiến

câu chuyện hai người gặp nhau và nói với nhau những
gì. Thân ngồi im lắng nghe. Đợi Phong kể dứt câu
chuyện, Thân nhún vai thản nhiên:
317
- Hai cậu chia tay nhau là phải! Người ở mặt

trăng, kẻ trên trái đất làm sao có thể đến với nhau được.
Ngay từ ngày đầu tớ đã thấy nhưng giải thích cho cậu thì
cậu không nghe. Cậu phải biết thầy Bàng, cha của Cẩm
Giang nổi tiếng về tính lý tài và ham danh. Giáo sư nào ở
đất Hà Nội này mà không biết danh ông ấy. Con gái ông
ta lấy được phụ tá Pháp lý của Cao Ủy Đông Dương cậu
nghĩ ông ta sẽ buông tha mối ấy vì mối tình thơ của con
gái ông ta ư? Không đâu, sống chết gì cũng phải bám lấy
mối ấy! Cẩm Giang tuy thích cậu nhưng chắc không thể
bỏ mối ấy mà theo cậu về quê cắm sào nuôi cá được!
Phong nhìn nụ cười trên mặt Thân thấy sao mà

vô duyên quá. Cậu thành thật bảo:
- Nhìn mặt cậu cười cợt lúc này tớ chỉ muốn thoi
cho một quả! Tớ đang buồn não ruột ra vì bao nhiêu là
chuyện, còn cậu cứ thơn thớt cười nói ung dung. Nhìn
phát ghen tị!
Thân bật cười to vì biết nỗi lòng của Phong. Thân

đứng dậy đến trước mặt Phong:
318
- Tớ cười vì tớ biết cậu sẽ qua được hết. Tớ biết

cậu tuy là con người nhiều tình cảm nhưng cậu vẫn có
khả năng vượt qua chướng ngại. Chỉ là thời gian thôi!
Cậu thân mật vỗ vai Phong lần nữa:
- Yên tâm, cậu sẽ ổn! Ça va aller!
Bữa cơm chiều có phần thịnh soạn hơn mọi ngày,

ông bà Cần mời ông lang Tạo ở lại dùng cơm trước khi
về quê. Mọi người ngồi quây quần trên bàn cơm, ông bà
Cần, ông lang Tạo và bốn cậu con trai. Ông lang vẫn vận
bộ áo dài the thâm, đầu đội khăn đóng. Ông Cần vận một
bộ âu phục áo chemise trắng, quần tây trịnh trọng, bà
Cần mặc áo dài tuyn hoa, cổ đeo sợi dây hạt trai rất đẹp.
Bốn cậu con trai đều mặc âu phục ngồi quây quần trên
bàn ăn. Khuôn mặt ông lang trịnh trọng, nghiêm trang.
Phong ngồi đối diện với cha vẻ mặt hơi bối rối, cậu tránh
nhìn vào mặt cha. Cảm giác bị đè nghiến dưới ánh nhìn
nặng nề của cha khiến cậu cảm thấy như muốn lún
xuống chiếc ghế của mình. Có những lúc Phong chỉ
muốn đứng dậy rời khỏi bữa ăn, nhưng cậu không dám.
Tiếng ông Cần vang lên phá vỡ sự im lặng bao quanh:
319
- Chiều nay tôi cố giữ anh lang lại đây để dùng

bữa cơm chiều với gia đình trước khi anh trở về quê vào
ngày mai. Tiện đây, tôi cũng phải xin lỗi không chăm
sóc các cháu đàng hoàng để anh phải lo lắng lên tận đây
thăm hỏi. Mong anh bỏ qua cho sự thiếu sót của vợ
chồng tôi.
Nói xong, ông hướng cặp mắt sang ông lang.

Ông lang vội thưa:
- Không đâu, tôi không dám trách hai vợ chồng

chú điều gì. Việc cô chú cho hai cháu trọ học ở đây đã là
một ơn tôi không thể nào dám quên, làm sao có thể dám
trách móc gì hơn được! Hôm nay tôi lên đây là muốn
báo cho cô chú biết cháu Phong nhà tôi nó muốn trở về
quê: Một phần để ôn thi, một phần để giúp tôi chăm nom
nhà cửa.
Ông ngưng một chút lấy hơi rồi tiếp:
- Ban đầu tôi nghe nó xin phép về quê, tôi thật

không muốn chút nào. Khi tôi đưa hai cháu lên đây học
hành, lòng tôi đã muốn hai cháu sẽ học và lập nghiệp
trên thành phố này. Đời sống dưới quê làm sao bằng nếp
320
sống thành thị vì sự tiện nghi, vì công ăn việc làm. Thế

nhưng, Phong nó lại nhất quyết muốn trở về quê vì nó
thấy hai vợ chồng tôi đã già. Bà vợ tôi bây giờ đang
bệnh nên yếu đuối. Cửa nhà, vườn tược không ai trông
nom. Tôi cũng sức yếu hơn xưa. Hơn nữa, bà vợ tôi
mong có Phong về nhà giúp bà ấy trông coi trong ngoài
trong những lúc tôi đi vắng xa. Tôi thấy cả bà ấy và cháu
Phong đều mong muốn như vậy nên tôi đành phải mạo
muội lên đây để xin phép cô chú cho Phong nó về quê
sống với tôi vậy. Ít ra trong thời gian nó ôn thi. Sau đó
như thế nào tôi sẽ tùy cơ tính tiếp.
Ông Cần gật đầu đỡ lời:
- Vâng, anh yên tâm không phải lo. Nhà vợ

chồng tôi ở đây, khi nào Phong cần phải lên đây vì lý do
gì thì cứ ghé nhà tôi. Phong ở đây khá lâu rồi, quen nước
quen cái đâu có gì phải e ngại. Vả chăng, Phong có tư
chất như vậy chẳng mấy chốc cậu ấy sẽ hơn người.
Ông quay lại nhìn Phong dặn dò:
- Chú đã bảo đảm với cha cháu về việc học tập

của cháu cũng như tư cách của cháu suốt mấy năm học ở
321
đây. Chú tin là cháu vẫn giữ được tinh thần học tập đó
khi trở về quê tiếp tục tự học.
Phong cúi đầu vâng dạ. Cậu cảm nhận cha cậu
không nhìn cậu. Cái cảm giác không hài lòng của ông
lang dường như đè nặng trên đầu Phong khiến cậu ngại
ngùng nhìn cha. Tiếng Nhã vang lên phá vỡ bầu không
khí trịnh trọng, nặng nề:
- Thưa thầy, thỉnh thoảng con xin phép về quê

thăm thầy mợ và anh Phong được không thầy?
Ông lang quay nhìn cậu con trai út, vẻ mặt giãn
ra bớt căng thẳng. Ông nhếch mép cười nhẹ:
- Được! Nếu anh học hành đàng hoàng, ra ngô ra

khoai thì tôi sẽ cho anh về thăm nhà.
Nhã toét miệng cười khoái trá. Không khí có vẻ

nhẹ nhàng hơn, Thân bất ngờ mở lời:
- Thưa bác, cháu muốn theo Phong xuống quê

bác chơi độ một tuần rồi về lại Hà Nội. Cháu chưa có dịp
nào ở thôn quê, nhân tiện Phong trở về quê ôn học, cháu
xin phép bác cho cháu theo Phong xuống chơi một thời
gian ạ!
322
Ông lang nhìn Thân nồng nhiệt đáp:
- Được chứ! Cậu Thân xuống nhà tôi lúc nào

cũng được, ở bao lâu cũng được. Có điều nhà quê sống
không tiện nghi như thành phố. Đời sống buồn tẻ không
nhộn nhịp như thành phố. Không biết cậu có chịu nổi
một tuần không?
Thân chững chạc đáp ngay:
- Vâng, đó chính là cái cháu cần: Sự khác biệt! Ở

thành phố mãi đâm chán bác ạ! Cần phải có một cái gì
khác để so sánh, thưa bác.
Ông lang mỉm cười, gật đầu:
- Vâng, cậu nói hợp ý tôi. Hôm nào cậu và Phong

trở về quê thì đánh giây thép cho tôi biết. Tôi sẽ sửa soạn
mọi thứ sẵn sàng cho cậu. Cậu ở bao lâu cũng được!
Ông lang bất ngờ quay sang Phong:
- Anh Phong này...
Phong giật mình ngẩng lên nhìn cha dạ nhỏ. Ông

lang trầm giọng nghiêm nghị:
323
- Anh về quê ăn học, phải giữ đúng những gì

mình đã hứa với tôi và cô chú Cần đây. Chúng tôi là
người lớn, tôn trọng lời hứa. Anh cũng đã mười chín tuổi
rồi phải giữ đúng lời hứa của mình. Nếu năm tới anh đỗ
bằng Thành Chung xong, tôi muốn anh phải thi vào Cao
đẳng Sư phạm tiếp tục việc học, hiểu chưa?
Dầu chưa nghĩ gì quá xa xôi trước khi thi đỗ

bằng Thành Chung, Phong cũng đành gật đầu vâng dạ
cho qua chuyện trước giọng nói cứng rắn như đinh đóng
cột của ông lang và những cặp mắt tò mò hướng về cậu
chờ đợi.
Bà Cần khéo léo lên tiếng nhắc nhở mọi người:
- Thôi xin mời anh lang, cậu và các con, chúng ta

vào bữa đi. Cơm canh nguội hết cả rồi!
Ông Cần nhanh nhẩu nối tiếp:
- Vâng, mời anh lang dùng cơm. Cả nhà mình

cùng ăn đi, mợ nhắc phải đấy!
Tiếng chào mời nhau rôm rả. Không khí trở nên
dễ chịu hẳn trong bữa cơm. Phong kín đáo liếc nhìn
Thân thở ra nhẹ nhõm.
324
CHƯƠNG CHÍN
Xuân vẫn còn bực bội vì cuộc hỏi cung của

Nhuận suốt cả tuần nay về gia đình ông lang và Phong.
Cô bực tức nghĩ thầm "Thằng Nhuận chỉ mới theo Cách
mạng chừng bảy tám tháng nay, giờ bắt đầu lên mặt cán
bộ dạy dỗ người này, theo dõi người kia... Ngày trước
chưa có Cách mạng, nó cũng chỉ là phường lêu lổng,
hoang đàng, ăn tàn phá hoại. Bây giờ dựa hơi Cách
mạng, nó giở giọng ta đây. Đúng là thứ "sớm đầu tối
đánh"8 Xuân chửi thầm trong bụng. Đang giặt áo quần ở
sân sau, chợt nhớ những gì Nhuận nói về Phong và gia
8
“sớm đầu hàng, tối lại đánh” ngụ ý chỉ người hai mặt.
325
đình ông lang, Xuân nóng lòng muốn báo cho gia đình
ông biết để đề phòng. Cô đứng dậy đến gần sát dãy tre
sau nhà, ngóng sang nhà ông lang nhưng không thấy có
bóng người nào ra vào. Nhà ông tuần Cả và nhà ông lang
cách nhau một cái ao khá rộng và một lũy tre tương đối
dày, như một bức tường kiên cố ngăn hai nhà. Cái ao
thuộc về nhà ông lang. Ngày còn nhỏ, Xuân, Lãm
thường vạch mấy cây tre, len lỏi sang nhà ông lang chơi.
Dạo sau này, một phần vì các cô cậu đã lớn, một phần
lũy tre dày hơn nên không ai đi tắt qua nhà nhau như vậy
nữa. Xuân thầm nghĩ không hiểu cả nhà ông lang đi đâu
mà không có ai ở nhà. Còn Phong không biết khi nào sẽ
trở về nhà. Xuân đứng tần ngần một lúc rồi thở dài ngồi
xuống trước đống quần áo, tiếp tục vò, giũ. Tâm trí cô lại
trôi về Nhuận. Từ ngày cái Thược đi lấy chồng, ai cũng
tưởng Nhuận sẽ đau buồn vì đi đâu gã cũng nói cái
Thược là người gã chọn làm vợ. Trái với suy nghĩ mọi
người, Nhuận vẫn nhơn nhơn cái mặt chẳng lộ vẻ đau
buồn gì cả. Ai gợi lại chuyện Thược lấy chồng, gã thản
nhiên trả lời:
326
- Gái làng này thiếu gì, không lấy được làng này
thì sang làng khác. Lo gì không có mối. Một con Thược
đi lấy chồng chứ mười con Thược tớ cũng chả lo! Thân
làm trai chỉ lo không có danh phận gì, chứ lấy vợ chỉ một
đêm là xong!
Nói xong, gã lại ngâm toáng lên câu thơ của cụ

Nguyễn Công Trứ:
"Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông"
Nghe gã ngâm nhiều người bịt miệng cười. Có kẻ

bất lịch sự thì hú lên mà cười, châm biếm:
- Mày tính danh phận gì với núi sông? Đi học

chữ chưa quá ba tháng, một chữ bẻ đôi đánh vần còn
ngọng nghịu. Mày tính làm gì để có danh với sông núi?
Gã không thèm nhìn kẻ hỏi cạnh khóe:
- Thì cứ chống mắt lên xem thằng này làm gì!

Lúc ấy có lạy cũng chẳng nắm được vạt áo thằng này!
Cái thú của một gã nói khoác là nói mà không

cần nghĩ đến người đối diện nghĩ gì. Cái vui của người
327
nghe kẻ nói khoác là nghe để mà cười cho sướng. Chẳng

ai quan tâm đến lời gã nói. Cái thói nói một xích ra mười
của Nhuận theo gã từ khi biết đi làm thuê cho thiên hạ.
Gia đình Nhuận thuộc dạng nghèo mạt hạng trong làng.
Cha gã đi làm thuê, cấy mướn cho đến ngày bị lũ cuốn
trôi mất tích. Mẹ gã cố đi tuốt lúa thuê, làm thuê, ở đợ từ
làng này sang làng khác kiếm chút tiền nuôi con. Gã là
con trai lớn nhất trong nhà, vừa lên tám mẹ gã đã cho đi
làm thuê, tuốt lúa thuê, phụ giúp bà nuôi bốn đứa em gã.
Khi gã lên mười bảy, bà cụ kiệt sức cũng lăn ra chết theo
chồng. Trời thương kẻ nghèo hay cha gã phù hộ, cả năm
anh em gã ăn cơm hẩm, cháo hiu mà sao cứ lớn phổng
phao chẳng bao giờ bệnh hoạn. Nhuận không cao lớn
bằng Phong nhưng người gã trông khỏe mạnh, chắc đậm.
Nước da ngăm đen, mái tóc xoăn đen bám vào chiếc đầu
to khỏe, đôi mắt to đen hai mí, đôi môi dày bợn, nặng
tính dục. Thân thể chắc nịch, bắp tay bắp chân gã to
khỏe khiến người ta liên tưởng gã như những thổ dân
miền núi hoang sơ, thô lậu. Nhuận không xấu trai, thậm
chí nếu ngắm kỹ, trông gã cũng có chút duyên ngầm. Chỉ
là trên khuôn mặt thiếu thông minh, nhiều nét hoang dã
này người đối diện dễ nhận thấy ở Nhuận một sự kiên
328
quyết không khoan nhượng một khi gã muốn đạt bằng

được điều gì. Dạo gần đây, Xuân thấy gã có vẻ quan tâm
đến gia đình cô khiến Xuân e ngại, không biết đằng sau
cái đầu tóc bù xù kia, gã đang toan tính điều gì.
Con Mực nằm gần đó, gác đầu trên hai chân
trước, nhìn Xuân đang giặt quần áo, thỉnh thoảng lim
dim đôi mắt như ngủ gật. Xuân chăm chú giặt đống áo
quần cao ngất ngưởng trước mặt. Thằng cu Tuấn bị sốt
mọc răng nên chị Mừng phải ở nhà lo cho thằng bé. Từ
ngày Bỏi được ông tuần Cả cho mảnh đất gần bờ sông,
một tay Bỏi kiếm tre nứa về cùng với một hai người tá
điền trong làng dựng một căn nhà nhỏ ba gian bằng tre,
vách nứa. Hai vợ chồng chăm chỉ vỡ đất, trồng trọt, cũng
được năm sào đất trồng lúa, một ít đất trồng cây ăn quả
để bán tùy theo mùa. Từ ngày có thằng cu Tuấn, khuôn
mặt anh Bỏi không còn vắng nụ cười. Anh vui vẻ, yêu
đời hơn. Chị Mừng cũng tươi tắn hơn xưa. Chị có vẻ
mơn mởn tươi da thắm thịt. Xuân nói đùa với bà tuần về
chuyện Mừng trông xinh đẹp hẳn. Bà thản nhiên:
- Chuyện! Gái một con trông mòn con mắt. Đứa

con gái nào chả thế! Lấy chồng đẻ một đứa là da thịt nõn
329
nà ra ngay. Có gì mà lạ! Ngày xưa u cũng thế! Đẻ mày

xong là u trắng da dài tóc ngay. Đến thầy mày còn khen
u đẹp nữa cơ!
Xuân nghe mẹ nhắc lại chuyện xưa thấy thương

cho nỗi cô quạnh của bà. Mới bốn lăm bốn sáu đã phải
chịu góa chồng, gồng gánh nuôi năm đứa con côi cút.
Con Mực ngỏng đầu lên nhìn về phía dàn tre

trước mặt cô, phía nhà ông lang, rồi hực hực lôi Xuân trở
về hiện tại. Cô ngạc nhiên nhìn con Mực rồi quay sang
nhìn hàng rào tre trước mặt. Nghe hình như có tiếng lào
xào bên kia, Xuân đứng lên, nhón bước đi nhẹ đến bên
dãy tre, cô vạch mấy cây tre thưa ghé mắt nhìn sang nhà
ông lang. Cô thấy Phong đã về, đang đứng với một thanh
niên cũng tầm tầm tuổi với Phong. Anh chàng này trông
trắng trẻo thư sinh, mang một cặp kính trắng trên mặt.
Anh ta cao cỡ Phong, dáng người gầy gầy, vận một bộ
âu phục áo chemise trắng, quần xám đậm, vận thêm
chiếc áo len xám nhạt sát nách trông lịch sự sang trọng.
Không cần phải đoán, Xuân cũng biết anh ta là người
thành phố bởi dáng dấp và cách ăn mặc. Hai người đang
nói chuyện luyên thuyên gì đấy, vì ở xa Xuân không
330
nghe rõ. Phong vừa nói vừa khua tay, như thể đang giảng
giải điều gì đó với người thanh niên kia. Bất chợt cô thấy
hướng mắt Phong và chàng thanh niên hướng về phía cô,
sợ họ biết cô đang nhìn trộm, Xuân vội lùi nhanh lại,
ngồi thụp xuống chậu áo quần. Con Mực bật đứng dậy,
bắt đầu sủa vang. Xuân đưa tay lên môi ra dấu "suỵt
suỵt" để con chó im lặng. Con chó nhìn chủ có vẻ bối rối
không hiểu nhưng nó cũng im lặng không sủa nữa. Xuân
bưng vội chậu áo quần đi về phía xa hàng rào để bên kia
không để ý cô đang ở đó. Cô biết, với chỗ Phong đang
đứng không thể nhìn xuyên sang nhà cô được, vì cách
một cái ao và dàn tre lớn. Nhưng tiếng động thì chắc có
thể nghe. Xuân đứng im không muốn cho hai người
thanh niên kia nhận biết sự có mặt của cô. Xuân đi lại
bậc thềm nhà sau, ngồi đợi một lúc mới rón rén đi lại gần
hàng tre nhìn sang. Hai người thanh niên không còn
đứng chỗ đó nữa. "Chắc họ đã vào trong nhà!" Xuân
nghĩ thầm. Cô thở ra nhẹ nhõm, ngồi xuống tiếp tục công
việc của mình. Xuân miên man suy nghĩ về Phong và
người thanh niên lạ mặt kia. Cô đoán có thể anh ta là bạn
bè, người quen của Phong trên thành phố. Cả hai cỡ trạc
tuổi nhau, Xuân nghiêng về hướng anh ta là bạn của
331
Phong. Giặt xong chậu áo quần lớn, Xuân phơi đồ trên

những giàn tre ở sân sau. Cô thong thả phơi cho đến khi
xong chậu áo quần lớn.
Xuân đi vào nhà gặp bà Ngan đang lúi húi châm

trà trên bàn. Cô gợi chuyện:
- Bà Ngan ơi, hình như nhà ông lang có khách thì

phải!
Bà Ngan ngừng châm trà, quay lại hỏi:
- Làm sao cô biết?
Xuân cười:
- Cháu giặt quần áo ở sân sau, thấy anh Phong

đứng với người nào nhìn lạ lắm, không phải người làng
mình.
Bà Ngan hờ hững đáp lại "Thế à?" Bà lại khệ nệ

mang ấm nước xuống phía chái bếp. Xuân hỏi với:
- Bà có biết u cháu ở đâu không? Từ sáng giờ

cháu không thấy u đâu?
Bà đứng lại nhìn Xuân đáp:
332
- Bà ấy nói đi lên chợ huyện mua bán gì đó. Sáng

nay, tôi nghe bà nói với tôi thế!
Xuân gật đầu không nói gì. Bà Ngan hỏi lớn:
- Cô còn hỏi gì nữa không?
- Không, bà ạ!
Bà Ngan gật đầu, bảo:
- Tôi xuống bếp. Cô cần gì gọi tôi.
Xuân gật đầu. Bà Ngan lại khệ nệ khiêng ấm

nước sôi xuống nhà. Bà Ngan năm nay đã ngoài sáu
mươi lăm, lưng bà đã hơi cong. Mỗi khi trở trời bà đau
nhức luôn. Ở trong nhà đã lâu, lại vừa là chỗ bà con xa
với bà tuần, bà Ngan như người trong nhà. Chưa kể, bà
và bà tuần thường hay nói chuyện, tâm sự với nhau. Kể
cho nhau nghe những kỷ niệm cũ xa xưa. Xuân bao
nhiêu tuổi, bà Ngan ở trong nhà cô bấy nhiêu năm, tình
thân, sự tin cậy bà tuần đối với bà theo đó tăng lên. Dạo
gần đây, thấy bà Ngan sức khỏe có phần giảm sút, bà
tuần lo lắm. Thời buổi nhiễu nhương này thuê người
giúp việc đâu phải dễ dàng, nhất là từ khi Việt Minh lên
kiểm soát vùng nông thôn. Đám nhà nghèo được Chính
333
phủ Việt Minh ưu ái, nâng đỡ, một bước lên mây. Mấy
tay phú hộ trong làng nhìn bọn họ còn phải sợ. Những
tay nát rượu, đầu đường xó chợ, suốt ngày lang thang
khắp đầu trên xóm dưới xin làm công khi xưa, giờ trở
thành những cán bộ Việt Minh đắc lực, vênh váo, hỗn
hào khiến đám nhà giàu trong làng phải nể sợ. Những
người khá giả, có chút của cải như bà tuần bây giờ muốn
tìm người giúp việc phải tìm ở chỗ con cháu, quen biết
lâu năm để nhờ vả. Công cán bây giờ một lên gấp ba, trả
như ngày xưa chúng nhìn bà bĩu môi, dè bỉu:
- Bà Cả trả công thế này cháo ăn không đủ chứ

đừng nói là cơm. Thời này là thời nào mà bà trả công
mạt hạng thế? Nhân dân làm chủ rồi, bà không hơn gì
chúng tôi đâu mà trả công chúng tôi như kẻ làm tôi tớ.
Bà muốn thuê chúng tôi làm, bà phải cho chúng tôi thế
này... thế này....
Thế là đám người làm công đặt ra một tá điều

kiện bắt bà tuần phải đáp ứng nếu muốn thuê họ, khiến
bà thối chí. Dạo sau này, bà không thuê ai nữa mà chỉ bắt
các con, người trong nhà làm các công việc thường ngày.
Xuân, Thuần phải cùng với bà Ngan và Mừng trông coi
334
việc nhà. Bà và Bỏi cùng một hai người tá điền thân cận
khi xưa lo việc đồng áng. Những lúc ngặt người, bà chỉ
hỏi thuê những người thân trong dòng họ bà hay ông
tuần nhưng cũng hiếm khi, vì bà e ngại có đứa gán cho
bà tội bóc lột, tố cáo với Ủy ban, bà sẽ bị hạch hỏi làm
khó dễ. Cụ tổng Trà cũng khuyên bà phải thu xếp tài sản
cho gọn nhẹ lại để chính quyền Cách mạng không để ý
đến nhiều. Nghe lời cụ, bà bán bớt đất đai để dành tiền lo
cho các con ăn học, nhất là hai cậu con trai đang sống ở
đất Hà thành. Cho đến bây giờ, chính quyền Cách mạng
vẫn chưa làm khó dễ đám người giàu trong làng, vì họ
vẫn cần sự trợ giúp của các địa chủ trong công cuộc
kháng chiến chống Thực dân Pháp. Bà tuần không phải
là người quan tâm đến chính trị, bà chỉ lo cho các con và
tài sản ông tuần để lại, sao cho vén khéo vuông tròn. Biết
vậy, bà vẫn thầm nói với các con: "Có thực mới vực
được đạo! Chính quyền nào cũng thế thôi, họ chỉ tìm
người có tiền của mà đào xới chứ yêu thương gì đám khố
rách áo ôm. Nắm người có tóc chứ chẳng ai nắm kẻ trọc
đầu. Thời nào kẻ có tiền đều là nơi chính quyền để ý, tìm
đến. Bởi vậy, chúng mày phải mở mắt, mở tai nhìn nghe
cho cẩn thận, chớ có tin người quá rồi hại đến mình!"
335
Lắm lúc, bà tuần chua xót nghĩ: "Thời thế đổi thay, chủ
tớ thay ngôi đổi vị", bà còn phải ngán mấy người làm
công, không khéo léo, chúng ra tố Ủy ban, bà bị tiếng
"bóc lột" thì bà chỉ có chết với chính quyền. Những
người làm việc lâu năm với bà, bà quý như vàng. Thấy
bà Ngan sức khỏe yếu đi, bà phải nhờ ông lang cắt thuốc
cho bà Ngan uống. Ông lang kể cũng mát tay, uống vài
thang thuốc của ông, bà Ngan có phần khỏe hơn, sắc
hồng trên mặt hiện ra. Bà ít kêu ca sức khỏe của mình
hơn trước. Bà tuần khấp khởi mừng thầm. Bà hay bảo bà
Ngan:
- Già cố gắng để dành tiền mà tôi trả cho già

hàng tháng để mua thuốc uống cho khỏe. Dành dụm làm
gì cho khổ thân, chồng không có, con cũng không. Già lo
thân mình trước chứ đừng dắt tiền ở cạp váy rồi thì chết
khổ thân.
Bà Ngan gật đầu nghe lời. Thỉnh thoảng bà qua

nhà ông lang cắt thuốc uống dần. Nhờ vậy, sức khỏe bà
Ngan khá lên thấy rõ.
Xuân đi lên nhà trên. Gian nhà vắng vẻ không

một bóng người. Cô đi qua gian phòng cụ tổng, mở cửa
336
nhìn vào trong. Cụ tổng đang nửa nằm nửa ngồi trên
chiếc giường gỗ trải chiếu hoa, đọc sách. Cụ mặc một bộ
bà ba trắng, râu tóc bạc phơ trông tĩnh tại. Thấy cô cháu
gái lớn đứng ở cửa phòng nhìn mình, cụ vẫy tay gọi vào.
Xuân mỉm cười nhẹ nhàng đi vào trong. Cô hỏi:
- Ông cảm thấy trong người thế nào? Ông đã

uống thuốc chưa?
Cụ tổng gật đầu:
- Bà Ngan mang thuốc cho ông uống rồi. Cháu

ngồi xuống đây nói chuyện với ông. Lâu rồi ông cháu
mình không tâm sự với nhau nhỉ?
Xuân sà xuống ngồi bên cạnh ông nội. Ông cụ

đưa tay ra, Xuân nắm lấy bàn tay ông. Mấy hôm nay,
trời hơi trở lạnh khiến cụ tổng húng hắng ho, làm bà tuần
lo lắng nhờ ông lang cắt mấy thang thuốc cho cụ uống.
Xuân nắm lấy bàn tay gầy guộc của cụ vuốt ve. Bàn tay
cụ khô héo như một cành cây đang đi dần đến tận cùng
của sự sống. Hình ảnh nghiêm trang, cường tráng của cụ
tổng luôn luôn đi với cây gậy chống bằng sừng nai hiện
lên trong tâm trí Xuân. Ngày Xuân còn bé, những khi
337
đình làng tổ chức các buổi hội họp, cụ tổng oai vệ ngồi
chiếu trên với các vị tiên chỉ trong làng. Lời nói cụ ban
ra bao giờ cũng được các ông lý, ông phó, ông hội, ông
hương lắng nghe răm rắp. Cụ tổng có cái uy lực vì cụ là
người rất liêm chính, công minh. Đến quan huyện, quan
phủ đôi lần vời cụ lên huyện, lên phủ để bàn công việc.
Các cụ tiên chỉ trong làng muốn đề bạt điều gì với các
quan đều phải bàn qua cụ. Điều gì cụ thấy đúng, có lợi
cho làng xã, cụ không từ nan, kể cả việc trình bày với
các quan huyện, phủ. Cái uy cụ tổng nhờ đấy đồn xa. Cả
huyện Gia Bình không ai là không nể nang cụ. Cái quá
khứ huy hoàng ấy đã lùi xa để nhường lại trước mặt cô là
hình ảnh của một cụ già sức đang tàn lực đang kiệt dần
theo sự tàn bạo của thời gian. Thời gian là viên thuốc
tiên để xóa dần những vết thương trong lòng nhưng cùng
lúc nó cũng là viên độc dược tàn nhẫn hủy hoại đời
người. Xuân ngắm nhìn sự lụi tàn trong thân xác của ông
nội để nhận ra điều mâu thuẫn đó. Khi vết thương tình
cảm trong lòng cô đang dần mờ nhạt, thì một vết thương
khác lại khắc sâu dần trong trái tim và trí não. Điều đau
đớn cô nhận ra không có cách nào để chặn đứng nỗi đau,
nỗi mất mát của một đời người. Dường như đời người là
338
một chuỗi đau thương, mất mát liên tục, thỉnh thoảng
được ngắt nối bằng những dấu chấm phẩy hạnh phúc
thoáng qua. Niềm hạnh phúc chỉ thoáng qua như một hơi
thở nhẹ để rồi tiếp tục những niềm đau không dứt. "Có
lẽ..." Xuân ngẫm nghĩ "Phải chăng mình đang bi quan
trong suy nghĩ?" Cô lắc đầu "Không phải là bi quan mà
đó là sự xác tín được soi rọi dưới cái nhìn tường tận của
lý trí". Bởi từ lúc hiểu chuyện đến bây giờ, xung quanh
cô đau khổ nhiều hơn hạnh phúc, mất mát nhiều hơn vui
vầy. Cô xiết bàn tay khô héo của ông nội trong nỗi đau
xót, chờ đợi thêm một lần mất mát.
Xuân nhẹ nhàng hỏi ông nội:
- Hôm nay ông thấy trong người thế nào? Ông có

bớt ho chưa?
Cụ gật đầu:
- Ông thấy đỡ rồi. Thuốc ông lang cắt hay lắm!

Ông uống mới một thang đã bớt ho ngay.
Ánh sáng chiếu qua cửa sổ bên giường, hắt

những tia nắng nhạt tháng 10 vào phòng, làm sáng lên
một góc giường nơi cụ tổng đang dựa vào tường. Cụ
339
nheo nheo đôi mắt hơi đục, mệt mỏi nhìn Xuân. Cụ
gượng nở nụ cười với cô cháu gái:
- U cháu đâu?
Xuân vẫn vuốt ve bàn tay ông nội, thì thầm:
- U cháu ra phố huyện, ông ạ!
Cụ tổng gật đầu:
- Ừ, thế à!
Bất chợt cơn ngứa cổ dâng lên khiến cụ phải bật

một tràng ho dài. Cụ đưa tay ôm ngực vì cơn ho bất ngờ
làm ngực cụ đau như xé. Xuân vội vàng đứng lên đưa
tay vỗ vào lưng cụ cho cụ đỡ ho, lo lắng hỏi:
- Ông ơi, ông có sao không?
Cụ khoát tay ra dấu không sao. Cơn ho dứt, cụ

bảo Xuân bằng giọng khàn đục:
- Rót cho ông một cốc chè nóng để ông uống đi!
Xuân vội vã tiến đến khay trà nóng, rót cho ông
nội một cốc trà. Cô đi vội đến bên giường nói:
340
- Chè nóng đây ông ạ! Ông uống cẩn thận kẻo

bỏng. Để cháu thổi cho nước chè bớt nóng, ông nhé!
Nói rồi, cô kê miệng gần cốc trà nóng thổi nhè

nhẹ một lúc. Cảm thấy trà có vẻ nguội bớt, cô đưa cốc
trà sát miệng ông nội cho ông nhấp từng chút một. Ông
cụ ngoan ngoãn hớp từng hớp một. Vừa cho ông nội
uống, Xuân vừa vuốt ngực ông cho ông đỡ mệt. Hớp
chừng vài ngụm nước trà, cụ tổng đưa tay ra dấu đã đủ.
Xuân ngừng lại, để cốc trà xuống cái bàn gỗ nhỏ gần
bên. Cô xoay qua đỡ cụ tựa vào chiếc gối. Trông cụ có
vẻ thoải mái hơn. Cụ ngước nhìn cô cháu gái giục giã:
- Ngồi xuống đây, cháu. Ông muốn nói chuyện

với cháu hôm nay.
Nghe ông nội nói, Xuân lại ngồi xuống bên cạnh
ông. Cụ tổng nhìn cô cháu gái hỏi:
- Hôm nay cháu có phải đi họp hành gì không?
Xuân lắc đầu:
- Thưa, không ạ!
Cụ tổng lại hỏi:
341
- Đám người ấy có làm khó gì cháu không?
Xuân hiểu chữ "đám người ấy" ông nội muốn ám

chỉ những người trong hội Phụ nữ Cứu Quốc. Cô mỉm
cười, lắc đầu:
- Không, ông ạ! Họ đối xử với cháu không đến

nỗi nào.
Ông cụ gật đầu. Mắt ông nhìn mông lung đâu đó

trên bức tường trước mặt, lặng im một lúc, cụ thì thầm
tâm sự:
- Từ ngày thầy cháu mất đến giờ, mọi việc trong

nhà đều một tay u cháu và cháu. Ông nhìn hai mẹ con
cháu quay cuồng với bao nhiêu việc từ trong ra ngoài mà
ông không giúp được gì vì sức khỏe ông không còn nữa,
ông buồn lắm!
Xuân lại vuốt ve bàn tay tái xanh, khô héo của
ông nội. Cụ tổng buồn bã thở dài, nói tiếp:
- Ông không ngờ thế cuộc xoay vần quá nhanh.

Mọi việc nhanh như trở bàn tay khiến không ai ngờ đến
được. Ông linh cảm sắp tới sẽ còn nhiều khó khăn hơn
nữa. Mẹ con cháu khó yên với đám người mới nổi này vì
342
gia sản nhà mình, cháu ạ! Ông chắc không sống lâu với
mẹ con cháu để đỡ đần cho các cháu. Ông chỉ có thể dặn
dò các cháu, nếu không sống nổi ở đất này, mẹ con cháu
lên thành phố tìm hai anh em thằng Lãm, sống với nhau
trên thành phố, đừng trở về quê sống nữa, cháu ạ!
Xuân gật đầu với ông. Đôi mắt mệt mỏi của ông
cụ nhìn cô cháu gái một cách trìu mến, ông cụ nở nụ
cười móm mém, hỏi cháu:
- Còn chuyện lấy chồng của cháu ra sao? Cháu có

nghĩ đến điều đó sau này không?
Xuân nghe ông nội hỏi, cô ưu tư cúi đầu không

biết phải trả lời như thế nào. Tâm tình cô không rõ nét từ
lúc Phong xuất hiện trở lại. Sau khi Hữu mất đi, với
những tin đồn ác ý tung ra khắp làng nhằm bôi xấu gia
đình ông tuần Cả. Xuân đã tự thu xếp với chính cuộc đời
mình, quyết để trái tim mình ngủ yên không buồn mơ
tưởng chuyện lứa đôi. Sự ra đi của Hữu vô hình đã lôi
theo những háo hức tình yêu mới lớn dậy lên trong lòng
Xuân. Như sự thử thách tình cảm đầu tiên của số phận,
mối tình thơ chớm nở ấy đưa cô lên chóp cao hạnh phúc,
để rồi bất ngờ quăng mạnh cô xuống biển tuyệt vọng.
343
Xuân đã ngụp lặn trong ngọn sóng đau khổ, bị say sóng
bởi những kỷ niệm yêu thương và cảm giác đớn đau trộn
lẫn, hụt hẫng. Những giọt nước mắt thánh thót trong đêm
khuya đã bào mòn tình cảm của Xuân, khiến cô tưởng
chừng kiệt sức trong tình yêu. Xuân cắn răng chịu đựng
những cảm xúc trái ngược trong lòng không dám thổ lộ
cùng ai. Ban ngày, cô chôn người vào công việc. Chỉ có
đêm khuya, khi không gian lắng xuống cùng vạn vật, khi
đối diện với chính mình, là lúc cô bộc lộ con người mình
thành thật nhất. Nước mắt tuôn trào trong nỗi niềm
thương nhớ Hữu và thương chính mình. Cô hiểu rõ hơn
tình cảm mình dành cho Hữu.
"Rồi cũng phải quên đi! Rồi mình cũng phải

sống!" Xuân chấp nhận để quên đi nỗi niềm riêng. Thời
gian giúp cô xóa nhòa nỗi đau quá khứ. Trái tim cô yên
ổn, sống nhẹ nhàng trong sự chấp nhận cô đơn. Bất ngờ,
sự trở về của Phong lại làm lòng Xuân dậy sóng, khiến
cô lo sợ đánh mất sự bình yên. Xuân không dám đặt một
sự hy vọng nào với Phong, một phần vì cô không hiểu ý
Phong, một phần vì cô không tin giữa cô và Phong sẽ tìm
được một điểm chung nào sau nhiều năm xa cách. Phong
344
với cô lớn lên giữa hai môi trường quá khác xa nhau để
có thể tìm một sự đồng điệu giữa hai linh hồn cho một sự
tái hợp. Tuy vậy, dẫu đắn đo, tự hỏi lòng mình, Xuân
vẫn nhận ra trong tận cùng sâu thẳm, trái tim cô vẫn có
những nhịp đập rất nhẹ một nỗi thổn thức riêng, một hy
vọng dẫu mỏng tanh như tơ khói đang ươm mầm đâu đó.
Cô đã dùng lý trí một cách tuyệt vọng để đè nén, để kìm
hãm tình cảm của mình, nhưng rồi cô nhận ra sự kiểm
soát ấy vô vọng. Cô không đè nén nổi. Nó lớn lên từng
ngày. Thốt nhiên, cô lo sợ hoảng hốt. Cô sợ rằng nó sẽ là
ngọn sóng cồn đưa cô xuống vực sâu đau khổ. Sự dằn
vặt khiến cô giận Phong và giận chính mình. Như con
chim sợ cành cong, Xuân quay quắt đánh vật với trái tim
bắt đầu thổn thức của mình chen lẫn với niềm lo âu bị
đánh mất.
Nghe câu hỏi của ông nội, Xuân nén nỗi lòng
mình, gượng cười đáp lại:
- Chưa ông ạ! Anh Hữu mất mới được một năm,

cháu chưa nghĩ gì xa ông ạ! Với lại, cháu ở nhà giúp đỡ
u cháu, lo cho ông với các em vui hơn. Cháu chỉ mới
mười tám tuổi, thời gian còn dài mà ông!
345
Cụ tổng nhìn cô cháu gái trìu mến, gật đầu. Cụ

nắm bàn tay son trẻ của cô cháu gái dặn dò:
- Ừ, ông biết cháu còn trẻ, còn nhiều thời gian.

Nhưng ở chốn làng quê này, con gái có thì cháu ạ! Để
quá lứa biết tìm đâu ra tấm chồng đàng hoàng để mà lấy
cho ấm tấm thân. Ông thương cháu vì gặp phải bất hạnh
ở lứa tuổi cập kê. Chỗ con nhà lý Tạng là người đàng
hoàng, trông khá lắm, thế mà tai nạn bất ngờ xảy ra làm
cháu ông phải lỡ dở duyên tình. Ông suy nghĩ mãi! Nhà
mình bao đời làm phước, liêm chính vô tư, tiến thân
bằng thực lực chẳng bao giờ hại ai. Thế mà hết chuyện
thầy cháu lại chuyện của cháu đổ ập xuống cùng một lúc.
Thật là "phước bất trùng lai, họa vô đơn chí." Ông thật
đau lòng!
Xuân cúi đầu yên lặng. Cô cũng chẳng biết phải

đáp lại thế nào. Cũng như ông nội, bao lần cô tự hỏi
những điều tương tự. Nhưng hỏi chỉ để mà hỏi chứ cô
không tìm được câu trả lời. Câu trả lời chắc chỉ để dành
cho ông Trời, người phác họa nên số phận cô, số phận
gia đình và dòng họ.
346
Cụ tổng nhìn bâng khuâng vào khoảng không sau

lưng Xuân, tiếp tục:
- Gia đình mình có của ăn của để, ấy là phúc đức

ông bà. Ông cũng hy vọng nhờ đấy các cháu sẽ ấm thân
sau này. Phúc nhà này vài đời phải bỏ xứ xa quê, cháu ạ!
Giòng họ nhà ta vốn là dân du cư không phải người làng
này. Cụ tổ năm đời nhà mình từng làm quan trong triều
đình, lúc cơn biến loạn phải chạy về đây lánh nạn. Lúc
thầy cháu còn sống, ông bấm số cho các cháu đã thấy đa
số các cháu đây rồi sẽ rời xa quê hương đi đâu đó lập
nghiệp. Ông có nói chuyện với thầy cháu nhưng thầy
mày theo tây học chẳng tin lời ông. Dạo sau này, tình
hình nhiều biến động, đất nước lại loạn lạc, ông bắt đầu
nghĩ những lá số của các cháu ứng nghiệm. Cháu nghe
ông dặn này: tìm được ai đàng hoàng tử tế thì lấy cho ấm
thân, đỡ lo toan một mình sau này. Của cải có thể rời bỏ
mình nhưng tình nghĩa thì không, cháu ạ! Thân gái dặm
trường khổ lắm! Còn những chuyện về sau tới đâu mình
tính tới đó, cháu ạ!
347
Nghe ông nhắc về các cụ tổ, Xuân tò mò vì đây

là lần đầu tiên cô nghe được. Xuân lay nhẹ bàn tay ông,
nài nỉ:
- Ông ơi, ông bảo cụ tổ năm đời nhà mình là dân

ngụ cư à? Cháu cứ tưởng dòng họ mình là người Gia
Thượng từ xa xưa. Chả bao giờ cháu nghe thầy lẫn ông
nói về chuyện này. Ông kể cho cháu nghe đi ông.
Ông cụ mỉm cười dễ dãi nhìn cô cháu:
- Ừ, ông có định trong bụng đợi hai thằng cháu

trai về nhà dịp Tết Nguyên Đán sắp tới, ông sẽ kể cho
các cháu nghe về gia phả nhà mình. Ngoài ông và thầy
cháu ra chưa ai biết cả, kể cả u cháu, chú Túc còn không
biết nữa là!
Xuân cười năn nỉ tiếp:
- Vậy ông kể cho cháu nghe đi, một chút thôi

cũng được!
Ông cụ bật cười hà hà vì vẻ nhí nhảnh của cô

cháu gái. Ông vuốt chòm râu trắng, gật đầu thỏa thuận:
- Ừ, cũng được! Một tí thôi nhé!
348
Xuân hí hửng gật đầu. Cô thu gọn hai chân lên

chiếc giường của ông nội, ngồi thu lu nghe ông nội kể
chuyện tổ tiên xưa. Qua lời ông nội, cô được biết đại
khái dòng họ tổ tiên xưa cách năm đời làm quan khá lớn
dưới triều Lê - Mạc. Khi quân Tây Sơn nổi lên đánh đuổi
nhà Trịnh, ông tổ dòng họ dẫn gia đình trốn chạy khỏi
thành Thăng Long, dần lưu lạc đến làng Gia Thượng,
Bắc Ninh này và quyết định định cư tại ngôi làng này,
dấu biệt tung tích với người làng cũ để không bị truy
đuổi. Ông cụ tổ ghi lại những biến cố của dòng họ trong
một quyển gia phả được truyền lại cho con cháu, đến đời
ông nội là đời thứ năm. Xuân chỉ được ông cho biết đến
thế vì theo tục lệ gia phả chỉ truyền cho con trai trong
dòng họ. Cha cô được truyền thừa nhưng không may đã
mất sớm. Vì vậy, ông nội phải truyền lại cho Lãm là đời
thứ bảy, hoặc Lịch nếu như Lãm không còn. Vì cưng cô
cháu gái nên cụ tổng kể một ít cho Xuân nghe để biết về
gốc tích dòng họ. Cô ngạc nhiên, khá phấn khích về
những điều mình vừa biết, nhưng có hơi buồn lòng vì
sao chỉ có con trai mới được truyền còn con gái thì
không. Cô phụng phịu hỏi ông nội:
349
- Ông ơi, cháu thấy ông bà mình đối xử bất công

với con gái quá, ông ạ! Cái gì cũng dành cho con giai,
còn con gái xem như đồ bỏ đi ấy!
Ông cụ bật cười, gõ nhẹ lên đầu đứa cháu lớn,

mắng yêu:
- Bố cháu! Ông bà mình quan niệm con gái là

con người ta. Lấy chồng mang tên chồng, đẻ con mang
họ chồng. Cháu là cháu nhà người chứ đâu còn là cháu
mình. So sánh thế nào được với con giai, hả cháu!
Hai ông cháu nhìn nhau đều cười vui vẻ. Không
khí êm ấm khiến ông cụ hoạt bát hơn. Xuân hỏi:
- Ông có mỏi vai không? Ông muốn cháu bóp vai

không?
Cụ tổng lắc đầu:
- Không cần. Cháu kê thêm một chiếc gối vào

lưng để ông ngồi thẳng lưng một chút. Ông muốn đọc
xong cuốn sách này.
Ông cụ giơ một cuốn sách mỏng, giấy vàng khè,

viết bằng chữ nôm ngoằn nghèo, Xuân không sao đọc
350
được. Cô dạ một tiếng, lấy chiếc gối ôm nhồi bông cứng,

kê dưới lưng cụ. Xong xuôi, cô lại hỏi:
- Ông còn cần gì cháu nữa không?
Ông cụ lắc đầu, Xuân gật đầu bảo:
- Vậy cháu ra ngoài. Cần gì ông gọi cháu hay bà

Ngan cũng được!
Ông cụ khoát tay ra hiệu cho Xuân ra ngoài. Cô

đứng dậy đi ra, nhẹ nhàng khép cánh cửa sau lưng mình.
Xuân lững thững ra gian phòng bên cạnh. Cô

thấy Thuần đang ngồi chăm chú đọc một tờ giấy gì đó,
Gấm ngồi bên cạnh chơi với mấy con thú nặn bằng đất
sét mà bà tuần thường hay mua cho mỗi khi bà đi chợ
huyện. Xuân đi gần đến, Thuần giật mình khi vừa thấy
chị, luống cuống giấu tờ giấy vào túi áo. Cô đỏ mặt, lấm
lét nhìn chị. Xuân hơi cau mày nhìn em, nghi ngờ vẻ
luống cuống của Thuần. Xuân bật tiếng hỏi:
- Thuần, em giấu cái gì thế?
Thuần đôi má ửng hồng, chối biến:
351
- À, đâu có gì đâu chị! Cái Hoa nó nhặt bài thơ

đưa cho em đọc...
Xuân nhìn em ngạc nhiên:
- Chúng mày đọc thơ? Ai làm? Làm sao mà nó có

thơ cho mày đọc?
Xuân chăm chú nhìn em, ngửi được mùi nói dối
trong vẻ mặt lúng túng, ấp úng của cô em gái. Xuân đưa
tay ra bảo:
- Chị thích thơ lắm, cho chị đọc với!
Thuần từ chối:
- Không được đâu chị! Cái Hoa nó dặn không

đưa cho ai xem. Em đưa cho chị đọc nó biết nó mắng
em...
Xuân dụ dỗ:
- Chị xem một tý thôi. Em không nói cho nó biết

em đưa cho chị xem, nó sẽ không mắng em.
Thấy Thuần vẫn ngần ngừ, Xuân nghiêm giọng

ra lệnh:
352
- Thôi đi, đừng có dấu chị. Em đọc cái gì đưa đây

cho chị xem.
Thuần nhìn chị để đo lường sự nghiên túc trên

gương mặt Xuân. Thấy chị không đùa trên nét mặt, cô
phụng phịu đưa tờ giấy cho Xuân. Xuân đón lấy, lướt
nhìn xem. Có vẻ là một lá thư của ai đó gửi cho Thuần,
nét chữ nguệch ngoạc như kẻ vừa mới tập viết. Nội dung
lá thư là hẹn hò gặp Thuần ở ngoài đình chiều nay. Lá
thư chỉ độ vài dòng ngắn ngủi. Xuân nhướng đôi lông
mày nhìn em:
- Bài thơ của con Hoa đây hả?
Thuần cúi đầu không dám ngẩng lên nhìn chị. Cô

cảm thấy xấu hổ vì nói dối chị. Xuân lại hỏi tiếp:
- Ai viết cho mày đây?
Thuần bệu bạo:
- Anh Đáng gửi cho em.
Xuân lại nhướng mày ngạc nhiên:
- Đáng? Con ông lý Đáng làng mình ấy?
353
Thuần gật đầu thì thầm:
- Vâng!
Đáng lớn hơn Xuân những hai tuổi, hơn Thuần

đến sáu tuổi. Tuy vậy, Xuân với Đáng xem nhau như bạn
trong làng. Gã chân chất, hiền lành, tốt nết. Tính tình bỗ
lỗ bã lã, ăn to nói lớn nhưng được cái rất thành thực, dễ
gần. Xuân nhìn em tò mò:
- Anh ta hẹn em ra ngoài đình làm gì?
Thuần nhìn chị thăm dò:
- Anh ấy chỉ muốn nói chuyện với em thôi!
- Anh ta để ý mày à? Xuân hỏi dồn.
Thuần ngập ngừng, xụ mặt:
- Em không biết! Em với anh Đáng thỉnh thoảng

cũng nói chuyện với nhau. Anh ấy bảo thích nói chuyện
với em vì em vui vẻ. Sao chị hỏi em lạ vậy?
Xuân không trả lời câu hỏi. Cô im lặng quan sát

em gái mình, chợt nhận ra những nét đổi thay bắt đầu in
dấu trên khuôn mặt, trên tấm thân phổng phao thiếu nữ.
Mái tóc dài óng mượt, cặp lông mày đen đậm hơn làm
354
nổi bật đôi mắt to lóng lánh trên khuôn mặt trái xoan.
Thuần không trắng trẻo như Xuân, cô có màu da ngăm
ngăm nâu khỏe mạnh, trông đuyên dáng. Khuôn ngực
thiếu nữ như đôi trái dâu tiên đã nhấp nhô dưới làn áo
mỏng, thu hút tia nhìn của những chàng trai bạo dạn, lăm
le muốn đến gần. Thuần lớn vọt lên sau kỳ kinh nguyệt
đầu tiên. Cô cao suýt soát với Xuân, chỉ thua chị chừng
đốt ngón tay. Ở Thuần, người ta dễ dàng cảm được vẻ vô
tư, tươi mát. Một sự thuần khiết trinh trắng khiến cho ai
tiếp xúc dễ dàng liên tưởng cô như dòng suối trong mát
để người ta tìm về nghỉ ngơi sau một hành trình mệt mỏi.
Đứa em gái bé bỏng ngày nào đã bắt đầu bước

vào lứa tuổi hẹn hò, Xuân giật mình thấy thời gian trôi
qua nhanh thật! Xuân chợt nhìn thấy cô ngày nào trong
hình dáng Thuần. Những ngày xa xưa, khi còn có ông
tuần bên cạnh, bất cứ câu hỏi nào nảy sinh trong đầu,
Xuân luôn tìm đến cha để hỏi vì cô biết chắc cô sẽ có
câu trả lời. Với bà tuần, những câu hỏi của cô là "vớ
vẩn", là "trẻ con". Cha cô không xem những câu hỏi tò
mò của cô về những điều xung quanh mình là "trẻ con,
vớ vẩn" như mẹ. Cô cảm thấy được an toàn, được bảo vệ
355
khi có cha bên cạnh mình. Giờ đây, ông tuần không còn
bên cạnh các con để chỉ dạy mọi thứ. Tự dưng nhìn
Thuần, Xuân cảm thấy thương xót cho em mình vì sự
thiếu thốn quí giá đó! Thuần không còn cha, mẹ quá bận
rộn, anh đi học xa. Chỉ có Xuân, người chị lớn nhất còn
bên cạnh. Xuân nhìn hai đứa em mình, nhất là Thuần
đang ở lứa tuổi cập kê, cô cảm nhận mình phải đóng cả
vai cha lẫn mẹ với những đứa em gái bé bỏng. Xuân
ngồi xuống bên Thuần, nhỏ giọng hỏi:
- Đáng hẹn riêng nói chuyện với em mấy lần rồi?
Thuần vẫn hồn nhiên:
- Anh ấy đâu có hẹn riêng với em bao giờ đâu!

Lần này là lần đầu tiên vì anh ấy không thấy em ra đình
sinh hoạt đội Thiếu niên.
Xuân "à" lên một tiếng. Thì ra Đáng được cử là

đội trưởng Đội Thiếu niên Cứu Quốc trong làng. Lâu
nay, mãi bận chuyện riêng rồi chuyện nhà, cô quên béng
Thuần bị gọi gia nhập Đội Thiếu niên ở làng. Cô cũng
không biết chuyện Đáng được cử làm đội trưởng.
Thoáng tò mò, Xuân lại hỏi Thuần:
356
- Em sinh hoạt trong đội Thiếu niên có gì lạ

không? Anh Đáng có làm phiền em không?
Thuần nhìn chị có vẻ không hiểu câu hỏi:
- Sinh hoạt bình thường thôi chứ đâu có gì lạ! Họ

dạy chúng em múa hát, dạy cho em biết tại sao cụ Hồ
kêu gọi cả nước kháng chiến. Ai là kẻ thù của chúng ta
lúc này... Anh Đáng đâu có làm phiền gì em. Anh ấy còn
dạy em nhiều thứ nữa kìa! Sao chị lại hỏi như vậy! Chị
không thích anh Đáng à?
Xuân vội lắc đầu, gạt ngang:
- Đừng có nói lung tung! Chị chỉ sợ em dính vào

chuyện trai gái quá sớm thì không được! Ông mà biết
được thì mày chết với ông!
Thuần nhìn chị bĩu môi:
- Giời ạ! Tưởng chị lo cái gì! Có ai để ý đến em

mà chị sợ? Em chỉ nói chuyện với mình anh Đáng thôi
chứ không nói chuyện với con giai nào trong làng mình
cả! Anh Đáng mà thấy em nói chuyện lâu với ai là anh
ấy mắng em ngay, dọa mách u liền đấy! Lo gì!
Xuân hỏi với vẻ nghi ngờ:
357
- Thật à? Đáng nó mách u nếu thấy em nói

chuyện với giai khác à? U bảo Đáng làm như vậy?
Thuần nhún vai, thản nhiên:
- Em không biết u có bảo anh Đáng làm như vậy

không nhưng mà anh ấy bảo với em chớ có hẹn hò bậy
bạ trong làng.
Dứt lời, Thuần lại tỏ vẻ phụng phịu, giận dỗi:
- Mà anh ta cũng lạ lắm cơ! Suốt ngày đi theo

canh chừng em, hễ em hở ra cái gì là mách u. Anh ta làm
như em là trẻ con không bằng!
Xuân ngẩn người khi nghe em gái tâm sự. Cô có

cảm giác Đáng hình như có tình ý gì với Thuần thì phải!
Đáng đã hai mươi tuổi. Tuổi này lẽ ra gã phải có vợ con
rồi mới phải. Trai làng cỡ tuổi gã đã có con bồng bế rồi.
Vốn gia đình có của ăn của để, Đáng cũng được học dăm
ba năm chữ quốc ngữ. Gã có thể đọc thông, viết thạo.
Lúc còn nhỏ, Đáng và Phong cùng học chữ nho, chữ
Nôm với cụ đồ Oai. Sau đó, Phong lên Hà Nội học hành.
Ông lý gửi Đáng sang làng Hữu Xá học chữ quốc ngữ
với một ông giáo làng bên vì ông bảo chữ quốc ngữ bây
358
giờ đã thịnh hành lắm. Đơn từ gì người ta cũng đều viết

bằng chữ quốc ngữ thành ra cho đám con đi học võ vẽ
vài chữ để đọc và viết được đơn từ là điều phải làm.
Xuân biết Đáng từ khi còn nhỏ nhưng không mấy khi nói
chuyện với gã. Đối với cô, Đáng là một thanh niên hiền
lành, thật thà, có phần dễ mến. Đối với Xuân, không hiểu
sao Đáng luôn giữ một khoảng cách nhất định, tuy gã tôn
trọng Xuân là con gái lớn ông tuần Cả. Dẫu biết vậy,
Xuân cũng không mấy quan tâm về Đáng. Cô chưa bao
giờ nói chuyện với Đáng. Cả hai chỉ gặp nhau thoáng
qua, câu chuyện của họ chỉ là lời chào hỏi qua loa rồi
đường ai nấy đi. Giờ đây nghe Thuần kể chuyện Đáng
quan tâm tới Thuần hơn mức bình thường khiến Xuân
chột dạ. Cô thật sự chưa hiểu ý tứ của Đáng với cô em
gái mình, gã đối xử với Thuần là tình anh em làng xóm
hay còn một thứ tình nào khác, Xuân tự hỏi. Trong thâm
tâm, cô nghiêng về phía tình cảm trai gái Đáng dành cho
Thuần hơn là tình bè bạn, anh em làng xóm. Nghi ngại,
cô hỏi Thuần một lần nữa:
- U biết chuyện em đi sinh hoạt đội với Đáng

phải không?
359
Thuần tròn mắt nhìn chị, gật đầu. Xuân lại hỏi:
- Đáng có hay nói chuyện với em không?
Thuần lại gật đầu lần nữa và nói thêm:
- Anh ấy cử em làm đội phó Đội Thiếu niên làng

mình. Bọn em phải đi qua những làng khác họp hành
chung...
Xuân không hỏi nữa. Cô dự đoán có lẽ mình

đúng rồi! Xuân im lặng suy nghĩ. Thuần thấy chị tự dưng
im lặng, cô vội lắc cánh tay chị:
- Có chuyện gì không mà chị hỏi về anh Đáng

nhiều thế?
Xuân nhìn đứa em gái thật lâu. Lần đầu tiên, cô

ngắm đứa em gái mình thật kỹ: Con bé bắt đầu đến tuổi
trăng tròn. Đôi mắt long lanh, đôi má mịn màng, đôi môi
ướt mọng... Con bé như cành hoa đào bắt đầu chớm nở,
ong bướm nào mà chẳng bu quanh. Đáng có lẽ cũng là
một chàng ong, chú bướm đang lượn lờ quanh cô em
ngây thơ như mộng của cô. Một thoáng lo lắng, Xuân
nhìn Thuần dặn dò:
360
- Thuần này, em bắt đầu lớn rồi, nên cẩn thận để

ý giữ thân mình. Chớ có thân cận với con giai quá sớm
không được. Ngay cả đi với Đáng cũng vậy. Tránh đi
chơi quá nhiều với anh ta kẻo tai bay vạ gió, tiếng dữ
đồn xa. U biết được thì em no đòn.
Thuần nghe chị nói, bênh Đáng, cãi ngay:
- Em có đi chơi với anh ấy đâu! Ấy là em đi họp

đấy chứ! Vả lại, anh Đáng là người đàng hoàng. Lúc nào
anh ấy cũng bảo vệ em. Ai mà bắt nạt em là không xong
với anh ấy đâu! Mình đâu có lạ gì với gia đình anh ấy?
Xuân cau mày mắng nhẹ:
- Ai mà không biết anh ta đàng hoàng! Nói đến

anh ta là mày bênh chằm chặp. Vẫn biết anh ta đàng
hoàng tử tế nhưng anh ta là con giai. Mày là con gái.
"Nam nữ thụ thụ bất thân", trai gái không được gần nhau
quá. Mày cứ lo mà theo cái mới, cái tân, đi sinh hoạt
nhiều rồi giai gái cứ sát sàn sạt là không được!
Thuần so sánh:
- Chị cũng đi sinh hoạt với mấy anh chị khác đấy
thôi!
361
Xuân hơi đớ người khi Thuần đem chuyện cô ra

so sánh, nhưng Thuần nói cũng có lý. Cô thấy không thể
chỉ có cấm đoán mà không nói lý với Thuần. Cô dịu
giọng bảo em:
- Ừ, chị cũng đi sinh hoạt Hội Phụ nữ nhưng chị

lớn rồi, chị biết cách để né tránh chuyện đụng chạm gái
trai để không bị mang tiếng. Mày còn nhỏ, ngây thơ, dễ
bị đám trai làng lợi dụng. Thôi thế này, em đi với anh
Đáng cũng được, nhưng tránh đừng để anh ấy đụng
chạm hay nắm tay nhá! Không nên đâu! Nhớ chưa!
Thuần xị mặt, gật đầu. Cô phụng phịu:
- Em biết rồi! Chị không cần dặn em mãi!
Xuân nhìn em, buồn cười trước sự giận dỗi ngây

thơ của em gái. Cô hỏi Thuần:
- Còn lá thư của anh ta gửi cho em. Em có đi gặp

anh ta không?
Thuần hỏi ngược lại chị:
- Chị cho em gặp anh ấy không?
Xuân suy nghĩ một chút, nhũn nhặn đáp:
362
- Ừ cũng được! Nhưng mày phải nói với u trước

khi đi gặp Đáng nhá!
Mắt Thuần mở to hớn hở, cô nàng gật đầu cười

tươi. Xuân nhìn em, biết Đáng có lẽ giữ một hình ảnh tốt
đẹp trong mắt của nó. Xuân nén tiếng thở dài, đứng dậy
đi đến bên Gấm. Gấm đang mải mê chơi đồ chơi là
những con thú nặn bằng đất sét, được tô màu khá vụng
về mà mẹ cô mua trên chợ huyện. Thấy bé Gấm mải mê
chơi, Xuân không hỏi han gì. Cô quay lại dặn Thuần:
- Trông em hộ chị. À, đan nốt cái khăn len cho u

hôm trước em đan dở đi nhé. Đan xong đưa cho chị xem.
Chị ra ngoài xem bà Ngan có cần phụ giúp gì không.
Hôm nay, chị Mừng bận thằng cu Tuấn ốm nên xin nghỉ
một ngày.
Thuần gật đầu. Xuân bước ra khỏi phòng đi ra

gian nhà ngoài. Có tiếng chó sủa râm ran ngoài sân khiến
Xuân để ý nhìn ra. Con Mực, con Vàng đứng trước cổng
nhảy dựng lên sủa inh ỏi. Xuân đồ rằng có khách đứng
ngoài, cô vội bước nhanh ra cổng. Hai con chó trung
thành thấy chủ bước ra, chúng thôi sủa, gầm gừ nhìn cô.
Xuân hỏi vọng ra:
363
- Ai đấy?
Tiếng Phong vọng vào:
- Anh đây. Phong đây. Anh vừa về đến nhà trưa

nay. Xuân hả, mở cửa cho anh vào được không?
Nghe tiếng Phong, nét mặt Xuân tươi hẳn. Cô vội

quát hai con chó: "Mực,Vàng xích ra, không được sủa
bậy! Người quen!" Rồi cô trả lời Phong:
- Vâng, anh đợi em một chút!
Xuân kéo cái chốt khóa cổng, lách cách mở rộng

cửa ra, Phong đứng trước cổng cùng với chàng thanh
niên mà cô thấy khi sáng. Xuân chăm chú nhìn người
khách lạ. Chàng thanh niên nở một nụ cười rộng, cúi đầu
nhẹ chào cô. Cái vẻ văn minh Âu Tây của chàng trai
khiến Xuân lúng túng, cô không biết phải đáp lại thế nào
cho phải phép. Cực chẳng đã, cô đưa hai tay chắp lên
ngực cúi đầu đáp trả, vẻ cung kính:
- Không dám, chào ông ạ!
Phong nhìn vẻ ngượng nghịu của Xuân thấy có

vẻ đáng yêu. Cậu mỉm cười lên tiếng giới thiệu:
364
- Xuân à, đây là anh Thân, bạn anh trên Hà Nội

mới về chơi với anh. Còn đây là Xuân, con gái ông tuần
Cả, bạn hàng xóm thuở bé của tớ.
Sau câu giới thiệu của Phong, hai người nhìn

nhau gật đầu chào một lần nữa. Sau làn kính trắng, Thân
quan sát Xuân có vẻ chăm chú như muốn đọc hết con
người Xuân qua lần đầu gặp gỡ. Xuân hơi ngượng với
cái nhìn của Thân, cô lùi nhẹ vào sân để tránh đường cho
khách vào nhà. Hai con chó vẫn ngồi xổm nhìn cô chủ
và những người khách lạ với cặp mắt dè chừng. Vẫn
đứng trước cổng, Phong cất tiếng hỏi:
- U có nhà không Xuân? Anh ghé sang hỏi thăm

u?
Cậu cố ý bỏ chữ "em" sau chữ "u" để tạo thêm sự

thân mật giữa hai người. Một cái mánh lới khiến Phong
đắc ý trong bụng. Xuân dường như không nhận ra sự
khác biệt đó, cô vui vẻ trả lời:
- U em đi chợ từ sáng. Trời trưa thế này chắc sắp

về rồi! Mời anh và cậu đây vào nhà chơi đợi u em về!
Phong mỉm cười gật đầu quay sang mời bạn:
365
- Cậu vào đi, mình đợi bác tuần về!
Thân dạn dĩ đi vào, Phong nối gót theo. Xuân

quay lại đóng cửa rồi đi theo hai người vào nhà. Thân
vừa đi vừa quan sát căn nhà năm gian rộng lớn nằm giữa
một khoảnh đất rất rộng được bao quanh bởi hàng tre
dày vàng ươm. Xa xa, phía bên phải chái nhà là hai cây
bàng lá đỏ xum xuê làm cho khoảng vườn bên ấy mát
rượi. Phải đi lên bậc tam cấp mới vào được bên trong
nhà. Căn nhà bề thế trông xa như một cái đình làng. Với
sự hiểu biết của Thân, cậu đoán người chủ căn nhà này
chắc hẳn phải là người giàu có nhất nhì trong cái làng
nhỏ bé này. Cả ba bước vào gian phòng giữa rộng rãi bề
thế nhất trong nhà. Thân tò mò quan sát cái bàn thờ bề
thế làm bằng thứ gỗ đen mum, được chạm trổ sơn son
thếp vàng quanh những nét chạm. Trên đỉnh bàn thờ treo
một bảng chữ Nho mà Thân không đọc được. Hai bên
cột gần bàn thờ treo hai câu đối cũng bằng chữ Nho,
Thân đồ chừng là câu đối, mà cậu cũng chẳng hiểu nghĩa
gì. Trên bàn thờ để một bài vị lớn cũng viết bằng chữ
nho, ở hàng dưới là những bức vẽ của những người quá
cố. Được sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, Thân rất ít khi, nếu
366
không muốn nói là chưa từng được làm quen với sinh
hoạt nông thôn. Cậu lạ lẫm với những phong tục tập
quán thôn quê. Với thói ham học hỏi, Thân nằng nặc xin
cha mình lẫn ông lang được theo Phong về quê chơi một
tháng để xem đời sống thôn quê thế nào. Thân liếc nhìn
xung quanh, gian phòng rộng có một chiếc divan gỗ mun
đen kê một góc phòng, bóng loáng, được khảm xà cừ,
chính giữa là một chiếc bàn với bốn chiếc ghế cũng cùng
loại gỗ đen bóng. Phía bên kia gian phòng được trưng
hai chiếc bình cổ to, cao như một người lớn, rất đẹp. Một
chiếc tủ chè có cửa bằng kính trong. Chiếc tủ có ba ngăn.
Ngăn trên chưng những chiếc bát bằng gốm tráng men
rất đẹp. Ngăn thứ hai là những bộ tách trà tráng men nhỏ
xíu đủ màu, ngăn cuối cùng là những chiếc bình bằng
đồng chạm trổ khá sắc sảo. Thân nghĩ thầm: "Mấy thứ
này chắc là đồ cổ, đắt tiền lắm đây!" Thân có cảm nhận
chủ nhân căn nhà là người đam mê đồ cổ Tàu và có cái
gu thẩm mỹ khá cao, dù là gu thẩm mỹ kiểu Việt Nam
thuần túy. Ngay đến những mộng nối giữa các khung gỗ
với nhau cũng được khắc chạm rồng khá công phu. Nóc
nhà cao hơn nhà bình thường, với những khung gió làm
bằng gỗ trên nóc nhà cho phép gió ra vào tự nhiên khiến
367
cho căn nhà mát mẻ, chưa kể tạo cho căn nhà thêm phần
bề thế. Sàn nhà lót bằng gạch tàu đỏ, có lẽ đã lâu năm
nên mặt sàn bóng mịn không sần sùi như bình thường.
Xuân thấy hai chàng trai đang bối rối đứng giữa
nhà, cô nhanh nhẩu lên tiếng:
- Mời anh và ông ngồi chơi đợi u em về.
Cô kéo ghế cho Phong và Thân. Phong nhìn

Xuân mỉm cười, nói tiếp:
- Cảm ơn Xuân. Cứ để bọn anh tự nhiên.
Cặp mắt Thân rời sự quan sát ngôi nhà, trở lại
đậu trên khuôn mặt Xuân. Cậu cúi đầu nói nhỏ "Cảm ơn
cô!" Trước mặt Thân là một cô thôn nữ còn rất trẻ, đôi
mắt to đen láy, khuôn mặt hơi có góc cạnh và chiếc trán
hơi dô bướng bỉnh. Làn da trắng mịn, đôi gò má mịn
màng phơn phớt hồng. Chiếc mũi thanh, cao vừa phải
kéo xuống khuôn miệng vừa vặn hồng tươi. "Một khuôn
mặt bắt mắt, có vẻ bướng bỉnh!" Bất giác Thân nghĩ
thầm như vậy! Vốn là trai thành thị lại theo lối Tây học,
Thân lại ưa thích các cô gái có chút ngang ngạnh hơn
kiểu truyền thống. Tự dưng, Thân có cảm tình với cô gái
368
trước mặt mình dù chỉ mới qua khuôn mặt nàng. Tiếng
Phong vang lên lôi cậu về thực tại:
- Nào cậu ngồi xuống đi, đợi bác tuần Cả về. Bác
ấy chắc sắp về rồi!
Thân gật đầu ngồi xuống ghế. Phong trái lại, đi

đến gần Xuân hỏi một cách thân mật:
- Nhà có gì mới không em?
Cách hỏi khá thân mật của Phong làm Xuân hơi
bất ngờ. Cô thấy ở Phong có cái gì là lạ mặc dù cô chưa
cảm nhận rõ ràng. Cô ngập ngừng trả lời:
- Dạ không có gì lạ, anh Phong. Anh đi ở thành

phố mới chừng hai tuần mà đã về lại rồi ư?
Phong gật:
- Ừ, anh chỉ lên đó dọn dẹp ít đồ đạc để mang về

đây thôi.
Sực nhớ điều gì, Xuân vội nói:
- Hai anh ngồi chơi, để em xuống bếp pha ít nước

chè Tàu mời các anh.
369
Nói rồi cô vụt đi xuống nhà không chờ phản ứng

của hai người khách trẻ.
Có bóng ai đó lấp ló sau chiếc mành trúc, Phong

nghiêng người nhìn kỹ vào trong. Một khuôn mặt ló ra,
hóa ra cái Thuần. Thuần vừa thấy Phong đã vội reo lên:
- Á, anh Phong. Giời, anh đi đâu mà mãi em

không thấy anh đâu cả?
Thuần đi nhanh ra gian phòng ngoài, bất ngờ

thấy Thân đang ngồi phía bên kia chiếc bàn khiến cô
khựng lại, bối rối nhìn Phong. Thấy vậy, Phong mỉm
cười chỉ Thân giới thiệu:
- A, Thuần hả! Đây là anh Thân bạn với anh trên

Hà Nội. Anh ấy xuống đây chơi với anh đó mà!
Quay sang Thân, Phong giới thiệu:
- Đây là cô Thuần, em gái của Xuân.
Thuần lí nhí chào Thân. Anh cũng gật đầu chào

lại. Cô bé chừng mười mấy tuổi, mảnh mai, xinh xắn.
Khuôn mặt trái xoan, nước da nâu đồng mịn màng khỏe
mạnh. Trông cô tươi vui như con chim sáo với nét ngây
370
thơ, trong trẻo còn đọng đầy trên khóe mắt, vành môi.
Không giống cô chị với nhiều nét đăm chiêu, cẩn trọng.
Lúc này, Thân mới mở miệng làm quen:
- Chào cô, tôi là Thân bạn của Phong trên Hà

Nội. Tôi theo Phong xuống đây chơi vài tuần để thăm
thú cảnh đồng quê.
Phong cười xòa:
- Gì mà "cô", gọi bằng em cho thân mật. Thuần

nó chừng mười ba, mười bốn là cùng, Thuần nhỉ?
Thuần nhanh nhẹn đáp lời, không tỏ vẻ thẹn

thùng:
- Dạ, em mười bốn tuổi, anh ạ!
Thấy cô bé có vẻ tự nhiên, dễ gần, Thân nổi hứng

trêu chọc:
- Thế cô Thuần cho phép tôi gọi cô bằng em

được không?
Thuần hồn nhiên đáp:
- Được chứ ạ! Anh nhớn thế thì gọi em bằng em

là phải chứ ạ!
371
Ngưng một chút, cô lại liếng thoắng:
- U em bảo em: "Bé như con chim chích ấy mà

gặp ai cũng vênh lên đòi gọi chị có ngày chúng đánh cho
sấp mặt!"
Cả hai chàng thanh đồng thời bật cười vì cách nói

vô tư lự của cô gái nhỏ. Phong tò mò hỏi:
- Tại sao u lại nói với em như vậy?
Thuần cười toét miệng, lộ hàm răng trắng bóng:
- Tại hôm em gây sự với vài đứa trong làng, em

bắt chúng gọi em bằng chị vì em lớn tuổi hơn. Chúng
không chịu. Em mách với anh Đáng, anh ấy bắt chúng
phải gọi em là chị. Chúng hậm hực em đến bây giờ!
Phong lại hỏi:
- Anh Đáng là ai thế?
- Con ông lý làng mình ấy anh! Anh đi học xa

nhà lâu nên chắc không nhớ rồi!
Phong nhíu mày suy nghĩ, cậu chợt nhớ thằng

Đáng con ông lý ngày xưa. Nó cũng trạc cỡ tuổi cậu.
Trong trí nhớ Phong, Đáng nhỏ, thấp hơn Phong. Dẫu
372
bằng tuổi, Đáng luôn gọi Phong là anh. Một thằng bé ít

nói, hiền lành, dễ mến, rất chịu khó học. Nó luôn luôn
được cụ đồ Oai nhờ mài mực suốt trong các buổi học.
Chưa kể, nó còn là thằng lon ton cho cụ đồ sai đi làm hết
chuyện này đến chuyện khác. Không phải cụ đồ ghét nó
mà trái lại vì cụ tin nó lúc nào cũng làm được việc, lại
mau mắn. Trong đám học trò của cụ đồ, cụ chỉ tin mỗi
Đáng. Cần gì cụ cũng sai nó làm. Sau giờ học, cụ giữ
Đáng lại nhà, dạy thêm cho dăm ba chữ khác. Tuy độ
thông minh của Đáng chỉ ở mức trung bình nhưng nhờ
sự chăm chỉ khiến nó có phần nhỉnh hơn những đứa học
cùng trang lứa, kể cả Phong.
Phong gật đầu:
- Anh nhớ cậu ta rồi! Con ông lý. Cậu ta bây giờ
làm gì?
Thuần vui vẻ đáp:
- Anh ấy vẫn làm ruộng anh ạ! Dưới quê không

làm ruộng thì biết làm gì bây giờ!
Ngưng một chút như nghĩ ra điều gì, Thuần khoe:
373
- Anh ấy làm đội trưởng của Đội Thiếu niên Cứu

Quốc ở làng đấy, anh ạ!
Cả hai anh chàng nhìn Thuần lom lom tỏ vẻ ngạc

nhiên. Phong bật hỏi:
- Thiếu niên Cứu Quốc? Đội gì đấy?
Thuần lại bật cười:
- Ơ, anh sao cứ lơ ngơ ấy nhỉ? Cứ như anh rơi từ

trên Giời xuống ấy! Đội Thiếu niên Cứu Quốc ấy, anh
không biết à?
Cả hai thanh niên đều lắc đầu. Thuần hắng giọng

giảng giải:
- Đội Thiếu niên được thành lập khắp các làng

anh ạ! Chúng em bắt buộc phải vào để học tập tinh thần
yêu nước và hiểu rõ tình hình chính trị hiện tại, cùng
nhiệm vụ của lực lượng Việt Minh kháng Pháp chống
Việt gian.
Cả hai thanh niên nhìn nhau lộ vẻ ngạc nhiên vô

cùng. Phong lại hỏi:
- Cả huyện đều có Đội Thiếu niên này à?
374
Thuần gật đầu toan nói thì Xuân xuất hiện, tay
khệ nệ bưng khay trà nóng hổi, khói bốc từ cái ống vòi
của ấm trà Tàu. Vừa thấy Thuần, Xuân hỏi ngay:
- Thuần, sao không trông em, ra đây làm gì?
Thuần thấy chị vội le lưỡi rụt cổ, im bặt. Đặt

khay trà nóng lên bàn, Xuân nói như mắng em:
- Vào phòng trong trông em đi. Để nó một mình

không được! Mau đi!
Thuần nghe chị mắng vội cúi đầu chào khách rồi
quay mình le te đi vào trong.
Xuân rót nước ra hai chiếc tách sứ tráng men

ngà. Màu nước trà trong xanh hơi ngả vàng, tỏa mùi
hương sen thơm nức mũi. Cô thận trọng đặt hai tách trà
thơm trước mặt hai anh thanh niên, mời:
- Mời anh và ông xơi nước ạ!
Thân nhanh nhẩu đáp:
- Vâng, xin cô!
Tiện thể, Thân lấy giọng thật tự nhiên, nói luôn:
375
- Cô Xuân đừng gọi tôi là ông nghe xa cách quá!

Tôi bằng tuổi Phong, cô cứ gọi tôi là anh cũng được!
Xuân nhìn Thân mỉm cười nói nhỏ:
- Dạ, em không dám!
Thân năn nỉ:
- Tôi nói thật đấy! Cô đừng khách sáo!
Xuân quay sang nhìn Phong như dò hỏi. Phong

nhìn cô âu yếm, gật đầu. Xuân nhìn Thân gật đầu "dạ"
nhỏ.
Nhấp một chút trà nóng, Thân nhẹ nhàng đặt

chiếc tách xuống đĩa, cậu bắt đầu mở đầu câu chuyện:
- Thưa cô, dám hỏi căn nhà này cụ ông ở nhà xây
chắc đã lâu, cô nhỉ? Tôi thích cách bài trí căn nhà cũng
như hình dáng căn nhà rất đẹp. Ở Hà Nội, khó mà tìm
được căn nhà rộng mà bài trí đẹp thế này!
Câu mở đầu khéo léo của Thân khiến Xuân nhìn

cậu với đôi chút cảm tình. Cô nhẹ nhàng đáp lại:
376
- Dạ thưa, căn nhà này được xây từ thời ông cụ

nội em. Đến đời ông nội và thầy em được sửa chữa, xây
dựng thêm hai gian nữa để thành năm gian như bây giờ.
Thân gật đầu, hỏi tiếp:
- Đẹp lắm! Tôi tự hỏi không biết cụ nhà có xây

theo bản kiến trúc nào hay có mời vị kiến trúc sư nào
giúp ý không?
Những câu từ của Thân khá lạ lẫm với Xuân. Cô

không hiểu chữ "kiến trúc" hay "kiến trúc sư" nghĩa là
gì. Cô lúng túng đảo mắt nhìn Phong cầu cứu. Phong
thấy vậy đỡ lời:
- Ôi dào, ở dưới quê họ xây nhà không bày vẽ

như trên Hà Nội, cậu ạ! Chẳng có kiến trúc gì cả đâu! Họ
xây nhà theo phong thổ, thời tiết nơi họ ở. Chẳng hạn,
nhà giàu ở đây họ xây nhà cao hơn mặt đê vì sợ lụt hàng
năm.
Thân gật gù nhìn Phong mỉm cười, nháy mắt.

Xuân vô tình không thấy cái nháy mắt tinh nghịch của
Thân. Cô thành thật đáp:
377
- Vâng, phải ạ! Em nghe nói ông cụ nội em xây

theo ý một ông thầy địa lý người Tàu mà ông mời từ Cao
Bằng. Em nghe nói như vậy!
Phong nhìn Xuân gợi ý:
- Năm nay vườn cam đường của nhà em có sai

quả không? Tháng 10 rồi chắc các cánh con buôn Bắc
Ninh, Hà Nội về thu mua rồi hẳn?
Xuân nhìn Phong gật đầu:
- Vâng, kể ra đặt hàng thì họ đã đặt từ hồi tháng

7, tháng 8 rồi anh ạ! Nhưng mấy năm nay mùa màng
không tốt mấy. Cơn rét đậm hồi năm ngoái giết hết hơn
chục cây cam nhà em. Cũng may, cơn rét không kéo dài
nên cũng còn ngót nghét hơn trăm cây ngoài kia. Năm
nay, cây không sai quả mấy.
Phong quay lại nhìn Thân, giới thiệu:
- Nhà cô Xuân đây có vườn cam đường nổi tiếng

ở Bắc Ninh đấy! Người ta gọi hay gọi cam cụ tổng. Cam
nhà cô ấy còn bán cả ở Hà Nội. Năm nào vào tháng này
nhà cô cũng ấy tấp nập người mua xuống đây.
378
Mắt Thân sáng lên lộ vẻ hứng khởi. Cậu nói

ngay:
- Thế à? Giá mà được xem vườn cam nhà cô thì

quý hóa lắm! Tôi ở thành phố chẳng bao giờ biết vườn
cam như thế nào.
Phong quay nhìn Xuân dò hỏi. Cảm thấy không

có gì ngại, Xuân gật đấu mời:
- Vâng, mời hai anh theo em.
Cô đi trước dẫn hai người thanh niên đi ra sân rồi

vòng xuống sân sau. Băng ngang chiếc sân rộng phía sau
để phơi gạo, qua gian nhà dành cho người giúp việc là
vườn cam bát ngát của ông bà tuần Cả. Những cây cam
không cao lắm nhưng quả sai trĩu cành, vàng ối cả một
vùng. Có những quả là đà gần chạm đất. Cả hai cậu
thanh niên đi theo Xuân nhìn ngắm thỏa thích vườn cam
ngọt bằng đôi mắt say mê, ngưỡng mộ. Nhất là Thân,
đây là lần thứ nhất cậu được khám phá sự trù phú của
thôn quê. Sự rộng rãi, thoáng đãng, ưu đãi của thiên
nhiên dành cho con người như một món quà rộng lượng
với nhiều điều cần khám phá. Thân cảm thấy đời sống
379
thôn quê tuy đơn giản nhưng thú vị. Xuân vừa đi vừa hái
một vài quả cam vàng chín bỏ vào rá. Cô định bụng mời
hai chàng trai này thưởng thức cam ngọt đầu mùa. Đến
cuối vườn cam là chuồng nuôi vịt. Trước đây, khi ông
tuần còn sống, bà tuần gây giống chuồng vịt vài trăm con
để bán. Kể cả gà cũng tầm cả trăm con. Từ sau khi Việt
Minh nổi lên, ông khuyên bà đừng nuôi nhiều vịt nữa.
Đến khi ông mất, bà tuần không còn sức chăn nhiều gà
vịt. Chuồng vịt chỉ còn độ hơn hai chục con vừa để thịt
vừa lấy trứng, gà cũng chừng ấy con. Mỗi ngày, Xuân và
Thuần phải thay nhau trông nom các chuồng gia cầm.
Bỏi thì lo mấy con trâu cho bà. Người nào việc đó!
Thân mải mê ngắm khu vườn cam đường nhà

Xuân. Vườn cam rộng quá khiến cậu phải bật lên tiếng
ngưỡng mộ:
- Vườn cam rộng thế này đi không khéo bị lạc

cũng nên!
Xuân nhìn Thân mỉm cười:
- Vâng, hẳn thế ạ!
380
Đi lòng vòng một lúc, Xuân quay lại nhìn hai anh
thanh niên, bảo:
- Anh Phong và ông đây có lẽ mệt rồi! Thôi,

mình trở vào nhà, để em cắt cam mời hai anh dùng.
Phong và Thân cùng gật đầu theo gót cô chủ trở

lại gian nhà chính. Trong lúc Thân và Phong ngồi đợi
Xuân cắt cam, bà tuần trở về. Tiếng bà gọi cửa oang
oang cộng thêm hai con chó sủa váng ngoài sân, Xuân
vội chạy ra mở cửa cho mẹ. Vừa thấy bà, cô vội nói:
- U ơi, anh Phong con ông lang cùng bạn anh ấy

ghé qua nhà mình chơi!
Bà nhìn Xuân ngạc nhiên:
- Thế à! Nhà có khách à? Đang ngồi ở đâu?
- Trong gian giữa ấy! Xuân thì thào.
Bà tuần lại hỏi:
- Thằng Phong nó ở Hà Nội cơ mà? Nó về đây ở

luôn sao?
Xuân lắc đầu:
- Con không biết u ạ!
381
Bà gật đầu rồi le te cắp chiếc nón lá đi thẳng vào

nhà.
Hai chàng trai vừa thấy bóng dáng bà tuần xuất

hiện trước cửa vội đứng dậy cúi chào. Bà tuần vừa từ
chỗ nắng vào chỗ tối chưa kịp nhận ra ai. Phong nhanh
nhẹn lên tiếng trước:
- Cháu chào bác! Bác vừa về nhà!
Bà tuần lấy tay che mắt cho đỡ chói, nhìn một lúc
bà nhận ra Phong nhưng không biết chàng thanh niên
đứng gần đó. Bà gật đầu chào:
- Chào các cậu. Hôm nay, các cậu sang chơi hay
có chuyện gì?
Cách hỏi không rào trước đón sau của bà tuần

làm cả hai thanh niên có vẻ bối rối. Phong vội thưa:
- Dạ bẩm, cháu vừa chuyển đồ đạc về nhà sáng

nay. Dọn dẹp xong cháu ghé sang thăm bác và các em.
Quay sang Thân, Phong giới thiệu:
- Dạ đây là anh Thân, bạn cháu. Anh ấy đang dự

định học Y khoa bên Pháp ạ!
382
Bà tuần quay sang Thân bỗ lỗ chào hỏi:
- Chào cậu! Cậu học y khoa là học gì ạ?
Phong gượng cười định giải thích, Thân nhanh

nhẹ trả lời ngay:
- Bẩm cụ, là cháu sắp học làm đốc tờ ạ!
Bà tuần tròn mắt:
- À, cậu sắp học làm ông đốc à? Giỏi quá nhỉ! Bà

buột miệng khen.
Phong vội nói thêm:
- Anh ấy sẽ sang Pháp du học, bác ạ!
Bà tuần ngạc nhiên:
- Sang Pháp? Sang Tây ấy à? Giỏi quá nhỉ!
Bà lăng xăng mời hai người thanh niên:
- Hai cậu ngồi chơi. Xuân, con rót trà mời các
anh đi!
Xuân thưa "Dạ, con đã!" Nghe con nói bà mới

nhìn thấy khay trà trên bàn và một đĩa cam ngọt trên bàn.
383
Bà kéo ghế ngồi xuống đối diện với hai thanh niên, bắt
đầu câu chuyện:
- Tôi nghe cái Xuân bảo cậu Phong sẽ trở lại quê
nhà để sống. Tôi nghe nói ông lang lo cho các cậu lên Hà
Nội ở luôn trên đấy lập nghiệp. Cậu trở về đây ông lang
có bằng lòng không?
Phong suy nghĩ một chút rồi chậm rãi trả lời:
- Vâng, thầy cháu không mấy hài lòng chuyện trở

về của cháu vì ý ông muốn cháu ở trên thành phố. Cháu
muốn trở về đây sống vì quên không được quê mình.
Cháu phải thuyết phục thầy cháu rất lâu mới được phép
trở về quê.
Bà tuần gật đầu:
- Tôi cũng đồ chừng như vậy! Ông lang rất muốn

các cậu lập nghiệp ở thành phố. Tôi cũng gửi hai đứa
con trai lên Hà Nội ăn học. Chính tôi cũng muốn chúng
ở trên đó luôn cho yên ổn. Ở dưới quê lúc này khó sống
lắm các cậu ạ! Cảnh trên đe dưới búa muốn yên thân làm
ăn cũng khó khăn. Đấy, nếp nhà tôi đây, ngày xưa chúng
tôi làm ăn dễ dàng lắm, tuy phải đóng sưu thuế một chút
384
nhưng được cái đóng đủ mình cứ thế làm ăn không ai

quấy nhiễu. Còn bây giờ, thời buổi nhiễu nhương, đóng
thuế hết đầu này đến đầu khác. Mà đã yên đâu, chúng tôi
còn bị hạch hỏi đóng cho ai, đóng những gì, đóng bao
nhiêu, tại sao chỉ đóng cho Chính phủ... Lắm lúc, tôi chỉ
muốn dẹp hết buôn bán cho xong, cho yên thân. Ấy vì
hai thằng con còn tuổi ăn học, thành phải tiếp tục buôn
bán, các cậu ạ!
Bà tuần nói một hơi không ngưng nghỉ, than vãn

chuyện thời sự khiến đám trẻ im lặng không dám trả lời.
Bà ngưng lại thở dài đánh sượt. Một lúc sau, bà sực nhớ
bèn nói:
- Không mấy khi các cậu sang đây chơi. Mời các
cậu ở lại dùng bữa cơm đạm với gia đình tôi.
Nghe bà mời, Phong liếc nhìn Thân thật nhanh.

Thấy Thân có vẻ bối rối, Phong hiểu ý bạn liền từ chối:
- Dạ bẩm, cháu xin phép bác cho cháu xin kiếu

hôm nay. Hẹn khi khác ạ! Cháu mới về còn hàng đống
thứ phải dọn dẹp. Để khi thư thả, bọn cháu xin qua hầu
bác và gia đình.
385
Nghe Phong từ chối, bà không khách khí trả lời

ngay:
- Ờ, vậy cũng được! Khi nào có thời giờ mời các

cậu sang chơi!
Nói rồi, bà đứng dậy xin kiếu vào trong nhà sau
khi dặn với Xuân:
- Xuân, đưa các anh về thay u nhé!
Nói xong, bà đứng dậy đi thẳng vào nhà sau. Lời

nói giã từ vô tình của bà tuần khiến hai chàng trai nhận
ra mình đã ở khá lâu, đến lúc phải kiếu từ. Còn bao
nhiêu chuyện Phong muốn nói với Xuân nhưng cậu đành
nén lòng để dịp khác. Phong và Thân cùng đứng dậy xin
phép ra về, hẹn hôm khác sẽ ghé sang. Xuân tiễn hai
chàng thanh niên ra cửa. Cô đứng nhìn cho đến khi bóng
hai chàng biến mất ở đầu con đường mới từ từ đóng cửa.
386
CHƯƠNG MƯỜI
Thời gian qua nhanh, thấm thoát mà Thân đã ở

dưới quê Phong hơn một tuần lễ. Cậu được Phong dẫn đi
chơi hết chỗ này đến chỗ khác. Cả hai rong ruổi chiếc xe
đạp, đạp từ làng này sang làng kia trong tổng Tiêu Xá.
Cả hai đạp xe dọc theo dòng sông Đuống vào những
buổi chiều thu. Quãng thời gian này Thân thấy lòng thoải
mái, tâm tư cậu trải rộng theo khung cảnh đồng quê
thoáng đãng. Đôi khi, cậu dành thời gian đi dọc những
con đường đê bao quanh những cánh đồng tít tắp, ngửa
mặt đón những làn gió thu mát rượi mơn man khiến
Thân cảm thấy đê mê trước khung cảnh đồng quê lộng
387
gió. Thỉnh thoảng, trên đường đê, một chú bé chăn trâu
lắc lư trên thân trâu, thong dong dẫn đàn trâu về làng.
Những con trâu to lớn, da đen xì, hai chiếc sừng to, nặng
nề cong vút, sừng sững trên đầu trông khá sợ. Mỗi khi
thấy đàn trâu đi qua, Thân thường dừng lại, né qua một
bên vệ đường. Vẻ sợ hãi của cậu thường làm cho đám trẻ
chăn trâu thích thú. Chúng vỗ tay cười to, châm chọc:
"Sợ gì! Chúng nó lành như chó nhà ấy mà!" Nghe chúng
nói, Thân chỉ cười xòa đáp lại: "Chưa nuôi chó nào to
như con này nên tôi ngại!" Nghe Thân nói thế, đám trẻ
cười sằng sặc bỏ đi. Thân thích đi dạo một mình, tự mình
khám phá vùng nông thôn mỗi khi Phong bận rộn không
thể đi chung với cậu. Cậu lang thang hết chỗ này đến chỗ
khác. Cậu nhận thấy quê Phong nhiều tre trúc đến không
ngờ. Tre mọc khắp nơi. Có chỗ mọc dày từng bụi lớn
dọc hai bên đường, che cả khoảng trời xanh biếc bên
trên. Nhìn từ xa như chiếc cổng của màu xanh thiên
đường. Màu xanh lá của cỏ cây, quyện với sắc vàng màu
của lá thu, của những cánh đồng vàng trĩu hạt, dưới ánh
nắng trong trẻo của bầu trời thu xanh biếc là một bức
tranh thiên nhiên tuyệt vời mà những tưởng chỉ có họa sĩ
thiên nhiên mới có khả năng thụ cảm cao độ để vẽ nên
388
một bức tranh sống động nhiều màu sắc như thế. Có lần,
Thân rủ Phong leo lên lưng chừng ngọn đồi Thiên Thai
để ngắm cảnh quan trong vùng từ trên núi cao. Mặc vú
Hân can gián, vì trên ấy có đồn lính đóng, hai chàng
thanh niên vẫn lặn lội đến vùng núi hiểm trở để cắm trại.
Đứng từ ngọn núi Thiên Thai, Thân say mê ngắm một
vùng sông nước quyện vào nhau đẹp như tranh vẽ. Từ
trong dòng máu nhiệt thành của người thanh niên vốn
nhiều hoài bão, hai chàng thanh niên thấy dâng lên một
tình yêu nồng nhiệt với quê cha đất tổ, vùng đất văn vật
ngàn năm. Trong cơn xúc động, Thân cứ luôn lẩm bẩm:
"Tôi yêu quê hương cậu rồi đấy, Phong ạ!" Nghe Thân
nói, Phong chỉ mỉm cười, trong lòng dâng lên một niềm
tự hào kín đáo. Thân say mê tận dụng hết thời gian lang
thang cả ngày đi từ làng trên xóm dưới, dọc đường vào
làng có nhiều hố, vũng to đến cả con trâu còn nằm vừa,
Phong hay gọi là "vũng trâu dầm". Thân hỏi Phong vì
sao có nhiều vũng trâu dầm trong làng như vậy, Phong
kể cho Thân nghe huyền thoại "Thánh Gióng" và sự tích
ngài nhổ từng bó tre vàng để đánh đuổi giặc Ân trước
khi bay về Trời. Thân bất ngờ trước tích "Thánh Gióng"
có dính dáng với những bụi tre ngà làng Gia Thượng,
389
làm cho cậu lại càng có cảm tình với nơi chốn thơ mộng
này. Vốn mang trong người sự tự tin hiếm có, Thân
không ngần ngại trước ánh nhìn tò mò của những người
nông dân chân lấm tay bùn khi họ nhận biết cậu từ
phương khác tới. Thỉnh thoảng, những đôi mắt ngưỡng
mộ của những cô gái quê liếc nhìn Thân khi nhận ra sự
khác biệt của cậu cũng làm Thân vui vẻ, hưng phấn cả
ngày. Đời sống thôn quê đơn giản nhưng thơ mộng khiến
cho tâm hồn của một chàng trai mới lớn, sốc nổi đầy
mộng mơ bất chợt nổi lên những mơ ước điên rồ: "Sau
này mình học xong có thể xin về quê Phong làm thầy
thuốc cũng hay chứ!" Thân mỉm cười kể cho Phong nghe
mơ ước của mình, Phong nhìn bạn nghi ngờ:
- Cậu có chắc sẽ về đây không?
Thân nhún vai:
- Pourquoi pas? (Tại sao không?). Sau khi tốt

nghiệp đốc tờ bên Pháp mình sẽ trở về Việt Nam. Mình
thích làm việc ở vùng quê như chỗ cậu đang ở đây. Đời
sống nhẹ nhàng, ít bon chen. Vả lại, dân nghèo người ta
cần bác sĩ hơn ở Hà Nội nhiều. Trên thành phố đầy rẫy
bác sĩ, đâu cần đến mình!
390
- Tớ chỉ sợ cậu ở vài ngày rồi lại chán vì nó im

ắng quá!
Thân nhìn Phong, cãi lại:
- Tớ ở đây đã hơn một tuần, chả thấy chán gì!

Thấy vui là đằng khác. À này, tớ khám phá ra các cô
thôn nữ làng cậu xinh phết đấy!
Phong nhìn Thân châm chọc:
- Ở có mấy ngày mà cậu đã nhìn ra được các cô

rồi đấy? Mắt cậu láu nhỉ?
Thân bật cười to:
- Ấy, chỉ là phát triển giới tính tự nhiên thôi mà!

Tớ chỉ lưu ý các cô chứ để ý làm gì đám mày râu như
cậu! Mà này con gái ở đây ngoan hiền chứ không dạn
như con gái Hà Nội nhỉ?
Phong bĩu môi:
- Cậu mới ở có hơn một tuần mà kết luận thế là

vội vã đấy! Các cô ở đây đơn giản không cầu kỳ như con
391
gái thành phố, nhưng hiền thì không đâu nhé! Cậu chưa
gặp đúng người thôi!
Thân gật gù ngẫm nghĩ:
- Ừ, có thể cậu nói đúng! Còn sớm để kết luận

các cô ở đây hiền lành.
Cách đây hai hôm, một buổi xế chiều đang đi

trên đường về nhà Phong, Thân thấy bóng Xuân đứng
ngập ngừng trước cổng, trên tay ôm một rổ cam vàng
ươm rất đẹp. Thân đoán Xuân mang cam sang nhà
Phong. Cậu bạo dạn tiến lại gần, cất tiếng hỏi:
- Chào cô Xuân. Cô sang chơi?
Xuân giật mình quay lại, nhận ra Thân đang đi

tới, Xuân có vẻ ngượng vội nói khỏa lấp:
- Dạ, u em sai em mang một ít cam nhà sang biếu

ông bà và ông dùng lấy thảo ạ! Hôm vừa rồi, ông vội về
quên cả dùng cam!
Thân mỉm cười nhớ lại lần đầu cả hai vội vã ra về

quên cả đĩa cam Xuân cố công ngồi cắt gọt thật khéo.
Cậu vui vẻ đáp:
392
- Vâng, cô nói phải. Hôm nay cô lại mang cam

nhà cho chúng tôi dùng. Vui quá!
Rồi Thân đon đả:
- Để tôi gọi cổng xem có ai ra mở cổng cho

chúng ta vào không?
Cách nói thân mật của Thân khiến Xuân hơi cau
mày nhưng cô vẫn lặng im cúi đầu né ánh mắt Thân.
Thân tinh ý nhận thấy thái độ của Xuân vì câu nói thân
mật của mình, cậu vội quay vào trong kêu to:
- Vú Hân ơi, vú mở cửa cho cháu! Có khách đến

nhà chơi đây vú!
Không thấy ai trả lời, Thân lại gọi lần nữa:
- Phong ơi, ra mở cổng cho tớ vào. Có cô Xuân

đến chơi!
Có tiếng chó sủa rồi bóng vú Hân xuất hiện. Vú

đi nhanh ra cổng, nhận ra Xuân, vú vui vẻ:
- A, cô Xuân hả! Cô vào chơi! Lâu lẳm rồi không

thấy cô qua đây.
Xuân ngại ngùng đi vào, vừa đi vừa hỏi vú Hân:
393
- Vú ơi, bà lang có nhà không vú?
Vú Hân gật đầu:
- Có đấy!
Xuân vội bảo:
- U cháu bảo mang ít cam sang biếu ông bà lang

và các cậu đây ăn lấy thảo. Vú mang hộ cháu vào nhà
được không?
Cô đưa chiếc rổ đựng cỡ hai chục trái cam vàng

ươm, to, mọng trông rất đẹp mắt cho vú Hân. Vú vội đỡ
lấy chiếc rổ, hỏi:
- Cô không vào nhà gặp bà à?
Xuân lắc đầu:
- Cháu có việc bận, phải về ngay vú ạ!
Thân nghe Xuân đòi về, vội xen vào:
- Kìa, cô Xuân về sớm thế? Cô không vào nhà

chơi với Phong sao?
Lại một câu lỡ lời khiến Xuân đỏ mặt. Cô cười

ngượng lắc đầu:
394
- Thưa ông, em phải về ngay, nhà neo người

không có ai lo việc nhà cả ạ?
Lòng Thân thật sự muốn giữ Xuân lại để nói

chuyện. Không hiểu sao, lần đầu gặp ở nhà cô, Thân nảy
sinh một cảm tình với cô gái thôn quê này. Thân không
hề biết chuyện giữa Phong và Xuân vì Phong vẫn dấu
tình cảm của cậu không cho Thân biết. Cậu chỉ cảm giác
thinh thích phong thái của cô gái quê này có gì đó pha
trộn giữa sự chân chất của nông thôn và sự ý tứ của các
cô thành thị. Ở Xuân luôn toát ra vẻ bất cần nào đó mà
Thân ít tìm thấy ở những cô gái cùng lứa tuổi của cô.
Không hiểu sao, Thân vẫn thấy ở Xuân có một vẻ đặc
biệt khiến cậu thích bỏ thời gian tìm hiểu nếu có dịp.
Đây là dịp Thân có thể giữ Xuân lại để chuyện trò tìm
hiểu. Nghĩ vậy, Thân nài nỉ:
- Cô Xuân, cô ở lại đây chơi, nói chuyện với

chúng tôi một chút. Tôi ở thành phố xuống nên cũng có
nhiều thứ tò mò, giá cô chỉ bảo cho tôi vài điều thì hân
hạnh cho tôi lắm!
395
Xuân hơi mỉm cười bối rối:
- Ông chỉ nói quá! Có anh Phong bên cạnh có thể

giúp ông được nhiều chứ không phải em!
Thân cười xòa trả lời:
- Hôm nay tôi lang thang ngoài đường, nào có

Phong đi cùng! Hôm nay cậu ấy đi lên thị xã Bắc Ninh
có việc! Cậu ấy bận phải thu xếp đồ đạc, phòng ở, lại
còn thăm thú vườn tược, đồng áng thành ra cậu ấy bỏ tôi
lang thang một mình mấy ngày nay, cô thấy không?
Xuân nhìn Thân im lặng. Vẻ mặt tươi tỉnh, đôi

mắt đưa đẩy sau cặp kính trắng kia đang nhìn cô là có ý
gì? Lại còn nụ cười váng vất vẻ gợi tình, lơi lả. Xuân suy
nghĩ, nghi ngại với ý nghĩ Thân đang cố làm thân với
mình với một mục đích nào đó! Lần đầu thấy Thân ở sau
vườn nhà ông lang, cô chỉ có nỗi e ngại bạn Phong trông
lịch lãm thế này, hẳn Phong đã bước qua một giai tầng
mới không còn giống như ngày xưa, liệu giữa cô và
Phong có là một lổ hổng cách biệt khó mà kết nối?
“Mà... kết nối gì?” Cô lại đắn đo tự hỏi. Sau cái chết của
Hữu cửa lòng Xuân đóng lại vì mệt mỏi, vì tuyệt vọng.
396
Đến khi gặp lại Phong, biết được ý định trở về quê của
cậu, Xuân hồi hộp nhận ra một niềm hy vọng lại bùng nở
trong tim cô. Niềm vui vỡ òa khiến Xuân chợt nhận rõ
chân tướng tình cảm của mình với Phong, rằng cô luôn
nhớ và nuôi hy vọng về người bạn nhỏ năm nào. Hình
bóng Phong lẫn sâu trong tiềm thức, nằm im và chờ đợi
một dịp nào đó sẽ bùng lên cùng với tình cảm đã bị dồn
nén lâu ngày mà cô cố tình không đối diện. Khi ngày ấy
đến, cô đã từng giật mình thức giấc trong bóng đêm, một
mình đối diện với tình cảm của chính mình trong thinh
lặng, thổn thức. Cô bị đánh gục bởi nó và chấp nhận sự
thua cuộc với con tim. Lý trí cô nhường cho con tim lên
tiếng: "Đành thôi và không hy vọng!" Cô không tìm thấy
ở Phong một tình cảm nào vượt quá tình bạn thuở xa
xưa. Mệt mỏi giữa hy vọng và tuyệt vọng, Xuân không
muốn kẹt giữa trò chơi tình cảm. Cô từ bỏ, chấp nhận
thực tại đời sống một người phụ nữ mang tiếng một đời
chồng.
Xuân lãnh đạm nhìn Thân trả lời:
- Vậy ông cần điều gì tôi có thể giúp?
397
Nghe Xuân nói như vậy, Thân mừng thầm trong

bụng, nói ngay:
- Cô vào đây ngồi chơi, chứ ai lại đứng ngoài

cổng thế này không tiện!
Nhìn vẻ nài nỉ của Thân, Xuân dùng dằng rồi

bước sâu vào sân. Thân vội dẫn cô đến chiếc bàn gỗ
ngoài sân có vài chiếc ghế chung quanh, mời cô ngồi.
Xuân nhẹ nhàng ngồi xuống. Thân kéo ghế ngồi đối
diện. Xuân hơi ngại ngùng vì lần đầu tiên ngồi đối diện
với một thanh niên thành phố. Cô nói nhỏ:
- Vâng, cảm ơn ông!
Nghe Xuân lại gọi mình bằng "ông" xưng "tôi",

Thân nhăn nhó:
- Kìa cô Xuân lại xưng hô khách sáo với tôi rồi!
Xuân hơi nghiêm nét mặt lại, đáp:
- Mong ông thông cảm cho, xưng hô thế này tôi

cảm thấy tự nhiên hơn.
Thân hiểu ý Xuân muốn vẽ một đường ranh rõ

ràng giữa hai người, ít ra là lúc này nên cậu không nài nỉ
398
nữa. Thân ngồi thẳng người, đổi nét mặt nghiêm trang
không cười cợt như lúc đầu, cố lấy vẻ tự nhiên nhất có
thể. Thân kín đáo quan sát cô gái trước mặt. Nàng mặc
một chiếc áo cánh vải, nhuộm màu chàm. Mái tóc quấn
gọn trong chiếc khăn màu nâu sậm vấn quanh đầu. Một
chút đuôi tóc lòi ra dưới chiếc khăn, vén gọn qua một
bên tai. Trông Xuân giống như bao cô gái quê mà Thân
có dịp nhìn thấy chứ không có vẻ là một cô gái con nhà
giàu có trong làng. Có một điều Thân nhận thấy, hàm
răng Xuân vẫn để trắng không nhuộm đen như những cô
gái quê đồng trang lứa. Chỉ có con gái Hà Nội vì ảnh
hưởng Tây học mới không nhuộm răng đen, gái miền
quê hầu như đều nhuộm răng như một phong trào làm
đẹp. Thân định bụng sẽ hỏi Xuân trong một dịp nào đó.
Cậu hắng giọng bắt đầu nói:
- Xin phép muốn hỏi cô Xuân, tôi có nghe Phong

nói về chùa Dâu, một ngôi chùa cổ rất lâu đời. Tôi muốn
ghé thăm lắm mà Phong bận quá vẫn khất lần. Tôi muốn
đi một mình, cô có thể chỉ cho tôi đường đi được không?
Câu hỏi của Thân về ngôi chùa cổ ấy khiến gợi

lại kỷ niệm xưa, lần đầu tiên Xuân gặp Hữu cũng tại
399
ngôi chùa Dâu trong ngày đi lễ chùa đầu năm. Cuộc sống
êm đềm của cô bị xáo trộn từ đó. Một nét buồn bã
thoáng trên khuôn mặt cô không thoát khỏi đôi mắt bén
nhạy của chàng trai ngồi trước mặt. Thấy Xuân im lìm
chưa vội trả lời, Thân e ngại câu hỏi mình có điều gì khó
nói, cậu bèn thêm vào:
- Ồ, nếu có điều gì khó nói cô có thể không cần

trả lời. Tôi sẽ tìm hiểu vào dịp khác...
Vẻ mặt thành thật của Thân và câu hỏi rõ ràng

không khuất tất làm Xuân thấy yên tâm hơn. Cô thở nhẹ,
khuôn mặt giãn ra, không giữ vẻ lãnh đạm như lúc đầu.
Xuân đưa tay vuốt món tóc nhỏ buông bên má để giữ
cho tâm hồn mình bình tĩnh. Cô giữ vẻ điềm tĩnh trả lời:
- Ồ không đâu! Tôi biết ngôi chùa đó ở đâu!

Chùa Dâu cách đây chừng mười tám cây số ở huyện bên
cạnh đây. Ông có thể đạp xe đi chừng một tiếng là tới
ngôi chùa. Không chỉ có chùa Dâu đâu, bên đấy có nhiều
ngôi chùa cổ đẹp lắm, ông ạ!
Nghe câu trả lời, Thân tươi nét mặt. Cậu lân la
gợi chuyện:
400
- Vâng, thế thì cũng không xa lắm nhỉ? Tôi sẽ rủ

Phong đi dạo cảnh chùa một lần trước khi trở lại Hà Nội.
Phong là người làng này, tôi đoán cậu ấy chắc năm nào
cũng đi chùa, cô Xuân nhỉ?
Xuân hơi mỉm miệng cười:
- Vâng, dân quanh vùng thường đi chùa vào ngày

đầu năm. Ngày còn nhỏ, thầy u tôi thuờng cùng đi với
ông bà lang và các con đến chùa vào Tết Nguyên Đán.
Chùa vào những ngày ấy vui lắm, đông như trảy hội, ông
ạ!
Ngưng một khắc, cô nói tiếp:
- Giá ông ở đây chơi tới ngày Tết Nguyên Đán,

ông cũng sẽ thích vô cùng!
Xuân nghiêng mặt nhìn Thân nở nụ cười tươi đầu

tiên trong buổi gặp gỡ. Ánh nắng xế chiều chênh chếch
xuyên qua mái gianh thưa, rọi nghiêng xuống một bên
má Xuân khiến món tóc lòa xòa trước trán cô ánh lên
màu vàng nâu, cùng với màu mắt cô như nâu hơn, trong
hơn, lóng lánh. Hình như những tia nắng đang làm hồng
đôi gò má măng trẻ, lám sáng hơn nụ cười hồn nhiên của
401
người con gái. Tia mắt Thân dán chặt lên gương mặt cô
thôn nữ một cách vô thức. Cái nhìn bạo dạn của Thân
khiến Xuân chột dạ. Cô ngạc nhiên hỏi:
- Thưa, mặt tôi có gì hay sao mà ông nhìn ghê

thế?
Câu hỏi thật thà của Xuân làm Thân giật mình
thu vội ánh mắt mình lại. Cậu bật cười, xua tay trước câu
hỏi ngây ngô của Xuân:
- Không... không…, mặt cô không có gì! Xin lỗi

cô vì cái nhìn của tôi. Đôi mắt cô dưới ráng chiều ánh
nâu trông rất đẹp!
Xuân đỏ mặt trước lời khen của Thân, cười xòa

không đáp. Thân lại tiếp tục gợi chuyện:
- Cô đã có dịp lên thành phố chơi chưa? Hà Nội

chẳng hạn, cô có bao giờ lên đó chưa? Tôi nghe nói cô
có hai người em đang học trên ấy!
Xuân lắc đầu thành thật:
- Thưa ông, chưa bao giờ! Vâng, tôi có hai đứa

em trai đang học trên Hà Nội. Chỉ có chú Bỏi và thầy tôi
lên thăm hai đứa. Thầy tôi ít khi cho đám con gái đi đâu
402
xa một mình. Tôi chỉ nghe nói ở Hà Nội nhộn nhịp, đẹp
lắm phải không ông?
Thân dựa ra thành ghế, khoanh tay trước ngực

với vẻ thoải mái, trả lời:
- Vâng, ở Hà Nội chắc chắn là nhộn nhịp hơn

dưới vùng quê, nhưng mà tôi lại thấy ở đây đẹp hơn Hà
Nội.
Xuân tròn mắt ngạc nhiên:
- Ông nói đùa? Vùng quê mùa này làm sao sánh
bằng thành phố như Hà Nội được, hả ông?
Thân bật cười:
- Tôi nói thật đấy! Ở Hà Nội làm sao cô có thể

thấy đồng lúa ngút ngàn, không khí mát mẻ trong lành,
thiên nhiên gần gũi với con người như thế này?
Xuân lắc đầu lộ vẻ không tin:
- Có lẽ ông ở Hà Nội lâu đã quen với khung cảnh

trên ấy nên không thấy đẹp. Chứ vùng thôn quê chẳng có
gì, chỉ có đồng không mông quạnh quanh năm, làm sao
so sánh với vùng đô hội được!
403
Thân mỉm cười, ngồi thẳng lại. Cậu nhìn Xuân

hỏi:
- Cô Xuân có thích lên Hà Nội một chuyến cho

biết không? Tôi xin xung phong dẫn cô đi khắp Hà Nội.
Xuân chăm chăm nhìn người con trai trước mặt,

không biết ý tứ của anh ta là gì. Xuân thận trọng trả lời:
- Dạ... tôi cũng thích lên chơi Hà Nội một lần

nhưng không dám...
- Sao thế? Cô sợ không ai dẫn cô đi chơi? Tôi đã

nói tôi sẽ đưa cô đi thăm hết thành phố Hà Nội.
Xuân lắc đầu:
- Dạ không phải! Đi với ông chắc chắn tôi không

sợ, nhưng tôi không thể bỏ nhà quê đi chơi lâu được! Vả
lại, tôi...
Cô ngưng lại. Thân nhìn Xuân tò mò lặp lại câu

hỏi:
- Vả lại... sao?
404
Xuân ngần ngừ một chút rồi nói:
- Hội Phụ nữ sẽ không cho tôi đi đâu xa cả, nhất

là lên Hà Nội.
Thân nhíu mày hỏi:
- Hội Phụ nữ nào mà cấm cô không được đi chơi?
- Hội Phụ nữ Cứu Quốc. Xuân trả lời.
Thân ngạc nhiên, chưa biết cái Hội ấy làm nhiệm

vụ gì. Xuân thong thả kể cho Thân nghe sinh hoạt chính
trị ở vùng quê cô. Nghe Xuân kể, Thân dần dà hiểu ra
Việt Minh đã kiểm soát vùng quê sâu đậm như thế nào.
Qua lời kể của Xuân, Thân mới hiểu rõ Việt Minh đã len
lỏi và kiểm soát vùng nông thôn khá sâu rộng. Cậu nhớ
lại những lời phàn nàn của bà tuần về việc sưu cao thuế
nặng, trên đe dưới búa mà người nông dân phải gánh
chịu hiện nay. Câu chuyện bắt đầu rôm rả hơn. Xuân đã
thôi ngượng ngùng, tháo bỏ bộ mặt nghiêm nghị xuống.
Trông cô vui vẻ, thoải mái hơn. Có đôi lúc cả hai cùng
cười khi Thân kể cho cô nghe một câu chuyện vui nào đó
về cậu và Phong. Thân kể cho Xuân nghe những năm
tháng đầu tiên Phong đến trọ học nhà cậu, Thân đã phải
405
chỉ dẫn Phong từng chút để hội nhập với đời sống thành
phố. Vì vậy, hai cậu trở thành hai người bạn thân thiết.
Xuân nghe Thân kể về những ngớ ngẩn mà Phong ứng
xử trong những ngày đầu ở thành phố, cô che miệng
cười, lẩm bẩm:
- Ấy, tôi mà lên Hà Nội chắc cũng ngớ ngẩn như

thế thôi!
Thân lắc đầu:
- Cô ngớ ngẩn thế nào được! Có tôi bên cạnh

giúp cô cơ mà!
Xuân thành thật:
- Vâng! Cả anh Phong nữa, ông nhỉ?
Trong ý tứ của Xuân, Thân nhận ra có ẩn ý tình

cảm gì đó của người con gái này đối với Phong. Cứ mỗi
lần Thân cố tình thử chỉ đề cập đến cậu và Xuân, cô lại
lôi ngay cái tên Phong vào, như thể câu chuyện của cô
luôn luôn phải có ba người. Muốn đo lường tình cảm cô
gái này, cậu ỡm ờ hỏi:
- Cô có vẻ quý Phong nhỉ?
406
Xuân vô tình lọt ngay vào bẫy mà Thân giăng ra:
- Vâng. Anh ấy với tôi là chỗ bạn bè từ thuở nhỏ.

Hai gia đình lại là hàng xóm với nhau. Ông bảo sao mà
không thân được! Với lại, tôi nhớ ngày trước chơi với
anh Phong vui lắm. Khi nào anh ấy cũng nhường chúng
tôi trong các trò chơi. Anh ấy bày đủ trò cho chúng tôi
chơi cho đến khi anh rời lên Hà Nội.
- Vậy chắc khi Phong lên Hà Nội học cô buồn

lắm nhỉ?
Xuân vẫn vô tư:
- Vâng. Nhưng biết làm sao hơn được!
Một cảm giác man mác bâng khuâng len vào

lòng Thân khiến chính cậu vừa ngạc nhiên vừa bối rối.
Thân bất chợt im lặng không nói gì thêm. Sự im lặng đột
ngột của Thân cũng làm Xuân ngưng lại. Cô cảm thấy
mình ngồi đây đã quá lâu, Xuân muốn đứng dậy cáo từ.
Bất chợt, giọng Phong vang lên sau lưng:
- Ồ, Xuân đấy hả? Em sang chơi từ khi nào thế?
407
Cả hai cùng quay lại nhìn ra cổng. Phong tươi

cười dắt chiếc xe đạp đi vào. Cậu ăn vận quần tây, áo sơ
mi trông tươm tất lắm. Thân cất tiếng hỏi ngay:
- Sáng nay cậu đi đâu sớm mà tớ tìm mãi không

thấy?
Phong dựng chiếc xe đạp vào dàn thiên lý, đi lại

chỗ hai người đang ngồi, cười nói:
- Tớ ghé thăm hai bà chị ở trên thị xã Bắc Ninh.

Đi sớm để còn về sớm.
- Cậu đạp xe lên ấy, thế mà không rủ tớ cùng đi!

Thân trách nhẹ.
Phong cười xòa:
- Đi thăm người nhà ấy mà! Thấy cậu còn ngủ

say, mình không đánh thức làm gì!
Quay sang Xuân, Phong lặp lại câu hỏi:
- Em sang đây lâu chưa? Có việc gì không?
Xuân nhanh nhẹn đứng dậy trả lời:
- U em bảo mang sang biếu bà lang một ít cam

nhà ăn lấy thảo. Vả lại, hôm trước hai anh vội về không
408
ăn cam nên u bảo em mang sang cho hai anh ăn, cho biết
cam nhà. Em ngồi cũng lâu, em xin phép về nhà đây!
Phong nhíu mày:
- Em ngồi chơi đây lâu rồi à? Ai tiếp em?
Thân chen vào:
- Tôi tiếp cô ấy chứ còn ai nữa. Cậu chưa cảm ơn

tôi nhé!
Phong nhìn Thân buột miệng "Thế à!" Xuân nói

luôn:
- Muộn rồi, em về đây!
Nói xong, cô vội bước nhanh ra khỏi cổng.

Phong nhanh nhẩu đưa Xuân ra tận cổng, bảo khẽ:
- Cảm ơn em và bác tuần. Khi rỗi anh sẽ ghé sang

nhé!
Xuân quay lại gật đầu mỉm cười, rồi biến mất sau
cánh cổng. Phong quay lại chỗ Thân đang ngồi, hỏi:
- Cô ấy sang đây lâu chưa?
409
- Cũng khá lâu, chúng tớ ngồi đây nói chuyện với

nhau cũng hơn cả tiếng đồng hồ.
Phong mỉm cười vẻ hồ nghi:
- Nói gì mà lắm thế?
Thân nhún vai:
- Nói đủ thứ chuyện, kể cả chuyện kỷ niệm của

cậu và cô ấy lúc còn nhỏ.
Phong chăm chú nhìn Thân, hồi hộp:
- Cô ấy nói gì?
Thân cười trả lời qua loa:
- Ờ, cô ấy cũng trả lời chung chung thôi: Rất

buồn khi cậu ra đi.
Phong lặng thinh không trả lời. Thân kín đáo

quan sát thấy vẻ đượm buồn toát lên trên khuôn mặt
Phong trong khoảnh khắc. Thân chuyển hướng câu
chuyện:
- Cậu lên thị xã có ghé qua bưu điện không? Có

gì cho mình không?
410
Phong như sực nhớ bảo:
- À, có đấy! Có một giây thép cho cậu. Hình như

của chú Cần.
Phong lục lọi trong túi đưa ra một tấm giây thép
đưa cho Thân. Thân cầm xem thấy tên ông Cần. Thân
vội xé ra xem. Một phút sau, cậu ngẩng lên nói ngay:
- Cậu mình báo cho biết hình như có tin tức về

việc đi du học. Ông ấy muốn mình thu xếp về Hà Nội.
- Chỉ có thế?
- Ừ, chỉ có thế!
Nói xong, Thân gấp tờ giấy đút vào túi. Đúng lúc
đó, vú Hân xuất hiện mời hai người vào ăn cơm chiều.
Ông lang đã lên Bắc Giang khám bệnh theo lời mời của
ai đó đã ba ngày nay. Bữa cơm chỉ có bà lang, Phong,
Thân và vú Hân đứng hầu. Phong thấy vú cứ đi lại dọn
cơm nước, cậu lên tiếng nài nỉ:
- Vú ngồi xuống ăn cơm với bọn con đi.
Vú Hân cười từ chối:
411
- Các cậu dùng bữa với bà đi. Tôi ăn dưới bếp

rồi!
Phong cố nài nỉ thêm nhưng vú cương quyết từ

chối. Bà lang thấy vậy xen vào:
- Thôi, con đừng ép vú. Vú đã ăn trước rồi. Vú

không ăn chung với thầy mợ được! Lệ là thế!
Nghe bà lang nói, Phong thôi không nài vú nữa.

Cậu biết không thể đem cái tinh thần tiến bộ mà cậu đọc
trong các sách triết học phương Tây để nhồi nhét vào
đầu bà vú già và bà mợ của cậu. Họ là những người của
lối mòn xưa cũ, không thể hiểu và không chấp nhận
những tư tưởng vượt thời gian. Như một con đường mòn
được tạo ra từ hàng triệu bước chân đi qua theo ngày
tháng. Nó in đậm và trở thành con đường hiển nhiên mọi
người chấp nhận bước đi không nghi ngại thì việc đi tìm
một con đường khác không phải là sự lựa chọn của họ.
Bà lang quay nhìn Phong và Thân thúc giục:
- Nào mời các cậu xơi! Tôi đói lắm rồi đấy!
Phong nhìn bàn ăn, tấm tắc:
412
- Hôm nay mợ nấu nhiều món ăn ngon quá! Nào

gà nào cá, lại còn trứng nữa!
Bà lang cười xòa:
- Lâu nay, ăn cần kiệm rồi, bây giờ ăn thoải mái

một chút. Vả lại nhà có cậu Thân đây, phải đãi khách
cho đàng hoàng chứ!
Thân mỉm cười nhìn bà lang. Thân đã từng nghe

Phong kể về mối quan hệ giữa Phong và bà lang. Những
hành động bà đối xử với hai anh em Phong, Nhã khi còn
bé. Nhưng khi gặp bà lang, nhìn bà đối xử với Phong
khác với những lời Phong kể, Thân ngạc nhiên hỏi:
- Này, xem chừng bà mẹ ghẻ của cậu đối xử khá

tử tế với cậu, không giống như những gì cậu kể!
Phong lắc đầu:
- Bà ấy thay đổi tớ còn không ngờ nữa! Mấy bà

chị tớ đi lấy chồng cả, bây giờ chỉ còn bà ấy với thầy tớ
ở nhà. Có lẽ nghe tớ về đây sống, bà cảm thấy vui hơn
nên đâm ra yêu chiều tớ!
Phong ngoác miệng cười khi nói câu cuối.
413
Cả ba người bắt đầu vừa ăn vừa nói chuyện.

Phong gợi chuyện:
- Mợ này, dạo sau này thầy đi luôn như thế sao?

Thầy đi bỏ mợ một mình ở nhà suốt mấy ngày như vậy?
Bà lang và một miếng cơm trắng vào miệng, gật

đầu:
- Phải, thầy cậu cứ đi khám bệnh ở tận đâu đâu,

bỏ tôi ở nhà một mình suốt thôi!
Phong nhíu mày:
- Tại sao mợ không ngăn thầy? Thầy không thể

cứ bỏ mợ ở nhà như thế này mãi được. Mợ đã yếu lại
còn bệnh nữa...
Bà lang lắc đầu buồn bã:
- Mợ nói mãi nhưng ông ấy vẫn không nghe. Lúc

thì ông ấy đi khám bệnh, lúc thì đi thăm mấy đứa con gái
trên thị xã. Ngày ông tuần còn sống, ông ấy còn khám
loanh quanh trong vùng. Ông tuần mất đi là ông ấy đi
khám tận đâu đâu, lâu lâu mới về. Mợ ở nhà một mình
mãi rồi quen. Bây giờ con về đây lo việc nhà, mợ yên
414
tâm rồi! Ông ấy nể lời mợ cho con về đây ở là đủ với mợ

rồi! Thây kệ ông muốn đi đâu thì đi!
Phong toan nói gì nữa thì bà lang quay sang Thân

đổi giọng vui vẻ:
- Cậu Thân, cậu kể chuyện trên Hà Nội cho tôi

nghe đi! Tôi nghe nói trên thành phố đẹp và vui lắm!
Hai người thanh niên nhìn nhau. Thân hiểu ý bà

lang, cậu bắt đầu kể chuyện Hà Nội cho bà nghe. Câu
chuyện chuyển qua một đề tài khác, râm ran suốt buổi
thỉnh thoảng xen lẫn tiếng cười vui vẻ lắm!
Sau giờ cơm chiều, Phong đi ra phía trước sân

nhà, mang theo một ấm trà xanh nóng. Đặt ấm trà trên
bàn, Phong ngồi xuống một mình tự rót cho mình một
tách trà xanh nóng hổi. Cậu từ tốn nhấp một ngụm trà,
đốt một điếu thuốc. Rít một hơi thuốc dài vào phổi cho
đỡ lạnh, Phong nhả từng đợt khói thuốc trên không
trung. Cậu thoải mái ngắm những sợi khói thuốc mỏng
tan dần trong không gian của buổi hoàng hôn, bầu trời
đang ngả dần sang màu tím đậm. Đâu đó có tiếng ộp ọap
của những con ếch đồng kêu vang nghe cô tịch lạ. Màn
415
đêm dần buông xuống tối đen. Ở vùng làng quê, không
có bóng diện đường như ở thành phố, màn đêm vừa
buông xuống, mọi thứ như chìm vào bóng đêm dày đặc.
Người ta sẽ không nhìn thấy bóng Phong đang ngồi
ngoại trừ đốm lửa lập lòe từ điếu thuốc của Phong thỉnh
thoảng sáng rực. Vú Hân mang một chiếc đèn dầu lớn đi
đến chỗ Phong ngồi, đặt xuống bàn. Vú lẩm bẩm:
- Giời tối thế này, cậu ngồi đây một mình không
đèn đuốc gì cả, muỗi cắn cậu sưng người đấy!
Phong nhìn vú cười:
- Vú ơi, trên Hà Nội con nhớ nhất là được ngồi

trong bóng đêm như thế này đấy! Thú vị lắm!
Vú cười góp:
- Giời, ngồi thế này muỗi nó tha đi mất chứ thú vị

gì!
- Vú ngồi đây nói chuyện với con đi! Phong năn

nỉ.
Vú Hân lắc đầu:
416
- Không được đâu! Trong nhà đang đăng đăng đê

đê việc đầy ra, vú không có thời gian làm hết việc đây!
Vú phải vào làm nốt việc đã!
Phong khua nhanh tay nắm lấy tay vú Hân:
- Vú ơi, con nhớ món cháo lươn của vú ngày xưa

quá! Mai vú nấu cho con ăn nhé!
Vú nhìn Phong ngạc nhiên, nụ cười rộng mở:
- Cậu còn nhớ cháo lươn vú nấu à? Ừ, nếu cậu

muốn, mai vú nấu cho!
Phong gật đầu nhìn vú, dặn:
- Vú nhớ nấu nhé, con nói với Thân vú nấu cháo

lươn tuyệt ngon, khắp Hà Nội không ai bằng!
Vú có vẻ e thẹn:
- Giời, cậu khen quá rồi! Nói thế ngộ nhỡ vú nấu
không ngon thì xấu hổ chết!
Có tiếng Thân vang lên sau lưng vú Hân:
- Cháu tin Phong nói đúng. Không ai nấu cháo

lươn ngon bằng vú đâu!
417
Vú quay lại thấy Thân đang bước gần tới. Cậu

nhìn vú Hân năn nỉ:
- Thế nhé vú, mai vú nấu cháo cho cháu thưởng

thức nhé! Cháu nghe Phong nói nên ao ước mãi!
Vú cười xòa, gật đầu:
- Được rồi, mai tôi đi mua lươn về nấu cháo cho

các cậu ăn.
Nói rồi vú đi vào trong nhà. Thân ngồi xuống đối

diện với Phong. Phong nhìn Thân hỏi:
- Chú Cần muốn cậu về Hà Nội sớm để lo chuyện

đi du học à? Bao giờ cậu về?
Thân nhún vai:
- Chắc sẽ hết tuần này mình phải về. Giây thép

không nói rõ lắm, có vẻ như có một xuất học bổng cho tớ
nhưng phải đến mùa xuân năm sau mới có thể nhập học
được.
Phong rít một hơi thuốc lá sâu. Đầu thuốc đỏ rực

lên trong bóng tối. Thân hỏi:
- Cậu cho tớ xin điếu thuốc.
418
Phong móc túi lấy ra gói thuốc hơi bị nhàu đưa

cho Thân. Thân rút ra một điếu, kê đầu thuốc vào chiếc
đèn dầu cho đầu thuốc bắt đầu cháy. Cậu đưa điếu thuốc
lên miệng rít một hơi. Cả hai ngồi im trong bóng tối
thưởng thức, không ai trao đổi với nhau điều gì. Một lúc
sau, tiếng Phong vang lên:
- Chiều nay cô Xuân đến đây nói chuyện với cậu

lâu không?
Tiếng Thân khẽ cười trong bóng đêm:
- Không lâu lắm, độ chừng hai mươi phút thì cậu

về. Bọn mình ngồi nói chuyện loanh quanh đủ thứ trên
trời dưới biển.
- Thế à! Giọng Phong vang lên lãnh đạm. Thân

ngửi có mùi ghen tương trong cách trả lời của Phong.
Cậu hỏi thẳng:
- Cậu ghen với tớ à?
Phong quay nhìn Thân cau mày:
- Việc gì tớ phải ghen với cậu?
419
- Cái cách cậu trả lời với tớ. Tớ ngửi thấy mùi
ghen tương. Thân thản nhiên.
- Không gì cả! Tớ chỉ ngạc nhiên vì thấy cô ấy

đến nhà bất ngờ và chịu nói chuyện lâu với cậu.
Thân lại nhoẻn miệng cười, nói với vẻ hơi phấn

khích:
- Này, tớ nói thật, cô bạn ngày xưa còn bé của

cậu trông kháu hơn cái cô Cẩm Giang đỏng đảnh trên Hà
Nội nhiều. Ít ra cô ấy cho tớ cảm giác thoải mái, dễ chịu
khi nói chuyện. Cô ta có chút xét nét nhưng rõ là cô ta
ngây thơ hơn mấy cô Hà Nội mình quen. Mới gặp, nói
chuyện một hai lần tớ có cảm giác cô ta mến cậu đấy!
- Làm sao cậu biết? Phong nhíu mày, gạt ngang

vẻ bực bội:
- Tớ lạy cậu, đừng có suy đoán lung tung. Cô ta

nghe được chỉ có nước lấy mo che mặt.
Thân búng tàn thuốc ra xa hỏi lại:
- Nếu tớ nói đúng thì sao? Tớ nhận thấy cô ấy có

cảm tình với cậu. Suốt buổi nói chuyện, cô ấy cứ nhắc
đến cậu luôn. Tớ muốn chen chân vào cũng không được!
420
Phong nhìn săm soi vào mặt Thân trước vẻ cười

cợt của bạn, cáu hỏi:
- Này, ý cậu muốn chen chân vào là sao? Cậu

thích Xuân à?
Thân không trả lời ngay. Cậu đứng lên, đi đi lại

lại trước mặt Phong. Phong đưa mắt nhìn theo Thân,
kiên nhẫn chờ đợi. Một lúc sau Thân quay nhìn Phong
thừa nhận:
- Có, tớ có chút cảm tình với cô ấy ngay từ lúc

mới gặp. Nhưng bây giờ tớ nghĩ lại, tớ không có chỗ
trong mắt cô ấy.
Thân lại ngồi xuống chỗ cũ. Quay nhìn Phong

với vẻ nghiêm túc hơn, cậu nói tiếp:
- Tớ biết cô ấy thích cậu. Nếu cậu hỏi tớ chọn

giữa Cẩm Giang và người con gái này thì tớ có câu trả
lời ngay cho cậu. Tớ vốn không tin những điều gọi là
tình yêu sét đánh. Tớ chưa có khái niệm nó như thế nào.
Nhưng cảm tình sét đánh là tớ trải nghiệm rồi đấy, vừa
mới mấy ngày đây thôi!
421
Thân cười khẩy, tự mỉa mai mình. Cậu rít một

hơi thuốc rồi nói tiếp:
- Cậu biết tớ là người lý tính. Tớ thường suy xét

kỹ trước khi làm một điều gì, thường giải quyết vấn đề
trên tinh thần lý luận. Ấy vậy mà vừa mới nhìn thấy cô
ta, tớ lại có thể đảo ngược suy nghĩ mình được! Tớ muốn
về quê cậu lập nghiệp, muốn hứa hẹn mới ghê chứ!
Trước nay tớ cứ nghĩ mình không có chất lãng mạn trong
người. Thấy người ta yêu đương đau khổ, tớ cười thầm.
Nhờ cô ta, tớ được thấy mình sâu hơn một chút. Ít ra, tớ
có vẻ "người" hơn trước đây!
Thân bật cười sau câu nói như tự diễu mình.

Phong khó hiểu:
- Cậu vớ vẩn điều gì đấy?
Thân lắc đầu, hỏi Phong:
- Đừng nghe tớ! Giữa cậu và các con bà tuần

ngày xưa vui lắm nhỉ?
Phong gật đầu. Cậu trầm ngâm không biết có nên

kể cho Thân nghe chuyện buồn của Xuân không. Vốn
luôn tin tưởng bạn, Phong tin lời nhận xét của Thân về
422
tình cảm của Xuân đối với cậu có lẽ đúng. Phong búng
điếu thuốc ra xa. Cậu ngồi thẳng lại nhìn Thân. Nhìn
dáng vẻ Phong, Thân đoán cậu ấy sắp nói điều gì đó.
Cậu bình thản chờ đợi. Phong chậm rãi:
- Mình với Xuân và các em cô ấy chơi với nhau

từ nhỏ. Thầy tớ và cha của Xuân chơi với nhau khá thân.
Thầy tớ rất ngưỡng mộ gia đình Xuân, tớ không hiểu tại
sao nhưng rõ ràng cha và ông nội Xuân giữ một vị trí
trang trọng đối với cha tớ...
Phong thong thả kể lại những kỷ niệm xưa cũ với

Xuân cho Thân nghe, từ lúc nhỏ cho đến khi cậu đi lên
Hà Nội. Thân im lặng ngồi nghe. Trong giọng kể của
Phong có chút gì âu yếm, nuối tiếc mỗi khi nhắc đến kỷ
niệm cũ với Xuân.
Đang kể, Phong ngập ngừng:
- Gần đây tớ mới biết được một chuyện này, tớ

lấy làm khó nghĩ quá!
- Chuyện gì? Thân lại hỏi.
423
Ngần ngừ một vài giây, Phong nói:
- Thật ra, trước khi tớ về đây, tớ nghe nói Xuân

đã đính hôn với một người ở làng Lãng Ngâm.
Thân ngạc nhiên ngồi thẳng dậy:
- Vậy à?
- Ừ. Nhưng không may gần đám cưới thì cậu ta

bị chết đuối. Thành ra, cô ấy tuy chưa lấy chồng mà lại
mang tiếng một đời chồng! Phải để tang một năm cho
người chồng sắp cưới ấy!
Thân phản đối:
- Lạ nhỉ? Chưa lấy mà để tang những một năm à?

Sao gắt thế? Đàn ông năm thê bảy thiếp thì chẳng thấy ai
nói gì, mà đàn bà mới một đời chồng khiến cậu bận tâm
ghê nhỉ!
Phong lờ cái giọng châm chọc có vẻ mỉa mai của

Thân, cậu chép miệng, tiếp:
- Lệ làng thế mà cậu! Cô ấy giờ lại còn bị bọn

xấu miệng đồn có số sát chồng nữa cơ!
424
Thân ngoác miệng cười, buông một câu "vớ

vẩn!" Phong gật đầu:
- Cô ấy mặc cảm chuyện này nên chẳng muốn

nghĩ đến chuyện lấy chồng khác!
- Thế cô ấy định làm bà cô già ở tuổi mười tám

à?
- Nào ai có biết! Tớ cũng xót xa khi thấy cô ấy

buồn mà chưa biết phải làm sao!
Thân phá lên cười, nói nửa đùa nửa thật:
- Cậu đứng ra làm "Lê Lai cứu chúa" đi, chứ còn
lừng khừng gì nữa? Hay… cậu để mình làm nhé?
Phong ngớ người nhìn Thân. Thân cười nhắc lại:
- Tớ hỏi thật đấy! Cậu không làm thì để tớ hỏi cô

ấy cho tớ nhé?
Phong đâm bực mình cáu bẳn:
- Cậu đừng đùa bỡn kiểu ấy! Tôn trọng mình một
chút!
- Ô hay, tớ tôn trọng cậu nên tớ mới xin phép

cậu! Tớ hỏi thật: Cậu có thương Xuân không?
425
Giọng Thân trở nên nghiêm trang. Phong nhìn

Thân chưa trả lời. Thân nhắc lại câu hỏi một lần nữa.
Phong gật đầu. Thân lại hỏi:
- Việc cô ấy có một lần đính hôn có làm cho cậu

bận tâm không?
Phong lắc đầu. Thân tiếp tục:
- Cậu có muốn yêu và được yêu không? Có muốn

cứu cuộc đời Xuân không?
Phong gật đầu. Thân vỗ tay cười lớn:
- Thế cậu còn chờ gì nữa? Phải hành động nhanh

đi chứ ỡm ờ lại có đứa bưng đi mất thì ngồi khóc à!
Phong xìu người xuống, lẩm bẩm:
- Còn thầy tớ, tớ e là ông ấy lại muốn tớ phải học

xong, đỗ bằng Thành Chung, lên Hà Nội lập nghiệp vân
vân và vân vân...
Thân đứng lên, chống nạnh, cúi nhìn bạn với vẻ

thương hại, tội nghiêp. Cậu giảng cho Phong nghe như
người thầy đang giảng giải cho học sinh mình một bài
toán quanh co, khó gỡ:
426
- Dở quá! Chuyện dễ như bỡn mà cậu không nghĩ

ra. Trước tiên, cậu phải bày tỏ tình cảm với Xuân và cho
cô ấy biết cậu muốn cưới cô ấy. Sau khi cô ấy bằng lòng,
cậu mới thưa với cha cậu về ý định của cậu. Dĩ nhiên,
cậu phải theo tất cả yêu cầu của ông cụ: Học lấy bằng
Cao đẳng Tiểu học, kiếm việc để tự lập và nuôi gia
đình… Cậu có thể nói với cô Xuân gắng chờ cậu học cho
xong bằng thì hai người thành gia thất. Chỉ năm sau thôi
chứ đâu xa xôi gì! Một khi cậu làm được điều cha cậu
yêu cầu thì cậu muốn gì ông ấy chả bằng lòng!
- Nhưng nếu tớ không thi đỗ được?
Thân trầm giọng:
- Đó là yếu tố duy nhất để giải bài toán mà cậu

không được quyền thất bại! Cậu hiểu không?
Phong gật đầu. Trong thâm tâm, Phong một lần

nữa lại ghen tị với Thân vì sự tính toán gọn ghẽ, sắc sảo
của cậu ấy. Điều gì cậu ấy cũng biến nó thành đơn giản
và dễ hiểu như một phương trình toán học: Có cái này sẽ
có cái kia, không có cái này sẽ không có cái kia... Cuộc
đời Thân cũng thế: Những gì cậu ta muốn, cậu sẽ sắp
427
xếp để biết mình phải đi con đường nào để có thể đạt

được mục đích cao nhất, cậu ta sẽ quyết làm. Thân
không sợ thay đổi, không do dự trong việc đạt được mục
đích. Phong lại thiếu những tính chất ấy! Chính vì vậy,
cậu luôn ngưỡng mộ Thân trong mọi hành động và quyết
định. Phong buông lời tán thưởng:
- Cậu giỏi thu xếp thật! Tớ ghen với sự tính toán

chính xác của cậu. Thảo nào, cuộc đời cậu cứ suông sẻ là
thế!
Thân mỉm cười:
- Tớ không thích chữ "thất bại" trong hành trình

của mình. Ngày xưa, lúc còn học tiểu học, trong một lần
thi trượt một cua tiếng Pháp, ông thầy người Pháp nói
với tớ: "Muốn thắng người Pháp phải học và hiểu văn
hóa họ!" Câu nói mỉa mai ấy như đốt vào tim vào não tớ
từ đó. Tớ học chuyên cần một phần như lời ông thầy nói,
một phần vì muốn chứng minh người Việt mình không
kém họ chút nào!
428
Ngưng một khắc, Thân tiếp:
- Nhưng đời oái ăm lắm! Đôi khi chiến thắng mãi

mà đến khi thất bại thì lại thất bại rất vô duyên. Chẳng
hạn như Hitler gieo rắc chiến tranh khắp nơi, thù ghét
người Do Thái mà chả hiểu sao lại mềm lòng với cô thư
ký Do Thái của mình. Hay như tớ chẳng mềm lòng với
đám con gái Hà Nội mà lại rung động với một cô gái
quê...
Thân ngưng lại nhìn Phong bật cười ha hả. Phong

vẫn im lặng nhìn bạn. Lòng cậu không còn chút giận hờn
ghen tuông, chỉ thấy phục Thân vì đã can đảm dám nhìn
thấu tim mình và nói ra không ngần ngại. Tiếng Thân
vẳng vẳng bên tai:
- Con tim thường mạnh hơn lý trí, nhưng nghe

theo con tim nhiều khi là thất bại. Mà thất bại rất thảm
hại! Tớ không thích thất bại và sẽ chẳng bao giờ chấp
nhận thất bại. Nhưng thế nào trong đời tớ sẽ có những
chiến thắng nhạt nhẽo! Mình phải chọn một trong hai!
429
Thân bất ngờ đổi đề tài:
- Phong này, ngày kia mình rủ cô Xuân đi chùa

Dâu đi. Tớ muốn thăm chùa Dâu trước khi về Hà Nội.
Nghe đâu vùng này có nhiều ngôi chùa cổ đẹp lắm!
- Rủ cô Xuân đi với hai đứa mình? Tớ e cô ấy sẽ

từ chối. Cô ấy không đi đâu!
Thân khoa tay:
- Tớ chỉ muốn tạo điều kiện cho cậu và Xuân nói

chuyện thoải mái. Hơn nữa, tớ muốn đi chùa Dâu một
chuyến cho biết. Mấy khi về chơi lâu thế này! Cậu cứ rủ
cô ấy, có gì tớ nói hộ.
Phong ngẫm nghĩ lời Thân cũng có lý. Từ lúc về

đây tới giờ, cậu chưa có dịp nào rủ Xuân đi chơi đâu cả.
Thậm chí gặp mặt riêng còn chưa có dịp. "Chắc Xuân
giận vì sự vô tình của mình!" Phong nghĩ thầm. Cậu bèn
gật đầu đồng ý:
- Ừ, ngày mai mình qua nhà Xuân rủ cô ấy đi

chơi, nhân tiện xin phép bà tuần Cả luôn thể!
430
CHƯƠNG MƯỜI MỘT
Một buổi sáng, một cỗ xe ngựa nhỏ rong ruổi trên

đường quê hướng về phía huyện Thuận Thành. Trên cỗ
xe có năm người: Chú Bỏi làm xà ích và bốn người
thanh thiếu niên trên xe. Vâng, đó chính là Thân, Phong,
Thuần và Xuân. Bà tuần vì nể lời Phong cho phép Xuân
đi chơi chùa Dâu cùng với hai chàng thanh niên. Xuân vì
ngại đi một mình nên xin phép cho Thuần cùng đi. Thấy
con gái nói có lý, bà bằng lòng cho hai chị em cùng đi
chơi vãn cảnh chùa một buổi. Cỗ xe ngựa nhỏ chỉ đủ bốn
người ngồi, được ông tuần đóng từ lúc ông còn sống.
Thỉnh thoảng ông dùng cỗ xe này chạy từ làng này sang
431
làng nọ, đi thăm đồng, hay đôi khi dùng để chở khách
đến nhà chơi. Thấy các quan huyện, phủ có cỗ xe ngựa
hay hay. Vốn tính con nhà giàu, ông bắt chước đóng một
cỗ xe và sắm một con ngựa nòi để thỉnh thoảng cưỡi, hay
đóng vào xe chạy. Sau ngày ông mất, cỗ xe được bà tuần
cho cất vào kho lúa, để từ đó tới bây giờ bà mới cho Bỏi
lôi ra đóng ngựa vào chở các cô cậu thanh niên đi vãn
cảnh chùa. Sáng sớm, hai chị em vận áo tứ thân, đeo
yếm trắng, đội nón quai thao tua đỏ, trông trang trọng
khác hẳn ngày thường, khiến hai chàng thanh niên cứ
tròn mắt nhìn không rời được. Hai cô gái sửa soạn
nhang, nến, một ít hoa quả đem theo để cúng chùa. Cả
bốn leo lên chiếc xe ngựa nhỏ mà Bỏi đã đánh ra phía
trước nhà đứng đợi. Bà tuần và Mừng cùng cu Tuấn
đứng trước nhà tiễn bốn người đi chơi. Khuôn mặt ai
cũng đều hớn hở. Bà tuần dặn với khi xe vừa chuyển
bánh:
- Đi sớm về nhé các con! Đừng về tối quá nguy

hiểm lắm!
Cả bốn cùng gật đầu. Bỏi dùng chiếc roi mây

đánh nhẹ lên mông con ngựa đen. Chú ngựa hơi nẩy
432
mình, bắt đầu đi. Chiếc xe chuyển bánh từ từ rồi chạy

nhanh trên đường đê đất thẳng tắp. Người phấn khích
nhất có lẽ là Thân. Đối với cậu những ngày ở dưới quê
của Phong là những ngày đáng nhớ, vì cậu có dịp được
sống một cách thoải mái, tự do không bị bó buộc như
trên Hà Nội. Cậu đưa mắt nhìn ra xa những cánh đồng
vàng bát ngát, hứng cơn gió đồng trong buổi sớm mai
tinh khiết. Xa xa, vầng thái dương bắt đầu ló dạng, bầu
trời đang từ màu tím hồng chuyển dần sang màu vàng
rực. Cả Phong và Thân đếu cảm thấy tâm hồn mình mở
rộng phơi phới. Thân quay sang Phong lẩm bẩm:
- Đẹp quá! Tớ chưa bao giờ thấy cảnh bình minh

đẹp như thế này! Chắc sau này tớ sẽ tìm một nơi ở vùng
ngoại ô xa thành phố để sống chứ không ở Hà Nội đâu!
Không biết đây có phải là lời tiên tri của Thân

không, nhưng quả là sau này cậu không sống ở Hà Nội.
Đó là chuyện sau này. Còn ngay lúc này, Thân đang
sống hết mình với không gian, thời gian hiện tại. Nghe
Thân nói, Phong mỉm cười gật đầu. Chiếc xe rong ruổi
trên con đường đất. Bánh xe gỗ lăn trên đường không êm
ái, đôi khi nảy nhẹ trên mặt đường làm cả bốn người như
433
nhảy lên, khiến bốn người nhìn nhau cười khúc khích.
Trông họ vui tươi vô tư lự rất đáng yêu. Thiên nhiên như
muốn bảo vệ họ bằng một sự yên tĩnh tuyệt đối trong
buổi sáng mùa thu.
Chiếc xe ngựa rong ruổi một lúc đã thấy bóng

chùa Dâu xuất hiện từ đằng xa. Mái chùa màu đỏ cam
cong cong cao vút. Càng đến gần, ngôi chùa hiện ra sừng
sững trải dài trên một khoảnh đất thật rộng phải đến hàng
mẫu. Vì không phải ngày lễ hội sân chùa vắng tanh
không bóng người. Khoảnh sân chùa bát ngát được lát đá
tàu màu gạch suốt từ ngoài đường đi vào cổng chùa.
Chùa Dâu được xem là ngôi chùa đầu tiên của Việt Nam
được xây vào thế kỷ thứ hai sau Công Nguyên, vào thời
thái thú Sĩ Nhiếp thuộc nhà Hán cai trị quận Giao Châu.
Mái chùa lát gạch ngói đỏ, qua mưa nắng phủ màu rêu
nhưng trông vẫn chắc chắn, bền vững. Phía bên tay trái
sân chùa là một ao cá lớn với hàng cây mọc dọc trên bờ.
Chùa trải dài theo hàng ngang, trước mặt chùa có một
dãy cột trụ tròn khoảng mười cột, phân theo hàng ngang
bằng nhau. Bỏi thận trọng đánh chiếc xe ngựa đến gần
cổng chùa rồi dừng lại. Anh quay xuống xe bảo:
434
- Các cô cậu xuống xe vào chùa lễ đi. Tôi ngồi

ngoài này đợi các cô cậu cúng chùa xong, trở ra mình về.
Cả bốn cô cậu lục đục leo xuống phía sau xe.

Phong xuống trước đỡ hai cô gái leo xuống. Thân xuống
sau cùng mang theo mâm lễ vật. Cả bốn người chậm rãi
đi vào chùa. Chùa vắng vì không người khiến cho cả bốn
hơi ngại ngùng. Xuân đảo mắt nhìn chung quanh, cô
thấy bóng một chú tiểu thấp thoáng gian bên phải, bèn đi
nhanh về phía ấy. Chú tiểu nhìn thấy cô tiến đến gần bèn
đứng lại chờ đợi. Xuân tiến nhanh đến chắp tay lên ngực
hỏi:
- A di đà Phật! Bẩm thầy, con muốn lên chùa

dâng hương cúng Phật hôm nay có được không, thầy?
Chú tiểu cũng chắp tay chào lại:
- Vâng được ạ! Thí chủ cứ mang hoa quả vào

chái nhà phía bên tay phải, có các bà làm công quả, giao
cho họ rồi thí chủ lên thiền đường cúng Phật.
Xuân vái chú tiểu nói "Cảm ơn!". Cô quay lại

phía ba người đang đứng đợi trong sân. Xuân bảo nhanh:
435
- Hai cậu theo em vào sân chùa. Mình đưa hoa

quả cho các bà vãi ở đây rồi vào chùa viếng Phật.
Nói rồi, cô xăm xăm đi trước. Băng qua mặt tiền

của chùa là một khoảng sân rất rộng. Hai bên là hai dãy
nhà rất dài. Khoảng sân khổng lồ ở giữa là một tòa tháp
lớn ba tầng. Một bà vãi xuất hiện, Xuân đón chiếc mâm
lễ vật trên tay Phong tiến đến gần bà vãi chào hỏi:
- A di đà Phật! Bẩm ni cô cho con muốn dâng

mâm cúng Phật ạ!
Bà vãi mỉm cười hiền hòa đợi Xuân đến gần giơ
tay chắp lên ngực:
- A di đà Phật! Chào thí chủ. Để bần ni giúp cô

sắp xếp hoa quả cúng Phật cho nhé!
Nói xong, bà giơ tay ra đón chiếc mâm hoa quả.

Xuân đưa cho bà vãi rồi chắp tay lên ngực tỏ vẻ cảm ơn.
Bà vãi chỉ hướng cho cô vào trong:
- Thí chủ có thể vào trong cúng Phật được rồi!
Nói xong, bà đi vào chái nhà bên phải. Xuân

quay lại nhìn Thuần và các cậu thanh niên bảo:
436
- Mình đi lễ chùa đi!
Cả bốn bắt đầu đi dần sâu vào trong sân chùa, bắt
đầu cuộc vãn cảnh chùa. Lúc đầu cả bốn đi cùng nhau.
Nhưng một lúc sau không hiểu vô tình hay hữu ý lại chia
thành hai nhóm: Phong đi với Xuân, Thân đi với Thuần.
Thuần ngây thơ dớn dác muốn đi theo chị, nhưng Thân
tinh ý cứ tìm cách lôi Thuần đi chỗ khác, cách xa chỗ
Phong và Xuân đang đứng. Xuân vô tình không để ý đến
điều đó. Cả hai đi dọc theo hành lang dài hai bên chùa,
nơi trưng bày mười tám vị La Hán. Gương mặt các vị La
Hán mỗi người mỗi vẻ nhưng không giống người Việt
Nam: Lông mày rậm, mắt to lồi, má gồ, mũi cao, môi
dày... Tương truyền họ là những đệ tử đắc đạo của Đức
Bổn Sư Mâu Ni, đã đạt vị A La Hán. Gương mặt các
ngài khá đa dạng: Có ngài trông vui tươi, có ngài lộ vẻ
sầu muộn, có ngài mang ánh mắt quyết đoán... Họ đều
có những cái tên ngoại quốc xa lạ, khó đọc. Xuân và
Phong lần lượt lướt qua mười tám vị được để dọc hai bên
hành lang dài của chùa trước khi vào chính điện. Vào
đến chính điện, Xuân quỳ lạy Phật, lâm râm cầu nguyện.
Phong cũng rón rén quỳ bên cạnh, lòng bối rối không
437
biết cầu nguyện điều gì. Quay ra ngoài, Phong thấy Thân
và Thuần đang đi vào tòa tháp Hòa Phong. Cả hai đang
nói chuyện gì có vẻ vui lắm, vì cả Thân lẫn Thuần đều
đang cười vang. Tiếng cười của họ vọng đến cả chỗ cả
hai người đang quỳ cầu nguyện. Một lúc sau, Xuân cầu
Phật đã xong, cô quay lại hỏi Phong:
- Anh cầu nguyện xong chưa?
Phong lúng túng như bị bắt quả tang vội gật đầu,
ậm ừ:
- Anh cầu xong rồi! Em cầu xin gì vậy?
Xuân nhìn Phong mỉm cười:
- Giời, ai mà đi kể cho anh nghe cầu nguyện điều

gì! Đó là chuyện bí mật!
Cô đứng dậy, phủi sơ váy áo mình rồi giục:
- Đi anh, còn nhiều chỗ để đi lắm!
Cô nhìn quanh hỏi:
- Anh Thân và cái Thuần đâu nhỉ?
Phong chỉ vào tòa tháp trước mặt bảo:
438
- Hai người vào đó xem rồi.
Xuân nghe nói vậy toan đi tới tòa tháp. Phong vội
gọi:
- Xuân, anh có chuyện này muốn nói với em!
Xuân nghe Phong nói, cô dừng lại nhìn cậu, chớp

mắt hỏi:
- Chuyện gì anh muốn nói?
Phong nói nhỏ:
- Mình đi ra phía ngoài này một chút đi!
Nói rồi, cậu đi ra ngoài chính điện, đi vòng ra

phía bên hông chùa. Ngôi chùa vắng vẻ không một bóng
người làm cho Phong cảm thấy dễ dàng thực hiện ý
muốn của mình. Xuân vẫn vô tình không biết Phong sẽ
nói điều gì, cô lẳng lặng đi theo sau lưng cậu. Ra đến
một chỗ khuất dưới một tàng cây lớn, Phong đứng lại
xoay qua đối diện với Xuân. Lúc này chính cậu lại bối
rối, ấp úng:
- Anh có chuyện này muốn nói với em...
Xuân giương mắt chờ đợi:
439
- Vâng, anh cứ nói!
Phong im lặng một khắc. Cậu có cảm giác nghe

được tiếng tim mình đang đập rộn ràng trong lồng ngực.
Cậu không biết liệu Xuân sẽ phản ứng thế nào nếu cậu
nói ra, nhưng đã tới nước này không nói cũng không
được! Phong nuốt nước bọt một lần nữa, nhìn Xuân, cậu
lấy hết can đảm nói:
- Anh muốn nói rằng... từ lâu anh đã để ý đến

em! Anh có tình cảm với em nhưng cứ dấu trong lòng
không dám nói vì sợ em từ chối. Lần này, anh quyết định
phải nói ra cho em hiểu tình cảm của anh. Nếu em không
thích anh... thì anh... cũng hiểu và thông cảm! Chỉ mong
em hiểu cho lòng anh...
Phong xúc động dừng lại. Xuân mở to mắt nhìn

Phong trân trối. Cô không ngờ cậu lại bất ngờ tỏ tình với
cô tại ngôi chùa này, cũng là ngôi chùa nơi cô gặp Hữu
lần đầu tiên. Bất ngờ khiến cô bối rối đến mức không
biết nói gì. Phong bạo dạn nắm tay Xuân. Xuân muốn rút
tay lại nhưng Phong đã nắm chặt. Xuân ngượng ngùng
liếc nhìn xung quanh, miệng lẩm bẩm:
440
- Anh Phong, coi chừng có người nhìn, ngại lắm!
Phong nắm được tay cô, nhất định không buông.

Mấy lần cố rút tay về nhưng không được, Xuân đành để
yên tay mình trong tay chàng trai trẻ. Phong nhắc lại:
- Em có thể nói cho anh biết tình cảm của em

dành cho anh ra sao không?
Xuân bối rối, ấp úng trả lời:
- Anh hỏi em bất ngờ quá! Từ trước đến giờ em

luôn quý mến anh là một người bạn, người anh lớn. Anh
luôn đối tốt với chị em em. Còn chuyện tình cảm em
chưa dám nghĩ. Em cứ nghĩ lòng em đối với anh thế nào
thì anh đã biết! Anh đi xa không viết cho em một lá thư
nào. Em chờ mãi mà chẳng thấy anh đoái hoài gì cả!
Lòng cậu ngập tràn hối hận, Phong đáp:
- Anh xin lỗi em! Anh thật tệ vì đã quên điều

mình hứa! Bận bịu với đời sống mới nên anh quên bẵng
chuyện thư từ cho em và Lãm.
Xuân ngập ngừng một lúc rồi hỏi:
441
- Anh đã biết em đã từng ăn hỏi một người. Em

mang tiếng sát chồng. Anh có ngại không?
- Nếu anh ngại, anh đã không nói ra tình cảm

mình cho em biết! Phong rắn giọng.
Cậu lại tiếp tục với giọng cương quyết:
- Nếu em bằng lòng, anh muốn cưới em làm vợ!
Xuân giật mình trước vẻ quyết liệt trong lời

Phong vừa nói. Cô bối rối cùng cực, không biết phải trả
lời làm sao vì quá bất ngờ. Hơi thở phập phồng trong
lồng ngực Xuân khiến Phong biết cảm xúc của cô ra sao.
Bất giác, Phong xiết lấy đôi bàn tay nhỏ trong tay mình.
Cậu cất giọng tha thiết:
- Em nói cho anh biết, em có bằng lòng không?
Xuân nhìn Phong thì thầm:
- Anh Phong, anh có biết anh vừa nói gì không?
Phong gật mạnh. Xuân lại hỏi:
- Anh nói thật?
Phong lộ vẻ giận dỗi:
442
- Em nghĩ anh có thể đùa bỡn với những chuyện

như thế này sao!
Xuân vội rút tay lại, phân bua:
- Không phải, em không có ý bảo anh đùa. Em

chỉ bất ngờ quá... Anh biết hoàn cảnh của em...
Phong cướp lời:
- Hoàn cảnh của em có gì mà em lo ngại? Em chỉ

là một cô gái vẫn chưa có chồng. Có người muốn cưới
em. Có gì mà em lo sợ?
Xuân nhìn Phong. Trước mắt cô không còn là

người bạn, người anh lớn từ thuở niên thiếu, mà là một
chàng trai chững chạc, đang hứa hẹn với cô một tương
lai cả hai sẽ đi chung đường. Cảm giác đang lẫn lộn giữa
bay bổng, sung sướng, vì điều đang diễn ra ngoài sự
tưởng tượng và nỗi ngờ vực không biết sẽ ra sao ngày
sau. Nhưng thành thật, trong lòng cô tràn ngập điều sung
sướng. Mắt Xuân long lanh, nước mắt tràn mi vì xúc
động. Cô hồi hộp, lắp bắp:
- Em... em bằng lòng... Nhưng… anh phải hỏi u

em trước đã!
443
Phong nghe câu trả lời của Xuân, cậu mừng rỡ

quên cả nơi hai người đang đứng, ôm chầm lấy Xuân.
Xuân lúng túng đẩy vội Phong ra, mặt đỏ hồng vì xấu
hổ. Nghe tiếng động, cả hai cùng quay lại thấy Thân và
Thuần đứng từ xa đang ngây người nhìn họ.
***
Xuân trằn trọc không ngủ được! Ý tưởng cô cứ

trôi về buổi đi chơi chùa Dâu sáng nay. Mỗi khi nhắm
mắt, khuôn mặt Phong lại tràn ngập, phủ chụp lên tâm trí
Xuân khiến cô cảm thấy tim đập mạnh, ngạt thở phải mở
bừng mắt, thở dốc. Có lúc, Xuân phải ngồi bật dậy, ôm
gối dựa vào tường, đắm mình trong suy nghĩ. Hạnh phúc
rơi xuống bất ngờ quá đến nỗi Xuân bối rối, không biết
nên tin đây là sự thật hay chỉ là giấc mơ. Nhớ lại, suốt
buổi ngồi trên xe ngựa trở về, cô không dám nhìn Phong
vì ngại ngùng. Thỉnh thoảng cô lại thấy Thuần nhìn mình
cười âu yếm. Thân giữ vẻ mặt bình thản, né ánh mắt
Xuân, chỉ nhìn Phong nói chuyện vu vơ. Đôi lúc, cậu
liếc sang Xuân một giây rồi mỉm cười nhìn đi chỗ khác.
Xuân đưa mắt nhìn ra hai bên đường, ngắm cảnh trí trôi
444
qua trong lúc xe đang chạy. Cô không muốn nói chuyện

với ai vì đầu cô đang trống rỗng, chẳng nghĩ được điều
gì để trao đổi. Rồi có lúc, cả bốn người đều im lặng,
không ai nói với ai câu nào, mỗi người đều theo đuổi ý
nghĩ riêng mình. Chỉ có tiếng vó ngựa gõ đều trên con
đường đất và tiếng Bỏi "hí hà" cho con ngựa chạy thẳng
lối.
Có tiếng cửa xịch mở nhẹ, Xuân ngẩng đầu nhìn

lên, bóng Thuần len qua cửa đi vào. Thuần đóng cửa rồi
quay lại, thấy Xuân vẫn còn ngồi dựa tường chưa ngủ.
Cô bé rón rén đi vào hỏi chị:
- Chị chưa ngủ sao?
Xuân lắc đầu, hỏi lại:
- Còn em? Sao chưa ngủ?
Thuần không vội đáp. Cô đến bên giường chị,

ngồi xuống bên cạnh, bảo:
- Em cũng không ngủ được! Thấy phòng chị còn

sáng đèn, em đi qua đây!
445
Xuân im lặng. Cô vặn nhỏ chiếc đèn dầu xuống

cho bớt ánh sáng để bà tuần không chú ý. Thuần ngồi bó
gối trên giường nhìn chị thì thầm:
- Anh Phong nói gì với chị ở chùa Dâu thế?
Xuân nghe em hỏi, cô lườm em:
- Chuyện người lớn em hỏi làm gì?
Thuần che miệng cười:
- Em sẽ không thèm hỏi nếu em không thấy anh

Phong ôm chị!
Xuân nghe em nói, đỏ mặt đánh nhẹ vào đùi cô

em:
- Mày chỉ nói nhảm!
Thuần đưa tay xoa đùi, lại bảo:
- Anh ấy thích chị à?
Tình yêu trai gái còn xa lạ với Thuần, nhưng ở

lứa tuổi mười bốn, cô đã có những cảm nhận ban đầu khi
một người con trai nhìn ngắm một người con gái. Những
lúc sinh hoạt Đội với Đáng, thấy anh nhìn mình chăm
chăm, Thuần đã biết xấu hổ, cảm thấy những cơn sóng
446
xung động nho nhỏ trong lòng. Cô đã mơ hồ cảm nhận

một thứ tình cảm nào đó Đáng đang dành cho cô. Một
thứ tình ưu ái đặc biệt chỉ có cô được hưởng! Đôi mắt
ấy, nụ cười ấy hướng về cô như một thứ ánh sáng dịu
dàng mà chính cô cũng hân hoan nhận lấy. Cô nhìn thấy
tia mắt ấy khi Phong hướng về người chị mình trong suốt
đoạn đường về nhà. Xuân có thể không thấy nhưng
Thuần không bỏ sót một cử chỉ nào, ánh mắt nào của
Phong hướng về Xuân. Không thấy chị trả lời, Thuần
nhắc lại câu hỏi, mắt đăm đăm nhìn chị. Xuân không trả
lời thẳng vào câu hỏi của Thuần, cô hỏi lại em:
- Em nghĩ anh Phong là người thế nào?
Thuần nói chẳng cần nghĩ ngợi:
- Anh Phong hiền, lại tử tế nữa! Nói thật, nếu anh

ấy hỏi cưới chị, em bằng lòng ngay!
Xuân lườm Thuần một lần nữa:
- Gớm, nhanh nhẩu đoảng! Ai hỏi ý mà trả lời

nhanh thế!
Thuần toét miệng cười:
447
- Ấy là em nói ý em như thế! Anh ấy có hỏi cưới

chị không?
Xuân ngập ngừng một chút rồi gật đầu. Thuần

reo lên:
- Biết ngay mà! Em nghi là không sai! Cả ngày

hôm nay hai anh chị cứ sao sao ấy! Không dám nhìn
nhau mà toàn nói chuyện vẩn vơ chẳng ra câu cú gì! Chị
bằng lòng không?
Rồi, cô năn nỉ:
- Bằng lòng đi chị! Lấy anh Phong là quá được!

Anh Hữu đã mất hơn một năm rồi còn gì! Chị phải lấy
chồng chứ không lẽ ở vậy làm bà cô già?
Xuân chồm lên bịt miệng em vì sợ tiếng ồn ào

khiến bà tuần thức giấc. Cô mắng khẽ:
- Mày làm gì mà như Na Tra đại náo thiên cung

thế! Ồn quá u dậy hạch hỏi lôi thôi thì khổ cả đám!
Thuần mặc kệ lời chị mắng, trợn mắt hỏi dồn:
- Ý chị ra sao? Đồng ý không?
448
Xuân mỉm cười gật đầu. Thuần thích chí vỗ tay,

reo lên:
- Ừ phải thế chứ nhỉ!
Xuân ôm em đè xuống giường:
- Nằm xuống đây! Đừng rộn ràng lên như thế!

Chị bằng lòng nhưng biết u có bằng lòng không?
Thuần hăng hái:
- Để em thuyết phục u cho chị! Chắc chắn u sẽ

đồng ý! Anh Phong con ông lang chứ có phải người xa lạ
gì mà u không bằng lòng! Anh Phong vừa đẹp người,
đẹp nết thế kia... Em thấy anh ấy đẹp giai nhất làng đấy!
Xuân mắng khẽ:
- Cái con này cứ nói bảy nói ba chẳng ra làm sao!

Chuyện của chị đâu phải chỉ có chị hay anh Phong quyết
định. Còn u, còn ông bà lang bên nhà... Ấy là chưa kể, u
phải qua bên ông lý Tạng để nói chuyện. Dẫu sao chị với
anh Hữu đã từng ăn hỏi. Ông bà lý chị đã gọi là mẹ cha.
Em hiểu không? Bởi vậy, chị mới nói là chuyện của chị
không đơn giản!
449
Thuần đăm chiêu:
- Em nghĩ ông bà lý sẽ không gây khó dễ với chị!

Con trai ông bà đã mất rồi! Giữ chị làm sao được! U đâu
có bằng lòng để chị sống như vậy mãi được?
Xuân không đáp trả. Cô cũng đồng suy nghĩ như

em: Mẹ cô sẽ tìm mối khác cho cô, chứ nhất định không
để cô sống như thế này mãi. Cô nằm xuống kề bên em,
khẽ nói:
- Chị cũng không biết ra sao? Chị nói với anh

Phong muốn gì phải thưa qua u chuyện hai đứa. Chưa kể
ông bà lang có chịu chị làm dâu hay không? Còn nhiều
thứ phải giải quyết lắm!
Thuần bặm môi suy nghĩ. Với suy nghĩ non nớt,
Thuần không nhận ra chuyện của chị có gì phải lo lắng.
Thuần bảo:
- Hay ngày mai em nói chuyện này với u nhé,

xem u nghĩ thế nào?
Xuân gạt đi:
- Thôi, từ từ đi! Để chị dọ ý anh Phong và thầy

mợ anh ấy xem sao đã!
450
Thuần nằm yên không nói. Một lúc sau, cô quay

sang ôm lấy chị thì thầm:
- Em chỉ muốn anh Phong làm anh rể em càng

nhanh càng tốt!
Xuân quay sang cốc nhẹ lên đầu đứa em gái.

Thuần cười khúc khích. Một lúc sau, Xuân nghe tiếng
thở đều đều của cô em gái. Xuân thở dài. Cô chồm dậy
thổi tắt chiếc đèn dầu nhỏ rồi nằm xuống. Tiếng thở đều
đều của Thuần đưa Xuân vào giấc ngủ lúc nào không
biết!
Hôm sau, Phong đưa Thân ra bến xe để về thị xã

Bắc Ninh. Cả hai ngồi trên chiếc thuyền nhỏ chòng
chành, đưa qua phía bên kia sông để đón xe về thị xã. Từ
đó, Thân mới có thể mua vé tàu hoả về Hà Nội. Thân và
Phong đều ngồi yên lặng ngắm dòng nước lừ lừ trôi êm
ả, mệt mỏi. Trên chiếc thuyền nhỏ chỉ có hai người và
người lái thuyền. Bác lái thuyền tuổi chừng ngoài bốn
mươi, làn da nâu sẫm, khuôn mặt héo úa, khắc khổ già
trước tuổi. Nếu Phong không tò mò hỏi tuổi bác thì cậu
đoán bác phải ngoài năm mươi. Đời sống sương gió, cơ
cực, thiếu ăn khiến người ta già nua, hốc hác như cái cây
451
thiếu nước, thiếu ánh sáng mặt trời. Chiếc thuyền chỉ có
hai người và bác lái đò mà xem ra mỗi khi bác đẩy mái
chèo, khuôn mặt bác chau lại như phải cố sức đẩy. Đôi
lúc khiến Phong ái ngại, cậu hỏi:
- Bác ơi, bác liệu có qua sông được không đấy

bác?
Bác lái thuyền đẩy chiếc nón lá rách bươm trật ra

phía sau, để lộ bộ mặt đen đúa của bác, gật đầu:
- Được chứ cậu! Cứ ngồi yên đấy, đừng lo! Tôi

chèo được! Tháng này nước yên, không có lũ từ sông
Hồng đổ sang nên không lo.
Vui chuyện ông nói tiếp:
- Thật ra đứa con dâu tôi nó lái chuyến thuyền

này nhưng mấy hôm nay nó ốm, không chèo chống gì
được! Tôi phải thay nó chèo. Chồng nó mời thầy về chẩn
bệnh rồi. Ông ấy bảo nó cảm nước nhẹ, bắt xông hơi, ăn
cháo trắng mà mấy hôm rồi chưa khỏi!
Thân tò mò hỏi:
- Thế cô ấy có triệu chứng gì hả bác?
452
- Đau đầu, sổ mũi, chóng mặt không đứng lâu

được, đau họng nuốt khó khăn lắm!
Thân gật gù. Suy nghĩ một lúc cậu nói:
- Cháu đoán cô ấy bị viêm họng thôi! Chắc

không nặng lắm! Bác bảo cô ấy chịu khó súc miệng và
cổ họng bằng nước muối hoặc lấy lá chanh non giã nhỏ,
lấy nước cốt làm cho ấm lên rồi uống liên tục trong vòng
năm bảy ngày xem sao. Hy vọng mau hết!
Ông lái thuyền trợn mắt:
- Cậu là thầy lang à?
Thân cười lắc đầu:
- Không! Cháu chỉ là học sinh nhưng viêm họng

cũng là bệnh phổ biến, vì ăn uống không sạch sẽ... Thôi,
bác cứ nói cô ấy làm y như lời cháu nói ấy! Nếu quá bảy
ngày không hết mà bệnh trở nặng, thì bảo cô ấy lên nhà
thương chứ đừng chữa bậy bạ gì nữa nhé!
Ông lái thuyền cảm ơn rối rít. Phong nhìn Thân

nheo mắt:
- Cậu chưa học y mà muốn làm bác sĩ rồi đấy!
453
Thân khoát tay cười trừ. Thuyền cập bến, hai

chàng trai leo lên bờ sau khi đưa cho ông lái thuyền một
đồng. Thân và Phong lững thững đi bộ dần ra phía bến
xe khách. Đi một lúc, Thân quay sang nhìn Phong bảo:
- Không chừng về tới nhà chắc qua Tết ta tớ sẽ đi

Pháp. Nếu chưa có chỗ nhập học tớ cũng đi trước để thu
xếp chỗ ăn ở và tìm việc làm thêm.
Phong nhíu mày tò mò:
- Chú Cần bảo với cậu việc nhập học ra sao?
Thân nhún vai:
- Cậu tớ bảo mùa xuân năm sau có thể nhập học

được vì đã xin được một suất du học. Ông đốc-tờ
Chervalier, bạn thân với cậu tớ, giúp nộp đơn vào trường
Y khoa ở Lyon. Trường đã nhận đơn xin nhập học của
tớ. Theo như lời cậu tớ thì chắc chắn tớ sẽ có một suất
học bổng ở Pháp vào mùa xuân tới.
Phong lại hỏi:
- Cậu sẽ ở Lyon chứ không ở Ba-Lê?
Thân lắc đầu. Phong nói tiếp:
454
- Dẫu sao như thế cũng may mắn vì cậu xin được
học bổng sớm đến như vậy! Chứ theo tớ biết có người
phải chầu chực cả mấy năm mới được một suất đi học
như cậu đấy!
- Ừ, tớ gặp may! Thân gật đầu đồng ý.
Một lúc sau, Thân lại nói:
- Tớ vui khi biết cậu dám nói thẳng với cô Xuân

về tình cảm của cậu. Ít ra cậu không phải băn khoăn nữa
khi thấy cô ấy cũng đáp lại! Đúng không?
Phong gật đầu vẻ mặt trầm ngâm:
- Đã qua một ải rồi, bây giờ đến ải thứ hai đây!

Còn khó vạn lần so với ải thứ nhất!
Thân cười, hỏi ngay:
- Ải nào?
Phong nhăn mặt:
- Ông cụ nhà mình chứ còn ai nữa!
Thân lại cười, gật đầu đồng ý:
455
- Ừ, ải đấy thì khó đấy! Nhưng như tớ đã nói, cậu

phải nói cho thành tâm vào! Hứa cho thành tâm vào là
được! Điều duy nhất mà cậu phải làm là lấy cho bằng
được bằng Cao đẳng Tiểu học. Vượt qua ải đấy thì mọi
cửa ải khác sẽ mở ra cho cậu!
Phong gật đầu, ưu tư trả lời:
- Tớ sẽ cố hết sức! Nhưng cậu đi xa rồi, tớ cảm

thấy buồn vì không có ai bên cạnh để hỏi han nữa!
Thân gượng cười, an ủi:
- Yên tâm! Tớ sẽ thư từ đều đặn cho cậu. Nhớ khi

nào lấy vợ thì báo tin cho tớ biết ngay! Tớ thì xem như
bị đi đày mười năm biệt xứ vậy! Có tin gì ở nhà thì phải
cho tớ biết!
Phong nhăn mặt:
- Mười năm học thật à?
- Ừ, học bác sĩ mà lại! Thân cười.
Phong lộ vẻ băn khoăn:
- Mình hỏi thật: Liệu việc học có chi phối lý

tưởng của cậu không?
456
Thân yên lặng, nhìn mông lung ra cánh đồng lúa

bát ngát ngoài tầm mắt. Cánh đồng tháng 10 vào mùa gặt
vàng rực dưới ánh mặt trời. Những hạt lúa mẩy tròn, no
căng, trĩu nặng, kéo nhánh lúa mỏng manh uốn cong
mình mệt mỏi. Xa xa, những người nông dân cong lưng
ôm từng bó lúa nhỏ, lùa sát vào người, tay kia dùng lưỡi
gặt cắt phăng bó lúa đến gần sát gốc. Họ làm nhanh
thoăn thoắt như những cỗ máy chạy đều. Một nhóm
người khác bó những gốc lúa đã cắt thành từng bó lớn,
liên tục gánh những gánh lúa vàng nặng trĩu đến chỗ
những cỗ xe trâu kéo nặng nề đang đứng đợi trên đường
đê. Con trâu mộng có làn da ánh lên đen bóng dưới cơn
nắng tháng 10, đôi sừng màu xám tro cong vút trên đầu,
to như hai cánh tay một thằng bé, thỉnh thoáng lúc lắc
xua đuổi đám ruồi nhặng háu đói. Khi chiếc xe đầy lúa,
một anh nông dân leo thoắt lên xe, dùng một chiếc roi
mây đánh nhẹ vào mông chú trâu đang dậm chân nóng
nảy. Chiếc xe nhúc nhích một chút rồi dần dà chuyển
bánh, lắc lư trên con đường đê xa dần mất hút. Thân đăm
đắm nhìn cảnh gặt lúa như cậu muốn thu tất cả những
hình ảnh đồng quê miền Bắc vào trong trí nhớ trước khi
đặt chân đến một nơi xa lạ. Cậu biết con đường mình
457
chọn sẽ còn rất lâu mới quay trở lại nơi này. Mà ai biết
được sẽ còn những gì xảy ra trên dòng đời xuôi ngược!
Nhưng lý tưởng mà Thân ấp ủ cho đất nước vẫn còn đó,
chắc chắn sẽ mãi còn đó!
Thân quay lại nhìn Phong đáp:
- Không! Nó vẫn ở đây!
Thân đập nhẹ tay lên ngực mình. Cậu mỉm cười
nói tiếp:
- Nếu mình đã có mục đích lớn thì dẫu làm gì,

học gì, thì mục đích cũng chỉ để hướng đến đấy! Cậu với
mình có thể chọn hai con đường khác nhau nhưng chúng
mình vẫn có chung mục đích, phải không?
Phong gật đầu, đôi mắt thoáng đượm buồn.
Tiếng còi xe vang lên. Cả hai thấy bóng dáng

chiếc xe từ xa. Những người đợi xe khách lục tục đứng
dậy, sắp xếp lại hành lý. Chiếc xe dừng hẳn trước mặt
mọi người. Anh phụ xe nhảy xuống gọi lớn:
- Xe này chở người đi Bắc Ninh nhá! Ai đi Bắc

Ninh thì lên xe!
458
Mọi người lục tục, kẻ khệ nệ mang hành lý,

người xóc lại xâu gà, giỏ trứng, những thúng đựng hoa
quả mang lên các chợ huyện, chợ tỉnh bán. Tiếng người
gọi nhau ơi ới vang cả một góc đường. Thân xách chiếc
va ly bằng gỗ nhỏ leo lên xe tìm một chỗ ngay cửa sổ.
Cậu nhìn Phong vẫy tay, dặn:
- Nhớ nhé, có tin vui thì báo ngay cho tớ biết!

Khi sang Pháp tớ sẽ gửi thư về cho cậu biết!
Phong gật đầu. Anh phụ xe cùng hành khách bỏ

hành lý lên xe cho đến khi người cuối cùng bước lên.
Anh quay lại hét lên lần cuối:
- Xe đi Bắc Ninh đây! Tránh ra... tránh ra...
Những người ở lại dạt ra hai bên. Anh lái xe nhấn

ga. Chiếc xe run lên bần bật như anh nghiện thiếu thuốc.
Lắc lư một lúc rồi xe dần dần chuyển bánh. Phong đưa
tay vẫy vẫy, thoáng thấy nụ cười của Thân qua cửa sổ.
Một thoáng sau, bóng xe mất hút trên con đường đất, chỉ
còn vương lại chút bụi mù.
Phong về đến nhà thì trời đã rủ bức màn hoàng

hôn. Phía trời tây, ráng vàng rực của mặt trời chỉ còn
459
một nửa thoi thóp phía đường chân trời. Một vệt mây tím
hồng vắt ngang qua bầu trời mềm mại, khiến Phong liên
tưởng đến những dải lụa mỏng quấn quanh chiếc eo của
các cô gái Quan họ xứ Kinh Bắc này mỗi dịp Xuân về
hay các lễ hội khi mùa Thu tới. Phong chợt thấy tiếc đã
không giữ được Thân ở lại chơi mấy ngày lễ hội đình
trong làng sắp tới. Biết đâu sau khi xem các làn điệu
Quan họ, Thân lại bén duyên với một cô mày ngài, mắt
phượng nào đấy và nhất quyết làm rể xứ này. Phong bất
giác mỉm cười vì ý nghĩ tếu táo của mình. Bước vào nhà,
Phong thấy thầy và mợ đang ngồi nói chuyện trong gian
nhà chính. Cả hai đang thì thào nói chuyện, thấy bóng
Phong đi vào vội ngưng câu chuyện. Nhìn vẻ mặt đăm
đăm của cha, Phong thận trọng cúi đầu chào:
- Thưa thầy mợ!
Ông lang gật đầu, hắng giọng hỏi:
- Cậu Thân đã đi rồi phải không?
Phong đáp khẽ:
- Vâng ạ!
Ông gật gù, chỉ chiếc ghế đối diện bảo:
460
- Anh ngồi xuống đây. Tôi có chuyện muốn nói

với anh.
Phong khoanh tay:
- Bẩm, con đứng hầu thầy được ạ!
Ông lang cứng giọng, nói như ra lệnh:
- Không, anh cứ ngồi xuống đây nói chuyện cho

thoải mái! Tôi cho phép anh ngồi.
Nghe cha nói thế, Phong không dám cãi lời. Cậu
kéo chiếc ghế đối diện với ông bà lang. Khi Phong vừa
yên vị, ông lang bắt đầu câu chuyện:
- Tôi với mợ anh vừa nói chuyện về anh xong!

Bây giờ, anh nhất định về đây sống, không muốn lập
nghiệp trên Hà Nội. Chúng tôi chiều ý anh, cho phép anh
về đây, nhưng tôi và mợ anh lo lắng cho tương lai của
anh. Chúng tôi tốn tiền cho anh ăn học trên thành phố
mong anh học hành đàng hoàng để có chỗ đứng như
người ta. Anh thi trượt Cao đẳng Tiểu học, rồi bây giờ
thích làm tá điền chứ không làm ông nghè, ông cống.
Vậy anh định như thế nào với công sức tôi đã bỏ ra cho
anh ăn học?
461
Phong cúi đầu đợi cha nói dứt câu, cậu ngẩng lên
từ tốn thưa:
- Con xin lỗi đã làm thầy mợ buồn lòng vì quyết

định của con...
Ông lang lạnh lùng ngắt lời:
- Phải, anh đã làm tôi buồn lòng! Bao nhiêu hy

vọng lẫn tiền bạc tôi đổ vào anh và thằng Nhã. Thằng em
anh may ra làm vừa lòng tôi vì nó cương quyết ở trên Hà
Nội học thành tài. Còn anh thì không chịu lại còn thi
trượt. Anh hứa với tôi rằng anh sẽ nộp đơn thi vào năm
sau, nhưng anh muốn ở làng chứ không muốn trở ra Hà
Nội. Vì tôi nể chú Cần nên tôi bằng lòng cho anh ở lại
đây. Vậy anh có hứa với tôi là sẽ lấy được bằng Thành
Chung vào năm tới không?
Nhớ tới lời Thân, Phong gật đầu quả quyết:
- Thưa vâng, con xin hứa!
Ông lang im lặng, hơi bất ngờ vì vẻ cương quyết

của cậu con trai. Nghỉ một chốc, ông lại gặng hỏi:
- Giả dụ đỗ bằng rồi, anh sẽ làm gì?
462
Phong bình tĩnh thưa:
- Thưa thầy, con định sau khi lấy được bằng, con
sẽ lên Bắc Ninh nộp đơn xin dạy học ở một trường tư
nào đó trên thị xã. Tạm thời, con sẽ ở với chị Quyên, vừa
kèm mấy đứa con chị, vừa đi dạy học. Con có bàn với
anh chị và cả hai bằng lòng cho con ở tạm.
- Anh có định học lên nữa không?
Phong im lặng cân nhắc một lúc rồi thưa:
- Thưa... cái việc học lên thêm con sẽ thu xếp

trong khả năng của con. Con muốn tự lo cho tương lai
mình. Thầy lo cho con quá nhiều rồi, con không dám
nhờ thầy thêm nữa!
Bà lang hơi lộ vẻ buồn xen vào:
- Ôi giào, tôi tưởng anh về đây sẽ ở dưới này.

Hóa ra anh cũng dọn lên thị xã với vợ chồng cái Quyên.
Chẳng ai lo lắng cơ ngơi này...
Ông lang gạt phăng:
- Nó ở dưới đây làm cái gì? Dạy ai? Có mà chết

đói! Học xong ra đi làm thì phải ở nơi thị tứ mới ăn nên
463
làm ra. Nó dự định như vậy tôi cũng thấy được! Nhưng ý
tôi muốn nó học thêm nữa, cố gắng thi vào các trường ở
Hà Nội mà học. Lo cho nó làm thầy chứ tôi không lo cho
nó ra làm thợ!
Bà lang tiu nghỉu, xìu xuống:
- Ông nghĩ xem, nhà mình có hơn chục mẫu

ruộng phải cày cấy hàng năm. Sức tôi thì yếu, ông thì đi
suốt ít khi ở nhà. Chục mẫu ruộng chỉ giao vào tay mấy
chú tá điền mãi đâu có được! Không có người nhà trông
nom, có ngày mất trắng! Bảo ông chia ruộng cho mấy
đứa con thì ông không chịu, cứ khư khư đòi giữ. Tôi
nghe anh Phong về ở đây, tôi mừng vì có người chăm
sóc ruộng vườn. Ai ngờ, ông gặp mặt anh ấy chưa lâu đã
đuổi sấp đuổi ngửa anh ấy! Anh Phong đi rồi thì lấy ai lo
vườn tược đất đai của ông bà đây! Tôi bệnh hoạn quanh
năm làm sao trông nom cho đàng hoàng được!
Ông lang nghe bà vợ trách móc, thấy cũng có lý

nên ngồi yên không nói gì. Bất chợt, bà lang ồ lên như
nghĩ ra một điều gì, vội nói:
464
- À, tôi nghĩ thế này: Anh Phong năm nay cũng

đã hai mươi tuổi, đến tuổi lập gia đình được rồi. Tuổi
anh ở nhà quê có đứa đã hai ba con. Hay anh lấy vợ đi!
Như thế cũng tiện! Anh đi làm trên thị xã, một tuần về
đôi ngày. Ở đây, vợ anh giúp hai chúng tôi chăm sóc
ruộng vườn cũng hợp lý!
Đề nghị của bà lang khiến Phong bất ngờ. Cậu

chưa nghĩ tới chuyện này vì phải lo cho xong chuyện thi
cử. Ông lang trái lại, lại có vẻ trầm ngâm suy nghĩ đề
nghị của bà vợ. Ông thấy ý kiến của bà cũng hay vì có
thêm cô con dâu trong nhà, ông sẽ không bị bà quấy rầy,
than phiền mỗi khi ông đi đâu xa. Chưa kể, cô con dâu
có thể đỡ đần ông bà trông nom vườn tược. "Bà này đôi
khi cũng nghĩ được ý kiến hay phết!" ông thầm nghĩ vừa
lòng. Ông đưa mắt nhìn Phong có ý dò hỏi. Phong nhìn
hai ông bà lộ vẻ bối rối:
- Dạ bẩm, mợ đề cập chuyện vợ con làm con bất

ngờ quá!
Ông lang vào thẳng vấn đề:
- Anh thấy sao? Anh có muốn lấy vợ quê không?
465
Phong không ngờ câu chuyện tự nhiên xoay sang

một hướng mới, nhưng cậu nhận ra đây là cơ hội tốt để
trình bày chuyện tình cảm giữa cậu và Xuân. Không
muốn bỏ lỡ cơ hội, Phong lấy hết can đảm, dõng dạc
trình bày:
- Bẩm thầy mợ, nhân thầy mợ nói đến chuyện gia

đình, con có một chuyện này muốn thưa với thầy mợ.
Ông bà lang cảm nhận chuyện Phong sắp thưa có

vẻ quan trọng, cả hai cùng gật đầu chờ đợi. Phong bắt
đầu kể cho hai ông bà nghe mối cảm tình của cậu dành
cho Xuân từ khi còn nhỏ, đến bây giờ mối tình cảm ấy
vẫn không thay đổi. Trước khi dứt lời, cậu mạnh dạn nói:
- Thưa thầy mợ, nếu chọn người làm vợ, con xin
thầy mợ cho phép con hỏi cưới Xuân con ông bà Cả.
Ngoài cô Xuân, con chưa chọn được ai cả! Con đã ngỏ
lời với Xuân và cô ấy cũng đã bằng lòng...
Cả hai ông bà khá bất ngờ trước lời trần tình của
Phong. Ông lang gặng hỏi:
- Hai anh chị đã mở lời với nhau?
466
Phong gật đầu không do dự. Bà lang có vẻ thích

thú trước diễn tiến câu chuyện, nhìn Phong dịu dàng hỏi
lại:
- Anh và cái Xuân gặp nhau nói chuyện này lâu

chưa?
Phong mỉm cười đáp:
- Thưa mợ, con gặp cô ấy hôm đi chùa Dâu và đã

ngỏ lời. Có Thân và em gái Xuân là cô Thuần làm
chứng.
Bà lang ngạc nhiên "À" lên một tiếng. Bà quay

lại nhìn chồng hỏi:
- Ông thấy thế nào? Hỏi cưới con gái ông Cả cho
anh Phong cũng được đấy! Cái Xuân nó cũng giỏi giang,
chăm chỉ.
Ông lang tặc lưỡi:
- Thế ra anh chị đã toan tính trước rồi đấy! Ý anh

là muốn tôi sang hỏi cưới cái Xuân cho anh hẳn?
Phong gật đầu. Ông lại hỏi:
467
- Anh biết chuyện cái Xuân đã từng ăn hỏi nhà lý

Tạng rồi phải không?
- Dạ con biết hết rồi. Cô ấy kể hết cho con nghe!
Ông lang gật gù im lặng. Phong nhìn mặt cha
không đoán được suy nghĩ của ông. Phong hồi hộp, chờ
đợi. Một lúc sau, ông ngẩng lên bảo:
- Thôi được! Chuyện vợ con của anh để cho tôi
và mợ anh lo. Còn anh phải thi cho bằng được bằng Cao
đẳng Tiểu học trong năm tới cho tôi. Sau khi anh thi đỗ
sẽ nói tiếp tới chuyện gia đình của anh. Anh nghĩ sao?
Lời giao ước dứt khoát của ông lang không ngoài
dự đoán của Phong và cả Thân. Nghe cha nói, Phong
thầm phục Thân đã nhìn trước sự việc. Cậu đành gật đầu:
- Vâng, thưa thầy! Thầy tính sao con nghe vậy!
Con sẽ chuẩn bị thật tốt cho kỳ thi năm sau ạ!
Nghe Phong nói, ông lang gật đầu. Bà lang mặt
tươi tỉnh hẳn lên, vội nói:
- Vui quá, hai cha con đồng ý với nhau như vậy
là tốt quá! Để tôi xuống bếp gọi vú Hân dọn cơm lên cho
cha con ông ăn cơm chiều vậy!
Dứt lời, bà đứng dậy, tất tả đi nhanh xuống phía
chái bếp phía sau nhà.
468
CHƯƠNG MƯỜI HAI
Tin bà Nguyễn Thị Năm, thường được gọi là bà

Cát Hanh Long, một chủ hiệu buôn sắt thép vụn nổi
tiếng miền Bắc bị xử bắn ở Thái Nguyên vào ngày 9
tháng 7 năm 1953 lan truyền nhanh như một cơn đại
dịch, khiến tất cả mọi người đều rúng động, nhất là giới
địa chủ nông thôn và các nhà tư sản dân tộc. Phần lớn ai
cũng biết bà Năm thuộc giới tư sản dân tộc rất yêu nước
và ủng hộ tuyệt đối Việt Minh trong công cuộc trường
kỳ kháng chiến chống Pháp. Bà từng là chủ tịch Hội
Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam tỉnh Thái Nguyên. Hai người
con trai của bà đều tham gia vào quân đội Việt Minh và
469
giữ những chức vụ sĩ quan trong quân đội. Nghe đâu, cụ

Hồ và các vị trong Ban chấp hành Trung Ương Đảng
cũng đã từng ghé qua nhà bà thăm hỏi. Có lúc, bà đã
từng xuất hàng tấn gạo nuôi quân Việt Minh khi đoàn
quân ghé qua đóng tại Thái Nguyên. Vốn là một phụ nữ
tài giỏi, cơ ngơi hàng triệu đồng Đông Dương, bà xây
dựng nên chỉ bằng đôi bàn tay bà sau khi bị người chồng
hành hạ, phụ bạc. Bà có mối dây liên hệ rất mật thiết với
Việt Minh vì sự đóng góp tiền của rất lớn cho phong trào
kháng chiến chống Pháp. Vào giai đoạn 1953, bị ảnh
hưởng bởi phong trào Cải cách ruộng đất ở Trung Quốc,
những vùng nông thôn Việt Nam nằm dưới sự điều hành
của Việt Minh bắt đầu tiến hành các vụ cải cách ruộng
đất dưới sự chỉ đạo của các cố vấn Trung quốc. Việc cải
cách ruộng đất theo lời của các cán bộ Việt Minh là
nhằm để cải tạo, phân phối lại đất đai theo chính sách
của Đảng Lao động Việt Nam và thể chế Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa, "Xóa bỏ chế độ phong kiến chiếm hữu
ruộng đất của giai cấp địa chủ, thực hiện chế độ sở hữu
ruộng đất của nông dân..."
470
Có một điều rõ ràng, những công lao đóng góp to

lớn, lòng yêu nước nồng nhiệt của bà Cát Hanh Long đã
không làm động lòng giới lãnh đạo Đảng Lao động.
Người ta xem sự giàu có của bà, tài năng làm giàu của bà
là một điều nguy hiểm cho chế độ cần phải được nhổ bỏ
ngay tức khắc! Giới lãnh đạo tỉnh Thái Nguyên đã tổ
chức một buổi đấu tố vĩ đại dưới sự dẫn dắt của các
"đồng chí cố vấn Trung quốc" và bà là mục tiêu đầu tiên.
Báo chí Đông Dương đã đưa tin vụ đấu tố bà Cát Hanh
Long lên trang nhất. Những chi tiết cuộc đấu tố đẫm máu
được đưa lên trình bày cặn kẽ. Bà Cát Hanh Long bị trói
chặt vào một cái cột giữa khu đất trống. Hàng nghìn
người bị lùa vào khu vực đấu tố để thực hành công cuộc
đấu tố tàn nhẫn chưa từng có trong lịch sử Việt Nam cận
đại. Những người nông dân chân lấm tay bùn, một chữ
bẻ đôi không biết, đã bị những kẻ mang danh là "cán bộ
Việt Minh" xúi giục lên tố cáo bà. Những tội danh như:
Cấu kết với Nhật, Pháp bắt bớ cán bộ, giết chết mười
bốn nông dân, giết chết ba mươi hai gia đình, bao gồm
hai trăm người, giả dạng thân Việt Minh để trà trộn vào
kháng chiến phá hoại vv… và vv... Trong một buổi trưa
nắng, bà bị trói nghiến trên một bục gỗ trước hàng nghìn
471
người. Những khuôn mặt sắt máu xông đến trước mặt bà,
xỉa tay vào mặt bà, xỉa xói bằng những lời lẽ thù hằn, kết
tội bà đanh thép. Những khuôn mặt mà bà có lẽ chưa bao
giờ biết, chưa bao giờ gặp. Những tội danh đổ lên đầu bà
như mưa bấc khiến bà bàng hoàng ngơ ngác. Một người
đàn bà bé nhỏ, chỉ mới bốn mươi bảy tuổi, cả một đời
bươn chải lo cho nước, cho con, phút chốc trở thành kẻ
thù không đội trời chung với nhân dân. Có những người
nông dân chất phác bị xúi giục phải tố cáo bà với những
tội mà chính họ cũng không hiểu. Họ cố dấu kín những
giọt lệ ứa ra vì thương cho thân phận bà, vì sợ đám du
kích khát máu kia nhìn thấy được, chúng sẽ kết tội họ
cùng bè lũ với bà, hoặc đồng cảm với tội trạng của bà,
thì chính họ cũng sẽ bị nguy đến tính mạng. Những buổi
đấu tố điên rồ đều diễn ra ở khu vực làng Đồng Bẩm,
Thái Nguyên, gần nơi biệt thự Đồng Bẩm đã được bà ra
lệnh đập nát trong thời gian "tiêu thổ kháng chiến" dưới
sự chỉ đạo của Việt Minh. Bà Cát Hanh Long bị kết tội
phản quốc, phản Cách mạng và bị xử bắn. Tên cán bộ
chĩa mũi súng ngay thái dương và bắn thẳng vào đầu bà.
Máu phun thành dòng, đổ xuống, trong khi khuôn mặt bà
mang đầy vẻ kinh hoàng và đôi mắt mở to sợ hãi đến tột
472
độ. Người bà nhũn xuống, đầu gục sang một bên, máu đổ
thấm vào áo bà, đổ loang thành vũng dưới nền đất Đồng
Bẩm, nơi bà đã một lòng hết mình cho cuộc đấu tranh
chống Thực dân Pháp dưới sự lãnh đạo của Việt Minh.
Có lẽ khi xác bà đổ gục xuống trong tiếng hét kinh
hoàng đầy căm thù của những người bị nhồi nhét hận
thù, chắc chắn xen lẫn những giọt nước mắt được nuốt
vội vào trong của những người nông dân, những người
lính chịu ơn bà, những người không bị sự căm thù mù
quáng bịt mắt. Sau cuộc tử hình tàn bạo, xác bà bị vùi
vội trong một cái hòm tồi tàn hạng bét, chôn vội dưới
một gốc cây nào đó gần khu biệt thự cũ của bà.
Cuộc đấu tố bà Cát Hanh Long là phát súng đầu

tiên dấy lên phong trào "Đấu tố địa chủ và bọn cường
hào ác bá" lan nhanh như một đại dịch ở miền Bắc. Từng
làng, từng xã, từng huyện trên khắp các tỉnh thành nơi
Việt Minh chiếm đóng, lãnh đạo, bắt đầu học tập tinh
thần "đấu tố địa chủ" được truyền tải mạnh mẽ từ các
cán bộ đoàn thể, các Đội Cải cách, học tập kinh nghiệm
của người bạn lớn Trung Quốc. Cuộc đấu tố bà Cát Hanh
Long đã được đăng tải trên các tờ báo lớn khắp cả nước,
473
từ các tờ báo thân Pháp đến các tờ báo theo chủ nghĩa
trung dung và ngay cả các trang báo của Đảng Lao động.
Sự lo sợ của giới địa chủ, tư sản dân tộc ngày càng dâng
lên cao. Lác đác, những làn sóng người bỏ miền Bắc đi
vào miền Nam. Họ lo sợ cho tính mạng của họ lẫn gia
đình họ. Nghe đâu có cả một số cán bộ và bộ đội miền
Bắc cũng dinh tê về Hà Nội và tìm cách vào Nam lánh
nạn. Cuộc trốn chạy âm thầm của những người miền Bắc
tìm đất sống bắt đầu gia tăng theo nhịp độ đấu tố ở
những nơi Việt Minh nắm giữ chính quyền.
Ngôi làng Gia Thượng vẫn im ắng chưa thấy một

dấu hiệu lộ rõ của những cuộc thanh trừng đấu tố vào
mùa hè năm 1953. Bà Cả Thiện, lúc này không ai gọi bà
là bà tuần Cả, một phần vì bà không muốn gọi cái chức
của ông tuần để tránh bị để ý, một phần vì các cán bộ
trong làng tỏ vẻ khó chịu với cái chức trương tuần của
ông Cả Thiện. Mỗi khi có ai đó quên hay vui miệng gọi
"chị tuần" hay bà "tuần Cả" là bà nhanh miệng chữa
ngay:
- Thôi, tôi xin các bà, đừng gọi tôi là tuần này
tuần nọ nữa! Chức ấy của ông Cả chứ có phải của tôi
474
đâu! Ông ấy mất rồi thì thôi, các bà ạ! Cứ gọi tôi là bà

Cả như ngày xưa ấy!
Thấy bà Cả xuống nước, có những người vốn

ghét bà bèn cười nhạo nói với nhau: "Con mẹ này ngày
xưa hách dịch, mua chức cho chồng, được gọi tuần này
tuần kia thì lên mặt! Giờ chồng chết, thời thế thay đổi,
cứ gọi là sấp mặt cho biết!" Của đáng tội, bà Cả có bao
giờ lên mặt với ai, lệ làng cứ ai có chức quyền thì phải
gọi chức kèm theo tên. Lệ nó là như thế! Từ thời nào, bà
làm sao biết được, mà bà cũng chả thèm biết! Đã bỏ tiền
mua chức cho chồng thì bà phải được hưởng cái chức cái
tên chứ ai làm không công bao giờ! Thế nhưng thời thế
giờ thay đổi, nông dân không chỗ cắm dùi được lên làm
chủ đất nước, theo lời cán bộ dạy như thế! Bà có ăn hành
cũng chả dám cãi lời. "Thôi thì tránh voi chẳng xấu mặt
nào!" Bà thầm nghĩ, đành nhún nhường với làng xóm.
Có những kẻ "đục nước béo cò" lợi dụng tình thế, cứ
mỗi lần thấy mặt bà đi qua là lớn tiếng mỉa mai, nói xiên,
nói xẹo. Bà đành "mũ ni che tai" chẳng thèm để ý!
***
475
Cụ tổng mất sau ngày Xuân sinh đứa con đầu

lòng, cu Mạnh được hơn tháng. Cụ mất khá âm thầm
trong đêm khi cả nhà đang ngủ. Chiều tối hôm đó, cụ gọi
Xuân bế thằng bé từ bên nhà ông lang về cho cụ ngắm
cháu. Xuân làm xong công việc nhà vội vàng bế con
sang nhà bà Cả. Thằng bé sinh ra vào lúc cuộc nội chiến
Cao Ly bắt đầu tháng 6 năm 1950. Lúc này, thằng bé
hơn một tháng tuổi, bụ bẫm đáng yêu. Có lẽ Xuân tốt
sữa, thằng bé dẫu hơn tháng tuổi mà da dẻ trắng hồng,
căng mịn như đứa bé ba tháng. Xuân bế con vào phòng
cho ông cụ ngoại nhìn cháu. Cụ tổng nằm trên giường
thấy Xuân bế con vào, cụ bảo:
- Con đặt cháu bé xuống gần ông cho ông nhìn

mặt nó một chốc!
Xuân vội bế cu Mạnh đặt bên cạnh cụ tổng. Cô

nhìn ông với vẻ tò mò ngạc nhiên. Xuân kín đáo quan sát
khuôn mặt ông nội xem vẻ mặt ông có điều gì thay đổi.
Dạo gần đây, mẹ cô bảo ông hay húng hắng ho mỗi đêm.
Bà mời ông lang sang bắt mạch cho cụ nhưng không
thấy điều gì khác lạ. Ông lang cắt vài thang thuốc cho
476
cụ. Bà Cả cặm cụi nấu thuốc mang vào cho cụ nhưng cụ

từ chối không uống thuốc nữa. Cụ bảo với bà Cả:
- Đến tuổi gần đất xa trời rồi, có uống cũng

chẳng níu kéo được bao lâu! Vả lại, thầy biết sức mình.
Dạo gần đây, thầy hay mơ thấy thầy u của thầy, anh cả
Thiện và một vài người đã khuất về rủ thầy đi! Thầy biết
số thầy đã tận! Uống thuốc không cứu vãn được, con ạ!
Bà Cả vẫn cố công năn nỉ cụ uống. Thấy con dâu

nói quá, cụ nể lời gật đầu bảo:
- Ừ, cứ để đấy cho thầy!
Bà Cả vừa khuất bóng, cụ bèn với cái bát thuốc

đổ ụp ra phía cửa sổ đầu giường. Mỗi lần vào dọn bát
thuốc, bà Cả hài lòng thấy bát thuốc trống trơn. Bà đinh
ninh cụ tổng nghe lời bà uống thuốc, chứ bà không biết
cụ đã đổ hết thuốc khi bà vừa bước ra. Vài tuần trở lại
đây, sức khỏe cụ tổng có phần đi xuống khiến cả nhà lo
lắng không biết bao giờ cụ ra đi.
Xuân đặt con bên cạnh ông nội. Cụ bảo cô đỡ cụ

ngồi dậy. Xuân làm theo lời ông. Cụ lại bảo Xuân để
thằng bé vào lòng cụ cho cụ ôm nó một tý. Cô lại vội vã
477
làm theo. Cụ tổng cúi xuống ngắm thằng bé khá lâu. Đôi
mắt to đen láy, làn da trắng mịn màng, đôi má hồng bụ
sữa. "Trông nó xinh xắn thế này!" cụ thầm nghĩ. Cụ
ngẩng lên nhìn Xuân hỏi:
- Thằng bé ăn uống có được không cháu?
Xuân gật đầu:
- Cháu bé ăn khỏe lắm, ông ạ!
- Ừ! Cụ gật đầu lại cúi xuống ngắm thằng bé

đang ngủ im thin thít. Một lúc sau, cụ lại ngẩng lên bảo:
- Gắng chăm sóc nó nhá! Thằng bé sinh vào giờ

không được tốt lắm nên cha mẹ phải bỏ công sức nuôi nó
nhiều hơn. Tránh đừng đưa cháu ra chỗ gió máy nhiều
quá không nên! Ông biết thằng Phong nó lúc này bận bịu
dạy học ở tỉnh ít về nhà, một tay cháu phải vừa lo cho
con, vừa lo chuyện gia đình chồng, lại phải sinh hoạt tổ
chức. Nhưng ông tin cháu làm được hết vì con gái dòng
họ này có tiếng giỏi giang, đảm đang từ bao đời, cháu ạ!
Ngưng lại một lúc để thở, cụ lại tiếp:
- Ông bảo này, việc đoàn thể tổ chức gì đấy cháu

sinh hoạt ít thôi. Cháu nên dành thời gian lo cho thằng
478
bé. Ông nghe đồn cháu sắp được cử làm chủ tịch Hội
Phụ nữ làng Gia Thượng phải không?
Xuân ấp úng thưa:
- Vâng... ạ! Ấy là chị Xuyến bảo thế ạ! Cháu có

muốn làm đâu, nhưng chị ấy cứ đùn đẩy mãi. Cháu
không tránh được!
Ông cụ im lặng ngẫm nghĩ. Một lúc sau, cụ tổng

cất giọng mệt mỏi khuyên:
- Ông bảo thật: Cực chẳng đã thì phải tham gia.

Nhưng cháu cũng đừng lún sâu vào chuyện này quá! Gia
đình mình bị gán là địa chủ, làm giàu trên xương máu
nông dân. Họ sẽ không bỏ qua cho mình với cái tiểu sử
gia đình như vậy! Cả cháu lẫn chồng cháu phải hiểu vị
trí của gia đình ta mà khéo léo ứng xử với họ. Lời ông
dặn không thừa đâu! Sau này, nếu có dịp đi khỏi làng
này lên thành phố sinh sống thì cứ đi, đừng tiếc rẻ nơi
này! Chính thầy cháu cũng bảo với ông và u cháu như
thế!
Xuân nghe lời ông dặn, cô chỉ cúi đầu vâng dạ

chứ không hề nghĩ xa hơn. Phận làm vợ, làm mẹ cô chỉ
479
đơn giản tuân theo những gì tục lệ ngàn năm đặt để cho
những người đàn bà như cô. Cụ ngắm nghía vuốt ve
thằng bé một lúc rồi bảo:
- Ông mệt rồi! Cháu bế thằng bé xuống hộ ông!

Đỡ ông nằm xuống!
Xuân răm rắp vâng lời. Cô đỡ lưng cho cụ Tổng

nằm xuống giường. Cụ lại bảo:
- Cháu ra nói với u là chiều hôm nay ông muốn

các cháu vào phòng ăn cơm với ông.
Xuân vâng lời, bế con ra gặp bà Cả, cô truyền lại

lời cụ tổng. Bà Cả thấy lạ nhưng cũng không phản đối.
Trong bữa cơm chiều, chỉ có bà Cả, Xuân, Thuần và
Gấm ngồi với ông. Lãm và Lịch vẫn ở trên Hà Nội học
hành. Cụ tổng ngắm các cháu ăn uống, chép miệng than:
- Tiếc quá, thiếu thằng Lãm, thằng Lịch ở đây

nhỉ! Bao giờ các cháu gặp hai đứa chúng nó nhớ bảo ông
nhớ hai đứa nó lắm đấy!
Đó là lời nhắn nhủ sau cùng của cụ tổng. Đến

sáng ra, người phát hiện cụ đi rồi là chị Mừng. Chị vào
dọn phòng thấy cụ nằm yên ngay ngắn trên giường, chị
480
cứ tưởng cụ còn đang ngủ. Nhưng khi chị lỡ tay làm rơi
chiếc đèn lồng bằng sắt xuống đất đánh "keng" một cái
thật to, chị hết hồn sợ tiếng động làm cụ thức giấc. Chị
quay lại thấy cụ vẫn nằm yên bất động. Chị tiến lại gần,
mở hé cánh cửa sổ đầu giường thì nhận ra vẻ mặt trắng
bệch của cụ. Linh tính báo hiệu điều không hay, chị vội
nhìn ngực cụ, không còn thấy ngực cụ phồng lên xẹp
xuống như mọi khi. Mừng bạo dạn đưa tay để gần mũi
cụ, cũng không cảm nhận hơi thở ra vào. Thế là chị vội
chạy ra hô hoán lên:
- Ối bà ơi, cụ đi rồi! Bà ơi, cụ đi rồi!
Bà Cả lui cui sẩy gạo ngoài sân, nghe tiếng kêu

thất thanh của Mừng vội chạy xô vào phòng cụ. Đến khi
tiếng bà Cả kêu lên người ta mới biết cụ tổng đã ra đi
mãi mãi. Đám táng cụ tổng được tổ chức vừa phải trong
ngày, không rình rang như thời xưa, vì bà Cả ngại tiếng
bấc tiếng chì9 của đám người trong làng, chưa kể sự soi
mói của cán bộ làng, xã. Chứ nếu cách đây chừng chục
năm trước, với chức tước của cụ tổng Trà là chánh tổng
của một tổng gồm mấy làng, thì đám ma cụ có lẽ phải
9 Lời dằn vặt, nói nặng nói nhẹ.
481
kéo dài ba ngày là ít! Làng nào trong tổng cũng phải cử
người đến đưa ma cụ.
Mặt trời lên giữa đỉnh đầu, thảy những tia nắng
nóng như lửa xuống mặt đất không thương tiếc. Cái nóng
mùa hè dường như nóng hơn khi những cơn gió nhẹ thổi
qua mang sức nóng hừng hực, quét qua những cánh đồng
vừa cấy mạ non dâm dấp nước. Những nhánh mạ non
xiên xẹo cúi nhìn làn đước đục bùn với vẻ sầu muộn khó
hiểu. Xa xa, vài đứa bé lần mò trong đám ruộng mạ mới
cấy để mò cua, bắt ốc. Bàn tay nhỏ bé của chúng như có
phép lạ, như có keo dính. Chỉ thấy chúng khua khoắng
dưới làn nước đục một lát là chúng nhấc bổng một con
cua ngoay ngoáy đôi càng to mập. Đám trẻ gọi nhau ơi
ới khi tìm được những con ốc to nháo nhác cả cánh đồng
thưa người, khiến Bỏi có cảm giác trở về lứa tuổi hồn
nhiên ngày nào mà anh đã đánh mất. Bỏi phóng mắt nhìn
ra xa, mỉm cười vu vơ khi thấy đám trẻ thi nhau mò cua,
bắt ốc. Bỏi đi sau cái cày gỗ to đùng, nặng chịch, đang
được kéo bởi con trâu già của nhà bà Cả. Từ sáng đến
giờ, anh cùng con trâu đã kéo bừa gần hết thửa ruộng
gần sông của bà Cả để chuẩn bị vài ngày nữa cho đám
482
nông dân cắm mạ. Từ hồi ông tuần Cả cho anh thửa đất
bảy sào gần bờ sông, hai vợ chồng anh chăm chút làm
ăn, trồng cây ăn quả, mùa nào thức ấy, đem ra chợ huyện
buôn bán. Giời thương gia đình anh mà năm nào cây
cũng sai quả, được mùa. Mừng siêng năng mang một
phần ra chợ huyện, một phần gọi lái buôn từ tỉnh về thu
mua cây ăn trái. Tích góp được mỗi năm, Bỏi đã tậu
thêm một mẫu ruộng để cày cấy. Năm nay, anh bắt đầu
trồng lúa trên mẫu ruộng mua lại của bà Cả. Từ ngày cụ
tổng mất đi, bà Cả bán dần ruộng nương của bà ở làng
Gia Thượng và các miếng ruộng ở các làng khác mà bà
đã tậu từ khi ông Cả còn sống. Bà gọi người đến mua, ai
muốn mua ruộng bà bán tất! Người làng ngạc nhiên vì
thấy bà bán gần hết ruộng của gia đình bà. Từ hơn một
trăm mẫu ruộng, bà bán dần dà cho đến nay bà chỉ còn
giữ lại chừng chục mẫu để cày cấy. Người ta tò mò hỏi
vì sao bà bán ruộng, bà chỉ bảo:
- Hai thằng con giai của tôi học trên Hà Nội tốn
cơm tốn của quá, phải bán bớt ruộng để lo cho chúng nó
ăn học, các bà ạ!
483
Có người bảo bà không lấy tiền giữ cạp váy, bà

cũng mặc! Kẻ xấu miệng bảo bà ngu, có bao nhiêu của
đem bán đi hết thì chỉ có đi ăn mày, bà cũng im! Nhờ bà
Cả bán ruộng, Bỏi bèn hỏi mua một mẫu ruộng của bà.
Chỗ người ăn kẻ ở trong nhà, bà Cả để lại thửa ruộng
gần mé sông cho anh với giá rẻ. Chưa kể bà còn cho anh
mượn con trâu nhà bà để bừa khi đến thời vụ. Thế là một
công đôi việc, sau khi cày bừa xong đám ruộng của bà
Cả, anh quay sang lo cho mẫu ruộng nhà mình. Bao
nhiêu năm làm việc cật lực, lần đầu tiên Bỏi có chút của
ăn của để. Anh mua lá, gỗ, lợp lại căn nhà trên đất nhà
mình, mở rộng căn nhà thành ba gian rộng rãi. Sắm sửa
chút ít đồ đạc trong nhà cho tươm tất, trong lòng Bỏi bất
chợt hiện lên niềm mơ ước cố gắng làm ăn để dành dụm
lo tương lai cho thằng cu Tuấn và cả đứa con trong bụng
Mừng sắp lọt lòng. Nỗi tự hào của một người đàn ông lo
lắng, cáng đáng được cho gia đình khiến anh mỉm cười
sung sướng. Anh mơ ước thằng con trai của anh sẽ được
ăn học đàng hoàng như những đứa con của bà tuần Cả.
Anh sẽ cố gắng cho nó ra thành phố, lên Hà Nội học
thành ông phán, ông huyện hay chí ít phải là ông đốc tờ.
Anh mơ ước dành dụm để có một ngày xây được căn nhà
484
ngói năm gian rộng rãi. Anh hy vọng với sự chăm chỉ,
chịu thương chịu khó của hai vợ chồng rồi có một ngày
gia đình anh sẽ mở mày mở mặt với người trong làng,
nếu không sánh được với cơ ngơi bà tuần thì ít ra cũng
bằng ông hương, ông lý. Mơ ước ấy dường như chắp
thêm sức mạnh cho Bỏi, khiến anh hăng hái hí họ con
trâu liên tục. Người và trâu quần quật trên cánh đồng
dưới ánh nắng trưa khắc nghiệt.
Con trâu miệng sủi bọt mép vì mệt khi vừa xong
đường cày cuối cùng. Nó thở hồng hộc mệt nhọc, những
bọt nước mũi khì khì ra đằng mũi chảy xuống thành
dòng. Hai bên sườn nó bóng loáng mồ hôi ướt đẫm. Bỏi
chân lấm đầy bùn, bước xuống khỏi chiếc cày nặng nề,
bước ra phía trước mũi trâu, vừa ngắm nó vừa nói:
- Dừng lại nghỉ ngơi thôi! Tao với mày đều mệt
nhoài rồi!
Khuôn mặt cháy nắng của anh cũng ướt nhẫy mồ

hôi. Anh tháo chiếc nón lá phe phẩy một chút rồi đội lại
trên đầu. Bỏi tháo chiếc cày khỏi cổ con trâu rồi dẫn nó
lên bờ đê, vào một gốc cây sữa lớn bên đường. Cả người
lẫn trâu mệt nhoài nằm vật xuống gốc cây sữa. Bóng cây
485
như chiếc dù khổng lồ che một khoảnh đất lớn để hai

thầy trò Bỏi nằm dài nghỉ ngơi. Những cơn gió nhẹ
ngoài nắng thật bức bối nhưng khi luồn qua bóng râm
chúng lại trở nên dịu mát, dễ chịu đến mức đôi mắt Bỏi
chỉ chực khép lại bất cứ lúc nào. Cơn đói bắt đầu kêu
réo, Bỏi lôi gói lá chuối to để dưới gốc cây từ sáng sớm.
Gói cơm Mừng chuẩn bị cho anh mỗi khi anh đi ra đồng.
Bỏi từ tốn gỡ từng lớp lá chuối, lớp cơm độn khoai lộ ra
khi mảng lá chuối cuối cùng được gỡ lấy. Trên lớp cơm
là một miếng cá chép kho mặn và một ít dưa cải muối.
Một gói khoai lang luộc vẫn còn hơi ấm gói trong lớp lá
sen dày. Bỏi từ tốn lấy cá mặn và dưa muối bỏ vào đám
cơm độn, anh lấy đôi đũa tre mà Mừng đã khéo léo bọc
theo túi cơm, gắp một miếng cơm và một miếng cá đưa
vào miệng. Chất mặn của cá hòa lẫn với cơm dẻo độn
khoai vừa vặn ngon miệng. Bỏi vui sướng thưởng thức
miếng cơm độn một cách sảng khoái. Thỉnh thoảng, anh
gắp một miếng dưa cải muối đưa vào miệng nhai sồn sột
nghe thật ngon lành. Con trâu nằm gần đó cũng đang
móm mém nhai đám cỏ non trong miệng, ngắm trời non
nước. Cả hai đang thưởng thức một buổi trưa êm ả dưới
bóng râm mát dịu.
486
Có bóng người cưỡi xe đạp từ xa tiến lại, đang ăn

anh Bỏi tạm ngừng ngóng ngóng xem là ai. Trong lòng,
anh nghĩ đến Phong có lẽ về quê thăm vợ. Chiếc xe đạp
đến gần, Bỏi nhận ra Nhuận bởi cái dáng cục mịch, mái
tóc cứng đen không bao giờ chải phủ xuống vầng trán
thấp khiến mặt gã tối như hũ nút. Nhận ra Bỏi đang ngồi
ăn cơm, Nhuận đi chậm dần, đến trước mặt anh, gã
phanh xe và nhảy xuống, xởi lởi nói:
- Anh Bỏi, sao ăn cơm ngoài này một mình thế?
Bỏi nuốt vội miếng cơm xuống cổ, trả lời:
- Tôi có ăn một mình đâu! Tôi ăn cùng với ông

bạn già của tôi đây!
Vừa cười, anh vừa chỉ con trâu già nằm một bên
gốc cây. Nhuận nhìn cười xòa, hỏi lại dễ dãi:
- À, anh đi cày à? Dạo này mùa màng khá

không?
- Cũng được chú ạ! Tôi cày mấy thửa ruộng cho

bà Cả sẵn sàng để gieo mạ sớm đấy mà!
Nhuận "à" lên một tiếng. Gã cau mày hỏi lại:
487
- Bà Cả còn thuê anh làm công à?
Bỏi thấy vẻ mặt cau có của Nhuận nhanh nhẹn

chối ngay:
- Nào có! Tôi là chỗ con cháu với ông bà, chỉ làm
giúp cho bà ấy thôi! Vả lại, tôi có thửa ruộng gần đây.
Tôi cày ruộng tôi xong thì qua ruộng bà cày giúp ấy mà!
Nhuận lại xoắn lấy:
- Thế bà ta có trả công cho anh không?
Bỏi ngần ngừ, trả lời có thì gã sẽ buộc bà Cả vào

tội thuê mướn nhân công, đi ngược chính sách nhân dân
làm chủ đất nước. Nhưng nếu nói không trả công thì bà
sẽ bị buộc vào tội bóc lột nông dân. Nói đằng nào cũng
khổ! Bỏi nhanh trí nghĩ ngay câu trả lời:
- Bà ấy bảo cứ làm xong vụ mùa công cán chia

đôi cậu ạ!
Nhuận nghe xong lặng thinh. Một khắc sau, gã

lầm bầm:
488
- Anh biết không đám địa chủ là đám sâu mọt

bán nước hại dân. Toàn một phường cấu kết với thực dân
bóc lột nông dân tận xương tủy.
Bỏi im lặng không hưởng ứng nhưng cũng không

dám cãi. Những tư tưởng, luận điệu này anh thường
xuyên nghe gần đây nên chẳng lạ gì những lời Nhuận
nói. Bất chợt, mặt Nhuận tươi lên, cao giọng nói:
- Anh có nghe tin gì chưa?
- Tin gì? Bỏi ngạc nhiên hỏi lại.
Nhuận hồ hởi báo tin:
- Đảng và nhà nước ta bắt đầu chiến dịch tố cáo

địa chủ bán dân hại nước rồi đấy! Vừa rồi, có bà địa chủ
tên Cát Hanh Long gì đó vừa bị xử tử ở Thái Nguyên.
Anh có biết tin đó không? Báo chí đăng khắp nơi. Chúng
tôi vừa họp phổ biến nội dung đấu tố trên huyện xong.
Bỏi trợn mắt lắc đầu. Cả làng chừng dăm người

biết đọc chữ quốc ngữ, chữ nôm thì có thể hơn một tí.
Chuyện đọc báo nghe đài là chuyện xa xỉ đối với cái
làng nghèo mạt hạng như làng anh. Chẳng ai biết bất cứ
chuyện gì ngoài lũy tre làng. Giả như lúc này có trời sập
489
xuống đâu đó, làng anh chắc vẫn bình chân như vại.
Thành ra chuyện xử tử một bà địa chủ nào đó ở Thái
Nguyên cũng xa xôi như chuyện chú Cuội bay lên cung
trăng đòi gặp chị Hằng. Thấy khuôn mặt ngơ ngơ ngáo
ngáo của Bỏi, Nhuận bèn ngồi thụp xuống bên cạnh,
hăng say kể chi tiết chuyện xử tử bà Nguyễn Thị Năm
cho anh nghe. Vừa kể gã vừa vung tay múa may như thể
chính gã là người tham gia chứng kiến cảnh ấy. Bỏi
ngắm nhìn gương mặt Nhuận đỏ hồng, hăng máu, đôi
mắt trợn to, miệng thét la như kẻ trong cuộc, nước dãi
sùi ra bên mép, đôi lúc bắn cả vào người anh khi gã hăng
say kể chuyện, khiến Bỏi chột dạ về sự hung hăng của
gã.
Nghe hết câu chuyện đấu tố địa chủ, Bỏi trầm

tĩnh hỏi lại:
- Bà ấy làm tội gì mà đến nổi phải bị xử bắn hả

cậu?
Nhuận nghiến răng, trừng mắt:
- Anh còn hỏi nữa sao? Tôi đã kể rồi: Bà ấy cấu

kết với bọn Đế quốc Thực dân giết hại nông dân, tố cáo
490
cán bộ, phản quốc, mãi quốc cầu vinh. Tội thế mà anh
cho là không đáng xử bắn?
Bỏi chối:
- Nào tôi có nói là tội ấy không đáng xử bắn! Tôi

không có hiểu biết về chuyện quốc gia đại sự như cậu
mà hiểu mấy cái tội ấy nặng như thế nào! Ấy, tôi tò mò
hỏi cho biết thôi! Vậy chính sách của nhà nước sẽ đối xử
thế nào với địa chủ?
- Còn thế nào nữa, phải tiêu diệt đám địa chủ,
bọn cường hào ác bá tay sai, tham gia cấu kết với bọn
Thực dân và bọn bán nước.
Nhuận trả lời hậm hực. Bỏi hiểu bọn tay sai bán
nước mà Nhuận ám chỉ chính là các quan chức, lính
tráng trong Chính phủ Quốc gia Việt Nam hiện nay. Bỏi
tò mò hỏi tiếp:
- Này, trong làng mình ai sẽ được xem là địa

chủ? Cậu biết không?
Nhuận im lặng ngẫm nghĩ khá lâu. Cái đầu xù tóc

của gã quay đi, quay lại như con lật đật. Bỏi nhìn gã kiên
nhẫn chờ đợi câu trả lời. Một lát sau, gã bảo:
491
- Tôi đồ chừng giàu như bà Cả Thiện, ông phó

Hội, ông Hiên, bà xã Nghi chắc chắn bị liệt vào giai cấp
địa chủ. Tôi chưa biết rõ chính sách quy định như thế
nào nhưng nghe thoang thoáng cứ có từ mười mẫu ruộng
trở lên là địa chủ.
- Khi nào việc đấu tố xảy ra ở làng mình?
Nhuận nhíu mày, lắc đầu:
- Tôi chưa biết gì cả! Chưa thấy chi bộ Đảng và

Ủy ban phổ biến chuyện đó! Nhưng chắc sẽ không lâu
đâu! Đất nước mà thái bình rồi những người như tôi như
anh sẽ được làm chủ đất nước, nông dân sẽ được phân
phát ruộng để cày cấy. Chính sách "Người cày có ruộng"
là chính sách mà Đảng và nhà nước ta theo đuổi. Nếu
chúng ta gặp khó khăn sẽ có người anh em Trung Quốc
đứng bên cạnh giúp đỡ. Đồng chí Mao đã hứa với Đảng
ta sẽ giúp đỡ bất cứ khi nào ta cần đến!
Gã cao giọng lúc cuối câu khiến Bỏi có cảm

tưởng Nhuận đang dọc diễn văn trước đám đông. Bỏi
cười thầm trong bụng vì cái vẻ trịnh trọng của Nhuận,
nhưng anh vẫn giữ vẻ mặt nghiêm trang lắng nghe những
492
điều gã nói. Trong lúc Nhuận huyên thuyên bằng một

thứ ngôn ngữ tuyên truyền xa lạ, câu chuyện đấu tố một
bà địa chủ Cát Hanh Long nào đó trên tỉnh Thái Nguyên
vẫn lởn vởn trong trí Bỏi. Như một dự báo khủng khiếp
đang gióng lên tiếng chuông cảnh báo nơi tiềm thức, Bỏi
linh cảm điều ấy đang lừ lừ tiến dần đến vùng quê nơi
anh sinh sống.
Trời nhá nhem tối khi Bỏi dắt con trâu vào
chuồng cho nó nghỉ ngơi sau khi anh quăng cho nó một
bó cỏ non vào một góc chuồng. Bỏi ra phía giếng nước
sau vườn, anh từ tốn kéo nước để rửa chân tay sau một
ngày cày bừa cực nhọc. Bỏi nhìn lên phía nhà trên thấy
gian nhà sáng đèn, Bỏi từ từ đi về phía gian nhà chính.
Băng qua gian bếp, anh thấy bếp có dấu khói bay lên, có
vẻ bà Ngan đang nấu nướng, Bỏi đổi hướng đi vào. Bước
vào trong bếp, khói nghi ngút bay lên, bà Ngan đang nấu
ấm thuốc cho bà Cả. Mùi thuốc bắc ngào ngạt thơm nức
mũi. Thấy bóng cao gầy của Bỏi đứng đầu nhà, bà Ngan
lên tiếng:
- Anh Bỏi à? Ăn gì chưa? Vào đây tôi xới cho bát

cơm ăn cho ấm bụng.
493
Bỏi cười:
- Vâng, già cho cháu xin một bát cơm. Cày cả

buổi bây giờ đói quá!
Bà Ngan nặng nề đứng dậy lần đến nồi đất để gần

bên. Lúc này, xương bà đau nên bà đi đứng có vẻ khó
khăn hơn trước. Thấy bà lui cui lần mò tìm kiếm mâm
bát, Bỏi nhanh nhẹn bảo:
- Thôi, già ngồi yên đấy! Chỉ cho cháu cơm và

thức ăn để cháu tự lấy được rồi!
Theo lời bà Ngan, Bỏi lấy một bát cơm độn khoai
đầy ắp, gắp một ít rau muống luộc chấm tương bỏ vào
bát cơm, Bỏi và một miếng to vào mồm. Anh nhồm
nhoàm nhai vẻ thỏa mãn. Bà Ngan múc một bát canh rau
muống luộc để trước mặt Bỏi. Miệng đầy cơm, Bỏi lúng
búng cảm ơn bà. Anh với chiếc môi nhỏ múc canh húp
đánh xoạt một tiếng. Đôi má Bỏi phồng tròn chứa đầy
những cơm canh trộn lẫn. Anh yên lặng đánh chén ngon
lành. Bà Ngan vừa đút củi vào lò để nấu thuốc vừa ngắm
Bỏi ăn một cách vui vẻ. Một lúc sau, Bỏi buông bát đũa
xuống mâm, vỗ vỗ nhẹ bụng khề khà nói:
494
- Ôi cha, no quá! Cơm ngon quá già ạ!
Bà Ngan mỉm cười:
- Nỡm! Đói ăn cái gì chả ngon!
Bỏi cười xòa, hỏi bà:
- Bà tuần trên nhà phải không già?
Bà Ngan gật đầu. Bỏi đứng dậy đi thẳng lên gian

nhà chính. Bước vào gian nhà chính, anh thấy bà Cả
đang ngồi tựa vào tường đan nốt cái giá còn dang dở.
Bàn tay bà khéo léo đan những lạt tre mỏng vào nhau,
dây này luồn sang dây nọ, phút chốc những mấu tre đan
chặt vào nhau cứng chắc, đứng dựng thành cái làn đựng
hoa quả hoặc rau quả. Nghe tiếng động, bà dừng tay đưa
mắt nhìn xuống hướng sân, thấy bóng Bỏi, bà nói ngay:
- A, anh Bỏi về rồi đấy hẳn? Buổi cày hôm nay ra

sao?
Nói xong, bà buông chiếc làn đan dở xuống đất,

phủi quần đứng dậy. Mái tóc dài xổ ra phía sau lưng, bà
nhanh nhẹn đưa tay vấn mái tóc dài bắt đầu có nhiều sợi
bạc thành một búi to đằng sau đầu. Bỏi vội thưa:
495
- Dạ bẩm bà, buổi cày tốt ạ!
Bà Cả khoát tay:
- Tôi dặn anh bao nhiêu lần rồi, đừng có thưa

bẩm như trước nữa. Mấy người cán bộ làng họ không
thích nghe như vậy.
Bỏi nhăn răng cười.
- Vâng thưa bà, con quên ạ!
Bà Cả gật đầu, hỏi tiếp:
- Anh ăn uống gì chưa?
Bỏi gật đầu:
- Dạ, đã! Bà ơi, hôm nay con gặp thằng Nhuận

làng mình ngoài bìa làng. Nó kể con nghe chuyện này.
Nói xong, anh ngồi xuống đối diện với bà Cả kể

lại chuyện đấu tố anh nghe được từ Nhuận. Vẻ mặt đang
bình thường, nghe dứt câu chuyện kể của Bỏi, bà Cả tỏ
ra căng thẳng, lo âu. Bà nhìn Bỏi thì thào:
- Thế "chúng nó" tính chuyện đấu tố hết người

giàu trong làng ta? Anh có chắc là tôi cũng bị liệt vào địa
chủ không?
496
- Ấy là con nghe thằng Nhuận nói thế! Nhưng nó

bảo chưa có chính sách nhất định. Đó chỉ là suy nghĩ của
nó thôi!
Bỏi trầm ngâm một lúc rồi lại thưa:
- Bà ạ, con nghĩ bà nên hỏi thăm cô Xuân xem cô

ấy có nghe ngóng được gì về tình trạng địa chủ làng ta
không? Con thấy chuyện họ xử bắn bà địa chủ Thái
Nguyên rất nghiêm trọng bà ạ! Không hiểu sao, con cho
là họ không ngừng lại ở tỉnh Thái Nguyên đâu bà ạ! Thế
nào vụ đấu tố địa chủ rồi sẽ lan dần sang các làng khác,
tỉnh khác. Con linh cảm làng mình cũng không thoát
trong tương lai đâu bà ạ! Con nghèo con không sợ, con
chỉ lo cho bà và các cô cậu ở đây khó bề thoát khỏi tai
mắt của họ. Họ sẽ theo bà để lấy cho bằng hết ruộng đất
ông bà đã tậu được! Con đã nghe tới chính sách lấy của
người giàu phân phát cho người nghèo, tịch thu ruộng
đất của địa chủ chia cho nông dân không có ruộng. Đó là
chính sách họ sẽ làm trong tương lai bà ạ!
Giọng Bỏi có vẻ khẩn khoản, lo lắng khiến bà Cả

đôi phần cảm động. Bà suy nghĩ thấy lời lẽ phân tích của
Bỏi có lý. Bà lại hỏi:
497
-Vậy tôi phải làm sao?
Bỏi thưa tiếp:
- Con nghĩ bà nên nói cho cô Xuân biết. Dẫu sao,

cô ấy đang là cán bộ xã, cô ấy có thể biết được ít nhiều
chính sách mới của nhà nước. Vả lại, cậu Phong hiện
đang làm việc với các ông "đồng chí" trên thị xã. Cậu ấy
có thể nghe ngóng ít nhiều để báo cho bà biết trước
chính sách của họ. Nhờ vậy bà mới liệu đường tính toán
để thoát khỏi nguy hiểm, bà ạ!
Nghe nhắc đến Xuân và Phong đang ở trong

chính quyền mới, bà Cả gật đầu, thở dài:
- Chúng nó chỉ là lính quèn trong xã thì biết gì

nhiều! Mà thằng Phong nó đi suốt trên tỉnh có mấy khi
thấy mặt mũi nó đâu mà hỏi! Cái Xuân nó bận rộn bên
nhà chồng, bận bịu con cái, chả hiểu có biết gì không?…
Ừ, để tôi hỏi chúng nó vậy!
Bà Cả im lặng suy nghĩ, một lúc bà lẩm bẩm:
- Hay tại chính sách này mà mấy đám ở các làng

bên không chịu mua ruộng tôi bán nhỉ? Mấy tuần nay, họ
không sang đây hỏi mua ruộng tôi nữa! Tôi nghĩ mãi mà
498
không ra. Mà sang bên ấy năn nỉ chúng thì tôi không

muốn vì làm thế là hạ giá ruộng mình.
Quay sang Bỏi, bà chắc lưỡi:
- Còn độ mươi mẫu bên Lãng Ngâm, Đông

Thượng rao bán mãi chẳng ai dám mua. Tôi lấy làm lạ,
ngày trước tôi vừa rao bán ruộng bao nhiêu họ cũng
mua, thế mà lần này chẳng thấy đứa nào đoái hoài. Tôi
áng chừng vì cái vụ địa chủ này nên họ sợ, không dám
mua ruộng tôi bán.
Bỏi gật đầu, thưa:
- Vâng, chắc bà nói đúng! Con nghe cái vụ đấu tố

bà địa chủ ở Thái Nguyên là do chính quyền mới bắt
chước người Tàu bà ạ! Nghe sợ lắm! Không hiểu bà ta
thật sự làm cái gì mà họ xử bắn bà ấy! Nghe đồn bà ấy
giàu lắm!
Bà Cả gật đầu:
- Ừ, tôi nghe đồn bà Cát Hanh Long có thể giàu

nhất miền Bắc mình đấy!
Bà lại chắt lưỡi:
499
- Chắc tôi phải bán nốt đất đai ở các làng khác
càng sớm càng tốt, để lâu chúng lại buộc tội vu vạ, tôi
phải tội vào tù. Chú để ý dò la xem có ai mua ruộng thì
cho tôi biết ngay nhá!
Bỏi gật đầu, báo cho bà biết anh sẽ ra cày nốt

ngày mai là xong cả, bà có thể chuẩn bị mạ gieo là vừa
cho vụ mùa tới.
***
Một buổi sáng tháng 9, trong lúc Thuần đang giữ

cu Mạnh giúp Xuân, vì cô phải chạy ra chợ mua bán một
vài thứ cho bà lang, vợ chồng ông lý Đáng, Đáng và một
bà mối sang nhà bà Cả xin hỏi Thuần. Thuần hoàn toàn
không biết cho đến khi bà Cả gọi cô ra ngoài chào ông
bà lý và Đáng. Thuần phải giao cu Mạnh cho Gấm ngồi
trông cháu, tất tả chạy ra ngoài trong tiếng réo của bà Cả.
Thuần ngạc nhiên nhìn thấy ông bà lý và Đáng tề tựu ở
nhà mình, cả bà Tam chuyên làm mối ở làng này. Thấy
con gái ngơ ngác, bà Cả nhẹ nhàng bảo con gái:
- Thuần, chào ông bà lý, bà Tam đi!
500
Thuần khoanh tay cúi đầu chào. Ba người lớn

mỉm cười gật đầu chào lại. Thuần nhìn mẹ ngạc nhiên.
Bà Cả hắng giọng, chậm rãi bảo:
- Ông bà lý đây sang xin con cho cậu Đáng!
Thuần mở to mắt nhìn mẹ, tỏ vẻ chưa hiểu rõ lời

mẹ nói. Cô lắp bắp:
- Dạ... là sao ạ?
Bà Cả nhìn con nhướng mày:
- Ô, thế cô không biết gì à? Ông bà lý muốn hỏi

cưới con cho cậu Đáng đây!
Thuần bất ngờ đến ngớ người. Cô lúng túng hết

nhìn mẹ, đến Đáng. Một màu hồng loang dần trên khuôn
mặt chất phác của Đáng. Cậu nhìn Thuần rồi lại cúi
xuống có vẻ ngượng ngùng. Thuần chỉ muốn độn thổ vì
xấu hổ khi nghe chuyện cưới hỏi. Cô thảng thốt kêu lên:
- U ơi, con đã muốn lấy chồng đâu?
Bà Cả e ông bà lý phật lòng vì lời nói trẻ con của

Thuần, vội mắng:
501
- Ô hay, sao con lại ăn nói kỳ cục vậy! Ông bà có

lòng thương muốn cậy nhờ mai mối hỏi xin con về làm
dâu, lại còn õng ẹo là thế nào? Mày có lạ gì với anh
Đáng đâu mà xấu hổ!
Dứt lời mắng, bà đuổi Thuần vào nhà trong:
- Thôi vào nhà đi, để tôi thưa chuyện với ông bà

lý. Tôi nói chuyện với cô sau!
Thấy mẹ xua mình vào nhà. Thuần phụng phịu đi

vào sau khi chào khách. Trong lòng cô giận Đáng khôn
xiết! Cô không ngờ Đáng lại có ý muốn hỏi cưới cô.
Trước giờ cả hai như bạn bè, anh em không hề nghĩ ngợi
xa xôi, bây giờ anh ta lại muốn cưới cô. "Rồi chồng rồi
vợ... sẽ phải làm gì? Nói chuyện với nhau, xưng hô với
nhau ra sao?" Nghĩ tới đó, Thuần cảm thấy giận Đáng vô
cùng. Cô tự hứa sẽ không bỏ qua chuyện này cho Đáng.
Con gái vừa khuất bóng, bà Cả vội quay sang ông

bà lý xuề xòa:
- Mong ông bà bỏ quá cho! Cháu nó còn nhỏ

chưa biết chuyện này, lại còn bất ngờ nên ăn nói vụng
về. Tối đến tôi sẽ bảo ban cháu. Vâng, cậu Đáng đây
502
không phải chỗ xa lạ gì với cháu Thuần và gia đình tôi

nên mọi việc sẽ ổn thỏa thôi, ông bà ạ!
Bà Tam nhanh miệng góp vào:
- Bà Cả yên tâm, chúng tôi hiểu cả và thông cảm

với cô Thuần lắm! Cô ấy mới mười bảy tuổi còn trẻ
người non dạ ấy mà! Phản ứng như thế cũng dễ hiểu. Ấy
mà, tôi làm mối rất mát tay nhá! Dẫu biết cậu Đáng đây
với cái Thuần cũng biết nhau lâu rồi, nhưng mình là
người lớn cũng phải có một lời qua lại với nhau, phải
không bà Cả? Như thế mình mới tôn trọng và vui vẻ với
nhau. Tôi nói thế có đúng không ông bà lý?
Cả hai ông bà lý đều cười xòa, cùng đáp:
- Vâng, bà Tam nói chí phải!
Bà Tam tỏ vẻ hài lòng, gật đầu nói thêm:
- Thế này, bà Cả đã biết ý chúng tôi rồi. Mong bà

nói chuyện với cô Thuần và cho chúng tôi biết ý của gia
đình nhé. Tiện thể, bà cho chúng tôi biết lễ vật cần sắm
sửa thế nào để chúng tôi lo liệu. Ông bà lý muốn đón dâu
vào trước Tết Nguyên Đán năm Giáp Ngọ.
Bà Cả nghe vậy, vội đáp:
503
- Vâng, ông bà lý và bà mối yên tâm. Tôi sẽ nói

chuyện với cháu và nhắn với bà Tam sớm. Nhưng... có
chuyện này tôi xin thưa trước mong ông bà chấp thuận,
nếu rước dâu, tôi xin ông bà cho cháu được về nhà sau
Tết ạ!
Hai ông bà lý nhìn nhau, rồi quay sang nhìn bà

Tam và Đáng như thể hỏi ý lẫn nhau. Bà Tam toan nói
điều gì đó thì ông lý gật đầu đồng ý:
- Vâng, nếu đó là ý bà thì chúng tôi xin chiều

theo!
Thấy ông lý bằng lòng, bà Cả tươi ngay nét mặt.

Ông bà lý, bà mối và Đáng thấy chuyện cần thưa đã thưa
xong liền đứng dậy kiếu từ. Bà Cả xăng xái đứng dậy
tiễn khách:
- Vâng, tiễn ông bà lý, bà Tam và cậu Đáng về!
Dẫu Thuần có giận Đáng đến mấy, có vùng vằng

chuyện cưới hỏi đến mấy, lễ cưới của cô với Đáng vẫn
diễn ra sau Tết Nguyên Đán như lời bà Cả. Người vui
nhất trong lễ cưới của Thuần là bà Cả. Bà thở phào nhẹ
nhõm khi đã gả thêm một cô nữa về nhà chồng khi con
504
gái vừa đến tuổi cập kê. Thấy con gái xúng xính trong bộ
áo cưới đỏ, bà cảm thấy tự hào một tay bà đã gả chồng
cho cả hai cô con gái từ khi ông Cả qua đời. Thắp nhang
lạy bàn thờ gia tiên, bà khấn thầm: "Ông Cả, ông sống
khôn thác thiêng về đây chứng kiến tôi thay ông gả
chồng cho cả hai đứa con gái. Ông phù hộ cho gia đình
chúng nó hạnh phúc. Ông phù hộ độ trì cho thằng Lãm,
thằng Lịch nên người là tôi mãn nguyện!"
Đám rước dâu xôn xao, người chào, kẻ đón rộn

một quãng đường đê. Thuần xinh xắn trong chiếc áo dài
cưới màu đỏ, vấn khăn đỏ, đôi mắt bối rối, vẻ mặt thẹn
thùng làm cho đôi má cô thêm hồng. Đáng đi bên cạnh
trong chiếc áo dài bằng lụa vàng, đầu vấn khăn vàng.
Những chiếc lọng tua vàng đỏ giơ cao che mát cho cô
dâu, chú rể và những bậc trưởng thượng trong làng đưa
cô dâu về nhà chồng. Bà Cả không được phép tiễn con
gái về nhà chồng. Xuân bế con đứng cạnh mẹ, nhìn theo
cô em đi dần xa. Đáng thương cho Thuần, thỉnh thoảng
cô quay lại nhìn mẹ nhìn chị vẫy vẫy tay, miệng mếu
máo. Khi Thuần và Đáng quỳ lạy bà Cả lúc làm lễ gia
505
tiên, Thuần đã khóc nức nở khiến mấy lần Xuân phải kề

vào tai em mắng khẽ:
- Đã bảo đừng có khóc mà! Em khóc quá bên nhà

chồng em người ta không vui, lại mắng cho là đem xui
xẻo về nhà người ta! Nín đi!
Dẫu muốn vâng lời chị nhưng Thuần không thể

ngăn được dòng nước mắt, nghĩ đến phải làm dâu nhà
người, xa mẹ, xa chị em, xa các cháu, Thuần buồn thấu
ruột gan. Đáng đứng bên cạnh thấy Thuần liên tục chùi
nước mắt khiến anh ái ngại, không biết an ủi vợ thế nào.
Nhìn theo đám rước dâu khuất dần qua khúc rẽ con
đường đê, bà Cả thấy lòng buồn tê tái. Trong cuộc vui
không ai để ý đến bà khi nụ cười trên miệng thật tươi mà
nước mắt nhạt nhòa trên đôi má. Nhìn bóng Thuần xa
dần, bà chỉ muốn chạy theo con mà gọi: "Thuần ơi, thôi
đừng đi, về đây với mẹ, con ơi!” Khi Xuân và Phong tiến
đến gần, bà ôm choàng lấy Xuân gục đầu vào vai cô
khóc nấc.
506
CHƯƠNG MƯỜI BA
Thời gian thấm thoát qua nhanh, mới đó mà đã

vào đầu đầu tháng ba năm 1954. Tin đồn về một cuộc
chiến quyết định giữa lực lượng quân Viễn chinh Pháp
và Việt Minh ở lòng chảo Điện Biên Phủ sắp xảy ra,
được đăng lên trang nhất trên tất cả các mặt báo ở Hà
Nội. Cuộc kháng chiến chống Pháp do Việt Minh phát
động đã trải qua gần chín năm ròng rã. Lực lượng Viễn
chinh Pháp và quân đội Quốc gia Việt Nam kiểm soát
phần lớn ở các thành phố lớn trên cả nước, nhưng các
vùng nông thôn và vùng núi hiểm trở Việt Bắc vẫn nằm
dưới sự kiểm soát chặt chẽ của lực lượng Việt Minh.
507
Chính phủ Pháp vì tiêu hao quá nhiều cho chiến trường
Đông Dương nên hụt hơi trong việc chiếm giữ Việt Miên
Lào. Những chuyến ngoại giao qua lại như con thoi giữa
hai Chính phủ Hoa Kỳ và Pháp trong quyết sách gìn giữ
Đông Dương ngày càng trở nên dày đặc. Pháp một mặt
muốn Chính phủ Mỹ viện trợ để tiếp tục duy trì sự chiếm
đóng bán đảo Đông Dương, một mặt ra sức kêu gọi
Chính phủ Quốc gia Việt Nam gia nhập khối Liên hiệp
Pháp, vì không muốn sự ảnh hưởng của một siêu cường
quốc đang lên như Mỹ nhúng tay vào. Họ cùng Chính
phủ Việt Nam bắt đầu thiết lập lực lượng quân đội Quốc
gia Việt Nam bằng cách tuyển chọn các thanh niên ưu tú
Việt Nam đưa sang Pháp đào tạo thành những sĩ quan
tiền phong cho quân đội Quốc gia Việt Nam. Dù cho
người Pháp đã dùng mọi cách để cố gắng nắm giữ Đông
Dương thì chiến trường Đông Dương, mà cụ thể là Việt
Nam, ngày càng sôi động vì lực lượng Việt Minh lớn
mạnh từng ngày. Năm 1950 xảy ra cuộc chiến Biên giới
Thu Đông tại vùng rừng núi Việt Bắc. Quân đội Viễn
chinh Pháp, quân đội Lê Dương, quân đội Quốc gia Việt
Nam đã đối đầu với quân Việt Minh. Quân Việt Minh đã
đứng vững và khai thông được con đường biên giới
508
huyết mạch phía Bắc với Trung Quốc, để từ đó nhận tiếp

tế từ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và ngay cả
Liên Xô cũng lao vào cuộc chiến xâu xé Đông Dương,
để tạo uy thế cho Chủ nghĩa Cộng sản lan rộng trên toàn
cõi Đông Dương.
Cuộc chiến tranh biên giới Thu - Đông kéo dài

gần một đúng một tháng dọc vùng Việt Bắc khi quân đội
Pháp mở cuộc tấn công ồ ạt vào căn cứ địa Việt Minh
nhằm chiếm lại sự kiểm soát vùng núi phía Bắc bao gồm
Cao Bằng, Đông Khê, Thất Khê, Lạng Sơn. Cuộc chiến
ấy khiến lực lượng Viễn chinh Pháp và quân đội Việt
Nam bị tiêu hao lực lượng khá nhiều. Lực lượng Việt
Minh tuyên bố đã thắng trận vì Pháp vẫn không giành
được kiểm soát vùng núi phía Bắc. Trái lại, Việt Minh đã
mở những con đường thông qua biên giới với Trung
Quốc để nhận viện trợ từ quốc gia Cộng sản khổng lồ
này. Sau chiến thắng Thu Đông 1950, Việt Minh được
xem là một lực lượng đối lập Chính của Pháp và quân
đội Quốc gia Việt Nam. Cuộc nội chiến Cao Ly lúc ấy
đang diễn ra trên đất Cao Ly giữa bốn phe: Quân đội
Liên hiệp Quốc mà Hoa Kỳ là chính, quân đội Hàn
509
Quốc, quân đội Bắc Hàn và quân đội Nhân dân Trung
Quốc. Cuộc chiến tranh khốc liệt ở Cao Ly đã cầm chân
Chính phủ Mỹ không cho họ trực tiếp tham gia vào
chính trường Đông Dương lúc bấy giờ. Chính phủ Mỹ
mạnh tay tiếp tế cho Pháp để giữ chân Việt Minh trong
việc bành trướng Chủ nghĩa Cộng sản thế giới trên bán
đảo nhỏ bé. Sự đối kháng Quốc - Cộng ngày càng căng
thẳng tại các nước thuộc địa, đặc biệt là vùng Đông Nam
châu Á. Các lực lượng dân tộc yêu nước được sự dẫn dắt
của các Đảng Cộng sản nổi lên nhanh như nấm sau cơn
mưa. Với những chủ thuyết đòi giải phóng dân tộc, tìm
độc lập tự do mà các Đảng Cộng sản trên thế giới dùng
để kêu gọi sự ủng hộ người dân như những liều thuốc
phiện làm cho người dân ở các quốc gia thuộc địa chịu
sự thống trị tàn bạo của các đế quốc thực dân như say
máu. Họ đồng loạt đứng lên đòi tự do độc lập, chống lại
các quốc gia thực dân lẫn những chính phủ sở tại làm
cho các cường quốc phương Tây và Hoa Kỳ đau đầu
không ít.
Nước Đại Pháp muốn giữ Đông Dương trong

khối Liên hiệp Pháp. Nước Mỹ muốn Đông Dương
510
không bị Cộng sản xâm nhập ảnh hưởng. Việt Minh,

dưới sự lãnh đạo của ông Hồ Chí Minh, chịu ảnh hưởng
của Đảng Cộng sản Trung Hoa và Liên Xô, cương quyết
giành độc lập, tiến lên chủ nghĩa Cộng sản. Những dấu
hiệu ấy khiến ai cũng cảm thấy cơn bão chiến tranh đang
vần vũ trên đầu chưa biết ngày nào sẽ đổ sập xuống.
***
Xuân ngồi trên tấm phản gỗ dỗ thằng cu Mạnh

đang thiu thiu ngủ. Thằng bé lăn qua lộn lại như khó
ngủ. Cô nghiêng người luồn chiếc gối ôm nhỏ vào lòng
cu Mạnh, xoay người thằng bé cho nó ôm chiếc gối. Một
tay vỗ nhè nhẹ vào mông để ru con ngủ, một tay Xuân
lấy tấm chăn dày bằng dạ phủ lên người thằng bé. Cô
luồn tấm chăn dưới cái chiếu mây nhỏ để cho chiếc chăn
dạ ôm chặt vào người thằng bé cho nó ngủ yên. Trời
tháng 3 vẫn còn se lạnh dù mùa xuân đã đến vẫn có thể
làm cho trẻ con bị cảm lạnh, sổ mũi. Xuân vừa ru con,
vừa ngắm thằng bé, trong lòng cô lo lắng. Dạo gần đây,
thằng bé tự dưng bỏ ăn, không chịu ăn uống gì, người
gầy xọp hẳn. Cả hai vợ chồng Xuân và Phong tìm đủ loại
511
thuốc cho nó uống, cắt hết thang này đến thang khác.
Thậm chí, Phong còn lên Hà Nội tìm thầy chẩn bệnh,
mua thuốc Tây cho con uống mà vẫn không thay đổi.
Xuân lo lắng không ít. Thỉnh thoảng, Xuân phải đích
thân sang bên làng bên mua sữa bò tươi cho con uống vì
sợ con thiếu sữa. Thằng bé cựa quậy một chút rồi nhắm
mắt ngủ yên. Xuân ngắm nhìn khuôn mặt xinh xắn, trắng
trẻo của thằng bé say sưa. Cô nhận thấy bé Mạnh có cái
mũi cao cao, thanh thanh của Phong. Đôi mắt to trong
trẻo của cô. Xuân bó gối nhìn con say ngủ, đôi môi hồng
khép hờ, đôi mi dài đen nhánh như bức rèm thưa trên
mắt. Xuân nghĩ thầm: "Đôi mi này là của anh Phong chứ
mình làm gì có đôi mi dày, đen như vậy!" Cô mỉm cười,
đưa tay vuốt nhẹ lên gò má mơn mởn mịn màng, trắng
trẻo của thằng bé. Xuân bó gối nhìn xuyên qua khung
cửa sổ. Nắng nhẹ tràn khắp sân nhà. Những búp đào
đang nở rộ xen lẫn với lá xanh tươi mơn mởn. Cây đào
Nhật mà ông lang, bố chồng cô, khi còn sống yêu rất
mực, giờ đang phô sắc thắm. Xuân nhìn ngắm cả vườn
cây trong sân nhà đang phủ một màu xanh mát, ngan
ngát sức sống khi mùa xuân tới. Đông qua xuân tới một
512
vòng quay của trời đất. Bốn mùa tuần tự đến rồi đi như
chưa bao giờ biến mất.
***
Bốn năm đi qua biết bao thay đổi xảy ra, Xuân
nhìn con, hồi tưởng lại lời mẹ kể khi ông lang sang nhà
bà đặt vấn đề hỏi cưới Xuân cho Phong. Vào một ngày
giáp Tết năm 1949, ông lang tất tả sang nhà bà tuần,
mang ít bánh chưng, hoa quả, trà sen Thái Nguyên biếu
Tết cho bà và cụ tổng, ông nói với bà:
- Bà tuần, tôi có một việc muốn thưa với bà bây

giờ, có được không?
Bà tuần đon đả:
- Vâng, xin mời ông.
Ông lang hắng giọng, sửa lại dáng ngồi, bắt đầu:
- Tôi sang đây trước là biếu chút quà Tết, sau là

muốn xin hỏi cháu Xuân cho thằng Phong nhà tôi.
Bà tuần tròn mắt nhìn ông lang tỏ vẻ ngạc nhiên

cực độ. Bà nhắc lại:
513
- Ông hỏi cái Xuân cho cậu Phong?
- Vâng! Ông lang gật đầu xác nhận. Ông nói tiếp:
- Thưa bà, thật tôi chẳng bao giờ ngờ điều này sẽ
xảy ra. Thú thật, hồi trước khi nghe ông bà tính chuyện
gả cái Xuân cho thằng Hữu nhà lý Tạng bên Lãng Ngâm,
tôi buồn vì không được làm thông gia với ông bà. Hồi
ấy, thằng Phong nó còn trên Hà Nội, còn đang học hành,
nào đã tính được gì đâu! Tôi tiếc quá mà chẳng làm được
gì!
Bà tuần thở dài:
- Vâng! Thế mà có được gì đâu, thưa ông! Thằng

Hữu mất sớm thành ra hai đứa chẳng đến được với nhau
ông ạ! Thật, người tính không bằng trời tính ông ạ!
Ông lang gật đầu nói theo:
- Bà nói phải! Người tính không thể bằng trời

tính được. Ngày tôi nghe ông bà chọn nơi, định chỗ cho
con gái rồi, tôi thất vọng đành chịu không dám hé lời.
Ấy mà cớ sự xảy ra, hai đứa chúng nó chẳng thành đôi
lứa. Nghĩ cũng đáng thương cho cái Xuân. Thằng Phong
chẳng hiểu sao một hai đòi về quê sinh sống, không thích
514
ở Hà Nội lập nghiệp. Tôi có buồn vì nó thi trượt kỳ thi

vừa qua nên không muốn cho nó ở đây, nhưng nó nhất
quyết không đi! Thôi thì... đất không chịu trời thì trời
phải chịu đất! Tôi bằng lòng cho nó ở đây để học ôn cho
mùa thi năm nay. Nó lại thưa với tôi là đem lòng thương
mến con gái bà từ lâu, muốn hỏi cưới cái Xuân làm vợ.
Nó bảo cái Xuân đã bằng lòng làm vợ nó. Tôi không biết
bà có biết chuyện chưa. Nhưng nó giục tôi sang đây hỏi
con Xuân cho nó. Thật, vợ chồng tôi bất ngờ quá, nhưng
vui vì không ngờ điều mong ước được kết thân với gia
đình ông bà lại thành sự thật! Hai vợ chồng tôi tính toán
để mong sang đây thưa với bà, cho tôi xin cháu Xuân về
làm dâu bên nhà. Hôm nay, lẽ ra hai vợ chồng tôi cùng
sang thưa chuyện, nhưng bà nhà tôi lại lăn ra ốm nên tôi
thay mặt bà ấy sang thưa cùng bà.
Bà tuần như từ trên trời rơi xuống, ngạc nhiên

nghe ông lang nói mà không dám ngắt lời. Đây là điều
mà bà không bao giờ ngờ tới. Từ ngày Hữu mất đi, Xuân
phải chịu đựng nhiều lời ong tiếng ve tai ác khiến bà
buồn lòng không ít. Thấy Xuân vò võ một mình, lòng
người mẹ thương con da diết mà không biết phải làm sao
515
cho con đỡ buồn. Tiếng đồn tai quái khiến nhiều gia đình
có máu mặt trong huyện có vẻ e ngại chuyện cưới cháu
gái cụ tổng, dẫu rằng danh tiếng cụ vẫn ảnh hưởng trong
huyện. Không phải không có người để ý đến Xuân và
muốn làm thông gia với gia đình bà tuần, nhưng hầu hết
họ đều là những người không bằng vai phải lứa với gia
đình bà, là những gia đình có danh phận thấp kém hơn
gia đình bà muốn làm thông gia để dựa thế làm ăn. Vả
lại, các cậu con trai ngấp nghé con gái bà đều không vừa
mắt cụ tổng lẫn Xuân. Bà đâu nỡ vì tình cảnh con gái
mình lỡ dỡ để đem gả bán, nhưng nhìn con gái cứ vò võ
một mình, ngày tháng qua mau sợ quá lứa lỡ thì cũng
không nỡ. Bà tuần bị rơi vào cảnh tiến thoái lưỡng nan
không biết tính như thế nào cho được mọi lẽ. Nay bất
chợt ông lang ngỏ lời hỏi Xuân cho Phong, quả là một
món quà ông trời ban cho bà. Phong vừa đẹp người, đẹp
nết, có giáo dục, lại là con người bạn thân với ông bà
tuần bao nhiêu năm nay. Gia thế, gia cảnh đều biết rõ,
được tất cả! Bà không vồ lấy mối này mà để hụt thì con
bà sẽ thành gái già cả đời! Bà vội nói:
516
- Giời ạ, cậu Phong hỏi cưới con gái tôi thì phúc
đức nhà tôi quá! Thú thật, tôi có bụng yêu cậu Phong từ
hồi cậu ấy còn bé cơ! Hồi ấy, tôi có nói với ông tuần nhà
tôi, nếu được làm thông gia với ông bà lang thì vui biết
mấy! Thấy mấy đứa trẻ chơi với nhau từ hồi còn bé vui
vầy là thế! Ai ngờ, cậu ấy đi lên Hà Nội rồi mất biệt
không thấy tin tức gì! Lại nghe ông nói định cho cậu ấy
lập nghiệp trên Hà Nội thành ra vợ chồng tôi không còn
dám tơ tưởng. Con ông lý đánh tiếng hỏi cái Xuân, vợ
chồng tôi đành bằng lòng. Con gái có lứa có thì, chúng
tôi đâu dám để lâu, thưa ông!
Ông lang gật đầu, xoa tay:
- Tôi hiểu chứ bà! Tôi cũng đâu có ngờ có lúc

Phong nó quay về đây quyết định lập nghiệp ở quê nhà.
Bởi vậy, tôi mới nói người tính không bằng trời tính là
vậy! Nghe nó trình bày muốn hỏi cưới cái Xuân tôi cũng
vui trong bụng!
Bà tuần ngập ngừng:
- Thưa ông, cậu Phong biết chuyện con Xuân ăn

hỏi nhà lý Tạng rồi phải không ông?
517
- Vâng, đã bà ạ! Ông lang gật đầu, tiếp:
- Phong nó bảo tôi nó biết hết chuyện của cái

Xuân rồi, nhưng nó bằng lòng. Đây là ý của nó! Tôi
không hề ép buộc! Tôi định để nó thi năm nay rồi sẽ lấy
vợ. Nhưng tôi phải xin trước với bà và cụ để biết ý vợ
chồng tôi. Sau khi Phong nó thi xong bằng Cao đẳng tôi
sẽ xin làm đám cưới cho hai đứa. Nhân tiện, qua Tết này
vợ chồng tôi sẽ đưa lễ dạm ngõ nhà bà, xin cháu Xuân về
nhà tôi.
Bà tuần mừng như bắt được vàng. Khuôn mặt bà

sáng bừng sung sướng, nhưng bà vẫn phải trả lời giữ lễ:
- Vâng, ông để tôi thư thả thưa với cụ nhà tôi

trước đã! Ông nhà tôi mất nên những việc quan trọng
trong nhà tôi đều có lệ thưa qua cụ. Nội nhật hôm nay,
tôi cũng sang bên ông để trả lời cho ông bà ngay.
Ông lang vui vẻ gật đầu đồng ý:
- Vâng, bà cứ thưa với cụ! Mong bà cho tôi biết

sớm để vợ chồng tôi lo liệu lễ vật.
Rồi ông chép miệng:
518
- Giá ông tuần còn sống thì vui biết mấy! Anh em
tôi phải uống cho hết bình "Xà Hoàng Tửu" tôi đặt mua
tận bên Trùng Khánh. Bình rượu tôi còn để ở nhà. Khi
đám hỏi hai cháu tôi xin đem sang mời cụ và cúng ông
tuần.
Nói xong, ông đứng dậy chào bà tuần xin phép ra

về. Tiễn ông lang ra cửa. Bà tuần trở lại ngồi trên ghế,
lòng vẫn còn lâng lâng vì vui sướng. Một lúc sau, bà gọi
Mừng lên bảo:
- Mừng, mày gọi con Xuân ra cho bà bảo ngay!
Mừng nhìn thấy nét mặt bà tuần vui vẻ, đoán

ngay có chuyện vui bèn dạ lớn, chạy tất tả tìm Xuân.
Xuân đang ở ngoài vườn chăm sóc các cây cam nhà,
thấy bóng Mừng hối hả chạy ra. Vừa thấy Xuân, Mừng
vội gọi lớn:
- Cô vào ngay, bà đang tìm cô đấy!
Xuân nhíu mày:
- Có chuyện gì không, chị Mừng?
Mừng lắc đầu:
519
- Tôi không biết, cô ạ! Nhưng trông mặt bà vui

vẻ lắm!
Xuân nghe vậy cô thở ra vì e ngại có chuyện

không vui. Xuân bèn theo gót Mừng đi vào nhà. Vừa
thấy mặt cô, bà tuần nói ngay:
- Ngồi xuống đây, u có chuyện muốn nói với

con!
Xuân vội ngồi xuống đối diện với mẹ. Mừng

đứng rón rén đằng sau tủ thờ nghe trộm. Đang vui nên bà
cũng không để ý đến Mừng. Nhìn Xuân, bà vội nói:
- Ông lang mới sang đây... Ông ấy xin con cho

thằng Phong con trai ông ấy!
Xuân trợn mắt nghe mẹ nói. Cô há miệng kêu

một tiếng "Ồ". Thấy phản ứng con gái, bà e Xuân lại từ
chối như mọi khi, bà bèn nói ngay:
- Mày có chịu không? U là ưng thằng Phong lắm!

Nó được cả người lẫn nết, con ạ! Tao nghe ông lang bảo
hai đứa chúng mày đã phải lòng nhau, đúng không?
Mừng vừa nghe dứt câu vội kêu lên bất chấp
phép tắc:
520
- Ôi dào, cậu Phong là quá tốt, bà ạ! Cô Xuân, cô

bằng lòng đi!
Đang vui, bà tuần lại một lần nữa làm ngơ Mừng.
Bà nóng lòng chờ Xuân trả lời. Xuân nhìn mẹ bối rối,
hỏi lại:
- Ông lang mới sang đây hả u?
- Ừ! Ông ấy xin mày cho thằng Phong đấy! Bà

tuần nóng nảy lập lại.
Xuân gật đầu:
- Vâng! Con và anh Phong có nói chuyện này vào

lúc đi chơi chùa Dâu...
Bà tuần tròn mắt nhìn Xuân, cao giọng chì chiết:
- Gớm, anh chị dạo này văn minh quá nhỉ! Tự

hứa hẹn với nhau chẳng cần hỏi han người nhớn! Thế
anh chị định như thế nào? Tao gật đầu với ông ấy rồi
đấy! Chỗ người lớn đừng có làm tao xấu hổ!
Bà nhìn con gái chăm chăm, chờ đợi câu trả lời.
Không thể nói là Xuân không sung sướng. Cô chỉ ngạc
nhiên vì không ngờ nó đến nhanh hơn cô tưởng. Từ buổi
521
đi chùa Dâu đến giờ chỉ hơn hai tháng. Cả hai chỉ mới
hứa hẹn với nhau. Qua Phong, cô biết cậu phải thi cho
xong cái bằng gì ấy mới được ở dưới quê nghĩ đến
chuyện lập gia đình, lại còn chuyện tiếp tục đi học lên
thêm như ý cha cậu. Không ngờ Phong đem chuyện cả
hai hứa hẹn cho cha mẹ cậu nghe. Thật bất ngờ là ông
lang quyết định hỏi cô cho người con trai của ông. Xuân
nhìn mẹ đang nóng lòng chờ đợi, cô thở mạnh nói:
- Vâng, nếu mẹ bằng lòng, con cũng bằng lòng!
Nghe con gái trả lời, bà tuần thở phào nhẹ nhõm.
Đối với bà, gả được đứa nào lúc này như quẳng đi một
gánh lo. Vả lại, sau Xuân, đến Thuần đã bắt đầu vào tuổi
cập kê, "Con chị có đi, con dì mới lớn". Bà thấy Xuân có
nơi có chỗ bà mới yên lòng lo cho cái Thuần. Bà quyết
định vào phòng cụ tổng thưa với cha chồng. Cụ tổng
nghe bà trình bày, gật gù bảo:
- Quý hóa lắm! Con bé Xuân nó được người tử tế

hỏi cưới là điều may mắn cho gia đình mình. Thầy cũng
lo lắng đường tình duyên con bé vì thấy nó cũng trắc trở.
Thầy hy vọng nhờ hồng phúc gia đình mình, nhờ anh Cả
522
Thiện sống khôn thác thiêng phù hộ cho con bé yên bề

gia thất.
Cụ nhắn thêm:
- Chị gắng tìm ngày sinh tháng đẻ của cậu Phong,

tôi bấm số xem hai tuổi có hợp nhau không nhá!
Bà tuần vâng dạ lui ra. Bà nghĩ đến việc sang nhà

ông bà lý Tạng để thưa chuyện của Xuân. Dẫu rằng
Xuân chưa chính thức về nhà chồng nhưng dẫu sao nhà
bà đã nhận lễ vật nhà ông bà lý Tạng cũng xem như
Xuân đã là dâu con trong nhà. "Phép vua thua lệ làng",
bà tuần vội vàng gọi Mừng sửa soạn cho bà một thúng
nếp Hoa Cái Vàng, một thúng đỗ xanh, hai cặp gà mái
tơ, ba chục quả cam đường, vài quả bưởi Diễn, vài cặp
bánh chưng, cùng bà sang làng Lãng Ngâm thưa chuyện.
Sau khi chào nhau yên chỗ, bà tuần vội vào ngay câu
chuyện:
- Thưa ông bà, tôi sang đây trước là chúc Tết ông
bà. Sau là tôi có chút chuyện thưa với ông bà về việc
cháu Xuân.
523
Ông bà lý nghe bà tuần nhắc đến Xuân đồng nhìn

nhau. Bà lý nhanh miệng hỏi:
- Vâng, chúng tôi xin nghe!
Bà tuần rào trước đón sau:
- Cháu Xuân nhà tôi không đủ phước đức để về

làm dâu nhà ông bà. Tôi rất buồn vì những chuyện
không may xảy ra cho hai gia đình. Chuyện đã hơn một
năm, hôm nay tôi sang đây xin phép ông bà cho cháu
Xuân được đi bước nữa.
Ngạc nhiên, ông lý hỏi vội:
- Cháu Xuân có người hỏi lấy? Xin phép cho tôi

hỏi ai thế bà?
- Thưa, con giai ông lang Tạo người cùng làng

với tôi ạ!
Ông bà lý cùng ồ lên:
- Ồ thì ra con giai ông lang!
Không đợi cho ông bà lý trả lời, bà tuần nói

thêm:
524
- Vâng. Cậu này bấy lâu nay ở Hà Nội học, giờ

mới trở về quê ạ! Thật ra, hai đứa chúng nó là bạn cùng
làng với nhau từ khi còn nhỏ, chơi với nhau đã lâu. Chỉ
từ khi cậu ấy đi học xa hai đứa mới đứt liên lạc. Bây giờ,
cậu ấy trở về đây có ý muốn hỏi cưới cái Xuân nhà tôi.
Bà lý trợn mắt hỏi:
- Cậu ấy ở Hà Nội à?
- Vâng, cậu ấy lên Hà Nội học hành, nghe đâu đã

đỗ Thành Chung... Giọng bà tuần có phần đắc ý. Bà lý
liếc nhanh về phía chồng. Ông lý ngồi yên không nói. Bà
lý yên lặng suy nghĩ một phút rồi nói:
- Cháu Hữu nhà tôi với cái Xuân nhà bà có duyên

mà không nợ, nên không thể nên duyên chồng vợ. Chúng
tôi cũng buồn vì không được cháu Xuân về làm dâu.
Thôi, phải để cho nó đi lấy chồng. Chúng tôi cảm ơn bà
đã có lòng sang đây báo cho chúng tôi biết chuyện này.
Khi nào cháu Xuân lấy chồng bà báo cho chúng tôi biết,
chúng tôi xin gửi quà mừng cho cháu vậy!
Bà tuần hài lòng khi thấy hai vợ chồng ông lý

Tạng bằng lòng cho Xuân đi lấy chồng. Trong lòng bà đã
525
nghĩ, nếu hai vợ chồng này không chịu cũng sẽ chẳng

làm gì được bà khi bà đã quyết. Bà mỉm cười nói qua
quýt rồi cúi chào ra về, sau khi đặt các món quà Tết ở
nhà ông bà lý.
Đợi bà tuần khuất bóng ngoài hiên nhà, ông lý

quay sang bảo vợ:
- Thả cho con bé nó đi lấy chồng cũng phải!

Thằng con mình mất rồi, giữ nó cũng chẳng được. Vả
lại, con mẹ tuần Cả này chẳng vừa, nổi tiếng vùng này.
Bà ấy đã quyết mình có không muốn cũng chẳng được!
Con dâu cụ tổng Trà mà lại!
Mọi việc như được ông Giời sắp xếp cứ tuần tự

đến không một trở ngại. Lễ chạm ngõ được thu xếp vào
tháng 2 âm lịch, sau Tết Nguyên Đán. Cả làng xì xào khi
biết ông lang và bà tuần trở thành thông gia. Người
thương thì chúc phúc cho hai gia đình, kẻ ghét thì dèm
pha, nói xấu. Thói đời vốn thế! Trước mặt, họ xởi lởi
chúc mừng, sau lưng thì bĩu môi khinh bỉ! Từ khi Phong
về lại quê nhà, bao nhiêu cô chiêu của huyện ngắm nghé
anh thanh niên đẹp trai, học thức. Không ngờ, anh ta lại
quyết định lấy con bà tuần mang tiếng "sát chồng", hỏi
526
sao các cô không âu sầu cho được! Người ta thì thào với
nhau: "Ông lang hám của cụ tổng nên ép con giai lấy vợ
thừa!" Thật là ác miệng!
Sau khi Phong đỗ được bằng Cao đẳng Tiểu học,

ông bà lang đem trầu cau sang hỏi cưới Xuân cho Phong
ngay tức khắc. Tháng 8 năm ấy, đám cưới diễn ra linh
đình kéo dài những ba ngày. Lãm, Lịch, Nhã và cả gia
đình chú Cần từ Hà Nội về quê ăn cưới của Phong.
Phong đã gửi thư cho Thân đang học ở Lyon để báo tin
đám cưới. Thân gửi một lá thư chúc mừng Phong, thêm
một lời nửa đùa nửa thật: "Thế là người con gái trong
mộng của tớ đã rơi vào tay cậu!" Phong mỉm cười khi
đọc câu đùa giỡn này của Thân. Cậu định bụng sẽ nói
cho Xuân biết sau khi cưới. Bận quá, cậu cũng quên
bẵng mất!
Hôm đám cưới, thấy chị xúng xính trong chiếc áo

dài bằng lụa Hà Đông màu đỏ tươi, đầu vấn khăn đỏ,
khuôn mặt thoa một chút phấn hồng, đôi mắt vẽ đường
viền đen mỏng, đôi môi mọng thoa một chút son hồng,
Thuần trêu:
- Chị xinh như cô tiên ấy!
527
Nghe em nói, Xuân mỉm cười đánh nhẹ vào vai

em. Lãm lịch sự trong bộ âu phục áo trắng quần màu
xám đen, cũng gật đầu khen góp:
- Ừ, con bé này tinh mắt. Hôm nay trông chị đẹp

lắm! Trông đứng trông ngồi mãi chị mới cho ăn cưới!
Nói xong, Lãm hạ giọng ra vẻ bí mật với chị:
- Em có chuyện này nói với chị đây!
Xuân nhìn em hồi hộp hỏi nhỏ:
- Chuyện gì? Đừng làm chị hồi hộp!
Lãm cười cười ra vẻ trịnh trọng:
- Hồi còn Hà Nội, anh Phong đã gặp em để xin

phép cưới chị đấy!
Nói xong, cậu ta bật cưòi lớn. Xuân xấu hổ phát

vào vai em một cái, mắng:
- Thằng phải gió, làm tao hết hồn!
Khi chiến dịch Biên giới Thu Đông trên vùng

Việt Bắc vừa chấm dứt, cu Mạnh ra đời. Cậu bé chính là
niềm hạnh phúc tột độ của đôi vợ chồng trẻ. Trong đôi
mắt ngời ngời hạnh phúc, đôi vợ chồng đồng cảm thấy
528
đứa bé là sự kết nối vĩnh viễn mối tình đẹp từ thuở ấu

thơ. Sự có mặt của cu Mạnh nhân thêm niềm hạnh phúc
vốn đã đầy ắp đối với đôi vợ chồng trẻ. Cụ tổng Trà năm
ấy sức khỏe đã đi xuống rất nhiều. Nghe tin Xuân sinh
cu Mạnh, cụ vội bấm số cho thằng bé. Khuôn mặt đang
vui bỗng sa sầm xuống. Cụ lẩm bẩm:
- Giời ạ! Sao thằng bé lại sinh vào giờ xấu thế

nhỉ? Giờ Kim Xà Thiết Tỏa này...
Cụ bỏ lơi không nói gì thêm. Cụ gọi bà tuần vào

dặn dò:
- Này mẹ cái Xuân, con bảo vợ chồng nó phải

chăm sóc thằng bé kỹ lưỡng nhá! Thằng bé sinh vào giờ
không được tốt lắm đâu! Gắng chăm sóc nó nếu qua
được năm tuổi, thằng bé sẽ khỏe mạnh.
Bà tuần nghe cụ dặn, sợ hãi nước mắt vòng

quanh, lập bập hỏi:
- Thưa thầy, có cách nào cứu thằng bé không

thầy?
Cụ mắng nhẹ:
529
- Chưa gì đã khóc! Nhà mình còn phúc phần, ăn

ở chẳng hại ai, lo gì! Chị để mắt thằng bé cho tôi. Đừng
nói gì với vợ chồng nó, kẻo hai đứa nó lo lắng không
nên. Có đức mặc sức mà ăn! Chị cứ dặn hai vợ chồng
chúng nó như vậy là được! Nhà mình thờ Phật, Giời, cứ
khấn Giời Phật phù hộ, tất qua được cả!
Nói xong, cụ đuổi bà tuần ra khỏi phòng. Cụ

đóng cửa trong phòng cả ngày không cho ai ra vào. Đến
tối, cụ gọi Lãm vào phòng. Lúc này, Lãm đang ở nhà vì
phải lo bốc mả ông tuần. Lệ làng, người chết chôn sau ba
năm phải bốc mộ, bỏ xương cốt vào tiểu sành, rồi mời
thầy phong thủy về xem ngày lành tháng tốt, đem táng ở
ngôi đất mà thầy chọn. Là con trưởng, Lãm phải thực
hiện theo lời ông nội. Khi thấy Lãm vào phòng, cụ bảo
cậu ngồi xuống bên giường dặn dò:
- Ông chắc số sắp tận vì lúc này người ông mỏi

mệt lắm rồi cháu ạ! Chắc chẳng sống được bao lâu nữa!
Ông có lời này dặn dò cháu...
Lãm cúi đầu vâng dạ. Ông cụ nói tiếp:
530
- Số của chị Xuân cháu vất vả nhiều. Sau này, dù

có chuyện gì xảy ra cháu đừng bỏ chị nhé! Nó sẽ phải
gánh vác phần lớn bất hạnh của gia đình mình. Cháu
phải nhớ đấy, đừng bỏ chị cô đơn!
Lãm tò mò:
- Thưa ông, chị Xuân bị cái gì mà phải cô đơn ạ?

Chị ấy có chồng, có con...
Ông cụ lắc đầu:
- Thiên cơ bất khả lộ! Ông chỉ có thể nói đến thế
thôi! Ông không sống lâu để nhìn thấy thế sự xoay vần.
Cháu nhớ lời ông dặn. Trong các đứa cháu của ông, cháu
là đứa mà ông tuyệt đối tin tưởng!
Nghe ông nội dặn đi dặn lại bằng giọng nghiêm

nghị, Lãm không dám hỏi thêm. Cậu cố ghi nhớ lời ông
dặn. Lời cụ tổng đi theo Lãm trong suốt quãng đời thăng
trầm của cậu.
Trước khi có con, Phong ở Bắc Ninh dạy học, chỉ

về quê vào cuối tuần để thăm vợ. Từ khi Xuân mang thai
và sinh thằng cu Mạnh, Phong cố gắng về thăm vợ con ít
nhất hai lần một tuần. Thấy chồng phải đi đi về về vất
531
vả, Xuân cố gắng dành dụm ít tiền nhờ buôn bán cây nhà
lá vườn, mua cho Phong một chiếc xe bình bịch để anh
chạy đường dài cho đỡ khổ. Khi Xuân về làm dâu nhà
ông lang, bà lang đỡ lo hẳn. Mọi việc trong nhà bà giao
hẳn cho Xuân cai quản, vì sức khỏe bà ngày càng giảm
sút. Thỉnh thoảng con gái bà, cô Dụ về thăm cha mẹ tỏ ý
muốn bàn về chuyện đất đai thừa tự. Bà mệt mỏi bảo:
- Thôi, mày đừng bàn ra tán vào chuyện này nữa!

Thầy mày đã quyết, vườn tược ở đây là của vợ chồng
thằng Phong. Ngày mày đi lấy chồng, ông ấy đã cho mày
mấy mẫu ruộng làm của hồi môn rồi! Không thể đòi hỏi
thêm nữa! Con Tranh một ít mẫu, con Quyên cũng có
một phần. Ông ấy đã chia đủ cho mỗi đứa! Thế cũng
công bằng rồi! Mày còn đòi hỏi gì nữa?
Dụ xụ mặt ra điều trách bà lang bây giờ đổ ra

bênh con ghẻ ghét con đẻ. Bà lang thở dài:
- Mợ bây giờ ở với vợ chồng thằng Phong. Vợ

chồng nó lo cho mợ! Còn mày đã có chồng con, phải lo
lắng cho nhà chồng. Mày có ở đó mà lo cho mợ được
đâu mà so đo, đòi hỏi! Mợ sức khỏe ngày càng yếu,
chẳng còn thiết tha gì! Mày muốn gì thì cứ nói với thầy
532
mày. Mợ chỉ e ông ấy thấy mặt con sẽ đuổi thẳng. Mày

nói ra nói vào chuyện này mãi thì mẹ con chẳng còn cơ
hội gặp nhau đâu!
Dụ nghe mẹ nói thế, giận dỗi chào mẹ ra về. Bà

lang chẳng buồn giữ lại. Con gái lớn bà lấy phải gia đình
chồng vừa tham lam vừa dốt nát, chỉ cần nghe hơi mùi
tiền ở đâu là mũi chúng thính như mũi mèo chạy xô lại,
to nhỏ đòi chia phần. Bà biết Dụ không ưa Xuân từ khi
còn bé. Bây giờ cô về làm dâu được ông bà lang tin cẩn,
lại càng làm cho Dụ ghét cay ghét đắng cô, cho rằng cô
là nguyên nhân làm cho bà lang thay đổi tình cảm với
Dụ. Bà lang nói thế nào cũng không làm Dụ thay đổi thái
độ với Xuân, bà đành chịu thua, không buồn thuyết phục
đứa con gái lớn cứng đầu, tham lam này nữa.
Thằng Mạnh vừa tròn hai tuổi thì ông lang qua
đời. Ông ra đi đột ngột nhanh như cái tính hay đi xoành
xoạch của ông. Sau một buổi khám bệnh ở nhà một
người quen bên Hữu Xá, ông lang trở về nhà, mặt có hơi
xanh xao. Lúc ấy, Xuân vừa mới từ chợ huyện về, đang
loay hoay trong bếp nấu cơm chiều cho cả nhà. Cô nghe
tiếng động ở gian nhà trên, bèn gọi vú Hân trông nom
533
giúp nồi cơm đang thổi. Xuân đi lên nhà trên. Cô nhìn
thấy ông lang đang ngồi trên ghế, vẻ mặt xanh xao mệt
mỏi. Xuân vội hỏi "Thầy mệt hay sao?" Ông lang gật
đầu bảo:
- Ừ, chả hiểu có phải thầy bị trúng gió không mà

sao thấy xây xẩm quá! Con nấu cho thầy một bát cháo
trắng nhỏ cho hành lá để thầy ăn nóng giải cảm. Thầy
vào phòng nằm nghỉ một tí!
Nói xong, ông lang đi vào phòng trong nghỉ ngơi.

Xuân làm theo lời bố chồng. Cô nấu cháo hành và bưng
vào phòng ông một bát nóng hổi. Thấy ông lang nằm vật
trên giường, cô vội đến gần lay nhẹ bố chồng. Ông lang
ừ hử mở mắt nhìn con dâu. Xuân vội nói:
- Thầy ơi, con mang cháo vào cho thầy đây! Thầy
dậy ăn cháo đi!
Ông chớp chớp mắt cố gượng dậy nhưng không

gượng nổi, bèn nói:
- Con đỡ thầy dậy đi!
Xuân vội đỡ lưng ông lang ngồi dậy. Cô bưng bát

cháo hành nghi ngút khói để trước mặt ông. Cô hỏi:
534
- Thầy tự ăn được không thầy?
Ông lang gật đầu. Tay ông quờ quạng như không
thấy bát cháo trước mặt. Xuân ngạc nhiên không hiểu
sao ông lang có vẻ như không thấy bát cháo. Cô vội lấy
chiếc thìa đặt vào tay ông. Ông lang múc một thìa cháo,
tay run rẩy khác thuờng, không đưa lên miệng nổi. Thấy
vậy, Xuân vội cầm lấy chiếc thìa trong tay ông, cô múc
thìa cháo, thổi cho nguội rồi đút từng thìa vào miệng
ông. Ông lang cố ăn được hơn một nửa bát cháo thì lắc
đầu không chịu ăn nữa, đòi nằm xuống. Xuân vội đỡ cha
chồng nằm xuống giường, phủ tấm chăn lên ngực ông,
rồi cô rón rén mang bát cháo ra ngoài.
Trong nhà lúc này neo người, một mình Xuân

phải cáng đáng việc nhà, may nhờ có vú Hân phụ giúp
một tay. Phong ở trên thị xã, một tuần ghé về nhà độ một
hai lần rồi phải trở lên dạy học. Gần đây, Phong bận rộn
hơn vì anh đã tham gia vào làm việc trong Ủy ban thị xã
Bắc Ninh. Phong có vẻ rất hăng hái được làm việc trong
chính quyền Việt Minh. Mỗi khi về nhà, anh tíu tít kể
cho vợ nghe bao nhiêu là chuyện trên thị xã. Phong tỏ vẻ
tin tưởng vào những quyết sách của những người lãnh
535
đạo lực lượng Việt Minh, nhất là quyết tâm đánh đuổi
thực dân ra khỏi bờ cõi Việt Nam. Mỗi khi về nhà,
Phong sôi nổi kể chuyện cho người vợ trẻ nghe những gì
anh nghe được từ các buổi họp đoàn thể. Nhìn vẻ mặt
ngời ngời rộ lên niềm tin tưởng tuyệt đối của chồng,
Xuân chỉ im lặng nén tiếng thở dài. Thật tình, trong thâm
tâm Xuân không quá hứng khởi trước những gì Phong
nói. Cô thầm suy nghĩ: "Tất cả mới chỉ là hứa hẹn, còn
phải xem họ sẽ thực hiện ra sao nữa!" Đời sống ở dưới
quê chông chênh như chiếc bàn gẫy chân, bị dồn ép giữa
hai làn đạn, bên nào cũng hứa hẹn nhưng chẳng thấy ai
làm điều gì cho người nông dân bớt khốn khổ. Họ chỉ
mải đánh nhau để dành quyền lực thì số phận người
nông dân như cô, gia đình cô hay hàng trăm nông dân
trong cái làng Gia Thượng này như ngọn cỏ trước gió,
nhẹ tênh, bập bềnh trong những cơn sóng cồn liên tục
dồn tới. Xuân ít học hơn Phong nên suy nghĩ của cô đơn
giản, chân thật, không cao xa lý tưởng. Có lẽ vì trình độ
quá khác nhau nên Phong và Xuân không tương đồng
trong việc đánh giá tình hình chính trị phức tạp lúc này,
mặc dù cả hai đều đang sinh hoạt trong chính quyền mới.
Sự dè chừng của Xuân với các sinh hoạt đoàn thể bắt
536
nguồn từ lý lịch gia đình cô, từ lời khuyên nhủ của ông
nội, từ tư tưởng thận trọng của ông tuần Cả. Cô bị níu
lại, không hết mình trong những điều hứa hẹn từ những
người đại diện chính quyền mới. Xuân dọ dẫm đi từng
bước với thái độ vừa đi vừa nghe ngóng. Phong trái lại,
anh thụ hưởng một nền Tây học gần như tuyệt đối. Anh
tin tưởng vào tự do tư tưởng, tự do tôn giáo, quyền căn
bản làm người. Phong quăng mình vào những phong trào
đòi hỏi tự do du nhập từ châu Âu, không hề hối hận.
Trong khi chính quyền Thực dân ra sức ngăn cấm tư
tưởng dân tộc, tự do ở các thuộc dịa và đán áp những
phong trào như vậy, thì Việt Minh lợi dụng những cuộc
cách mạng đòi tự do thụ hưởng, tự do tư tưởng của giới
tinh hoa phương Tây sau cuộc Thế chiến mà sau này họ
gọi là "tư tưởng cách mạng cải lương" để kêu gọi những
tinh thần yêu nước của giới thanh thiếu niên Việt, kêu
gọi tình yêu dân tộc, đòi độc lập tự do, đòi được quyền
căn bản con người. Như những đứa con khát sữa đón tia
sữa độc lập tự do tưới tẩm tâm hồn, như ánh sáng hy
vọng tuyệt đối, Phong là một trong những con người như
vậy! Anh không muốn quay đầu nhìn lại một quá khứ tối
đen của dân tộc. Anh chỉ muốn bước tới hướng về một
537
tương lai tươi sáng. Sau vài lần tranh luận với nhau,
Phong dường như nhìn thấu được ý vợ, anh không bàn
cãi nhiều với vợ về tình hình chính trị như trước đây.
Xuân ghé qua phòng bà lang thấy bà đã lên

giường, buông màn từ sớm. Cô rón rén đi lại gần xem bà
có động tĩnh gì không, thấy bà vẫn nằm im, xoay mặt
vào trong vách. Xuân đồ chừng bà đã ngủ, cô quay lại
vặn nhỏ ngọn đèn dầu trên bàn xuống cho ánh sáng leo
lét vừa đủ, đoạn nhẹ nhàng bước ra. Xuân bước ra ngoài
cổng đi một vòng quanh sân nhà xem xét. Khóa chặt
cánh cổng vườn, cô lặng lẽ bước vào nhà đóng chặt cửa.
Xuân đi xuống gian phòng nhỏ của vú Hân bế thằng cu
Mạnh về phòng mình. Cô đặt con lên giường, nhẹ nhàng
rủ màn quanh giường. Xuân chui vào trong màn nằm bên
cạnh thằng bé. Cô đặt tay lên mông con vỗ nhè nhẹ, tay
cô phe phẩy chiếc quạt nan trên đầu thằng bé. Một lúc
sau, Xuân thiếp đi lúc nào không biết. Không biết bao
lâu, Xuân giật mình bởi có ai đó đập vào vai cô. Xuân
mở choàng mắt ra, một bóng người ngồi thu tròn trước
mặt cô. Xuân hết hồn, giật mình kêu lên:
- Ai đó?
538
Tiếng người đáp:
- Mợ đây!
Nghe giọng bà lang, cô thở phào nhẹ nhõm, ngồi

dậy vấn lại mái tóc xõa. Nhìn ra cửa sổ trời vẫn còn tối
đen, có tiếng gà gáy xa xa, Xuân ngạc nhiên hỏi mẹ
chồng:
- Mấy giờ rồi mà sao mợ dậy sớm vậy?
Nói xong, cô giở màn chui ra vặn ngọn đèn dầu

cho sáng lên. Khuôn mặt bà lang sáng tỏ dưới ánh đèn,
bà thở dài hỏi một câu không vào đề:
- Tối qua, mợ đi ngủ sớm. Thầy con có về nhà

không?
Xuân gật đầu, đáp:
- Dạ có, mợ ạ! Tối qua thầy về hơi muộn! Trông

thầy có vẻ mệt lắm nên con nấu cháo hành cho thầy ăn
rồi thầy mới đi ngủ.
Bà lang gật đầu, thở dài:
- Ừ! Thế mà tao cứ tưởng ông ấy đi suốt đêm.
- Sao thế mợ? Có chuyện gì ạ?
539
Bà lang lắc nhẹ đầu, bảo:
- Chẳng có chuyện gì! Chẳng là nửa đêm mợ thấy

ông lang sang phòng mợ rủ mợ đi. Mợ hỏi đi đâu thì ông
ấy chẳng nói năng gì, cứ giục nhắng lên là "Có đi hay
không thì bảo?" Tới đó thì mợ giật mình tỉnh dậy mới
biết là mình nằm mơ.
Xuân nghe chuyện mỉm cười:
- À, thì ra mợ nằm mơ! Thầy đang ốm rủ mợ đi

đâu! Thôi, mợ về phòng ngủ tiếp đi, trời còn sớm lắm!
Con đoán chừng canh ba canh bốn gì thôi! Hay con dìu
mợ về phòng vậy?
Bà lang gạt đi:
- Gượm đã! Cho mợ ngồi đây một tí xem! Tự

nhiên tao thấy hơi sờ sợ. Cái vẻ mặt của ông ấy tái bệch
như người bệnh nặng thật! Trông ông ấy cau có lắm, mặt
nhăn nhăn có vẻ khó chịu! Lạ lắm! Từ lúc ở với ông ấy
đến giờ, đây là lần đầu tiên tao mơ thấy ông ấy. Lạ thật!
Bà ngưng lại một lúc, nhìn sâu vào trong màn

thấy thằng bé đang nằm ngủ, bà mỉm cười nói:
540
- Để mợ ngắm cái thằng chó con này một lúc rồi

về!
Nói xong, bà vén màn chui vào ngồi ngắm thằng

cu đang ngủ say. Bà lang âu yếm lấy tay vuốt nhẹ đôi má
phinh phính của thằng bé. Bà thấy thằng bé sổ sữa, tròn
tươi trông xinh xắn quá, nhưng bà không dám khen sợ
xui xẻo. Xuân ngồi yên nhìn hai bà cháu. Một khắc sau,
bà lang chui ra khỏi màn bảo:
- Thôi mợ về phòng đây! Sáng mai, nhớ sang

thăm thầy con xem bệnh tình có giảm không nhá!
Bà tụt xuống giường Xuân, xỏ chân vào đôi guốc

gỗ, đi lọc cọc về phòng. Xuân không ngủ lại được từ sau
khi bà lang trở về phòng. Cô cứ trằn trọc lan man suy
nghĩ đến Phong, đến bà Cả, gia đình chồng, thằng cu
Mạnh. Từng ấy con người cứ xoay quanh trong đầu cô
cho đến khi tiếng gà dồn dập gáy từ xa. Xuân vội vàng
choàng dậy. Cô áng chừng giờ đã là canh năm. Cô vén
màn bước vội xuống giường, đi ra nhà sau vội rửa mặt
cho tỉnh ngủ. Trong nhà vẫn còn yên lặng, dường như
mọi người vẫn còn đang yên giấc. Xuân cầm chiếc đèn
dầu lớn đi vào phòng ông lang. Cô thấy ông vẫn nằm im
541
trên chiếc giường trải chiếu hoa như ngủ say. Xuân vặn
lớn ngọn đèn, đi dần đến bên giường ông. Xuân nhíu
mày thấy tư thế của ông lang nằm hơi kỳ lạ! Người ông
nằm thẳng, xuôi xuôi, mặt quay vào vách, hay tay ông
đặt trên ngực, đan vào nhau. Chiếc áo cánh của ông nhăn
nhúm phần trước ngực, như thể ông dùng sức xoắn vào
phần ngực của chiếc áo. Linh tính Xuân báo trước một
điều gì không bình thường đã xảy ra với ông lang. Cô
đến gần lay nhẹ vai ông. Xuân bất giác rụt tay lại vì thân
thể ông cứng đơ. Xuân bần thần nhìn bố chồng, ngay
trong khoảnh khắc cô nghĩ đến cái chết. Lấy hết can
đảm, Xuân lại đụng vào người ông một lần nữa, cảm
giác thân thể ông bất động mặc dù cô vẫn cảm thấy hơi
ấm thân thể ông qua làn vải mỏng khiến Xuân rùng
mình. Cô đặt chiếc đèn dầu bên cạnh ông, lấy sức bình
sinh nâng đầu ông xoay về hướng ánh đèn. Lần này cô
vừa xoay mặt ông lại vừa gọi "Thầy ơi, thầy ơi..." Khuôn
mặt ông lang xoay về phía ánh đèn dầu, mắt nhắm
nghiền, trắng bệch như sáp. Xuân giật mình hoảng hốt
bật đứng dậy, buông đầu ông lang rơi trở lại xuống gối.
Đôi mắt nhắm nghiền, không một chút rung động của
thớ thịt trên mặt ông, cô biết ông lang đã chết!
542
Xuân đứng tần ngần một lúc suy nghĩ chưa biết
phải làm gì. Ông lang vẫn nằm đó cứng đờ như một hình
nhân bằng sáp. Lúc này, Xuân chợt nhớ đến lời kể của
bà lang về giấc mơ bà thấy ông về rủ bà đi vào sáng nay.
Có thể vào lúc ấy, ông lang vừa mất, xuất hồn gọi vợ
theo cùng. Nghĩ vậy, Xuân hốt nhiên rùng mình. Cô vội
chạy ra khỏi phòng cha chồng, đi xuống phòng vú Hân,
Xuân đập cửa gọi:
- Vú ơi, vú dậy chưa?
Tiếng vú Hân ậm ừ. Một lát sau, vú mở cửa.

Xuân lôi vú ra khỏi phòng, thì thào:
- Vú ơi, con nói cái này vú cấm có làm ồn nhé!
Vú Hân mắt nhắm mắt mở, vừa dụi mắt, vừa gật
đầu. Xuân ghé sát vào tai vú tiếp:
- Thầy con mất rồi!
Vú hốt hoảng la thất thanh:
- Hả? Cô nói cái gì? Ông mất rồi?
Xuân bụm miệng vú, xuýt xoa:
543
- Giời ạ, vú hét to thế! Đã bảo là giữ im lặng mà!

Phải, bố chồng con mất rồi! Mất sáng nay!
Vú nhìn Xuân trợn mắt ngạc nhiên tột độ, môi

run bần bật không thốt nổi thành lời. Xuân nhìn vú gật
đầu như xác nhận lời mình nói. Cô bảo nhỏ với vú:
- Vú nấu ngay cho con nồi nước xả để con tắm

cho ông. Tí nữa, con sẽ báo tin cho bà biết. Vú cứ yên
lặng giúp con. À, vú đi gọi giúp già Vân và vài anh tá
điền đến đây giúp con lo cho ông nhá!
Bà vú già á khẩu không nói được lời nào vì cái

tin quá bất ngờ, vội vàng chạy ngay ra cổng, tất tả đi tìm
người khi phía đông bầu trời vừa hừng đỏ.
Ông già Vân nhanh nhẹn đến ngay. Sau khi

chứng kiến ông lang đã mất, ông lão chạy nhanh ra cổng
gọi to ba hồn chín vía ông lang ở đâu thì về. Lẽ ra,
Phong phải làm điều đó vì anh là con trai trưởng, nhưng
lúc này Phong không có ở nhà. Xuân, già Vân và một hai
anh tá điền lặng lẽ nấu nước tắm xác ông lang cho sạch
sẽ, sau đó cô chọn bộ áo dài đẹp nhất mà ông thường hay
mặc vào ngày Tết. Già Vân đội chiếc khăn xếp đen lên
544
đầu ông. Khuôn mặt ông lang lúc này trông như đang
ngủ một giấc say sưa, đôi mắt nhắm nghiền, đôi môi
mím chặt. Hai tay ông chắp lên bụng an nhiên, thoải mái.
Ông chỉ vừa qua tuổi sáu mươi. Ông lão Vân cố cạy
chiếc hàm cứng ngắc của người chết để bỏ vào một nắm
gạo và vài ba đồng xu kẽm theo tục lệ an táng cổ xưa.
Người ta tin rằng, người chết phải có tiền để lo lót sang
bên kia thế giới. Khi mặt trời bắt đầu lên qua khỏi ngọn
tre làng, Xuân đi vào phòng bà lang đánh thức bà dậy.
Không ai dám vào báo tin dữ cho bà lang biết, kể cả vú
Hân người hầu tin cẩn của bà lang. Tất cả đùn đẩy cho
Xuân làm nhiệm vụ khó khăn ấy. Lưỡng lự một chút,
Xuân nhận lời vì dẫu sao cô là dâu trưởng trong gia đình
này, những chuyện tế nhị như thế này cô phải đảm
đương, không thể để cho ai thay thế được, nhất là Phong
lại không có mặt ở nhà. Xuân gõ nhè nhẹ vào cửa phòng
mẹ chồng, không thấy động tĩnh gì, cô lại gõ mạnh hơn.
Một giọng nói khàn khàn vọng ra:
- Vào đi! Tôi thức rồi!
Xuân mở cánh cửa gỗ nhẹ nhàng đi vào phòng.

Bà lang ngồi trên chiếc giường trải chiếu hoa, màn vẫn
545
còn để rũ. Tóc bà xõa dài rũ xuống hai vai trong bóng tối
không khỏi rợn người. Trong phòng ánh sáng không
xuyên nổi qua chiếc phên tre che cửa sổ. Xuân khẽ
khàng bảo:
- Thưa mợ con đây ạ! Con vào đánh thức mợ

dậy!
Tiếng bà lang "Ừ" nhẹ. Xuân đi đến cửa sổ dựng

chiếc phên tre lên cao, ánh sáng và gió ban mai lùa vào
phòng mang một luồng sinh khí tươi mát. Bà lang vén
màn chui ra khỏi giường chân vừa khua tìm đôi guốc gỗ,
tay bà vấn lại mái tóc dài cột thành búi trên đầu. Bà nhìn
Xuân hỏi:
- Vú Hân đâu mà mợ phải vào đánh thức tôi?
Xuân đến gần ngồi xuống bên cạnh bà hỏi một

câu không đi vào đề:
- Đêm qua sau khi về phòng, mợ có ngủ ngon

không?
Bà lang hơi ngạc nhiên nhưng cũng trả lời:
- Tôi có hơi trằn trọc một tí rồi ngủ lại hồi nào
không rõ! Chuyện gì thế mợ Phong?
546
Xuân nhìn bà ngập ngừng bảo:
- Con báo mợ tin này nhá! Thầy mất rồi, mợ ạ!
Xuân dứt câu. Không gian trong phòng chợt chìm

xuống, bất động. Đôi mắt bà lang ngơ ngác nhìn Xuân
như chưa hiểu cô đang nói điều gì với bà. Đôi cánh tay
bà rơi xuống, buông thõng hai bên thân bải hoải. Bà nhìn
Xuân, hỏi lại bằng một giọng bình tĩnh. Cái bình tĩnh mà
bây giờ nghĩ lại cô vẫn còn rùng mình, vì biết một cơn
bão sắp sửa nổ bùng sau giây phút bình thản ấy:
- Mợ nói ai mất? Mất ở đâu?
Xuân nuốt nước bọt vào cổ, lấy hết sức nhắc lại:
- Thưa mợ, thầy mất rồi ạ! Thầy mất sáng nay!
- Ông lang mất rồi? Bố thằng Phong mất rồi?
Giọng bà lang bất chợt vút lên một nốt cao khiến
Xuân giật mình. Bà rít lên, người cong oằn như con đỉa
phải vôi. Bà gào lên:
- Cô nói dối? Làm sao ông ấy mất được? Đêm

qua, tôi với ông ấy còn nói chuyện với nhau... Cô đừng
547
có nói dối! Cô theo thằng Phong ghét tôi đặt điều nói dối
phải không?
Xuân lắc đầu, ôm chặt bà lang dằn xuống giường

cho bà bình tĩnh lại. Miệng cô nói liên tục:
- Mợ ơi, con không nói dối đâu! Thầy mất rồi mợ

ơi!
Trước sức mạnh của Xuân, bà ngồi trong vòng

tay cô giãy nảy:
- Đêm qua ông ấy còn qua phòng tôi rủ tôi đi

chơi kia mà?
Xuân sởn gai ốc khi nghe bà nhắc đến chuyện

đêm qua. Lúc này, cô không thể nói gì hơn ngoài việc
trấn tĩnh và an ủi bà. Cô lại nhắc:
- Vâng, vâng con nghe mợ kể. Nhưng mợ ơi, thầy

mất rồi!
Nghe Xuân lặp đi lặp lại câu nói ấy, bà lang nhìn
xoáy vào cô như đo lường có bao nhiêu sự thật trong câu
nói. Bất chợt, bà đổ sầm vào người cô, gào lên nức nở:
548
- Ối ông ơi, sao ông nỡ bỏ tôi đi mà không cho

tôi theo cùng, ông ơi!
Xuân ôm bà xoa xoa đôi bờ vai gầy an ủi. Hai

giọt nước mắt cô ứa ra khóe mắt. Lòng cô bồi hồi nhớ về
người cha thân yêu đã ra đi năm năm trước.
Cuối cùng, đám ma ông lang được đưa tiễn bởi

tiếng gào khóc ầm ĩ của Dụ, tiếng thút thít của bà lang,
Tranh, Quyên và một vài người khóc mướn hòa với tiếng
đàn nhị kéo ỉ ôi, rên rỉ, tạo thành một thứ âm thanh
huyên náo như một buổi chợ hôm. Phong mặc một chiếc
áo sô trắng choàng bên ngoài áo sơ mi trắng của anh,
quấn quanh một miếng khăn tang trắng ngang đầu, phía
trên còn đội thêm một vòng khăn quấn màu trắng, cầm
một cây gậy tre vì anh là con trai trưởng của ông lang.
Nhã và những người con rể đều ăn vận gần giống Phong,
chỉ khác là không cầm gậy. Các cô con gái lẫn con dâu
đều mặc áo dài tang trắng, xả gấu, đầu tóc rũ rượi, phủ
khăn sô che đầu, che mặt đi theo đằng sau những người
đàn ông. Cả đám người đi theo chiếc quan tài đi về phía
ngôi đất đã được dành để chôn ông lang. Ngôi đất này đã
được ông lang mời thầy phong thủy xem cẩn thận cho cả
549
ông bà khi còn sống. Xuân không nhỏ lấy một giọt nước
mắt. Xuân lạnh lùng, cúi đầu im lặng, khuôn mặt bị tấm
vải sô che khuất. Nhìn những người đàn bà trong nhà
ông lang đang kêu gào, kể lể. Bà lang lê theo chiếc áo
quan đầu tựa vào vai Quyên nức nở. Bà Cả Thiện thỉnh
thoảng sụt sùi đưa tay chùi nước mắt. Xuân thấy mủi
lòng nhưng không hiểu sao cô không thể nhỏ một giọt
nước mắt nào. Đã mấy lần chứng kiến người thân ra đi
đột ngột, trái tim cô đã rạn vỡ bao nhiêu lần. Dường như
từ khi bắt đầu hiểu biết, Xuân chỉ toàn nhìn thấy những
đau khổ chia ly hơn niềm hạnh phúc tái hợp, khiến cho
cảm xúc của Xuân trở nên chai lỳ, bất động. Xuân lặng
lẽ đi bên các chị chồng nhưng lòng cô tê cứng không
một chút bồi hồi xúc động. Đám ma lại huyên náo một
lần nữa khi chiếc quan tài hạ huyệt. Dụ và bà lang như
muốn lăn xuống huyệt, đòi ôm chiếc quan tài chứa ông
lang. Dụ gào khóc đến mất cả giọng. Đầu bù tóc rối,
nước mắt ngắn dài, đôi mắt sưng húp, chân đất dính đầy
bùn cát, trông Dụ như một người mất trí, chỉ mới chừng
ba mươi mà lúc này ai cũng tưởng là một bà già năm
mươi tuổi. Nhìn cô khóc lóc thảm thiết, người ta có cảm
tưởng cô phải là đứa con mà ông lang thương yêu chiều
550
chuộng nhất. Khi Dụ đòi nhảy xuống ôm chiếc hòm, bà

lang đứng trên huyệt gào khóc theo nhưng không đòi
nhảy xuống. Tranh và Quyên phải chạy đến ôm cứng lấy
Dụ để cản không cho cô nhảy xuống. Mấy đứa con của
Dụ thấy mẹ lăn trên mặt đất khóc lóc thảm thiết cũng
gào khóc theo làm huyên náo cả cánh đồng. Phong buồn
rầu đứng lặng yên nhìn các chị khóc lóc. Thỉnh thoảng,
anh đưa tay lên chùi những giọt nước mắt đọng ở khóe
mi. Xuân đứng một góc xa hơn bế thằng cu Mạnh.
Thằng bé gục đầu vào vai mẹ ngủ ngon, chẳng mảy may
bận tâm chuyện chung quanh. Phong dớn dác nhìn quanh
tìm vợ, thấy Xuân đang đứng dưới một bụi tre lớn bế con
nhìn quang cảnh ma chay. Anh yên tâm đảo mắt nhìn
thấy Nhã đang đứng gần đó. Phong tiến lại gần Nhã.
Thấy anh đến gần, Nhã cũng từ từ đi tới đứng sát bên.
Đôi mắt cậu đỏ quạch nhưng Nhã không khóc. Phong
hắng giọng, hỏi nhỏ:
- Thầy mất bất ngờ quá, vậy chú tính sao? Tiếp
tục học hay về quê?
551
Nhã lắc đầu vẻ cương quyết:
- Em không về quê đâu! Em quyết định ở lại Hà

Nội lập nghiệp rồi! Vả lại...
Nhã dừng không nói tiếp. Phong nhìn cậu em

ngạc nhiên nhắc lại:
- Vả lại... làm sao?
Nhã suy nghĩ một thoáng rồi nói:
- Tình hình chiến sự giữa Việt Minh và Pháp

đang nhiều gay cấn lắm! Chắc thể nào cũng đánh nhau
to. Em nghĩ sẽ có nhiều biến chuyển lắm! Anh ạ, có khi
nào anh nghĩ đến chuyện vào miền Nam sinh sống
không?
Câu ướm hỏi dò ý của Nhã khiến Phong ngạc

nhiên tột độ. Anh quay nhìn đứa em trân trối, trong lòng
bực bội nghĩ thầm: "Ai gieo vào đầu nó cái tư tưởng này
hay tự nó nghĩ ra nhỉ?" Phong cau mày nhìn Nhã vẻ bực
dọc, gắt gỏng hỏi lại:
- Chú mày muốn vào miền Nam sống à? Chú đã

bao giờ vào Nam chưa mà nghĩ đến việc lập nghiệp
trong ấy? Đường xá xa xôi bao giờ mới gặp lại nhau?
552
Nhã cúi đầu, lấy chân di di trên nền đất ẩm ướt.

Năm nay, Nhã hai mưoi tuổi. Cậu không dám nói với
Phong là cậu dự định gia nhập quân đội Chính phủ Quốc
gia Việt Nam vì sợ anh mắng. Sau khi đỗ Tú tài Nhã thi
vào đại học nhưng không may cậu thi trượt. Nhã đành
phải xoay đi dạy kèm tư để đợi mùa thi sau. Có một điều
Nhã vẫn giấu Phong là cậu bị động viên vào quân đội
Chính phủ Quốc gia Việt Nam khóa sĩ quan bộ binh trù
bị. Nếu gia nhập quân đội, cậu sẽ được đưa vào miền
Nam huấn luyện. Nhã biết anh mình đang hoạt động
trong chính quyền Việt Minh nên cậu dấu biến chuyện
gia nhập quân đội Quốc gia của mình. Nhã tiếp tục nói
dối:
- Em chỉ muốn vào Sài Gòn thăm thú xem nơi ấy

như thế nào? Nghe nói đời sống ở Sài Gòn phồn thịnh
nên em cũng tò mò muốn biết đấy mà!
Phong dịu giọng hỏi lại:
- Chú thật sự muốn vào trong đó một chuyến à?
Nhã gật đầu mỉm cười. Thấy tâm trạng Phong dễ

chịu, Nhã dụ dỗ:
553
- Hay anh đi với em một chuyến đi! Mình vào

trong ấy một hai tháng rồi trở ra đây. Như một chuyến đi
chơi xa ấy mà!
Phong ngẫm nghĩ một chút rồi lắc đầu. Anh nghĩ
đến đoàn thể anh đang sinh hoạt, đến công việc ở thị xã,
đến Xuân và đứa con mới hai tuổi. Phong có nhiều sợi
dây vướng bận, không tự do bay nhảy như Nhã. Anh lắc
đầu từ chối:
- Không, anh không thể đi lâu như vậy được!

Anh không như chú, tự do thoải mái, muốn đi đâu là đi!
Anh còn công việc, vợ con... Không phải muốn là đi
được!
Dĩ nhiên, Nhã biết những điều Phong nói. Cậu

cũng biết chắc Phong khó mà rời cái làng này được, vì
anh đã tự cột chân mình lại đây. Bản chất nhanh nhạy,
ưa phiêu lưu, khám phá của Nhã thừa hưởng từ ông lang
xui khiến cậu có cái nhìn khác Phong về thời thế. Khi
tình thế chiến tranh dần dần sôi động, trở nên ngày càng
căng thẳng giữa hai phe Pháp và Việt Minh, quân đội
Quốc gia Việt Nam nhanh chóng được thành lập và
phình ra rất nhanh dưới sự điều động của quân đội Pháp,
554
Nhã đã ngửi thấy mùi chiến tranh không tránh khỏi. Cậu
bị gọi động viên cùng với Hạo. Hai anh em quyết định
nhập ngũ. Ông bà Cần dẫu lo ngại cũng không thể ngăn
cản nổi quyết tâm của hai chàng trai trẻ. Tại thời điểm
này, những thanh niên Việt Nam mang trong mình một
lý tưởng yêu nước và tâm lý đòi hỏi nền độc lập nước
nhà rất tuyệt đối. Nhã, Hạo ngã theo khuynh hướng Việt
Nam sẽ có một nền độc lập do chính người Việt điều
hành, chính phủ này sẽ cộng tác với người Pháp, người
Mỹ. Nhã không thích chủ trương khuynh tả, chống Pháp
cực đoan của Việt Minh, trái ngược với Phong là người
theo tinh thần Cộng sản, nhất quyết giành lại nền độc lập
tuyệt đối cho quốc gia, dân tộc, chủ trương kiến tạo công
bình xã hội theo hình thái Xô Viết. Hai chủ trương chính
trị ấy khuynh đảo trong giới thanh niên, trí thức Việt
Nam thời bấy giờ. Cũng có một số ít thanh niên không
màng đến các khuynh hướng chính trị cực đoan nhưng
số ấy không nhiều và họ như những ngọn cỏ lá trước
những làn gió chính trị không thể mãi đứng ngoài thời
cuộc. Trong số đó có hai anh em Lãm và Lịch.
555
Vì ông lang là chỗ thông gia vừa mất, Lãm và

Lịch phải dành mấy ngày về quê, vừa để dự đám tang
của ông lang vừa thăm mẹ và các chị em. Thấy Phong và
Nhã đang đứng bên một gò mả, Lãm đi dần lại chỗ hai
anh em đang đứng. Thấy Lãm tiến đến gần, Phong vẫy
tay gọi:
- Lại đây cậu Lãm! Lâu ngày anh em mình không

gặp!
Lãm mỉm cười đi đến gần. Lãm và Nhã đồng tuổi

nhau. Nhã đưa tay ra bắt tay Lãm, cậu cười nói:
- Này, tớ với cậu mang tiếng ở Hà Nội đấy! Ở

gần nhau băng qua chừng hai ba con phố là gặp, vậy mà
chả bao giờ tớ đụng đầu cậu trên đường. Hay thật! Mãi
đến giờ, hai đứa mình mới gặp nhau ở đám ma ông cụ!
Lãm nhe răng cười, gật đầu:
- Ừ! Ai cũng bận quá mà! Tớ bận quá! Công việc

thư ký ở hiệu buôn gạo Đông Dương xoay tớ mòng
mòng hết ngày tháng, chẳng kịp ngẩng mặt nhìn ai.
Nhã trợn mắt:
556
- Cậu đang làm ở hiệu buôn gạo Đông Dương à?

Oách nhỉ?
Lãm gật đầu. Phong xen vào:
- Lương khá không em?
Lãm nhún vai:
- Cũng tàm tạm anh ạ! Đủ tiền trả tiền thuê nhà

cho em và thằng Lịch, và đóng tiền học cho nó. Dạo gần
đây, mẹ em không gửi tiền học cho bọn em nữa. Bà
không bán được ruộng vì không ai mua. Em bảo với mẹ
là em đi làm sẽ tự lo được cho em và thằng Lịch. Bà
mừng quá, đỡ được một gánh nặng!
Dứt lời, Lãm toét miệng cười. Chợt nhớ điều gì,
Lãm quay sang Nhã đăm chiêu hỏi:
- Này, cậu có bị động viên không? Tớ nhận giấy

gọi nhập ngũ cách đây vài ngày. Chưa biết phải làm sao?
Nhã nghe Lãm hỏi, giật mình thon thót sợ Phong

biết bèn nói dối:
- Chưa, tớ chưa nhận giấy gì sất! Thế cậu có định

nhập ngũ không?
557
Lãm tặc lưỡi, băn khoăn:
- Chưa biết ra sao? Tớ thi trượt Tú tài vừa rồi.

Đang định học thi lại thì lại bị gọi nhập ngũ. Vào quân
đội thì còn thời gian đâu mà học với hành. Nay họ gửi
mình đi chỗ này, mai lại đóng quân chỗ khác. Tớ đang
xem có binh chủng nào đừng đi tác chiến thì tớ vào.
Trốn chắc không nổi với mấy ông "thần" cảnh sát. Họ
chặn lại hỏi giấy nhập ngũ còn phiền hơn!
Phong nghe Lãm nói, quay lại nhìn Nhã lộ vẻ

quan tâm:
- Cậu chưa bị gọi động viên à?
Nhã lắc đầu, bất thần chuyển hướng câu chuyện:
- Lãm này, hôm nào mình gặp nhau trên Hà Nội

đi. Lâu ngày không gặp nhau, tớ có cả đống chuyện hay
đây!
Lãm nhanh nhẹn gật đầu. Phong đang định nói gì

đó bất chợt nghe tiếng Xuân gọi "Anh Phong, anh
Phong". Phong nhớn nhác nhìn quanh thấy Xuân đang
một tay đỡ bà lang, một tay vẫy vẫy anh. Phong nói vội
với hai cậu thanh niên:
558
- Hai cậu đứng đây nói chuyện nhé! Vợ tôi gọi

chắc cần chuyện gì...
Nói rồi, anh hấp tấp đi lại hướng Xuân đang

đứng. Thấy Phong đến gần, Xuân vội bảo:
- Mình đưa mợ về nhà anh ạ! Trời nắng thế này,

mợ đứng dưới nắng than khóc từ nãy đến giờ mệt muốn
ngất rồi. Với lại, mợ có ăn uống gì mấy hôm nay đâu nên
bây giờ mệt lả. Em với anh đưa mợ về nhà nghỉ ngơi cho
mợ lại sức. Về nhà, em nấu cho mợ bát cháo gà cho mợ
ăn ấm bụng anh ạ!
Phong gật đầu. Anh đưa tay ôm lưng bà lang,

khoác một cánh tay bà lên vai anh. Bà rũ người, mềm oặt
như chiếc lá ướt, tựa hẳn vào người Phong, đi bước thấp
bước cao mệt mỏi. Tóc tai bà xõa rũ rượi, khuôn mặt
trắng bệch trông thật đáng thương! Không thấy thằng bé
con đâu, Phong hỏi vợ:
- Thằng bé đâu?
Xuân chỉ về phía sau bảo:
- Cái Thuần đang bế cháu. Lát nữa nó bế về nhà

hộ em!
559
Phong nhìn theo hướng tay của Xuân, thấy Thuần

đang bế thằng bé. Anh yên tâm cùng Xuân xốc nách bà
lang đưa về nhà.
***
Thằng bé bất chợt giật nảy mình, mở bừng mắt,

mếu máo gọi mẹ, lôi Xuân trở về thực tại. Cô lấy chiếc
gối ôm nhỏ để sát vào người con. Lật nghiêng thằng bé
cho nó ôm chiếc gối. Xuân vỗ nhè nhẹ vào mông con dỗ
cho con ngủ lại. Thằng bé thấy mẹ bên cạnh có vẻ yên
tâm, chớp chớp mắt vài lần rồi nhắm chặt mắt trôi vào
giấc ngủ. Tiếng con thở khò khè mệt nhọc khiến Xuân
buồn đứt ruột. Cô không biết vì sao thằng bé trở nên lười
ăn gần đây. Từ giữa năm ngoái 1953, khi Việt Minh
xuống làng động viên trai làng nhập ngũ. Họ vừa kêu gọi
vừa bắt hầu hết trai làng khỏe mạnh gia nhập quân Việt
Minh, chuẩn bị cho những trận đánh với quân đội Pháp
trên vùng núi Việt Bắc. Ở làng bây giờ chỉ còn rất ít
thanh niên, đa phần là các ông bà lão, đàn bà, trẻ con và
các cán bộ xã, huyện đi vận động khắp ngày đêm. Bà Cả
thấy tình hình dưới quê không còn yên tĩnh đã cấm cửa
không cho hai cậu con trai về quê. Lãm và Lịch đã
không còn về quê gần cả năm nay vì lo sợ bị Việt Minh
bắt. Phong bây giờ bận bịu trên thị xã Bắc Ninh, không
560
về thăm nhà đều như mọi khi. Có khi cả nửa tháng mới
thấy mặt anh về quê. Một tay Xuân phải xoay sở, vừa lo
cho gia đình chồng, vừa phụ giúp bà Cả công việc vặt
trong nhà. Cô xoay như con gụ giữa hai gia đình không
có thời gian để thở. Thuần sau khi lấy chồng còn chăm
về thăm nhà. Khi cô bắt đầu mang thai, bà Cả không cho
con gái về thăm nhà thường xuyên nữa. Bà bảo:
- Con đã có thai rồi phải cố gắng giữ gìn sức

khỏe. Đừng qua lại nhà mình nhiều quá không hay! Con
đi xoành xoạch thế này coi chừng động thai thì chết!
Thằng Đáng đã lớn tuổi, lần đầu tiên có con, có chuyện
gì ảnh hưởng đến con nó thì mày có mà chết với cả gia
đình chồng. Đi in ít thôi con ạ!
Nghe mẹ bảo, Thuần không sang thăm mẹ

thường xuyên nữa.
Thằng bé ngủ yên. Xuân ngắm con một lúc lòng

cảm thấy vừa buồn vừa tủi thân, vì nỗi cô đơn cô đang
phải gánh chịu lúc này. Thở dài, Xuân bước xuống
giường, lần ra bàn thờ gia tiên nhà ông lang, cô đốt ba
nén hương, lâm râm cầu nguyện hương hồn ông lang và
tổ tiên phù hộ gia đình cô, cho đứa con trai bé bỏng của
cô mau chóng bình phục.
561
CHƯƠNG MƯỜI BỐN
Phong đăm chiêu nhìn ngọn đèn dầu chiếu trước

mặt. Ánh lửa nhỏ phát ra một thứ ánh sáng vàng vàng,
soi rõ một phần góc bàn nơi anh đang ngồi xem xét một
số giấy tờ Ủy ban thị xã giao cho anh đọc để ngày mai
báo cáo với chủ tịch Ủy ban. Bên cạnh là đống bài vở
học sinh phải chấm cho ngày mai. Phong ngồi yên không
nhúc nhích, mắt hướng vào ngọn đèn chăm chăm. Anh
đang suy nghĩ những điều tình cờ anh nghe được từ ông
Ủy viên chính trị trên tỉnh. Người ấy là Thông, vị chỉ
huy của Hữu khi xưa. Anh không hề biết Xuân là vợ
Phong. Vả chăng, Thông không biết mặt Xuân mà chỉ
nghe nói Hữu sẽ lấy cháu gái cụ tổng Trà qua lời Hướng.
562
Với Thông, chuyện Hữu lấy ai không quan trọng, vào

giai đoạn ấy vấn đề giai cấp chưa được Đảng Lao động
chú ý, tất cả chỉ tập trung vào tinh thần dân tộc, lòng
căm thù Thực dân và muốn dành tự do độc lập cho đất
nước. Vì lẽ đó, Hữu được kết nạp và sinh hoạt bí mật
trong đoàn thể. Thật tình cờ, sáng hôm nay Thông họp
tất cả các đồng chí trong Ủy ban thị xã Bắc Ninh để phổ
biến về cuộc chiến tranh có thể nổ ra bất cứ lúc nào ở
lòng chảo Điện Biên Phủ. Phong gặp Thông trong lúc cả
hai ngồi ở gian phòng ngoài sau buổi họp. Trong lúc trà
dư tửu hậu, Thông ngồi kể cho Phong nghe chuyện sinh
hoạt bí mật của mình ở Bắc Ninh. Cả hai đều là những
người thuộc giai cấp trí thức, có học lực, bằng cấp của
Pháp nên dễ thông cảm khi nói chuyện trao đổi với nhau.
Thông rủ rê Phong gia nhập quân đội Việt Minh cùng
với anh. Đôi mắt Thông rừng rực khi nói chuyện về
tương lai đất nước:
- Bọn Pháp nó kiệt quệ sau Chiến tranh Thế giới

thứ hai. Chả còn mấy hơi sức đâu mà dánh đấm nữa, dẫu
Mỹ có viện trợ cho Pháp cũng khó đánh thắng nổi quân
ta. Không hiểu sao tôi tin sau trận đánh Điện Biên Phủ
563
này mình sẽ giành được độc lập, tự do. Mình sẽ được

hưởng hòa bình dài lâu. Quân ta bây giờ có sự viện trợ to
lớn của người anh em Trung Quốc nên không lo. Mình
sẽ thắng bọn Pháp ngay thôi! Sau chiến thắng, có lẽ
Chính phủ mình sẽ đàm phán lại với Chính phủ Pháp.
Nói gì thì nói, Chính phủ ta hòa hiếu chứ không hiếu
chiến, cậu ạ! Chính sách ta là phải làm bạn với năm
châu.
Anh quay sang Phong hồ hởi:
- Tuần tới tôi lên đường đến vùng Điện Biên đây.
Cậu có muốn tham gia bộ đội không? Tôi sẽ đứng ra bảo
đảm cho cậu. Sau mấy tháng huấn luyện, có khi anh em
lại gặp nhau ở Điện Biên Phủ ấy nhỉ!
Thông toét miệng cười. Thấy Thông xởi lởi dễ

gần, Phong có cảm tình trước nụ cười rộng mở của
Thông, anh đáp lại:
- Nghe anh nói tôi cũng thấy nôn nao. Tôi cũng
muốn tham gia bộ đội nhưng còn vợ dại con thơ nên
cũng ngại. Bỏ vợ con đi biền biệt cũng không nỡ!
Thông nheo mắt, vỗ vai Phong:
564
- Giời ạ! Trai thời chiến mà nói như đàn bà ở góc

bếp thế cậu! Lúc này không tỏ rõ chí khí trai nước Nam
thì còn đợi lúc nào? À, cậu quê ở đâu?
- Ở làng Gia Thượng, huyện Gia Bình anh ạ!
Thông nhíu mày suy nghĩ:
- Hừm, tên làng nghe quen nhỉ! Thế làng cậu gần
Lãng Ngâm không?
Phong gật đầu:
- Vâng, làng ấy ngay cạnh làng tôi.
Thông gật gật đầu:
- Ờ, tôi có một chi bộ nhỏ bên Lãng Ngâm ấy!

Chi bộ ấy hoạt động tốt lắm! Mấy năm trước có một cậu
mà tôi thương lắm, sinh hoạt trong chi bộ Lãng Ngâm.
Cậu ấy tên Hữu con ông lý Tạng.
Nghe đến tên Hữu, bất chợt sống lưng Phong nổi
gợn lên. Anh toan nói mình biết người thanh niên ấy,
nhưng nghĩ sao Phong lại thôi. Anh làm bộ mỉm cười,
ngạc nhiên nhắc lại:
565
- Hữu à? Tôi chưa bao giờ biết anh này. Có lẽ vì

tôi lên Hà Nội học từ sớm nên không biết anh ta.
Điều này thì Phong nói thật! Anh chưa bao giờ
biết mặt Hữu, chỉ nghe qua lời Xuân kể. Thông dường
như không để ý đến lời Phong nói, giọng hơi chùng
xuống, tiếp tục kể:
- Cậu ấy bị chết đuối vì tắm sông cách đây vài

năm. Thương cho cậu ta! Cậu ấy khá lắm, rất có tương
lai thế mà chết sớm quá!
Phong giả vờ ngạc nhiên nhắc lại:
- Chết đuối à? Lạ nhỉ! Ít khi tôi nghe chuyện

người dân làng chết đuối ở vùng tôi. Trẻ con từ bé đã
tắm sông, tắm suối. Chúng nó bơi như nhái ấy! Chết
đuối rất ít khi xảy ra ở vùng tôi.
Thông nhìn Phong hỏi lại:
- Thế à! Ừ, có lẽ cậu nói đúng! Cậu Hữu kia nghe

nói đi câu, chèo thuyền nhoay nhoáy cơ mà? Cớ sao chết
đuối được nhỉ? Ờ, sao ngày đó tôi không để ý chuyện
này nhỉ?
Phong cười, gợi chuyện:
566
- Hay có khi ai đó giết anh ta rồi ném xuống

sông, phao tin đồn là chết đuối? Có thể là bọn lính Lê
Dương giết anh ta rồi vứt xuống sông chăng?
Câu nói gợi mở của Phong hình như gợi lại một
điều gì đó trong tâm trí Thông. Anh chợt nghiêm sắc
mặt, đắm chìm trong suy nghĩ. Phong kín đáo quan sát
gương mặt biến đổi của Thông, một sự hồ nghi nào đó
về cái chết của Hữu dậy lên, lởn vởn trong đầu anh. Sự
hồ nghi ấy cũng thoáng qua trên gương mặt Thông. Đôi
mắt vướng vất nỗi ngơ ngác của kẻ vừa phát giác ra một
điều gì đó mới mẻ nhìn Phong, Thông hơi ấp úng, kể lại:
- Tôi cũng không rõ lắm, chỉ nghe đồng chí

Hướng báo cáo lại cái chết của Hữu ngày đó! Tôi chới
với cả tuần vì mất đi một cánh tay đắc lực! Hồi ấy, ai
cũng nghĩ Hữu chết đuối vì bơi sông nên cho qua dễ
dàng. Mà... lúc ấy tôi bận việc tổ chức đội, nhóm quá
nên cũng quên mất. Tôi quý cậu ấy lắm vì cậu ấy là một
người năng nổ, hoạt động tích cực trong tổ chức. Hồi ấy,
cậu ấy có lăn tăn với một cô gái nào đó con một ông tuần
ở vùng huyện cậu đang ở. Đồng chí Hướng lúc ấy có
cảnh cáo, yêu cầu cậu ấy từ bỏ mối đó vì vi phạm đến
567
qui định của tổ chức. Hai người có găng với nhau, nhưng
sau đó thì yên. Hữu chẳng đề cập gì đến chuyện lập gia
đình nữa. Đùng một cái cậu ấy chết đuối!
Dứt lời, Thông thở dài mặt lộ vẻ buồn bã. Phong

vẫn im lặng quan sát gương mặt Thông. Anh cố tìm kiếm
một nét nào đó khác với sự thành thật trong nỗi buồn
trên gương mặt viên Ủy viên chính trị kia, nhưng có vẻ
nỗi buồn ấy là sự thật. Cả hai đang im lặng thì có hai
người đàn ông bước vào phòng. Người đàn ông đi trước
lên tiếng gọi:
- Đồng chí Thông, có điện thoại trên tỉnh gọi cho

đồng chí. Hình như điện thoại của đồng chí Liệu gọi thì
phải!
Thông ngẩng lên nhìn hai ngưòi vừa bước vào,

hỏi lại:
- Anh Liệu trên Trung ương gọi tôi hả? Chắc có

việc gì gấp đây, để tôi nói chuyện xem sao. À, cậu
Hướng này, giới thiệu với cậu đây là cậu Phong hiện
đang là thư ký tạm thời cho Ủy ban thị xã. Hai người
568
làm quen với nhau đi nhé! Tôi đi một lát sẽ quay lại
ngay!
Nói rồi Thông đứng bật dậy đi nhanh ra khỏi

phòng, vừa đi vừa nói:
- Đồng chí Bàng theo tôi! Tôi có việc nhờ cậu!
Người thanh niên chắc độ tuổi Phong vội dạ nhỏ,

nối gót theo Thông ra ngoài. Hướng đứng lại nhìn Phong
bằng tia mắt dò xét không giấu giếm. Phong nghe Thông
giới thiệu đây là Hướng, anh vội đứng dậy giơ tay ra bắt:
- Chào anh Hướng, tôi là Phong thư ký tạm thời

của thị xã mình!
Hướng đón lấy tay Phong bằng một cái bắt tay
khá hờ hững. Phong quan sát người đàn ông trước mặt:
Gã lớn hơn tuổi Phong, chắc phải ngoài ba mươi, vẻ mặt
lầm lỳ, khuôn mặt khắc khổ lạnh lùng, khó gần, đôi mắt
trắng dã đầy nghi kỵ. Khổ người cao gầy nhưng rắn
chắc, làn da nâu sẫm sương gió, mái tóc xoăn dài bám
vào chiếc cổ to khỏe. Gã mặc bộ quần áo bộ đội màu
rêu, mặc chiếc áo trấn thủ màu xanh lá bên ngoài. Phong
569
đoán thầm gã không phải người vùng này. Phong xởi lởi
mời:
- Trông đồng chí có vẻ mệt nhỉ? Đồng chí ngồi

đây nghỉ ngơi đợi đồng chí Thông trở lại.
Hướng lặng lẽ tìm một chiếc ghế gỗ gần đó ngồi

xuống. Phong lại hỏi:
- Đồng chí uống chè nhé? Đây có ấm chè Thái

Nguyên nóng cô tạp vụ vừa pha đây!
Hướng gật đầu. Phong tiến đến ấm trà nghi ngút

khói nhẹ nhàng rót ra một tách trà nóng hổi. Anh bưng
lại để trên bàn trước mặt Hướng. Trong không khí cuối
đông, trời se lạnh, uống một tách trà nóng cho ấm bụng
quả là thiên đường! Hướng nhìn Phong nói sẽ "Cảm ơn
đồng chí!". Gã cầm tách trà nhấp từng ngụm nhỏ. Phong
ngồi xuống phía đối diện. Anh muốn mở lời bắt đầu câu
chuyện làm quen, nhưng vẻ mặt xa cách đầy nghi kỵ của
Hướng khiến Phong e ngại. Anh đành im lặng, giở
những giấy tờ trên bàn ra đọc. Một lúc sau, Hướng bất
thần mở lời:
- Cậu làm thư ký ở đây lâu chưa?
570
Phong nghe hỏi, ngẩng lên trả lời:
- Tôi chỉ mới làm được hai tháng nay. Anh Toàn
nhờ tôi vì thấy tôi biết chữ. Thật ra, tôi đang dạy ở
trường Bửu Chánh ở thị xã mình.
- À, hóa ra đồng chí Toàn tuyển anh vào đây làm!

Cậu thư ký cũ đâu?
- Nghe đâu anh ta xin nhập ngũ ra trận rồi! Anh

Toàn thiếu người quá nên gọi tôi vào. Tôi quen với anh
Toàn vì tôi dạy con anh ấy học.
Hướng gật đầu không nói gì. Gã lại chủ động hỏi
Phong:
- Anh người Bắc Ninh à?
- Vâng! Phong gật đầu.
Hướng nhướng mày nhìn Phong:
- Quê anh ở đâu?
- Quê tôi ở Gia Thượng.
- Gần Lãng Ngâm à? Hướng lại hỏi.
571
Phong gật đầu. Thật nhanh anh bịa ngay một câu
chuyện:
- Tôi sinh ra ở Gia Thượng nhưng lớn lên ở thị xã

này, rồi đi học ở Hà Nội. Học xong tôi về đây dạy học.
Hướng "à" một tiếng, gật gật đầu. Im lặng gã

không hỏi gì thêm. Phong muốn gợi chuyện về Hữu
nhưng anh không dám vì không có cớ gì để hỏi. Một lúc
sau, gã lại hỏi:
- Cậu về đây dạy lâu chưa?
- Được vài năm.
Câu chuyện ngưng lại. Cả hai rơi vào im lặng.

Phong kín đáo nhìn Hướng, nhận thấy gã khá kín tiếng,
có vẻ thâm trầm, khó gần. Dẫu muốn gợi thêm chuyện
anh cũng chẳng nghĩ thêm được lý do nào để lái câu
chuyện về Hữu. Phong bất lực đành ngồi lặng lẽ làm
việc. Phong dự định một thời gian sau khi quen biết, anh
sẽ tìm cách trở lại đề tài này. Không hiểu sao cái chết
của Hữu qua lời kể của Xuân trước đây vẫn ám ảnh anh.
Dường như có điều gì khuất tất trong cái chết ấy. Dầu
chưa hề quen biết Hữu, nhưng bởi Hữu là người đã đính
572
hôn với Xuân trước khi cô về làm vợ anh khiến Phong có

cảm giác vừa tò mò, vừa có bổn phận tìm hiểu nguyên
nhân cái chết cho rõ ràng, dẫu anh biết mọi người có liên
quan đều đã chấp nhận nguyên nhân chết đuối của Hữu.
Thông và Bàng quay trở lại phòng làm cho không khí im
lặng trong phòng trở nên sống động hơn. Thông gọi
Hướng ra ngoài, cả hai trao đổi gì đấy khá lâu. Chỉ có
Bàng, một thanh niên tuổi trạc hai ba hai bốn đứng nhìn
Phong với vẻ tò mò không giấu giếm. Phong mỉm cười
thân thiện kéo ghế mời Bàng ngồi trong lúc chờ đợi
Thông và Hướng ngoài sân. Một đỗi sau, hai người bước
vào, gương mặt bình thản. Cả bốn người cùng ngồi nói
chuyện vui vẻ. Qua câu chuyện, Phong biết Bàng cũng là
người làng Lãng Ngâm. Trong đầu anh tự hỏi không biết
Bàng có quen biết Hữu không? Hướng vẫn giữ thái độ dè
dặt với Phong, không mấy thân thiện. Khi nghe Thông
giới thiệu Phong là thầy giáo, học trên Hà Nội, tốt
nghiệp bằng Cao đẳng Tiểu học, Huớng lại càng có vẻ
khó chịu hơn, dù gã vẫn giữ thái độ rất kiệm lời. Phong
làm bộ khơi lại chuyện vừa mới bị ngắt đoạn vì Hướng:
573
- Anh Thông bảo ngày trước có một chi bộ Lãng

Ngâm hoạt động hiệu quả lắm phải không?
Thông vô tình lọt vào câu chuyện. Anh gật đầu:
- Ừ phải, tôi và cậu Phong đang nói dở câu

chuyện đó thì Hướng vào. Cậu Bàng và Hữu là bạn cùng
sinh hoạt chung đấy!
Nghe nhắc tới Hữu, Bàng hơi khựng lại, biến sắc.
Hướng nhìn Thông cau mày gạt ngang:
- Đồng chí Thông, tôi nghĩ đừng nhắc chuyện

này, không phải lúc!
Cái nhìn của Hướng có lẽ còn hơn lời nói của gã

khiến Thông im bặt. Về chức vụ, Thông cao hơn Hướng,
nhưng về mặt Đảng, Hướng hơn Thông ở chỗ gã xuất
thân từ giai cấp nông dân chính hiệu. Độ tin cậy của gã
với Đảng hơn hẳn Thông. Thông gật đầu đứng lên tỏ vẻ
muốn chấm dứt câu chuyện phiếm:
- Thôi, mình phải về để lo chuẩn bị ngày kia phải

đi lên vùng Việt Bắc rồi. Hướng, Bàng hai cậu cùng đi
với tớ chứ?
574
Hướng và Bàng cùng gật đầu đứng dậy. Sau khi

chào Phong, cả ba bước ra khỏi phòng. Phong đứng nhìn
theo khi cả ba chiếc bóng khuất sau cánh cửa phòng.
Anh lặng lẽ ngồi xuống. Vẫn làm việc, Phong nghĩ lại vẻ
mặt Bàng và Hướng vừa qua. Thái độ của họ không qua
khỏi đôi mắt anh. Cả hai có vẻ giấu giếm hay nghi ngại
một điều gì khuất tất. Phong bắt đầu có cảm giác, cái
chết của Hữu không phải là vô tình như những lời anh
nghe kể. Phong tự nhủ sẽ cố tìm ra manh mối về cái chết
này, biết đâu qua đó anh sẽ tìm thấy một điều gì đó bất
ngờ. Dẫu biết cái chết bất ngờ của Hữu đã cho Phong có
cơ hội lấy Xuân làm vợ, nhưng không hiểu sao trong
lòng anh vẫn có một nỗi áy náy nào đó khi tình cờ biết
sự ra đi của Hữu không đơn giản là một tai nạn. Nghĩ
đến Xuân, Phong bất giác thở dài.
Ngày 13 tháng 3 năm 1954, chiến dịch Điện Biên

Phủ bắt đầu. Những đoàn quân Việt Minh nối nhau lên
vùng Tây Bắc. Chiến dịch ngày càng ác liệt, tiếng súng
nổ giòn giã trong lòng chảo Điện Biên, những tin tức
nóng hổi về trận đánh lịch sử bay về dồn dập làm nức
lòng những ai mong ngày chiến thắng. Xuân trái lại, âu
575
sầu vì sức khỏe của thằng bé Mạnh đang trở nên suy sụp.
Thằng bé gần bốn tuổi đang béo tốt, trắng trẻo hồng hào,
bỗng trở nên lười ăn, khóc ngằn ngặt cả đêm, không chịu
ngủ. Lúc đầu, chỉ là những triệu chứng như vậy, Xuân
nghĩ chỉ là trẻ con làm nũng, nhưng triệu chứng kéo dài
lâu, thằng bé xuống cân thấy rõ. Thấy con không chịu ăn
uống, dẫu Xuân cố nấu rất nhiều món ngon cho con ăn,
thằng bé vẫn đẩy ra, chỉ kêu khóc, Xuân bắt đầu lo lắng.
Cô bế con đi hết ông lang này đến ông lang khác, từ làng
này sang làng khác. Ai cắt thuốc gì cho thằng bé, cô đều
cặm cụi nấu thuốc cho con uống. Nhưng uống bao nhiêu
thằng bé nôn ra bấy nhiêu. Mỗi lần cho con uống thuốc
là hai mẹ con cùng khóc. Cũng có lúc, thuốc có tác dụng
làm thằng bé có vẻ khỏe lên, chịu ăn uống, nhưng chỉ
được vài hôm nó lại khóc ngặt nghẽo cả đêm, không ăn,
đi lỏng. Việc nhà, việc đồng áng khiến Xuân quay mòng
mòng như bông vụ10. Từ dạo chiến tranh bùng nổ, Phong
gần như quá bận rộn ở thị xã, vừa dạy học, vừa làm việc
trong văn phòng Ủy ban, anh không còn về nhà thường
xuyên, có khi hai đến ba tuần mới về nhà một lần. Mọi
10
còn gọi là con gụ, con quay. Một trò chơi dân gian.
576
việc trong ngoài, Phong để Xuân lo liệu tất cả. Về đến

nhà, anh chỉ kịp thời gian đóng lại hàng rào, xới đất
trong vườn, cột lại giàn bầu bí, đóng lại chiếc cửa sổ
long đinh, chơi với con vài tiếng thế là hết ngày. Ở nhà
chừng một ngày, anh lại phải chạy lên thị xã. Cứ như
thế, Xuân lo hết từ việc trong đến việc ngoài. Từ ngày
thằng bé ốm, Xuân dồn hết sức để lo cho con. Thằng bé
bắt đầu nóng sốt, có những cơn co giật, hơi thở khò khè,
hôi hám. Thầy lang bảo nó bị sài, nhuốm phải tà khí mà
mang bệnh. Nghe thầy nói, bà Cả và Xuân đi van vái
khắp tất cả các chùa trong huyện cầu cho con chóng hết
bệnh. Có những đêm, cô thức trắng đêm để trông chừng
thằng bé. Mỗi khi bận bịu, Xuân chỉ dám bế con mình
sang nhờ bà Cả và Gấm trông hộ. Cô không dám nhờ bà
lang trông con, một phần e ngại bà lang sức yếu, một
phần ngại các bà chị chồng nghe được sẽ bới móc, nhiếc
mắng cô ức hiếp bà mẹ chồng. Một tháng trôi qua, Xuân
gần như kiệt sức vì phải chăm sóc con mà bệnh tình
thằng bé chẳng có vẻ thuyên giảm. Xuân quyết định lên
thị xã tìm chồng. Mừng lúc này bận bịu vì phải chăm hai
thằng con trai, một vừa lên bảy, một vừa lên bốn. Thêm
nữa, từ sau vụ đấu tố bà địa chủ ở Thái Nguyên, bà Cả
577
không dám gọi Mừng sang giúp việc nhà vì e ngại Ủy

ban xã để ý, hạch hỏi bà. Chỉ có Bỏi còn qua lại nhà đỡ
đần bà những công việc nặng nhọc. Mọi việc nhỏ nhặt bà
Cả, bà Ngan, bé Gấm phải tự lo lấy. Xuân không thể nhờ
Mừng trông con hộ mình, đành phải nhờ mẹ và em gái.
Cô báo cho mẹ chồng và bế con sang nhà bà Cả nhờ
Gấm trông hộ. Xuân đón chuyến thuyền ngang sớm đi
qua sông, rồi đón chuyến xe lên thị xã Bắc Ninh. Chuyến
xe ì ạch gần nửa ngày mới đến Bắc Ninh. Xuân bước
xuống xe, ngơ ngác hỏi đường đến trường Bửu Chánh.
Có vài người lắc đầu không biết. Có lẽ họ không sống ở
đây. Xuân lại cuốc bộ một đoạn đường, mãi một lúc sau
cô thấy một anh xe kéo, cô vội gọi lại hỏi thăm đường.
Anh xe kéo như kẻ buồn ngủ gặp chiếu manh vội năn nỉ
cô lên xe cho anh ta kéo tới trường. Xuân sợ tốn tiền lại
từ chối. Anh xe kéo không nản chí, kéo xe theo cô nài nỉ.
Nghe anh ta nỉ non một lúc, Xuân xuôi tai đành lên xe
cho anh ta kéo tới trường. Thấy tấm bảng "Trường tiểu
học Bửu Chánh" treo trên tường, Xuân yên lòng vì thấy
mình đã đến đúng chỗ, Anh phu xin một đồng, cô bèn
lần ruột tượng đưa một đồng cho anh phu xe kéo.
Trường vẫn còn học nên vắng bóng người. Xuân kiên
578
nhẫn đứng chờ. Gần trưa, tiếng trống tan trường vang
lên. Đám trẻ con úa ra cổng trường, Xuân đứng nép một
bên chờ đợi. Một lúc sau, Phong xuất hiện trước cổng.
Thấy chồng, cô mừng rỡ kêu lên:
- Anh Phong, anh Phong...
Nghe có tiếng gọi tên mình, Phong nhìn quanh

ngơ ngác tìm kiếm. Anh nhận ra Xuân đang đứng phía
xa xa vẫy tay mừng rỡ. Thấy vợ, Phong ngạc nhiên
không biết vì sao vợ anh lại phải cất công lên đây tìm
mình. Anh đi nhanh về phía Xuân. Đến gần, anh vội hỏi:
- Có chuyện gì mà em phải lên tận đây vậy?
Xuân vội nói:
- Con mình nó bị ốm, anh ạ!
Phong nhíu mày:
- Nó bị bệnh gì?
Xuân lắc đầu, nước mắt lưng tròng:
- Thầy nói nó bị bệnh sài!
Nói rồi, cô hấp tấp kể cho chồng nghe chứng

bệnh của con gần cả tháng nay. Phong kéo tay vợ đi để
579
cho đám học sinh khỏi chú ý. Vừa đi anh vừa nghe Xuân
kể chuyện. Một lúc sau, cả hai đến căn nhà Phong trọ.
Anh mở cửa vào, Xuân theo sau. Đây là lần đầu tiên cô
đến nơi ở của chồng trên thị xã. Căn phòng nhỏ chỉ vừa
kê một bộ ghế gỗ nhỏ và chiếc giường nhỏ. Một chiếc
bàn kê sát cửa sổ để Phong làm việc. Căn phòng không
lớn nhưng sạch sẽ, gọn gàng. Xuân hỏi:
- Anh thuê căn nhà này bao giờ? Em cứ nghĩ anh

vẫn ở với gia đình chị Quyên.
Phong lắc đầu:
- Anh thuê căn phòng này cũng cả năm rồi. Bận

quá nên quên nói cho em biết. Ở nhà chị Quyên mãi thấy
cũng bất tiện. Vả lại, từ đây đến nhà chị ấy cũng không
xa lắm, chừng mười lăm phút đi bộ là tới thôi.
Xuân rón rén đi vào nhà. Phong chỉ tay vào ghế
bảo:
- Em ngồi đi, nói cho anh biết tình hình sức khỏe
của con ra sao?
580
Xuân kể lại tình hình sức khỏe của con cho

Phong nghe một lần nữa. Phong nghe xong nhíu mày
hỏi:
- Con nó bị sài à? Sài là bệnh gì?
- Là thằng bé bị nhiễm tà khí nên ốm.
- Nó ốm từ khi nào?
Mắt Xuân ngân ngấn nước. Cô thở dài kể lại:
- Cách đây hơn tháng, em bế thằng bé cùng với

mợ ra mộ của thầy để cúng đầu năm mới. Lúc đầu, em
không định bế thằng bé đi, nhưng mợ năn nỉ bảo bế nó
cho ông thấy mặt đầu năm. Em đành phải nghe theo lời
mợ. Về nhà thằng bé vẫn ăn uống, vui chơi bình thuờng.
Khoảng mười ngày sau, thằng bé húng hắng ho. Em cho
nó uống nước cam hầm với đường phèn thấy nó đỡ ho.
Nhưng chỉ vài ngày thằng bé lại ho tiếp, rồi không chịu
ăn uống gì, mỗi khi ăn lại nôn ra, đau bụng, đi lỏng đến
bây giờ. Em bế con đi khắp nơi khám bệnh, uống thuốc
vẫn không khỏi. Em không biết phải làm sao nữa!
Xuân dứt lời bật khóc. Phong nóng ruột nghe vợ

kể bệnh tình của con. Anh cau có trách vợ:
581
- Tại sao chuyện như vậy em không cho anh biết

sớm?
Xuân chùi nước mắt:
- Thấy anh bận việc quá nên em nghĩ mình có thể

lo được. Nhưng cả tháng rồi thằng bé vẫn không khỏi.
Em không biết phải làm gì nữa!
Phong bực bội đứng dậy đi đi lại lại trong phòng.

Theo lời vợ kể thì thằng bé bệnh nặng quá. Nhưng bệnh
sài thì anh thật sự không biết là bệnh gì. Phong quay lại
nói với vợ:
- Cái đà này thì phải đưa nó lên Hà Nội tìm đốc

tờ chữa cho đàng hoàng, chứ mấy ông thầy lang biết có
chẩn đúng bệnh không, hay lại cho thằng bé uống mấy
cái thuốc lá cây bậy bạ bệnh còn nặng hơn.
Xuân đôi mắt đỏ quạch, nhìn chồng thở dài chờ

đợi:
- Vậy anh bảo em làm sao?
Phong ngồi xuống ghế đối diện, suy nghĩ. Lúc

này, trong đầu anh cũng đầy việc nhưng không thể để
thằng bé bị bệnh kéo dài như vậy. Thời gian này đi lại
582
khó khăn, từ Bắc Ninh lên Hà Nội cũng không phải dễ

dàng, quân đội Pháp xiết chặt mọi hướng di chuyển vào
Hà Nội. Họ xét giấy tờ khá nghiêm ngặt. Bây giờ mà xin
giấy đi đường cũng không phải dễ dàng trong lúc đang
dầu sôi lửa bỏng này. Phong nghĩ mãi cũng chưa biết
làm cách nào để xin giấy đi Hà Nội. Anh lại đứng dậy đi
đi lại lại suy nghĩ, một lúc sau Phong quay lại nói với vợ:
- Để anh nhờ anh Khiêm xem sao. Anh Khiêm

chồng chị Quyên là dân buôn bán lớn. Anh ấy quen biết
nhiều, có thể xin giấy tờ đi đường lên Hà Nội. Anh ấy lại
có xe ô tô con, mình có thể nhờ anh ấy chở mình lên Hà
Nội gấp, đưa thằng bé đi khám trên ấy. Để anh đi gặp
anh ấy ngay bây giờ hỏi xem có đi được không?
Xuân nghe chồng nói, mừng rỡ ra mặt. Cô vội

chùi nước mắt đứng lên bảo:
- Anh đi đi, em ở đây chờ tin tức. Anh về cho em

biết sớm!
Phong gật đầu, đội chiếc mũ phớt lên đầu. Vừa

bước ra cửa, anh vừa nói:
- Em nghỉ ngơi đi! Đợi anh về sẽ báo tin.
583
Nói rồi, anh hấp tấp bước ra cửa. Xuân đi theo

chồng ra cửa. Đợi Phong khuất bóng, cô quay lại vào
nhà khép cửa lại. Mệt mỏi, cô nằm lăn ra giường định
ngủ. Nhắm mắt mãi mà không ngủ được, cô ngồi dậy đi
ra mé bếp nhỏ phía sau nhà. Chái bếp chỉ vừa đủ một
người đứng. Xuân nhìn quanh quất xem Phong ăn ở ra
sao. Chẳng thấy gì ngoài hai cái nồi con con trống hơ
trống hoác. Xuân tìm kiếm gạo, định bụng thổi cơm cho
hai vợ chồng ăn trước khi cô trở về làng. Không tìm thấy
gì có thể nấu được, Xuân nghĩ đến chuyện ra chợ vơ vài
thứ về nấu bữa cơm chiều. Bỗng có tiếng gõ cửa, Xuân
chạy ra mở thấy một bà tuổi ngoài năm mươi ngơ ngác
nhìn cô. Trông cách ăn mặc áo cánh màu nâu gụ, váy
đen, trên đầu quàng khăn mỏ quạ, Xuân hỏi:
- Bà hỏi gì?
Bà ta nhìn Xuân, hỏi lại:
- Cô là ai? Tôi là người nấu cơm tháng cho thầy

Phong đây.
Xuân hiểu ra, chồng cô đặt ăn cơm tháng chứ

không tự nấu cơm. Cô bảo:
584
- Tôi là vợ ông Phong. Bà muốn gặp ông ấy

chuyện gì?
- Tôi đưa cơm cho ông ấy!
Nói rồi, bà đưa cho cô một cái làn mây khá to.
Xuân đón lấy, mở ra. Bên trong một bát cơm trắng to,
một bát canh rau đay với cua đồng, một khúc cá kho
mặn. Xuân nhìn bà bếp hỏi:
- Bà có biết chợ gần đây không?
- Có đấy! Cô đi ra đầu ngõ, rẽ trái đi khoảng

mười lăm phút sẽ có ngôi chợ nhỏ gần đó. Cô muốn mua
gì, để tôi đi hộ cho nhanh. Bà nhanh nhẩu đề nghị.
Xuân gật đầu bảo bà:
- Bà mua giúp tôi nửa chục trứng gà, một chai

nước mắm ngon. À, bà mua thêm cho tôi một con gà
luộc nhé! Bao nhiêu tiền về đây tôi trả cho bà.
Bà bếp gật đầu quay đi. Sực nhớ, Xuân gọi to:
- Bà đi bao lâu thì về? Bà tên gì đấy?
Bà quay lại đáp:
585
- Tôi đi độ nửa tiếng sẽ quay về. Tên tôi là Mùi,

thầy Phong gọi tôi là bà Mùi.
Xuân gật đầu, khép cửa lại. Cô mang làn cơm

vào nhà, chuẩn bị dọn cơm cho chồng. Cô ngắm bát cơm
trắng, nghĩ thầm: "Một mình anh Phong nhà mình ăn còn
được, chứ hai người thì không đủ!" Trong lòng đã định
trước, ăn cơm xong Xuân sẽ đón xe trở lại quê, bỏ con
đang ốm ở nhà, cô không an lòng. Nghĩ vậy, Xuân lẳng
lặng dọn cơm ra bàn, ngồi đợi chồng về. Bà Mùi đi một
loáng sau đã thấy về gọi cửa. Xuân mở cửa, bà đưa các
thứ thức ăn mà cô yêu cầu. Xuân đưa tiền cho bà rồi đón
lấy các món ăn mang vào bếp. Cô lui hui chặt con gà
luộc xếp lên đĩa, tráng một đĩa trứng, sắp xếp thức ăn ra
bàn. Xuân đứng nhìn bữa ăn thịnh soạn trên bàn dành
cho chồng, lấy làm hài lòng. Cô ngồi đợi thêm chừng
nửa tiếng sau thì Phong gõ cửa. Xuân chạy vội mở cửa
cho chồng. Phong bước vào nhà, giở chiếc mũ xuống,
nhìn quanh thấy chiếc bàn đầy đồ ăn, anh ngạc nhiên
hỏi:
- Thức ăn đâu mà nhiều thế? Em nấu hả?
Xuân mỉm cười:
586
- Bà Mùi mang một ít thức ăn sang cho anh. Thấy

món ăn ít quá, em nhờ bà ấy mua thêm trứng và thịt gà
để thêm vào món ăn cho anh. Còn một ít, em cất trên
giàn bếp kia. Khi đói anh ăn thêm.
Phong nhìn vợ âu yếm:
- Gớm, em vẽ chuyện quá! Anh ăn như vậy quen

rồi! Mua thêm làm gì cho tốn kém!
Xuân không đáp. Cô hỏi ngay chuyện Phong đi

gặp Khiêm:
- Anh Khiêm nói với anh thế nào?
Phong sực nhớ, "à" một tiếng rồi bảo:
- Anh ấy nói, nhanh nhất cũng phải ngày kia mới

có giấy tờ được! Còn việc nhờ anh ấy chở thằng bé lên
Hà Nội thì không có gì. Anh ấy sẽ lo được! Thôi thế này,
em ở đây tối nay, mai hãy về lo cho con. Anh dạy nốt
ngày mai rồi chiều mai anh đón xe về. Sáng ngày kia vợ
chồng mình đem thằng bé đi Hà Nội chữa bệnh vậy!
Nghe chồng nói, Xuân băn khoăn. Cô không

muốn rời con đêm nay. Lòng cô như lửa đốt, chỉ muốn
về nhanh với thằng bé lúc này. Xuân nói với chồng:
587
- Em định ăn cơm với anh xong, em trở về làng.

Em không thể để thằng bé ở nhà một mình được! Em sốt
ruột lắm!
Phong nhìn vợ thông cảm. Anh hiểu nỗi lòng của

người mẹ. Phong bảo:
- Giờ này đã bốn giờ chiều rồi. Chuyến xe cuối

cùng vào bốn giờ rưỡi. Em còn phải đón chuyến thuyền
sang sông. Mà chuyến thuyền cuối cùng là sáu giờ tối.
Em không kịp về làng tối nay đâu.
Anh tiến đến gần Xuân, ngồi xuống bên cạnh, ôm

lấy vai người vợ vuốt ve:
- Thôi, cứ gượm đã! Con nó ở với u một đêm

chắc không sao! Em ở đây với anh tối nay. Ngày mai về
sớm với con. Chiều mai anh sẽ về làng với em và con.
Sáng ngày kia, chúng mình lại đón xe lên đây rồi đi với
anh Khiêm lên Hà Nội.
Xuân quay sang nhìn Phong, đôi mắt ướt vẻ cầu

khẩn:
- Anh Khiêm hứa chắc sáng ngày kia mình sẽ

đưa con đi Hà Nội khám bệnh được phải không?
588
Phong gật đầu. Anh mềm lòng trước đôi mắt ướt
sũng nhuốm màu tuyệt vọng của vợ. Phong đành đánh
trống lảng:
- Thôi mình ăn cơm đi! Anh đói bụng rồi!
Nghe chồng giục giã, cô đành lau nước mắt đứng

lên theo chồng đi lại bàn ăn.
Tiếng gà gáy xa xa làm Xuân giật mình thức

giấc. Cô chớp chớp mắt cho tỉnh ngủ vì cảm giác chỗ
nằm lạ lẫm. Gió hiu hiu thổi xuyên qua khe cửa mát
rượi. Xuân cố nhìn qua làn vải màn thưa, qua cánh cửa
sổ khép hờ định xem giờ này mấy giờ. Bầu trời còn tối
đen, tiếng gà gáy thưa qua vách, Xuân tự nhủ: "Có lẽ giờ
này khoảng tầm ba bốn giờ sáng!" Cô loay hoay đụng
phải người Phong đang nằm bên cạnh. Sực nhớ mình
đang ngủ với chồng đêm nay, Xuân vội nằm im sợ chồng
thức giấc. Phong vẫn im lìm ngủ say. Tiếng anh ngáy
theo nhịp thở có vẻ đều đặn, thỏa mãn. Đêm ái ân chồng
vợ sau vài tuần xa cách khiến Phong ngủ mê mệt. Cái
cựa quậy của Xuân không đủ đánh thức anh dậy. Thấy
trời còn sớm, Xuân nằm im cố dỗ giấc ngủ, nhưng mãi
vẫn không tài nào ngủ được. Phong bất ngờ xoay mình
589
về phía Xuân, tay quàng qua người cô ôm chặt. Miệng

anh lẩm bẩm nói điều gì cô nghe không rõ. Xuân cố cựa
ra không được, đành nằm im chịu trận. Một lúc sau, cánh
tay Phong buông lỏng, Xuân vội giở tay chồng đặt sang
một bên. Cô chui ra khỏi màn, đi lần đến chiếc đèn dầu,
lửa vẫn còn liu riu trên bấc, cầm lấy vặn cho đèn hơi
sáng lên một tý. Xuân đi lần xuống bếp lấy nước vốc lên
mặt cho tỉnh. Nước lạnh thấm vào khiến cô tỉnh hẳn. Cô
sốt ruột thấy trời chậm sáng, chỉ muốn đón xe về với con
thật sớm. Xuân bước lại cửa sổ, mở hé thêm một chút
nhìn ra ngoài. Bầu trời đêm đang nhạt dần. Màn đen của
bầu trời dường như phơn phớt vài ánh bạc khiến Xuân có
cảm tưởng như bầu trời tan dần lớp màn đen thẫm. Phía
xa xa trên bầu trời cao, ngôi sao mai nhay nháy, lung
linh treo trên bầu trời trông xa như ánh một chiếc đèn
bão giữa đêm khuya. Gió xuyên qua mành cửa thổi nhè
nhẹ làm cho gian phòng mát lạnh. Tiếng gà bắt đầu đua
nhau gáy xa xa. Có tiếng người léo nhéo ở những ngôi
nhà bên cạnh. Khu nhà Phong ở là một khu xóm lao
động nên họ dậy khá sớm để chuẩn bị cho một buổi chợ
mai. Tiếng người lao xao, tiếng nồi niêu bắt đầu khua
lẻng xẻng. Xuân thổi phụt ngọn đèn dầu, ngồi yên trong
590
bóng tối, lắng nghe từng tiếng động cho một ngày mới
sắp đến. Ngồi yên trong bóng tối bao lâu không rõ, Xuân
mơ màng ngủ thiếp đi. Một chút vầng dương len lỏi
chiếu tia sáng đầu ngày vào căn phòng nhỏ, xuyên qua
mành cửa sổ rọi lên bức tường quét vôi loang lổ những
vệt sáng nhẹ nhảy múa khiến Xuân choàng mình thức
dậy. Cô mở choàng mắt, Phong đứng trước mặt cô nhìn
đăm đăm lo lắng. Anh hỏi nhỏ:
- Em ngồi đây ngủ cả đêm à?
Xuân lắc đầu:
- Không. Em vừa mới ra đây ngồi. Mệt quá thiếp

đi lúc nào không biết!
- Anh cứ nghĩ anh ngáy to quá em không ngủ

được nên ra đây ngủ ngồi! Trời bắt đầu sáng rồi. Khoảng
bảy giờ sẽ có chuyến xe đầu tiên. Em đi về nhà trước,
chiều nay anh sẽ đón xe về sau.
Xuân gật đầu đứng dậy. Cô sửa lại xống áo, vuốt
lại nếp áo cho thẳng thớm. Cô giở chiếc áo ấm khoác
vào người. Phong bước ra ngoài, một lát sau anh quay lại
591
với một người đàn ông trung niên, gương mặt khắc khổ.
Phong nhìn Xuân bảo:
- Đây là anh kéo xe. Anh nhờ anh ấy đưa em ra

bến xe để về quê. Tiền bạc anh đã trả. Em cứ về trước,
đến chiều anh sẽ về. Sau giờ dạy, anh sẽ qua anh Khiêm
để hỏi một lần nữa xem sao. Trong sáng ngày kia mình
phải đưa thằng bé lên Hà Nội khám bệnh.
Xuân xách túi xách nhỏ đi theo anh phu xe ra

chiếc xe kéo. Ngồi trên xe, cô quay nhìn chồng, tha thiết
nói:
- Anh nhớ về sớm! Thằng bé đau ốm làm em lo

quá!
Phong gật đầu, nắm lấy bàn tay vợ, xiết chặt rồi
buông ra. Anh quay sang anh kéo xe bảo:
- Anh làm ơn đưa vợ tôi tới bến xe càng sớm

càng tốt nhé!
Tiếng anh xe vang lên dưới chiếc nón lá rách:
- Vâng, thầy yên tâm!
592
Chiếc xe nhấc lên. Anh xe kéo bắt đầu chạy.

Chiếc xe chạy xa dần. Xuân quay nhìn cho đến khi bóng
Phong mờ khuất.
Vừa về đến làng, Xuân lao vào nhà bà Cả, gặp

bà Ngan cô hỏi ngay:
- Thằng bé đâu bà?
Bà Ngan thấy cô, lộ vẻ mừng rỡ nói ngay:
- Nó đang ở với cô Gấm và cô Thuần. May quá,

hôm qua cô Thuần lại chơi, cô ấy thấy thằng cu Mạnh bị
ốm nên cô ấy ở lại trông thằng bé. Tôi đồ chừng các cô
ấy đang trông em.
Xuân không nói thêm, chạy vào phòng thấy

Thuần đang ôm cu Mạnh ru nó ngủ. Thuần vừa mới
mang thai nên vẻ mặt hơi xanh xao. Cô trông gầy hẳn,
hai gò xương má nhô cao, phía dưới cằm hơi tóp lại.
Khuôn mặt gầy xọp làm đôi mắt cô như to hơn. Vừa thấy
chị, Thuần nói ngay:
- Giời ạ, chị đi đâu mãi tới giờ mới về? Thằng bé

nó oặt ẹo cả đêm, khóc không ra hơi. Đêm qua nó đi tiêu
593
chảy, có bao nhiêu xống váy của u em lót cho nó nằm

hết. Trời ơi, thằng bé xọp đi không còn dậy nổi nữa!
Xuân lao đến ôm lấy con. Thằng bé thở thoi thóp,

mệt nhọc. Đôi mắt nhắm nghiền không mở nổi. Xuân òa
khóc, rên rỉ:
- Con ơi, cố gắng lên, ngày mai mẹ đưa con đi

bác sĩ. Con đừng làm mẹ sợ, con ôi!
Đứa bé nhẹ tọp trên tay cô. Xuân sợ hãi nhìn con
đang thở, cô có cảm tưởng hơi thở bèo bọt ấy sắp sửa tắt
ngấm. Thuần đứng bên cạnh hỏi:
- Chị đi đâu? U bảo chị lên thị xã tìm anh Phong

phải không?
Xuân gật đầu. Thuần lại hỏi:
- Anh ấy bảo sao? Có đưa thằng bé đi khám bệnh

ở đâu không?
Xuân nức nở:
- Anh Phong chiều nay sẽ về. Ngày mai, anh chị

sẽ đem thằng bé lên Hà Nội chữa bệnh.
594
Thuần thở ra:
- Nhẽ ra anh chị phải cho nó đi gặp đốc tờ sớm

mới phải! Để lâu như thế này, e bệnh nặng thêm.
Xuân không nói gì, lặng lẽ ôm con, nước mắt vắn

dài. Thằng bé bất chợt mở mắt nhìn thấy Xuân, nó gọi:
- Mẹ... mẹ...
Xuân nhìn con mừng rỡ:
- Mẹ đây! Mẹ về với em đây!
Khuôn mặt xinh xắn hồng hào ngày nào, giờ quắt
queo vì thiếu nước. Thằng bé nằm trong lòng mẹ, giơ
cánh tay gầy ốm lên sờ mặt mẹ. Nó thều thào:
- ... Con muốn nước...
Thuần nghe thấy vội mang chiếc cốc đựng nước

trắng pha một ít đường, đưa cho Xuân. Cô đón lấy, múc
từng thìa nước nhỏ bón vào miệng cho thằng bé. Chiếc
miệng con con mở ra hớp lấy từng thìa nước nhỏ, như
con chim non được mẹ mớm mồi. Xuân vừa đút nước
cho con vừa thổn thức khóc. Thằng bé uống nước một
lúc rồi nhắm mắt ngủ êm. Xuân quay lại hỏi Thuần:
595
- U đâu?
Thuần lắc đầu:
- Em không biết nữa! Cái Gấm nó xin phép đi

đâu ấy nên nó nhờ em trông thằng cu đợi chị về.
Xuân không nói tiếng nào. Cô đắp chăn cho con

quay sang bảo Thuần:
- Em làm phúc trông hộ chị thằng bé. Chị ra

ngoài nấu ít nước cháo đỗ xanh. Nó dậy chị phải dỗ cho
nó ăn một tý, không có gì trong bụng chắc thằng bé chịu
không nổi!
Thuần gật đầu. Xuân đứng lên đi ra sau bếp. Bà

Ngan đang ngồi trên chiếc phản gỗ nhai trầu. Xuân thấy
bà bảo:
- Nhà còn đỗ xanh không bà?
Bà gật đầu. Xuân lại bảo:
- Bà lấy hộ cháu chừng nửa bát đỗ xanh ngâm

nước để cháu nấu ít cháo đỗ xanh lấy nước cho thằng bé
uống.
596
Bà Ngan khệ nệ đứng lên, lấy ít đỗ xanh bỏ vào

một cái nồi đất nhỏ ngâm nước. Xuân đi xúc một ít gạo
bỏ vào nồi ngâm. Một loáng sau, nồi cháo đỗ xanh đã
xong, cô chắt lấy nước ra một chiếc bát sạch, đậy lại để
riêng một bên. Rồi cô múc một bát cháo đỗ xanh nóng,
nêm một chút nước mắm cho vừa, mang lên cho Thuần.
Thấy con đang ngủ, Xuân yên bụng bảo Thuần:
- Em ăn đi, dạo này trông gầy và xanh quá!
Nhìn thấy bát cháo đậu xanh nghi ngút khói,

Thuần xuýt xoa:
- Ôi ngon quá! Cho em xin. Em không ăn được

chị ạ! Từ hồi mang thai đến giờ, thấy mùi thức ăn là
muốn nôn ọe.
Thuần đón bát cháo nóng, múc từng thìa nhỏ thổi
phù phù, đưa vào miệng ăn ngon lành. Trời bắt đầu sụp
tối, bà Cả và Gấm đã về nhà. Xuân sang nhà mẹ chồng
để ngóng xem Phong đã về chưa, nhưng chẳng thấy bóng
dáng anh đâu cả. Cô bắt đầu lo lắng không biết có
chuyện gì xảy ra cho anh không. Bà lang thấy cô đứng
lên ngồi xuống, thấp thỏm khiến bà chột dạ bèn bảo:
597
- Mày cứ ra vào ngóng cửa thế này tao sốt cả

ruột! Thằng Phong nó bảo chiều nay về, thế nào nó cũng
về mà!
Nghe mẹ chồng nói, Xuân chỉ dạ, không nói lời

nào thêm. Thấy vẻ mặt lo lắng của con dâu, bà lẳng lặng
ra bàn thờ đốt một nén hương, lạy bàn thờ gia tiên, khấn
vái cầu vong hồn ông lang phù hộ độ trì cho gia đình bà
và thằng cháu nhỏ. Trời bắt đầu sụp tối mà bóng Phong
vẫn bặt vô âm tín. Xuân sốt ruột không biết liệu Phong
có về được tối nay. Cô xin phép bà lang cho cô về nhà
mình để xem thằng bé như thế nào. Bà lang gật đầu.
Trước khi đi, Xuân dặn vú Hân nếu Phong về báo cho
anh biết cô và thằng bé đang ở bên bà Cả.
Cả đêm, Xuân ngồi nhìn con ngủ. Thằng bé gầy

xọp người, đến nỗi chiếc chăn đắp lên người nó gần như
dán bẹp xuống giường. Xuân nhìn con xót xa, không còn
khóc nổi. Nhìn hơi thở con phập phồng đứt đoạn, Xuân
có linh cảm không hay bệnh tình của con. Cô không dám
nghĩ xa hơn, chỉ biết quỳ bên giường con cầu nguyện.
Ngoài trời đã tối khuya, nếu về được thì giờ này Phong
phải có mặt bên giường con. Bóng anh vẫn bặt tăm. Đầu
598
Xuân nhức như búa bổ, phần vì lo cho con, phần vì nghĩ
cho chồng. Cô gần như kiệt sức. Xuân đứng dậy lê ra
bàn thờ gia tiên. Cô lẳng lặng đốt ba nén nhang, vái lạy,
cầu xin ông bà tổ tiên, những người khuất mày khuất mặt
phù hộ cho đứa con bé bỏng của mình. Cắm xong ba nén
hương, Xuân thất thểu đi vào phòng với con. "Đêm nay
anh ấy chắc chắn không về được rồi! Tại sao anh ấy
không về?" Xuân day dứt tự hỏi. Cô không biết phải
xoay sở thế nào trước tình cảnh này. "Hay ngày mai
mình bế con lên thị xã gặp anh ấy? Nhưng ngộ nhỡ anh
ấy trên đường về thì sao?" Cô lại tự hỏi một lần nữa mà
không có câu trả lời. Đôi mắt sưng mọng vì khóc khiến
Xuân mệt mỏi đến rã người. Thằng bé bất chợt cựa quậy,
bật tiếng kêu mẹ. Đôi bàn tay nhỏ bé quơ quào trong
không khí. Xuân vội chạy đến bên con, bế xốc thằng bé
ôm vào lòng. Tìm được hơi ấm mẹ, thằng bé mở mắt ra
nhìn rồi nhắm mắt lại ngủ yên. Xuân leo lên giường ôm
con ngồi dựa vào tường, bàn tay cô vuốt ve thằng bé cho
đến khi chính cô mệt quá ngủ thiếp đi.
Có tiếng người gọi Xuân, ai đó lay mạnh vai

khiến cô bừng tỉnh. Trời đã hừng sáng ngoài cửa sổ.
599
Gương mặt Thuần hiện ra trước mắt cô, nước mắt nhạt
nhòa. Thuần bệu bạo, khóc lớn:
- Chị Xuân ôi, thằng bé chết rồi!
Xuân ngơ ngác chưa hiểu Thuần đang nói gì. Đôi
mắt sưng mọng còn nặng sau một đêm ngủ say, Xuân
nhướng mắt nhìn Thuần và bà Cả, đôi mắt đỏ lự đứng
thấp thoáng đằng sau cùng khóc. Xuân hỏi lại:
- Ai chết?
Thuần chỉ tay vào thằng cu Mạnh trên tay Xuân,

khóc lớn:
- Thằng cu Mạnh chết rồi, chị ôi!
Xuân giật mình cúi xuống nhìn con. Thằng bé

nằm bình yên trên tay mẹ, đôi mắt nhắm nghiền như
người say ngủ, người xanh ngắt lạnh tanh. Xuân cứng
người, thảng thốt. Cô lấy tay lay nhẹ thằng bé và chợt
nhận ra sự lạnh buốt từ người thằng bé truyền sang mình.
Xuân bật tiếng gọi:
- Con ơi... Con ơi... Mạnh ơi!
600
Thằng bé vẫn lặng im bất động. Giọng bà Cả nức

nở phía sau lưng Thuần. Lúc này, Gấm, Bỏi và Mừng
cũng đứng ở đằng sau lưng Thuần. Xuân ngơ ngác nhìn
quanh nói như mê sảng:
- Ôi thằng bé, sao nó không dậy?
Thuần, Mừng, bà Cả và Gấm đều bật khóc. Bỏi

gạt Thuần sang một bên, đến gần Xuân nói khẽ:
- Cô Xuân, đưa cháu bé đây cho tôi bế.
Không đợi phản ứng của Xuân, Bỏi luồn tay vào
bế xốc cu Mạnh lên. Người thằng bé bầm tím, bất động.
Xuân thấy Bỏi ôm con mình định quay lưng đi, cô chợt
như tỉnh giấc, gào lên:
- Chú mang con tôi đi đâu? Con tôi mà... chú

mang nó đi đâu?
Cả Mừng và Thuần đều xô lại ôm chặt lấy Xuân.

Như một tia sét đánh mạnh xuống đầu, Xuân chợt hiểu.
Cô chồm lên, gào khóc nức nở đòi con. Bỏi phải bế
thằng bé đi nhanh ra khỏi phòng. Bà Cả, Gấm, Mừng và
Thuần ôm chặt lấy Xuân khóc theo. Căn phòng vang lên
601
những tiếng khóc than thê thảm. Không ai nhìn thấy

khuôn mặt Bỏi đang nhạt nhòa nước mắt.
***
Phong đau khổ, bực bội đi đi lại lại trong căn

phòng nhỏ ở trụ sở Ủy ban thị xã. Anh không ngờ gần
đến giờ ra đón xe về làng thì bị tạm giữ ở đây. Sau giờ
học, Phong chạy vội đến Ủy ban để thu dọn một số giấy
tờ đang làm dở trước khi ra bến xe. Phong cố sắp xếp các
giấy tờ ngăn nắp trên bàn thì cô tạp vụ xuất hiện trước
bàn anh bảo:
- Đồng chí Phong, đồng chí chủ tịch Ủy ban

muốn gặp đồng chí có chuyện gì đấy, gấp lắm!
Phong ngước nhìn cô tạp vụ, nhíu mày hỏi lại:
- Cô có biết chuyện gì không? Tôi sắp phải đón

xe về nhà.
Cô tạp vụ lắc đầu:
- Tôi không biết! Đồng chí Chủ tịch bảo anh vào
gấp gặp đồng chí ấy!
602
Phong đành bỏ dở công việc đi theo cô tạp vụ

vào phòng Chủ tịch. Ông Chủ tịch Ủy ban thị xã, người
vừa tầm, hơi béo, ở cái tuổi gần năm mươi mà đầu ông
đã hói nhẵn. Vừa trông thấy Phong ở cửa phòng, ông ta
vội nói với cô tạp vụ:
- Cảm ơn cô. Cô đi ra đóng cửa phòng lại cho tôi.
Trong phòng, ngoài ông Chủ tịch xã còn có hai

người đàn ông, một ở tuổi trung niên, một trẻ hơn tầm
chừng ba mươi, mặc áo quần bộ đội, dáng người cao
gầy, nước da ngăm đen, khuôn mặt rắn rỏi ngồi bên
cạnh. Phong để ý thấy một trong hai người đeo một khẩu
súng ngắn ngang eo. Anh liếc nhanh khuôn mặt hai
người đàn ông, hình như anh chưa từng gặp. Ông Chủ
tịch vào đề ngay, chỉ một chiếc ghế đối diện bảo anh
ngồi xuống:
- Cậu ngồi xuống đây đi! Tôi có chút việc muốn

hỏi cậu.
Cảm nhận có một điều gì đó nghiêm trọng trong

giọng nói của ông Chủ tịch, tuy vậy Phong vẫn bình tĩnh
603
ngồi xuống. Ông Chủ tịch bắt đầu bằng giọng khá lịch
sự:
- Tôi biết cậu đã giúp chúng tôi trong Văn phòng

Ủy ban đã mấy tháng nay. Chúng tôi thay mặt Đảng và
nhà nước cảm ơn những đóng góp quý báu của cậu trong
công cuộc kháng chiến chống Pháp hiện nay. Tuy nhiên,
hôm nay tôi gọi cậu lên đây có mấy điều cần xác minh.
Phong nhìn ông Chủ tịch hỏi:
- Thưa ông... À, thưa đồng chí Chủ tịch, ông

muốn hỏi tôi điều gì?
- À, hừm... Theo nguyên tắc thì chúng tôi phải

kiểm tra lý lịch cậu trước khi giao việc, nhưng mấy
tháng trước vì chúng tôi quá bận rộn nên không thực
hiện được việc ấy với cậu. Chúng tôi chỉ có mấy câu hỏi
về lý lịch của cậu cần được xác minh. Mong cậu hợp tác
với chúng tôi.
Phong gật đầu không đáp. Anh chưa biết những

câu hỏi lý lịch nào họ sẽ đưa ra cho anh, trong lòng
không khỏi lo lắng. Anh chưa từng bị điều tra lý lịch khi
còn ở Hà Nội. Khi về vùng quê, những chuyện như thế
604
này cũng chưa từng xảy ra với anh. Phong chưa hiểu tại
sao họ lại bắt đầu điều tra những việc như thế này. Đầu
óc anh căng ra chờ đợi.
Ông Chủ tịch hắng giọng hỏi:
- Anh là con ông lang ở làng Gia Thượng phải

không?
Phong gật đầu. Ông ta lại hỏi tiếp:
- Ông lang ngày xưa có tham gia phong trào

Quốc dân Đảng không?
Phong không biết điều này. Chưa bao giờ thầy

anh kể cho anh nghe về những sinh hoạt chính trị của
ông nếu có. Phong lắc đầu, thành thật:
- Tôi không biết! Tôi chưa từng nghe thầy tôi kể

về việc này.
Ông Chủ tịch liếc nhanh hai người mặc sắc phục
bộ đội bằng cái nhìn trao đổi. Ông ta quay lại Phong hỏi
tiếp:
- Vợ anh là ai? Gia đình cô ta như thế nào? Anh

phải khai báo thành thật.
605
Phong nhíu mày vì cách nói của ông ta cứ như

thể ông ta đang cảnh cáo anh. Tuy vậy, anh vẫn điềm
tĩnh trả lời:
- Vâng, thưa "đồng chí" tôi vẫn thành thật đấy

chứ! Vợ tôi là con ông Cả Thiện ở làng Gia Thượng.
Một người đàn ông mặc sắc phục hỏi ngay:
- Anh có biết ông Cả Thiện là người tham gia

Quốc dân Đảng không?
Giọng nói vang lên chắc nịnh, gằn mạnh như đe

dọa Phong. Anh nhìn người đàn ông trung niên trả lời:
- Tôi không biết. Các cụ chẳng bao giờ thổ lộ

quan điểm chính trị với chúng tôi.
Ông ta nhìn Phong gằn giọng:
- Vậy tôi nói cho anh biết, cha vợ anh tham gia
rất sâu trong tổ chức Quốc dân Đảng. Có tư tưởng chống
lại Việt Minh.
Phong ngạc nhiên, hỏi lại:
- Có thể cha vợ tôi không thích Việt Minh, nhưng

đó là quan điểm của ông ấy. Đâu phải ý của tôi?
606
Người đàn ông trung niên cười khẩy. Ông ta

nheo mắt nhìn Phong:
- Anh thích Việt Minh?
Nghe hỏi, Phong dõng dạc trả lời:
- Tôi ủng hộ bất cứ ai, bất cứ đảng phái nào đứng

lên chống Pháp, giành độc lập cho nước nhà. Đó là quan
điểm chính trị của tôi.
Ông ta mỉm cười gật đầu, giọng châm biếm:
- Tốt, anh có chính kiến rõ ràng! Tiếc là gia đình

vợ anh lại có liên đới với các hoạt động đảng phái chống
lại Việt Minh. Chưa kể gia đình ông ta cộng tác khá sâu
với Thực dân Pháp. Ông Cả Thiện là con trai chánh tổng
Hoàng Khắc Trà nổi tiếng một vùng huyện Gia Bình. Ai
còn lạ gì! Gia đình vợ anh ba bốn đời địa chủ, thu gom
đất đai của nông dân nghèo, làm giàu trên xương máu
họ. Anh có biết không, hay anh lại cũng không biết cả
những chuyện như vậy?
Phong hơi tái mặt vì gã đàn ông trung niên có vẻ

biết khá nhiều về gia đình Xuân. Anh lúng túng hỏi lại:
- Đồng chí nói những điều đó nhằm ý gì?
607
Gã đàn ông phớt lờ câu hỏi của Phong, tiếp tục:
- Tôi biết anh học trên Hà Nội từ lúc nhỏ, đã có

bằng Cao đẳng Tiểu học. Những người như anh được
tiếp thu nền giáo dục Thực dân, ít nhiều gì cũng có tư
tưởng sai lệch. Nhưng chúng tôi xem anh là loại trí thức
có thể cải tạo được, vì dù sao anh có lập trường yêu
nước. Còn gia đình vợ anh thì là một loại khác. Chúng
tôi điều tra khá rõ gia đình vợ anh, thậm chí tôi còn biết
vợ anh có sinh hoạt trong Hội Phụ nữ của làng Gia
Thượng. Nhưng từ đầu năm nay cô ta đã lơ là sinh hoạt.
Thái độ của cô ta khiêng cưỡng mỗi khi đi sinh hoạt Hội
và đã lộ vẻ chống đối các cán bộ Hội Phụ nữ. Chúng tôi
được báo cáo đủ cả!
- Vâng, tôi biết dạo gần đây vợ tôi có thưa thớt

việc sinh hoạt Hội vì con trai tôi bị ốm bất ngờ. Hôm
nay, tôi muốn về sớm để lo việc gia đình, đưa con đi
khám bệnh, các đồng chí ạ! Giọng Phong khẩn khoản.
Người đàn ông trung niên im lặng có vẻ suy nghĩ.

Người đàn ông trẻ đeo súng, mặt vẫn lặng như tờ không
tỏ một thái độ rõ rệt. Anh ta ngồi nghe toàn bộ câu
chuyện, đôi mắt nhìn Phong chăm chăm quan sát, ngoài
608
ra anh ta chẳng hé môi lấy nửa lời. Phong không biết hai
người đàn ông này từ đâu tới, nhưng thấy thái độ có vẻ
khúm núm, sợ sệt của ông Chủ tịch đối với họ, Phong
đoán họ chắc phải giữ chức vụ quan trọng lắm. Trong
lúc người đàn ông trung niên đang suy nghĩ, Phong vội
vã trình bày hoàn cảnh của anh lúc này:
- Thưa các đồng chí, tôi xin các đồng chí cho tôi
ra về để kịp chuyến xe chiều nay. Chỉ còn một tiếng nữa
là chuyến xe cuối khởi hành. Tôi phải về nhà vì con tôi
ốm nặng. Thằng bé cần phải đưa đi gặp bác sĩ. Mong các
đồng chí thông cảm hoàn cảnh gia đình tôi...
Phong ngưng lại khi đôi mắt người đàn ông trung
niên trừng trừng nhìn anh. Tuy vậy, ông ta lại đổi giọng
thân mật:
- Rất tiếc khi nghe cháu bé bị bệnh nặng. Chúng

tôi rất thông cảm với hoàn cảnh của cậu bây giờ. Thật
sự, tôi rất muốn giúp đỡ cậu nhưng theo yêu cầu công
tác thì cậu không được về tối nay, vì có một vài công văn
tuyệt mật chúng tôi muốn nhờ cậu giúp đỡ hộ. Có một số
giấy tờ cần thiết chúng tôi cần cậu dịch sang tiếng Pháp
ngay lúc này. Tôi biết cậu là người học chương trình
609
Pháp, tiếng Pháp cậu khá trôi chảy, vì vậy tôi kêu gọi
tinh thần yêu nước của cậu đóng góp cho cuộc kháng
chiến này. Cậu ở đây với chúng tôi tối nay để dịch cho
xong một số giấy tờ. Sau khi xong việc, chúng tôi sẽ cho
cậu ra về ngay. Cậu có bằng lòng không?
Câu hỏi ẩn chứa một lời đe dọa. Phong lòng nóng

như lửa đốt. Anh muốn về để thăm thằng con trai bé
bỏng của mình. Linh cảm bệnh tình của con qua lời kể
của Xuân không sáng sủa, anh cố năn nỉ thêm một lần
nữa. Gã đàn ông trung niên quắc mắt nhìn anh, rắn
giọng:
- Tôi không ở đây để đàm phán với cậu! Chúng

tôi đang rất cần cậu cho công tác được giao phó. Tôi đã
hứa sau khi xong việc tôi sẽ cho cậu ra về ngay. Tôi
thông cảm hoàn cảnh gia đình cậu nhưng tôi không có sự
lựa chọn. Tôi nghĩ có lẽ cậu cũng như tôi!
Lời đe dọa không khoan nhượng của gã khiến

Phong chùn bước. Gã biết rất rõ gia đình, hoàn cảnh của
anh lẫn Xuân khiến anh chột dạ. Phong đảo mắt nhìn ông
Chủ tịch. Ông ta hắng giọng thuyết phục:
610
- Cậu phải giúp các đồng chí ở đây! Đó là yêu

cầu, là nhiệm vụ. Khi nào xong việc, các đồng chí đây sẽ
cho cậu ra về. Công việc dịch thuật có lẽ sẽ không mất
thời gian. Cậu làm xong tối nay, ngày mai cậu sẽ ra về.
Đâu có gì mà cậu phải xốn xang?
Phong không ngại chuyện ở lại giúp họ đêm nay

nhưng lời hứa của anh với Xuân, anh phải có mặt ở nhà
đêm nay để lo cho thằng bé. Ánh mắt Xuân nhìn anh cầu
cứu vào buổi sáng nay anh không quên được. Phong
mường tượng đến niềm hy vọng ánh lên trong mắt vợ
trong buổi sáng nay, nỗi khắc khoải chờ đợi của Xuân
mong chờ anh trở về, Phong thấy lòng se thắt. Anh sẽ
giải thích thế nào về sự thất hứa này? Liệu cô ấy có tin
những lời anh nói? Người đàn ông kia nào có cho anh sự
lựa chọn ngoài việc phải nghe theo ông ta. "Không có sự
lựa chọn..." Chả phải ông ta đã gằn giọng với anh về
điều đó? Phong im lặng không đáp. Nhìn vẻ mặt cầu
khẩn của ông Chủ tịch, vẻ mặt lạnh lùng của gã đàn ông
trung niên và vẻ cương quyết của gã thanh niên khi đặt
tay lên báng súng ngang eo như sẵn sàng rút ra khỏi bao,
Phong thấy ngay tình trạng của mình không thể đảo
611
ngược được. Anh đành gật đầu chấp thuận làm theo lời
họ bảo.
Phong tất tả quay về làng chỉ vừa kịp ném nắm

đất cuối cùng vào huyệt mộ đứa con trai thân yêu trước
đôi mắt thất thần của người vợ trẻ.
612
CHƯƠNG MƯỜI LĂM
Nhã lang thang trên phố Hàng Đào. Cậu vừa

xong đợt huấn luyện quân sự ở trường sĩ quan trù bị Thủ
Đức, vừa trở ra Bắc được gần một tháng nay theo sự
điều động của tiểu đoàn bộ binh. Nhã vẫn giấu Phong về
việc cậu tham gia quân đội miền Nam vì e ngại anh sẽ
giận dữ. Giữa Nhã và Phong luôn luôn có cái nhìn khác
nhau về những khuynh huớng chính trị đang diễn ra khắc
nghiệt. Tuy vậy, Nhã luôn cố tránh đối đầu với anh về
chính trị, vì một lẽ, cậu chỉ còn mỗi Phong là người anh
thân thuộc nhất. Từ ngày ông lang mất đi, Nhã xem như
hai anh em mồ côi thật sự. Cậu không thân thiết với bà
613
lang và các chị lớn trong nhà. Của đáng tội, cậu cũng
chẳng bao giờ có ý nghĩ làm thân với họ. Trái lại, cảm
giác xem gia đình chú Cần như chính người thân trong
nhà lại lớn dần trong lòng Nhã. Cậu thân với chị Hạ, với
Thân, với Hạo đôi khi còn hơn cả Phong vì cậu có thể
nói chuyện, có thể tâm sự, có thể sống thảnh thơi với họ.
Sự khác nhau trong những quan điểm chính trị kéo cậu
xa hơn với người anh ruột thịt của mình. Từ khi Phong
quay về quê sống, lắm lúc Nhã cứ nghĩ bản thân chỉ có
một mình trên đời: Không cha, không mẹ, không cả anh
em. Chiến sự bùng lên khắp miền Bắc. Chính phủ Quốc
gia kêu gọi thanh niên nhập ngũ khiến Nhã bắt đầu đắn
đo suy nghĩ. Cậu cho đây là một dịp để mình tự do tung
cánh. Nhã bàn với Hạo. Cậu vui mừng thấy Hạo cũng
đồng suy nghĩ với mình. Hai anh em hẹn nhau cùng trình
bày với ông bà Cần. Dẫu không bằng lòng, cả hai ông bà
đành thúc thủ trước sự quyết tâm của hai chàng trai trẻ.
Hạo và Nhã đều lên đường đi vào quân đội. Cả hai đều
được đưa vào Thủ Đức để huấn luyện. Nhã đi bộ binh,
Hạo gia nhập Kỹ thuật Truyền tin. Sau tám tháng huấn
luyện, Nhã được đưa trở lại ra Bắc. Hạo vẫn ở lại miền
Nam làm việc.
614
Chiều hôm nay, Nhã mặc đồ thường dân, tản bộ

trên một con đường nhỏ Hà Nội. Tình cờ, cậu đi ngang
qua hiệu buôn Đông Dương. Chợt nhớ có lần Lãm nói
đang làm thư ký cho hiệu buôn này trong đám ma bố
mình, cậu dừng lại, tò mò nhìn vào trong qua khung cửa
kính. Có bóng người trong hiệu buôn nhưng khó thấy rõ
mặt. Nhã mở cửa bước vào. Một người đàn ông tuổi
trung niên độ ngoài bốn mươi, hơi đậm người, đầu hói
đang đứng trong quầy hàng, cúi đầu tính toán trên cái
bàn tính Tàu. Nghe tiếng mở cửa, ông ta ngẩng lên nhìn
thấy một thanh niên trẻ tuổi độ hai mươi bước vào.
Người đàn ông mặc bộ âu phục màu xanh biển đậm, đeo
mắt kính một tròng, người cao gầy, nước da hơi tái. Thấy
Nhã bước vào, ông ta cất tiếng hỏi:
- Chào ông! Ông cần gì ạ?
Nhã gỡ chiếc mũ phớt trên đầu xuống như một

cách chào, nói:
- Tôi muốn hỏi ở đây có ông thư ký nào tên Lãm

không ạ?
615
Khuôn mặt người đàn ông dãn ra bớt vẻ nghiêm

trọng. Đôi môi hơi vén lên một nụ cười nhẹ. Ông gật
đầu:
- À vâng, có đấy! Anh ấy vừa mới xuống kho,

chút nữa sẽ quay lại. Ông là người quen của anh ấy à?
Nhã gật đầu. Ông ta chỉ chiếc ghế gỗ ở một góc

nhà bảo:
- Mời ông ngồi đợi anh Lãm. Anh ấy xuống kho

gạo kiểm hàng một lúc rồi sẽ quay lại ngay thôi. Anh ta
đi được mười lăm phút rồi. Chắc về liền bây giờ!
Nhã nói "cảm ơn" rồi đi đến chiếc ghế ngồi

xuống. Cậu nghĩ thầm: "À, vậy đúng là Lãm làm ở đây
rồi!" Nhã nhìn quanh gian nhà, quan sát những bao gạo
lớn chất từ đất lên tận trần nhà khắp xung quanh. Hiệu
gạo này có tiếng ở Hà Nội. Nghe đâu, họ chuyên chở gạo
từ đây buôn bán khắp Đông Dương đúng như cái tên của
hiệu buôn. Hiệu buôn bên ngoài trông không lớn lắm
nhưng vào trong nhà Nhã phải ngưỡng mộ vì sự rộng rãi
của hiệu. Nhã vui miệng hỏi người đàn ông đang đứng ở
quầy tính tiền:
616
- Thưa ông, xin phép tôi được hỏi hiệu buôn của
ông có chuyên chở gạo vào miền Nam không?
Tiếng gõ lách cách của bàn tính dừng lại, người

đàn ông ngẩng lên nhìn Nhã gật đầu:
- Vâng có đấy, ông ạ! Thỉnh thoảng chúng tôi

nhận những đơn đặt hàng từ miền Trung và miền Nam
nhưng không nhiều. Đa phần chúng tôi buôn bán gạo ở
ngoài này nhiều hơn!
Nhã gật đầu, chép miệng khen:
- Ở bên ngoài tôi không nghĩ hiệu buôn của ông

bề thế như thế này, ngoài sự tưởng tượng của tôi!
Người đàn ông nhếch nhẹ nụ cười, nói cảm ơn

rồi lại cúi xuống làm việc. Trong lúc đợi Lãm, đầu óc
Nhã lang thang nghĩ về Phong và việc cậu nhập ngũ.
Nhã suy nghĩ chưa biết phải nói với anh như thế nào để
hai anh em không phải xích mích vì chuyện này. Từ lâu,
Nhã đã không có ý trở về quê sinh sống, cậu chỉ muốn ở
thành phố lập nghiệp. "Luyến tiếc gì đời sống thôn quê!"
Nhã đã từng suy nghĩ như vậy! Bản tính thích đi lang
thang khám phá của cha cậu dường như được truyền
617
sang cho cậu với một mức độ đậm đặc nhất có thể. Nhã
vì thế ham đi đây đó khám phá, tìm tòi. Những tưởng Hà
Nội đã là một thế giới đầy màu sắc với Nhã. Nhưng khi
vào Nam, cái thế giới ấy lại mở ra cho cậu một bầu trời
bao la hoàn toàn mới, nhiều hứa hẹn tươi đẹp. Đôi khi,
Nhã nhận thấy Phong giống như một ông đồ hoài cổ.
Anh yêu thích một mái chùa cổ, một nếp nhà gianh, một
hàng tre vàng dọc con đường làng quê cũ. Nhã trái lại,
cậu như một con bướm ưa vùng hoa thơm cỏ lạ, sẵn sàng
bay mải miết theo những mùi thơm quyến rũ để được
nhìn vùng trời bao la nhiều mơ ước. Như bao nhiều
thanh niên cùng thời, Nhã cũng đắm mình vào những
thay đổi thời cuộc, sẵn sàng lao ra khám phá đổi thay.
Chỉ khác Phong, Nhã hoàn toàn xa lạ với những quan
điểm chính trị cực đoan kiểu Bôn-sê-vích11. Nhã chọn
con đường riêng của cậu vì nó hợp với suy nghĩ và chiều
theo ước muốn được bay xa, bay cao. Cậu đã liều lĩnh
chọn con đường riêng một mình. Giờ đây, cậu bối rối
chưa nghĩ được làm thế nào để nói cho người anh ruột
duy nhất của mình thông cảm.
11
Phong trào cực đoan và đa số của Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga, có Vladimir
Lenin làm lãnh đạo.
618
Nhã ưu tư thở dài. Có tiếng bước chân đến gần,

Nhã ngước lên thấy Lãm bước vào hiệu buôn. Vầng trán
Lãm lấm tấm mồ hôi. Hình như cậu chưa thấy Nhã đang
ngồi gần đó, có lẽ vì từ vừa chỗ sáng vào căn phòng hơi
tối. Tay cầm một cuốn sổ bìa da màu đen, cậu bước
thẳng đến chỗ quầy người đàn ông đang đứng, nói ngay:
- Ông chủ ơi, tôi tính đi tính lại rồi: Chuyến hàng
chở gạo ra Hải Phòng thiếu ba tạ rưỡi. Bên kia họ nói
đúng! Mình phải chuyển thêm cho họ ba tạ rưỡi nữa mới
đúng hợp đồng.
"Hóa ra ông ta là ông chủ!" Nhã nghĩ thầm

"Mình đã ngờ ngợ với cái cách ăn mặc của ông ta!"
Người đàn ông được gọi là "ông chủ" gật đầu, bảo:
- Được rồi, cậu chuẩn bị facturer (làm hoá đơn)

cho tôi xem. Tôi ký thì mình xuất kho thêm ba tạ rưỡi
cho họ.
Rồi ông ta bực mình càu nhàu:
- Sao đám chuyển gạo làm ăn bê bối thế nhỉ? Cân

đo đong đếm thế nào mà thiếu những ba tạ rưỡi. Ba tạ
chứ có phải ba ký gạo đâu cơ chứ?
619
Sực nhớ có người khách đang đợi, ông đưa tay

chỉ chỗ Nhã đang ngồi:
- À, cậu Lãm có khách hỏi thăm cậu đấy! Ông ấy

ngồi ngoài kia kìa...
Lãm quay lại nhìn người khách trẻ, ngạc nhiên

reo lên:
- A, cậu Nhã! Đi đâu biền biệt giờ mới thò mặt ra

đây?
Vừa nói Lãm vừa tiến về phía Nhã giơ tay ra bắt.
Nhã đứng lên đón lấy bàn tay Lãm lắc mạnh. Nhã bảo:
- Tớ vừa từ Sài Gòn ra gần tháng nay.
- Cậu vào Sài Gòn? Lãm trợn mắt hỏi.
Nhã gật đầu. Nghe nói Nhã nói mới từ Sài Gòn
ra, ông chủ hiệu buôn ngẩng lên tò mò nhìn cậu một
cách lộ liễu. Nhã nói nhỏ:
- Này, có rảnh rỗi không, đi ra ngoài phố với tớ

một tý! Lâu ngày mình hàn huyên một chút, được
không?
620
Lãm không vội trả lời Nhã, cậu quay sang ông
chủ giới thiệu:
- Anh này là bạn cùng làng với tôi. Hai đứa chơi
với nhau từ hồi để chỏm, ông chủ ạ! Lâu lắm rồi mới gặp
lại. Ai ngờ anh ta vào Sài Gòn. Này, cậu vào Sài Gòn
làm gì trong đó? Lãm quay lại hỏi bạn.
Nhã mỉm cười:
- Tớ vào Nam huấn luyện quân sự.
Lãm tròn mắt nhìn Nhã. Đôi mắt ông chủ nhìn
chăm chăm cậu thanh niên trước mặt với vẻ cảm phục.
Ông ta hỏi:
- Cậu đi lính Quốc gia à?
Nhã gật đầu. Khuôn mặt ông ta lộ vẻ thích thú.

Ông quay sang bảo Lãm:
- Chiều rồi, cậu có thể về được! Ngày mai, cậu

nhớ đưa tôi cái hóa đơn nhé, để tôi cho xuất kho.
Nói rồi, ông phẩy tay cho phép Lãm rời khỏi cửa
hiệu. Lãm mừng quá, cảm ơn ông chủ, rồi ngoắc tay Nhã
621
đi ra khỏi hiệu. Nhã cúi đầu chào ông chủ rồi đội mũ đi
theo Lãm. Ra khỏi cửa hiệu, Lãm hỏi:
- Bây giờ bọn mình đi đâu? Cậu muốn đi đâu?
- Mình đi vào một hiệu cao lâu12 nào đó gần đây

đi. Có vậy, tụi mình mới có thời gian nói chuyện nhiều.
Lãm gật đầu, dẫn Nhã đi vào một hiệu cao lâu
Trung Hoa cách hai dãy phố. Trong của hiệu thưa người,
chỉ lác đác độ mươi người ngồi rải rác. Hiệu ăn này
thường rất đông vào buổi tối. Giờ chỉ mới giấc chiều nên
ít người ăn hiệu. Hai người chọn một chiếc bàn khuất
góc. Gọi món ăn xong, cả hai ngồi nói chuyện rôm rả.
Những câu chuyện của thời để chỏm được nhắc lại, thỉnh
thoảng cả hai bật cười hay có lúc cười sặc sụa khi nhắc
một kỷ niệm thơ ấu nào đó. Món ăn dọn ra, chén thù
chén tạc, một lúc sau Nhã hỏi:
- Anh em cậu sống như thế nào? Có ổn không?

Cậu Lịch vẫn đi học chứ?
Lãm gật đầu:
12
Một số tiệm/ hiệu ăn xưa tiếp khách cả trên lầu cao. Người ta gọi là tiệm/ hiệu
cao lâu.
622
- Vẫn thế! Lịch nó đang học lớp cuối của Đệ

Nhất cấp.
Lãm chuyển đề tài, ưu tư hỏi Nhã:
- Này, cậu nghĩ gì về Hiệp định Genève vừa ký

kết? Cậu nghĩ cuộc Tổng tuyển cử xảy ra ai sẽ thắng?
Việt Minh có kiểm soát toàn cõi Việt Nam không?
Nhã không vội trả lời, rút điếu thuốc mời Lãm,
anh cũng tự rút một điếu rồi châm mồi thuốc cho cả hai.
Khói thuốc bay lãng đãng trong không trung như một
bức màn khói nhẹ che phần nào vẻ bâng khuâng trên
gương mặt Nhã. Rít vài hơi, Nhã bắt đầu nói:
- Cảm giác của mình là cuộc Tổng tuyển cử khó

xảy ra dù hai bên đã thỏa thuận. Mình cho rằng cụ Diệm
sẽ không chịu để miền Nam lọt vào tay Việt Minh. Miền
Nam chỉ kéo dài thời gian để xây đựng lực lượng hùng
mạnh đủ để chiến đấu với quân miền Bắc. Chính phủ
miền Nam và Hoa Kỳ không ký vào bản Hiệp định này
nên đối với họ việc Tổng tuyển cử sẽ không được thực
hiện. Mình cho là như vậy!
623
Lãm nhíu mày, hỏi nhanh:
- Nói như cậu có nghĩa là nếu mình di cư vào

Nam thì sẽ không có ngày trở lại miền Bắc?
Nhã lắc đầu:
- Tớ không có ý ám chỉ như thế! Nhưng đó cũng

là một khả năng không loại trừ. Tớ chỉ e sợ Chính phủ
Việt Minh không chịu ngồi yên nhìn hai miền chia cắt.
Tớ e ngại...
Lãm hỏi:
- Cậu e ngại gì?
Nhã hạ giọng thì thầm:
- Tớ e sẽ có chiến tranh giữa hai miền Nam Bắc

trong tương lai. Chính quyền cụ Diệm đang ráo riết
chuyển binh lính Quốc gia vào miền Nam. Hoa Kỳ muốn
nhảy vào giúp chính quyền cụ Diệm hất cẳng Pháp. Bao
nhiêu chuyện chính trường nóng bỏng đang xảy ra. Miền
Nam một phần là đất nước Việt Nam, một phần là vựa
lúa trù phú nhất vùng Đông Nam Á. Cậu nghĩ Chính phủ
Bắc Việt sẽ để yên nếu bị mất? Tớ chưa dám nghĩ xa
624
hơn. Chỉ cầu mong đừng có chiến tranh nữa! Dân mình
chịu đủ cay đắng rồi!
Nhã ngưng lại thở dài. Lãm tư lự nhìn ra cửa sổ.

Buổi chiều Hà Nội vẫn nhộn nhịp người qua lại. Người
Hà Nội vẫn thong dong, sang cả như vốn là. Trẻ con hồn
nhiên vô tư, tuy nhiên không khó để nhận thấy vẻ đăm
chiêu trên những khuôn mặt người lớn. Không biết có
phải vì Lãm lo lắng mà nhìn thấy ai cũng đượm nét ưu tư
hay thật sự họ đang là như vậy! Ngắm nhìn đường phố
một lúc, Lãm quay sang nhìn Nhã trầm giọng:
- Tớ chỉ mong đừng như những gì cậu nghĩ!
Nhã gật đầu, dừng một khắc, cậu chuyển đề tài:
- Cậu có tin tức gì ở quê nhà không? Tớ vào Nam

huấn luyện cả tám chín tháng mới trở ra đây nên không
biết gì cả!
Lãm nốc ực tách trà đã nguội, chép miệng đáp:
- Anh Phong biết cậu đi vào Nam rồi! Mà, hình

như anh ấy biết cậu gia nhập quân đội luôn ấy!
625
Nhã nhíu mày hỏi:
- Làm sao mà anh ấy biết?
- Anh ấy lên hỏi ông chú mà cậu ở trọ học. Ông

ấy kể cho anh ấy nghe!
Nhã mím môi không phản ứng, khuôn mặt tư lự.

Lãm nói tiếp:
- Có hôm, anh ấy tìm tớ rủ đi uống rượu? Tớ

không hiểu chuyện gì. Ngồi một lúc anh ấy mới kể cho
tớ nghe chuyện của cậu. Ông ấy than thở con chết, vợ
lạnh nhạt, đến thằng em ruột bỏ đi không nói một lời.
Đời ông ấy đúng là cô độc! Than xong, ông ấy khóc cả
buổi!
Nhã giật mình hỏi dồn:
- Sao, con trai anh Phong mất rồi hả?
Âu sầu, Lãm gật đầu:
- Nó bị sài mất được vài tháng rồi! Tớ cũng

không dám về đưa tang cháu.
- Rồi anh ấy có nói gì nữa không? Nhã lại hỏi.
626
- Ông ấy chỉ nói thế! Uống rượu xong, ông ấy về

lại Bắc Ninh, chẳng nói gì thêm! Nhưng tớ nghĩ ông ấy
giận lắm!
Nhã gật đầu trầm ngâm. Một lúc sau, cậu ngẩng
lên bảo:
- Gia đình chú Cần sẽ vào Nam trong tháng tới!

Ông bà ấy quyết định bán nhà cửa đi vào Nam với thằng
Hạo. Ông bà sẽ không ở đây nữa! Chị Hạ con gái của
chú Cần đang ở Hải Phòng với gia đình chồng không
biết có đi không?
- Thế à! Còn cậu?
Nhã nhún vai:
- Tớ đi quân đội, lẽ dĩ nhiên sẽ vào Nam chứ ở

đây làm sao được? Cậu biết đó: Cuộc chiến Điện Biên
Phủ chấm dứt, Việt Minh thắng trận, Hiệp định Geneve
vừa ký. Miền Bắc sẽ do quân đội Việt Minh nắm giữ.
Đất nước mình chia đôi rồi! Từ vĩ tuyến mười bảy trở
vào trong là của Quốc gia. Tớ không sống ở đây được!
Còn cậu, cậu định sao?
627
Nghe Nhã hỏi, mặt Lãm xị xuống phân vân:
- Tớ chưa biết nữa. Cả gia đình tớ còn kẹt ở miền

quê, làm sao tớ dám bỏ mẹ và các chị em vào Nam
được! Tớ cũng rối như canh hẹ chưa biết tính như thế
nào!
Dừng lại một giây, Lãm lại nói:
- Trước khi hiệp định Geneve ký tớ thấy người ta

lác đác bỏ vào Nam. Hiệp định thành hình xong, người
ta bỏ đi nhiều quá! Nghe đâu cả mấy làng ở Bùi Chu,
Phát Diệm nghe lời các cha xứ kéo đi hết cả. Ở Thái
Bình, Nam Định, Thái Nguyên, Ninh Bình… chỗ nào
cũng có người ra đi. Ở Bắc Ninh tớ thấy lác đác có người
đi Hải Phòng.
Sực nhớ điều gì, Lãm lại bảo:
- À, nghe anh Phong nói bà chị Quyên của cậu

cũng theo chồng về Hải Phòng vì gia đình chồng có cửa
hàng vải ở đó, lớn lắm!
Nhã mở to mắt:
- Thế à? Cậu có biết địa chỉ của bà ấy không?

Mai tớ xuống Hải Phòng tìm chị ấy.
628
Lãm lắc đầu nhưng lại nói:
- Ông Phong bảo cửa hàng vải của chị Quyên lớn
nhất nhì Hải Phòng. Hình như là cửa hàng vải Khánh
Quyên, nghe đâu ghép tên chị ấy và đứa con gái lớn của
chị.
Nhã gật đầu, vẻ mặt ưu tư hỏi Lãm:
- Cậu có nghe ông anh mình nói gì về việc di cư

vào Nam không?
Lãm trợn mắt nhìn bạn:
- Cậu nghĩ sao? Anh Phong đời nào chịu bỏ quê

mà đi! Ở Hà Nội mà ông ấy còn không chịu ở thì làm gì
có chuyện vào Nam. Tớ nhận tin chị Xuân nói, dạo này
ông ấy ở suốt trên thị xã Bắc Ninh làm việc, rất ít khi về
nhà. Từ sau khi thằng bé mất, hai vợ chồng có chuyện
lục đục. Bà Xuân cứ ngấm ngầm đổ tội cho ông anh cậu
về cái chết của con nên tránh mặt chồng. Ông Phong giải
thích vì công việc bắt buộc, ông thể không về đúng lúc,
chứ không phải lòng ông ấy muốn. Chẳng ai chịu nghe
ai! Ông ấy bực mình nên bỏ lên thị xã ở luôn. Hai vợ
chồng bây giờ như mặt trăng với mặt trời, chẳng ai nhìn
629
ai mấy! Lâu lắm ông ấy mới về thăm nhà một lần. Về

chừng một hôm là lại cuốn gói đi mất!
Lãm lắc đầu sau khi dứt lời. Ngưng một giây cậu
tiếp:
- Tớ vẫn nghe ngóng tin ở quê. Nghe mẹ tớ bảo

tình hình Cải cách ruộng đất, đấu tố địa chủ bắt đầu lan
đến Bắc Ninh, nhưng lác đác chưa rộ lên như nhiều nơi
khác. Nghe đâu chỉ tiêu đặt ra là mỗi làng phải có ít nhất
mười phần trăm là địa chủ trong làng thì phải. Với tiêu
chuẩn này, đến ông Bỏi nhà tớ chắc sẽ bị vào thành phần
địa chủ mới đủ số! Mà ông ấy làm đầu tắt mặt tối cả đời
mới mua được một mẫu ruộng. Tớ nghe có bọn cố vấn
Tàu đứng sau vụ này!
Nhã gật đầu đồng tình:
- Tớ cũng nghe như thế! Không biết mợ tớ ở nhà

với anh Phong ra sao? Từ lâu tớ không biết ruộng đất
ông bố tớ để lại bao nhiêu. Khi ra Hà Nội, lòng tớ đã tự
hứa sẽ không bao giờ quay lại nơi chôn nhau cắt rốn
nữa! Ngán lắm rồi! Ruộng đất mà còn chẳng đến lượt tớ!
Bà mợ tớ chắc lấy chia cho con gái bà ấy cả!
630
Nhã dừng một giây, thở dài tiếp:
- Tớ sống với gia đình chú Cần đã lâu, quen nếp

sinh hoạt ở đó. Vào Nam, tớ thấy không gian trong đó
thích hợp với tớ hơn cả Hà Nội. Tớ quyết định vào đấy
lập nghiệp không quay về đây nữa! Vả lại, tớ đã là lính
Quốc gia phải đi theo sự điều động của chỉ huy. Tớ nói
thật: Cậu chưa vào Nam nên chưa biết, nhưng cuộc sống
trong miền Nam đáng sống, mưa thuận gió hòa, quanh
năm cây quả. Đời sống yên ổn lại tự do. Vào trong ấy dễ
thở hơn ngoài này rất nhiều. Cậu liệu mà tính đường di
cư đi! Tớ không nghĩ mẹ cậu thoát được cảnh đấu tố
ngoài này, vì chủ trương của "họ" là san bằng giai cấp.
Ruộng đất sẽ bị tịch thu chia đều cho nông dân. Họ
không ủng hộ một xã hội có giai cấp giàu nghèo. Với
Việt Minh chỉ có hai giai cấp duy nhất: Chính quyền và
người dân. Ai có tài làm giàu cũng phải giấu đi đừng có
tí toáy là chết với họ!
Lãm trầm tư suy nghĩ. Nhã tiếp:
- Cầu không vận đưa người vào Nam đã thiết lập

rồi. Nay mai, họ sẽ đưa tàu ra Hải Phòng để đón người
vào Nam. Cậu nghe lời tớ mà chuẩn bị tinh thần ra đi,
631
đừng luyến tiếc nữa, kẻo hối hận thì đã muộn! Ngày mai,
tớ xuống Hải Phòng tìm chị Quyên. Tớ còn ở đây đến
hết tháng này. Tớ chưa biết có gặp anh Phong được
không vì tớ không muốn về Bắc Ninh. Mà lên Hà Nội
bây giờ khá khó khăn vì phải có giấy tờ hợp lệ, ông
Phong chắc khó xin giấy tờ lên đây. Chính phủ Pháp và
Quốc gia họ đã phong tỏa con đường từ Hà Nội đến Hải
Phòng, những người ở tỉnh khác khó lòng mà vào được
hai thành phố này nếu không có giấy tờ đàng hoàng.
Nghe Nhã nói, Lãm chỉ biết thở dài. Trong lòng
cậu cũng rối rắm. Không phải cậu không nghĩ đến việc
vào Nam nhưng kẹt nỗi mẹ và chị em còn ở lại quê nhà.
Có lần cậu hỏi ý bà Cả về việc di cư thì bà gạt phắt, viện
cớ còn mồ mả ông bà, tổ tiên, đất đai quê nhà bán chưa
kịp, bà không thể bỏ mà ra đi được. Hỏi chị Xuân thì lại
vướng phải ông anh rể cứng đầu, nhất quyết không ra đi.
Vướng chồng, Xuân cũng không dám quyết định. Cứ thế
mà Lãm đứng ở giữa, không biết phải quyết định như thế
nào. Lãm nhìn Nhã gật đầu:
- Ừ, tớ sẽ suy nghĩ lời cậu. Để xem tình hình diễn

biến thế nào đã! Thời gian di cư cũng phải đến tháng 6
632
năm sau mới chấm dứt. Từ đây đến đó, tớ sẽ suy nghĩ và
quyết định.
Nhã gật đầu. Ra khỏi hiệu ăn. Nhã bắt tay Lãm
nói tiếp:
- Rất vui gặp lại cậu! Tớ còn ở đây hết tháng này.
Thế nào cũng sẽ tìm gặp hai anh em cậu ít nhất một lần
nữa trước khi vào Nam. Bọn mình giữ liên lạc nhé!
Lãm nhanh nhẹn gật đầu. Rút ra cây bút và quyển

sổ trong túi áo, cậu viết ngoằn ngoèo trên mảnh giấy địa
chỉ nhà mình rồi xé đưa cho Nhã. Cả hai bắt tay chào
nhau rồi ai về nhà nấy.
***
Bỏi ngồi trên chiếc chõng tre trước nhà, mạng lại
những chỗ rách trên chiếc lưới nhỏ. Anh thường dùng
chiếc lưới này để bắt cá ở ven sông vào những mùa nước
lớn không phải cày cấy để kiếm thêm. Chục con cá đem
bán ngoài chợ huyện, hay vài chục con cua đồng cũng đỡ
được dăm ba bữa cơm đạm bạc. Chiếc nơm bằng tre nằm
ở góc nhà cũng thủng vài chỗ, có chỗ thủng khá to, con
cua có thể bò ra được. Bỏi đã vót ít nan tre để sẵn, đợi vá
633
xong chỗ lưới này anh sẽ sửa lại chiếc nơm bắt cua ốc
của mình. Đang cắm cúi mải làm, anh không để ý có một
người đàn ông mặc bộ quân phục bộ đội bạc màu, đầu
đội mũ cối, đến trước cửa rào tre nhìn vào. Bỏi ngồi
quay lưng ra ngoài nên anh không thấy người khách lạ.
Người khách lạ nhìn ngắm chung quanh một lúc rồi gọi:
- Này, anh ơi cho tôi hỏi...
Nghe tiếng gọi, Bỏi ngẩng lên, quay lại nhìn.

Anh thấy một bộ đội Việt Minh, dáng người tầm thước,
gầy gò, làn da nâu sẫm chăm chăm nhìn anh. Bộ quân
phục của anh ta bạc màu khá nhiều. Chiếc mũ cối kết lá
đang đội trên đầu có gắn một ngôi sao nhỏ. Ngạc nhiên
vì thấy một cán bộ Việt Minh đến nhà mình, Bỏi vội
đứng lên, phủi sơ chiếc quần đen bám bụi. Anh đi đến
bên cổng rào, hỏi:
- Thưa, ông tìm ai?
Người bộ độ Việt Minh nhìn Bỏi đôi mắt sáng

lên, hỏi nhanh:
- Anh có phải là anh Bỏi tá điền của ông tuần Cả

không?
634
Bỏi nhìn ngắm người bộ đội. Có lẽ anh ta không

quá ba mươi tuổi. Đôi mắt to, tia mắt bén, khuôn mặt
xương xương gợi một nét gì quen quen mà Bỏi cố nhớ
nhưng không tài nào nhớ ra được. Anh gật đầu:
- Vâng, tôi là Bỏi đây!
Nghe trả lời, anh ta nở nụ cười khoe hàm răng

khập khiễng, ố vàng vì thuốc lá:
- Anh không nhớ tôi à? Tôi là Thao em chị

Mừng. Tôi nghe anh và chị tôi đã cưới nhau phải không?
Thập phần ngạc nhiên, Bỏi "Ồ" lên một tiếng.

Anh không ngờ có cuộc hội ngộ ngày hôm nay. Có lẽ đã
gần mười năm rồi anh mới gặp lại Thao từ sau ngày đám
ma cái Sửu. Bỏi lúng túng đáp:
- Cậu Thao? Giời ạ, lâu lắm rồi tôi không gặp lại
cậu. Dễ có đến mười năm! Phải tôi và cô Mừng lấy nhau
lâu rồi. Chúng tôi có hai thằng con giai. Mời cậu vào nhà
chơi.
Nói rồi, Bỏi lách cách mở cổng mời Thao vào.

Thao bước vào sân nhà, vừa đi vừa nhìn mảnh vườn
chung quanh gật gù:
635
- Anh chị lấy nhau bao lâu mà có cơ ngơi trông

khá quá nhỉ? Một mảnh vườn trồng đủ loại cây thế này
chắc cũng dư giả nhỉ?
Bỏi trả lời:
- Cũng giật gấu vá vai thôi cậu Thao ạ! Chúng tôi

phải làm cật lực mới lo đủ cho hai thằng con đang tuổi
ăn tuổi lớn.
Nói xong, anh dẫn Thao vào ngôi nhà tranh của
anh. Ngôi nhà ba gian tuy không lớn nhưng khá chắc
chắn, tương đối rộng rãi cho bốn người. Hai đứa con trai,
một lên bảy, một lên bốn đang ngồi bệt dưới đất nghịch
ngợm gì đấy. Bỏi chỉ hai thằng con giới thiệu:
- Thằng nhớn là thằng Tuấn, bảy tuổi. Thằng

Chiếu bốn tuổi. Hai đứa chào cậu Thao đi!
Hai đứa bé nhìn cha ngơ ngác, nhưng nghe cha

quát, cùng khoanh tay cúi chào Thao. Thao nhìn hai đứa
con trai của Mừng thấy chúng đều có nét mặt hao hao
của chị. Thao ngẩng đầu nhìn Bỏi, hỏi ngay:
- Chị Mừng tôi đâu, anh Bỏi. Tôi mới về muốn

gặp chị ấy.
636
- Cậu ghé qua nhà chưa?
- Chưa! Tôi về quê nghe anh chị ở đây nên ghé

sang đây luôn. Thằng Giản với u tôi chắc vẫn ở chỗ cũ
phải không?
Bỏi gật đầu. Anh quay sang thằng Tuấn bảo:
- Tuấn, con chạy qua nhà bà Cả gọi u về có cậu

Thao ghé nhà mình.
Tuấn gật đầu chạy ra cửa. Bỏi nhìn theo cái bóng
loắt choắt của thằng con trai, anh chợt thấy mình trong
hình dáng của thằng con hơn ba mươi năm trước.
Bỏi mời Thao ngồi chơi. Anh rót một bát nước
vối đưa cho Thao uống. Thao cũng không khách khí cầm
lấy bát uống một hơi. Đặt bát nước xuống bàn, cậu nói:
- Gớm, trời nóng uống bát nước mát cả ruột!
Bỏi gợi chuyện:
- Bao lâu nay cậu làm gì? Ở đâu?
637
Thao thong thả trả lời:
- Tôi tham gia bộ đội cụ Hồ. Đi đánh trận Việt

Bắc rồi tham chiến trận Điện Biên Phủ. Bây giờ được cử
về đây để thành lập Đội Cải cách Ruộng đất(CCRĐ).
Bỏi hơi thất sắc, hỏi lại:
- Cậu về đây thành lập Đội Cải cách? Làng mình

sắp sửa vào chiến dịch Cải cách Ruộng đất rồi sao?
Không để ý đến vẻ mặt thảng thốt của Bỏi, Thao

vừa nhìn ngắm quanh nhà vừa trả lời:
- Chỉ mới chuẩn bị thôi! Tôi về đây nhận nhiệm

vụ tuyển một số người trong làng huấn luyện, đưa vào
Đội Cải cách. Tôi mới về hôm nay, phải hai ba ngày để
ổn định chỗ ở xong thì tôi bắt tay vào việc.
- Chỉ một mình cậu về làng mình thôi sao? Bỏi tò

mò hỏi.
Thao lắc đầu:
- Không. Tôi và hai đồng chí nữa. Một đồng chí

ở làng bên. Chúng tôi sẽ phối hợp để tổ chức một Đội
Cải cách cho bốn làng của huyện mình. Sau đại thắng
638
Điện Biên Phủ, Chính phủ Cụ Hồ chuẩn bị chương trình

Cải cách Ruộng đất để phân lại đất đai cho dân nghèo.
Bao nhiêu lâu nay, bọn địa chủ thân Pháp dựa thế Thực
dân bóc lột dân nghèo, đã đến lúc phải bắt bọn chúng trả
giá chứ!
Nghỉ một giây, Thao lại tiếp:
- Anh có biết chương trình Cải cách này có sự chỉ

đạo trực tiếp của các đồng chí cố vấn Trung Quốc
không? Bên Trung Quốc họ đã làm việc này rất thành
công. Những người nông dân Trung Quốc giờ đây đều
được chia ruộng đất, làm ăn rất tốt đẹp. Ai cũng hạnh
phúc và ca ngợi sự sáng suốt của Đảng và Chính phủ
Trung Quốc. Các đồng chí ấy có nhiều kinh nghiệm
trong việc Cải cách này. Họ sẽ giúp chúng ta hoàn thành
việc chia ruộng cho người dân một cách thành công.
Đôi mắt gai góc của Thao hướng về Bỏi bỗng

nhiên nhẹ nhàng, mơ màng như thể cậu ta đang mơ về
một đám cưới đẹp với người yêu dấu:
- Tưởng tượng rồi đây ai ai cũng có ruộng để cày

cấy, có đất đai xây nhà cửa, có cơm no, áo ấm, không
639
phái giật gấu vá vai, không phải sáng ăn độn chiều ăn

khoai. Con cháu mình được đi học, được biết chữ, muốn
học bao nhiêu cũng được. Rồi một ngày nào đó đất nước
mình sẽ sánh vai ngang hàng với các cường quốc trên thế
giới. Bác Hồ đã nói: Sau chiến thắng này chúng ta sẽ xây
dựng lại bằng năm bằng mười năm xưa. Con anh rồi sẽ
được đến trường đi học không phải trả học phí. Anh
không biết chứ Chính phủ ta sẽ cho mở lớp dạy chữ cho
con anh ngay tại làng. Nghe mà không sướng hay sao?
Nghe Thao huyên thuyên bất tận về tương lai,

Bỏi chỉ hiểu câu được câu mất. Nghe Thao vẽ vời tương
lai, Bỏi dạ bảo lòng: "Hết Tây chỉ huy rồi lại Tàu cố vấn,
độc lập chỗ nào?" Nghĩ là vậy nhưng anh miệng vẫn
ngậm chặt như miệng hến, chẳng hó hé câu nào. Anh
chưa nghĩ tới chuyện con anh được đi học không phải
đóng tiền. Đó là giấc mộng của những người vô sản. Còn
anh, một mẫu ruộng vừa mới tậu được hơn năm, một mái
nhà ba gian gọn ghẽ, một khu vườn con con với đủ thức
bốn mùa. Liệu anh có được Đội Cải cách xem là người
vô sản, là giai cấp nòng cốt của Đảng Lao động và Chính
phủ Việt Minh không? Liệu cái tài sản nhỏ bé này có
640
thoát được cặp mắt cú vọ của Đội Cải cách không? Anh
bâng khuâng tự hỏi. Tin đồn về các cuộc đấu tố ở các
tỉnh khác bay về tới quê anh không được sáng sủa, thậm
chí có nơi bỏ tù địa chủ. Dĩ nhiên những địa chủ ấy có
tiền rừng bạc bể, có ruộng cò bay thẳng cánh chứ không
phải như anh, một mẫu ruộng cỏn con. Nhưng dẫu sao,
một mẫu vẫn cứ là của cải! Bỏi nóng lòng hỏi dò:
- Cậu Thao này, thế bao nhiêu ruộng thì bị quy là

địa chủ hở cậu?
Thao ngưng bài diễn thuyết nhìn Bỏi trả lời:
- Trước tiên chúng tôi phải phân loại các thành

phần địa chủ: Địa chủ Việt gian, địa chủ yêu nước, phú
nông, trung nông… rồi mới tiến hành cải cách, tịch thu
ruộng của bọn địa chủ gian ác chia lại cho nông dân
không có ruộng. Hiện thời, tôi phải tuyển chọn người
trong làng mình đào tạo thành cán bộ Cải cách. Theo tôi,
tầm như anh thì được xem là trung nông, chắc không bị
ảnh hưởng gì.
Bỏi ngồi yên suy nghĩ: "Tầm như mình là trung

nông thì gia đình bà Cả chắc chắn là địa chủ, thể nào
641
cũng bị Đội Cải cách đưa ra xử tội." Nghĩ vậy, Bỏi thấy
sốt ruột muốn chạy đến nhà bà Cả, nhưng mãi vẫn chưa
thấy thằng Tuấn và mẹ nó về. Anh vừa nói chuyện với
Thao vừa ngóng ra cổng tìm bóng dáng hai mẹ con. Mãi
một lúc sau, giọng Mừng oang oang ngoài ngõ:
- Ôi anh Bỏi ơi, nhà mình có khách nào đấy!
Thấy Mừng ngoài cổng, Bỏi chạy nhanh ra ngoài,

vừa mở cổng vừa bảo:
- Gớm, đợi mãi mới thấy bóng dáng. U nó vào

đoán xem ai này!
Bỏi nắm khuỷu tay Mừng lôi đến tận chỗ Thao.
Thấy chị về, Thao vội đứng dậy. Mừng nhìn ngắm anh
bộ đội chỉ độ mươi giây là nhận ra, kêu thất thanh:
- Ôi Giời, cậu Thao đây mà! Ối Giời ôi, cậu đi

đâu mãi đến giờ mới về. Tôi cứ tưởng không còn nhìn
thấy cậu nữa!
Nói rồi, Mừng xô lại nắm lấy tay Thao khóc.

Thao hất tay chị ra khỏi người, cau có mắng người chị
mau nước mắt:
642
- Nín đi! Tôi đi bộ đội chứ có chết đâu mà chị lu

loa ầm ĩ cả làng cả xóm lên thế! Đến xấu hổ vì chị!
Bỏi cau mày khó chịu khi nghe Thao mắng chị
ruột. Anh có cảm giác Thao không còn cảm xúc của
người bình thường. Khuôn mặt gã nhăn nhó, tỏ vẻ khinh
khỉnh trước những giọt nước mắt đầy cảm xúc của người
chị. Hình như gã đang tự cho mình ở một giai cấp cao
quý hơn, nên gã không chịu được sự đụng chạm mừng
vui của người chị. Gã dửng dưng cau có như thể có một
gia đình khiến gã trở nên không còn tuyệt đối vô sản nữa
vậy. Trong lòng dội lên sự bực tức, khó chịu, anh thầm
nghĩ: "Thằng cậu như thế này trông mong gì được!"
Ngày đầu tiên gặp Thao ở nhà Mừng lúc hay tin con bé
Sửu mất, đụng phải tia mắt sắc đầy vẻ ngờ vực của gã
hướng về anh khiến Bỏi đã không có chút cảm tình với
gã. Biết anh là tá điền của ông bà tuần Cả, vẻ mặt gã trở
nên thù địch như thể anh là một phần nguyên nhân gây
nên cái chết của con bé Sửu. Ánh mắt gườm gườm ngày
ấy của Thao vẫn còn nằm nguyên trong trí anh. Từ lúc
đến nhà anh tới bây giờ, Thao chưa hề hỏi thăm đến các
con của anh, cháu ruột của gã. Đôi mắt chim cắt của gã
643
chỉ lia nhanh căn nhà và khu vườn nhỏ xum xuê rau trái,
gã ước lượng của cải của anh để kịp đánh giá anh thuộc
giai cấp trung nông. Gã chẳng buồn hỏi han đến thằng
Giản, đến mẹ gã.
Mừng không để ý cái hất tay lạnh lùng của người

em, vẫn xum xoe bên cạnh:
- Ôi dào, về đây đã ăn uống gì chưa? Vào nhà đi,

chị nấu cơm cho cậu ăn cho ấm bụng. Cơm nhà đạm bạc
có gì ăn nấy nhá!
Nhắc tới ăn, mắt Thao sáng lên, gã gật đầu:
- Ừ phải đấy! Tôi đang đói. Chị nấu cho bát cơm
ăn ấm bụng đã rồi tôi còn phải lên huyện để báo cáo nữa.
Chị quàng tay nhanh vào!
Mừng sáng mắt, ừ à mừng rỡ, quýnh quáng chạy

vào nhà. Bỏi nhìn theo, làm bộ hỏi với thật to:
- Này u nó, thằng Giản và u ở nhà có khỏe

không?
Tiếng Mừng vọng ra:
644
- U hơi sốt. Em bảo thằng Giản nấu cháo cho u

ăn rồi! Lát nữa em lại chạy sang bên ấy xem u thế nào.
Chắc không sao đâu!
Bỏi hỏi thế để xem thái độ của Thao khi nghe tin
mẹ mình ốm. Nhưng khuôn mặt Thao vẫn bình thản
không lộ một nét gì, thậm chí gã chẳng thèm hỏi thăm
mẹ gã lấy một lời. Gương mặt gã trơ trơ như mặt gỗ. Bỏi
gọi với vào trong với vợ:
- U nó, tôi đi ra đồng một lát rồi về ngay! Nếu tôi

có về hơi muộn thì u nó với cậu Thao cứ ăn cơm trước,
đừng đợi tôi!
Mừng chạy ra, nhớn nhác:
- Thầy em đi đâu? Không ở nhà ăn cơm rồi đi

đâu thì đi. Trưa rồi còn gì?
Bỏi gạt ngang:
- Tôi phải xem đất dẫy đã đủ chưa, nước tưới thế

nào đã. Thôi, u nó ở nhà lo cơm nước đi. Tôi đi loáng cái
là về ngay!
Nói rồi, Bỏi nhặt cái nón lá rách để trên cái

chõng tre trước mặt, đội lên đầu. Thao không để ý đến
645
việc Bỏi bỏ đi. Gã vẫn ngồi yên trên thớt gỗ trước sân
nhà, bình thản lôi cái ống điếu cày dài chừng nửa thước
từ cái ba lô bạc màu, đập đập vài cái vào cái miệng ống
điếu. Gã mở ba lô lôi ra một bọc vải đen nhàu nát nhỏ,
mở miệng túi lôi ra một nhúm thuốc lào. Gã nhéo một ít
thuốc, vê vê thuốc thành một cục tròn nhỏ rồi nhét vào
miệng phễu. Gã lại lần túi áo lấy ra một hộp diêm giấy
nhàu nát. Gã lấy một que diêm quẹt mạnh vào đế giày
cao su của gã, que diêm bùng cháy, gã dí vội đầu lửa vào
ống điếu và rít mạnh vài hơi. Tiếng nước trong ống điếu
kêu rồ rồ, lạo xạo theo nhịp rít của gã. Gã ngửa cổ há
họng, một làn khói dày đặc, phủ mờ gương mặt gã. Đôi
mắt gã nheo nheo vì khói thuốc. Bấy giờ, gã nhìn anh
hỏi:
- Anh đi đâu giờ này? Không ở nhà ăn cơm à?
Bỏi lắc đầu, lầm bầm:
- Cậu ở nhà ăn cơm trước đi. Tôi đi có việc một

lát nữa sẽ về ngay thôi!
Nói xong, anh đi ngay ra cổng vì sợ Thao lại

hoạnh họe lôi thôi.
646
CHƯƠNG MƯỜI SÁU
Bà Cả đang đi bộ trên đê ra thăm ruộng. Vừa đi,

bà mải mê hồi tưởng lại Tết Nguyên Đán Ất Mùi vừa
qua. Từ sau Tết đến giờ, các Đội Cải cách Ruộng đất
được đưa về từng làng một đợi lệnh. Bà thấy những thay
đổi đang diễn ra làm bà lo lắng khôn xiết. Hôm Tết, hai
anh em Lãm và Lịch về quê thăm gia đình và ăn Tết. Lâu
ngày, bà nhìn thấy hai thằng con trai mừng muốn rơi
nước mắt. Từ sau đám ma ông lang, bà cấm các con về
làng vì tình trạng chiến tranh chực chờ bùng nổ giữa
Pháp và Việt Minh, bà e sợ Lãm sẽ bị kẹt giữa hai làn
đạn. Thỉnh thoảng, bà phải thuê xe lên Hà Nội thăm con
647
nhưng cũng không dám đi nhiều. Mấy năm trời, ba mẹ

con gặp nhau chừng dăm lần. Chính bà cũng sợ bị người
làng theo dõi. Trời bắt đầu sập tối, bà sửa soạn dọn mâm
cúng gia tiên, bất chợt nghe tiếng gọi ở ngoài sân, bà sai
Mừng chạy ra xem ai gọi. Mừng chạy ra một lát, lúc sau
bà nghe tiếng nói lao xao ngoài đầu ngõ nghe giống như
tiếng Lãm. Bà buông vội mâm bát cúng xuống bàn đi
nhanh ra ngoài. Lãm và Lịch dẫn hai chiếc xe đạp vừa đi
vừa nói chuyện với Mừng. Bà bật tiếng gọi tên hai đứa
con mừng rỡ. Lãm và Lịch ngẩng lên thấy mẹ vội cất
tiếng chào:
- Thưa mẹ, chúng con mới về.
Bà muốn rơi nước mắt vì mừng. Chạy ùa xuống

sân ôm lấy tay hai đứa, miệng trách cứ nhưng mắt lại
lưng tròng:
- Giời ạ! Sao chúng mày về đây làm gì? Sao

không ở trên ấy cho an toàn?
Lãm cười:
- Tại bọn con nhớ mẹ với cả nhà nên về thăm nhà
mấy ngày Tết cho đỡ nhớ! Tết mà không về quê thì buồn
chết được, mẹ ạ!
648
Bà hai tay dắt hai đứa con trai đi vào nhà. Lãm
thấy mẹ đang dọn mâm cơm cúng Giao thừa, cậu vội
bảo:
- Để bọn con giúp mẹ dọn mâm cúng ông bà. Hai

năm không được về quê ăn Tết nhớ không khí Tết ở quê
quá. Hai anh em con đêm Giao thừa chả biết làm gì, đi ra
đi vào buồn rũ cả người!
Lãm bưng chiếc mâm bằng đồng chạm trổ, khắc

sáng bóng, bên trên có một đĩa giò lụa, một đĩa gà luộc
rắc lá chanh, một bát canh măng móng lợn, một bát miến
gà, ba bát cơm vơi, vài đôi đũa đặt lên bàn. Mừng bưng
lên một cái bánh chưng đã bóc sẵn. Chiếc bánh còn ấm,
nếp dẻo, được cắt bằng lạt buộc. Ở miền quê, Tết
Nguyên Đán nhà giàu nào cũng gói ít nhất vài chục bánh
chưng, một phần biếu nhau, một phần cho tá điền, một ít
để lại nhà ăn. Chiếc bánh chưng vuông vức, gói chặt tay,
màu lá quyện vào nếp khi nấu cho ra một màu xanh lá
rất ngọt mắt. Nhân bánh được làm bằng đỗ xanh trộn tiêu
muối vừa ăn, đặt vào ba miếng thịt mông lợn, mỗi miếng
to bằng ba ngón tay. Bánh nén vừa tay nên trông rền và
ngon mắt. Từ hồi học xa nhà, ăn bao nhiêu cái Tết,
649
thưởng thức bao nhiêu cái bánh chưng người khác làm,
Lãm vẫn thấy bánh chưng Xuân gói là ngon nhất. Từ nếp
đến nhân đều được nêm nếm vừa miệng. Cắn một miếng
bánh để thấy độ dẻo của nó. Khi nhai nước bọt quyện với
mỡ của lớp thịt lợn ứa ra trộn với đỗ xanh và phần nếp
dẻo vỏ bánh. Càng nhai càng ngon! Nhìn thấy đĩa bánh
chưng, Lãm không khỏi kín đáo nuốt nước bọt. Cậu hỏi
Mừng:
- Bánh chưng ai gói vậy, chị Mừng?
- Cô Xuân gói đấy cậu! Cô ấy với tôi cùng gói

bánh. Năm nay cô ấy gói dễ năm chục cặp chia cho hai
nhà.
Lịch đứng đằng sau nhìn anh bày thức ăn trên

bàn, reo lên:
- Ôi Giời, năm nay mình được ăn Tết no say rồi

anh ạ!
Lãm nhìn em nháy mắt, rồi nghiêm giọng bảo:
- Thay quần áo rồi ra giúp mẹ bày đồ cúng đi!
Lịch "vâng" một tiếng rồi đi thẳng vào nhà trong.

Đồ cúng có bàn tay của Lãm, Lịch một loáng đã được
650
bày ra tươm tất. Bàn thờ gia tiên được bà Cả, Bỏi và
Mừng lau chùi từ trong năm. Cả mấy cái lư đồng cũng
được chùi sáng bóng. Đây là lệ từ thời cụ tổng Trà, bà
Cả vẫn duy trì đến bây giờ.
Bà Cả đốt ba nén hương trầm, cắm vào chiếc bát

cắm hương to nhỉnh hơn đầu thằng bé lên năm. Chiếc bát
hương này nghe đâu là một chiếc bình cổ từ thời vua
Ung Chính bên Tàu mà ông Cả cất công đến tận Cao
Bằng mua về. Miệng bát hương hơi loe ra như chiếc bát
lớn, không như những bát hương bình thường. Chiếc bát
làm bằng đất sét, tráng men trắng, nhìn kỹ óng ánh như
có ánh kim, hoa văn khá lạ, đẹp mắt, màu xanh đậm
được vẽ nổi trên nền bát, xờ tay vào sẽ cảm nhận được
đường nét nổi lên của hoa văn. Bên trong đổ đầy cát biển
trắng mịn. Cát được ông Cả mua từ biển Sầm Sơn. Mùi
trầm hương thơm lan tỏa khiến không gian trở nên trầm
mặc. Bà Cả mặc áo dài lụa đen, đầu vấn khăn nhung đen,
cái Gấm lúc này đã lên mười tuổi, mặc chiếc áo cánh
bằng lụa màu hồng nhạt, quần lụa trắng. Hai cậu con trai
đứng đằng sau vận âu phuc. Tất cả đều phủ phục trước
bàn thờ. Bà Cả mắt nhắm, miệng lâm râm khấn nguyện.
651
Lãm và Lịch quỳ ở sau lưng bà cũng nhắm mắt chắp tay.
Trong không gian ngạt ngào hương trầm, u tịch không
một tiếng động, tiếng cầu nguyện lầm rầm của bà Cả
vang lên như một khúc điệu buồn than vãn với cõi vô
hình về những điều mà thế giới loài người đang phải đa
đoan chịu đựng. Cầu nguyện và hy vọng một sức mạnh
nào đó từ cõi vô hình giúp họ can đảm vượt qua. Lúc
này, chỉ còn bốn mẹ con và bà Ngan. Mừng đã xin phép
về nhà để lo bày bàn thờ cúng tổ tiên. Cả ba xì xụp khấn
lạy trước bàn thờ một lúc. Buổi lễ được chấm dứt khi bà
Cả quỳ mọp lạy ba lạy trước bàn thờ, ba đứa con cùng xì
xụp lạy theo bà. Xong xuôi phần lễ, bà quay lại nói với
các con:
- Đợi hương tàn, mấy mẹ con mình hạ mâm cúng

xuống, dọn bàn ăn với nhau tối nay. Đứa nào xuống gọi
bà Ngan lên đây cùng ăn với mình luôn. Đến tối khuya
phải làm một mâm hoa quả cúng Giao thừa nữa.
Bà Cả mỉm cười một mình, nhớ lại không khí

bữa cơm tối Giao thừa thật đầm ấm. Đã quá lâu bà tưởng
không còn được hưởng những giây phút gia đình quây
quần hạnh phúc như vậy. Bà ngắm nhìn ba đứa con bà
652
tíu tít nói chuyện. Bà nghe hai đứa con trai kể chuyện
công việc, học hành. Bé Gấm nhõng nhẽo, vòi vĩnh các
anh quà Hà Nội. Bà ngồi nghe bà Ngan kể chuyện đi
buôn khi Lịch và Gấm vòi bà kể. Những câu chuyện vui
đùa trên bàn ăn khiến bà quên đi được những giây phút
mệt mỏi, lăn lộn với đời sống thường nhật. Bốn mẹ con
vui vẻ trò chuyện với nhau hết bữa cơm chiều. Gấm giúp
bà Ngan dọn dẹp bữa cơm xuống nhà sau khi cả nhà đã
dùng xong bữa. Đợi Gấm và bà Ngan xuống bếp. Bà gọi
hai con trai lại, thì thầm:
- Hai con về ăn Tết u vui lắm! Nhưng ở đây liệu

có an toàn không? Dạo này, bọn họ theo dõi nhà mình
gắt lắm, vì nhà mình bị đưa vào danh sách địa chủ. Chưa
biết bao giờ họ sẽ thực hành chính sách Cải cách Ruộng
đất của Chính phủ Việt Minh. U không muốn các con bị
vướng rắc rối ở đây. Hay các con ăn xong cơm chiều rồi
trở về thị xã Bắc Ninh đi!
Nghe mẹ nói, Lãm có vẻ đăm chiêu:
- Họ o ép nhà mình lắm sao?
653
Bà Cả lắc đầu:
- Chưa! Việc Cải cách đang làm ở các tỉnh khác,

chưa đến Bắc Ninh mình, nhưng u thấy họ cũng sắp rồi.
Đội Cải cách họ đã có sẵn, chỉ chờ lệnh là bắt đầu ngay.
Con có biết đội trưởng Đội Cải cách huyện mình là ai
không?
Lịch và Lãm lắc đầu. Bà Cả chép miệng:
- Thằng Thao, em ruột con Mừng đấy!
Lãm trợn mắt:
- Thật hả mẹ?
- Tao hơi đâu mà bịa chuyện với chúng mày! Bà

Cả thở dài.
Lịch nhanh miệng hỏi:
- Sao mẹ biết? Chị Mừng nói hả?
- Thằng Bỏi nó nói cho u nghe!
Lãm gật gù:
- Hóa ra là em vợ chú Bỏi. Tại sao con không

biết anh này nhỉ?
654
Bà Cả chóp chép miếng trầu vừa bỏ vào miệng:
- Mày làm sao mà biết nó được con? Nó đi khỏi

làng từ hồi con còn bé quắt queo. Ít khi nó về làng. U
cũng chỉ thấy nó vài lần, còn không nhớ mặt nó nữa là!
Bà nhìn hai con lại nói tiếp:
- Hai con liệu mà đi sớm đi, đừng ở làng nữa,

nguy hiểm lắm con ạ!
Lãm, Lịch nhìn nhau trao đổi ánh mắt. Suy nghĩ
một lúc, Lãm năn nỉ mẹ:
- Mẹ để cho hai anh em con ở đây đêm Giao thừa

đi. Sáng mai nếu không yên, bọn con đi ngay ra Hà Nội.
Bọn con bây giờ là người Hà Nội, có giấy tờ hẳn hoi
chúng không dễ bắt được đâu!
Nghe con năn nỉ, bà Cả suy nghĩ rồi thở dài:
- Có mẹ nào mà không muốn được ở gần con! U

nhớ các con rát cả ruột gan, chỉ mong các con ở với u
mấy ngày Tết thôi. Nhưng hoàn cảnh này u không dám
giữ các con ở lại đây, nguy hiểm cho hai con lắm! Hai
đứa chúng mày ở Hà Nội tao đỡ lo hơn!
655
Lãm hỏi mẹ:
- Ruộng đất nhà mình mẹ bán hết chưa?
Bà Cả mặt dài xụ, thiểu não lắc đầu:
- Làm gì bán hết được! Luật Cải cách ra đời hồi

cuối năm 1953 tới giờ, ngăn cấm địa chủ bán đất để trốn
tội. Ấy mà hồi ấy, u cũng bán được hết tất cả các đất
ruộng ở làng khác rồi, Đông Xá, Hữu Ái, Lãng Ngâm,
tổng cộng có khoảng hơn năm chục mẫu, u bán sạch rồi.
Nhưng đất ở làng mình, u chỉ bán được hơn chục mẫu
cho vài người. Còn bao nhiêu vẫn không bán được. Ủy
ban cho người xuống cảnh cáo u không được bán tháo
đất ruộng. Phải để đấy để Ủy ban quyết định. Ruộng
mình cày nhưng cầm bằng là mất rồi con ạ!
Bà nhìn hai con, bĩu môi nói tiếp:
- À, chúng mày có biết cái thằng Phây khố rách

áo ôm ấy, nó cũng vào Đội Cải cách đấy! Cả thằng
Nhuận cũng vào Đội cả! Toàn một phường ăn hại, lê la
đầu đường xó chợ, thế mà bây giờ được làm ông to cơ
đấy!
656
Bà lại mỉa mai:
- Đúng là cái thời "Giậu đổ bìm leo"!
Lãm nhìn mẹ mỉm cười vì sự chua chát của bà.

Cậu bàn với mẹ:
- Mẹ ạ, con định thế này: Nếu ở làng không yên,

mẹ với con Gấm lên Hà Nội sống với bọn con. Đừng ở
đây không an toàn cho mẹ đâu! Hai đứa con ở chơi với
mẹ hết Tết này rồi bọn con sẽ trở lại Hà Nội. Có gì mẹ
cứ cho con biết để con thu xếp ngay cho mẹ và em.
Bà gật đầu ừ hử. Đêm Giao thừa trôi qua trong

im lặng, không một tiếng pháo nổ. Cả nhà đang chìm
trong giấc ngủ đêm, một bóng người lén lút chui qua rào
nhà bà Cả, chạy đến đập cửa. Chó nhà bà Cả đã bị đánh
bả chết hết từ hồi năm ngoái chỉ vì chúng nó ồn quá. Bà
biết đứa nào đánh thuốc chết chó bà, nhưng bà đành
ngậm miệng không dám tố cáo nó, vì bà biết có tố cáo
thì rồi cũng "đánh bùn sang ao", bà cũng chỉ "con kiến
kiện củ khoai". Thà im miệng đi là hơn! Tiếng đập cửa
hối hả làm bà Cả hoảng hốt bưng ngọn đèn dầu nhỏ,
khêu lên cho sáng. Bà tiến đến bên cửa hỏi:
657
- Ai đấy?
- Con, bà ạ! Bỏi đây!
Nghe tiếng Bỏi, bà vội lách cách nhấc thanh gỗ

chắn lớn ra khỏi cửa, hé cánh cửa ra. Bóng người lách
vội vào trong. Đúng là Bỏi! Bà Cả thì thào:
- Giời ạ! Mày làm gì mà giờ này thì thọt đến đây?
Bà vừa nói thì chiếc đồng hồ Tây nhà bà bật tiếng

gõ "bong, bong, bong" ba tiếng đều đặn trong đêm tối.
Bà nhìn Bỏi đang đứng thở dốc, nhắc lại câu hỏi:
- Có chuyện gì mà mày đến đây vào giờ này?
Bỏi thì thào:
- Thưa bà, có phải hai cậu vừa về thăm bà phải

không?
Bà Cả gật đầu. Bỏi kéo bà vào nhà rì rào tiếp:
- Bà bảo hai cậu đi ngay bây giờ đi! Ở lại, đến

sáng bảnh ra là chúng nó sẽ kéo đến đây bắt hai cậu đấy!
Hai cậu phải đi ngay bây giờ!
658
Bà Cả thất sắc:
- Tại sao mày biết?
- Đám thằng Nhuận, thằng Thao và mấy thằng

nữa trong Đội Cải cách vừa đánh chén ở nhà con xong.
Chúng nó vẫn còn chén chú chén anh ở đó. Chúng nó
bảo như vậy! Lúc tối, thằng Nhuận nhìn thấy hai cậu nhà
mình về đây. Nó chạy đến báo cho thằng Thao. Thằng
Thao đang ở nhà con ăn Giao Thừa. Nó bảo: Thôi, Giao
thừa cứ để hai cậu ăn cơm với gia đình. Sáng sớm mai,
chúng nó sẽ đến đây bắt hai cậu. Bà phải bảo hai cậu đi
ngay bây giờ đi! Con liều mạng chạy đến báo cho bà rồi
phải về ngay không chúng nó nghi là khốn cả đám!
Bà Cả tái mặt, gật đầu lia lịa. Bà bảo Bỏi đợi bà

một lúc. Bà vội chạy vào phòng đánh thức cả hai cậu con
trai dậy. Bà lôi Lãm ra gian ngoài gặp Bỏi. Bỏi vừa thấy
Lãm đã giục xoắn lên, bảo phải đi ngay. Sau khi kể cho
Lãm nghe hết chuyện, Bỏi bắt hai cậu đi ngay lập tức rồi
kiếu ra về. Bà Cả mở cửa cho Bỏi đi ra. Đợi bóng Bỏi
khuất vào đêm tối, bà mới đóng cửa khóa kỹ lại. Trong
lúc ấy, Lãm và Lịch vội nai nịt gọn gàng, lén lút dắt xe
đạp ra ngoài đường. Lúc này, đường còn tối mịt, giơ bàn
659
tay ra cũng khó thấy. Bầu trời đêm sao chi chít như gạo
vãi. Vài ngôi sao nhấp nháy như ánh đèn đêm xa xa mờ
ảo nhìn ba mẹ con ôm nhau vội vàng. Bà dặn Lãm và
Lịch cố tránh đạp xe lộ liễu trên đường đê. Cố gắng
khiêng xe lội qua ruộng rồi khi đến làng bên hẵng lên xe
đạp tiếp để tránh đám tự vệ trông thấy. Lên Hà Nội an
toàn phải báo cho bà ngay. Hai cậu trai gật đầu rồi rời
nhà đi. Không một ai trong nhà bà biết chuyện ngoài ba
mẹ con. Đợi bóng con khuất hẳn trên đường ruộng, bà
Cả khóa cửa lại, chạy vội ra bàn thờ gia tiên, bà thắp
hương và bắt đầu gõ mõ tụng kinh. Tiếng tụng kinh của
bà rì rào rì rào như tiếng than thầm nức nở trong đêm tối.
Nắng đã lên cao. Mặt trời như chiếc đĩa tròn vặc,
nóng nảy, thảy những tia lửa không khoan nhượng
xuống mặt đất. Bà Cả vừa đi vừa lau mồ hôi đang tứa ra
từ trán. Áo bà đẫm mồ hôi từ cổ xuống lưng áo. Chiếc
nón lá trên đầu chỉ ngăn được ánh nắng từ trên trời
nhưng chẳng ngăn nổi sức nóng hâm hấp từ mặt đất bốc
lên. Bà đưa mắt nhìn ra xa những cánh đồng lưa thưa cỏ
xen lẫn mạ, đang ngật ngừ trước sức nóng ngây ngất của
cái nắng tháng 4. Thỉnh thoảng một vài ngọn gió xuân
660
cuối mùa đùa qua thoang thoảng, chỉ đủ làm các khóm
mạ èo uột lay động, làm lao xao khoảng nước ruộng
chạy đùa trong nắng, không đủ làm mát cái không khí
bắt đầu hầm hập của không gian đang chuyển động sang
hè. Xa xa, bà nhìn thấy có hai bóng người đang đạp xe
tiến lại gần. Bà đưa tay lên vành nón, che bớt ánh nắng
đang gay gắt hắt lên đôi mắt bà để nhìn xem là ai. Một
đỗi sau, bà nhận ra bóng Nhuận và Thao. Bà tặc lưỡi
nghĩ thầm: "Rủi thế! Sao lại gặp cái quân "đầu chày đít
thớt" này giữa đường thế này?" Bà đứng nép vào trong
cho bọn chúng đạp xe đi qua, kéo sụp cái nón lá để che
khuất một phần khuôn mặt. Hai chiếc xe chậm rãi đi qua.
Bà liếc thấy thằng Nhuận săm soi nhìn bà. Bất ngờ, nó
bóp phanh đứng phắt lại, nhảy xuống xe. Bà Cả nén
tiếng thở dài. Thao không ngờ Nhuận phanh gấp làm gã
mất đà đi quá một đoạn mới dừng lại. Gã quay đầu lại
hỏi:
- Gì đấy, Nhuận?
Nhuận quay nhìn Thao trả lời:
- Ai như bà Cả đây!
661
Rồi hắn quay lại, giọng giả nhân giả nghĩa:
- Chào bà Cả! Bà đi đâu đấy?
Bà Cả biết chẳng thoát nổi cái thằng có cặp mắt

cú vọ này, bèn cứng giọng đáp lại:
- Tôi đi thăm ruộng, thưa ông cán bộ!
Nghe bà trả lời, Nhuận nhếch mép cười mỉa:
- Ruộng của bà à? Ở đâu?
Bà đưa tay chỉ phía trước mặt:
- Đây, ruộng của tôi đây!
Hắn nhìn quanh, gật gù. Lúc ấy, Thao dắt bộ

chiếc xe đạp lê đến gần nghe chuyện. Nhuận quay lại hỏi
bà với cái giọng quan tâm đểu giả:
- Ruộng bà ở làng mình được bao nhiêu mẫu bà

nhỉ?
Bà Cả im lặng. Trả lời bao nhiêu mẫu thì chúng

nó có cớ chửi bà, không trả lời thì chúng bảo bà khinh
nhờn chúng. Bà đắn đo một lúc rồi quyết định trả lời
thẳng:
662
- Tôi có hơn ba mươi mẫu ở làng, thưa ông cán

bộ!
Nhuận nở nụ cười khoái trá, giả bộ nhắc lại:
- Bà những hơn ba mươi mẫu ruộng cơ à? Thế bà

là địa chủ giàu nhất làng này còn gì! Không ai giàu hơn
bà trong cái làng này đâu nhé!
Bà im lặng không trả lời cái câu hỏi đầy khiêu

khích của Nhuận. Thao gượm ghi-đông xe đạp, nhìn bà
Cả hỏi với cái giọng khá hách dịch:
- Này, thế ra gia đình chị chắc là ép dân nghèo ở

làng này bán ruộng cho gia đình chị nhiều lắm phỏng?
Bà cau mày khi nghe Thao gọi bà xách mé là

"chị". Cái giọng hỗn hào của nó làm bà tức tối. Nó đâu
lớn hơn con bà là mấy! Ngày trước bố bảo nó chả dám
gọi bà như vậy! Bà nghĩ đến cái công ơn bà giúp đỡ cho
gia đình nó vào mùa đói. Bà nuốt cục tức xuống bụng
cho trôi đi. "Đấu với chúng cũng chẳng ăn được cái giải
gì! Nhịn đi là hơn!" Bà từ tốn nhìn Thao bảo:
- Thưa cán bộ, tôi không ăn chặn của ai bao giờ

cả! Họ túng bấn đến van tôi mua ruộng của họ trong thời
663
kỳ đói kém. Họ bán giá nào tôi mua giá ấy. Họ bán rẻ tôi
mua rẻ. Họ bán đắt tôi không có tiền mua. Tiền trao cháo
múc, tôi có ép uổng gì ai đâu, thưa ông cán bộ?
Thấy bà dõng dạc đáp lại, gãy gọn không thừa

chẳng thiếu làm cả hai anh cán bộ ít chữ không biết
đường nào trả lời. Nhuận bực bội quát lên:
- Bà hay lắm, xoen xoét đôi co lại với chúng tôi!

Bà liệu hồn! Đợt cải cách này tôi cho bà biết tay!
Thao có vẻ thâm trầm không cục súc như Nhuận,

gã nhìn bà đáp:
- Tôi biết chị và gia đình chị sinh sống, làm ăn

trong làng này. Tôi tin chị thuận mua vừa bán với dân
làng. Nhưng có đúng như lời chị nói là không o ép dân
nghèo thì phải để dân nghèo họ bảo thế nào đã! Chị có
dám đối chất không?
Sự thách thức của Thao khiến bà Cả tức giận. Bà

có cảm giác bọn chúng đang cố tình gài bẫy bà vào một
cái tội để bức hiếp bà, bức hiếp gia đình bà. Khổ nỗi, bà
bây giờ như cá nằm trên thớt, biết làm sao né tránh đám
cường quyền này. Bà chưa nghĩ được cách thoát ra khỏi
664
đây. Đi làm sao được khi mồ mả ông bà, tổ tiên còn đây,
ruộng vườn của cải tất cả còn đây. Bà nén giận trả lời:
- Vâng, ông cán bộ định như thế nào tôi cũng xin
theo!
Thấy cái vẻ xuôi trót của bà Cả làm chúng không

có cớ gì để hoạch họe được nữa, cả hai đành leo lên xe
đạp. Trước khi đi, Nhuận còn quay lại nhìn bà đe dọa:
- Bà liệu hồn, chớ có tìm cách trốn đi khỏi làng,

không được đâu đấy!
Bà không trả lời. Cả hai lên xe đạp đi mất! Khi

bóng chúng vừa khuất sau hàng tre làng, bà ngồi phệt
xuống đất mệt mỏi. Cái cảnh này đã diễn ra hàng mấy
tháng nay. Bà bị chúng theo dõi, đe dọa hết ngày này
sang ngày khác, hù dọa bà đủ đường khiến bà thấm mệt.
Trong lòng bà bây giờ chỉ dội lên câu hỏi: "Đi hay ở?"
mà hình như nó lớn dần, ngày càng chiếm trọn tâm trí
bà.
Bà trở về nhà vào buổi xế trưa, thấy con gái đang

ngồi im ở một góc nhà, vẻ mặt hậm hực, buồn thiu. Bà
hỏi:
665
- Gấm, làm gì mà mặt mày ỉu xìu thế con?
Gấm nghe tiếng gọi, ngẩng lên nhìn thấy mẹ, con
bé phụng phịu, nước mắt chực rơi ra:
- Con bị đuổi ra khỏi Đội Thiếu niên Tiền phong

rồi u ạ!
Bà Cả cởi vội cái nón lá đặt trên chiếc ghế gỗ,

nhăn mặt hỏi:
- Tại sao con bị đuổi?
- Chúng nó bảo con là con địa chủ nên không cho

vào Đội!
Bà thấy cơn giận ứ lên cổ, gằn giọng hỏi:
- Chúng nó bảo vậy à?
Gấm gật đầu. Cái Gấm có cái tính cứng đầu và

khôn ngoan của mẹ. Nó gạt ngay nước mắt đang chực
rơi ra trên má, nói lớn với mẹ:
- Con nói với u rồi, con không thích sống ở đây

nữa! Ở đây ai cũng ghét nhà mình. Mình lên Hà Nội ở
với anh Lãm, anh Lịch đi!
666
Bà Cả buông phịch người xuống tấm phản gỗ,

dường như quá sức chịu đựng, bà bật tiếng chửi:
- Tiên sư cha con đẻ mẹ chúng nó! Chúng nó

hành tội tôi chưa đủ, bây giờ lại hành hạ cả đứa trẻ con!
Tiên sư cha nhà chúng nó!
Bà vừa dứt lời chửi thì Đáng ló mặt vào. Thấy

hai mẹ con mặt xù xụ, rầu rĩ, Đáng hỏi:
- Mẹ, có chuyện gì vậy?
Bà Cả quay đầu nhìn ra thấy Đáng, vẫy tay gọi

anh vào. Đáng dựng cây cuốc vào góc nhà đi thẳng đến
chiếc phản ngồi xuống. Bà Cả hỏi:
- Vợ mày sao rồi? Thằng cu có khỏe không?
Đáng ngoác miệng cười, khuôn mặt đen nhẻm

toát nụ cười thành thật, vui vẻ trả lời:
- Vợ con và thằng cu khỏe mạnh, mẹ ạ! Thằng bé

mới qua tháng mà háu bú lắm! Vợ con đêm nào nó cũng
kêu trời vì cái ông mãnh đó! Bú suốt đêm luôn!
Tưởng nói vậy bà Cả vui nhưng mặt bà vẫn buồn.

Đáng tò mò hỏi:
667
- Chuyện gì thế u?
Bà nhìn Đáng hỏi:
- Cái Gấm bị đuổi ra khỏi Đội Thiếu niên, con có

biết không?
Đáng lắc đầu nhìn Gấm hỏi:
- Thật hả, Gấm?
Gấm gật đầu. Đáng quay sang bà Cả lắc đầu:
- U ạ, chính con cũng không được sinh hoạt trong

đoàn thể nữa! Chị Xuân cũng vậy! Bây giờ họ dùng
chính sách lý lịch để loại mình ra. U bây giờ bị họ liệt
vào thành phần địa chủ rồi. Nay mai, Đội Cải cách đến
làm việc, con sợ u sẽ bị làm tình làm tội.
Gấm chen ngang:
- Em bảo u đi lên Hà Nội với anh Lãm đi mà u

còn chưa chịu...
Đáng đưa tay lên môi suỵt suỵt rồi nhìn quanh
quẩn. Anh cẩn thận hạ giọng:
- U ơi, cái Gấm nói đúng đấy! Con xin u đi lên

anh Lãm đi. Ở lại, không khéo còn khổ nữa. Ruộng đất u
668
không bán được nữa vì bị phong tỏa rồi. U tiếc mà làm

gì? U đi đi là hơn.
Bà Cả ôm đầu suy nghĩ. Một lúc sau bà hỏi:
- Thế gia đình mày thì sao? Mày và con Thuần có

đi không? Hay chúng mày cùng đi với u và con Gấm lên
Hà Nội luôn một thể?
Đáng chống cằm suy tính một lúc rồi nói:
- Không được! Kéo rốc đi hết thì chỉ tổ "lạy ông

tôi ở bụi này." Chúng nó để ý là chết cả đám! Con nghĩ
thế này: Thằng cu mới hơn tháng còn đỏ hỏn. Cái Thuần
nó cũng còn yếu lắm! Đi đứng xa xôi sợ nó chịu không
nổi. Gia đình con chỉ có độ hai mẫu ruộng, chắc không
bị khép vào địa chủ đâu. Gia đình con không đến nổi bị
nguy hiểm. Thầy con mất rồi. U con thì già cả, lẩm cẩm,
chắc họ cũng chẳng làm khó dễ gì! Ruộng đất từ hồi thầy
con mất đã đội nón ra đi theo thuốc men của u con. Chỗ
con không có gì lo ngại cả! Nhưng u thì lại rất nguy
hiểm vì còn đến hơn ba mươi mẫu ruộng! Chưa kể họ
còn khép tội thầy làm trương tuần khi xưa, ông nội là
chánh tổng. Bao nhiêu đó là u đủ nguy hiểm rồi! U nên
669
đi thôi, đừng nán lại nơi này làm gì. Mọi việc u cứ để hai
vợ chồng con ở đây lo liệu. Nếu sau này mọi việc yên ổn
u trở về đây sống cũng được. Nhà cửa mình để con chăm
sóc cho u.
Nghe Đáng phân tích cũng có lý, bà Cả gật gù

chưa quyết định gì. Đáng đứng lên lấy ấm nước vối trên
bàn, rót một bát nước lớn uống ừng ực. Một loáng sau,
anh đặt bát nước xuống nói với bà:
- Con ghé qua xem u có cần con làm gì không?
Bà Cả lắc đầu, giọng mệt mỏi:
- Không. Thôi, mày về đi! Mai bảo con Thuần bế

thằng cu con sang đây cho tao nhìn cái. Cả tuần nay
không thấy nó, tao nhớ cái má phinh phính của nó!
Đáng gật đầu đến góc nhà cầm cây cuốc lên, sực
nhớ điều gì, anh quay qua nói với Gấm:
- Gấm, chớ có nói cho ai biết chuyện nhà mình

nhé! Phải giữ bí mật tuyệt đối đấy! Bọn thằng Phây mà
nó nghe được thì nó trói cô bỏ tù đấy!
670
Gấm chu môi cong cớn:
- Anh không cần dọa em! Em chả ngu mà đi kể

mấy chuyện này cho ai nghe! Em sợ gì thằng cha Phây
mà anh dọa.
Đáng cười, lắc lắc cái tay:
- Tôi biết cô út là giỏi nhất nhà này, nhưng nhớ

lời tôi, chớ có bép xép khắp xóm!
Gấm cong môi xì một tiếng lườm anh rể:
- Anh khỏi dặn, chỉ thừa!
Đáng bật cười gật đầu chào mẹ vợ rồi đi ra cổng.
671
CHƯƠNG MƯỜI BẢY
Gấm trên đường đi học về một mình. Từ ngày bị

liệt vào gia đình địa chủ, chẳng còn ai trong lớp muốn
giây với nó. Đứa nào trong lớp cũng nhìn nó bằng con
mắt dè chừng, sợ hãi. Có vài đứa đôi khi đi ngang qua ví
von xách mé:
- "Con vua thì lại làm vua,
Con sãi ở chùa thì quét lá đa
Bao giờ dân nổi can qua
Con vua thất thế lại ra quét chùa."
672
Nói xong chúng nó cười ầm lên nhìn Gấm vẻ trêu

chọc. Lúc đầu, Gấm còn rầu rĩ suy nghĩ, nhưng nghe mãi
nó chẳng còn ngán những lời châm chọc ấy. Trái lại, nó
quay lại đốp chát ngay :
- "Trứng rồng mới nở ra rồng
Liu điu chỉ nở ra dòng liu điu"
Mấy đứa châm chọc Gấm nghe nó đáp trả, tái cả

mặt vì cái sự đanh đá của nó. Con Gấm cứ vênh mặt
nhìn lũ kia bằng đôi mắt thách thức, như thể sự né tránh
của đám con nhà cùng đinh trong làng chỉ làm cho nó trở
thành một nhân vật đặc biệt và nổi tiếng trong ngôi
trường làng bé như hạt mít của nó. Gấm không sợ, thậm
chí còn thách thức cả đám con trai con gái trong trường.
Những đứa trước đây chơi thân với nó, bây giờ cũng né
tránh, ngại đi học đi chơi chung. Vài ngày trước, Gấm
hậm hực khi thấy con Mùi né tránh nó. Chịu không
được, nó nắm tay Mùi kéo giật lại hỏi gay gắt:
- Mùi, đứng lại tao bảo! Tại sao mày theo đám
con Hợi tránh tao? Tao với mày là bạn thân trong trường
cơ mà?
673
Mùi xanh mặt khi bị Gấm chặn đường hạch hỏi.

Nó lập bập:
- Tao không tránh mày thì đám con Hợi nó sẽ báo

cáo với cô giáo.
Gấm trợn mắt, chống nạnh hất hàm hỏi:
- Tại sao?
Mùi nhìn xung quanh như sợ có ai thấy. Gấm gằn

giọng:
- Mày sợ gì mà lấm lét như thằng ăn cắp thế?

Nhìn tao đây này, trả lời đi!
Mùi khụt khịt mũi hạ giọng:
- Gia đình mày là địa chủ, là giai cấp bóc lột

nông dân. Nông dân chân chính không được chơi với
giai cấp địa chủ...
Gấm lừ mắt hỏi:
- Gia đình tao bóc lột ai? Mày chỉ đi...
674
Mùi mở to mắt, ngập ngừng:
- Tao đâu có biết. Đội Cải cách dạy như vậy! Các
thầy cô trong trường cũng dặn dò như vậy! Đám con Hợi
nó đe tao, nếu còn chơi với mày, nó sẽ báo cáo chi đội
trưởng Đội Thiếu niên. Mày hiểu chưa?
Con Gấm thấy máu trong người như sôi lên. Nó

không ngờ bây giờ cả làng quay sang chống gia đình nó.
Nó bĩu môi:
- Tao nghe u tao nói, ngày xưa vào lúc đói khát,
nhà chúng mày đến xin xỏ mượn lúa, cầm ruộng cho nhà
tao. U tao xuất ra không biết bao nhiêu gạo để cứu đói
cho cả làng. Thế mà bây giờ chúng mày ghét bỏ gia đình
tao. Sao chúng mày vô ơn thế hả?
Nghe Gấm xa xả mắng mỏ, Mùi muốn bật khóc.

Nó nhìn Gấm sụt sùi:
- Tao không ghét mày hay gia đình mày. Nhưng

nếu tao chơi với mày, tao sẽ bị Đội Thiếu niên cảnh cáo,
bị kỷ luật. Thầy u tao bị Đội Cải Cách gây khó dễ. Đám
con Hợi nó sẽ ghét bỏ tao. Mày… mày tha cho tao!
675
Nghe con Mùi nói, Gấm hiểu, với cái lý lịch của
nhà nó đương nhiên nó đã bị tách khỏi, bị cô lập khỏi cái
làng này một cách vô lý. Nó sẵng giọng nói với Mùi:
- Mày không chơi với tao thì thôi! Đây không

cần! Mày tưởng mày báu lắm hẳn! Sợ đám con Hợi mà
mày bỏ tao. Nói thật, tao khinh chúng mày!
Nói xong, Gấm quay lưng đi thẳng không quay

nhìn lại. Mùi đỏ mặt sụt sùi nhìn theo không dám nói
thêm câu nào.
Gấm lầm lũi đi, trong lòng vẫn còn tấm tức vì bị
đám học sinh cùng lớp tránh né như tránh tà ma. Mãi suy
nghĩ, Gấm không nhận ra lão Phây đang đi ngược về
phía nó.
Đi đến gần, Phây nhíu mắt nhìn con bé gái đi

ngược chiều. Gã oang oang:
- Ai như con gái mụ Cả Thiện thì phải!
Nghe nhắc đến tên mẹ, Gấm ngẩng phắt lên nhìn
xem ai dám gọi tên mẹ mình xách mé đến thế. Nhận ra
Phây đứng trước mặt. Gấm nghênh mặt đáp:
- Ừ, con gái bà Cả Thiện đây! Chú muốn hỏi gì?
676
Phây trợn mắt ngạc nhiên:
- Gớm, đối đáp kinh nhỉ? Mày là đứa nào con bà

Cả?
Gấm vẫn kênh kênh, trả lời khinh khỉnh:
- Đứa nào chú biết làm gì? Tôi là con bà Cả đây?

Có chuyện gì không?
Phây chống nạnh, lừ mắt hỏi:
- Con nhãi này láo nhỉ? Mày đi đâu đây?
- Đi học về!
- Sao đi một mình?
- Vậy chứ đi mấy mình?
- Hừm, con nhãi này láo thật, tao nói một câu,
mày đáp một câu nhỉ? Có biết tao là ai không?
- Biết, chú là lão Phây...
Gấm đã định nói "ăn mày nổi tiếng ở làng này!"

nhưng nó kịp ngừng lại. Mặt nó vẫn vênh váo nhìn Phây.
Gã có vẻ bực mình vì thái độ xấc xược của Gấm. Gã trợn
mắt mắng:
677
- Đồ ngu, mày không biết tao là trưởng đội Đội

Cải cách làng này à?
Gấm nhìn thẳng vào Phây, chẳng tỏ vẻ sợ hãi, trả

lời:
- Ông là cái gì làm sao tôi biết! Có ai nói cho tôi

nghe đâu mà ông hỏi.
Phây khựng lại trước câu trả lời của con nhãi
ranh. Gã không ngờ con bé chỉ độ chín mười tuổi mà
khôn nhanh thế! Gã im lặng một lúc rồi hỏi:
- Nhà mày là địa chủ, có biết không? Sắp tới mẹ

mày phải bị xử tội.
Gấm nhìn gã hỏi:
- Mẹ tôi tội gì?
- Tội bóc lột người nghèo!
- Bóc lột bao giờ? Tôi thấy ông qua vay gạo u tôi
mãi, khất lần mà có bao giờ trả đâu? Ông nợ u tôi hàng
đống gạo đấy, đã trả chưa?
678
- A, cái con này láo! Phây gầm lên sấn dền, giơ
tay lên như muốn tát Gấm. Gấm lùi lại, nhưng con bé
chẳng lộ vẻ sợ sệt. Nó thách thức:
- Ông muốn đánh tôi hả? Tôi sẽ hét lên có người

muốn bắt nạt trẻ con cho ông xem. Người ta xúm đến
đây thì ông chỉ có xấu mặt!
Phây nghe Gấm nói, gã chột dạ nhìn quanh. Quả

là rải rác có những người nông dân đang đứng dưới
ruộng. Họ không để ý đến hai người đang trên đường đê
lắm, nhưng nếu tiếng hét của Gấm vang lên thì rất bất lợi
cho Phây. Gã gườm gườm nhìn Gấm dọa nạt:
- Rồi mày xem, đến lúc Đội Cải cách làm việc,
tao tuốt xác mẹ con mày cho mà xem! Mày đừng có láo!
Gấm im lặng chống nạnh nhìn Phây. Khuôn mặt

hầm hầm, Phây chỉ mặt Gấm hấm hứ, dọa nạt vu vơ rồi
bỏ đi. Gấm nhìn theo đợi gã đi một quãng, nó quay lại
tiếp tục đi rồi bất chợt cắm đầu chạy một mạch về nhà.
Về đến nhà, nó vứt quyển vở xuống tấm phản đánh bẹp
một cái rồi hầm hầm đi xuống bếp. Thấy bà Ngan đang
679
lụm cụm nấu cơm, Gấm tìm một cái ghế, co cẳng lên
ngồi vẻ hậm hực. Nhìn vẻ mặt Gấm bà Ngan tò mò hỏi:
- Chuyện gì thế Gấm?
Gấm nhìn bà Ngan, phụng phịu hỏi:
- Bà Ngan, bà nói cho cháu nghe. U cháu có bóc

lột người nghèo không?
Bà Ngan ngạc nhiên nghe câu hỏi. Bà chậm rãi

hỏi lại:
- Chuyện gì mà cô hỏi như vậy?
Gấm kể lại cuộc đối thoại giữa nó với con Mùi và

gã Phây. Bà Ngan trợn mắt ngạc nhiên:
- Giời, sao cô dạn dĩ thế? Dám đôi co với thằng

Phây như vậy à?
Gấm bĩu môi:
- Cháu sợ gì lão ấy! Cháu chỉ tức là gã nói u cháu

có tội, sẽ bị xử tội. Tội bóc lột... Cháu có thấy u bóc lột
ai bao giờ!
Bà Ngan nghe Gấm trả lời vừa buồn cười vừa thở
dài. Bà bảo:
680
- Thôi, cô còn bé, đừng thắc mắc mấy chuyện

này. Thằng Phây nó trong Đội Cải cách. Cô nói như thế
nó sẽ gây khó dễ cho u cô. Tránh gây gổ đi. “Tránh voi
chẳng xấu mặt nào”!
Gấm dài giọng, giận dỗi:
- Bà cũng thế! Cũng mắng cháu y như lão Phây!
Bà Ngan cười xòa, an ủi:
- Nào tôi có mắng cô! Tôi bảo cô tránh gã ấy đi!

Đôi co với nó làm gì chỉ tổ thiệt thân!
- Nhưng gã ỷ lớn bắt nạt trẻ con!
- Ờ, vẫn biết là thế, nhưng nó bây giờ là quan

quyền. Miệng nhà quan có gang có thép mà cô! Tránh đi
là hơn!
Gấm vùng vằng bảo:
- Nói chuyện với bà cũng như không! Bà chả

bênh cháu lại còn mắng cháu. Cháu chả chơi với bà nữa!
Nói xong, nó đứng vụt dậy. Bà Ngan thấy vậy

vội gọi:
681
- Có mớ bánh gai tôi vừa mua sáng nay khi đi

chợ đây. Cô ăn không?
Nghe tới bánh gai, Gấm mắt sáng rỡ quay lại hỏi:
- Đâu, bà cho cháu xin một cái!
Bà Ngan lôi vài chiếc bánh gai gói trong lá chuối

để trên dàn bếp đưa cho Gấm. Con bé đón lấy một chiếc,
bà bảo nó cầm lấy hết. Con bé cầm hết hí hửng lên nhà
sau khi cảm ơn bà Ngan rối rít.
Gần trưa bà Cả về nhà sau buổi cấy. Xuân qua

nhà thăm mẹ. Hai mẹ con nói chuyện với nhau. Bà hỏi
Xuân:
- Dạo này thằng Phong có về thăm nhà thường

xuyên không con?
Xuân lắc đầu:
- Không ạ! Anh ấy ở trên tỉnh luôn. Bây giờ, anh

ấy đã chính thức đi theo Việt Minh, làm việc cho họ từ
cả năm nay rồi. Cách vài tuần trước, lúc về đây, anh ấy
có bảo với con anh muốn vào bộ đội. Anh hỏi ý con có
bằng lòng không, vì vào bộ đội thì về nhà còn ít hơn nữa.
682
Con nghĩ có ngăn cản cũng không được, trước sau gì anh
ấy cũng đi thôi, nên con bảo tùy anh ấy quyết định.
Bà Cả im lặng, trầm ngâm. Bà biết tình vợ chồng

giữa Xuân và Phong gần đây có phần nhạt nhẽo sau cái
chết của thằng cu Mạnh. Dù không nói ra nhưng trong
thâm tâm Xuân vẫn có sự lấn cấn vì cái chết của con và
sự thất hứa của chồng. Cô vẫn tin rằng, nếu hôm ấy
Phong về như lời anh đã hứa thì cái chết nghiệt ngã đã
không xảy ra cho đứa con trai của cô. Chính suy nghĩ đó
khiến cô xem chồng mình là người chịu một phần trách
nhiệm trước cái chết của đứa con trai. Cô tỏ thái độ xa
cách, trách cứ khiến Phong có cảm giác trước mặt Xuân
anh là một tên tội phạm. Hai vợ chồng đã từng nói
chuyện với nhau về việc này, nhưng vẫn không thay đổi
được cách nhìn của Xuân đối với anh. Khi bà lang lẫn bà
Cả thay nhau an ủi, giảng hòa giữa hai vợ chồng, Xuân
chỉ mệt mỏi thoái thác:
- Con xin u, xin mợ, đừng đả động đến chuyện

đau lòng này nữa. Nó còn mới quá! Để cho con nguôi
ngoai dần rồi mọi việc sẽ êm xuôi. Lúc này con chỉ cần
yên tĩnh một mình, không muốn ai nhắc nữa!
683
Nỗi đau của người mẹ mất con khiến ai cũng e

ngại đụng chạm đến Xuân. Đến bà Cả cũng chỉ biết u
buồn, lo ngại dõi theo con gái. Phong vì không muốn đối
diện với nỗi đau khổ của Xuân, với cái nhìn trách cứ của
vợ, anh ở luôn trên tỉnh ít khi về nhà. Cuộc sống hai vợ
chồng đột nhiên tẻ ngắt, chán chường.
Nghe con gái nói như vậy, bà Cả thở dài hỏi:
- Này, tình hình Cải cách Ruộng đất làng mình

không tránh khỏi. U biết nhà ta sẽ bị khép vào tội địa
chủ. Con nghĩ thằng Phong có giúp được gì cho u
không?
Xuân suy nghĩ rồi đáp:
- Không đâu u ơi! Anh Phong cũng không phải là

người có chức gì lớn mà giúp u được! Đây là chính sách
của Chính phủ. U không thấy ngay cả mấy ông lãnh đạo
Chính phủ còn đem cả gia đình mình ra đấu tố hay sao?
Con nghĩ u khó yên ở làng này.
Bà Cả u sầu nhìn con hỏi:
- Vậy ý con u phải làm sao?
684
Xuân nhìn mẹ:
- U dẫn cái Gấm lên Hà Nội trốn đi! Đừng ở đây

làm gì nữa!
- Thế còn mày thì sao?
Xuân ngập ngừng:
- Con còn có anh Phong. Con không bỏ chồng

mà đi được, u à!
- Thế ngộ nhỡ mày bị đưa vào danh sách địa chủ
thì sao, con?
Bà Cả băn khoăn hỏi con gái. Xuân ngồi im suy

tính. Gia đình ông lang từ sau khi ông mất, ruộng vườn
bán dần để lo cho bà lang và gia đình, bây giờ cũng chỉ
còn chừng hơn năm mẫu ruộng. Nếu có bị đưa vào danh
sách địa chủ thì chắc cũng cỡ phú nông chứ không như
bà Cả. Vả lại, ông lang cả đời chỉ chữa bệnh chẳng có
chức sắc gì trong làng, có thể tránh bị khép vào tội
cường hào ác bá. Cả Phong và Xuân đều ít nhiều làm
trong chính quyền xã, chắc sẽ không đến nỗi nào. Nghĩ
như vậy, Xuân khuyên mẹ:
685
- Gia đình con không đến nỗi nào đâu! Nếu có bị

liệt vào danh sách địa chủ thì cùng lắm là phú nông. Cha
chồng con chỉ còn lại năm mẫu ruộng chứ không như
nhà mình, u ạ! Chúng con lại làm trong chính quyền xã
thì chắc chẳng đến nỗi nào! Riêng u thì phải đi thôi! Ở
lại nguy lắm!
Nghe Xuân nói, bà Cả trầm ngâm suy tính. Có lẽ

con đường duy nhất là phải đi thôi, không thể ở đây
được nữa. Bà gật đầu chấp thuận. Bà chưa định lúc nào
sẽ đi, nhưng Xuân rồi Bỏi giục giã bà phải rời làng càng
sớm càng tốt. Có lẽ bà phải soạn một ít áo quần, bỏ vào
tay nãi để khi cần, chỉ cần xách tay nãi đi cho gọn nhẹ.
Xuân nán lại nói chuyện với mẹ một lát rồi kiếu ra về.
Bà tiễn con ra cửa, dặn dò phải cẩn thận trông chừng nhà
cửa, rồi bà khép cửa lại.
Ba ngày sau, một tốp thiếu niên Tiền phong được

đưa đến cắm chốt ở nhà bà Cả để canh chừng. Nhuận và
Phây dẫn đám thiếu niên tuổi từ mười đến mười ba đến
bao vây, canh chừng ngôi nhà ngói năm gian của bà.
Đám người một lũ vừa trẻ con, vừa người lớn, trống
đánh kèn thổi um sùm như một đám phường tuồng. Phây
686
và Nhuận nghêng ngang đi vào nhà đòi bà Cả ra gặp

mặt. Chúng bắt bà đứng ở một góc nhà nghe chúng đọc
chỉ thị của Đội Cải cách Ruộng đất. Bà Cả mặt tái xanh
như tàu lá, đứng im nghe từng chữ. Chúng bảo bà phải ở
yên trong nhà không được đi đâu. Sau một tuần, Đội Cải
cách sẽ làm việc với bà. Con bé Gấm đứng bên mẹ, mắt
nhìn thẳng Phây rực lửa. Gã Phây có vẻ đắc chí khi thấy
ánh mắt tóe lửa của Gấm. Gã đứng gãi má soàn soạt,
chân đánh nhịp khoái trá. Đọc xong lệnh, cả bọn kéo ra
về. Những đứa bé trong Đội Thiếu niên Tiền phong được
bố trí thay nhau canh gác xung quanh nhà bà Cả. "Nội
bất xuất, ngoại bất nhập", đó là lệnh của Đội Cải Cách.
Thấy mẹ bị nhốt trong nhà, Xuân nóng lòng bao phen
muốn xin vào gặp mẹ nhưng không được!
Tối hôm ấy, bà Cả lôi tay nải ra, soạn lại quần áo.
Bà lôi một nắm tiền từ dưới hốc tủ trong phòng bà, cuộn
nhỏ nhét vào dây dải rút quấn quanh lưng bà. Bà quyết
định phải trốn sớm kẻo không kịp nữa. Bà nói với Gấm
chuẩn bị quần áo, bỏ vào một bọc vải quấn quanh người.
Bà gọi bà Ngan lên bảo bà vặt lông một con gà mái dầu
687
vừa luộc vừa nấu canh, nấu cháo để ăn. Bà Ngan ngạc
nhiên trước sự hào phóng bất ngờ, bà hỏi. Bà Cả trả lời:
- Ăn cho sướng, có chết cũng không làm ma đói!
Bà Ngan chẳng nói chẳng rằng làm theo lời bà

Cả. Ba người xì xụp ăn bữa chiều thịnh soạn. No bụng,
mọi người đi về phòng. Bà Ngan xin phép đi ngủ sớm.
Căn nhà dần chìm vào bóng tối. Lúc mười giờ đêm, bà
Cả không ngủ được. Thỉnh thoảng, bà mở cửa nhìn ra
sân. Đám trẻ con đã về, thay bằng vài người nông dân bị
bắt đứng canh quanh nhà bà.
Gà gáy canh một. Có tiếng xục xịch ở đầu hồi

nhà. Một bóng người rón rén đi đến cửa sau nhà bà Cả,
gõ nhẹ. Bà Cả vẫn còn thức đang lôi từng nắm tiền từ
những chỗ bí mật bà cất giấu ra để bỏ túi đem theo.
Nghe tiếng gõ cửa, bà bước ra nhà sau, gắt hỏi:
- Ai đấy?
- Con đây, bà ạ! Bà mở cửa cho con vào!
Nhận ra giọng Bỏi, bà Cả nhanh tay mở cửa. Bỏi

lách nhanh vào nhà, khép cửa lại. Bà Cả mừng húm khi
thấy anh tá điền trung thành. Bà run giọng hỏi:
688
- Bỏi, chú đi đâu đây?
Bỏi nhìn bà, thì thào:
- Con đến để xem bà đi chưa?
Anh hạ giọng năn nỉ:
- Con xin bà đi ngay đêm nay đi. Trời không có

giăng, tối mịt, không ai nhìn thấy bà lúc này. Bà sửa
soạn đi ngay đi!
Bà Cả gật đầu, đáp khẽ:
- Tao định đợi chốc nữa sẽ đi ngay, giờ mới

khoảng canh một, e cái đám canh gác ngoài kia còn thức.
Bỏi lắc đầu, nài nỉ:
- Bà đi ngay bây giờ đi. Con đi bên ngoài vào

thấy yên lắm rồi! Bà gọi cái Gấm đi ngay kẻo lại không
kịp. Bà băng qua ruộng mà đi, đừng đi trên đường. Cái
đám canh gác nó không canh cái lỗ chó ở sân sau. Con
chui vào bằng đường đó. Bà theo con, con đưa bà đi một
đoạn đường. Đi liền!
Bà Cả nghe Bỏi giục giã, gật đầu đi vội vào

phòng lay Gấm dậy. Nghe mẹ nói, con bé ngồi phắt dậy,
689
tỉnh ngủ như không. Nó theo mẹ đi ra ngoài. Nhìn thấy

Bỏi, Gấm cười toe toét. Bỏi thương Gấm như đứa con
gái nhỏ của mình. Anh đến gần Gấm bảo:
- Đêm nay tôi dẫn cô với bà đi trốn! Cô đừng sợ

nhé!
Gấm chẳng nói chẳng rằng, ôm chầm lấy chú Bỏi

khóc nấc. Bỏi vuốt tóc cô bé rưng rưng nước mắt. Cả ba
người đều mặc áo quần màu đen, rón rén đi ra ngoài
bằng cửa sau. Bỏi dẫn hai mẹ con bà Cả chui qua lỗ chó
vừa cho một người. Không hiểu có phải ông bà tổ tiên
phù hộ cho bà hay không mà bọn chúng lại bỏ quên
không canh chừng mảng sân sau. Từ đây, bà băng qua
con đường đất và sẽ lội vào đám ruộng của bà đâm xiên
sang phía đông, đi một đỗi sẽ ra đến đầu làng. Cả ba bì
bõm lội trong ruộng. Những mảnh ruộng, nước dẻo
quánh, vừa bùn vùa nước như chất keo cứ bám lấy chân
người, như níu xuống không cho nhấc chân lên. Mỗi lần
nhấc chân, ai cũng phải mắm môi, trợn mắt rút thật nhẹ
để không tạo ra tiếng động bì bõm. Tiếng ếch nhái, ễng
ương, tiếng dế kêu “ệch... ệch...” vang khắp cánh đồng,
thành một bản hòa tấu thê lương giữa màn đêm cô tịch.
690
Trời không trăng, chỉ đầy sao nhấp nháy soi những tia
sáng huyền diệu, như những đôi mắt đêm của vũ trụ
cùng với ánh sáng lập lòe của những con đom đóm nhấp
nháy trong đêm, chỉ đủ cho người khốn cùng trong cơn
trốn chạy thấy mập mờ con đường trước mặt. Ba bóng
người loi ngoi trong lớp ruộng, mải miết đi đến khi tiếng
gà gáy sang canh bắt đầu vọng lên mới dừng lại. Bỏi
nhớn nhác nhìn quanh để định hình đang ở đâu. Nhìn
một lúc, anh nhận ra cái chòi canh lúa nằm chơ vơ một
góc ruộng. Bỏi quay lại hướng vừa đi, anh nghĩ, có lẽ ba
người đã đi ra khỏi làng khá xa rồi. Nghe tiếng sông rì
rào, Bỏi nhận ra con sông Đuống đang ở mé tay phải.
Anh dẫn hai mẹ con bà Cả đi về phía chòi canh. Chòi
không có ai. Dường như cái chòi này bỏ hoang khá lâu
không ai lui tới. Anh nói với bà Cả:
- Bây giờ, bà và cô Gấm trú tạm ở đây nghỉ ngơi

đi. Sông đang ở mé bên tay phải mình, vì con nghe có
tiếng nước chảy ở đó. Đợi khoảng canh ba thì bà và cô đi
dọc theo mé sông, cứ đi thẳng về hướng tây, nếu thấy
thuyền thì đón sang sông. Qua mé sông bên kia là thoát
rồi. Bà cứ việc thuê xe đi thẳng ra Hà Nội gặp cậu Lãm.
691
Bây giờ con phải về nếu không thằng Thao nó phát hiện
ra thì khổ vợ con con.
Bà Cả bật khóc khi Bỏi vừa dứt lời. Không ngại

chủ tớ, bà tiến đến ôm choàng lấy Bỏi khóc rưng rức.
Bỏi ôm lưng bà rơi nước mắt. Bà mếu máo:
- Con ơi, nếu không có tình cảnh đất nước can

qua như thế này thì bà với con đâu có phải chia tay nhau.
Giời ạ, đi lần này biết bao giờ trở lại được quê hương.
Mồ mả ông bà, tổ tiên đành thất lễ. Con ơi, con ở lại bảo
ban các em hộ bà. Nhờ con chăm sóc mộ phần của người
đã khuất hộ bà. Bà mang ơn con suốt đời!
Bà vừa nói, vừa lần tay vào túi móc ra một nắm
tiền dúi vào tay Bỏi. Anh giật mình vội đẩy ra, nghẹn
ngào:
- Bà làm gì vậy? Con thương ông bà và các em

nên con mới làm việc này. Con đâu có làm việc này để
lấy công bà!
Giọng bà Cả sụt sùi:
- Bà không trả công cho con. Bà biết lòng con.

Bà chỉ nhờ con cầm tiền cúng quải mộ phần ông Cả và tổ
692
tiên trong lúc bà đi vắng. Con nhận đi bà mới vui. Con

không nhận bà sẽ không đi đâu cả!
Nhìn hai người đẩy qua đẩy lại, Gấm nóng ruột
giục giã:
- Chú Bỏi, chú cầm đi cho u cháu vui lòng. Chú

đừng từ chối nữa! Trời sáng không kịp đâu!
Nghe Gấm nói như thế, Bỏi đành cầm lấy nắm
tiền. Bỏi ôm bà và Gấm từ giã. Hai người nhìn theo bóng
anh khuất dần trong màn đêm mới chui vội vào chòi nằm
nghỉ một lúc.
Quá mệt mỏi, hai mẹ con ngủ thiếp đi cho đến

khi mặt trời bắt đầu hừng lên ở phía đông, bà Cả mới
giật mình choàng tỉnh. Bà đánh thức Gấm dậy. Hai mẹ
con lục đục đi ra khỏi chòi canh. Bầu trời nhạt dần, ánh
mặt trời bắt đầu le lói, bà Cả đưa tay lên che mắt để khỏi
bị chói, nhìn ra chung quanh. Hai mẹ con đang đứng
giữa một khoảng đất mênh mông chỉ có ruộng và trời. Bà
không biết mình đang ở đâu. Nghe theo Bỏi, hai mẹ con
bà đi dần về phía bên phải. Một lúc sau, cả hai mẹ con
nghe tiếng nước róc rách. Gấm mừng quá hét lên:
693
- U ơi, chắc mình đến gần bờ sông rồi!
Nói xong, nó chạy về phía tiếng nước. Bà Cả rảo

bước theo sau. Một đỗi sau, mặt trời lên dần, trước mắt
Gấm, làn nước bạc óng ánh ánh mặt trời hiện ra. Nó
mừng quá, vẫy tay gọi mẹ. Hai mẹ con bà cảm thấy như
vừa được hồi sinh, ôm nhau khóc òa. Bà Cả nhìn hai mẹ
con cả đêm lội bùn băng ruộng, mặt mũi bơ phờ, người
ngợm lấm lem, quần áo đầy bùn đất. Bà gọi Gấm lại, lấy
nước sông gột rửa bớt bùn đất đi cho người ngoài không
nghi kỵ. Cả hai đi xuôi về hướng tây một lúc thì thấy
bóng dáng con thuyền đang đợi khách qua sông. Hai mẹ
con tiến đến hỏi ông lái thuyền:
- Này ông ơi, sang bên kia sông là đâu vậy ông?
Ông lái thuyền chẳng buồn nhìn, trả lời:
- Bên đây Đông Thượng. Thuyền này xuôi đi

Cẩm Giàng. Bà đi không?
Bà Cả gật đầu, nắm tay Gấm lôi tuột xuống

thuyền. Gần một tiếng xuôi thuyền, hai mẹ con đến được
Cẩm Giàng. Bà Cả dốc tiền thuê xe đi thẳng lên Hà Nội.
Sau ba lần đổi phu xe kéo, bà đặt chân đến Hà Nội. Bà
694
Cả lần túi lấy địa chỉ của Lãm đưa cho anh phu kéo xe
bảo chở thẳng đến đó. Mười lăm phút sau, bà ở trước cửa
nhà Lãm. Bà vội đập cửa gọi con. Lịch đang học trong
nhà chạy ào ra mở cửa. Cậu ngạc nhiên tột độ thấy mẹ và
em bơ phờ, mệt mỏi đứng trước cửa. Quần áo hai người
lấm lem, đôi chỗ xước rách. Lịch kéo mẹ và em vào nhà,
gọi Lãm. Lãm từ dưới bếp chạy lên thấy tình cảnh mẹ
bèn hỏi ngay:
- Trời, mẹ và Gấm làm sao mà lấm lem thế này?
Bà Cả thấy hai con mừng quá, ôm chầm lấy hai

anh em. Bà vội vàng kể cho hai đứa con nghe đoạn
đường đi trốn của bà. Dứt lời, bà bảo:
- Hai đứa mày phải đưa u và em đi trốn ngay bây

giờ. Tao không thể ở đây được. Chúng nó sẽ lên đây tìm
tao trong ngày hôm nay để bắt. U phải đi ngay!
Lãm gật đầu. Anh gọi xe cho mẹ và em đi ngay

ra bến xe Hà Nội - Hải Phòng. Anh đưa hai mẹ con
xuống Hải Phòng ngụ tạm trong một căn nhà của người
bạn cùng học trước kia với anh. Khi anh từ giã mẹ để trở
lại Hà Nội, bà Cả bám lấy tay con nói liền:
695
- Mẹ nghĩ kỹ rồi, mình phải đi thôi con ạ! Không

sống ở đây được nữa! Con liệu mà thu xếp rồi về đây,
mấy mẹ con mình di cư vào Nam ngay thôi. Mẹ không ở
đây được nữa!
Lãm hỏi mẹ:
- Vợ chồng Thuần, vợ chồng chị Xuân thì sao?
Bà lắc đầu:
- Chúng nó có gia đình riêng rồi không thể theo

mình được. Vả lại, mẹ đi trốn không gọi được đứa nào.
Đành để chúng nó ở lại chứ biết làm sao!
Lãm gật đầu. Anh bảo:
- Mẹ với con Gấm ở tạm đây đi! Con về Hà Nội

thu xếp, bán hết đồ đạc rồi sẽ cùng Lịch đi xuống đây
với mẹ. Lúc đó, mẹ con mình sẽ ghi tên vào danh sách di
cư thôi!
Nói xong, anh đạp xe vội ra bến xe mua vé về Hà

Nội. Lãm hơi thất sắc khi thấy Phây và Nhuận đã đứng
trước cửa nhà anh tự bao giờ.
696
CHƯƠNG MƯỜI TÁM
Xuân buồn bã ngồi thụp trước cổng nhà bà Cả.

Một đám người, tay xách gậy gộc, từ sáng sớm đã ùa vào
nhà Xuân hò hét, nạt nộ khiến bà lang sợ muốn chết
ngất. Chúng nghêng ngang đi từ sân trước đến sân sau
nhà bà lang. Vạch từng bụi tre, chậu cây cảnh ra để xem,
như thể bà Cả có thể trốn trong đó được. Bà lang quá sợ
hãi, bám lấy Xuân như đứa con bám lấy mẹ. Đến nước
này, cô không chịu nổi nữa, bèn cao giọng hỏi:
- Các ông làm gì mà sáng sớm đã đến nhà tôi bới

tung hết cả lên thế này?
697
Nhuận quắc mắt nhìn Xuân, gằn giọng hỏi cô có

biết bà Cả đi đâu không? Có phải cô giúp bà trốn đi
không? Nghe chúng hỏi, trong lòng Xuân mừng thầm vì
mẹ mình đã thoát được. Cô lắc đằu cứng giọng:
- Các ông hỏi lạ không? Tôi ở nhà tôi, làm sao tôi
biết u tôi trốn đi lúc nào? Nhà u tôi bị canh gác nghiêm
ngặt thế kia, bà ấy trốn các ông còn không biết, làm sao
tôi biết được?
Đám thằng Nhuận ba lần bảy lượt hỏi Xuân, cô

nhất mực bảo mình không biết. Chúng cũng chẳng tìm ra
chứng cứ gì để kết luận là Xuân giúp mẹ mình đi trốn.
Lão Phây nhìn Nhuận bảo:
- Nó nói như đinh đóng cột thế kia, chắc nó

chẳng giúp con mụ ấy trốn đâu! Không biết con mụ Cả
trốn ở đâu, mình lên tận Hà Nội dò tìm, theo dõi hai
thằng con trai của mụ mà nhất định không thấy mụ ta với
con nhãi con. Không biết mụ ta trốn ở đâu? Nếu ở quanh
đây thì thể nào mình cũng bắt được!
Nghe lão nói, Xuân hơi tái mặt, không ngờ bọn
chúng lên tận Hà Nội tìm đến nhà Lãm. Hóa ra, chúng đã
698
theo dõi hai người con trai của bà Cả từ lâu, biết cả chỗ
ăn ở của hai người. Bà lang cứ một mực van nài:
- Các ông ơi tha cho chúng tôi. Con dâu tôi nó ở

với tôi cả đêm hôm qua đến giờ. Tôi có bệnh trong
người, phải nhờ nó nấu thuốc cho tôi uống, săn sóc cả
đêm. Nó không ra khỏi nhà mảy may. Chúng tôi không
gặp bà Cả suốt tuần nay rồi. Làm sao biết bà ấy trốn khi
nào. Tôi van các ông làm phúc tha cho chúng tôi.
Thằng Nhuận nghe bà lang rên rỉ, bực mình gắt

lớn:
- Bà già có im đi không? Lải nhải nghe rức cả

đầu! Nói ít thì may ra còn tha cho, bà nói nhiều quá tôi
bắt bà thay cho mụ kia bây giờ! Im ngay đi!
Bà lang nghe Nhuận quát, im bặt như hến. Xuân

quay qua nói cứng với Nhuận và Phây:
- Từ sáng đến giờ, các ông xét nhà tôi không

thiếu một chỗ nào. Tôi đã bảo tôi không biết u tôi đi đâu.
Tôi không thể giúp được gì cho mấy ông!
Phây liếc nhìn Xuân rồi ghé vào tai Nhuận bàn:
699
- Thôi mình về đi! Rà soát hết mà chẳng thấy gì!

Con này cũng ghê gớm lắm! Của đáng tội, thằng chồng
nó đi đang làm việc trên Ủy ban Tỉnh. Chắc thế nào con
này cũng dựa hơi chồng để gây khó dễ bọn mình. Đợi
đồng chí Thao về, mình sẽ báo cáo cho đồng chí ấy biết
mà lo liệu.
Nhuận nghe Phây bàn thấy có lý bèn quay sang

Xuân, dấm dứ cho đỡ mất mặt trước khi rời khỏi nhà:
- Tôi cho chị biết. Tôi mà tìm được chứng cớ chị

giúp mẹ chị đi trốn thì chị khó ở yên với tôi. Không chết
thì cũng tù mọt gông, biết chưa!
Xuân nhìn gã trân trân không trả lời. Thấy thái độ

của Xuân, Nhuận bực mình ngoắc tay, kéo đám nông
dân đi theo gã. Một đám chừng bảy tám người ra khỏi
nhà bà lang. Đợi cho đám người đi khuất dạng, bà lang
mới dám khều con dâu run giọng hỏi:
- U mày trốn rồi hả con?
Xuân mệt mỏi lắc đầu:
- Nào con có biết! Để con đi sang bên nhà u con

xem sao?
700
Dứt lời cô đi thẳng ra cổng. Băng qua con đường

hai bên dọc lũy tre vàng ươm, đi một đoạn cô đến cổng
nhà. Thấy bà Ngan đang ngồi tấm tức khóc bên bờ tre,
bên cạnh là đống quần áo bị vất tung tóe trên mặt đường.
Xuân đi nhanh đến, ngồi thụp xuống bên cạnh hỏi ngay:
- Bà Ngan chuyện gì vậy?
Bà Ngan ngước lên, vừa nhìn thấy Xuân đã nắm

chặt khuỷu tay cô khóc nức:
- Bà và cái Gấm trốn đi. Chúng nó giận quá khóa

trái cửa nhà, đuổi tổi ra ngoài không cho ở. Tôi xin ở cái
gian nhà cho tá điền khi xưa, chúng cũng không chịu.
Nhất định đuổi tôi đi. Thân già không chồng không con
như tôi biết phải đi đâu, cô Xuân ơi! Chắc tôi phải đi ăn
mày quá! Giời ơi, già đến tuổi này mà Giời còn đày đọa!
Tưởng ở với bà Cả là yên cuộc đời. Ai ngờ đến tuổi này
bị đuổi ra đường không nhà không cửa thế này! Đời tôi
sao khốn khổ quá!
Nghe bà cụ gần bảy chục tuổi rên rỉ, Xuân xót xa,
bèn nói:
701
- Bà đừng lo. Để cháu xem chỗ nào có thể thu

xếp cho bà ở được. Bây giờ, bà đem quần áo về bên nhà
cháu. Cháu nói với mợ cháu cho bà ở nhờ rồi cháu sẽ
liệu xem sao.
Nói xong, Xuân xốc nách bà cụ đứng dậy. Cô thu

xếp quần áo gọn lại cùng bà cụ đi về nhà mình. Bà lang
dễ dàng chấp nhận cho bà Ngan ở vì nhà cũng neo
người. Vả lại, có bà Ngan đỡ đần bầu bạn, vú Hân cũng
vui lây.
Xuân trở lại căn nhà cũ của mình, ngồi xuống

ven đường nhìn ngắm. Ngôi nhà năm gian, một khoảng
sân gạch rộng lớn, nơi để phơi lúa, phơi ngô, chỗ chơi
đùa của những đứa trẻ. Xuân mường tượng lại hình ảnh
mấy chị em cô chơi bịt mắt bắt dê, chơi bóng đũa, chơi
thả diều, đánh đáo với hai đứa con ông lang ngày trước.
Hai chiếc ghế gỗ khảm ở hiên nhà, nơi cha cô và ông nội
thường thảnh thơi ngồi đàm đạo, nói chuyện nước non.
Mé chái nhà bên trái, nơi chị Mừng thường ngồi chẻ
những đốt tre dài, tuốt mỏng thành sợi để đan rá, dạy cô
đan lát, thêu thùa. Xuân nhìn thấy bóng một con bé gái
lên mười nhớn nhác nhìn vào nhà trước khi trốn theo
702
thằng bé nhà hàng xóm đi chơi. Xuân nhìn thấy bóng bà

Cả đang chỉ bảo tá điền đập lúa chỗ này, phơi ngô chỗ
nọ. Cô thấy cái Gấm bò chập chững ở một góc sân khi
chị Mừng vừa làm vừa trông chừng nó. Hai cây bàng to
lớn phủ mát một góc sân bên, nơi cô và Phong lần đầu
tiên nói chuyện với nhau như một chàng trai và cô thiếu
nữ. Cô nhớ... cô nhớ...
Xuân chớp mắt, hai giọt nước mắt nóng hổi cháy
dài trên má. Nơi đây nhốt tất cả những ký ức tuổi thơ êm
đẹp. Tất cả đã nhạt phai. Cô có tất cả và bây giờ mất tất
cả. Sẽ chẳng bao giờ tìm lại được giây phút tuyệt vời ấy!
Tất cả trôi theo thời gian, trôi tuột ra khỏi tầm tay cô đã
từ lâu lắm. Căn nhà khóa trái, một tờ giấy lệnh dán ngoài
cánh cửa kể tội mẹ cô. Căn nhà bị trưng thu theo luật Cải
cách Ruộng đất. Hai ba người nông dân mà cô quen mặt
đứng canh trước cổng nhà cô. Họ nhìn cô ái ngại, không
dám nói một lời. Lâu lắm, có một anh nông dân trẻ dạn
dĩ lên tiếng:
- Thôi, chị Xuân về đi! Nhà bây giờ bị chính

quyền tịch thu rồi! Chị về đi để khỏi rắc rối chị ạ!
703
Xuân lần bước quay về nhà. Lòng cô trống rỗng,

trí óc cô đi vắng. Xuân đi về nhà theo thói quen cho đến
khi cô nghe vú Hân lên tiếng:
- Mợ Phong, vào nhà đi mợ. Tôi thấy mặt mợ

xanh xao lắm!
Xuân nhìn vú bằng đôi mắt vô hồn, thờ thẩn đi

vào nhà. Đêm đến, một mình trên chiếc giường chiếu
hoa rộng rãi. Xuân nhớ đến chồng, nhớ đến những
chuyện đã trải qua khiến tình vợ chồng cô trở nên nhạt
nhẽo, cơm lạnh canh nguội. Phong ở trên tỉnh có khi gần
cả tháng mới ghé thăm nhà một lần. Ở độ nửa ngày là
anh tìm cách thoái thác ra đi, mà Xuân cũng không buồn
ngăn trở. Sau cái chết của thằng con trai, cô ôm trong
lòng một nỗi giận hờn vì sự thất hứa của chồng. Xuân lại
sẩy thai một lần nữa. Cô mang thai gần hai tháng nhưng
lại không biết. Một ngày nọ, Xuân gánh nước từ giếng
làng về nhà. Sau hai chục đôi quang gánh, cô thấy mệt
mỏi quá bèn bỏ ngang việc gánh nước về nhà nằm nghỉ.
Xế chiều, bụng cô bỗng đau quặn từng cơn khiến Xuân
nghĩ mình ăn phải thức ăn độc nào đó, Xuân bèn đi ra
ngoài bờ dậu xem sao. Vừa đi ra ngoài, cô liền cảm giác
704
có cái gì đó vừa bục ra từ phần dưới thân thể mình,

không kìm được. Cảm giác ấm nóng chảy dài dưới chân,
Xuân vội vén váy lên xem, cô thấy hai dòng máu đỏ tươi
chảy dài từ phía đùi non thành dòng tong tong dưới đất.
Hãi hùng, Xuân ngồi sụp xuống, vội vàng tuột váy và
chiếc quần lót trong người. Chiếc quần lót đẫm máu với
vài cục máu nhỏ lổn nhổn nằm ở đáy. Một cục máu rơi
ra tuột trên sàn đất. Xuân sững sờ nhìn cục máu nằm
tênh hênh trên mặt đất kia. Cô biết mình vừa bị sẩy thai.
Cô đã mang thai sau ngày gặp chồng trên tỉnh. Một vài
giọt máu nhỏ tiếp tục rỉ ra, Xuân kéo chiếc váy chùi vội.
Cơn đau vẫn còn, Xuân cắn răng thu hết đám vải thẫm
máu cuộn nhỏ lại. Xuân đào vội một chiếc hố nhỏ gần
cái ao sau nhà, chôn tất cả mớ vải thấm máu. Cô hốt cả
nắm đất có cục máu con vương vãi, bỏ xuống dưới hố rồi
lấp đất lại. Xuân tìm một miếng gỗ nhỏ để lên mô đất
con con làm dấu rồi lảo đảo đi vào nhà. Leo lên giường,
cô nằm im, đầu óc trống rỗng. Xuân bắt đầu rấm rức
khóc âm thầm. Cô kinh hãi với chính mình, kết tội mình
là kẻ giết con. Nỗi hối hận dâng lên ngập tràn, cô tự
trách mình đã quá lơ đãng với mình, đến nỗi đánh mất
đứa con. Đứa con mà cô hy vọng nhờ nó, tình vợ chồng
705
có thể trở lại đằm thắm như ngày nào. Nghĩ tới đó, cô bật
khóc nức nở. Xuân nghiến răng chịu đựng cơn đau cho
đến khi vú Hân bước vào, nhìn thấy cô nằm tênh hênh
trên giường, máu vẫn còn vương vãi trên hai chiếc đùi
non. Vú hoảng hốt, lay gọi Xuân thất thanh. Xuân nhìn
vú bằng ánh nhìn mệt mỏi, thất thần, rấm rứt khóc:
- Vú, con sẩy thai rồi!
Vú cũng ôm Xuân khóc theo. Rất may, bà lang

đã sang chơi nhà Dụ từ hai hôm nay chưa về, nên không
một ai trong nhà biết chuyện này ngoài Xuân và vú. Vú
chùi rửa cho Xuân sạch sẽ, nấu cho cô một bát cháo hành
nóng, mang đến tận giường ép cô phải ăn. Xuân nắm tay
vú, bắt vú thề không được nói cho ai biết chuyện này,
nếu không cô thà chết còn hơn. Vú Hân đành phải thề
sống thề chết Xuân mới chịu ăn cháo. Xuân đã giấu
chuyện này không cho ai biết, kể cả mẹ ruột mình.
Người duy nhất mà cô kể chính là Lãm, nhưng dặn anh
không được kể với ai. Nỗi buồn mất con đè nặng trong
lòng Xuân khiến cô trở nên ít nói hẳn.
Đêm nay, nằm suy nghĩ, Xuân thấy hối hận vì cô

đã không tin những lời Phong nói. Đối diện với anh, cô
706
lúc nào cũng đeo bộ mặt quan tòa quy tội cho anh chịu
một phần trách nhiệm về cái chết của con. Để rồi chính
cô cũng phải đối diện với mặc cảm tội lỗi khi bị mất đứa
con trong trứng nước. Như một nghiệp quả mà cô phải
đeo mang suốt đời. Xuân nằm im trằn trọc không ngủ
được. Ray rức vì những hành động đối với chồng, cô ân
hận thầm nghĩ: "Giá bây giờ, anh ấy ở đây, mình sẽ ôm
anh ấy xin lỗi về thái độ ích kỷ, ngu dốt của mình!" Nỗi
hối hận dậy sóng trong lòng khiến Xuân trằn trọc cả
đêm, đến gần sáng mới thiếp đi được.
Phong vẫn ở trên tỉnh chưa biết chuyện gì đã xảy

ra ở làng. Anh bận bù đầu với giấy tờ phải giải quyết.
Anh đang làm đơn xin gia nhập quân đội Nhân dân Việt
Nam. Phong ôm ấp giấc mơ này khá lâu, đến bây giờ
cũng là lúc thuận tiện cho anh để chính thức tham gia
quân đội. Anh cũng đã phần nào lộ ra ý định của mình
cho vợ biết. Anh biết, việc tham gia vào quân đội sẽ
khiến cho hai vợ chồng ít gặp nhau hơn. Phong cũng đã
hỏi ý kiến vợ về việc này. Xuân lúc đầu không đồng ý,
nhưng sau khi nghe Phong thuyết phục, lúc này là lúc
mình phải hy sinh tình riêng để lo việc nước. Cô im lặng
707
xuôi theo. Bảo rằng cô hoàn toàn đồng ý thì chưa hẳn,
nhưng cũng chẳng lộ vẻ chống đối. Phong yên tâm xem
như vợ đã thuận. Phong vui mừng nộp đơn xin nhập ngũ.
Anh được chấp thuận nhờ sự bảo lãnh của ông chủ tịch
tỉnh Bắc Ninh và cả chính trị viên Thông. Sau chiến dịch
Điện Biên Phủ, Thông trở về còn Hướng thì hy sinh tại
chiến trường mất xác. Chỗ đóng quân của gã bị vài quả
mooc-chê của Pháp tưới vào, cả cái đồn đều biến mất
không còn dấu vết. Mười mấy người lính, xác trộn lẫn
vào nhau không còn phân biệt ai với ai. Người ta đành
vùi tất cả xuống một chiếc hố, lấp đất sơ sài, cắm một
bia gỗ lên làm dấu. Bộ chỉ huy chiến dịch tuyên bố sau
trận đánh sẽ tìm lại các dấu vết đó để gom xác các liệt sĩ
về, lập mộ chôn tử tế. Cho đến bây giờ, họ đã làm chưa
thì Phong cũng không rõ. Không thể cưỡng lại sự dễ chịu
khi nghe Hướng đã hy sinh, dù trong lòng Phong, anh
biết đó là điều không phải. Anh chỉ biết thái độ của
Hướng đã gây cho anh một ác cảm khó cưỡng lại. Phong
thầm nghĩ: Nếu Hướng không chết, chắc nguyện vọng
vào quân đội của Phong khó thực hiện. Không hiểu sao,
Phong cảm thấy Hướng không thích mình ngay từ ngày
đầu gặp mặt.
708
Phong vừa huýt sáo bản nhạc "Bên đồn biên

giới" của Phạm Duy, một bản nhạc hay nổi tiếng thời đó,
một tay soạn giấy tờ, thì ông chủ tịch vào gặp anh bảo:
- Anh Phong, có người ở làng muốn gặp anh này!
Phong ngẩng lên nhận ra Nhuận. Anh ngạc nhiên

khi thấy Nhuận lên tận đây tìm anh. Anh hỏi:
- Chào anh, có chuyện gì anh lên đây gặp tôi?
Nhuận tháo chiếc mũ vải xuống, cất giọng oang

oang đáp trả:
- Chào anh. Tôi lên đây để báo cho anh biết tin ở
nhà.
- Tin gì? Phong nhíu mày.
- Bà mẹ vợ anh, bà Cả Thiện ấy, bỏ làng đi mất

rồi!
Phong đứng thẳng dậy với vẻ ngạc nhiên cực độ,

thảng thốt hỏi:
- Tại sao mẹ tôi lại bỏ đi?
709
Nhuận đủng đỉnh lại gần, ngồi xuống chiếc bàn

gỗ, với tay lấy ấm trà rót ra một tách trà đầy. Gã quay lại
bảo Phong:
- Anh để thư thả cho tôi uống ngụm nước đã! Đi

từ sáng đến giờ khô cả cổ!
Phong đành im lặng đứng chờ cho gã uống xong

tách nước. Gã vừa uống vừa thổi tách trà nóng, ra chiều
chẳng có gì phải vội, như thách thức sự kiên nhẫn của
Phong. Anh chống tay trên bàn, nhẫn nhịn chờ gã. Đặt
tách trà không xuống, gã bắt đầu nói:
- Mẹ vợ anh bị liệt vào danh sách địa chủ phải bị

nhốt lại để xét xử. Đó là lệnh của đội trưởng Đội Cải
cách. Bà ta nghe được, lợi dụng ban đêm dẫn con gái út
trốn đi mất. Chúng tôi cho người đi tìm bà ta nhưng chưa
thấy. Bà ấy có lên gặp anh trên này không?
Phong sửng sốt lắc đầu:
- Không. Bà ấy không lên đây bao giờ! Mẹ tôi

không biết tôi làm việc chỗ nào làm sao mà lên đây tìm
tôi được!
Nhuận hừ một tiếng, chắc lưỡi:
710
- Mụ ta cũng gớm thật! Giữa đêm hôm mà dám

vượt rào bỏ trốn. Tôi cho một tốp canh gác nhà mụ, vậy
mà mụ vẫn thoát được! Ghê gớm thật!
Phong cau mày khó chịu:
- Anh Nhuận, bà Cả là mẹ vợ tôi. Anh nói năng

cho lễ độ một chút! Đừng có gọi bà là mụ này mụ nọ
như thế!
Nhuận đứng phắt dậy, đập tay xuống bàn giận

dữ:
- Anh muốn tôi gọi mụ ấy là gì? Mụ ta là mẹ anh

chứ không phải mẹ tôi, biết chưa! Tôi báo cho anh biết,
bất cứ khi nào anh gặp mụ ấy, anh phải khai báo ngay,
nếu không anh cũng sẽ bị kết tội đồng lõa với địa chủ
gian ác.
Gã nói xong quay ngoắt ra khỏi phòng không

thèm chào ai, cả ông chủ tịch tỉnh đang đứng ngay gần
đó.
Đợi Nhuận đi khuất, Phong ngồi phịch xuống

ghế, vẻ mặt lo lắng nói với ông chủ tịch tỉnh:
711
- Trời ơi, ở nhà xảy ra bao nhiêu chuyện mà tôi

chẳng biết gì! Chắc ngày mai tôi phải về làng xem sao.
Tôi xin phép đồng chí cho tôi về thăm nhà hai hôm rồi sẽ
trở ra ngay.
Ông chủ tịch tỉnh dễ dãi gật đầu, nhưng rồi nét
mặt ông trở lại đăm chiêu. Ông ngồi xuống đối diện với
Phong nói khẽ:
- Anh Phong này, tôi có vài việc muốn trao đổi

với anh.
Phong nhìn vẻ mặt ông, tò mò hỏi:
- Chuyện gì vậy?
- Về lá đơn anh xin nhập ngũ của anh...
Phong gật đầu chờ đợi. Ông liếc nhanh khuôn

mặt nghiêm trọng của Phong, đoạn hắng giọng tiếp:
- Cấp trên rất hoan nghênh nguyện vọng của anh

được tham gia trong quân đội Nhân Dân nhưng có một
điều khó nói này... Đó là gia đình vợ anh là gia đình địa
chủ gian ác cấu kết với Chính phủ Ngụy và Thực dân
Pháp. Chúng tôi phải gửi người xuống làng anh để điều
tra. Người làng anh bảo gia đình vợ anh là địa chủ ác ôn,
712
có cộng tác với chế độ Bảo hộ và Thực dân. Đây là chỗ

khó cho quân đội khi xem xét lá đơn của anh.
Phong chống chế:
- Gia đình vợ tôi có giữ chức quyền nhỏ trong

làng xã chứ đâu có tham gia trực tiếp gì với Chính phủ
Bảo hộ. Hơn nữa, đó là ông nội và bố vợ tôi chứ vợ tôi
đâu có dính dáng gì đến họ. Chưa kể là cô ấy có tham gia
làm việc trong làng xã dưới chế độ ta. Tôi xin tham gia
quân đội vì muốn góp một chút công sức bảo vệ đất
nước. Không lẽ Đảng và các cấp lãnh đạo không thể xem
xét cho nguyện vọng chính đáng của tôi?
Khuôn mặt tròn trịa của ông chủ tịch có hơi ửng
đỏ khi nghe Phong đáp lại, như thể ông ta đang xấu hổ
về điều gì đó. Ông hơi ấp úng khi đáp trả:
- Anh Phong... anh hiểu nhầm ý tôi. Không phải

là Đảng và các cấp lãnh đạo không du di cho trường hợp
của anh. Nhưng theo luật thì ai muốn gia nhập Đảng hay
quân đội đều phải bị xét lý lịch. Lý tưởng thì người xin
gia nhập phải chứng minh nhà ta ba đời thuộc giai cấp
nông dân hay công nhân, vì đó là giai cấp nòng cốt của
713
Đảng. Anh tuy không thuộc giai cấp nòng cốt nhưng thái
độ và nguyện vọng cống hiến của anh khiến cấp lãnh đạo
có tạo trường hợp đặc biệt cho anh. Tuy nhiên, lý lịch
gia đình vợ anh lại là rào cản cho bước đường cống hiến
của anh. Cho dù có muốn kết nạp anh, người ta cũng
ngại ngùng. Cấp lãnh đạo bảo tôi phải cho anh biết để
chuẩn bị tư tưởng. Các anh ấy bảo, chỉ có hai sự lựa
chọn cho anh.
Phong nóng nảy, nhấp nha nhấp nhổm như ngồi

trên giàn bếp lửa. Anh hỏi nhanh:
- Hai sự lựa chọn nào?
- Một là anh phải làm đơn từ gia đình vợ và vợ,

còn không thì lá đơn xin gia nhập của anh xem như bị
bác bỏ.
Phong nghe lời phán của ông chủ tịch như chiếc
búa giáng vào đầu anh, choáng váng. Cả hai điều kiện
đối với anh đều không thể chấp nhận được. Làm sao anh
có thể viết đơn từ bỏ gia đình vợ và vợ anh? Nhưng
không làm đơn thì anh sẽ không đạt được nguyện vọng
của mình.
714
Phong nhìn ông chủ tịch tỉnh, ngập ngừng hỏi lại:
- Tôi chỉ có hai sự lựa chọn này thôi sao? Không

còn sự xem xét nào khác?
Khuôn mặt tròn hồng hồng gật đầu. Phong thở

dài, dựa ra ghế. Anh bức bối nghĩ thầm: "Tại sao lúc nào
mình muốn làm điều gì cũng có trở ngại? Bây giờ lại đến
vợ và gia đình vợ. Làm thế nào để mình có thể đạt được
ước nguyện mà không phải bỏ vợ con?" Phong trầm tư
suy nghĩ. Anh ngẩng lên hỏi ông chủ tịch:
- Vậy ý đồng chí Thông ra sao?
Ông ta lẳng lặng lắc đầu, đủng đỉnh trả lời:
- Đây là quyết định của các đồng chí lãnh đạo,

đồng chí Thông không thể làm gì hơn được!
Nói xong, ông đứng dậy ra điều chấm dứt buổi

nói chuyện. Trước khi đi ra khỏi phòng, ông bảo:
- Thôi, tôi để cho anh tự quyết định. Anh có thể

về thăm nhà ngày mai được rồi quay trở lại hôm sau. Tôi
có việc nhờ anh sau khi trở lại.
715
Nói xong, ông bước ra khỏi phòng. Cánh cửa

phòng đóng lại, chỉ còn mình Phong ở trong. Anh đứng
dậy đi đi lại lại trong phòng. Phong bối rối vì quyết định
phải thực hiện. Anh tự hỏi lòng, liệu mình có thể làm
được cái việc từ bỏ gia đình vợ để được tham gia kháng
chiến. Phong lắc đầu xua tan ý nghĩ đó. "Nhưng không
làm đơn thì sẽ không có cơ hội để được tham gia quân
đội!" Phong rối tung với những ý nghĩ trái ngược chưa
biết phải giải quyết như thế nào để trọn vẹn. Anh đều
không muốn bỏ cả hai, nhưng anh chỉ có quyền chọn
một. Phong chán nản gấp quyển sổ Nhật ký công tác lại,
đút vào chiếc cặp táp. Phong xách chiếc cặp bước ra,
đóng cửa văn phòng. Anh lê bước về căn nhà trọ. Anh
biết gia đình Quyên đã bỏ về Hải Phòng từ mấy tháng
nay, anh Khiêm chồng chị Quyên, viện cớ về Hải Phòng
làm ăn dễ dàng ở nơi này. Phong đoán chồng chị Quyên
có ý định di cư vào Nam. Anh đã hỏi dò Quyên nhưng
dường như người chị của anh không biết được ý định của
chồng. Phong bực bội đến mức không muốn nói chuyện
với Khiêm. Rồi đến Nhã gia nhập lính Quốc gia. Nghĩ
tới Nhã, Phong giật mình nghĩ thầm: "Cũng may họ chưa
716
khám phá ra tung tích thằng Nhã, nếu không mình có bỏ

vợ cũng chẳng có đường vào quân đội!"
Trong đầu Phong luẩn quẩn mãi chuyện nhập ngũ

và chuyện viết đơn. Anh đi đi lại lại trong nhà chưa biết
suy tính thế nào. Tiếng gõ cửa làm Phong sực tỉnh. Anh
mở cửa, thấy bà Mùi đứng trước cửa với chiếc lồng xách
cơm. Phong cảm ơn bà, một tay cầm lồng cơm, anh định
đóng cửa lại. Bà Mùi bất giác hỏi:
- Ông có khỏe không?
Phong ngạc nhiên gật đầu:
- Tôi bình thường. Sao bà lại hỏi tôi?
Bà Mùi thản nhiên đáp:
- Tại tôi thấy ông có vẻ lo lắng điều gì ấy nên tôi

hỏi bừa ấy mà!
Anh lắc đầu, ngoắc tay bảo mình vẫn ổn. Bà Mùi
gật đầu chào đi về. Phong vừa ăn vừa suy nghĩ. Mãi một
lúc sau, anh nghĩ ra một cách: "Mình cứ làm đơn để đấy!
Để khi nào gặp ông Thông hỏi ý kiến ông ấy thế nào,
liệu có lách được không. Nếu không vào được quân đội
thì đành vậy!" Xong bữa cơm chiều, Phong đem quyển
717
sổ Nhật ký công tác ghi chú việc viết lá đơn từ gia đình
vợ là địa chủ ác ôn. Phong nghĩ về Xuân, về những rắc
rối tình cảm giữa hai vợ chồng từ khi đứa con trai mất đi.
Đôi lúc, anh có cảm giác Xuân không muốn nhìn thấy
mặt anh nữa. Điều ấy đánh vào lòng tự trọng của anh.
Sau vài lần giải thích, Xuân vẫn không thay đổi thái độ
lãnh đạm. Phong từ bỏ ý định làm lành. Anh lên tỉnh làm
việc để đỡ bị áp lực từ người vợ. Đời sống vợ chồng trở
nên nguội lạnh và sượng sùng mỗi khi gặp lại nhau.
"Nhưng không nhẽ cứ kéo dài tình trạng vợ chồng như
mặt trăng mặt trời mãi hay sao?" Phong tự nhủ. Anh
nghĩ tới vợ đang một mình đương đầu với mọi khó khăn
ở thôn quê. Một tay vừa lo cho mợ anh, gia đình điền sản
của chồng, vừa phải cáng đáng những nỗi bức bách của
đám cán bộ ở thôn quê. Dường như quá sức chịu đựng
của người đàn bà trẻ. Phong hối hận đã bỏ lơi vợ bao lâu
nay, để một mình cô phải đảm đương trong ngoài mọi
việc.
Chuyện gia đình bà Cả bị đấu tố khiến bà và

Gấm phải bỏ trốn khiến anh nghĩ đến Xuân. Một mình
cô ở nhà phải đương đầu bao nhiêu chuyện cũng là quá
718
sức. Phong quyết định phải trở về. Chiều hôm ấy, anh có
mặt tại nhà. Vừa thấy chồng, Xuân lộ vẻ mừng rỡ, nhưng
cô ngượng ngùng vì nghĩ tới khoảng thời gian lạnh lẽo
vừa qua của hai vợ chồng. Xuân cố kìm nén cảm xúc, chỉ
nói nhẹ khi thấy chồng đứng trước cửa:
- Anh về rồi!
Phong lẳng lặng gật đầu. Xuân bước ra đỡ lấy

chiếc cặp công tác của chồng đem vào buồng cất. Phong
lấy tay luồn vào cổ áo sơ mi cho đỡ nóng. Anh nói:
- Thằng Nhuận lên tận trên tỉnh tìm anh để kể

chuyện u và cái Gấm. Chuyện ấy ra sao?
Xuân nghe chồng hỏi, bèn kể lại đầu đuôi từ lúc

bà Cả bị nhốt trong nhà cho đến lúc bà trốn đi. Cô nói
thêm:
- Bà Ngan còn ở trong nhà mình đây. Vài hôm

nữa em định tìm một chỗ cho bà ấy ở cho yên.
Phong nhíu mày:
- Bà ấy ở đây cũng được đưa đi chỗ khác làm gì?

Nhà mình có chỗ mà...
719
- Em sợ mợ không thích người lạ.
Phong gạt đi:
- Bà Ngan chứ ai đâu mà lạ! Cô khéo lo!
Nghe chồng gọi mình bằng "cô" Xuân chột dạ.

Nghĩ thầm, có lẽ anh ấy còn giận mình. Cô tính trong
bụng đợi tối nay khi hai vợ chồng vào buồng riêng, cô sẽ
tìm cách làm hòa với chồng.
Phong đến bên vợ thì thào hỏi:
- U đi lâu chưa?
Xuân đáp khẽ:
- U đi hơn hai tuần rồi. Em đồ chừng u thoát rồi,

anh ạ!
Phong hỏi vợ:
- Thế chúng nó có tìm được tung tích u không?
Xuân lắc đầu. Phong trầm ngâm. Một lúc anh lại
hỏi:
- Có khi nào u với cái Gấm lên Hà Nội với chú

Lãm không nhỉ?
720
- Em không biết nữa! Nhưng em không nghĩ vậy,

vì đường từ đây lên Hà Nội khá xa. Vả lại, lão Phây nói
đám bảo vệ lên Hà Nội đã gặp Lãm nhưng cậu ấy bảo
không gặp u. Họ lởn vởn ở đấy cả tuần không thấy u đâu
cả!
Phong im lặng. Một lúc sau anh lại hỏi vợ:
- Ai là đội trưởng Đội Cải cách ruộng đất ở làng

mình?
- Ông cán bộ Thao.
Phong tò mò:
- Ông ta là người mới à?
Xuân lắc đầu, thở dài:
- Ông ấy là em trai của chị Mừng. Đi Cách mạng

lâu rồi!
Phong ngạc nhiên nhìn Xuân. Anh đứng chống

nạnh nghĩ ngợi một lát rồi bảo vợ:
- Anh đi gặp chú Bỏi. Em lo nước tắm giúp anh.
Nói xong, Phong rời nhà đi về hướng nhà Bỏi.

Xuân quay vào nhà gánh vài gánh nước đổ sẵn vào chiếc
721
chậu lớn cho Phong. Cô vào phòng soạn chiếc túi xách
của Phong chỉ có vài bộ quần áo. Cô lấy bộ áo quần sạch
để sẵn trên giường cho chồng. Còn những bộ cô cảm
thấy bẩn, liền đem ra ngoài để ngày mai giặt. Cô đi
xuống bếp giúp với bà Ngan và vú Hân làm cơm chiều.
Phong đi một lúc sau thì về nhà. Anh tắm rửa, ăn cơm
với gia đình. Trông anh có vẻ tươi tỉnh hơn lúc vừa về
nhà. Xuân dò hỏi chồng:
- Anh đi sang bên chú Bỏi có gì mới không?
Phong lắc đầu. Anh và một miếng cơm vào mồm,

gắp một miếng cà pháo nhai rau ráu trong miệng. Anh
đưa đũa vào đĩa chả rươi gắp một miếng bỏ vào bát cơm
của bà lang, một miếng cho bát cơm của Xuân. Xuân
nhìn cảnh chồng gắp thức ăn cho mình, cô hơi xúc động.
Phong dường như không mấy để ý đến vẻ mặt vợ. Anh
vừa ăn vừa nói:
- Chú Bỏi bảo tình hình trong làng bây giờ rất
nghiêm ngặt. Nhà nào bị tố là địa chủ thì đâu phải yên
đấy! Sau vụ u trốn đi, bây giờ họ làm gắt lắm, canh gác
rất kỹ. Một con muỗi cũng khó bay lọt!
722
Im một lúc, anh lại tiếp:
- Bây giờ họ bắt đằu rà soát lại những người

trong làng, phân ra: nào là địa chủ bán nước, địa chủ ác
ôn, địa chủ Việt gian, thành phần cường hào ác bá... đủ
cả! Chức nào tội ấy! Họ xử theo tội của từng thành phần.
Xuân chen vào hỏi chồng:
- Anh làm trên tỉnh có bị ảnh hưởng gì không?

Thầy u em là địa chủ có ảnh hưởng đến anh không?
Nghe vợ hỏi, Phong chột dạ, dấu nhẹm chuyện

anh đang bị ép phải làm đơn từ gia đình vợ. Anh lắc đầu:
- Chưa nghe cấp trên nói gì cả! Chắc không sao!
Bữa cơm ăn vội vàng cho xong. Bà lang đi lên

gian nhà thờ tụng kinh. Phong vào phòng riêng. Xuân
dọn dẹp bàn cơm. Mãi sau cô mới vào phòng với chồng.
Thấy chồng còn chong đèn viết hý hoáy gì đó, Xuân lên
tiếng:
- Sao anh không vặn đèn cho lớn lên để dễ thấy.

Anh vặn đèn nhỏ thế này thì làm sao mà thấy chữ viết?
723
Nghe tiếng vợ sau lưng, Phong vội đóng quyển

sổ lại. Anh quay lại nhìn vợ, cười:
- Ôi, đèn thế này cũng sáng đủ. Anh viết được!
Xuân hơi ngạc nhiên về vẻ luống cuống của

Phong, nhưng cô không mấy để ý. Cô lo soạn giường
chiếu, rủ chiếc chăn hoa rộng đủ để hai vợ chồng đắp.
Xong xuôi, cô quay lại nói với chồng:
- Em có chuyện muốn nói với anh.
- Chuyện gì? Phong nhìn Xuân, vẻ mặt hơi căng

thẳng.
Cô nhìn vẻ mặt chồng, đoán được ý nghĩ của anh

bèn nói ngay:
- Không, em không có trách cứ gì anh đâu! Em

nhận ra mình sai khi gán trách nhiệm cho anh về cái chết
của con trai mình. Em chỉ muốn xin lỗi anh!
Phong nhìn vợ, lộ vẻ xúc động:
- Chuyện đã qua rồi, nhắc lại làm gì cho thêm

buồn. Anh có giận em bao giờ! Số mình không đủ phúc
724
nuôi được nó. Đành chịu! Đừng suy nghĩ quá! Trời
thương sẽ cho mình đứa khác.
Xuân nghe chồng nói, cô lén đưa tay lên lau giọt
nước mắt vừa ứa ra. Cô giấu chồng chuyện sẩy thai đứa
thứ hai. "Ừ, trời thương sẽ cho đứa khác!" cô thầm nghĩ
như chồng. Thôi, cứ tin như vậy để đỡ đau khổ!
Xuân tò mò hỏi chồng:
- Chiều nay anh qua chú Bỏi, chú ấy có biết gì về

việc u bỏ trốn không?
Phong lắc đầu, tư lự:
- Không. Chú ấy bất ngờ khi nghe mẹ với cái

Gấm trốn đi. Chú cũng không đoán được mẹ bây giờ ở
đâu? Không biết mẹ có lên Hà Nội với Lãm không nhỉ?
Xuân lắc đầu:
- Bọn thằng Nhuận cho người đi lùng mẹ lên tận

Hà Nội. Canh nhà cậu Lãm suốt cả tuần để bắt u, nhưng
u không ở đó. Anh biết đấy, chúng nó chẳng sợ ai, nếu
Lãm và Lịch mà không có giấy tờ chứng minh là người
cư trú ở Hà Nội thì chúng cũng bắt tuốt! Cậu Lãm khai
không thấy mẹ lên Hà Nội.
725
Xuân dừng lại rồi thở dài:
- Anh nghĩ xem, nếu u trốn lên Hà Nội thì chỉ có

đến nhà Lãm chứ đi đâu! U chẳng quen biết ai trên ấy!
Phong gật đầu, thở dài. Chợt nhớ ra điều gì,

Phong nhìn Xuân hỏi:
- Em có biết ông bà lý Tạng bên Lãng Ngâm

không? Ông bà ấy bị bắt nhốt rồi!
- Sao anh biết? Xuân giật mình hỏi dồn.
- Chú Bỏi kể. Bên làng ấy họ làm gắt gao lắm!

Phong thở dài. Trầm ngâm một lúc, anh nhìn vợ nói:
- Anh có chuyện này kể cho em nghe: Tình cờ

anh biết được, Hữu bị giết chết bởi tay Hướng chứ
không phải chết trôi sông.
- Thật sao? Xuân lộ vẻ sửng sốt.
Phong nhìn vợ gật đầu. Anh kể:
- Ở tỉnh anh quen với tay Thông và Bàng. Hai

người là đồng chí cùng hoạt động với Hữu trước đây.
Chính Bàng kể cho anh nghe chuyện đó. Gã biết Hướng
là kẻ chủ mưu giết Hữu, nhưng gã không biết ai đã ra
726
tay. Ngay cả ông Thông cũng chẳng biết gì. Bàng rất sợ
Hướng. Sau khi Hướng chết ở chiến dịch Điện Biên, gã
mới dám kể chuyện ấy cho anh nghe!
Dừng một giây, Phong mỉm cười:
- Có điều gã không ngờ em là vợ anh! Đúng là

quả đất tròn!
Xuân nhìn chồng tò mò:
- Anh ta vẫn không biết em là vợ anh phải

không?
Phong gật đầu. Im lặng một lúc, Phong băn

khoăn bảo:
- Anh dặn chuyện này: Nếu nhà có xảy ra việc gì

nhớ báo cho anh biết ngay! Hoặc em phải nhờ chú Bỏi.
Tình hình Cải cách Ruộng đất phức tạp lắm, chắc sẽ có
nhiều thay đổi bất ngờ không lường trước được!
- Chuyện gì? Xuân tò mò hỏi.
Phong lắc đầu:
- Bây giờ thì chưa! Anh dặn hờ thế!
Xuân gật đầu:
727
- Anh đã ngủ chưa?
Phong lắc dầu, quay lại bàn làm việc:
- Em mệt thì ngủ trước đi! Anh có vài việc phải

làm cho xong rồi mới ngủ.
Nghe chồng nói, Xuân phủi chân chui vào màn.

Cô nằm một mình đợi chồng, nhưng mệt quá cô thiếp đi
lúc nào không biết!
Sau hai ngày ở nhà với gia đình, Phong lại lên
tỉnh làm việc. Xuân đưa chồng ra tận phía ngoài đình
làng, đợi anh đi khuất, cô mới quay về nhà. Một ngày
diễn ra bình thường, chỉ có điều, Xuân cảm nhận có một
cái gì đó hơi ngột ngạt khi nhìn thấy Nhuận và Thao từ
phía xa trên đường đê. Cô lấy chiếc nón lá đội lên đầu và
tránh sang một con đường khác. Cô không muốn đối đầu
với hai tên này. Trong tia nhìn gườm gườm của chúng
với những nhà được xem là có của ăn của để trong làng,
có một ánh nhìn thù hận như thể mọi đau khổ của làng
Gia Thượng bắt nguồn từ đám người giàu có này. Cả cái
làng hơn trăm nóc nhà này có chừng dăm nhà khá giả và
chỉ chừng ba bốn nhà được xem là giàu, có hơn chục
728
mẫu ruộng. Từ ngày mẹ cô trốn thoát được, những đứa

trong Đội Cải cách đều nhìn cô xa cách và nghi ngờ.
Người làng cũng không dám vồn vã với cô. Vài cô gái
cùng trang lứa với Xuân, gặp cô chỉ gật đầu chào rồi
tránh hẳn đi chỗ khác. Thậm chí, họ đang nói chuyện vui
vẻ với nhau mà thấy bóng cô đến gần, họ vội ngưng bặt
rồi tìm cách lảng đi. Một sự cô lập không thành văn bao
vây lấy Xuân. Cô đang phải chịu đựng sự phân biệt đối
xử bằng thứ ngôn ngữ không thành tiếng. Xuân mím môi
chịu đựng sự đối xử khắc nghiệt mà chẳng thể nói với ai,
ngay cả với người chồng đầu ấp tay gối.
Trên đường về, Xuân gặp Mừng cắp ngang hông

thúng khoai vừa mới dỡ. Thấy cô, Mừng tươi ngay nét
mặt, đi nhanh về phía Xuân chào hỏi:
- Giời ạ! Mấy hôm nay không thấy cô. Cô khỏe

không?
Xuân gật đầu. Mừng nhìn xung quanh với ánh

mắt lấm lét, rồi xán lại gần hỏi nhỏ:
- Cô có biết được tin tức gì của bà không?
729
Xuân lắc đầu. Từ ngày biết Thao đứng đầu nhóm

Cải cách Ruộng đất ở làng, Xuân ngại không dám tâm sự
nhiều với Mừng như trước. Cô e ngại mối dây liên hệ chị
em giữa Mừng và Thao sẽ ảnh hưởng tới gia đình mình.
Tuy nhiên, chuyện cô không nghe tin tức gì của mẹ cô là
thật. Mừng nhìn cô vẻ buồn bã:
- Từ ngày bà đi tôi nhớ bà quá! Mới ngày nào tôi

còn ở với bà, phụ giúp đỡ đần bà từng chút, mà bây giờ
muốn gặp bà cũng chẳng biết ở đâu! Tôi thương bà với
cái Gấm quá!
Xuân gật đầu im lặng. Mừng ghé sát Xuân bảo:
- Nghe đâu chừng một hai ngày nữa Đội Cải

Cách sẽ họp làng lại để phổ biến chính sách mới, Xuân
ạ!
Xuân tò mò, thì thào:
- Chị có biết chuyện gì không?
Mừng lắc đầu, khẽ bảo:
- Tôi áng chừng chuyện Cải cách Ruộng đất!
730
Xuân đảo mắt nhìn quanh, bất chợt thấy Xuyến

đứng xa xa phía dưới ruộng đang hướng nhìn về phía
mình. Xuân vội đảo mắt nhìn về phía khác. Cô thì thào
với Mừng:
- Chị Mừng, tôi đi đây! Bà Xuyến đang nhìn tôi

với chị đấy!
Mừng hoảng hốt nhìn quanh. Xuân bảo:
- Chị cứ đi tự nhiên đừng sợ hãi, bà ta nghi ngờ

thì khốn!
Nói xong, Xuân chia tay Mừng đi thẳng về nhà.

Về phòng riêng, cô nhận thấy quyển sổ công tác của
Phong để quên trên bàn. Ngạc nhiên vì Phong sơ suất để
quên quyển sổ công tác, nhưng Xuân vốn ít khi tò mò
công việc của Phong, cô cầm quyển sổ để qua một góc
bàn. Xuân tin thế nào Phong cũng quay về cuối tuần này
để lấy quyển sổ.
Đúng như lời Mừng nói, hai ngày sau cả làng

được triệu tập ở sân đình để nghe Đội Cải cách phổ biến
chính sách mới. Mọi người lục tục kéo nhau ra sân đình
tụ tập. Một chiếc bàn gỗ đặt ở phía trên, tấm ảnh của cụ
731
Hồ treo trên cao, phía dưới treo một tấm khẩu hiệu
"Đảng Lao động Việt Nam muôn năm". Thao, Nhuận,
Xuyến ngồi ở phía trên sau chiếc bàn gỗ thô cập kênh.
Lão Phây đứng bên cạnh luôn đảo mắt nhìn chung
quanh. Thao đứng lên đi đến trước mặt đám dân làng
đang ngồi xếp lớp ngước nhìn lên. Xuân nhìn gã đứng
phía trên chợt nhớ đến mỗi lần quan huyện về làng cũng
đứng vào chỗ ấy, cũng với cung cách ấy, lướt nhìn
xuống dân đen như một kiểu "Phụ mẫu chi dân", chỉ có
khác, Thao không trịnh trọng áo dài khăn đóng, thẻ bài
trước ngực. Gã chỉ mặt một bộ quần áo vải thô nhuộm
nâu đơn giản. Xuân mỉm cười vì sự so sánh ngộ nghĩnh
của mình. Cô chọn ngồi ở phía gần cuối hàng để gã khỏi
phải để ý đến cô. Đang suy nghĩ, có ai đó đụng nhẹ vào
người, Xuân nhìn lên thấy Bỏi ngồi thụp xuống bên
cạnh. Cô mừng quá gọi nhỏ:
- Chú Bỏi...
Bỏi quay nhìn Xuân, khẽ mỉm cười chào lại. Anh
ngồi bệt xuống sàn gạch đỏ bên cạnh cô không nói một
lời. Xuân chẳng lạ gì tính ít nói của người tá điền cũ
trung thành. Tiếng Thao vang lên phía trên:
732
- Bà con yên lặng đi để chúng tôi bắt đầu cuộc

họp.
Tiếng lao xao lắng dần cho đến khi yên hẳn.
Thao hắng giọng, bắt đầu cuộc họp, hắn kể lể những
thành tích mà chính sách Cải cách Ruộng đất đã đạt
được từ khi bắt đầu vào cuối năm 1953 cho đến hiện
nay, tháng 5 năm 1955, bằng sự chỉ đạo khôn ngoan sáng
suốt của Đảng Lao động Việt Nam và chủ tịch Hồ Chí
Minh. Đứng trước dân làng, Thao khoa chân múa tay
như một nhà hùng biện, thao thao bất tuyệt về chính sách
Cải cách với một niềm tin hừng hực rằng, sau cuộc Cải
cách này, nhà nhà đều có ruộng để cày cấy, người người
đều có cơm ăn áo mặc, đời sống xã hội sẽ được nâng lên,
mọi người đều được đối xử công bằng bác ái... Trong lúc
Thao đang hoa chân múa tay trên kia, trước mặt Xuân lại
hiện ra một thằng Thao độ mười hai mười ba, người
xanh xao gầy yếu, nước da tái nhợt, quần áo vá chằng vá
đụp. Đầu nó nhỏ như củ khoai, mái tóc cháy nâu trùm
lên đầu như một cái tổ quạ. Thằng bé có đôi mắt sắc nhìn
ai cũng gườm gườm như tất cả mọi người đứng trước
mặt nó đều có thể là kẻ thù. Thao tuy ốm yếu nhưng rất
733
liều lĩnh chẳng biết sợ ai. Nó từng bị ông tuần Chinh

đánh đòn mấy lần. Khi vừa lớn đủ, Thao bỏ đi làng khác
làm thuê rồi mất tích hẳn cho đến ngày gã thành anh bộ
đội cụ Hồ trở về làng. Đang trôi lại quá khứ, Xuân cảm
nhận một cú hích nhẹ ở hông, lôi cô về hiện tại. Bỏi ngồi
bên cạnh ghé sát tai cô thì thầm:
- Tôi đồ chừng hôm nay họ sẽ công bố danh sách

địa chủ làng mình.
Xuân gật đầu. Cô hỏi nhỏ:
- Từ hôm u tôi đi tới giờ, tôi chưa có dịp gặp chú.

Chú có biết u tôi và cái Gấm trốn ở đâu không?
Bỏi im lặng một lúc như suy nghĩ, rồi ghé tai
Xuân thì thào:
- Bà và cái Gấm lên Hà Nội rồi! Trốn ở nhà cậu

Lãm!
Quá đỗi ngạc nhiên, cô vặc lại:
- Nhưng đám thằng Nhuận bảo không tìm thấy u

tôi ở nhà thằng Lãm?
734
- Có thể bà lại trốn đi chỗ khác nên bọn chúng

không tìm thấy. Tôi mừng là bà đã thoát. Chứ chúng mà
bắt lại thì bà sẽ bị chúng giết ngay!
Xuân im lặng gật đầu. Điều đó hẳn nhiên cô biết!
Thao vẫn oang oang phía trên quảng bá chính

sách "người cày có ruộng" và một tương lai tươi sáng
cho dân làng Gia Thượng sau đợt cải cách. Gã dừng lại
cho Xuyến tiến lên thông báo cho người dân biết, mỗi
làng phải đạt chỉ tiêu ít nhất năm phần trăm địa chủ và
Việt Gian bị đấu tố. Theo chính sách năm phần trăm chỉ
tiêu, những ai có từ hai mẫu ruộng trở lên sẽ bị xem là
địa chủ. Xuân tái mặt khi nghe chỉ tiêu mới. Như vậy là
cô sẽ bị liệt vào địa chủ vì hiện giờ gia tài ông lang để lại
cho vợ chồng cô là ba mẫu năm sào ruộng. Bỏi vừa nghe
xong, vội ghé sát vào tai Xuân bảo:
- Cô bị bọn chúng liệt vào địa chủ rồi! Cô trốn

ngay đêm nay đi. Chúng sẽ cho người đến canh nhà cô
chỉ trong vòng ngày mai thôi. Cô nghe tôi: Đi bằng
đường ruộng, băng qua Đông Thượng đến Cẩm Giàng
thuê xe về Hà Nội. Cô cứ trốn bằng đường ấy là tiện nhất
vì lúc này ở Đông Thượng còn yên lắm!
735
Xuân lắp bắp:
- Bọn chúng nó bao vây canh gác làng mình suốt

ngày, liệu đi có thoát nổi không chú? Còn chồng tôi?
Không lẽ tôi trốn đi không nói với anh ấy một lời?
Bỏi ngồi yên suy nghĩ. Đoạn, anh thuyết phục:
- Hoặc giả cô có thể lên Bắc Ninh với cậu Phong.

Nhưng tôi nghĩ chúng cũng sẽ theo lên ấy để bắt cô cậu
về làng. Tốt nhất là cô nên trốn lên Hà Nội.
- Còn cái Thuần?
- Cô Thuần còn con nhỏ. Vả lại, nhà cậu Đáng

chỉ độ hơn bảy sào ruộng không bị ảnh hưởng bởi lệnh
mới này. Cô nghe tôi, trốn đi đâu một thời gian, khi nào
làng mình qua cơn đại nạn này cô trở về cũng được. Cô
đừng lo cậu Phong. Cậu ấy làm trên tỉnh chắc không bị
ảnh hưởng. Tôi sẽ nói cho cậu ấy hiểu sau này. Nhưng
cô mà không trốn bây giờ chúng sẽ hành hạ cô vừa tội
địa chủ vừa là con gái địa chủ. Cô sẽ bị kết tội nặng hơn.
Xuân ngồi im ngẫm nghĩ những lời Bỏi khuyên.

Có lẽ cô đành phải làm theo lời chú Bỏi. Lúc này, cô
không còn nghe Xuyến hay Thao nói gì nữa. Tâm trí cô
736
tập trung vào việc phải đi trốn khỏi làng càng sớm càng
tốt. Xuân len lén nhìn lên phía trên sân đình, Xuyến vẫn
thao thao đọc diễn văn, Thao ngồi sau chiếc bàn gỗ say
sưa nghe Xuyến nói. Nhuận và Phây đảo mắt quan sát
đám dân đen đang ngồi chen chúc dưới sân đình. Xuân
đẩy chiếc nón lá xụp xuống che khuất phần nào khuôn
mặt, vì cô sợ chúng nhận ra mình.
Sau khi Xuyến tuyên bố giải tán buổi họp, mọi

người túa ra khỏi đình, ai về nhà nấy đợi lệnh Đội Cải
cách. Bỏi đi ngang qua Xuân thì thầm:
- Cô nghe lời tôi đi ngay tối nay đi!
Nói xong, anh lướt qua mặt cô đi thẳng. Xuân

cũng vội rảo bước đi nhanh. Về nhà, cô bước vội vào
phòng chuẩn bị một ít đồ đạc gói ngay vào bọc. Vú Hân
gõ cửa bảo:
- Cô Xuân ơi, mời cô ra ăn cơm!
Xuân gật đầu bảo sẽ ra ngay. Vú Hân rời đi. Cô

lại tiếp tục bỏ vài bộ quần áo vào bọc vải, mang một ít
tiền dành dụm nhét vào giải ruột tượng. Nhìn quanh
quẩn, Xuân thấy quyển sổ công tác của chồng nằm trên
737
bàn. Cô tiến đến cầm lấy nghĩ sẽ phải nhờ ai đó đưa cho
anh khi anh có dịp quay về nhà. Tò mò, Xuân mở quyển
sổ ra xem. Vài trang đầu là những ghi chép về các
chuyến công tác của Phong. Đến khoảng giữa quyển sổ,
Xuân thấy một lá đơn Phong soạn gửi cho chính quyền
tỉnh. Xuân chăm chú đọc. Cô tái mặt nhận ra Phong làm
đơn từ gia đình vợ vì là gia đình địa chủ. Tuy lá đơn còn
đang viết giở, nhưng Phong đã kịp nói hết nguyện vọng
của anh muốn được gia nhập vào quân đội Nhân dân
Việt Nam và cương quyết cắt đứt với giai cấp địa chủ,
trong đó có gia đình vợ anh. Xuân ngồi phịch xuống ghế,
mặt cắt không còn giọt máu. Tay cô run rẩy đến mức làm
rơi cả quyển sổ công tác của chồng xuống đất. Nước mắt
cô tuôn ra như suối. Thật không ngờ những điều cô vừa
đọc được lại từ chính người chồng đầu ấp tay gối suốt
năm năm. "Hóa ra, anh ấy đã có tư tưởng muốn rời bỏ
mình mà mình không biết! Người ta đã đem lòng phản
bội gia đình mình chỉ vì ham muốn cá nhân. Ngày hôm
nay, anh ta làm đơn từ bỏ gia đình mình vì địa chủ. Ngày
mai, mình bị kết án địa chủ mình sẽ là vật cản đường tiến
thân của anh ta. Anh ta sẽ rời bỏ mình không thương
tiếc!" Xuân chua chát nghĩ thầm. Sau một lúc đau đớn
738
khóc thầm, Xuân gạt nước mắt. Lòng cô cương quyết rời
bỏ ngôi làng này, không còn gì luyến tiếc. Cô cúi xuống
nhặt quyển sổ nhật ký công tác của Phong để lại trên
bàn. Xuân lại bình tĩnh thu dọn quần áo, tiền bạc gọn
ghẽ. Cô đi ra ngoài. Lồng cơm để trên bàn không có ai
ngồi ở đó. Cô giở lồng cơm ra xem: Một bát cơm trắng,
vài củ khoai lang, một bát rau muống nấu cua đồng, một
đĩa măng kho mặn với đậu phụ. Xuân ngồi xuống ăn liền
một lúc ba bát cơm. Cô muốn ăn no một lần cho đến tối.
Còn mấy củ khoai gói vào lá sen, mang vào phòng riêng
nhét vào bọc vải. Xuân đi ra phía sau nhà, múc một gáo
nước rửa mặt cho tỉnh táo. Vừa vào nhà, cô đụng phải vú
Hân đang mang mâm cơm ra phía ao. Xuân hỏi:
- Vú ơi, bà đâu?
Vú Hân không nhìn cô, vẫn đi về phía ao, trả lời:
- Bà đi sang cụ Lê chơi rồi cô ạ! Tôi đoán bà đi

đánh tổ tôm với cụ ấy! Lâu nay không đánh chắc bà nhớ!
Nói xong, vú Hân vén một nụ cười ra chiều thông

cảm. Cô bước vào phòng, cầm quyển Nhật ký công tác
của Phong ra đưa cho vú Hân, dặn:
739
- Vú Hân, con để quyển sổ này trên bàn trong

phòng. Anh Phong về vú đưa cho anh ấy. Quyển sổ công
tác này của anh Phong.
Vú Hân ngạc nhiên hỏi lại:
- Sao cô không đưa cho cậu ấy?
- Con chỉ dặn hờ, nếu con đi đâu vắng mà anh ấy

về. Vú đưa quyển sổ này cho anh ấy hộ con.
Vú Hân gật đầu. Cô quay vào phòng sau khi dặn

với lại:
- Con vào phòng nằm nghỉ một lúc! Con thấy hơi
mệt. Không có chuyện gì vú đừng đánh thức con dậy
nhé!
Xuân bước vào phòng đóng cửa lại.
Gà gáy sang canh một, Xuân rón rén mở cửa

phòng bước ra ngoài. Bên ngoài nhà yên ắng. Mọi người
có lẽ đang say giấc. Xuân cầm chiếc đèn dầu nhỏ đi một
vòng xem xét các gian phòng để tin chắc mọi người đã
ngủ yên. Cô nâng chiếc phên tre nhìn ra ngoài cửa sổ,
bầu trời đen tịch mịch không một bóng người. Thỉnh
thoảng tiếng chó sủa đêm râm ran đâu đó khuấy động sự
740
tĩnh lặng một vài phút, rồi tất cả lại chìm vào yên lặng.
Bầu trời, vầng trăng non treo lơ lửng trên đỉnh đầu, tưới
ánh sáng non nớt xuống vùng đất vắng vẻ. Tiếng lúa non
xào xạc dưới ngọn gió đêm như tiếng thì thầm của bóng
tối. Nhìn xa xa không một ánh đèn ngoài vầng trăng đêm
trên bầu trời tối, Xuân thoáng rùng mình. Một mình cô
phải ra đi đương đầu mọi thứ trong đêm tối. Không còn
con đường nào khác ngoài việc phải trốn đi, nếu cô
không muốn bị chúng bắt bớ hành hạ. Xuân nghiến răng,
mở nhẹ cổng sau, luồn ra ngoài cửa. Có tiếng rít rít nhẹ
sau lưng, Xuân quay lại thấy hai con mắt tròn xoe của
con Đốm đang nhìn cô, đuôi ngoe nguẩy. Nó nhận ra
chủ, mừng rỡ đón chào. Xuân sợ nó sủa lên ồn ào sẽ
đánh thức mọi người trong nhà, cô bèn ngồi thụp xuống,
vuốt đầu con chó. Đốm liếm tay cô âu yếm. Xuân ôm
đầu con chó nhỏ áp vào má mình thì thầm:
- Đốm ngoan đừng sủa! Tao đi một loáng sẽ về

cho mày cục xương to nhá! Con ngoan đừng sủa!
Con Đốm được cô mang về khi vừa sinh thằng cu

Mạnh. Con chó rít rít nhè nhẹ trong cổ họng như hiểu lời
chủ. Nó liên tục liếm tay cô. Xuân vuốt ve đầu con chó
741
vài cái rồi đứng lên rời khỏi nhà. Cô mở nhẹ chiếc cổng
tre, luồn qua khe hở nhỏ, thuận tay khóa chiếc cổng lại.
Con Đốm lẽo đẽo đi theo nhìn cô qua khe cổng. Xuân
nhìn đôi mắt trong veo, tròn xoe ánh lên trong bóng đêm
như hai đốm sao nhỏ, đăm đắm nhìn cô như muốn hỏi
khi thấy người chủ thương yêu của mình lao mình vào
đêm tối. Xuân rơm rớm nước mắt.
Xuân mãi miết đi không dám quay đầu nhìn lại,

chỉ sợ mái nhà thân yêu níu giữ chân cô. Cô lội bừa
xuống ruộng, vừa đi vừa tránh những chỗ mạ non mới
cắm. Vốn con nhà nông, cô không nỡ dẫm lên những
luống mạ non còn mơn mởn. Cô tính toán nếu băng qua
hết cánh đồng làng cô sẽ đến làng Đông Thượng. Đi
đường ruộng thế này chắc phải mất độ hơn một tiếng lội
ruộng không nghỉ. Qua Đông Thượng lại mất khoảng ba
tiếng mới đến được Cẩm Giàng. Xuân dự tính đi đến gần
Cẩm Giàng cô sẽ nghỉ độ một tiếng rồi đón thuyền sang
sông. Qua Cẩm Giàng, Xuân sẽ đón xe về Hà Nội. Nghĩ
như thế, Xuân băng băng lội ruộng về hướng Đông
Thượng. Trời sáng trăng, Xuân lo ngại có người sẽ thấy
mình. Đi một đỗi, một dải mây dày trôi ngang mặt chị
742
Hằng, che khuất phần ánh sáng của vầng trăng non treo
lơ lửng. Bầu trời tối lại, chỉ vài tia sáng thoi thóp lọt qua
màn mây đủ soi đường cho Xuân chạy. Dọc đường đê,
thỉnh thoảng có những điếm canh nhỏ được chỉ đạo bởi
cán bộ trong làng xây lên để canh gác. Từ sau khi bà Cả
trốn thoát khỏi làng đến giờ, Thao, Nhuận, Xuyến ra
lệnh phải canh gác gắt gao hơn. Thao phân công cho đội
dân quân trong làng chia nhau, rải ra các điếm canh nhỏ
canh gác trên các đường đê suốt ngày đêm. Xuân không
dám men theo đường đê mà đành phải lội băng qua
ruộng để trốn. Trời tối đen, Xuân khó định hướng.
Hướng duy nhất để cô định hình và đi tới là hướng bờ
sông. Cô cố lần mò trong đêm, băng qua lớp bùn đặc
quánh dưới chân, mặc kệ những con đỉa khát máu, đen
nhẻm, to như những ngón tay cái, bám vào bắp chân cô
hút máu. Xuân cứ băng băng hướng về phía bờ sông đi
tới. Mỗi khi đến gần điếm canh, thấy có bóng người lấp
ló trong điếm, Xuân trườn sát xuống ruộng, bò từ từ ra
xa khỏi chỗ nguy hiểm. Cả người cô lấm lem bùn đất,
ướt sũng nước ruộng. Trời lạnh, người ướt đẫm, mệt
nhoài, Xuân không dám thở mạnh, cứ lần mò đi trong
đêm tối cho đến khi cô nghe tiếng nước vỗ đánh vào bờ.
743
Con sông Đuống hiện ra trong đêm dưới ánh trăng non
ngồn ngộn, đen ngòm. Xuân mừng đến rơi nước mắt. Cô
lần mò men theo con sông về hướng làng Đông Thượng.
Một đỗi sau, cô đã thấy những ngôi nhà thấp thoáng xa
xa. Xuân chui vào một gốc cây lớn ven bờ, ngồi xuống
chờ đợi thuyền sang sông. Cô ngủ thiếp đi cho đến khi
có tiếng người lái thuyền gọi khách váng một góc sông,
cô mới bừng tỉnh dậy.
***
Mười giờ sáng, Lãm chuẩn bị mọi thứ đã xong

xuôi. Đồ đạc trong nhà Lãm đã bán sạch. Lịch dọn
xuống Hải Phòng trước đó một tuần ở với bà Cả và cái
Gấm. Mọi người đã sẵn sàng chỉ đợi Lãm xuống và tất
cả sẽ lên chuyến tàu cuối cùng vào Nam. Anh nhìn
quanh quẩn xem mình còn quên thứ gì hay không. Xem
ra mọi thứ đã được thu dọn sạch sẽ. Gia đình ông chủ
hiệu buôn gạo Đông Dương đã vào Nam trước đó một
tháng. Ông rủ Lãm đi cùng nhưng anh còn ngần ngừ vì
mẹ và các chị em còn ở miền quê. Lúc này, mẹ anh
không thể sống được ở vùng đất bị Việt Minh chiếm
744
đóng, anh chẳng còn sự lựa chọn nào khác ngoài việc dắt
díu gia đình xuôi vào Nam tìm đường sinh sống. Ít ra,
nơi đó hứa hẹn một tương lai sáng sủa hơn, mọi người có
quyền tự do mưu cầu hạnh phúc của riêng mình. Nhà đã
trả, mọi thứ đã xong xuôi, Lãm đi một vòng để xem xét
trước khi khóa cửa nhà giao trả chìa khóa nhà cho chủ.
Tiếng gõ cửa rụt rè làm Lãm ngạc nhiên. Anh tự hỏi: "Ai
gõ cửa nhà mình giờ này nhỉ?" Anh bước ra mở cửa.
Trước mặt anh là Xuân. Trông cô bơ phờ mệt mỏi. Lãm
thấy bùn đất lấm lem từ đầu xuống đến gót chân trần của
chị. Lãm ló đầu nhìn ra ngoài xem có ai trông thấy Xuân
không. Con ngõ vắng vẻ không bóng người. Anh lôi tuột
chị mình vào nhà đóng cửa lại. Xuân vẫn còn đang thở vì
mệt. Lãm hỏi dồn:
- Trời đất! Chị đi đâu đây?
Xuân mệt lả, trả lời:
- Đi trốn?
- Tại sao phải trốn? Chúng nó bắt chị hả?
Xuân gật đầu:
745
- Chúng nó kết tội chị là địa chủ. Ở làng, người

nào có từ hai mẫu ruộng trở lên là nó kết tội địa chủ. Nhà
chị có ba mẫu năm sào nên chị bị kết tội.
Lãm chăm chú hỏi:
- Chị đi như vậy anh Phong có biết không? Chị đi

mà không báo cho chồng biết thì không được.
Xuân nghiến răng trả lời:
- Chồng con gì nữa! Anh ta làm đơn từ gia đình

mình vì là địa chủ rồi! Đã từ nhau rồi thì chồng con gì
nữa!
Lãm chống nạnh suy nghĩ. Anh nhìn Xuân, từ

dáng vóc tiều tụy đến vẻ mặt đau đớn, anh biết chị Xuân
không nói dối. Mà nói dối để làm gì? Ai lại dựng chuyện
bảo chồng rời bỏ mình để lấy cớ bỏ nhà ra đi. Tuy hai vợ
chồng gần đây có nhiều chuyện lục đục nhưng Xuân vẫn
một lòng với chồng. Không dễ dàng để Xuân lại dứt áo
ra đi cương quyết như vậy!
Lãm nhìn xoáy vào mặt chị, hỏi lại một lần nữa:
- Chị có chắc anh Phong từ bỏ gia đình mình

không?
746
Xuân nhìn Lãm, đôi mắt quắc lên hừng hực:
- Mày không tin chị mày à? Tao dựng chuyện ấy

lên để làm gì? Chính mắt tao đọc lá đơn ông ấy viết
trong quyển sổ công tác của ông ấy. Còn vợ chồng gì
nữa mà tiếc rẻ!
Lãm biết Xuân nói thật. Anh đứng yên thở dài.
Xuân vội hỏi:
- Mẹ và cái Gấm đâu?
- Em gửi mẹ và con Gấm xuống Hải Phòng, cả

thằng Lịch cũng xuống đấy rồi. Cả nhà chuẩn bị xuôi
Nam.
- Cho chị đi theo. Chị không còn đường trở về

nữa!
Giọng Xuân quả quyết. Lãm nhìn chị một lát như
thể đo lường sự quyết tâm của chị. Một lúc sau, anh gật
đầu:
- Được rồi, chị em mình ra bến xe mua vé xuống

Hải Phòng ngay bây giờ!
747
Nói xong, Lãm mở cửa, nhoài người ra ngoài

nhìn xem có ai lảng vảng gần nhà anh không. Con ngõ
không bóng người. Có tiếng người rao hàng lanh lảnh
ngoài đường cái. Lãm đi bộ ra ngoài, gọi một chiếc xe
kéo vào. Anh yêu cầu anh xe kéo phải kéo chiếc mái che
kín mặt người ngồi bên trong. Xe vào đến cửa nhà, Lãm
bảo Xuân ngồi lên xe kéo, còn anh đạp xe đi bên cạnh.
Cả hai tức tốc ra bến xe Gia Lâm mua vé đi về Hải
Phòng ngay sáng hôm đó.
748
CHƯƠNG MƯỜI CHÍN
Ông Phong từ tốn đi vào con hẻm. Cả khu xóm

dường như đang ngủ yên dưới cái nắng thiêu đốt của
buổi trưa hè nên mọi nhà đều đóng cửa. Giấc ngủ trưa
đối với người Sài Gòn quan trọng như bữa ăn của họ. Cả
thành phố dường như chìm trong giấc ngủ trong khoảng
thời gian từ mười hai giờ đến ba giờ chiều. Có nhiều lý
do để giải thích sinh hoạt này của người Sài Gòn, nhưng
lý do phổ biến nhất: Đây là thói quen tránh nắng của họ
đưọc du nhập từ thời thành phố này trong thời kỳ Pháp
thuộc. Ông đi chầm chậm tiến về ngôi nhà có giàn hoa
giấy trước cửa. Đến nơi, một lần nữa ông lại tần ngần lôi
tờ giấy có ghi địa chỉ nhà để so với số nhà gắn trên cửa
749
một lần nữa cho chắc chắn. Ông lẩm bẩm: "Đúng là địa
chỉ này rồi!" Ông chợt thấy bồi hồi, bao nhiêu kỷ niệm
cũ tràn về trong tâm trí: "Ôi ngày xa xưa ấy... " Nước
mắt ông bất giác tràn ra hai bên khóe mắt không ngừng.
Đứng dưới giàn hoa giấy ông đưa tay lên lau nước mắt.
Căn nhà thụt sâu vào nhờ cái sân xi măng khá
rộng đằng trước. Cửa nhà mở rộng, nhưng từ phía ánh
nắng nhìn vào chỗ tối ông không thấy được gì. Trong lúc
xúc động, ông không thấy một cặp mắt đen lay láy đang
nhìn người khách lạ chùi nước mắt một cách tò mò. Ông
Phong nhìn quanh quất nơi cổng rào để tìm chuông bấm
thì thấy một cô gái nhỏ khoảng mười bảy mười tám tuổi
bước ra nhìn ông. Cô cất tiếng hỏi:
- Thưa bác muốn tìm ai?
Ông Phong ngập ngừng rồi hỏi lại:
- Cô cho tôi hỏi đây có phải nhà bà Xuân với

ông Lãm không?
Cô gái gật đầu rồi bước tới gần cánh cổng. Cô

vừa trả lời, vừa mở cửa:
750
- Vâng, thưa đúng. Ông Lãm là bố cháu. Bác vào

chơi để cháu gọi bố cháu ra.
Cô mở cổng mời ông rồi quay nhanh vào nhà.

Cái giọng Sài Gòn pha âm hưởng miền Bắc nhẹ của cô
gái khiến ông tin tưởng mình tìm đúng địa chỉ. Ông yên
tâm đứng chờ. Ông vẫn đứng ngoài sân chưa dám bước
vào nhà. Một lát sau, ông thấy một người đàn ông cùng
với cô gái đi ra ngoài sân. Vừa nhìn thấy người đàn ông
bước ra sân, ông không kìm nén được cơn xúc động, kêu
lên:
- Chú Lãm, tôi đây. Chú nhận ra tôi không?
Ông Phong nghẹn lời khi nói đến đó. Nước mắt
ông lại tuôn ra. Người đàn ông tên Lãm đứng khựng lại
khi nghe thấy ông gọi tên mình. Ông Lãm tuổi chừng
ngoài năm mươi, da đen sạm, người cao gầy, khuôn mặt
khắc khổ. Những nếp nhăn hằn lên trên khóe mắt và
vầng trán rộng làm cho ông có vẻ già hơn tuổi. Ông nhìn
ông Phong chăm chú, trán nhíu lại như suy nghĩ lung
lắm. Độ gần một phút sau, ông bật lên tiếng kêu:
- Anh Phong con ông cụ lang Tạo phải không?
751
Ông Phong gật gật đầu. Ông Lãm bước nhanh lại
bắt lấy tay ông xiết mạnh. Ông Phong cũng ôm vai ông
Lãm khuôn mặt giàn giụa nước mắt. Cô gái trẻ vẫn đứng
yên lặng một bên bố, nhìn lom lom hai người, tự hỏi
không hiểu mối liên hệ giữa gia đình cô với ông bộ đội
này gần gũi đến đâu mà xem ra cả hai đều cảm động khi
gặp lại nhau. Từ ngày đất nước thống nhất đến nay, cô
chứng kiến khá nhiều người thân từ ngoài Bắc vào tìm
đến thăm gia đình cô, nhưng chưa có ai lại tỏ ra xúc
động mạnh như người đàn ông này. Ông Lãm buông tay
ông bộ đội kia, quay lại nói với con gái mình:
- Con có biết ai đây không? Đôi mắt cô giương

to nhìn ông lắc đầu. Ông mỉm cười nói tiếp:
- Bác Phong… Ông Lãm ngưng lại, ngập ngừng

một chút rồi tiếp:
- Chồng cũ của bác Xuân đó con.
Cô gái trợn mắt ngó ông Phong ngạc nhiên cùng

cực. Lần đầu tiên trong đời cô biết người bác gái mình
có chồng, bởi cô chưa từng một lần nghe bác cô kể về
việc này. Ông Lãm quay lại giới thiệu cô với ông Phong:
752
- Anh Phong, đây là con gái lớn nhất của tôi, nó

tên Trang.
Ông Phong ngượng ngập nhìn Trang, gật đầu

chào để giấu đi nỗi xúc động. Trang cũng cúi đầu chào
đáp trả. Cô lí nhí tiếng chào trong cổ họng rồi đứng im
như trời trồng nhìn ông. Ông Lãm cất tiếng mời ông
Phong vào nhà. Căn phòng khách không lớn lắm nhưng
mát mẻ nhờ hơi mát từ cái sàn gạch bông xanh trắng hắt
lên làm ông thấy dễ chịu hẳn sau khi trải qua mấy tiếng
đồng hồ dưới trời hè oi ả. Căn phòng hầu như chẳng có
gì ngoài bộ ghế mây kê một góc nhà, một cái phản gỗ
quét vẹc-ni kê sát bên một cái tủ kính lớn để ngăn căn
phòng dài ra làm hai. Một cái máy may kê sát cửa sổ
đang may dở một cái áo hàng chợ. Trên bức tường quét
sơn xanh lá nhạt treo một bức tranh vẽ một chiếc tàu
buồm kiểu Âu Châu thế kỷ mươi tám, mười chín. Tiếng
ông Lãm vang lên phá tan sự ngượng nghịu:
- Anh Phong ngồi đây chơi với em. Trang, con

vào lấy nước trà ra mời bác mau.
753
Trang dạ nhỏ rồi đi nhanh vào nhà trong. Ông

Phong cùng ông Lãm ngồi xuống hai chiếc ghế mây đối
diện nhau. Ông Lãm cất tiếng hỏi thăm trước:
- Anh vào đây chơi bao lâu rồi? Lần đầu tiên anh
vào Sài Gòn chơi hay sao, anh?
Ông Phong gật đầu. Ông Lãm trầm ngâm một

thoáng rồi hỏi tiếp:
- Em cứ nghĩ anh phải vào Sài Gòn nhiều lần rồi

mới phải. Đã mười năm đất nước thống nhất rồi còn gì!
Tại sao đến giờ này anh mới vào đây chơi?
- Phải, chú Lãm ạ, đây là lần đầu tiên tôi vào Sài
Gòn. Tôi có nghe loáng thoáng về chú và gia đình khi
thằng cháu Hào, con chị Dụ đi bộ đội vào đây năm 1976.
Lúc đó, tôi còn bận việc nên không thể thu xếp vào gặp
chú được. Hai tháng trước, cháu Hào có ghé qua thăm cô
chú trước khi về Bắc. Nó mới cho tôi địa chỉ nhà chú.
Chú biết đấy, chiến tranh Việt Nam vừa chấm dứt thì chỉ
hơn một năm sau bọn Khơ me đỏ lại bắt đầu quấy rối
dọc biên giới Tây Nam. Sư đoàn tôi được lệnh thuyên
chuyển đóng gần vùng chiến sự. Tôi không được nghỉ
754
phép khi cuộc chiến xảy ra giữa nước ta và Campuchia.

Mãi đến khi quân mình tràn vào Phnôm Pênh chiến
thắng quân Khơ me đỏ thì tôi mới được lấy phép về nhà
thăm gia đình. Sau đó, sư đoàn tôi được điều ra Bắc để
lo chiến trường ở biên giới phía Bắc. Tôi đã làm đơn xin
giải ngũ được vài tháng nay chú ạ! Lớn tuổi rồi, không
còn muốn dính vào quân đội nữa. Tôi thăm gia đình chú
xong là ra Bắc để thu xếp lại việc gia đình, vì các cháu
bây giờ cũng đã lớn cần có cha bên cạnh. Vào trong
Nam, điều đầu tiên tôi muốn là gặp gia đình chú, thăm
Xuân và mẹ.
Ông chùng giọng, nghèn nghẹn khi nhắc đến tên

Xuân. Ngưng một lúc rồi ông tiếp:
- Cô Xuân bây giờ thế nào rồi chú Lãm?
Ông Lãm ngồi im. Trầm ngâm một lúc, ông kể:
- Anh Phong à, chị Xuân sống chung với mẹ và

bọn em từ ngày di cư vào Nam cho đến bây giờ. Chị ấy
không đi thêm bước nữa...
- Sau khi di cư vào Nam năm 1954, chị Xuân

sống với mẹ và tụi em ở khu Khánh Hội. Chị tần tảo
755
buôn bán phụ với mẹ một thời gian rồi khi gia đình có
chút tiền, tụi em mới dọn về căn nhà này vào khoảng
năm 1957. Chị ấy sống với mẹ từ năm đó cho đến bây
giờ. Lúc ấy, em đến tuổi quân dịch phải nhập ngũ. Sau
khi lập gia đình, gia đình em dọn vào căn cứ quân đội
sống một thời gian cho đến ngày Sài gòn thất thủ. Sau
đó, vợ con em bị đuổi ra khỏi nhà và phải dọn về đây
sống chung với chị Xuân và mẹ cho đến bây giờ. Em
cũng vừa mới về đến nhà được gần một năm sau mười
năm cải tạo, anh ạ!
Ông Phong im lặng, chăm chú lắng nghe câu

chuyện. Khi ông Lãm ngừng lại, ông bèn hỏi tiếp:
- Cô Xuân vẫn chưa lập gia đình sao?
Ông Lãm gật đầu, trả lời:
- Khi vào miền Nam, chị ấy đã hai mươi lăm tuổi

rồi. Cũng có mấy người muốn tìm hiểu với chị để đi
bước nữa nhưng chị không chịu. Vả lại, hoàn cảnh lúc đó
cũng eo hẹp, ngặt nghèo, cả gia đình rời miền Bắc vào
Nam với hai bàn tay trắng. Nói thật, nếu lúc ấy không có
trợ cấp của Chính phủ cụ Diệm, gia đình em không biết
756
xoay sở thế nào. Vì hoàn cảnh như vậy nên chị ấy không
muốn lập gia đình mà chỉ phụ mẹ lo cho tụi em ăn học,
ổn định đời sống mới.
Nét mặt lộ vẻ buồn, ông Lãm nói tiếp:
- Tội nghiệp chị ấy! Khi mới vào Nam, chị cùng
với mẹ tần tảo, chạy ngược chạy xuôi bán đủ thứ để lấy
tiền nuôi mấy đứa em ăn học. Anh tính xem, em cũng đã
lớn. Khi vào Nam em vừa đến tuổi đăng lính phải nhập
ngũ vì không thể trốn quân dịch. Nhờ đi lính em giúp đỡ
một phần tài chính cho gia đình. Thằng Lịch và con Gấm
thì vẫn còn nhỏ phải đi học. Nhà cửa không có. Tài sản
gia đình mang theo chỉ còn vài trăm bạc và mấy bộ đồ cũ
rách. Vào Nam, Chính phủ cụ Diệm có trợ cấp cho gia
đình em ba ngàn bạc. Lúc ấy đó là một số tiền khá lớn đủ
để gia đình có thể định cư được trên đất Sài Gòn. Sau hai
năm buôn bán tần tảo, mẹ và chị Xuân xoay sở đủ một
số tiền mua căn nhà này và cả nhà dọn về đây sống từ đó
đến nay.
Ông Phong ngồi im, nuốt từng lời kể của người

em vợ cũ. Lòng dâng lên nỗi xúc động làm mũi ông cay
cay. Ông len lén đưa tay lên lau giọt nước mắt nằm chực
757
chờ ở khóe mắt. Ly nước trà nóng Trang kịp thời bưng ra
để trước mặt ông, sau tiếng mời uống nước lí nhí trong
cổ họng, đã giúp ông ngăn được cơn xúc động. Ông vội
bưng lấy ly trà, nhấp từng ngụm nhỏ để nuốt luôn giọt lệ
vào lòng. Vận nước như cơn đại hồng thủy càn quét tất
cả những số phận con người nằm trong tầm ảnh hưởng,
vô tình xô đẩy, cuốn phăng mọi thứ tung toé khắp nơi
bằng sức hủy diệt nguyên sơ của nó. Ông và người vợ
năm xưa giống như hòn đá nhỏ lăn theo con lũ lớn không
cưỡng lại được, khi sức ép của ngọn sóng cuồng trào xô
đẩy mãi. Chỉ đến khi cả hai nhận ra bị đánh bật xa khỏi
nhau thì đã quá muộn màng không còn cứu vãn được.
Trang đứng lấp ló trong phòng trong ngó ra ngoài

một cách kín đáo để quan sát người chồng bí mật của bác
Xuân. Cô bé sửng sốt khi nghe tin bác mình từng có gia
đình. Từ ngày mở mắt chào đời, đây là lần đầu tiên cô
nghe bố mình nói về gia đình của bác. Khi vừa mới hiểu
biết chút đỉnh, cô chỉ nhìn thấy người bác sống đơn lẻ
âm thầm cùng với bà nội của cô. Chưa bao giờ Trang có
một lần thắc mắc về đời sống riêng của bác mình. Cô lớn
lên, quen dần hình ảnh một người bác quyết đoán, khôn
758
ngoan và cô độc của mình như đã từng như vậy. Chẳng

một ai trong gia đình hở môi nói với ai trong nhà về đời
sống riêng của bác Xuân. Ngay cả đến khi Trang bắt đầu
biết mơ mộng, biết nhớ nhung một hình bóng người con
trai nào đó, cô cũng chẳng mảy may quan tâm đến cuộc
sống riêng đơn điệu của người bác ấy. Tự nhiên, một
ngày trưa nóng bức như hôm nay, có một ông bộ đội,
dáng dấp cao gầy vẻ thư sinh quí phái đến nhà cô đòi gặp
bố, rồi được giới thiệu đây là người chồng cũ của người
bác mình bị chia cắt suốt ba mươi năm. Cô sửng sốt,
ngạc nhiên tột độ như thể trông thấy một cơn mưa tuyết
đổ xuống Sài Gòn giữa mùa hè oi bức. Sự tò mò thúc
giục Trang ngắm nghía ông một cách lộ liễu: Vầng trán
cao thẳng như bức tường bích lập bọc lấy khuôn mặt dài
đầy đặn. Mái tóc đen pha màu khói cắt cao theo kiểu
quân đội vẫn không dấu được vẻ yếu mềm trong đôi mắt
đăm chiêu mang những vết nhăn vì tuổi tác. Chiếc mũi
cao, thanh thanh chạy dài xuống đôi bờ môi vừa vặn nét
đàn ông vướng một chút đam mê. Chiếc cằm thanh thoát
làm cho khuôn mặt ông trở nên nhẹ nhàng hiền lành dễ
mến. Giọng nói trong trong, nhè nhẹ, nghèn nghẹn của
ông mang nặng âm hưởng người miền Bắc, không hay
759
cũng không dở. Ngắm ông, Trang nhủ thầm: "Ông này
lúc trẻ chắc đẹp trai lắm!" Trang liên tưởng đến bác
Xuân, vẻ cứng cỏi, quyết liệt, sắc sảo trong đôi mắt, trái
ngược với tia mắt dịu dàng kia. Giọng nói mềm mại
nhưng sắc gọn của bác so với giọng nói nhỏ nhẹ ngoài
kia. Trang chợt hiểu: Trong cuộc chia tay này, bác cô là
người quyết định.
Tiếng ông Phong vang lên ngoài phòng khách:
- Cô Xuân đâu rồi chú Lãm? Tôi muốn gặp cô

ấy.
Ông Lãm trả lời:
- Anh ngồi chơi một chút, chị ấy đi chợ cũng lâu

rồi, chắc sắp về bây giờ.
Rồi hai người lại mải mê nói chuyện, nhắc lại

những kỷ niệm xưa cũ. Trang đi vào bếp. Cô vừa vo gạo
nấu cơm vì biết trưa nay ông Phong sẽ ở lại ăn cơm cùng
gia đình, vừa suy nghĩ về cuộc đời của bác, mà cô chưa
từng bao giờ được nghe kể. Cô tự nhủ sẽ đeo theo bố để
nghe bằng được câu chuyện ly kỳ này.
760
Nói chuyện một lúc, ông Phong muốn được gặp

mẹ ông Lãm. Ông nói:
- Chú Lãm, chú cho tôi gặp mẹ được không? Tôi

muốn xem cụ có khỏe không?
Ông Lãm đắn đo một chút rồi gật đầu:
- Vâng, cũng được. Mẹ em dạo này lú lẫn nhiều

rồi anh ạ. Không biết cụ có nhận ra anh không? Với lại,
mắt cụ đã loà không còn thấy rõ. Cách đây vài tháng cụ
ngã không có thuốc chạy chữa nên liệt luôn không đi
được nữa.
Nói rồi ông đứng dậy, ra dấu cho ông Phong theo
ông vào nhà trong. Gian phòng dài rộng được ngăn đôi
bởi một chiếc tủ chè lớn ở giữa nhà. Gian phòng khách ở
bên ngoài nơi hai người đàn ông vừa ngồi hàn huyên tâm
sự. Theo chân ông Lãm bước vào gian trong, ông Phong
cố gắng mở to đôi mắt để nhìn vì gian phòng thiếu ánh
sáng. Một khung cửa sổ nhỏ được trổ ra bên hông nhưng
bị ngăn bởi một bức tuờng gạch của căn nhà hàng xóm
nên chỉ có một ít ánh sáng và khí trời lọt vào gian phòng
tối ẩm. Ông lờ mờ nhìn thấy một chiếc giường gỗ được
761
kê ở góc nhà có ai đang nằm trên đó. Đang phân vân

chưa biết là ai thì ông Lãm nhanh chân đi đến công tắc
đèn trong phòng bật lên. Chiếc đèn neon dài sáu tấc chớp
nháy vài lần mệt mỏi rồi cố gượng sáng lên, tưới thứ tia
sáng vàng vàng, nhay nháy của chiếc bóng đèn sắp đến
ngày bị sa thải lên khắp gian phòng nhỏ. Ánh sáng của
ngọn đèn điện đủ giúp cho ông Phong nhìn rõ đưọc căn
phòng. Ông nhận ra chiếc giường gỗ có một lớp nệm
mỏng được phủ lên một tấm chiếu hoa đã sờn cũ. Màu
sắc vàng đỏ của những hoa văn dệt trên tấm chiếu đã
nhoè nhẹt, chan lẫn vào nhau tạo nên một hình thù không
rõ nét. Mép chiếu hoa đã sờn rách, tua tủa những cọng
mây đâm ngang dọc. Một bà cụ, vóc người nhỏ thó như
một đứa trẻ lên mười đang nằm ngủ trên chiếc giường
gỗ. Một tấm chăn mỏng phủ lên người bà từ chân đến
ngực. Bà cụ nằm thu lu, chỉ dài hơn một nửa chiếc
giường, trông như một đứa bé lên mười khô đét, nước da
trắng tái của người đã lâu không tiếp xúc được ánh mặt
trời. Bà nằm im thin thít, gò ngực lép phồng lên xẹp
xuống có vẻ mệt nhọc. Nhìn hơi thở đó, ông áng chừng
bà cụ đang bệnh. Đang nghĩ ngợi thì ông Lãm quay sang
thì thào khe khẽ:
762
- Mẹ hơi bị sốt mấy hôm nay vì thời tiết thay đổi

luôn. Để em vào gọi mẹ dậy xem sao.
Ông ngồi sát bên giường, đưa tay sờ trán mẹ rồi

gọi nhỏ:
- Mẹ... mẹ.... Mẹ thức hay ngủ vậy?
Bà nội Trang nằm trên chiếc giường nệm mỏng

trải chiếu hoa đã sờn rách đang thiu thiu ngủ. Bà cụ bật
tiếng kêu ừ hử nho nhỏ. Thấy vậy ông nói tiếp:
- Mẹ ơi, có anh Phong con cụ lang Tạo, chồng

của chị Xuân đến thăm mẹ nè. Mẹ còn nhớ anh Phong
không?
Bà cụ nói, giọng như nuốt trong cổ họng không

rõ:
- Ph... Phong hả? Phong nào đấy?
Ông Lãm kiên nhẫn nhắc lại:
- Anh Phong con ông cụ lang Tạo, chồng chị

Xuân đó mẹ! Mẹ nhớ anh ấy không?
- À...à...ừ...ừ..... Cụ lang Tạo à? Tôi nhớ cụ ấy

rồi. Cụ có khỏe không, hở anh?
763
Ông Lãm nghe mẹ hỏi vậy quay qua nhìn ông

Phong lắc đầu nhè nhẹ. Rồi ông quay lại mẹ nói lớn:
- Mẹ à, ông cụ Lang Tạo mất rồi. Chỉ có con cụ

là anh Phong đến thăm mẹ thôi.
Ông Phong tiến sát bên giường nắm nhẹ lấy tay
bà cụ lắc lắc:
- Mẹ, mẹ còn nhận ra con không? Con là Phong,

chồng của cô Xuân đây, mẹ ạ!
Tiếng bà lúng búng trong miệng không rõ. Ông

Phong ngồi xuống bên giường cạnh bà cụ thì thầm nhắc
nhở:
- Con là con ông cụ lang Tạo, chồng của cô Xuân

đây, mẹ! Con bị kẹt lại ở miền Bắc, không đi vào Nam
theo mẹ và các em. Mãi đến giờ con mới vào Nam thăm
mẹ được. Thầy và u con mất lâu rồi, mẹ ạ!
Bà cụ nằm im nghe ông Phong nói. Một lúc sau,

bà thều thào cất giọng:
- Tôi nhớ anh Phong rồi. Anh khoẻ không? Ông

bà cụ có khoẻ không? Khổ thân con Xuân phải bỏ chồng
trốn vào Nam. Nó khóc suốt...
764
- Con khỏe mẹ ạ! Con bận bịu quá nên mãi bây

giờ con mới vào thăm mẹ và các em được. Mấy chục
năm chia cắt, bây giờ gặp lại mẹ và các em con mừng
quá!
Ngưng lại một chút lấy hơi, ông Phong ân cần

hỏi tiếp:
- Mẹ thấy trong người thế nào, hở mẹ?
Tiếng bà cụ thều thào, vẻ mệt mỏi:
- Tôi mệt lắm anh ạ! Trong ngực nó cứ đau đau

thế nào đấy! Tôi bảo con Xuân nó đi mua thuốc cho tôi
mãi mà chưa về...
Ông Phong ngẩng lên nhìn ông Lãm, đôi mắt như
một dấu hỏi. Ông Lãm gật đầu thì thầm:
- Bệnh của mẹ đã có từ hai năm nay, tái đi tái lại

mãi anh ạ! Thuốc men làm gì có! Em đang đợi chú Lịch,
hiện đang ở Mỹ gửi thuốc về cho mẹ uống. Nhờ thuốc
của chú ấy mà mẹ cầm cự tới bây giờ, chứ nếu không
chắc mẹ đã theo ông theo bà từ lâu rồi!
Ông Phong quay lại, cúi xuống nói nhỏ với bà

như vỗ về:
765
- Mẹ à, để con hỏi chú Lãm xem mẹ uống thuốc

gì rồi con tìm mua về cho mẹ uống. Trong quân đội, con
cũng có thể tìm được một vài loại thuốc tốt. Mẹ nằm
nghỉ cho khỏe đi. Con ra ngoài nói chuyện với chú Lãm
một tý mẹ nhé!
Bà cụ lẩm bẩm:
- Anh nhớ bảo con Xuân nó mua thuốc sớm cho

tôi nhá. Ngực tôi nó cứ đau đau là...
Ông Phong nắm bàn tay khô quắn, cứng như

khúc củi của bà cụ, vuốt nhẹ, giọng trìu mến:
- Vâng, mẹ đừng lo. Để con bảo cô Xuân mua

thuốc cho mẹ. Mẹ ngủ đi nhé!
Bà cụ ậm ừ không nói thành lời. Phong đứng lên

vỗ nhè nhẹ vào lưng bàn tay bà, rồi nhẹ nhàng đi theo
ông Lãm ra ngoài phòng khách. Mắt ông long lanh, rưng
rưng nước.
Tiếng bà Xuân kêu cửa ngoài kia. Ông Lãm dứng

dậy đi ra mở cửa khiến Trang hồi hộp đến quên bắc nồi
cơm trên bếp than đá mà cô đang quạt dở. Cô chạy vội
lên nhà trên, nép sau cánh cửa tủ ngăn giữa hai gian
766
phòng, nín thở nhìn ra ngoài chờ đợi giây phút hội ngộ
của đôi vợ chồng cũ như đang xem phim truyện mà có
thật, đến hồi gay cấn nhất. Bà Xuân bước vào nhà. Bà
vận chiếc áo bà ba nâu, vải cũ nhàu đã mòn phơi thớ vải.
Hai khuỷu tay áo có hai miếng vá màu đen thật lớn.
Chiếc quần bằng vải fin đen đã bạc màu nhăn nhúm. Cái
giỏ đi chợ bà xách đi trông mới thảm hại làm sao! Đôi
quai nhựa rách bươm được kết dính với thân giỏ bằng
những sợi kẽm buộc chằng chịt một cách kém mỹ thuật
cốt để cho chắc chắn hơn là đẹp. Từ ánh sáng bước vào
bóng râm khiến bà chưa kịp nhận ra trong nhà có khách
nên cứ đi săm săm vào, cho đến khi nhận ra có người
đàn ông lạ đang ngó mình đăm đăm làm bà khựng lại. Bà
ngượng nghịu nở nụ cười chào người khách, vì nghĩ đó
là bạn của ông Lãm và định đi vào nhà trong. Bà không
nhận thấy vẻ xúc động trên gương mặt người khách lạ.
Ông Lãm lên tiếng gọi giật lại:
- Chị Xuân, chị có nhận ra ai ngồi đây không?
Trang nín thở khi nghe bố hỏi. Cô chờ đợi câu trả
lời. Bà Xuân dừng lại, quay nhìn ông Phong một lúc rồi
ngơ ngác lắc đầu.
767
Tiếng ông Lãm vang lên:
- Anh Phong con ông cụ lang Tạo đó. Bộ chị

không nhận ra sao?
Trang có cảm giác tim cô đập hụt nhịp khi nghe

bố nói. Một khoảng khắc im lặng nặng nề khá lâu trước
khi Trang nghe tiếng bà Xuân vang lên nghèn nghẹn:
- Thì ra là anh… Lâu quá, anh thay đổi nhiều nên

tôi không nhận ra...
Giọng ông Phong cũng run run xúc động:
- Cô Xuân.... Tôi vào đây thăm cô, mẹ và các em.

Thấy cô còn mạnh khỏe thì tôi vui lắm!
Ông Phong dừng lại có vẻ như đó là cách để ông

ngăn cơn sóng xúc cảm của mình. Bà Xuân nói nhanh,
khoả lấp sự xúc động của chính bà:
- Anh ở đây ngồi chơi với chú Lãm. Tôi vào nhà
làm cơm, anh ở lại dùng cơm với gia đình....
Bà bỏ lửng câu nói và đi vội xuống nhà dưới.

Trang vội sẽ sàng nhón gót chạy theo bác. Ở sau lưng, cô
thấy bác cô len lén đưa tay lên chùi mắt.
768
Bà Xuân cặm cụi lôi miếng thịt ba rọi vừa mỡ,

vừa thịt cỡ lớn hơn lòng bàn tay một tí, lôi một gói tôm
cỡ khoảng nữa ký ra khỏi cái giở đi chợ, rồi thì vài con
cá bống mú để kho và một nửa trái bầu để nấu canh.
Thấy Trang đứng tần ngần gần bên cạnh, bà ngẩng lên
nói:
- Trang, con rửa trái bầu này, cắt ra, rồi lặt tôm,
băm nhỏ để nấu canh bầu. Đừng băm hết tôm. Để một
nửa tôm lại để bác kho với thịt ba rọi. Cá bống mú bác sẽ
kho tiêu. Không ngờ nhà mình hôm nay lại có khách.
Bà Xuân dùng từ "khách" để ám chỉ ông Phong

ngồi ngoài kia. Giọng bà đã trở lại bình thường, nhưng là
thứ bình thường cố ý, bởi cô thấy bà vẫn còn chưa trấn
tĩnh được sau những gì vừa mới xảy ra. Trang thấy bà
lấy gói tôm ra để xuống đất, rồi lại bốc bỏ trở lại vào giỏ,
cứ như thế mấy lần, tuồng như bà quên bẵng phải làm gì
với gói tôm nhỏ này. Trang sà xuống ngồi kế bác để phụ
làm đồ ăn. Cô bé thấy thương bác một cách lạ lùng.
Trang lẳng lặng làm theo lời bác chỉ dẫn. Đang làm, bà
Xuân chợt đứng dậy, đưa tay lên bưng trán có vẻ như
suy nghĩ điều gì đấy. Thấy vậy, Trang lên tiếng hỏi:
769
- Bác suy nghĩ gì vậy? Bác muốn con làm gì?
Chẳng nói chẳng rằng, bà Xuân lại quơ cái nón lá

bên cạnh đội lên đầu, tay vơ cái giỏ ni lông đi chợ, quày
quả ra cửa sau đi tiếp.
Trang vẫn lẳng lặng làm cơm như lời bác nói.
Đang lúc cô mở nắp nồi cơm bốc khói nghi ngút, dùng
cái đũa lớn để đảo đều cơm trong nồi sắp tới hồi chín tới,
thì bà Xuân xuất hiện ở cửa sau. Cô thấy bà xách về một
giỏ đầy thức ăn. Hơi ngạc nhiên với sự rộng rãi bất thình
lình của bác nhưng Trang không hỏi. Cô biết nguyên
nhân của sự rộng rãi ấy từ đâu. Nhìn chiếc giỏ đi chợ
thức ăn gần đầy lên miệng giỏ, Trang không khỏi bật
tiếng kêu thầm: "Trời ơi, bác Xuân hôm nay mua đồ ăn
sang quá!" Giữa lúc thức ăn đắt đỏ, gạo châu củi quế này
mà bác cô lại dám mua thịt heo đùi và cả chục hột vịt
như vầy. Những thứ này mua ngoài chợ rất mắc vì thuộc
dạng thực phẩm cao cấp chỉ được phân phối cho công
nhân viên chức nhà nước. Còn ngoài chợ đen giá sẽ bán
lên gấp ba. Nhìn đống đồ ăn đắt tiền ngổn ngang trên sàn
bếp bên bệ rửa, Trang không khỏi nghĩ thầm: "Người
770
khách nho nhã ngoài kia quả là giữ một tầm quan trọng
trong lòng bác Xuân thật!"
Bà Xuân lặng lẽ làm việc. Tay bà thoăn thoắt mổ

con cá, xắt quả bầu, chặt miếng thịt đùi từng miếng bằng
ba đốt ngón tay, rồi bỏ nước màu vào ướp thịt. Bà lặng
im không nói một lời, hình như bà đang đắm chìm vào
dòng suy nghĩ. Trang vừa phụ bác làm đồ ăn vừa kín đáo
quan sát bà. Dở nắp nồi cơm khói bốc lên nghi ngút,
nước đã rút cạn, những hạt cơm trắng đã nở đều, Trang
lấy đôi đũa cả xới đều cơm trước khi bắt ra khỏi chiếc lò
than đỏ rực. Đặt nồi cơm sang một bên, cô ngồi lựa
những cục than nhỏ nhưng còn hồng để lên nắp nồi cơm
cho lớp cơm trên thật chín. Giọng bà Xuân khụt khịt
vang lên sau lưng:
- Trang, con bắc nồi luộc mấy quả trứng đi, để

bác kho thịt.
Trang quay lại bắt gặp đôi mắt đỏ hoe của bác
nhìn mình. Cô biết bà Xuân đang khóc. Cuộc sống vợ
chồng của bác như thế nào, cô chưa từng nghe qua
nhưng việc người đàn ông xuất hiện đột ngột ngoài kia
làm bà Xuân buồn, khiến Trang trở thái độ không còn
771
thấy thiện cảm với ông ta nữa. Dẫu chưa hiểu trong đời
sống vợ chồng của hai người ra sao, nhưng cô không
ngần ngại đứng về phe bác cô để sẵn sàng lên án ông bộ
đội kia, như thể chính ông ta là người gây ra mọi tội lỗi
với bác. Cô muốn nói một câu an ủi nào đó nhưng nghĩ
mãi chẳng biết nói câu gì đành im lặng hướng tia nhìn
đầy thông cảm về phía bác mình. Bà Xuân không để ý
đến cái nhìn của đứa cháu gái, vẫn lặng lẽ cúi xuống làm
việc. Tiếng dao băm, tiếng nồi, chảo khua leng keng
trong nhà bếp, mùi xào nấu bắt đầu bốc ra thơm lừng.
Một lúc sau, ông Lãm đi xuống dưới nhà. Ông

hỏi hai người phụ nữ đang bận rộn trong bếp:
- Chị Xuân, cơm nước đã xong chưa chị?
Bà Xuân nói mà không ngẩng đầu lên:
- Gần xong rồi em. Độ mười phút nữa thôi.
Ông Lãm gật đầu. Quay qua con gái, ông nói
tiếp:
- Trang, con chạy ù ra chợ mua cho bố hai lít bia

hơi về để mời bác Phong.
772
Trang “Dạ!” rồi nhanh nhẹn đứng dậy. Cô dợm

bước nhưng chợt dừng lại vì không có tiền. Trang quay
sang nhìn bố chờ đợi. Ông Lãm tính nói gì đó, thì bà
Xuân lần trong túi áo, rút ra vài trăm bạc đưa cho Trang:
- Nè, con cầm tiền chạy ra cô Hương đầu chợ,

mua hai lít bia hơi về đây cho bố đãi khách.
Trang nhìn bố một thoáng, rồi cầm lấy tiền của

bà Xuân, đi nhanh ra quán nhậu của cô Hương đầu chợ
để mua bia.
Mười phút sau, Trang về nhà tay xách một can

bia nhỏ hai lít và một cục đá lạnh nhỏ. Vào nhà, cô đã
thấy bà Xuân đang loay hoay dọn cơm. Bà bày thức ăn
ra một mâm rất thịnh soạn, nào là: Canh bầu nấu tôm,
thịt đùi heo kho trứng, tôm rim với thịt ba rọi, cá bống
mú kho với tiêu... Toàn là những món ăn thượng hạng
vào thời buổi này. Những đĩa thức ăn còn nóng hổi, bốc
khói thơm phức. Mùi thức ăn quyện vào nhau làm đánh
thức cái khứu giác của Trang, khiến nước bọt cô tiết ra,
làm cô phải kín đáo nuốt nước miếng liên tục.
773
Bà Xuân bưng mâm cơm mang lên nhà trên, nơi

có cái đi-văng lớn để mời khách. Trang theo sau bác với
hai lít bia hơi. Cô thấy bố mời ông Phong sang đi-văng
để ăn cơm. Tiếng ông Phong vang lên:
- Xuân, cô ngồi đây ăn cơm với tôi và chú Lãm

luôn cho vui.
Giọng ông pha chút nài nỉ làm bà Xuân bối rối.

Bà cười nhưng không trả lời được. Thấy vẻ lúng túng
của chị, ông Lãm nhanh nhảu lên tiếng mời theo:
- Chị Xuân, chị sang ăn cơm với anh Phong và

em cho vui, chị ạ!
Bà Xuân có vẻ ngại ngùng, đáp:
- Hay thôi, anh Phong và em cứ ăn cơm với nhau

đi. Chị xuống bếp để lo thức ăn cho mấy đứa nhỏ sắp đi
học về rồi.
Trang muốn bác ăn cơm chung với bác Phong và

bố. Nghe bác nói, cô nhanh nhảu đỡ lời:
- Bác ở đây ăn cơm với bố con và bác Phong đi.

Để con lo cơm mấy đứa nhỏ cho.
774
Bà Xuân hơi bất ngờ trước câu trả lời của Trang.
Quay sang ông Phong, bà thấy ông đang hướng về bà im
lặng, vẻ chờ đợi tha thiết. Bà ngượng ngùng quay sang
Trang nói:
- Con lấy ba cái bát lên đây cho bác và hai cái ly
để bố con và bác Phong uống bia nghe.
Rồi bác ghé ngồi trên đi-văng bên cạnh ông Lãm,
đối diện với ông Phong.
Ông Phong lắc đầu, giọng chắc nịch:
- Cô phải uống với tôi. Nhìn Trang, ông nói như

ra lệnh:
- Cháu làm ơn lấy ba cái ly cho bác.
Trang quay lưng hấp tấp xuống nhà để lấy bát

đũa và ly uống bia đem lên nhà trên, miệng lén nhoẻn
một nụ cười. Trong bụng cô lấy làm thích chí và hài lòng
về sự nhanh trí của mình lắm. Cô nhanh tay, mở cái tủ
sắt lớn ở dưới nhà, lấy ra ba cái bát cơm sạch, lựa ra ba
đôi đũa tre và ba cái ly trông tương đối không bị mẻ sứt
gì. Trang lễ mễ mang tất cả bỏ lên cái mâm sắt cũ, bưng
lên nhà trên. Cô thấy ông Lãm bỏ đá vào ba ly và rót bia
775
ra cho ba người. Trang ngó thấy bác cô ngồi cứng như

tượng, né tránh ánh mắt dịu dàng, đăm đắm của người
đàn ông tự xưng là chồng của bác. Một chút ngượng
ngập trong cử chỉ khiến Trang thấy bác mình đáng yêu
khác hẳn với tính cách thường ngày lạnh lùng, cứng cỏi
của bác.
Sau bữa cơm, ông Phong ngối nán lại nói chuyện
với bà Xuân và ông Lãm cho tới gần chiều, thì ông ra về.
Ông hẹn sẽ trở lại thăm hai chị em ông Lãm sau khi lo
một vài việc trong thành phố.
Đêm xuống, Trang chui vào giường nằm kế bà

Xuân và đứa em út của Trang, bé Hạnh. Cô nằm im bên
cạnh bà Xuân. Thỉnh thoảng cô nghe tiếng thở dài mà bà
cố nén bên cạnh. Rồi tiếng bà sụt sịt mũi. Trang tò mò
muốn hỏi bác về chuyện ngày xưa, nhưng cô vẫn chưa
biết bắt đầu như thế nào. Bà Xuân nằm gác tay lên trán,
cố nhắm mắt dỗ giấc ngủ mà không sao ngủ được. Con
bé Hạnh nằm kế bên bà, bất chợt xoay qua ôm lấy bà,
vùi đầu vào nách bà ngủ tiếp. Bà nằm nhích ra một chút,
rồi quay sang Trang bâng quơ hỏi:
- Trang.... con ngủ chưa?
776
Trang giật mình, vội trả lời:
- Con chưa ngủ, bác. Im lặng một chút, lựa lời

Trang hỏi tiếp:
- Bác Xuân, bác kể cho con nghe chuyện của bác

và bác Phong đi. Con chưa từng nghe chuyện này bao
giờ cả. Bố mẹ con chưa bao giờ kể là bác đã có gia đình
trước khi di cư vào Nam.
Tiếng bà Xuân thở dài. Bà lặng im rồi nói:
- Bác cũng không ngờ có ngày này. Chuyện xảy

ra đã lâu lắm rồi con ạ! Ba mươi năm... còn gì! Tưởng là
không bao giờ gặp lại nữa. Vậy mà...
777
CHƯƠNG HAI MƯƠI
Một tuần sau, ông Phong quay trở lại thăm gia
đình bà Xuân. Từ sáng sớm, bà Xuân đã đánh thức
Trang dậy để theo bà ra chợ. Hôm nay, bà nghỉ một ngày
bán hàng để đãi ông Phong trước khi ông chia tay gia
đình trở ra ngoài Bắc. Trang cầm chiếc giỏ nhựa lẽo đẽo
theo bác đi dọc ngôi chợ nhỏ gần nhà. Bà Xuân vừa đi
vừa ngắm nghía những món hàng bày bán trên các sạp
nhỏ. Bà có vẻ cẩn thận lựa chọn các món hàng. Kéo
Trang đến quầy bán rau, bà lựa lấy hai bó rau muống còn
non, lá xanh mơn mởn. Sau khi trả giá đến sít sao, bà lấy
hai bó rau bỏ vào giỏ. Qua hàng thịt bò, bà lựa lấy một
miếng thịt bò đỏ tươi còn rướm máu, Trang nhìn miếng
778
thịt ước phải gần nửa ký. Bà ngắm nghía, vạch tới vạch
lui miếng thịt đến nỗi bà chủ sạp phải nóng ruột:
- Chị ơi, tui bảo đảm với chị thịt còn tươi đấy.
Mới xả sáng sớm nay, tui không nói dối chị đâu. Chị mở
hàng sớm cho tui, tui cảm ơn. Chị lấy miếng thịt đó đi
tui để rẻ cho chị.
Bà Xuân gật đầu ngã giá. Sau một hồi trả giá,
một màn làm bộ bỏ đi không mua, miếng thịt bò được
gói lại trong miếng lá chuối xanh, rồi lại bọc bằng giấy
báo. Bà hàng thịt đưa cho bà Xuân, vui vẻ nói:
- Này, đây bán rẻ cho chị sáng sớm lấy hên nhá!
Lần sau ghé lại tui lựa miếng thịt ngon cho, chị trả giá
vừa vừa thôi cho tui sống với!
Bà Xuân ừ à, cầm lấy miếng thịt bò bỏ vào giỏ,

đi ra. Người miền Nam vốn dễ tính, họ mua bán khá
thẳng thắn, ít nói thách. Khi mua bán, họ nhắm thấy bán
được là họ đồng ý ngay, ít khi kèo nài, làm phiền khách
mua: Thuận mua vừa bán. Nhắm không bán được họ sẽ
nói thẳng với người mua rồi kiếm khách khác. Trang cứ
đi theo bác, tay cầm giỏ, mỗi khi bà Xuân mua một món
779
đồ, cô đứng bên cạnh chờ đợi cho cuộc ngã giá xong
xuôi, khi bà chủ sạp gói hàng đưa, Trang lại chồm lên
mở chiếc giỏ nhựa cho bà ta bỏ vào. Rong ruổi trong chợ
hơn một tiếng đồng hồ, bà Xuân mua bán xong bèn xoay
sang nói với Trang:
- Thôi về con. Bác mua xong rồi. Về lẹ tao còn

nấu cơm đãi khách.
Trang tò mò hỏi:
- Bác Xuân, hôm nay bác Phong lại đến chơi hả

bác?
- Ừ, ổng đến chào gia đình mình rồi về Bắc.
Trang lại hỏi:
- Ủa, con thấy bác ấy vào đây thăm nhà mình

mới có một lần mà giờ đã về rồi. Bác ấy ở Sài Gòn
chừng hơn tuần chứ có lâu đâu. Sao nhanh quá vậy, bác?
- Chắc ổng có việc bận ngoài đó nên muốn về

sớm. Bác không biết!
Trang im lặng không hỏi thêm, đi theo bác về

nhà. Chợ khá gần nhà, đi bộ chừng mười phút đã đến
780
trước hẻm nhà. Trang xách chiếc giỏ nặng trĩu gần đầy
đồ ăn, chiếc quai giỏ xiết vào bàn tay của cô khiến cô
phải đổi tay liên tục. Gần đến cổng nhà, Trang lại nói
nửa đùa nửa thật:
- Bác mua nhiều đồ ăn hôm nay quá! Chắc bác

muốn đãi bác Phong một bữa linh đình nhỉ? Đồ ăn này
mà làm chắc phải mất cả buổi. Trời, bác làm tiệc đãi
khách cứ như gặp một lần không bao giờ gặp lại nữa
không bằng!
Cô toét miệng cười nhưng thấy bà Xuân không

đáp lại, Trang tắt ngay nụ cười, len lén nhìn bác. Hình
như bà đang mải suy nghĩ điều gì đó nên không nghe
thấy lời bỡn cợt của cô.
Mở cửa vào nhà, bà Xuân đi thẳng xuống bếp, bà

nói với Trang:
- Con vào bếp phụ với bác nấu cơm đãi bác
Phong. Bác ấy nói với bố con khoảng mười hai giờ sẽ có
mặt ở nhà mình đấy!
Trang dạ khẽ, theo bác xuống bếp. Hai bác cháu

bắt đầu soạn đồ ăn ra khỏi giỏ. Trang quạt bếp than,
781
trong lúc bà Xuân lôi gà, lôi thịt ra để làm. Đến gần
mười hai giờ trưa, bữa cơm thịnh soạn đã sẵn sàng. Trên
mâm có một đĩa gà luộc chấm muối tiêu, một bát canh
khoai sọ nấu với sườn heo, một đĩa rau muống xào thịt
bò với tỏi, một đĩa trứng dồi nấm, một đĩa giò luộc thái
sợi. Tất cả các món ăn đều được bày lên chiếc mâm
nhôm mà ông Lãm phải mất cả buổi sáng đánh cho sạch
sẽ. Ngắm nghía một lúc có vẻ hài lòng, bà quay sang
Trang ra lệnh:
- Con lấy cái lồng bàn đậy vào để ruồi không bu

vào đồ ăn. Phần thức ăn còn lại, con dọn ra gọi các em
về cho tụi nó ăn cơm sớm đi.
Trang nhìn bác cười:
- Tụi nhỏ đã đi học về đâu bác. Chưa mười hai

giờ, tụi nó về đến nhà chắc cũng phải mười hai giờ rưỡi
trở đi.
Bà Xuân không nói gì. Bà mắc xoay chiếc nồi

cơm bằng gang trên bếp. Bà lấy chiếc gắp bằng sắt, gắp
vào cục than bỏ trên nồi cơm cho chín đều. Bà bảo:
782
- Con để nồi cơm hơi lâu cho có tí cháy dưới nồi

để mấy đứa nhỏ ăn. Tụi nhỏ nó thích cơm cháy chấm với
nước mắm kho quẹt.
- Cơm chín chưa bác? Trang hỏi.
- Chín rồi. Để độ mười phút thì nhắc ra khỏi bếp

cho bác.
Trang vừa gật đầu thì có tiếng chuông cửa reo

vang. Cô ló đầu ra ngó đã thấy bóng ông Phong, đầu đội
chiếc nón cối màu xanh lấp ló ngoài cửa. Trang quay lại
nói với bác:
- Bác Phong đến rồi bác ạ!
Bà Xuân gật đầu, nói:
- Con ra mở cửa đi, mời bác ấy vào nhà. Để bác

lên lầu gọi bố con xuống.
Trang dạ rồi đi nhanh ra ngoài mở cửa. Ông

Phong nhìn thấy Trang đã quen mặt, mỉm cười chào:
- Chào cháu, có bác và bố ở nhà không?
Trang vừa mở cổng vừa trả lời:
- Vâng có ạ! Cháu mời bác vào nhà!
783
Cô mở rộng một cánh cổng ra, đứng tránh sang

một bên cho ông Phong vào.
Trang kín đáo ngắm ông Phong, cô nhận thấy

ông tươi tỉnh hơn ngày mới gặp. Sắc mặt ông hồng hào,
nụ cười tươi hơn, hình như ông có phần lên cân đôi chút.
Trang đưa ông bác hụt vào phòng khách, cô mời ông
ngồi rồi đi nhanh vào bếp. Đi ngang qua cầu thang, cô
thấy bố và bác đang từ từ đi xuống. Cô nhìn cả hai, thì
thào:
- Con mời bác Phong vào nhà rồi. Bác ấy ngồi

trong phòng khách đó! Bác với bố có muốn con dọn cơm
không?
Ông Lãm nhìn con gái bảo:
- Khoan con. Để bố ra gặp bác ấy một chút. Hai

bác cháu chuẩn bị đi khi nào bố gọi thì dọn cơm lên.
Trang dạ rồi đi xuống bếp cùng với bà Xuân.

Chưa đầy năm phút, bố cô cất tiếng gọi:
- Trang ơi, gọi bác Xuân lên đây dùm bố.
784
- Vâng ạ! Trang thưa vọng lên. Cô quay sang bà

Xuân đang lui hui xới cơm trắng ngần ra cái tô lớn, giục
giã:
- Kìa bác, bố con gọi bác kìa!
Bà Xuân gật đầu, đưa tô cơm cho Trang đón lấy.

Bà rửa vội bàn tay trong vòi nước rồi tất tả đi lên nhà.
Trang vẫn tiếp tục bới cơm, dọn món ăn ra mâm theo lời
bác đã chỉ. Loáng cái, mâm đã được bày biện đồ ăn trông
rất tươm tất. Vừa đúng lúc, Trang nghe bác gọi:
- Trang ơi, con dọn mâm cơm lên đây nhá!
Trang dạ lớn, khệ nệ mang mâm cơm lên nhà

trên. Trên nhà, cô thấy ông Phong, bố và bác cô đã ngồi
trên chiếc đi-văng gỗ. Trang nhẹ nhàng đặt mâm cơm lên
chiếc đi-văng. Cô lại chạy nhanh xuống nhà mang mấy
chiếc bát sạch, vài đôi đũa và ba chiếc ly sạch lên. Cô
thấy bố cô đã mở chiếc tủ kính gần đó lấy xuống một
chai rượu trắng để xuống mâm. Ông Phong, lại theo thói
quen người Bắc, khách sáo nói với Trang:
- Cháu ngồi lại ăn với hai bác và bố đi!
Trang khéo léo từ chối:
785
- Dạ thôi ạ! Cháu có việc ở dưới nhà, mời hai bác

và bố xơi cơm.
Từ chối xong, cô vội lui xuống nhà. Cô phải lo

cơm để đút cho bà nội cô đang nằm trong gian giữa.
Chuẩn bị cơm xong, Trang rón rén lên phòng trên đánh
thức bà dậy. Cô đỡ bà nội ngồi dậy, tựa vào chiếc gối cô
soạn sẵn để bà ngồi được thẳng. Trang bắt đầu vừa dỗ
bà, vừa đút cơm cho bà ăn. Trong lúc đút cơm cho bà, cô
nghe lén câu chuyện trao đổi của người lớn. Tiếng được
tiếng mất ngoài kia cũng đủ cho cô dựng lại một đoạn
đời quá khứ giữa bác cô và người đàn ông ngoài kia
trong tâm trí, như cô đang xem một cuốn phim lịch sử
sống động.
Tiếng ông Phong trầm trầm nhỏ nhẹ:
- Tôi vừa tìm thăm gia đình chị Quyên. Gia đình
chị có con bé lớn lấy chồng là sĩ quan chế độ cũ đã đi
qua Mỹ năm 1975. Một thằng con trai đi vượt biên cách
đây hai năm, đang sống ở Mỹ. Gia đình anh chị đang đợi
con bảo lãnh sang Mỹ. Cậu Nhã đã sang Mỹ cùng với
gia đình ngày 29 tháng 4 năm 1975. Tôi có xin địa chỉ
của cậu Nhã để liên lạc sau khi về miền Bắc. Tôi không
786
tìm được hai cô chú Cần, nghe đâu hai ông bà di cư vào
Sài Gòn rồi không biết hai người đó ở đâu. Giá tìm được
hai ông bà ở đây, tôi sẽ tìm cách liên lạc với anh Thân và
Hạo.
Ông Phong chắt lưỡi, đôi mắt lộ vẻ buồn buồn.

Ông Lãm tỏ vẻ thông cảm:
- Sau năm Bảy mươi lăm, nhiều gia đình đã rời

Sài Gòn đi tứ phương. Có người được con cái ở các nước
khác bảo lãnh đi ra nước ngoài. Có khi, ông bà Cần đã
được bảo lãnh đi Pháp với anh Thân rồi chăng?
Ông Phong gục gặc đầu thì thầm "Có thể!" Ông
Lãm nói thêm:
- Cứ từ từ đi tìm anh ạ! Anh vào Nam vài lần nữa

có khi vô tình gặp không chừng!
Ông Phong lắc đầu bảo:
- Tôi e cũng khó vào thăm trong này thường

xuyên, một phần vì kinh tế cũng khó khăn, một phần
đường đi nhiêu khê. Ngồi tàu hoả phải mất ba ngày mới
787
vào tới Sài Gòn. Tôi có gia đình, đi vào đây mãi cũng
không tiện, chú ạ!
Bà Xuân chăm chú gắp đồ ăn vào bát cho ông

Phong và ông Lãm. Một lúc sau, bà ngẩng lên hỏi ông
Phong:
- À, còn gia đình chú Bỏi thì sao, anh Phong?

Mọi người vẫn khỏe chứ?
Ông Phong gật đầu:
- Chú ấy có ba đứa con: Hai trai một gái. Hai đứa

con trai đều đi bộ đội bây giờ phục viên cả, cùng làm ở
huyện nhà. Con bé út học giỏi có học bổng học ở Nga.
Nói chung, nhà chú ấy tạm đủ sống. Cô Xuân đi được
một tuần sau, nhà mình bị đánh địa chủ. Tôi đang làm
trên tỉnh, họ bắt tôi nhốt một thời gian. Mợ tôi cũng bị
nhốt. Họ thả vú Hân và bà Ngan vì là người làm công.
Nhưng thời may, mợ tôi không bị đấu tố vì sức khỏe bà
yếu quá nên Đội Cải cách nhốt bà chừng hai ba tuần thì
thả ra. Qua năm sau, bà mất. Ông lý Tạng bị xử bắn. Bà
lý sau đó được thả ra cho về với con cái. Bà bị thần kinh
khùng khùng điên điên. Hơn năm sau, bà ấy chết. Chú
788
Bỏi cũng bị liệt là phú nông, cũng bị nhốt vì có cả mẫu

ruộng. Nhưng sau đó được thả, được chia lại bảy sào đất
cày cấy. Mãi đến năm 1957, Chính phủ công nhận sai
lầm và bắt đầu sửa sai thì ruộng đất mới trả lại phần nào
cho người chủ.
Ông Lãm tò mò:
- Khi nào anh mới gia nhập quân đội?
- Cuối năm 1957.
Ông Lãm hỏi tiếp:
- Sau đó anh sống ra sao?
Ông Phong ngập ngừng một lúc. Đôi mắt đôi lúc
hướng về bà Xuân, nhưng hình như bà tránh ánh mắt
ông. Ông chép miệng kể:
- Tôi vào bộ đội một thời gian. Đến năm 1960 tôi
lập gia đình lần hai với con gái ông thủ trưởng của tôi,
do mai mối.
Ông Lãm liếc thật nhanh về phía chị mình. Bà

Xuân vẫn điềm nhiên ngồi nghe chuyện, như đang nghe
một câu chuyện chẳng dính dáng gì đến mình. Tự nhiên,
789
ông Lãm thấy tội nghiệp và thương chị. Ông ân cần hỏi
ông Phong:
- Anh có mấy cháu?
- Tôi chỉ có một cháu trai duy nhất, chú ạ!
- Gia đình anh vẫn ở Bắc Ninh?
Ông Phong gật đầu. Ông hướng mắt về người vợ

cũ nhỏ nhẹ:
- Cô Xuân, tôi biết chuyện cô bỏ ra đi hoàn toàn

là do lỗi ở tôi. Tôi đã đợi chờ trong vô vọng để có được
dịp này, muốn bày tỏ tất cả những suy nghĩ làm tôi trăn
trở mấy chục năm qua. Sau khi tôi được thả ra, vú Hân
có đem quyển sổ Nhật ký công tác đưa lại cho tôi, nhìn
thấy tờ đơn tôi viết, tôi đã hiểu. Ngày ấy, đúng là tôi có ý
nghĩ muốn làm chuyện điên rồ ấy, vì mong muốn đạt
được ước vọng của mình. Nhưng đó chỉ là ý nghĩ điên
khùng trong một thoáng chốc của tôi. Tôi không ngờ và
luôn ân hận vì hành động của mình. Tôi thấy mình có lỗi
với cô, mẹ và gia đình mình nhiều lắm! Tôi rất tiếc... tiếc
tình vợ chồng mình tan đàn xẻ nghé bất ngờ như vậy!
Giá như lúc ấy tôi có thể gặp được cô để giải thích hành
790
động của mình, dẫu có thể đánh đổi điều gì tôi cũng
bằng lòng. Tôi đã xé lá đơn ấy ngay sau đó, tuy biết là đã
muộn! Cô đã đi vào Nam rồi. Thú thật, có những lúc tôi
điên khùng nghĩ đến chuyện trốn vào Nam để gặp gia
đình mình nhưng làm gì còn cơ hội nữa! Mọi cánh cửa
đã đóng lại! Tôi đành nghĩ, cứ tiếp tục sống để hy vọng
một ngày gặp lại, để xin lỗi Xuân, xin lỗi mẹ và các em.
Trang nghe giọng bác mình run run vụn vỡ:
- Giữa sự sống và cái chết ngay lúc ấy, giá như

tôi không tìm thấy lá đơn của anh đi nữa thì tôi cũng
phải tạm trốn đi một thời gian. Anh biết, vào thời khắc
ấy, tôi là cái gai cần phải nhổ bỏ. Tôi làm sao sống được
khi mẹ và các em tôi đã quyết định di cư vào miền Nam.
Lúc đầu, tôi đau khổ, dằn vặt vì cảm thấy bị phản bội khi
đọc lá đơn của anh. Nhưng xét cho cùng, chính nhờ lá
đơn đó mà tôi có động lực để rời bỏ làng theo gia đình
vào Nam. Thật sự, trong những năm đầu, tôi đau đáu
ngóng chờ ngày trở về quê hương. Nhưng sau này, khi
biết không có Tổng tuyển cử, chiến tranh xảy ra, mộng
ước ấy cũng tan dần thành mây khói. Đành phải xuôi
theo những gì số phận sắp đặt! Tôi sống như vậy mấy
791
chục năm đã quen, giờ cảm thấy bình yên, hài lòng với
những gì tôi có. Tôi đã chẳng còn nhớ nhiều đến chuyện
xưa, chẳng trách anh làm gì nữa! Tôi cho tất cả là số
phận!
Trang lặng người ngồi nghe một câu chuyện đời

của người bác thân yêu. Cô không bao giờ ngờ rằng bác
cô lại có những góc khuất đau buồn trong đời đến như
vậy. Suốt mười mấy năm chung sống với bác, cô lúc nào
cũng thấy bác như một cánh buồm lớn giương ra đón lấy
gió đại dương, đưa con tàu gia đình xuyên qua những
cơn bão lớn, nhất là từ khi bố cô bị đưa vào trại tập trung
cải tạo. Bác mạnh mẽ, cứng cáp như một vị thuyền
trưởng đầy kinh nghiệm chống đỡ mọi cơn phong ba,
bão táp của cuộc sống. Bác vững chãi, cứng rắn trong
con mắt của Trang. Chưa bao giờ cô thấy bác rơi một
giọt nước mắt dù trong bất cứ hoàn cảnh nào. Hôm nay,
bác ngồi trước người đàn ông được gọi là "chồng", ôn lại
chuyện xưa cũ với tất cả sự xúc động, vụn vỡ trong
giọng nói thế này, hẳn nhiên giọt nước mắt ấy chất chứa
đầy tủi hờn, đau khổ sau bao nhiêu năm câm nín. Sự tủi
792
phận phải chịu đựng, chồng chối bỏ chỉ vì phải nghe

theo một thứ mệnh lệnh kỳ quái nào đó để sống còn.
Lại một quãng im lặng kéo dài. Một lúc sau,

giọng ông Phong vang lên, buồn bã:
- Tôi hiểu Xuân ạ! Ôn lại quá khứ để thấy tội

nghiệp cho gia đình mình, cho tôi, cho cô. Chúng ta bị
vướng vào một giai đoạn lịch sử khốc liệt, đất nước bị
chia cắt để rồi bị vứt tung tóe khắp nơi trên đất nước
này. Âu cũng là số phận của chúng mình, của thời đại
mình. Có lẽ bao nhiêu gia đình Việt Nam trong giai đoạn
vừa rồi đều cùng chịu những thăng trầm, những oan
khiên của lịch sử. Không một gia đình Việt Nam nào mà
không có chia cắt, phân ly. Bao nhiêu cảnh sinh ly tử
biệt! Khóc đã hết nước mắt, mòn cả thịt da. Số phận đất
nước mình thật khốn khổ! Nhưng mỗi khi ngồi ôn lại
quá khứ tôi thấy tình vợ chồng mình bị cắt đứt sao mà
tức tưởi đến vậy!
Không nghe tiếng bà Xuân đáp lại. Tiếng lục đục

vang lên, tiếng dép lẹp xẹp đi vào. Trang thấy bác đi
ngang qua chỗ cô ngồi, đi xuống bếp. Trang cảm giác
thấy bác đưa tay lên chùi mắt. "Có lẽ bác ấy xúc động
793
chuyện xưa?" Trang nghĩ thầm. Cô vẫn ngồi yên không

dám đi theo bác xuống bếp vì còn đang đút cơm cho bà
ăn. Bà nội cô vẫn nhồm nhoàm nhai cơm như một đứa
con nít. Bà bị lẫn từ mấy năm nay, đầu óc lúc nhớ lúc
quên. Chưa kể bà nội cô quá yếu đi không nổi, phải nằm
trên giường suốt hai năm nay. Bất chợt, cô nghe ông
Lãm cất giọng:
- Anh Phong ạ, bao nhiêu năm nay việc anh và

chị Xuân chia tay bất ngờ vì thời cuộc nằm sâu trong
lòng chị ấy. Anh biết đấy, khi gia đình em vào Nam định
cư, một thời gian hy vọng sau này cụ Diệm tính chuyện
thống nhất đất nước, tụi em sẽ về Bắc tìm lại người thân.
Nhưng vài năm sau, tình hình chính trị miền Nam bắt
đầu rối rắm, cụ Diệm ngưng chuyện tìm kiếm việc thống
nhất đất nước để đối phó với chính trị trong miền Nam.
Gia đình em mất hy vọng về lại miền Bắc. Lúc đó, chính
em đã nói với chị ấy, tìm người lập gia đình đi khi chị
còn trẻ. Lúc ấy, chị chỉ cỡ ba mươi thôi. Chuyện tái hợp
ngoài Bắc là không biết đến bao giờ. Nhưng chị ấy cứ
lần lữa13, từ chối hết đám này đến đám khác. Cho đến
13
Trì hoãn, lui lại thời gian sau.
794
khi em có đứa con đầu tiên thì chị nói thẳng chị ở vậy,
không muốn lập gia đình nữa. Chị bảo chị chán chuyện
vợ chồng rồi. Đời chị ấy, chuyện tình cảm không xuôi
chèo mát mái như người ta, nên chị thôi không tìm kiếm
nó nữa.
Lại rơi vào im lặng. Một đỗi sau, tiếng ông

Phong vang lên nghèn nghẹn:
- Tôi biết, tôi có lỗi với Xuân nhiều, nhưng

không còn cách nào quay lại quá khứ để sửa chữa lỗi
lầm.
Rồi như sực nhớ điều gì, ông lại bảo:
- Chú Lãm, tôi xoay được ít thuốc bổ cho mẹ

đây. Thuốc của Nga đấy, tốt lắm! Thuốc này chỉ dành
cho quân đội thôi. Chú cầm lấy thỉnh thoảng cho mẹ
uống hộ tôi. Tôi buồn không làm được gì nhiều cho mẹ.
Thấy mẹ đau ốm không có thuốc uống tôi áy náy quá!
Chú nhận dùm tôi lo cho mẹ. Ngày mai tôi trở về Bắc,
thỉnh thoảng chú gửi thư cho tôi biết tin gia đình mình
trong này. Mọi người khỏe mạnh là tôi vui, chú ạ!
795
Tiếng ông Lãm cất lên trầm trầm: "Cảm ơn anh

đã có lòng lo cho mẹ!"
Không gian lại chìm xuống im lặng. Một lúc sau,

ông Phong cất tiếng hỏi:
- Chú Lãm, tôi thắc mắc nghe nói chú là sĩ quan

Không quân, tại sao chú không đưa gia đình di tản năm
1975?
Mãi một lúc sau, ông Lãm trả lời, giọng ông
đượm buồn:
- Em không di tản vì lúc ấy mẹ em bị kẹt ở ngoài

này. Gia đình em trong sân bay. Gần đến ngày 30 tháng
4, Tổng thống ra lệnh các quân lính, sĩ quan không được
rời hàng ngũ. Lệnh cho phép vợ con sĩ quan được ra đi
nhưng sĩ quan các cấp phải ở lại. Lúc ấy, đang hỗn quân
hỗn quan. Chị Xuân đang ở chơi trong nhà em trong sân
bay. Chỉ có một mình mẹ em bị kẹt ngoài này. Em bị
cấm trại không ra gặp mẹ được. Theo lời hứa của chính
quyền miền Bắc sau khi thống nhất đất nước, các sĩ quan
quân đội miền Nam sẽ không bị trả thù, không bị xâm
hại. Đất nước mình sẽ trở thành một quốc gia trung lập,
796
sẽ Tổng tuyển cử để bầu chọn thể chế... Nếu những điều

đó thật sự xảy ra thì ở đất nước mình vẫn sướng hơn là đi
tị nạn ở một xứ khác. Nghĩ như vậy nên em không muốn
đi di tản. Thật đau lòng, những gì em suy nghĩ đều sai
lầm cả! Nhất là chính sai lầm của mình lại đưa vợ con
vào vòng khổ cực thế này! Sau năm bảy mươi lăm, em bị
đưa đi cải tạo hơn mười năm, trôi đi từ nhà tù này đến
trại cải tạo khác. Vợ con em bị phân biệt đối xử khi kiếm
việc làm và cả trong trường học. Suốt thời gian ở trại cải
tạo, em ân hận vì suy nghĩ sai lầm của mình. Em chẳng
biết vợ con mình xoay sở thế nào để sống còn nếu không
dựa vào chị Xuân và mẹ. Cậu Lịch đi di tản với gia đình
sang Mỹ vào ngày 29 tháng 4 năm 1975. Chồng Gấm đã
vượt biên đến Mỹ hai năm nay. Cậu ta đang làm giấy
bảo lãnh cho gia đình. Chỉ có gia đình em và chị Xuân
sống đùm bọc nhau lo cho mẹ đến bây giờ.
Ông Lãm ngưng lại. Có tiếng ông Phong thở dài.

Trang có cảm giác tiếng thở dài ẩn chứa tiếng than thầm
nức nở của một hành trình dài cả một đời nhiều khắc
khoải, đớn đau từ những con người bị va đập bởi những
ngọn sóng bạc đầu trong cơn giông bão lịch sử.
797
Một lát sau, bác Xuân lại đi trở lên bàn tiệc mang
thêm thức ăn. Trông bà có vẻ bình thản trở lại. Cả ba
người lại nói chuyện về làng quê xưa, người xưa cảnh cũ
nhưng chẳng ai muốn đào bới thêm kỷ niệm giữa ba
người. Mãi xế chiều, ông Phong mới cáo từ ra về.
798
CHƯƠNG CUỐI
Khi mặt trời vừa nhô lên khỏi phía chân trời, rọi
những tia nắng hè rực rỡ trên mặt đại dương, bến cảng
Hải Phòng đã nhộn nhịp bởi những chiếc xe cam-nhông
chở những người đi cư đến bến cảng. Những gia đình di
cư lũ lượt kéo nhau xếp hàng, chờ đợi các thủy thủ Pháp
chuẩn bị đưa người lên những chiếc tàu há mồm đưa ra
biển. Những biểu ngữ giăng đầy các hàng chữ: "Ra đi
tìm tự do", "Đây là con đường về phía tự do" được viết
bằng ba thứ tiếng Anh, Pháp, Việt, được treo trên các
con tàu há mồm đưa người tị nạn. Cả một bến cảng rộng
lớn bất chợt nhộn nhịp khi những chiếc xe đổ người
799
xuống bến để họ lên tàu. Tiếng người gọi nhau í ới. Đây
một gia đình gồm cả ba thế hệ: ông bà, cha mẹ và con
cái, có lẽ người Hà Nội, ăn vận sang trọng. Đàn ông vận
âu phục, đàn bà mặc áo dài, đầu quấn khăn mỏ quạ. Mấy
trẻ nhỏ đứa vận sơ mi, quần tây, đứa vận đầm xòe xinh
xắn. Đằng kia, những người nông dân bước thấp bước
cao trên đôi dép hai quai mòn vẹt. Họ khuân vác, gánh
gồng trên đôi vai gia tài còn lại mà họ có thể vơ vét được
để mang đi cho một cuộc hành trình đến phương trời xa
lạ. Những đứa trẻ nông dân đi cùng cha mẹ, có những
đứa còn đang bú mẹ, người mẹ vừa bế con, đầu đội một
cái thúng to nặng đè nghiến trên thân thể mảnh mai bé
bỏng của họ. Vậy mà họ vẫn lầm lũi đi như không khiến
các anh chàng thủy thủ tây trẻ măng tròn mắt nhìn
ngưỡng mộ. Những người đàn ông quần thô, áo vải bạc
màu, nhếch nhác vừa gánh gồng, vừa gọi vợ con ơi ới.
Theo sau họ, những người vợ tay xách nách mang, đàn
con nheo nhóc, đứa lớn bồng đứa bé lủi thủi theo chồng
đi tị nạn. Những cụ ông áo dài the thâm, đầu vấn khăn
đen trịnh trọng, chỉ cắp nách quyển sách cũ giấy vàng,
rách góc. Ai đó tò mò hỏi cụ mang sách gì, cụ chỉ ậm ừ:
"Sách Thánh Hiền quý lắm!" Những bà cụ mặc vận áo tứ
800
thân mang nặng gốc tích của một miền quê nào đó trên
đất Bắc, răng đen hạt huyền, đầu vấn khăn mỏ quạ,
miệng bỏm bẻm nhai trầu, cùng các con cháu lên tàu về
miền đất mới. Hàng đoàn giáo dân dưới sự hướng dẫn
của các linh mục dòng tên lũ lượt kéo về đợi ngày lên tàu
di cư. Miền Bắc dưới sự cai quản của Việt Minh, việc
thực hành Đạo Thiên Chúa khó có thể tự do như thời
Pháp thuộc. Đây đó, cũng có các nhà sư Phật Giáo tập
trung thành một nhóm, thậm chí có cả những người
Nùng, người Thái cũng hòa nhập trong khối người di cư
tuy không nhiều. Nước mắt tủi phận, chia xa, hòa với
tiếng cười sung sướng hạnh phúc. Tất cả hòa lên bản
nhạc đời người tị nạn. Dòng người theo sự hướng dẫn
của các thủy thủ Pháp và các nhân viên trong Ủy hội
Quốc Tế Kiểm soát Đình chiến xếp thành hàng dài, lũ
lượt, trật tự, đi qua cầu tàu, vào trong bụng chiếc tàu há
mồm. Xa xa, những chiếc tàu há mồm như những con
kình ngư khổng lồ nằm phơi mình dưới nắng hè rực rỡ
tháng 5, thảnh thơi chờ đợi cho đến khi nào bụng nó đầy
ắp người. Chiếc tàu sẽ rời bến, trực chỉ đi ra các con tàu
lớn của Hoa Kỳ đang nằm chờ sẵn ngoài khơi đón những
người tỵ nạn đưa vào miền Nam. Những khuôn mặt đăm
801
chiêu lo lắng, những đôi mắt ngơ ngác buồn rầu, nhưng
xen kẽ vẫn có nhiều ánh mắt hớn hở, ngập tràn hy vọng,
nụ cười vui sướng đón chào một tương lai mới nhiều hứa
hẹn tự do.
Những ngày sống ở Hải Phòng, bà Cả và Xuân

cũng cố gắng xoay một hàng xáo nhỏ bán buôn kiếm
chút vốn. Ngày ngày, hai mẹ con dọn ra đầu hè nhà trên
một khoảnh sân nhỏ, một chiếc bàn nhỏ, dăm ba chiếc
ghế con con. Bà Cả và Xuân nấu cháo đậu đen ăn với
dưa món. Xuân còn đổ bánh cuốn Thanh Trì bán cho
hàng xóm chung quanh. Hai người đàn bà đảm đang cố
gắng kiếm được ít đồng ra đồng vào trong những ngày
chờ đợi lên tàu xuôi Nam. Cách khu nhà Lãm thuê ở tạm
vài góc phố là dãy lều được chính phủ Pháp dựng tạm
dành cho những người miền Bắc muốn di cư vào Nam.
Trước đây khá đông đúc, nhưng gần tới ngày hết hạn di
cư, người đi thưa thớt dần, các lều bỏ trống cũng khá
nhiều. Lãm chưa muốn đi ngay, anh còn dùng dằng chờ
đợi xem còn có người thân nào của mình muốn ra đi nữa.
Buổi sáng, anh đón xe lên Hà Nội, rảo vòng quanh chỗ ở
cũ của mình để chờ xem có gặp người quen nào không.
802
Anh thấy đám lão Phây, thằng Nhuận cùng vài đứa bạn
nông dân mà anh biết mặt cứ rình rập quanh nhà anh ở.
Lãm phải trốn để chúng không thấy mặt mình, dẫu anh
biết chúng chưa thể bắt anh được, vì anh vẫn còn là
người Hà Nội. Hà Nội vẫn còn là vùng tự do do Pháp
bảo hộ theo Hiệp định Đình chiến. Lãm mong ngóng
được nhìn thấy vợ chồng Thuần cũng sẽ chạy ra Hà Nội,
anh dự định sẽ đưa họ đi cùng với gia đình vào Nam.
Trong lòng, Lãm hy vọng sau Tổng tuyển cử, khi cả
nước chọn cho mình một thể chế trung lập, dân chủ,
không có sự trả thù, tắm máu anh sẽ quay về lại quê
hương tìm kiếm người thân. Lãm chợt nhớ đến lời Nhã
trước khi vào Nam đã nói với anh về một cuộc chia cắt
đất nước. Tương lai một quốc gia bị chia cắt vì chính trị
nghe sao mà u ám, đen tối. Lãm không tin nhưng những
điều Nhã tiên đoán, nhưng dường như nó đang dần hiện
ra ở phía chân trời. "Một cuộc Tổng tuyển cử ư? Nghe
sao xa vời!" đã có lúc Lãm nghĩ như thế! Trong lòng anh
tồn tại những suy nghĩ trái ngược. Con tim anh đập
những nhịp đập thổn thức, ao ước đến ngày trở về quê
cũ, được sống lại những cảm giác ấu thơ, được đón xuân
về khi những cành đào bung nở, được quây quần với gia
803
đình bên những mâm cỗ Giao thừa, được nghe tiếng

chim hót líu lo khi ánh xuân rực rỡ quay về, được nghe
lại những câu ca Quan Họ, thăm thú các ngôi chùa cổ
xưa đầy huyền thoại. Niềm mơ ước ấy dường như dần dà
bị bóp lại mỗi khi Lãm đọc tin tức chính trị trên những
tờ báo. Tin tức của những cuộc họp giữa các bên trong
Hội nghị Geneve - Thụy Sĩ chỉ gieo vào lòng anh nỗi ám
ảnh, nghi ngờ về một ngày tái hợp hai miền. Như hai anh
em bị tách ra, giao cho cha mẹ nuôi nuôi dưỡng. Họ bị
dắt đi về hai hướng trái ngược nhau, ngày càng xa, xa
dần. Họ được dạy dỗ, được nuôi dưỡng theo những cách
khác nhau: Ăn khác nhau, uống khác nhau, được vỗ về
khác nhau, được giáo dục khác nhau… Liệu sau này, hai
anh em còn chung tiếng nói, chung suy nghĩ? Lý luận
của bộ não xô đẩy trái tim thổn thức yêu thương quê
hương của Lãm, khiến anh lung lay hy vọng ngày trở về.
Anh bám víu tình cảm ấy, nhưng tận trong đáy lòng, anh
biết rằng ngày ấy chắc sẽ rất xa xôi.
Lãm loanh quanh chờ đợi mỗi ngày trên Hà Nội,

đến chiều anh lại bắt xe về Hải Phòng, chu trình trở
thành một nhịp sống quen thuộc của anh trong những
804
ngày cuối cùng ở miền Bắc. Mỗi lần về đến khu nhà trọ,
người đón Lãm đầu tiên là Xuân. Trong ánh mắt Xuân
nhìn Lãm, anh biết có sự chờ đợi vô vọng ở đó. Xuân
cũng ngóng chờ, mong đợi sự quay lại của Phong, sự hối
lỗi của anh tìm về bên vợ. Xuân dứt áo ra đi vì bức bách,
vì sợ bị trả thù. Dẫu lòng cô giận chồng ray rứt, Xuân
vẫn không nguôi hy vọng, đó chỉ là một phút yếu lòng
của Phong. Đó chỉ là sự thiếu chính chắn của anh khi hạ
bút viết lá đơn ấy. Kỷ niệm xưa ùa về trong Xuân là sự
nhắc nhớ một thời yêu nhau, đủ để Xuân biện minh cho
hành động của chồng với gia đình mình. Khi đêm về sâu,
nằm trên chiếc chõng tre tạm, Xuân gác tay lên trán bồi
hồi nhớ kỷ niệm xưa giữa hai vợ chồng, Xuân lại thấy
con tim mình rạo rực, tức tưởi. Những giọt nước mắt tủi
thân đổ tràn ra khóe mắt cứ tưởng làm vơi bớt nỗi sầu
muộn của người đàn bà trẻ mang nặng mối u sầu bị phản
bội nhưng trái lại, càng làm nỗi đau buồn, ấm ức dội lên
trong lồng ngực khiến đôi khi Xuân như tức thở phải
ngồi dậy giữa đêm khuya. Cô giống như Lãm, lòng
không muốn tin nhưng đôi mắt đã thấy. Điều đã thấy dằn
xé tâm can cô như mũi dao sắc nhọn, đâm cứa trái tim cô
mỗi khi nghĩ đến. Mỗi buổi chiều thấy Lãm quay về, cô
805
chỉ thầm mong nhìn thấy bóng dáng Phong theo sau. Cô
tưởng tượng chỉ cần Phong nói một lời xin lỗi, thú nhận
sự nông nổi của mình, cô sẽ bỏ qua tất cả. Cô còn yêu
chồng da diết, nhưng quay lại chốn xưa là điều không
thể được! Những buổi chiều, khi Lãm một mình quay về
từ Hà Nội, ánh mắt Xuân chỉ còn là nỗi buồn rồi dần dà
biến thành niềm thất vọng tràn trề. "Anh ấy không muốn
tìm mình nữa rồi!" Cô cay đắng nghĩ đến chồng trong
nỗi buồn tuyệt vọng.
Sáng hôm nay, sau khi nhặt nhạnh những bộ

quần áo, những món đồ cuối cùng đóng hòm, xiểng, cả
nhà bà Cả lên đường ra bến cảng để chuẩn bị lên tàu
xuôi về miền Nam. Có một vài người ở Bắc Ninh trốn ra
muộn nói cho bà Cả biết, ở các huyện thuộc Bắc Ninh
đang dần vào cuộc Cải cách Ruộng đất. Họ đã chặn hết
các ngã đường ra vào, một con chim cũng không qua lọt.
Bà Cả đoán cái Thuần có lẽ sẽ không đi thoát được.
Không còn thời gian nấn ná nữa vì đây đã là chuyến tàu
cuối cùng đưa người di tản vào Nam. Sau chuyến tàu
này, Hải Phòng sẽ được giao trả cho Chính phủ Việt
Minh cai quản thành phố cảng. Mọi con đường liên lạc
806
Bắc Nam tạm thời đóng cửa, không qua lại trong một
thời gian, cho đến khi cuộc Tổng tuyển cử xảy ra quyết
định số phận chính trị cả hai miền. Cả nhà lục tục kéo
nhau lên chuyến xe chở ra bến cảng. Đã khá đông người
tụ tập nơi cầu cảng trước những con tàu há mồm nằm
chờ đợi. Lãm chạy đi chạy lại lo giấy tờ, Lịch, Gấm và
Xuân sắp xếp hòm xiểng, các túi hành trang, đợi khi
Lãm quay lại sẽ lên tàu. Một lúc sau, Lãm quay lại hối
thúc mọi người xếp hàng theo dòng người lũ lượt đi lên.
Đoàn người đi qua cầu tàu để đi vào. Dọc đường đi, các
thủy thủ Pháp xịt thuốc DDT lên người và hành trang
của họ để diệt côn trùng. Đi một đoạn, có những cô gái
người Âu đứng dọc cầu tàu phát cho họ một ít thực phẩm
ăn liền như bánh mì nhồi thịt. Đoàn người lần lượt, lầm
lũi đi sâu vào lòng tàu. Chừng khi lòng tàu đã đầy người,
chiếc cầu tàu được nhấc lên, đóng lại miệng tàu. Tiếng
còi xé không gian báo hiệu tàu bắt đầu rời bến. Con tàu
bụng chứa đầy người, nặng nề xê dịch ra cửa cảng Hải
Phòng, trôi dần ra cửa biển. Đâu đó đã vang lên tiếng
khóc rấm rức của ai đó, tiếng đọc kinh cầu nguyện rì rào.
Những ông bà già theo Đạo đang lâm râm lần những hạt
mân côi. Có những người chụm đầu vào nhau bàn tán
807
chuyện thế sự thăng trầm, có những bà những cô mắt đỏ

hoe cố ngoái đầu nhìn về hướng cảng đang khuất dần,
mờ dạng. Tàu trôi trên biển chừng ba mươi phút, người
ta thấy một chiếc tàu quân sự khổng lồ đứng đợi phía
ngoài. Họ lại phải chuyển tiếp một lần nữa lên con tàu
của Hải Quân Hoa Kỳ. Hai con tàu được neo đậu sát bên
nhau. Những thủy thủ Mỹ và Pháp làm việc cật lực đưa
những người Việt Nam tị nạn miền Bắc chuyển qua tàu
lớn một lần nữa. Lịch tò mò đọc được tên con tàu Mỹ
"Marine Serpent". Cậu hớn hở quay sang Lãm nói:
- Anh ạ, em đọc được tên con tàu này là Marine

Serpent! Con tàu trông oách nhỉ?
Lãm nhìn theo ngón tay em chỉ, anh thấy tên của
con tàu ở đầu mũi. Đúng là con tàu quân sự vì anh thấy
mấy khẩu súng đại bác khá lớn của nó sừng sững trên
boong tàu. Lịch ngắm một lúc, bảo:
- Vào miền Nam rồi, sau này nếu phải vào lính,
em sẽ đi Hải Quân anh ạ! Trông mấy anh chàng lính Hải
Quân mặc đồ oai ra phết! Thích ghê!
808
Lãm không trả lời. Anh cũng chưa có khái niệm

vào miền Nam rồi sẽ làm gì. Anh chưa bao giờ biết miền
Nam ra sao. Thời này, đi vào miền Nam chẳng khác nào
sang Pháp, một nơi xa lạ từ phong thổ đến con người.
Lãm chưa biết mình sẽ được Chính phủ ông Diệm đón
tiếp như thế nào, gia đình mình sẽ ở đâu? Tất cả còn mịt
mù trước mắt. Lãm cũng có ý định nếu vào miền Nam có
lẽ anh sẽ đăng lính, một phần để giúp đỡ gia đình, một
phần cũng là chiếc neo cho anh neo cuộc đời mình ổn
định.
Đoàn người di chuyển dần sang chiếc tàu Marine

Serpent cho đến người cuối cùng. Chiếc tàu há mồm
quay đầu vào bờ để đón tiếp đoàn người khác, chở ra cho
đến hết hôm nay. Được sự hướng dẫn của các linh mục
Việt Nam ở sẵn trên con tàu, đoàn người được đưa lên
boong, mỗi gia đình được chỉ định một góc để ăn ở.
Những chiếc poncho14 phát ra cho mỗi gia đình, được
máng lên thành mái nhà che mưa nắng tạm. Họ quây
quần với nhau, kẻ nằm người ngồi, chỗ này đánh tổ tôm,
chỗ kia ngâm thơ, ca hát. Đám trẻ con phơi phới, chưa
14
Một loại áo khoác có tay áo rộng.
809
đầy một giờ đồng hồ đã tụ tập ở chỗ mấy anh thủy thủ
ngoại quốc, xem họ làm trò ảo thuật. Người Tây phương,
người Mỹ có tính thích trẻ con, các anh chàng thủy thủ
mang nào là nước ngọt, kẹo bánh phân phát cho mấy đứa
trẻ. Có anh không hiểu sao có cả đồ chơi đưa cho mấy
đứa nhỏ: Nào búp bê, nào súng bắn nước, nào trống kèn
nhựa đủ các kiểu... Bọn trẻ con ngây thơ không bận tâm
đến nỗi ưu tư của người lớn. Tiếng cười đùa vô tư khanh
khách vang lên của bọn trẻ, đôi khi giúp xua tan không
gian ngột ngạt, ưu sầu của đám người nhiều tâm sự.
Trời về chiều dần, mặt trời không còn gay gắt

như giữa trưa, chỉ còn là một quả bóng màu đỏ ở phía
tây, không chiếu vào mắt người những tia nắng chói
chang khó chịu. Con tàu khổng lồ bắt đầu nổ máy rời đi
khi đã đầy người. Con tàu chầm chậm trôi dần ra vùng
đại dương mênh mông, cô tịch. Gió biển lùa qua boong
tàu, thổi những chiếc poncho bay phần phật. Hàng trăm
người đứng bao quanh bốn bề trên lan can tàu. Có nhiều
người, đây là lần đầu tiên đi tàu thủy, trông họ náo nức,
vui vẻ. Lãm, Lịch, Xuân và Gấm đứng cùng nhau trên
thành tàu cùng hướng ra biển. Chiếc tàu bắt đầu rời vùng
810
biển Hải Phòng, rời Vịnh Bắc Bộ đi về phương Nam.

Con tàu đi băng băng một đỗi, đi ngang qua những dãy
đá, hòn đá mang dáng hình rất lạ, kỳ bí, hùng vĩ, giữa
trời với nước như những nắm đá mà ông trời rộng tay
vung vãi xuống vùng biển này, thành những hang động
thiên nhiên đẹp đến lặng người. Có những tảng đá nhìn
như hai con gà trống mái nhìn nhau. Những núi đá khác
tạo hình xa xa như con voi phủ phục. Trong buổi chiều
ráng nắng hồng, màu xanh ngọc của biển hòa với màu
xanh thẫm của lá cỏ trên những núi đá kia, những chiếc
thuyền buồm thảnh thơi, lửng lơ trên mặt biển, vẽ lên
một cảnh tượng êm ả, bình an như chốn thiên đàng. Mọi
người ngơ ngẩn nhìn mà như quên thực tại. Giọng Lãm
vang lên:
- Vịnh Hạ Long đây rồi!
Có tiếng trẻ con hỏi mẹ:
- Mẹ ơi, khi nào mình quay về nhà?
Tiếng người mẹ vang lên:
- Về thế nào được hả con? Mình đi luôn không về

nữa!
811
Một nỗi buốt giá, đau đớn xoắn lấy ngực Xuân.
Cô nghe trái tim mình như ngừng đập khi bên tai âm
vang lời người mẹ “... Mình đi luôn không về nữa!”.
Xuân chớp mắt, hai giọt nước mắt nóng hổi tràn qua bờ
mi, rơi thành giọt xuống đôi má sạm. Cô thổn thức cho
một quãng đời đầy ắp kỷ niệm trôi đi vĩnh viễn.
California, Ngày 1 tháng 4 năm 2022
Jay Hà
812
Một trang Tạp chí National Geographic số tháng 6

năm 1955 viết về chiến dịch Hành trình đến Tự do
tại Việt Nam.
Hình trái: Một cơn thủy triều người kiên nhẫn đợi
lên một chiếc tàu Tự Do gần Hải Phòng.
Hình phải: Những bàn tay to lớn, dù là những bàn
tay
Nguồn: Flickr Manhhai
813
814

Hành Trình Khắc Khoải (Phần 2)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hành Trình Khắc Khoải (Phần 2)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HÀNH TRÌNH KHẮC KHOẢI II

NHÀ XUẤT BẢN TỰ DO

Biên tập: Ngọc Minh

Thiết kế bìa: Mje Mje

Trình bày: Park Bùi

© NHÀ XUẤT BẢN TỰ DO - THÁNG 06/2022.

LỜI MỞ ĐẦU CỦA TÁC GIẢ .......... 11

CHƯƠNG MỘT ...................... 14

CHƯƠNG HAI ...................... 56

CHƯƠNG BỐN ..................... 121

CHƯƠNG NĂM ..................... 151

CHƯƠNG SÁU ..................... 212

CHƯƠNG BẢY ..................... 254

CHƯƠNG TÁM ..................... 295

CHƯƠNG CHÍN .................... 325

CHƯƠNG MƯỜI .................... 387

CHƯƠNG MƯỜI MỘT ................ 431

CHƯƠNG MƯỜI HAI ................ 469

CHƯƠNG MƯỜI BA ................. 507

CHƯƠNG MƯỜI BỐN ................ 562

CHƯƠNG MƯỜI LĂM ................ 613

CHƯƠNG MƯỜI SÁU ................ 647

CHƯƠNG MƯỜI BẢY ................ 672

CHƯƠNG MƯỜI TÁM ................ 697

CHƯƠNG MƯỜI CHÍN ................ 749

CHƯƠNG HAI MƯƠI ................ 778

CHƯƠNG CUỐI .................... 799

GIỚI THIỆU TÁC PHẨM

“Hành trình khắc khoải” là một câu chuyện tình buồn

Tiểu thuyết “Hành trình khắc khoải” ra đời từ những câu

Nhà xuất bản Tự Do

LỜI MỞ ĐẦU CỦA TÁC GIẢ

Con xót xa nhận ra trong một chuỗi hành trình khắc

trời rực rỡ. Quyền tự do vốn đã có sẵn trong vũ trụ bao

Bao giờ và cho đến bao giờ...???

California, ngày 31 tháng 3 năm 2022.

Gương mặt Cẩm Giang hiện ra trước mặt Phong

Tiếng gà gáy eo óc từ ở phía xa xa đâu đó. Phong

- Anh chưa dậy sao? Chuẩn bị đi học chứ? Sắp

Nghe Nhã nói, Phong bật dậy như chiếc lò xo,

- Chú Cần đâu rồi?

- Chú đi làm rồi. Thím chuẩn bị đi chợ. Anh

vào tuần sau. Em và Hạo chuẩn bị đi học. Thấy anh ngủ

- A, Phong hả! Ngồi xuống đây, cháu.

Thân nhìn Phong hơi mỉm cười, nhích sang một

- Táo tây ngon lắm! Cậu và hai anh em ăn đi. Táo

- Táo trông ngon, mợ chọn khéo quá!

Quay nhìn hai cậu con trai, ông nói:

- Này, hai anh em ăn táo đi. Nhân tiện, tôi có vài

Cả Phong cùng Thân thưa:

- Vâng, con xin ạ!

Hai anh em đều nhón một miệng táo đưa lên

- Mợ mua táo ngon quá! Con có thể ăn táo này cả

Bà Cần lườm Thân:

- Gớm, anh chỉ khéo nịnh!

Ông Cần đằng hắng, ngồi thẳng dậy nhìn hai

Từ ngày tham gia vào hội kín hoạt động phong

Nhìn thấy bộ dạng ông Cần, cả Thân lẫn Phong

Thân nhìn thẳng ông Cần, trả lời từ tốn nhưng

Ông Cần gật đầu, nhắc lại câu hỏi:

- Thế anh định học ngành gì?

Thân hơi ngập ngừng một lúc rồi trả lời:

- Thưa... con muốn thi vào đại học Y khoa ạ!

- Sao cơ? Anh muốn học bác sĩ à? Khó lắm chứ