You are on page 1of 116

‫رغٕس انفكش اإلداس٘‬

‫انًحبضشح األٔنٗ ٔانضبَ‪ٛ‬خ‬


‫يمشس اداسح يصبَغ األغز‪ٚ‬خ‬
‫إػذاد‬
‫انذكزٕس يحًٕد ‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬
‫انؼبو انذساع‪- 2019 ٙ‬‬
‫‪2020‬‬

‫‪https://t.me/agricultural_eng‬‬
‫يمذيخ‪:‬‬
‫ػَف ح‪ٔٗ٩‬خٕ ح‪٩‬ىحٍس ٌٓ٘ حُوي‪ ْ٣‬ط‪٤‬ز‪٤‬وخً ‪ٔٓٝ‬خٍٓش حػظٔخىحً‬
‫ػِ‪ ٠‬حُل‪َ٤‬س‪ ُْٝ ,‬طزيأ ىٍحٓش ح‪٩‬ىحٍس ر‪ٍٜٞ‬س ٓ٘‪ٜ‬ـ‪٤‬ش ا‪٫‬‬
‫ٓئهَحً‪ٝ ,‬رخُظلي‪٣‬ي ػ٘يٓخ أٗ٘جض حُٔ٘ظٔخص‪.‬‬
‫ًٔخ إٔ ٓخ ًظذ هي‪ٔ٣‬خً ػٖ ح‪٩‬ىحٍس ُ‪ ْ٤‬أًؼَ ٖٓ ٗ‪ٜ‬خثق ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٜ‬ش‬
‫اُ‪ ٠‬حُلٌخّ ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍ‪٣ ُْٝ ٖ٤٣‬زيأ طي‪ ٖ٣ٝ‬حُٔؼَكش ػٖ حُلٌَ‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬ا‪ ٫‬ك‪ ٢‬حُ٘‪ٜ‬ق حُؼخٗ‪ ٖٓ ٢‬حُوَٕ حُظخٓغ ػَ٘‪.‬‬
‫‪ًٝ‬خٕ حُٔي‪ٔ٣ َٕٝ٣‬خٍٓ‪ ٕٞ‬أػٔخُ‪ٝ ْٜ‬كوخً ُٔيهَ حُظـَرش ‪ٝ‬حُو‪٤‬ؤ‬
‫‪ٓٝ‬غ ظ‪ ٍٜٞ‬حُؼ‪ٍٞ‬س حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ظ‪ َٜ‬طلي‪ ١‬ؿي‪٣‬ي أٓخّ حُٔي‪ٖ٣َ٣‬‬
‫‪ٍَٟٝ ٞٛٝ‬س ‪ٟٝ‬غ ٗظخّ ‪٩‬ىحٍس ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٌٓ٩‬خٗ‪٤‬ش ٓوخرِش حُ‪ِ٤‬ذ‬
‫ػِ‪ ٠‬حُِٔغ ‪ٝ‬حُويٓخص ‪ٝ‬حُؼَٔ ػِ‪٣ُ ٠‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬طول‪ٞ٤‬‬
‫حُظٌخُ‪٤‬ق‪.‬‬
‫أٔالً – االرغبْبد انكالع‪ٛ‬ك‪ٛ‬خ نهفكش اإلداس٘‪:‬‬
‫طٔظي حُلظَس حٌُ‪٤ٌ٤ٓ٬‬ش ُِلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪٘ٓ ٖٓ ١‬ظ‪ٜ‬ق حُوَٕ‬
‫حُظخٓغ ػَ٘ كظ‪ ٠‬ػخّ ‪.1950‬‬
‫‪ٝ‬طؼظزَ ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص حٌُ‪٤ٌ٤ٓ٬‬ش أ‪ٔٓ ٍٝ‬خ‪ٔٛ‬ش ك‪ ٢‬حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪١‬‬
‫‪ٝ‬طظًَِ كِٔلش ‪ٌٛ‬ح ح‪٫‬طـخ‪ ٙ‬ػِ‪٣ُ ٠‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬طول‪ٞ٤‬‬
‫حُظٌخُ‪٤‬ق ٖٓ ه‪ ٍ٬‬طلو‪٤‬ن أػِ‪ً ٠‬لخءس اٗظخؿ‪٤‬ش ٌٓٔ٘ش‪ ٖٓٝ ,‬أرَُ‬
‫‪ ٌٙٛ‬ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫أ‪ -‬يُظٕيخ اإلداسح‪systematic Management :‬‬
‫ظ‪ٌٛ َٜ‬ح ح‪٫‬طـخ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬ػخّ ‪٣ٝ 1980‬ؼظزَ ‪ٌٛ‬ح ح‪٫‬طـخ‪ ٙ‬ح‪٩‬ىحٍ‪١‬‬
‫ٓلخ‪ُٝ‬ش ُز٘خء ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ح‪٩‬ؿَحءحص ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬حػي ح‪٤ُٝ٧‬ش ىحهَ‬
‫حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ‬خٗغ ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬ط٘ٔ‪٤‬ن حُـ‪ٜٞ‬ى‬
‫ر‪ٜ‬يف طلو‪٤‬ن حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ٓغ طؤ‪ َ٤ٛ‬ح‪٧‬كَحى‬
‫‪٤ٛٝ‬خٗش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ُٔوخرِش ‪ِ٣‬ذ حُٔ‪ٞ‬م ٓغ اػ‪٤‬خء ى‪َُِ ٍٝ‬هخرش‬

‫‪1‬‬
‫حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ىحهَ حًَُ٘ش أ‪ ٝ‬حُٔئٓٔش ‪ ٌٖٔ٣ٝ‬إٔ ‪٣‬ظْ طلو‪٤‬ن ًُي‬
‫ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُؼ٘خ‪ َٛ‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬طلو‪٤‬ن ىه‪٤‬ن ُِ‪ٞ‬حؿزخص ‪ٝ‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص‪.‬‬
‫‪ٟٝ- 2‬غ ٓؼي‪٫‬ص ك٘‪٤‬ش ‪٧‬ىحء حُٔ‪ٜ‬خّ‪.‬‬
‫‪- 3‬طلي‪٣‬ي حُ‪ٓٞ‬خثَ ُـٔغ ‪٘ٓٝ‬خ‪ُٝ‬ش حُٔ‪ٞ‬حى‪.‬‬
‫‪- 4‬طلِ‪ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‪.‬‬
‫‪ٓ- 5‬لخٓزش حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪ٗٝ ٍٞ‬ظْ ٍهخرش ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫‪- 6‬حُظ٘ٔ‪٤‬ن ‪ٝ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص ر‪ ٖ٤‬ػ٘خ‪ َٛ‬اىحٍس حُؼِٔ‪٤‬خص‪.‬‬
‫‪ُٝ‬وي ًٍِص ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ش ح‪٩‬ىحٍس ػِ‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُيحهِ‪٤‬ش ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬
‫‪ ٕ٧‬حُٔي‪ٜ٣ ٖ٣َ٣‬ظٔ‪ ٕٞ‬رخُيٍؿش ح‪ ٠ُٝ٧‬رِ‪٣‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؽ ُٔوخرِش ٗٔ‪ٞ‬‬
‫حُ‪ِ٤‬ذ ػِ‪ ٠‬حُِٔغ‪.‬‬
‫رخ‪ٟ٩‬خكش اُ‪ ٠‬إٔ حُٔي‪ُ ٖ٣َ٣‬ي‪ ْٜ٣‬كَ‪٣‬ش ًخِٓش ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ًلخ‪٣‬ش‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪ ,‬ك‪٤‬غ إٔ حُلٌ‪ٓٞ‬خص ك‪ ٢‬طِي حُلظَس ‪ ٫‬طظيهَ ك‪ ٢‬حُ٘٘خ‪١‬‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ ١‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪ ٫ٝ ٢‬ط‪٠‬غ ه‪ٞ٤‬ىحً ػِ‪ ٠‬حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حًَُ٘خص‪,‬‬
‫‪ ٌُٖٝ‬ك‪ ٢‬حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش ًخٗض حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حًَُ٘خص ‪ٟ‬ؼ‪٤‬لش ٖٓ ك‪٤‬غ‬
‫حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُيحهِ‪ًٝ ٢‬خٕ ح‪ٛ‬ظٔخّ حُٔي‪ ٞٛ ٖ٣َ٣‬حُظًَ‪ ِ٤‬رخُيٍؿش‬
‫ح‪ ٠ُٝ٧‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص حَُأٓٔخُ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش أًؼَ ٓ٘‪ ٚ‬ػِ‪٠‬‬
‫ح‪٧‬كَحى حٌُ‪٣ ٖ٣‬ظ‪٘٣ٝ ُٕٞٞ‬ـِ‪ ٕٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫ُوي ٓخ‪ٔٛ‬ض ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ش ح‪٩‬ىحٍس رٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ٟٝ- 1‬غ ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ش ُِٔ٘ظٔخص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 2‬ط٘ٔ‪٤‬ن ح‪٩‬ؿَحءحص ‪ٝ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش ىحهَ حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ٝ‬حُٔئٓٔخص‪.‬‬
‫‪- 3‬حُظؤً‪٤‬ي ػِ‪ ٠‬حط‪ٜ‬خ‪٫‬ص حُؼِٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬اىحٍس حُٔوِ‪ٕٝ‬‬
‫‪ٝ‬حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬حَُهخرش‪.‬‬
‫أٓخ ِٓز‪٤‬خص ‪ٌٛ‬ح حُٔيهَ ك‪ ٢‬ح‪٩‬ىحٍس ك‪:٢ٜ‬‬
‫‪- 1‬طـخ‪ َٛ‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حُز‪٤‬جش حُوخٍؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 2‬طـخ‪ َٛ‬حهظ‪٬‬ف ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬خص حُ٘ظَ ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ىحٍ‪ٝ ٖ٤٣‬حُؼٔخٍ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ة‪ -‬اإلداسح انؼهً‪ٛ‬خ‪Scientific Management :‬‬
‫‪ٔ٣‬ؼَ ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ش حُوَٕ حُظخٓغ ػَ٘ ‪ٝ‬ريح‪٣‬ش حُوَٕ حُؼَ٘‪ ٖ٣‬طل‪ً٫ٞ‬‬
‫ًز‪َ٤‬حً ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ح‪٩‬ىحٍس ك‪٤‬غ حٗظوِض ح‪٩‬ىحٍس ٖٓ َٓكِش حُليّ‬
‫‪ٝ‬حُظؤ‪ ٖ٤‬اُ‪ ٠‬ػِْ ُ‪ ٚ‬أٓٔ‪ٓٝ ٚ‬زخىث‪ٗٝ ٚ‬ظَ‪٣‬خط‪ٝ .ٚ‬طؼظٔي ح‪٩‬ىحٍس‬
‫حُؼِٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُ‪٣٫ٞ‬خص حُٔظليس ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش رٌَ٘ أٓخٓ‪ ٢‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔئَٗحص حُظ‪ٟٝ ٢‬ؼ‪ٜ‬خ كَ‪٣‬يٍ‪٣‬ي طخ‪)1915–1856 ( ٍِٞ٣‬‬
‫‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طظ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬حُٔئُلخص حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬يٍ‪ٛ‬خ ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬أ‪ٜٔٛ‬خ ((اىحٍس‬
‫حُٔ‪ٜ‬خٗغ )) ػخّ ‪ًٝ 1903‬ظخد ((حُٔزخىة حُؼِٔ‪٤‬ش ُ‪٪‬ىحٍس)) ػخّ‬
‫‪ًٔ .1911‬خ أٗ‪ ٚ‬هخّ رخُي‪ ٍٝ‬ح‪ٓ٧‬خٓ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ط‪٤ٟٞ‬ق ح‪ ْٓ٧‬حُلٌَ‪٣‬ش‬
‫‪ًُٝ‬ي رل‪ َ٠‬ح‪٧‬رلخع ‪ٝ‬حُيٍحٓخص حُظ‪ ٢‬هخّ ر‪ٜ‬خ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ‬
‫هخ‪ٛ‬ش ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُ‪ٜ٘‬خػش‪ ,‬ك‪٤‬غ أى‪ ٟ‬حُظويّ حُؼِٔ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬هِن‬
‫ٓ٘خًَ طٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬اٗٔخٗ‪٤‬ش‪ًٝ ,‬خٕ ػِ‪ ٠‬ح‪٩‬ىحٍ‪ٞٓ ١‬حؿ‪ٜ‬ظ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬أرَُ حُيٍحٓخص حُظ‪ ٢‬هخّ ر‪ٜ‬خ ىٍحٓخص حُلًَش ‪ٝ‬حُِٖٓ‬
‫ر‪ٜ‬يف حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ىحء حُٔؼخُ‪ ٖٓ ٢‬ؿخٗذ حُؼٔخٍ‪ًٔ .‬خ ىٍّ‬
‫أ‪٠٣‬خً حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حُظ٘ـ‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬أىحء حُؼٔخٍ ُِ‪٣‬خىس‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ٖٓ ؿخٗذ حُؼٔخٍ ‪ٝ‬ىٍّ حُؼَٔ ح‪َٗ٩‬حك‪ٝ ٢‬ك‪ َٜ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُظو‪ٝ ٢٤٤‬حُظ٘ل‪.ٌ٤‬‬
‫‪ٝ‬طؼظٔي ٓيٍٓش ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬طوِ‪ َ٤‬طٌخُ‪٤‬ق ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪٣ُٝ‬خىس‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُ‪٣َ٤‬وش حُٔؼِ‪٧ ٠‬ىحء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش‪ َٟ٣ٝ .‬طخ‪ٍِٞ٣‬‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح ُٖ ‪٣‬ظلون ا‪ ٫‬رو‪٤‬خّ ح‪٩‬ىحٍس ري‪ٍٛٝ‬خ ًخٓ‪ ً٬‬ك‪ ٢‬حُظو‪٢٤٤‬‬
‫‪ٝ‬حُظ٘ظ‪ٝ ْ٤‬حَُهخرش‪ .‬ك‪٤‬غ هْٔ حُؼَٔ اُ‪ ٠‬ػَٔ اىحٍ‪ٝ ١‬ػَٔ‬
‫ط٘ل‪ ٌٕٞ٣ ١ٌ٤‬حُظو‪ ٢٤٤‬ك‪ ٖٓ ٚ٤‬حهظ‪ٜ‬خ‪ ٙ‬ح‪٩‬ىحٍ‪ ٖ٤٣‬ر‪ٔ٘٤‬خ ‪ًَِ٣‬‬
‫حُؼٔخٍ ػِ‪ ٠‬حُظ٘ل‪ٌٌٛٝ ,ٌ٤‬ح ‪ٓ ًَ ٌٕٞ٣‬ي‪ٝ َ٣‬ػخَٓ ٓٔئ‪ ً٫ٝ‬ػٖ‬
‫‪ٝ‬ظ‪٤‬لش ‪ٝ‬حكيس أ‪ٓ ٝ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُ‪ٞ‬حؿزخص حُٔليىس‪.‬‬
‫‪ٝ‬كٔذ ٍأ‪ ١‬طخ‪ ٍِٞ٣‬إ حُلٌَس حُؼِٔ‪٤‬ش ُ‪٪‬ىحٍس طظ‪ ٖٔ٠‬ح‪ٍٞٓ٧‬‬
‫حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫‪-‬إ حُؼَٔ حُؼِٔ‪ ٞٛ ٢‬حٌُ‪٣ ١‬ـ‪ َ٤‬حُوي‪ ْ٣‬حُظوِ‪٤‬ي‪.١‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪-‬حهظ‪٤‬خٍ حُؼٔخٍ ػِ‪ ٠‬أٓخّ حُٔو‪٤‬خّ حُؼِٔ‪ ٢‬ػٖ ‪٣َ٣‬ن‬ ‫‪2‬‬
‫حُظيٍ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حُظؼِ‪.ْ٤‬‬
‫‪-‬حُظؼخ‪ ٕٝ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬حُؼٔخٍ‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪-‬ط‪٣ُٞ‬غ حُؼَٔ رٌَ٘ ٓظ‪ٞ‬حُٕ ‪ٝ‬ط‪٣ُٞ‬غ حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص‬ ‫‪4‬‬
‫‪ٝ‬طلِٔ‪ٜ‬خ‪.‬‬

‫ٔأخ‪ٛ‬شاً فئٌ اإلداسح انؼهً‪ٛ‬خ رؼزًذ ػهٗ األيٕس انزبن‪ٛ‬خ‪:‬‬


‫‪- 1‬طؤ‪ ْ٤‬حُؼَٔ اُ‪ ٠‬ػَٔ اىحٍ‪ٝ ١‬ػَٔ ط٘ل‪.١ٌ٤‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي حُ‪٣َ٤‬وش حُٔؼِ‪٧ ٠‬ىحء ًَ ػَٔ ٖٓ ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫حُٔ‪ِٞ٤‬رش‪.‬‬
‫‪- 3‬حهظ‪٤‬خٍ ‪ٝ‬طيٍ‪٣‬ذ حُؼٔخٍ ػِ‪ ٠‬ط٘ل‪ ٌ٤‬ح‪ِٞٓ٧‬د ح‪ٓ٧‬ؼَ ك‪٢‬‬
‫ح‪٧‬ىحء‪.‬‬
‫‪- 4‬ىكغ أؿ‪ ٍٞ‬أػِ‪ُِ ٠‬ؼخِٓ‪ ٖ٤‬كٔذ ًٔ‪٤‬خص اٗظخؿ‪.ْٜ‬‬
‫‪- 5‬ا‪٣‬ـخى طو‪ ٜٚ‬ر‪ ٖ٤‬حَُٔ٘ك‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُؼٔخٍ ػ٘ي ه‪٢‬‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫االَزمبداد انًٕعٓخ نٓزا االرغبِ اإلداس٘‪:‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ إٔ ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش هيٓض أكٌخٍحً ؿي‪٣‬يس ُِلٌَ‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬ا‪ ٫‬أٗ‪٣ ٚ‬ئهٌ ػِ‪ٜ٤‬خ رؼ‪ ٞ‬حُِٔز‪٤‬خص حُظ‪ ٖٓ ٢‬أ‪ٜٔٛ‬خ‪:‬‬
‫‪- 1‬أ‪ِٔٛ‬ض ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش حُـ‪ٞ‬حٗذ ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫ُِؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔخص ك‪٤‬غ ًٍِص ػِ‪ ٠‬ىٍحٓش حُلًَش‬
‫‪ٝ‬حُِٖٓ ‪٣ُٝ‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حػظزَص حُؼٔخٍ ًخ‪٫٥‬ص ‪ٝ‬أ‪ِٔٛ‬ض‬
‫حُـخٗذ ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪.٢‬‬
‫‪- 2‬أػَ ٗظخّ ىكغ ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حٌُ‪ٟٝ ١‬ؼظ‪ ٚ‬ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش ػِ‪٠‬‬
‫ػ‪٬‬هخص حُ‪ٜ‬يحهش ر‪ ٖ٤‬حُؼٔخٍ ‪ٓٝ‬غ حَُٔ٘ك‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ‬
‫ٓٔخ أى‪ ٟ‬اُ‪ٞ٘ٗ ٠‬ء ‪َٛ‬حػخص ر‪ ٖ٤‬حُؼٔخٍ ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬ؿ‪.ٍٞ‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ ُْ- 3‬طـي كٌَس حُظو‪ ٜٚ‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬حَُٔ٘ك‪ ٖ٤‬ػِ‪٠‬‬
‫حُؼٔخٍ هز‪ٝ ً٫ٞ‬ح‪ٟ‬لخً ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُظ‪٤‬ز‪٤‬ن ُ‪ٜ‬ؼ‪ٞ‬رش‬
‫حُل‪ َٜ‬ر‪ٝ ٖ٤‬حؿزخص حَُٔ٘ك‪ٝ ٖ٤‬طلي‪٣‬ي ٓٔئ‪٤ُٝ‬ش ًَ ‪ٝ‬حكي‬
‫ٓ٘‪.ْٜ‬‬
‫‪- 4‬طـخ‪ِٛ‬ض حُؼ‪٬‬هش حُوخثٔش ر‪ ٖ٤‬حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حُز‪٤‬جش‪.‬‬

‫ط‪ -‬اإلداسح انزُظ‪ًٛٛ‬خ‪:‬‬


‫‪٣‬ؼي حُؼخُْ حُلَٗٔ‪ ١َ٘ٛ ٢‬كخ‪ )1925 – 1841 ( ِٞ٣‬أ‪ٖٓ ٍٝ‬‬
‫أىهَ كٌَس ح‪٩‬ىحٍس حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔخص ه‪ ٍ٬‬حُ٘‪ٜ‬ق ح‪ٍٝ٧‬‬
‫ٖٓ حُوَٕ حُؼَ٘‪ٝ .ٖ٣‬هي كيى حُ٘ظَ‪٣‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رؤٗ‪ٜ‬خ طؼظٔي ػِ‪٠‬‬
‫أٍرؼش ػَ٘ ٓزيأ ‪:٢ٛ‬‬
‫‪-3‬‬ ‫‪ -1‬طؤ‪ ْ٤‬حُؼَٔ ‪ -2‬حُِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش‬
‫ح‪٠ٗ٫‬زخ‪١‬‬
‫‪ -6‬طوي‪ ْ٣‬حُٔ‪ِٜ‬لش‬ ‫‪ٝ -5‬كيس حُظ‪ٞ‬ؿ‪ٚ٤‬‬ ‫‪ٝ -4‬كيس حُو‪٤‬خىس‬
‫حُؼخٓش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ِٜ‬لش حُ٘و‪٤ٜ‬ش‬
‫‪-9‬‬ ‫‪ -8‬حًَُِٔ‪٣‬ش‬ ‫‪ -7‬ح‪ٜٗ٩‬خف ‪ٝ‬حُؼيحُش‬
‫حُٔزخىٍس‪.‬‬
‫‪ -10‬حُلَ‪٣‬ن أ‪ٍٝ ٝ‬ف حُـٔخػش ‪ -11‬حُظَِٔٔ حُ‪٤ُِِٔ ٢َٜٓ‬ش‬
‫‪ -12‬حٌُٔخكؤس حُؼخىُش‬
‫‪ -14‬حُظَط‪٤‬ذ ‪ٝ‬حُ٘ظخّ‪.‬‬ ‫‪ -13‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪ٝ‬حُؼزخص‬
‫ًٔخ أًي ُ‪ٞ‬ػَ ؿ‪٤ُٞ‬ي (‪ )1937‬ػِ‪ ٠‬إٔ ٓزيأ طؤ‪ ْ٤‬حُؼَٔ ‪ٞٛ‬‬
‫حُٔزيأ ح‪ٓ٧‬خٓ‪ُِ ٢‬ظ٘ظ‪ ْ٤‬اً ‪٣‬ظ‪٤‬ق ُِؼخِٓ‪ ٖ٤‬حُظو‪ٝ ٜٚ‬حٌُ‪٣ ١‬ئى‪١‬‬
‫ري‪ ٍٙٝ‬اُ‪ ٠‬طلٔ‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ىحء ‪ ٌُٖٝ‬طلٔ‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ىحء هي ‪ٗ ُٚ ٌٕٞ٣‬ظخثؾ‬
‫ِٓز‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬طٔخٓي ‪ٝٝ‬كيس حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ٝ‬هي ىػ‪ٍٝ ٠‬حى ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش اُ‪ ٠‬ط‪٤‬ز‪٤‬ن ػيى ٖٓ حُٔزخىة‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ً‪ِ٤ٓٞ‬ش ٓ‪ٗٞٔ٠‬ش ُظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش‪ٝ .‬ر‪ ٖ٤‬كخ‪ِٞ٣‬‬
‫ك‪ ٢‬حُٔزخىة حُظ‪ ٢‬حهظَك‪ٜ‬خ أٗ‪ ٫ ٚ‬ط‪ٞ‬ؿي ك‪ ٢‬اىحٍس ح‪٧‬ػٔخٍ أٗ‪٤‬خء‬
‫ٓ‪ِ٤‬وش ‪ٝ‬إٔ حُٔزخىة ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪٣‬ـذ إٔ طٌ‪َٗٓ ٕٞ‬ش ‪ٝ‬إٔ طٔظؼَٔ‬
‫رؤٌٗخٍ ‪ٛٝ‬خ‪٫‬ص ٓوظِلش رل‪٤‬غ طويّ ُ٘خ كٖ ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫ٗلٔ‪ ٚ‬كبٕ ‪ ٌٙٛ‬حُٔزخىة ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ طٌ‪ٜٗ ٕٞ‬خث‪٤‬ش رَ ػِ‪ ٠‬حُؼٌْ‬
‫ٖٓ ًُي ك‪ٓ ٢ٜ‬لظ‪ٞ‬كش ‪٧‬ؿَ ح‪ٟ٩‬خكش أ‪ ٝ‬حُظـ‪ َ٤٤‬أ‪ ٝ‬ح‪٬ٛ٩‬ف‪.‬‬
‫‪ٝ‬هي ‪ٟٝ‬ق كخ‪ ِٞ٣‬هٔٔش ػ٘خ‪ َٛ‬أٓخٓ‪٤‬ش ُٔ‪ َ٤‬حُؼِٔ‪٤‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‬
‫‪:٢ٛٝ‬‬
‫‪ -1‬حُٔ‪ٛٞ‬زش ‪ -2‬حُظو‪ -3 ٢٤٤‬حُظ٘ظ‪ -4 ْ٤‬حُظ٘ٔ‪٤‬ن ‪-5‬‬
‫حَُٔحهزش‬
‫‪ٝ‬كٔذ ٍأ‪ ١‬كخ‪ ِٞ٣‬كبٕ ح‪٩‬ىحٍس حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ط٘خٍ أ‪٤ٔٛ‬ش هخ‪ٛ‬ش ‪ٞٛٝ‬‬
‫‪٣‬ليى ٓٔئ‪٤ُٝ‬ش حُلِوخص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪٘٣ٝ‬ظَ اُ‪ ٠‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش‬
‫ر‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ ٖٓ ٖ٤‬ه‪ ٍ٬‬حُٔؼخٍ حُ٘ٔ‪ًٞ‬ؿ‪ُ ٢‬لًَش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص‪.‬‬
‫كؼِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ اًح ُِّ حط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬ػخِٓ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُؼٔخٍ ‪٣‬ؼٔ‪ٕ٬‬‬
‫ك‪ ٢‬هٔٔ‪ٓ ٖ٤‬وظِل‪ ٖ٤‬كبٕ حٌَُ٘ حٌُ‪٣ ١‬ليى حط‪ٜ‬خٍ حُ‪ٞ‬حكي ٓ٘‪ٜٔ‬خ‬
‫رخ‪٥‬هَ ‪٣‬ظْ كو‪ ٢‬ػزَ آٍخٍ ٗيحء ػٖ ‪٣َ٣‬ن ِْٓ ح‪َٗ٩‬حف اُ‪٠‬‬
‫ح‪٧‬ػِ‪ٝ ٠‬ح‪ٗ٫‬ظظخٍ كظ‪ ٠‬حُؼ‪ٞ‬ىس ػزَ حُ‪٣َ٤‬ن ٗلٔ‪ٝ ٚ‬أٗ‪٣ ٚ‬ـذ‬
‫حُظوِ‪ ٢‬ػٖ ؿَٔ حُؼز‪ُٔ ٍٞ‬زز‪:ٖ٤‬‬
‫حُٔزذ ح‪ٗ – ٍٝ٧‬ظ‪٤‬ـش ُـٔ‪ ٝٞ‬حُ‪ٜ‬يف حُؼخّ َُِٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫حُٔزذ حُؼخٗ‪ – ٢‬ا‪ٔٛ‬خٍ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬هٔخّ ك‪ٔ٤‬خ ر‪ٜ٘٤‬خ‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خٍ كو‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬ه‪ ٢‬حُ٘ل‪.ًٞ‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٓٔخ ٓزن كبٕ أ‪ٛ‬لخد حُؼ‪٬‬هش ك‪ ٢‬ح‪٧‬هٔخّ ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‬
‫حُٔوظِلش ‪ِ٣‬ـئ‪ ٕٝ‬ك‪ً ٢‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ اُ‪ ٠‬حٓظؼٔخٍ ؿَٔ‬
‫حُؼز‪ ٍٞ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ‬هي ٓخ‪ٔٛ‬ض ح‪٩‬ىحٍس حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ًٍِ- 1‬ص ػِ‪ ٠‬هْٔ ‪ٝ‬ظخثق ‪ٓ 14 ٝ‬زيأً اىحٍ‪٣‬خً‪.‬‬
‫‪ٟٝ- 2‬ؼض ا‪٣‬خٍحً ٍٓٔ‪٤‬خً ُ‪٪‬ىحٍس‪.‬‬
‫‪- 3‬حٓظـخرش ح‪٩‬ىحٍس ُِٔظـ‪َ٤‬حص‬
‫‪ٗ- 4‬ظَص اُ‪ ٠‬ح‪٩‬ىحٍس رخػظزخٍ‪ٛ‬خ ٓ‪ٜ٘‬ش ‪٣‬ـذ حُظيٍ‪٣‬ذ ػِ‪ٜ٤‬خ‪.‬‬
‫د‪ -‬اإلداسح انج‪ٛ‬شٔلشاع‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬لظَ‪ٍٝ ٝ‬حى ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش إٔ حُز‪َٝ٤‬هَح‪٤٣‬ش ‪٢ٛ‬‬
‫حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬حٌُ‪ ١‬طظزؼ‪ ٚ‬حُٔئٓٔخص حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش‪٣ٝ .‬ؼظزَ ٓخًْ‬
‫ر‪٤‬زَ (‪ )1920 – 1864‬حُ‪ٞ‬ح‪ٟ‬غ حٌَُ٘ حُٔؼخُ‪ُِ ٢‬ظ٘ظ‪ ْ٤‬ح‪٩‬ىحٍ‪١‬‬
‫حُز‪َٝ٤‬هَح‪ٝ ٢٣‬هي ‪ٟٝ‬غ ٗٔ‪ًٞ‬ؽ ُِز‪َٝ٤‬هَح‪٤٣‬ش هخ‪ٛ‬ش ُِٔ٘ظٔخص‬
‫حٌُز‪َ٤‬س حُٔؼويس ‪ٝ‬هي حٓظوِ‪ٌٛ ٚ‬ح حُ٘ٔ‪ًٞ‬ؽ ٖٓ ىٍحٓظ‪ُِ٘ٔ ٚ‬ظٔخص‬
‫حٌُز‪َ٤‬س ك‪ ٢‬حُل‪٠‬خٍحص حُوي‪ٔ٣‬ش ك‪ٝ َٜٓ ٢‬حُ‪ٍٓٝٝ ٖ٤ٜ‬خ‬
‫‪ٝ‬ر‪٤ِٗ٤‬ش ‪ًٌُٝ‬ي حُٔ٘ظٔخص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش ك‪ ٢‬أ‪ٍٝٝ‬رخ‪.‬‬
‫ٔلذ حذد خصبئص انج‪ٛ‬شٔلشاع‪ٛ‬خ ثًب‪ٚ‬ه‪:ٙ‬‬
‫‪- 1‬ط‪٣ُٞ‬غ حُؼَٔ ‪ٝ‬كوخً ُِظو‪ ٜٚ‬رل‪٤‬غ ‪ٓ ٌَُ ٌٕٞ٣‬ي‪َ٣‬‬
‫‪ٞٓٝ‬ظق ‪ٝ‬حؿزخص ‪ٔٓٝ‬ئ‪٤ُٝ‬خص ٍٓٔ‪٤‬ش ٓليىس ٓ٘ل‪ِٜ‬ش‬
‫‪ٝٝ‬ح‪ٟ‬لش رل‪٤‬غ ‪٣ ٫‬ليع طيحهَ ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬ظخثق‪.‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي حُ‪ ٌَ٤ٜ‬حُظ٘ظ‪٤ُِِٔ ٢ٔ٤‬ش ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ظخثق رل‪٤‬غ ‪٣‬ظ‪َٜ‬ف‬
‫حُٔ‪ٞ‬ظق ك‪ ٢‬كي‪ٝ‬ى ِٓ‪٤‬خط‪ٝ ٚ‬حُِٔ‪٤‬ش ٓظيٍؿش ػِ‪٠‬‬
‫ٓٔظ‪٣ٞ‬خص ٖٓ ح‪٧‬ػِ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬ح‪ٓ٧‬لَ‪.‬‬
‫‪- 3‬طلي‪٣‬ي ه‪ٞ‬حػي ‪ٝ‬اؿَحءحص ُظ٘ظ‪ ْ٤‬ح‪٧‬ىحء ‪ٝ‬طلخػَ ح‪٧‬كَحى ك‪ٔ٤‬خ‬
‫ر‪ ْٜ٘٤‬ىحهَ حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪٣- 4‬ؼ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش ٖٓ ‪ ٞٛ‬أًؼَ ؿيحٍس ُ٘ـِ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪- 5‬طٌظٔذ حُٔ‪ٜ‬خٍحص ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُوزَس ‪ٝ‬حُظيٍ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حُظَه‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪٣- 6‬ل‪ َٜ‬حُٔ‪ٞ‬ظق ػِ‪ِ٤ٓ ٠‬حص حُظ‪ٞ‬ظ‪٤‬ق حُؼخرض ‪ٝ‬حَُحطذ‬
‫ك‪ ٢‬كخٍ حُظوخػي‪.‬‬
‫‪- 7‬حٓظؼٔخٍ ٓـ‪٬‬ص ‪ٝٝ‬ػخثن ٍٓٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬اٗـخُ ح‪٧‬ػٔخٍ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫نمذ عبًْذ ْزِ انًذسعخ ف‪ ٙ‬رحم‪ٛ‬ك يب ‪ٚ‬ه‪:ٙ‬‬
‫‪- 1‬حُز٘خء حُظ٘ظ‪ ٢ٔ٤‬حَُٓٔ‪ٓ ٞٛ ٢‬ل‪ ٍٞ‬حُؼ‪٬‬هخص ٓغ‬
‫حُظو‪ ٜٚ‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حهغ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪- 2‬حُو‪ٞ‬حػي ‪ٝ‬حُظؼِ‪ٔ٤‬خص ‪ ٢ٛ‬ؿ‪ َٛٞ‬حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪- 3‬حُٔ‪ٞ‬ظق ‪٣‬ظيٍد ىحهَ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش ‪٣‬زوًخ ُِو‪ٞ‬حػي‪.‬‬
‫‪- 4‬حُ‪٤ٌِ٤ٜ‬ش ك‪ ٢‬حُؼ‪٬‬هخص حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ‪٣‬زوخً ُِ‪ٞ‬ظخثق‪.‬‬
‫ْـ ‪ -‬يذسعخ انؼاللبد اإلَغبَ‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظٔي ح‪٫‬طـخ‪ ٙ‬ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ح‪٩‬ىحٍس ػِ‪ ٠‬ػخِٓ‪ ٖ٤‬أٓخٓ‪ٔٛ ٖ٤٤‬خ‪:‬‬
‫ح‪ – ٍٝ٧‬حُ٘ظَ اُ‪ ٠‬حُؼخِٓ‪ً ٖ٤‬ؤىحس حٓظَٔحٍ ‪ٗ٩‬ـخُ ٓخ أ‪ًَٝ‬‬
‫اُ‪ٜٔٓ ٖٓ ْٜ٤‬خص‪ٝ .‬حُؼخٗ‪ – ٢‬حُٔؼخُـش حُ٘و‪٤ٜ‬ش ‪ ٕ٧‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٞٛ‬‬
‫حُؼخَٓ حُ‪ٞ‬ك‪٤‬ي حُٔظـ‪ َ٤‬ك‪ٗ ٢‬ظخّ ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫ريأص ٓيٍٓش حُؼ‪٬‬هخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ك‪ ٢‬ػخّ ‪ 1930‬ر‪ٜ‬يف ك‪ْٜ‬‬
‫حُـ‪ٞ‬حٗذ حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِؼخِٓ‪ٓٝ ٖ٤‬ي‪ ٟ‬طؤػ‪َٛ٤‬خ ػِ‪٠‬‬
‫ح‪٧‬ىحء‪ٝ .‬هي حطزؼض ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش ح‪ِٞٓ٧‬د حُؼِٔ‪ ٢‬حُظلِ‪ ٢ِ٤‬حٌُ‪١‬‬
‫حطزؼ‪ ٚ‬طخ‪ ٍِٞ٣‬ك‪ٓ ٢‬يٍٓش ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٓ ٌُٖٝ‬غ حهظ‪٬‬ف رؤٕ‬
‫ٓيٍٓش حُؼ‪٬‬هخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ض ػ٘خ‪٣‬ظ‪ٜ‬خ ُِؼ٘‪ َٜ‬حُزَ٘‪ٝ ١‬ك‪٢‬‬
‫حُلو‪٤‬وش إٔ ٓيٍٓش حُؼ‪٬‬هخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ًخٗض ًَى كؼَ ػِ‪٠‬‬
‫حُٔيٍٓش حُؼِٔ‪٤‬ش‪ٝ .‬هي هخّ ٍ‪ٝ‬حى ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش ٓؼَ ٓخُظ‪ٓ ٕٞ‬خ‪ٞ٣‬‬
‫رظـخٍد ك‪ًَٗ ٢‬ش ‪ٔ٣ٝ‬ظَٕ حُ‪ٌ٤‬ظَ‪٣‬ي ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش ُيٍحٓش ظخ‪َٛ‬س‬
‫حٗولخ‪ ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش حُظ‪ً ٢‬خٗض ط٘ظَ٘ ر‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬حُؼٔخٍ‬
‫رخ‪ٟ٩‬خكش ٌُٔ٘‪٬‬ص أهَ‪ٓ ٟ‬ؼَ حُظ٘خُع ‪ٞٓٝ‬ء حُؼ‪٬‬هش ر‪ٖ٤‬‬
‫ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬حُؼٔخٍ رخ‪ٟ٩‬خكش ُِؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔخى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش حُٔل‪٤٤‬ش‬
‫رخُؼَٔ ٓؼَ ح‪ٗ٩‬خٍس ‪ٝ‬ظَ‪ٝ‬ف حُؼَٔ ‪ٝ‬حُظؼذ‪ٝ .‬هي ط‪ٓ َٛٞ‬خ‪ٞ٣‬‬
‫اُ‪ ٠‬إٔ اٗظخؽ حُؼخِٓ‪ِ٣ ٖ٤‬ىحى اًح ًخٗ‪ٞ‬ح ٍح‪ٌٛ ٕ٧ ٖ٤ٟ‬ح ح‪َٓ٧‬‬
‫‪٣‬ظلون ٗظ‪٤‬ـش ‪ٛ٫‬ظٔخّ ح‪٩‬ىحٍس رخكظ‪٤‬خؿخط‪٘ٓٝ ْٜ‬خػَ‪.ْٛ‬‬
‫‪ٝ‬هي ٓخ‪ٔٛ‬ض ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ٓخ‪:٢ِ٣‬‬

‫‪8‬‬
‫‪- 1‬طؤػ‪ِٞٓ َ٤‬ى حُلَى ػِ‪ ٠‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ًٍِ- 2‬ص ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش‪.‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – االرغبْبد انًؼبصشح ف‪ ٙ‬انفكش اإلداس٘‪:‬‬
‫ُوي ط‪ٍٞ٤‬ص ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص حُٔؼخ‪َٛ‬س ك‪ ٢‬حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬ط‪ٍٞ٤‬حً‬
‫ًز‪َ٤‬حً ٌٓ٘ حُلَد حُؼخُٔ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُوَٕ حُٔخ‪ٝ ٢ٟ‬حٓظَٔص‬
‫كظ‪ ٠‬ػخّ ‪ ٖٓٝ 1990‬أ‪ٓ ْٛ‬يحٍّ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص‪:‬‬
‫‪ -1‬اإلداسح انكً‪ٛ‬خ‪quantitative Management :‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ حٓظويحّ طخ‪ ٍِٞ٣‬أى‪ٝ‬حص ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش ٓزٌَحً‬
‫ك‪ ٢‬حُؼَ٘‪ ٖٓ ٖ٣‬حُوَٕ حُٔخ‪ ٢ٟ‬ا‪ ٫‬إٔ ٓؼظْ حُٔ٘ظٔخص ُْ طؤهٌ‬
‫‪1940‬‬ ‫رخ‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حٌُٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬كَ حُٔ٘خًَ ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش كظ‪ ٠‬ػخّ‬
‫ك‪٤‬غ إٔ حُٔو‪ ٖ٤٤٤‬ك‪ ٢‬حُلَد حُؼخُٔ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ريإ‪ٝ‬ح ك‪٢‬‬
‫حٓظويحّ حُ‪َ٤‬م حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ك‪ ٢‬كَ حٌُٔ٘‪٬‬ص حُؼٌَٔ‪٣‬ش‪ٝ .‬رؼي‬
‫حُلَد طْ طؼٔ‪ ٌٙٛ ْ٤‬حُظـَرش ػِ‪ً ٠‬خكش ه‪٤‬خػخص ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‬
‫‪ٝ‬حُٔ٘ظٔخص حُٔوظِلش‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ؼظٔي حُٔيهَ حٌُٔ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬طلِ‪ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُٔؼ‪٤٤‬خص‬
‫ُلَ حٌُٔ٘‪٬‬ص ‪ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص ك‪ ٢‬كَ حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪,‬‬
‫ًٔخ ‪ٔ٣‬خػي ‪ٌٛ‬ح حُٔيهَ حُٔيٍحء ػِ‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص رخ‪٫‬ػظٔخى‬
‫ػِ‪ ٠‬أٓخُ‪٤‬ذ حُ٘ٔخًؽ حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش – ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬حٓظويحّ‬
‫ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ ح‪٩‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬ش‪ٝ .‬هي طْ ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ :٠‬حُزَٓـش حُو‪٤٤‬ش‪,‬‬
‫ٗظَ‪٣‬ش ‪ٛ‬ل‪ٞ‬ف ح‪ٗ٫‬ظظخٍ‪ ,‬حُظ٘زئ‪ٔٗ ,‬خًؽ حُٔوِ‪ٔٗ ,ٕٝ‬خًؽ‬
‫حُ٘زٌخص‪ ,‬طلِ‪ٗ َ٤‬و‪٤‬ش حُظؼخىٍ‪ٝ .‬هي كخ‪ُٝ‬ض ٓؼظْ حُٔ٘ظٔخص‬
‫حٓظويحّ ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ ك‪ٓ ٢‬وظِق ح‪٧‬ػٔخٍ ٖٓ اٗظخؽ ‪َٓٝ‬حهزش‬
‫حُٔوِ‪ٝ ٕٝ‬طٔ‪٣ٞ‬ن ‪ٝ‬طٔ‪ٝ َ٣ٞ‬ط‪٣ُٞ‬غ ‪ٝ‬طو‪ٝ ٢٤٤‬ط‪ٝ َ٣ٞ٤‬رل‪ٞ‬ع‬
‫‪ٞٓٝ‬حٍى رَ٘‪٣‬ش‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ حٗظ٘خٍ أٓخُ‪٤‬ذ حُ‪َ٤‬م حٌُٔ‪٤‬ش ا‪ ٫‬إٔ رؼ‪ٞ‬‬
‫حُٔي‪ٔ٣ ُْ ٖ٣َ٣‬ظويٓ‪ٛٞ‬خ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍ ‪ٝ‬حػظٔي‪ٝ‬ح ػِ‪٠‬‬
‫هزَحط‪ ْٜ‬حُوخ‪ٛ‬ش ك‪ ٢‬حُؼَٔ ح‪٩‬ىحٍ‪.١‬‬
‫ُوي ٓخ‪ٔٛ‬ض ح‪٩‬ىحٍس حٌُٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬ط‪٤‬ز‪٤‬ن حُظلِ‪ َ٤‬حٌُٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حطوخً حُوَحٍحص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪- 2‬ط‪ َ٣ٞ٤‬حُ‪َ٤‬م حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ك‪ ٢‬طلِ‪ َ٤‬حٌُٔ٘‪٬‬ص‪.‬‬
‫‪ٔٓ- 3‬خػيس ح‪٩‬ىحٍس ك‪ ٢‬حهظ‪٤‬خٍ أك‪ َ٠‬حُزيحثَ‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ئهٌ ػِ‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ِٞٓ٧‬د ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬حُـخٗذ حٌُٔ‪ٝ ٢‬ا‪ٔٛ‬خٍ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 2‬ػيّ اػ‪٤‬خء ى‪ُِ ٍٝ‬ـ‪ٞ‬حٗذ حَُ‪ٝ‬ط‪٤٘٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ ٍٞٓ٧‬ؿ‪َ٤‬‬
‫حُٔظ‪ٞ‬هؼش ك‪ ٢‬حطوخً حُوَحٍ‪.‬‬
‫‪ -2‬يذسعخ انغهٕن انزُظ‪:ًٙٛ‬‬
‫ظ‪َٜ‬ص ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش رؼي ػخّ ‪ 1950‬رؼي اىٍحى حُؼ‪٬‬هش ر‪ٖ٤‬‬
‫اٗظخؿ‪٤‬ش حُؼخَٓ ‪ٝ‬حُ٘ـخف حُظ٘ظ‪ٝ ٢ٔ٤‬طؤػ‪ًُ َ٤‬ي ربٗزخع حُـ‪ٞ‬حٗذ‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ ٌٙٛٝ‬حَُإ‪٣‬ش ػَكض‬
‫رخُِٔ‪ٞ‬ى حُظ٘ظ‪ ,٢ٔ٤‬ك‪٤‬غ ‪ َٔ٘٣‬حُِٔ‪ٞ‬ى حُظ٘ظ‪ ٢ٔ٤‬ػِ‪٠‬‬
‫حُيٍحٓخص حُِٔ‪٤ًٞ‬ش ‪ٝ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش ُِٔ‪ٞ‬ى حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ظخثق ‪ٖٓٝ‬‬
‫أرَُ حُيٍحٓخص حُظ‪ ٢‬طٔض ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫أ‪ -‬دساعبد يبكش‪ٚ‬غٕس أسع‪ٛ‬ظ‪:‬‬
‫حٗظوي أٍؿ‪ ْ٤‬ح‪ِٞٓ٧‬د حُظوِ‪٤‬ي‪ ١‬ك‪ ٢‬ح‪٩‬ىحٍس حٌُ‪ ١‬أٓٔخ‪ ٙ‬ر٘ظَ‪٣‬ش‬
‫(×) ‪ٝ‬حٌُ‪٣ ١‬ظٔؼَ ك‪٘ٔ٤ٛ ٢‬ش ح‪٩‬ىحٍس ك‪ ٢‬حطوخً حُوَحٍحص‬
‫‪ٝ‬حٓظؼٔخُ‪ٜ‬خ حُؼو‪ٞ‬رخص ‪ٝ‬حُظ‪ٜ‬ي‪٣‬ي ك‪ ٢‬اىحٍس حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬طلض كَ‪٤ٟ‬ش‬
‫أٓخٓ‪٤‬ش طو‪ ٍٞ‬إ حُؼخَٓ ‪٣ ٫‬لذ حُؼَٔ ‪ٝ‬أٗ‪٣ٝ ًٍٞٔ ٚ‬لظوَ اُ‪٠‬‬
‫حُ‪ٞٔ٤‬ف ‪٣ٝ‬ل‪ َ٠‬إٔ ‪٘٣‬وخى ٖٓ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬هخثيحً ‪ٝ‬هي ‪٫‬كظ أٍؿ‪ْ٤‬‬
‫ك‪َ٤‬س ح‪٩‬ىحٍس حُظ‪ ٢‬طظز٘‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ِٞٓ٧‬د ُؼيّ ك‪ُٜٜٞ‬خ ػِ‪٠‬‬
‫حُ٘ظخثؾ حُٔظ‪ٞ‬هؼش‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪ٝ‬طؼظٔي ىٍحٓخص أٍؿ‪ ْ٤‬ػِ‪ ٠‬إٔ حُلَى ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش ‪٣‬ؼَٔ ػِ‪٠‬‬
‫طلو‪٤‬ن ٓ‪ٜ‬خُل‪ ٚ‬رخُيٍؿش ح‪ ٖٓٝ ٠ُٝ٧‬ػْ ‪ َٜ٣‬أٍؿ‪ ْ٤‬اُ‪٠‬‬
‫حُ٘ظَ‪٣‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ٗ ٢ٛٝ‬ظَ‪٣‬ش ( ‪ٝ )Y‬حُظ‪ ٢‬طؼظٔي ػِ‪ ٠‬كَ‪٤ٟ‬ش إٔ‬
‫حُلَى ‪٣‬ؼَٔ ‪ٝ‬طِىحى اٗظخؿ‪٤‬ظ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬كخُش ط‪٤ٜ‬جش حُظَ‪ٝ‬ف حُٔ٘خٓزش‬
‫ىحهَ حُٔ٘ظٔش ُظٌٔ‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ ٖٓ ٖ٤‬طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحك‪ ْٜ‬حُوخ‪ٛ‬ش‬
‫‪ٝ‬أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪.ٚ‬‬
‫‪ٔ٣ٝ‬ظ٘ي ػِ‪ٗ ٠‬ظَس ٓظلخثِش ‪ٝ‬ا‪٣‬ـخر‪٤‬ش ُِ‪٤‬ز‪٤‬ؼش ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫طزَُ ُي‪ ٟ‬حُلَى ى‪ٝ‬حكغ حُؼَٔ ‪ٝ‬حٓظؼيحى‪ُ ٙ‬ظلَٔ حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش‬
‫‪ٝ‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬رظٌخٍ ‪ٝ‬ح‪٩‬ريحع‪.‬‬
‫ة‪ْ -‬شو يبعهٕ‪:‬‬
‫‪٘ٛ‬ق ٓخِٓ‪ )1943 ( ٞ‬كخؿخص ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ ٢‬هْٔ ٓٔظ‪٣ٞ‬خص‬
‫طٌَ٘ ؿٔ‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ِٓٔخً أ‪َٓٛ ٝ‬خً ٖٓ ح‪٧‬ىٗ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ػِ‪ًٔ ٠‬خ ‪ٞٛ‬‬
‫ٓ‪ٟٞ‬ق ك‪ ٢‬حٌَُ٘ حُظخُ‪:٢‬‬

‫طلو‪٤‬ن‬
‫حٌُحص‬
‫حُلخؿش اُ‪ ٠‬حُظوي‪َ٣‬‬
‫ٌَٗ ٍهْ ‪1‬‬ ‫حُلخؿخص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫‪ٓ َّٛ‬خِٓ‪ٞ‬‬

‫كخؿخص ح‪ٖٓ٧‬‬

‫‪11‬‬
‫حُلخؿخص حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‬

‫‪- 1‬حُلخؿخص حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬طَ٘ٔ حٌُٖٔ ‪ٝ‬حُـٌحء ‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ٖٓ‬


‫حُلخؿخص ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ُ‪ٔٗ٪‬خٕ‪.‬‬
‫‪- 2‬كخؿخص ح‪٣ٝ ٖٓ٧‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ كخؿش حُلَى اُ‪ ٠‬ىٍء ح‪٧‬ه‪٤‬خٍ‬
‫‪ٞٓٝ‬حؿ‪ٜ‬ش حُظلي‪٣‬خص‪.‬‬
‫‪- 3‬حُلخؿخص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طظ‪ َٜ‬حٗظٔخء حُلَى اُ‪٠‬‬
‫حُـٔخػخص ‪ٝ‬طٌ‪ ٖ٣ٞ‬حُ‪ٜ‬يحهخص‪.‬‬
‫‪- 4‬حُلخؿش اُ‪ ٠‬حُظوي‪ٗ ٢ٛٝ َ٣‬ؼ‪ ٍٞ‬حُلَى رخ‪٤ٔٛ٧‬ش ‪ٝ‬كخؿخص‬
‫حُٔـظٔغ ُ‪.ٚ‬‬
‫‪- 5‬حُلخؿش اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن حٌُحص ‪ ٢ٛٝ‬أػِ‪ ٠‬أٗ‪ٞ‬حع حُلخؿخص‬
‫‪ٝ‬طَ٘ٔ حُلخؿش اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن حُٔ٘ـِحص ‪ٝ‬ح‪٩‬ريحػخص‪.‬‬
‫عـ ‪ْ -‬شص‪ٚ‬شط ػبو ‪:1968‬‬
‫ط‪َ٣َُٛ َٛٞ‬ؽ اُ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي أٓزخد ٍ‪ٟ‬خ أ‪ ٝ‬ػيّ ٍ‪ٟ‬خ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬ػ‪٘٤‬ش ٖٓ حًَُ٘خص ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش ك‪٤‬غ ر‪٘٤‬ض إٔ‬
‫حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔئػَس ك‪ٍٟ ٢‬خ حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬طوظِق ػٖ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُظ‪٢‬‬
‫طئػَ ػِ‪ ٠‬ػيّ ٍ‪ٟ‬خ‪ ْٛ‬كخُٔ‪ٞ‬ظق ‪٘٣‬ؼَ رؼيّ حَُ‪ٟ‬خ اًح ًخٗض‬
‫حُظَ‪ٝ‬ف حُوخ‪ٛ‬ش رخُؼَٔ ؿ‪٘ٓ َ٤‬خٓزش ‪ٗٝ‬ؼ‪ ٍٙٞ‬رخَُ‪ٟ‬خ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫رخُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش ًحط‪ٜ‬خ ‪ ْ٤ُٝ‬ك‪ ٢‬ظَ‪ٝ‬ف حُؼَٔ ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔل‪٤٤‬ش‬
‫رخُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش‪.‬‬
‫ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حٌُخٓ٘ش ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص ‪ٔٓٝ‬ظ‪ٟٞ‬‬
‫حُ‪ٜ‬ؼ‪ٞ‬رخص ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬حؿزخص حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ‪ٝ‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُظوي‪ٝ َ٣‬حُظَه‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬كخٍ ػيّ ط‪ٞ‬كَ‪ٛ‬خ كبٕ ٗؼ‪ ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ظق رخَُ‪ٟ‬خ ػٖ حُؼَٔ‬
‫‪٣‬ظيٗ‪ ٠‬أ‪ٞ٣ ٫ ٝ‬ؿي أ‪.ً٬ٛ‬‬

‫‪12‬‬
‫ُوي ٓخ‪ٔٛ‬ض ٓيٍٓش حُِٔ‪ٞ‬ى حُظ٘ظ‪ ٢ٔ٤‬ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬ك‪ِٞٓ ْٜ‬ى حُلَى ‪ٝ‬حُـٔخػش ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪.‬‬
‫‪- 2‬حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬حُؼَٔ‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬ىحء‪.‬‬
‫‪- 3‬طلِ‪ِٞٓ َ٤‬ى حُلَى ‪ٍٝ‬ؿزخط‪٩ ٚ‬ػَحء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش ‪٣ُٝ‬خىس‬
‫ح‪٧‬ىحء‪.‬‬
‫‪- 4‬اىٍحى أ‪٤ٔٛ‬ش ط‪ َ٣ٞ٤‬حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪َ -3‬ظش‪ٚ‬خ انُظى‪The system theory :‬‬
‫أ‪ِٔٛ‬ض ٓؼظْ حُٔيحٍّ حُلٌَ‪٣‬ش حُٔخروش حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُٔ٘ظٔش‬
‫‪ٝ‬حُز‪٤‬جش حُوخٍؿ‪٤‬ش‪ٝ ,‬ػِ‪َ٣ ٚ٤‬أ طل‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬ػ٘يٓخ‬
‫طز٘‪ٓ ٠‬خٗ‪ ِ٤‬ػخّ ‪ 1964‬كٌَس ٗظَ‪٣‬ش حُ٘ظْ‪٣ٝ .‬ؼَف ًخٍُ‪َ٤‬‬
‫(‪ )1978‬حُ٘ظخّ رؤٗ‪٤ً ٚ‬خٕ ‪٣‬ظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬أؿِحء ‪٣‬ؼظٔي حُ‪ٞ‬حكي ٓ٘‪ٜ‬خ‬
‫ػِ‪ ٠‬ح‪٥‬هَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬إٔ طؼَ‪٣‬ق حُٔ٘ظٔش ً٘ظخّ ‪٣‬ئًي ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٜ‬خ طظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬أؿِحء‬
‫ٓظَحر‪٤‬ش ٓظؼخ‪ٗٝ‬ش ك‪ٔ٤‬خ ر‪ٜ٘٤‬خ ‪ُٜٝ‬خ ‪ٛ‬يف ٓ٘ظَى رخ‪ٟ٩‬خكش ٌُُي‬
‫طؼظزَ حُٔ٘ظٔخص ٗظخٓخً ٓلظ‪ٞ‬كخً‪.‬‬
‫‪ٝ‬ط٘ؤْ حُ٘ظْ اُ‪ٗ ٠‬ظْ ٓلظ‪ٞ‬كش ‪ٗٝ Open system‬ظْ ٓـِوش‬
‫‪٣ٝ Close system‬ؤهٌ حُ٘ظخّ حُٔلظ‪ٞ‬ف ٓيه‪٬‬ط‪ ٖٓ ٚ‬حُز‪٤‬جش‬
‫حُٔل‪٤٤‬ش ر‪ٜ٣ٝ ٚ‬يٍ اُ‪ٜ٤‬خ ٓوَؿخط‪ ٚ‬حُظ‪ ٢‬طظ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬حُِٔغ‬
‫‪ٝ‬حُويٓخص ‪ٝ‬كوخً ُ٘ظَ‪٣‬ش حُ٘ظْ كبٕ حُٔ٘ظٔش طٌ‪ ٕٞ‬كؼخُش ‪ٗٝ‬خؿلش‬
‫اًح حٓظ‪٤‬خػض حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى حُ‪ُٓ٬‬ش ٖٓ حُز‪٤‬جش ُظ٘ـ‪َ٤‬‬
‫ػٔخُ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬اٗظخؽ ٓوَؿخط‪ٜ‬خ ‪ٌُٜٝ‬ح ‪ٜ٣‬زق حُظؼخَٓ ٓغ حُز‪٤‬جش َٗ‪٣‬خً‬
‫أٓخٓ‪٤‬خً ُ٘ـخف حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫حُز‪٤‬جش حُوخٍؿ‪٤‬ش‬
‫الوخزجاث‬ ‫الوذخالث‬
‫‪ -‬العولياث‬ ‫‪ -‬الوعذاث‬
‫‪ -‬سلع‬ ‫‪ -‬التحىيالث‬
‫‪ -‬خذهاث‬ ‫‪ -‬الوىاد الخام‬
‫‪ -‬األفزاد‬
‫‪13‬‬ ‫‪ -‬الوعلىهاث‬
‫‪ -‬التكنىلىجيا‬
‫حُظـٌ‪٣‬ش حَُٔطيس‬

‫‪ )2‬حُٔ٘ظٔش ً٘ظخّ‬ ‫ٌَٗ ٍهْ (‬


‫حؿظٔخػ‪ٓ ٢‬لظ‪ٞ‬ف‬
‫ٔلذ عبًْذ َظش‪ٚ‬خ انُظى ف‪ ٙ‬رحم‪ٛ‬ك يب‪ٚ‬ه‪:ٙ‬‬
‫‪- 1‬حُٔ٘ظٔش ٗظخّ حؿظٔخػ‪ٓ ٢‬لظ‪ٞ‬ف‪.‬‬
‫‪- 2‬ح‪٩‬ىحٍس طليى حُٔيه‪٬‬ص ‪ٝ‬حُٔوَؿخص ُِ٘ظخّ ُِ‪٣‬خىس‬
‫اٗظخؿ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪- 3‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪٣ٍَٟٝ‬ش ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬حٌُلخءس‬
‫‪ٝ‬حُلؼخُ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬طٌ‪ ٕٞ‬حُٔ٘ظٔش ٖٓ طلض ٗظْ كَػ‪٤‬ش ٓظؼيىس‪.‬‬
‫‪َ -4‬ظش‪ٚ‬خ انًٕلف‪:‬‬
‫طؼظزَ ٗظَ‪٣‬ش حُٔ‪ٞ‬هق حٓظيحىحً كٌَ‪٣‬خً ُ٘ظَ‪٣‬ش حُ٘ظْ حُٔلظ‪ٞ‬كش ك‪٢‬‬
‫ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬طظِو‪ ٌٙٛ ٚ‬حُ٘ظَ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حػظزخٍ (ًَ ٗ‪٢‬ء ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪)٠‬‬
‫‪٣ٝ‬ؼ٘‪ٌٛ ٢‬ح إٔ حُو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬حُِٔ‪٤ًٞ‬ش‬
‫ُِٔ٘ظٔخص ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬ك‪ٜٜٔ‬خ ري‪ ٕٝ‬ح‪٧‬هٌ ك‪ ٢‬ح‪٫‬ػظزخٍ ػ‪ٞ‬حَٓ‬
‫‪ٝ‬ظَ‪ٝ‬ف حُٔ‪ٞ‬هق ىحهَ ‪ٝ‬هخٍؽ حُٔ٘ظٔش‪ٝ .‬ر٘خءً ػِ‪ًُ ٠‬ي كبٕ‬
‫ًَ ٓخ ط‪ِٛٞ‬ض اُ‪ ٚ٤‬ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص حُلٌَ‪٣‬ش حُٔخروش ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬حػظزخٍ‪ٛ‬خ‬
‫ػخُٔ‪٤‬ش‪ ,‬أ‪ ٫ ١‬ط‪ِٜ‬ق ٌَُ ٌٓخٕ أ‪ ٝ‬ػخرظش ط‪ِٜ‬ق ٌَُ ُٓخٕ ‪ٝ‬ػِ‪٠‬‬
‫ًُي كبٕ ٓظوٌ حُوَحٍ ‪٣‬و‪٠‬غ ُظَ‪ٝ‬ف حُٔ‪ٞ‬هق ‪ٝ‬حُلخُش ػ٘ي‬
‫حطوخً حُوَحٍ ‪ٝ‬حُظ‪ٜ٘ٓ ٢‬خ‪:‬‬
‫‪ٓ- 1‬ؼيٍ حُظـ‪ٝ َ٤‬ىٍؿظ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُز‪٤‬جش حُوخٍؿ‪٤‬ش ُِٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪- 2‬حُو‪ ٟٞ‬حُيحهِ‪٤‬ش ‪ٗٝ‬و‪ ٢‬حُ‪٠‬ؼق ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪- 3‬حُو‪ٝ ْ٤‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ‪ٝ‬ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص ُِٔي‪ٝ ٖ٣َ٣‬حُؼٔخٍ‬
‫ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪- 4‬أٗ‪ٞ‬حع حُٔ‪ٜ‬خّ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حٍى ‪ٝ‬حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُٔٔظويٓش ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪ٝ‬هي ط‪ٍٞ٤‬ص ٗظَ‪٣‬ش حُٔ‪ٞ‬هق ػ٘ي َٓكِظ‪ ,ٖ٤‬ريأص ح‪ٌ٘ٓ ٠ُٝ٧‬‬
‫ظ‪ ٍٜٞ‬حُزلغ حٌُ‪ ١‬أؿَط‪ ٚ‬ؿ‪ٞ‬حٕ ‪ٝ‬ى ‪ٍٝ‬ى ػخّ ‪ 1970‬ك‪ ٢‬اٌِٗظَح‬
‫‪ٝ‬طظٔ‪ ٌٙٛ ِ٤‬حَُٔكِش رخ‪ٛ٫‬ظٔخّ ريٍحٓش طؤػ‪ َ٤‬ػ‪ٞ‬حَٓ ٓ‪ٞ‬هل‪٤‬ش‬
‫ٓليىس ػِ‪ ٠‬حُظ٘ظ‪ٝ ْ٤‬حُِٔ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‪ٝ ,‬ك‪ ٢‬حَُٔكِش حُؼخٗ‪٤‬ش‬
‫طل‪ ٍٞ‬ح‪ٛ٫‬ظٔخّ اُ‪ ٠‬ى‪ ٍٝ‬ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬حٓظـخرظ‪ٜ‬خ ُظؤػ‪ َ٤‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ‬
‫حُٔوظِلش ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬ط‪٠‬ؼ‪ٜ‬خ حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫ُوي ٓخ‪ٔٛ‬ض ٗظَ‪٣‬ش حُٔ‪ٞ‬هق أ‪ ٝ‬حُلخُش ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬حُظَ‪ٝ‬ف طئػَ ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُ٘ظخثؾ‪.‬‬
‫‪ٝ- 2‬ؿ‪ٞ‬ى أًؼَ ٖٓ ‪٣َ٣‬وش ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬يف‪.‬‬
‫‪٣- 3‬ـذ ػِ‪ ٠‬حُٔيٍحء حُظؤهِْ ٓغ حُٔ‪ٞ‬هق ك‪ ٢‬ىحهَ حُٔ٘ظٔش‬
‫‪ٝ‬هخٍؿ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫صبنضبً‪ -‬االرغبْبد اإلداس‪ٚ‬خ ثؼذ ػبو ‪:1990‬‬
‫حٓظَٔ حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬ك‪ ٢‬ػخّ ‪ٓٝ 1990‬خ رؼي ًُي ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش‬
‫ُِظلي‪٣‬خص حُظ‪ٝ ٢‬حؿ‪ٜ‬ظ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ا‪٣‬خٍ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬أ‪ٛ‬زق حُظـ‪ َ٤‬كظٔ‪٤‬خً‬
‫‪ٝ‬أ‪ٛ‬زق حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪٣ ١‬ظًَِ كخُ‪٤‬خً رخطـخ‪ ٙ‬حُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪ٝ‬حُزلغ ػٖ‬
‫حُظٔ‪ ِ٤‬رخٓظَٔحٍ ‪ٝ‬حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش ‪٘ٛٝ‬يٓش حُؼِٔ‪٤‬خص‪....‬‬
‫أ‪ -‬انؼٕنًخ ‪: Global‬‬
‫حطـ‪ٜ‬ض حًَُ٘خص ك‪ ٢‬ح‪ٗٝ٥‬ش ح‪٧‬ه‪َ٤‬س ‪ٝ‬ك‪ِ٤ٓ ٢‬غ حُوَٕ حُلخى‪١‬‬
‫‪ٝ‬حُؼَ٘‪ ٖ٣‬اُ‪ ٠‬طو‪ ٢٤‬كي‪ٝ‬ى ى‪ ٍٝ‬أهَ‪ ٟ‬ك‪ٜٓ ٢‬خٗؼ‪ٜ‬خ ‪ِٓٝ‬ؼ‪ٜ‬خ‬
‫‪ٝ‬أ‪ٛ‬زلض حًَُ٘خص ٓظؼيىس حُـ٘ٔ‪٤‬خص ظخ‪َٛ‬س ك‪ٜٗ ٢‬خ‪٣‬ش حُوَٕ‬
‫حُؼَ٘‪ٝ ٖ٣‬أ‪ٛ‬زق حُٔ‪ٞ‬م ُ‪ ُٚ ْ٤‬كي‪ٝ‬ى ؿـَحك‪٤‬ش ‪ٝ‬حٗظوخٍ‬
‫حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُٔؼَكش ٖٓ ٌٓخٕ اُ‪ ٠‬آهَ ‪٣‬ظْ رَٔػش ‪ٝ‬أ‪ٛ‬زلض‬

‫‪15‬‬
‫حًَُ٘خص حٌُز‪َ٤‬س ُ‪ٜ‬خ كَ‪ٝ‬ع ك‪ٌٓ ًَ ٢‬خٕ‪ٌٛ ٖٓٝ .‬ح حُٔ٘‪ِ٤‬ن‬
‫‪٣‬ـذ ػِ‪ ٠‬حُٔي‪ ٖ٣َ٣‬ك‪ ٢‬حًَُ٘خص حٌُز‪َ٤‬س ‪ٟٝ‬غ حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص‬
‫طو‪ ّٞ‬ػِ‪ ٠‬حػظزخٍحص ى‪٤ُٝ‬ش‪ٌُٜٝ .‬ح كبٕ حًَُ٘خص حُٔلِ‪٤‬ش‬
‫حُ‪ٜ‬ـ‪َ٤‬س ٓ‪ٞ‬ف ط‪ٞ‬حؿ‪٘ٓ ٚ‬خكٔش ه‪٣ٞ‬ش ٖٓ ؿخٗذ حًَُ٘خص حٌُز‪َ٤‬س‬
‫حُظ‪ ٢‬طٔظِي حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُظويّ حُؼِٔ‪ٝ ٢‬رَحءحص ح‪٫‬هظَحع ‪ٝ‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫كبٕ حُي‪ ٍٝ‬ح‪ٍٝٝ٧‬ر‪٤‬ش ٌِٗض ح‪٫‬طلخى ح‪ٍٝٝ٧‬ر‪ ٢‬ك‪ٞٓ ٢‬حؿ‪ٜ‬ش‬
‫حُٔ٘خكٔش حُو‪٣ٞ‬ش ٖٓ حُ‪٤‬خرخٕ ‪ٝ‬حُ‪٣٫ٞ‬خص حُٔظليس ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش‪ٌٛٝ .‬ح‬
‫حُظ‪ ٍٞ٤‬حُؼخُٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ظَ حُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪٣‬ؼٌْ حُظلي‪٣‬خص حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬حؿ‪ٚ‬‬
‫حُٔيٍحء ك‪ ٢‬حُي‪ ٍٝ‬حُٔظويٓش ‪ٝ‬حُ٘خٓ‪٤‬ش ٓؼخً‪.‬‬
‫ة‪ -‬انجحش ػٍ انزً‪ٛ‬ض‪The search for Excellence :‬‬
‫ك‪ ٢‬ريح‪٣‬ش ػخّ ‪ٛ 1980‬يٍ ًظخد ٌَُ ٖٓ ط‪ ّٞ‬ر‪ٍٍٝ َُ٤‬ر‪َ٤‬ص‬
‫ر‪َٓ٤‬خٕ رؼ٘‪ٞ‬حٕ‪ :‬حُزلغ ػٖ حُظٔ‪ٝ ِ٤‬ط‪ًُ ٬‬ي ‪ٛ‬ي‪ٓ ٍٝ‬ـٔ‪ٞ‬ػش‬
‫ٖٓ حُٔوخ‪٫‬ص حُظ‪ ٢‬طظ‪ َٜ‬حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬ك‪ ٢‬حُزلغ ػٖ حُظٔ‪ِ٤‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ىػ‪ٞ‬س ‪٣َٛ‬لش اُ‪ ٠‬حًَُ٘خص إٔ طظ٘خكْ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬طوي‪ْ٣‬‬
‫ِٓؼش أ‪ ٝ‬هيٓش ٓظٔ‪ِ٤‬س‪ٝ .‬إٔ ػِٔ‪٤‬ش حُظٔ‪ ِ٤‬ػِٔ‪٤‬ش ٓٔظَٔس ‪٫ٝ‬‬
‫طظ‪ٞ‬هق ػ٘ي ٓٔظ‪ٓ ٟٞ‬ؼ‪ ٫ٝ ٖ٤‬طٔظ‪٤٤‬غ حًَُ٘خص إٔ ط‪ َٜ‬اُ‪٠‬‬
‫طوي‪ِٓ ْ٣‬ؼش ٓظٔ‪ِ٤‬س ا‪ ٖٓ ٫‬ه‪ً ٍ٬‬لخءس ‪ٝ‬كؼخُ‪٤‬ش ط٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٌُٜٝ‬ح‬
‫كبٕ حُزلغ ػٖ حُظٔ‪ ِ٤‬ػِٔ‪٤‬ش ٓٔظَٔس ‪ٛٝ‬يف طٔؼ‪ ٠‬اُ‪ٚ٤‬‬
‫حُٔئٓٔخص ‪ٝ‬حُٔ‪ٜ‬خٗغ حُٔوظِلش‪.‬‬
‫عـ ‪ -‬إداسح انغٕدح انشبيهخ‪T.Q.M. :‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ ؿ‪ٍٞ‬حٕ أ‪َ٣ ٖٓ ٍٝ‬ف كٌَس حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش‪ٝ .‬طٔؼَ‬
‫حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش ٓٔظخُس ُظلو‪٤‬ن ‪ٟٝ‬غ ط٘خكٔ‪ ٢‬أك‪.َ٠‬‬
‫اً أٗ‪ٜ‬خ ط‪ٞ‬كَ ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ ‪ٝ‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص ُ‪ٌٜ‬ح حُ‪ٟٞ‬غ حُظ٘خكٔ‪ٝ ٢‬هي ؿِذ‬
‫ٓل‪ ّٜٞ‬حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش ػِ‪ ٠‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُظ‪ً ٢‬خٗض ٓخثيس‬
‫ٖٓ هزَ ٓؼَ طلٔ‪ ٖ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬اٍ‪ٟ‬خء حُٔٔظ‪ِٜ‬ي ‪ٝ‬ى‪ٝ‬حثَ‬
‫حُـ‪ٞ‬ىس‪ٝ .....‬ط‪ٜ‬يف اىحٍس حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ٓخ‪:٢ِ٣‬‬

‫‪16‬‬
‫‪- 1‬طلٔ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬ىس ‪ٝ‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُٔ٘خكٔش‪ .‬كخُظلٔ‪ ٖ٤‬حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬ظلون ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬ىس ‪ ٖٓ ٌٖٔ٣‬ر‪٤‬غ حُِٔغ ‪ٝ‬حُويٓخص رؤٓؼخٍ‬
‫أػِ‪ ٠َٟ٣ٝ ٠‬حُِر‪٣ٝ ٕٞ‬وَِ ٖٓ حُظٌخُ‪٤‬ق حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش ك‪٤‬غ‬
‫إٔ ٗؼخٍ حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش ‪ ٞٛ‬كؼَ حُ٘‪٢‬ء حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ر‪٣َ٤‬وش‬
‫‪ٛ‬ل‪٤‬لش ٖٓ حَُٔس ح‪.٠ُٝ٧‬‬
‫‪٣ُ- 2‬خىس حُلؼخُ‪٤‬ش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش‪ ,‬كخ‪٩‬ىحٍس حُ٘خِٓش ُِـ‪ٞ‬ىس طؼ‪٢٤‬‬
‫هيٍس أًزَ ُِؼَٔ حُـٔخػ‪ٝ ٢‬طلون طلٔ٘خً ك‪ ٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص‬
‫‪ٝ‬حٗظَحى حُـٔ‪٤‬غ ك‪ ٢‬كَ حُٔ٘خًَ ‪ٝ‬طلٔ‪ ٖ٤‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ٖ٤‬‬
‫ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ٝ ٖ٤‬ر‪ٌٜ‬ح ‪٣‬وَ ٓؼيٍ ى‪ٍٝ‬حٕ حُؼٔخُش‪.‬‬
‫‪- 3‬طلو‪٤‬ن ٍ‪ٟ‬خ حُِر‪ ,ٕٞ‬كخ‪٩‬ىحٍس حُ٘خِٓش ُِـ‪ٞ‬ىس طًَِ ػِ‪٠‬‬
‫طؼَف حُٔ٘ظٔش ػِ‪ ٠‬حكظ‪٤‬خؿخص حُؼٔ‪ٝ َ٤‬طلي‪٣‬ي ٓخ طويٓ‪ٚ‬‬
‫ُ‪.ٚ‬‬

‫‪17‬‬
‫انغُخ انشاثؼخ – ػهٕو أغز‪ٚ‬خ‬
‫يمشس إداسح يصبَغ أغز‪ٚ‬خ – انًحبضشح سلى (‪) 3‬‬
‫انفصم انضبَ‪ ٙ‬يٍ انؼبو انذساع‪2020-2019 ٙ‬‬

‫انؼًه‪ٛ‬بد اإلداس‪ٚ‬خ‬
‫هقزر إدارة هصانع اغذيت‬
‫العام الذراسي ‪2020 - 2019‬‬

‫كليت الزراعت‪ -‬قسن‬


‫االقتصاد الزراعي‬

‫‪18‬‬
‫‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬ ‫يحًٕد‬ ‫انذكزٕس‬ ‫االعزبر‬ ‫إػذاد‬
‫حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‬
‫أٔالً – يفٕٓو ٔخصبئص انؼًه‪ٛ‬بد اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫أ‪ -‬يفٕٓو اإلداسح‪:‬‬
‫‪٣‬وظِق حُ٘خّ ك‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬ح‪٩‬ىحٍس كزؼ‪ َ٤٘٣ ْٜ٠‬اُ‪ ٠‬ح‪٩‬ىحٍس‬
‫ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٜ‬خ حَُثخٓش ‪٣ٝ‬ل‪ ْٜ‬حُٔي‪ َ٣‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪ ٚ‬حَُث‪ ْ٤‬أ‪ ١‬أػِ‪٠‬‬
‫ٗو‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‪ َٟ٣ٝ ,‬رؼ‪ ْٜ٠‬ح‪٩‬ىحٍس ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٜ‬خ ِٓ‪٤‬ش‬
‫اػ‪٤‬خء ح‪ٝ٧‬حَٓ ‪ٝ‬إٔ حُٔي‪ ٞٛ َ٣‬حٌُ‪٣ ١‬ؤَٓ ‪ٝ .٢ٜ٘٣ٝ‬ػ٘يٓخ طًٌَ‬
‫ًِٔش ح‪٩‬ىحٍس ‪٣‬ظزخىٍ اُ‪ ٠‬حٌُ‪ ٖٛ‬ح‪٧‬كَحى حٌُ‪ٝ ٌِٕٞ٘٣ ٖ٣‬ظخثق‬
‫اىحٍ‪٣‬ش ‪ًٌُٝ‬ي حُٔ‪ٜ‬خّ حُظ‪ٔ٣ ٢‬خٍٓ‪ٜٗٞ‬خ‪ٗٝ .‬ظَحً اُ‪ ٠‬إٔ ح‪٧‬كَحى‬
‫ٓظـ‪ َٕٝ٤‬ىحثٔخً ك‪ٞٓ ٢‬حهؼ‪ ْٜ‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ٓغ ػزخص حُٔ‪ٜ‬خّ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش‬
‫كبٗ٘خ ٓ‪ٞ‬ف ًَِٗ ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خّ ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش أًؼَ ٓ٘‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬كَحى‪,‬‬
‫أ‪ ١‬ػِ‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رخػظزخٍ‪ٛ‬خ حُٔ‪ٜ‬خّ ‪ٝ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُظ‪٢‬‬
‫‪ٔ٣‬خٍٓ‪ٜ‬خ حُٔيٍحء ك‪ ٢‬أ‪ٔٓ ١‬ظ‪ ٖٓ ٟٞ‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪.‬‬
‫ُوي ح‪ٛ‬ظْ ٍ‪ٝ‬حى حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬رخُؼِٔ‪٤‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش كؼِٔ‪ٞ‬ح ػِ‪٠‬‬
‫طلي‪٣‬ي حُ‪ٞ‬ظخثق ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ك٘ـي إٔ ‪ ١َ٘ٛ‬كخ‪ ِٞ٣‬كيى‪ٛ‬خ‪ :‬رخُظو‪٢٤٤‬‬
‫‪ٝ‬حُظ٘ظ‪ٝ ْ٤‬ح‪َٗ٩‬حف ‪ٝ‬حُظ٘ٔ‪٤‬ن ‪ٝ‬حَُهخرش ك‪ ٢‬ك‪ ٖ٤‬أ‪ٟ‬خف ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫ؿ‪٤ُٞ‬ي حُظ‪ٞ‬ظ‪٤‬ق ‪ٝ‬اػيحى حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬خص ‪ٍٝ‬كغ حُظوخٍ‪ٝ َ٣‬هي ط‪ٓٞ‬غ‬
‫ٓل‪ ّٜٞ‬حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪٘٤ُ ١‬ظَٔ ػِ‪ٝ ٠‬ظخثق‬
‫ك‪٣ٞ٤‬ش أهَ‪ٓ ٟ‬ؼَ طلي‪٣‬ي ح‪ٛ٧‬يحف ُزَٗخٍى ‪ٝ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص ُٔ‪ٕٞٔ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُظؼخَٓ ٓغ ح‪٥‬هَ‪ ٖ٣‬ك‪ٓ ٢‬يٍٓش حُؼ‪٬‬هخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظؼخَٓ‬
‫ٓغ حُز‪٤‬جش ك‪ٗ ٢‬ظَ‪٣‬ش حُٔ‪ٞ‬هق‪.‬‬
‫‪ٝ‬طؼَف ح‪٩‬ىحٍس‪ :‬رؤٗ‪ٜ‬خ ػِٔ‪٤‬ش ٓٔظَٔس طؼَٔ ػِ‪ ٠‬حٓظـ‪ٍ٬‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔظخكش حٓظـ‪ ً٫٬‬أٓؼَ ػٖ ‪٣َ٣‬ن حُظو‪ٝ ٢٤٤‬حُظ٘ظ‪ْ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُو‪٤‬خىس ‪ٝ‬حَُهخرش ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ٛ ٠‬يف ٓليى‪.‬‬

‫‪(1‬‬

‫‪19‬‬
‫ًٔخ إٔ ‪٘ٛ‬خى طؼَ‪٣‬لخً آهَ ‪٣‬و‪ :ٍٞ‬إ ح‪٩‬ىحٍس ‪ًُ ٢ٛ‬ي حُـِء ٖٓ‬
‫حُٔئٓٔش حُٔٔئ‪ ٍٝ‬ػٖ طلو‪٤‬ن حُ٘ظخثؾ حُظ‪ٝ ٢‬ؿيص ٖٓ أؿِ‪ٜ‬خ طِي‬
‫حُٔئٓٔش ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض حُٔئٓٔش ًَٗش أّ ‪ُٝ‬حٍس أّ ؿخٓؼش أّ‬
‫ٓ٘ل‪..٠‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ ٚ٤‬كبٕ ح‪٩‬ىحٍس ‪ ٢ٛ‬حُزلغ ػٖ حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش حُظ‪ ٢‬طٌٖٔ ٖٓ‬
‫حٓظويحّ ح‪٥‬هَ‪ُ ٖ٣‬ظلو‪٤‬ن حُٔ‪ٜ‬خّ حُٔ‪ِٞ٤‬رش‪ ٖٓٝ .‬حُظؼخٍ‪٣‬ق‬
‫حُٔخروش ٗٔظ‪٤٤‬غ إٔ ٗؼَف ح‪٩‬ىحٍس رؤٗ‪ٜ‬خ‪:‬‬
‫ٗ٘خ‪ٔٓ ١‬ظَٔ ‪٣‬ؼَٔ ػِ‪ ٠‬حٓظـ‪ ٍ٬‬حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔظخكش ُظلو‪٤‬ن‬
‫أ‪ٛ‬يحف ٓليىس حػظٔخىحً ػِ‪ ٠‬ؿ‪ٜٞ‬ى ح‪٥‬هَ‪.ٖ٣‬‬
‫ة – خصبئص اإلداسح‪:‬‬
‫‪ -1‬ح‪٩‬ىحٍس ػِٔ‪٤‬ش ٓظٌخِٓش‪.‬‬
‫‪ -2‬ح‪٩‬ىحٍس ػِٔ‪٤‬ش حؿظٔخػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ -3‬ح‪٩‬ىحٍس ػِٔ‪٤‬ش ٓٔظَٔس‪.‬‬
‫‪ -4‬ح‪٩‬ىحٍس طٔظـَ حُٔ‪ٞ‬حٍى‪.‬‬
‫‪ -5‬ح‪٩‬ىحٍس طلون ح‪ٛ٧‬يحف‪.‬‬
‫‪ -6‬ح‪٩‬ىحٍس ٍث‪َٓٝ ْ٤‬إ‪.ّٝ‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – ٔظبئف اإلداسح‪Management Function :‬‬
‫طٔخٍّ ح‪٩‬ىحٍس ك‪ٓ ٢‬ز‪ َ٤‬طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ‪ٝ‬ظخثق‬
‫ح‪٩‬ىحٍس ك‪ ٢‬أ‪ٔٓ ١‬ظ‪ ٖٓ ٟٞ‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪:٢ٛٝ‬‬
‫أ‪ -‬انزخغ‪ٛ‬ظ ‪٣ٝ :Planning‬ؼ٘‪ ٢‬حُظو‪ًٞ ٢٤٤‬ظ‪٤‬لش اىحٍ‪٣‬ش إٔ‬
‫طو‪ ّٞ‬ح‪٩‬ىحٍس رظلي‪٣‬ي ح‪ٛ٧‬يحف حُظ‪ ٢‬طٔؼ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫حُٔٔظوزَ ٓغ طلي‪٣‬ي حُ‪ٓٞ‬خثَ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى حُظ‪ ٢‬طٔظ‪٤٤‬غ إٔ طلون طِي‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‪ .‬ك‪٤‬غ طـٔغ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُز‪٤‬خٗخص ػٖ حُٔخ‪٢ٟ‬‬
‫‪ٝ‬حُلخ‪ٝ َٟ‬حُظ٘زئ رخُٔٔظوزَ‪ٝ .‬ط٘ظ‪ ٢ٜ‬ػِٔ‪٤‬ش حُظو‪ ٢٤٤‬ر‪ٟٞ‬غ‬
‫ه‪٤‬ش ‪ Plan‬طؼٌْ حُظ‪ٞ‬هؼخص حُٔٔظوزِ‪٤‬ش ك‪ ٍٞ‬طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف‪.‬‬
‫ة‪ -‬انزُظ‪ٛ‬ى ‪:Organizing‬‬

‫‪20‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ إٔ حُظو‪ٔ٣ ٢٤٤‬ؼَ أ‪٤ٔٛ‬ش ًز‪َ٤‬س ً‪ٞ‬ظ‪٤‬لش‬
‫اىحٍ‪٣‬ش‪ ,‬ا‪ ٫‬إٔ حُٔي‪ٔ٣ ٫ َ٣‬ظ‪٤٤‬غ إٔ ‪٣‬ؼَٔ رٔلَى‪ٌُ ٙ‬ح طزَُ أ‪٤ٔٛ‬ش‬
‫ح‪٧‬كَحى حٌُ‪٣ ٖ٣‬ؼِٔ‪ٓ ٕٞ‬ؼ‪ٓ ٚ‬غ طلي‪٣‬ي ٓ‪ٜ‬خٓ‪ٝ ْٜ‬ط‪٣ُٞ‬غ ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫ػِ‪ٓ ْٜ٤‬غ ط٘ٔ‪٤‬ن ٓـ‪ٜٞ‬ىحط‪ٝ ْٜ‬طلي‪٣‬ي حُِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش ‪٤ٗٝ‬خم‬
‫ح‪َٗ٩‬حف ‪ٝ‬ط‪٤ٟٞ‬ق ه‪ ١ٞ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ٖٓ ح‪٩‬ىحٍس ٓغ ح‪٧‬هٔخّ‬
‫‪ًُٝ‬ي كظ‪ ٠‬طظلون حٌُلخءس ‪ٝ‬حُلؼخُ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُؼَٔ‪.‬‬
‫عـ ‪ -‬انم‪ٛ‬بدح ‪:Leader ship‬‬
‫‪ٝ‬طؼ٘‪ ٢‬حُو‪٤‬خىس إٔ ‪٣‬و‪ ّٞ‬حُٔي‪ َ٣‬رخَُهخرش ػِ‪ ٠‬أىحء ٓ‪ٞ‬ظل‪ٚ٤‬‬
‫ُِظلون ٖٓ ٗظخثؾ ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔٔظ‪ٜ‬يكش ك‪ ٢‬حُو‪٤‬ش ٓغ حُؼَٔ ػِ‪٠‬‬
‫ط‪ٜ‬ل‪٤‬ق حُٔٔخٍ اًح حكظخؽ ح‪ًُ َٓ٧‬ي‪ٝ .‬طَ٘ٔ ػِٔ‪٤‬ش حَُهخرش‬
‫ٓظخرؼش حُزَحٓؾ ‪ٝ‬حُو‪ٓ ٢٤‬غ طظزغ طويّ حُٔ٘ظٔش ك‪ ٢‬حُؼَٔ ‪ًُٝ‬ي‬
‫ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬حُ٘ظخثؾ ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش‪.‬‬
‫ْـ ‪ -‬ارخبر انمشاساد ‪:Decision Making‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ ٓؼظْ ٍ‪ٝ‬حى حُلٌَ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬إٔ ؿ‪ َٛٞ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‬
‫‪ ٢ٛ‬ػِٔ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍ ك‪٤‬غ طٔؼَ ٓوَؿخص ًَ حُ‪ٞ‬ظخثق‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُٔخروش‪ٝ .‬طؼظٔي ػِٔ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍ ػِ‪ ٠‬حهظ‪٤‬خٍ ر‪ٖ٤‬‬
‫ٓـٔ‪ٞ‬ػش حُزيحثَ حُٔظخكش ‪ٝ‬طَ٘ٔ ػِٔ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍحص ًخكش‬
‫ح‪٤٘ٗ٧‬ش ‪ٝ‬حُٔـخ‪٫‬ص ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش ٓؼَ حَُ٘حء ‪ٝ‬حُظٔ‪َ٣ٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬ن ‪ٝ‬حُ‪٤ٜ‬خٗش ‪ٝ‬ح‪٧‬كَحى ‪ٝ‬حُزل‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُظ‪ٝ َ٣ٞ٤‬حُؼ‪٬‬هخص‬
‫حُؼخٓش‪.‬‬
‫صبنضبً – انًغزٕ‪ٚ‬بد ٔانًٓبساد ٔانفؼبن‪ٛ‬خ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫أ – انًغزٕ‪ٚ‬بد اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫ك‪ ٢‬أ‪٣‬ش ٓ٘ظٔش طؤْ حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش اُ‪ ٠‬ػ‪٬‬ع ٓٔظ‪٣ٞ‬خص‬
‫‪:٢ٛ‬‬
‫‪- 1‬ح‪٩‬ىحٍس حُؼِ‪٤‬خ‪.‬‬
‫‪- 2‬ح‪٩‬ىحٍس حُ‪.٠٤ٓٞ‬‬

‫‪21‬‬
‫‪- 3‬ح‪٩‬ىحٍس حُظ٘ل‪٣ٌ٤‬ش‪.‬‬
‫د‪ -‬يٓبساد انًذ‪ٚ‬ش‪٘ٛ :ٍٚ‬ق ًخِٗ (‪ )1974‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُ‪ُٓ٬‬ش‬
‫ُِ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش اُ‪ ٠‬ػ‪٬‬ػش أٗ‪ٞ‬حع ‪ :٢ٛ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُل٘‪٤‬ش –‬
‫حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُِٔ‪٤ًٞ‬ش أ‪ ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش – حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُلٌَ‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪ -1‬انًٓبساد انفُ‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ٝ‬طظ‪ٓ َٜ‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ك‪ ٢‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬حٓظويحّ ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٓٞ‬خثَ ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿَحءحص ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حُظ‪ ٢‬طٔخػي ػِ‪ ٠‬أىحء ٓ‪ٜٔ‬ش‬
‫ٓظو‪ٜٜ‬ش رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُل٘‪٤‬ش ‪ٜٓ ٢ٛ‬خٍحص طو‪٤ٜٜ‬ش‬
‫ٓظؼِوش ر٘٘خ‪ ١‬حُٔ٘ظٔش ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬كيس ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُظ‪٣ ٢‬ي‪َٛ٣‬خ حُٔي‪.َ٣‬‬
‫‪٣ٝ‬ل‪ َٜ‬حُٔي‪ َ٣‬ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُظيٍ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حُوزَس‬
‫‪٣ٝ‬لظخؽ حُٔي‪ َ٣‬ك‪ ٢‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬ح‪َٗ٩‬حك‪ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬اُ‪ ٠‬ىٍؿش ًز‪َ٤‬س‬
‫ٖٓ حُٔ‪ٜ‬خٍحص ك‪٤‬غ أٗ‪ٜ‬خ طًَِ ػِ‪َ٣ ٠‬م ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪ -2‬انًٓبساد اإلَغبَ‪ٛ‬خ أٔ انغهٕك‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬لظخؽ حُٔي‪ َ٣‬اُ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُظؼخَٓ ٓغ ٍإٓخث‪ٚ‬‬
‫‪َٓٝ‬إ‪ ٚ٤ٓٝ‬ك‪ ٢‬حُؼَٔ‪ٝ .‬طًَِ حُٔ‪ٜ‬خٍحص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬كٖٔ‬
‫حُظؼخَٓ ٓغ ح‪٥‬هَ‪ ٖ٣‬ك‪٤‬غ ‪٣‬لظخؽ اُ‪ٜ٤‬خ حُٔي‪ َ٣‬ك‪ ٢‬حُظؼخَٓ ‪ٖٓٝ‬‬
‫أرَُ أٗ‪ٞ‬حع ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬ح‪٩‬ه٘خع‪.‬‬
‫‪ -3‬انًٓبساد انفكش‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫طؼَف حُٔ‪ٜ‬خٍحص رؤٗ‪ٜ‬خ حُويٍس ػِ‪ ٠‬اىٍحى رؤٕ حُٔ٘ظٔش ً‪٤‬خٕ‬
‫ٓظٌخَٓ ‪٣‬ظٌ‪٘ٗ ٖٓ ٕٞ‬خ‪٣‬خص ٓظَحر‪٤‬ش ًٔخ طَ٘ٔ اىٍحى حُٔي‪َ٣‬‬
‫ُي‪ ٍٝ‬حُٔ٘ظٔش ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫حُٔئػَس ػِ‪ٜ٤‬خ ‪٣ٝ‬لظخؽ ًخكش حُٔي‪ ٖ٣َ٣‬اُ‪ ٌٙٛ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص‪.‬‬
‫ط‪ -‬انفؼبن‪ٛ‬خ ٔانكفبءح اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬ـذ ػِ‪٘٤‬خ ىحثٔخً حُظٔ‪ ِ٤٤‬ر‪ ٖ٤‬حُلؼخُ‪٤‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حٌُلخءس ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪.‬‬
‫ك‪٤‬غ طؼَف حُلؼخُ‪٤‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رٔي‪ ٟ‬طلو‪٤‬ن حُٔ٘ظٔش ‪ٛ٧‬يحك‪ٜ‬خ كبًح‬

‫‪22‬‬
‫كووض ح‪٩‬ىحٍس أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ػ٘ي‪ٛ‬خ ط‪ٛٞ‬ق رؤٗ‪ٜ‬خ اىحٍس كؼخُش ‪ٝ‬رؤٗ‪ٜ‬خ أهَ‬
‫كؼخُ‪٤‬ش اًح ُْ طلون أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ رخٌَُ٘ حُٔ‪ِٞ٤‬د‪.‬‬
‫أٓخ حٌُلخءس ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش كبٗ‪ٜ‬خ طؼ٘‪ ٢‬حٓظـ‪ ٍ٬‬حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔظخكش ك‪٢‬‬
‫طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف‪ .‬أ‪ ١‬إٔ حُلؼخُ‪٤‬ش طوظ‪ ٚ‬رزِ‪ٞ‬ؽ حُ٘ظخثؾ ر‪ٔ٘٤‬خ‬
‫حٌُلخءس طًَِ ػِ‪ ٠‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش حُظ‪ ٢‬حطزؼض ك‪ ٢‬حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬طِي‬
‫حُ٘ظخثؾ‪ًٔ .‬خ إٔ حٌُلخءس طؼ٘‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف رؤهَ حُظٌخُ‪٤‬ق‪.‬‬
‫ساثؼبً – رصُ‪ٛ‬ف انًذ‪ٚ‬ش‪:ٍٚ‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬ط‪٤ٜ٘‬ق حُٔيٍحء ك‪ٓ ٢‬وظِق حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬كوخً ُ‪ْٓ٨‬‬
‫‪ٝ‬حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ – انزصُ‪ٛ‬ف ٔفمبً نهًغزٕٖ انٕظ‪ٛ‬ف‪:ٙ‬‬
‫‪ -1‬حُٔي‪ َٕٝ٣‬ك‪ ٢‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬ح‪َٗ٩‬حك‪ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬ك‪ ٢‬حُظ٘ظ‪ْ٤‬‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪ ْٛٝ ١‬حٌُ‪َ٘٣ ٖ٣‬ك‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬أػٔخٍ حُظ٘ل‪ٝ ٌ٤‬حُظ٘ـ‪َ٤‬‬
‫ُِؼخِٓ‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ٝ ٖ٤‬ػخىس ٓخ ‪َ٘ٓ ٕٞٔٔ٣‬ك‪ ٞ‬حُو‪ ٢‬ح‪.ٍٝ٧‬‬
‫‪ -2‬حُٔي‪ َٕٝ٣‬ك‪ٔٓ ٢‬ظ‪ ٟٞ‬ح‪٩‬ىحٍس حُ‪ٔ٣ٝ ٠٤ٓٞ‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حُٔٔظ‪ٓ ٟٞ‬ي‪ َٝ٣‬ح‪٩‬ىحٍحص ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ٘ل‪٣ٌ٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش‬
‫حُٔوظِلش ُِٔ٘ظٔش ‪ ْٛٝ‬كِوش حُ‪ َٛٞ‬ر‪ ٖ٤‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬ح‪٩‬ىحٍ‪١‬‬
‫ح‪ٝ ٍٝ٧‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حُؼِ‪٤‬خ ك‪ ٢‬حُظ٘ظ‪.ْ٤‬‬
‫‪ -3‬حُٔي‪ َٕٝ٣‬ك‪ٔٓ ٢‬ظ‪ ٟٞ‬ح‪٩‬ىحٍس حُؼِ‪٤‬خ‪ ْٛٝ ,‬ح‪٧‬كَحى حٌُ‪ٖ٣‬‬
‫طٔ٘ي اُ‪ٜٔٓ ْٜ٤‬ش حُو‪ ٢٤‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش ‪ ٍْٓٝ‬حُٔ‪٤‬خٓخص‬
‫حُؼخٓش حُظ‪ ٢‬طٔظ٘ي اُ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬يف حُؼخّ ُِٔ٘ظٔش ‪.‬‬
‫د – رصُ‪ٛ‬ف انًذساء ٔفمبً نحغى انُشبط‪:‬‬
‫‪ -1‬حُٔي‪ َ٣‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٞٛٝ :٢‬حُٔي‪ َ٣‬حُٔٔئ‪ ٍٝ‬ػٖ ٗ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حكي ٖٓ‬
‫أٗ٘‪٤‬ش حُٔ٘ظٔش حُظ‪٣ ٢‬ؼَٔ ر‪ٜ‬خ‪ ,‬أ‪ ١‬أٗ‪ٓ ٚ‬ظو‪ ٜٚ‬ك‪٘ٗ ٢‬خ‪١‬‬
‫‪ٝ‬حكي ٓؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُٔظؼيىس ُِٔ٘ظٔش ‪ ٖٓٝ‬أٓؼِش حُٔي‪َ٣‬‬
‫حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ٓ ,٢‬ي‪ َ٣‬حُ٘ئ‪ ٕٝ‬حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ‪ٓ -‬ي‪ َ٣‬حُٔز‪٤‬ؼخص – ٓي‪َ٣‬‬
‫حُظٔ‪٣ٞ‬ن – ٓي‪ٗ َ٣‬ئ‪ ٕٝ‬حُؼخِٓ‪...ٖ٤‬‬

‫‪23‬‬
‫‪ -2‬حُٔي‪ َ٣‬حُؼخّ – ‪ ٞٛٝ‬حُٔي‪ َ٣‬حُٔٔئ‪ ٍٝ‬ػٖ أًؼَ ٖٓ ٗ٘خ‪ٖٓ ١‬‬
‫ح‪٤٘ٗ٧‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش حُظ‪٣ ٢‬ؼَٔ ر‪ٜ‬خ ك‪ٔٓ ٜٞ‬ئ‪ ٍٝ‬ػٖ ٍْٓ‬
‫حُٔ‪٤‬خٓخص ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص حُوخ‪ٛ‬ش رخُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫خبيغبً – يغبالد اإلداسح‪:‬‬
‫طظ٘‪ٞ‬ع ٓٔخٍٓش ح‪٩‬ىحٍس ك‪ٓ ٢‬وظِق حُٔ٘ظٔخص ٖٓ ٓ٘ظٔخص‬
‫كٌ‪٤ٓٞ‬ش أ‪٘ٓ ٝ‬ظٔخص هخ‪ٛ‬ش أ‪٘ٓ ٝ‬ظٔخص ٓٔخ‪ٔٛ‬ش ‪ٗٝ‬ز‪ ٖ٤‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٢ِ٣‬‬
‫أ‪ٓ ْٛ‬ـخ‪٫‬ص ح‪٩‬ىحٍس‪:‬‬
‫أ – إداسح اإلَزبط‪:‬‬
‫طو‪ ّٞ‬اىحٍس ح‪ٗ٩‬ظخؽ ري‪ٍ ٍٝ‬ث‪ ٢ٔ٤‬ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‬
‫ٓ‪ٞ‬حءً ًخٗض َٓ٘‪ٝ‬ػخص طل‪٤ِ٣ٞ‬ش أّ طـٔ‪٤‬ؼ‪٤‬ش أّ اٗظخؿ‪٤‬ش‪ٝ .‬طَ٘ٔ‬
‫اىحٍس ح‪ٗ٩‬ظخؽ ػِ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ح‪٤٘ٗ٧‬ش طظٔؼَ ك‪ ٢‬طلي‪٣‬ي ٗ‪ٞ‬ع‬
‫حُِٔؼش حُظ‪٤ٓ ٢‬ظْ اٗظخؿ‪ٜ‬خ ‪ٞٓٝ‬ح‪ٛ‬لخط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ػ٘خ‪َٛٛ‬خ ‪ٓٝ‬ي‪ ٟ‬حُظ٘‪ٞ‬ع‬
‫ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٟٝٝ‬غ ؿيح‪ ٍٝ‬حُظ٘ـ‪ٝ َ٤‬حُو‪٤‬ش حُِٓ٘‪٤‬ش ُ‪ٗ٪‬ظخؽ‬
‫‪ٝ‬طؤٓ‪ ٖ٤‬حُٔيه‪٬‬ص حُ‪ُٓ٬‬ش ُؼَٔ ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص ‪ٝ‬حُوخٓخص ٓغ‬
‫طلي‪٣‬ي ح‪ِٞٓ٧‬د أ‪ ٝ‬حُ‪٣َ٤‬وش حُٔظزؼش ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ٓغ ‪ٟٝ‬غ‬
‫حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪٨‬ىحء‪ٝ .‬طوَ‪ َ٣‬حَُ٘حء أ‪ ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ رخُ٘ٔزش ُٔ‪ٞ‬حى‬
‫ٓؼ‪٘٤‬ش ىحهِش ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪٤ٜ٘‬غ ‪ٝ‬طوَ‪ َ٣‬حَُ٘حء أ‪ ٝ‬حُظؤؿ‪َ٤‬‬
‫ُ‪٫٦‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص حُظ‪ ٢‬طٔظويّ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪٤ٜ٘‬غ ‪ٗٝ‬ظْ‬
‫حُظوِ‪َ٣ٝ ٖ٣‬م حُ٘وَ ‪ٝ‬حُٔ٘خ‪ُٝ‬ش حُيحهِ‪٤‬ش ‪ ٍْٓٝ‬ه‪٤‬ش حَُٔحهزش‬
‫‪ٝ‬ه‪ ٢٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي اؿَحءحص حُلل‪ٝ ٚ‬حٌُ٘ق ػٖ ػ‪٘٤‬خص‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ٓغ ‪ٟٝ‬غ ه‪٤‬ش ُ‪٤ٜ‬خٗش ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص‪.‬‬
‫ة‪ -‬إداسح انزغٕ‪ٚ‬ك‪:‬‬
‫طٔخٍّ اىحٍس حُظٔ‪٣ٞ‬ن ٗ٘خ‪٣‬خً ك‪٣ٞ٤‬خً ك‪ ٢‬أ‪ٓ ١‬ئٓٔش أ‪ًَٗ ٝ‬ش‬
‫ٓ‪ٞ‬حءً ًخٗض ٓ٘ظٔخص ‪٘ٛ‬خػ‪٤‬ش أّ ٓ٘ظٔخص هيٓ‪٤‬ش‪٘ٗٝ .‬خ‪ ١‬اىحٍس‬
‫حُظٔ‪٣ٞ‬ن ‪٣‬زيأ هزَ اٗظخؽ حُِٔؼش رظلي‪٣‬ي حُ‪ِ٤‬ذ حُٔظ‪ٞ‬هغ ػِ‪٠‬‬
‫حُِٔؼش ٖٓ اؿَحء رل‪ٞ‬ع حُظٔ‪٣ٞ‬ن ‪ٝ‬طٔظَٔ ؿ‪ٜٞ‬ى اىحٍس حُظٔ‪٣ٞ‬ن‬

‫‪24‬‬
‫رؼي ح‪ٗ٩‬ظخؽ كظ‪٣ ٠‬ظْ ا‪ٜ٣‬خٍ حُِٔؼش اُ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٖ٤ٌِٜ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫حُٔ٘خٓذ ‪ٝ‬رخٌُٔ‪٤‬ش حُٔ٘خٓزش ‪ٝ‬رخُـ‪ٞ‬ىس حُٔ‪ِٞ٤‬رش ‪ٝ‬حُٔؼَ حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫ٓغ حُو‪٤‬خّ رلٔ‪٬‬ص حُظَ‪٣ٝ‬ؾ رخ‪ٟ٩‬خكش ‪ٜٗ٩‬خء اؿَحءحص حُز‪٤‬غ‬
‫‪ٝ‬هيٓش حُؼٔ‪٬‬ء رؼي حُز‪٤‬غ ٓغ ح‪ٓ٫‬ظَٔحٍ ك‪ ٢‬اؿَحء رل‪ٞ‬ع‬
‫حُٔٔظ‪ٝ ٖ٤ٌِٜ‬حُظؼَف ػِ‪ ٠‬أٗٔخ‪ ْٜ٣‬ح‪ٓ٫‬ظ‪٤ً٬ٜ‬ش‪.‬‬
‫عـ ‪ -‬إداسح انزًٕ‪ٚ‬م‪:‬‬
‫‪ٝ‬طوظ‪ ٚ‬اىحٍس حُظٔ‪ َ٣ٞ‬رخُؼِٔ‪٤‬خص حُٔخُ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش ك‪٤‬غ‬
‫ط‪ٜ‬يف ح‪٩‬ىحٍس حُٔخُ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬ح‪ٞٓ٧‬حٍ حُ‪ُٓ٬‬ش ُِو‪٤‬خّ رخ‪٤٘ٗ٧‬ش‬
‫حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ُٝ‬ظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش ‪ًُٝ‬ي رظلي‪٣‬ي حُٔ‪ٜ‬خىٍ‬
‫حُٔ٘خٓزش ُِل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬ح‪ٞٓ٧‬حٍ ٓغ اىحٍس ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٞٓ٧‬حٍ ىحهَ‬
‫حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حُٔظٔؼِش ك‪ ٢‬ح‪َ٣٩‬حىحص ‪ٝ‬حُٔ‪َٜٝ‬كخص ‪ًُٝ‬ي ُِ‪ٍٞٛٞ‬‬
‫اُ‪ ٠‬أك‪ َ٠‬ػخثي ىحهَ حُٔ٘ظٔش ٓغ حَُهخرش ػِ‪ ٠‬ح‪ٞٓ٧‬حٍ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫اؿَحءحص حُ‪َٜ‬ف ‪ٝ‬حُٔٔظ٘يحص ‪ٝ‬حُ٘ٔخًؽ حُ‪ُٓ٬‬ش ٓغ اػيحى‬
‫حٌُ٘‪ٞ‬ف حُظ‪ ٢‬ط‪ٟٞ‬ق كًَش ح‪ٞٓ٧‬حٍ ‪ٗٝ‬ظخثؾ ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬حُلٔخرخص‬
‫حُوظخٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش‪.‬‬
‫د – إداسح األفشاد‪:‬‬
‫طوظ‪ ٚ‬اىحٍس ح‪٧‬كَحى أ‪ٓ ٝ‬خ ‪ ٠ٔٔ٣‬ربىحٍس حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش أ‪ٝ‬‬
‫اٍحىس ٗئ‪ ٕٝ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬رخُؼ٘‪ َٜ‬حُزَ٘‪ ١‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش ك‪٤‬غ طظ‪٠ُٞ‬‬
‫حُٔ‪ٜ‬خّ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ -‬طو‪ ٢٤٤‬حُو‪ ٟٞ‬حُؼخِٓش – حهظ‪٤‬خٍ ح‪٧‬كَحى ىحهَ حُٔ٘ظٔش –‬
‫‪ٟٝ‬غ ه‪ ٢٤‬ط٘ٔ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش – ‪ٟٝ‬غ أْٓ حُل‪ٞ‬حكِ‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪ – ٍٞ‬حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬طيػ‪ ْ٤‬ػ‪٬‬هخص حُظؼخ‪ ٕٝ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى –‬
‫‪ٟٝ‬غ ٗظخّ ُؼ‪٬‬ؽ حُؼخِٓ‪ٟٝ – ٖ٤‬غ ه‪ٞ‬حػي ‪ٗٝ‬ظْ حُظَه‪٤‬ش ‪-‬‬
‫اٗ‪ٜ‬خء اؿَحءحص حُظوخػي ُِؼخِٓ‪.ٖ٤‬‬
‫ْـ ‪ -‬إداسح انجحٕس ٔانزغٕ‪ٚ‬ش‪:‬‬

‫‪25‬‬
‫‪ٜ٘٣‬ي ريح‪٣‬ش حُوَٕ حُلخى‪ٝ ١‬حُؼَ٘‪ ٕٝ‬ط‪ٍٞ٤‬حً ‪ٛ‬خث‪ ً٬‬ك‪ ٢‬حُؼي‪٣‬ي‬
‫ٖٓ حُـ‪ٞ‬حٗذ حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪ٌٛٝ‬ح حُظ‪٣ ٍٞ٤‬ئػَ ػِ‪٠‬‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حُٔؼيحص ‪ٝ‬حُوخٓخص ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حُظ٘ـ‪ٝ َ٤‬طو‪ّٞ‬‬
‫اىحٍس حُزل‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُظ‪ َ٣ٞ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش رخُٔ‪ٜ‬خّ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬ىٍحٓش ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص حُٔ‪ِٞ٤‬رش ُظ‪ َ٣ٞ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ٓغ ح‪٧‬هٌ ك‪٢‬‬
‫ح‪٫‬ػظزخٍ حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُلي‪٣‬ؼش أ‪ ٝ‬حُٔظويٓش ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬
‫(‪.)H.T‬‬
‫‪- 2‬حُو‪٤‬خّ رخُزل‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُيٍحٓخص حُظ‪ ٢‬طويّ ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪ َ٣ٞ٤‬ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪- 3‬ط‪ َ٣ٞ٤‬حُٔ٘ظؾ رٔخ ‪٣‬ظ٘خٓذ ٓغ حُظ‪ٍٞ٤‬حص حُؼخُٔ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬طل‪ َ٣ٞ‬ح‪٧‬كٌخٍ حُـي‪٣‬يس اُ‪ِٓ ٠‬غ ٓ٘ظـش‪.‬‬
‫‪ٟٝ- 5‬غ ٓ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش ُِزل‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُظ‪٣ٞ٘ٓ َ٣ٞ٤‬خً‪.‬‬
‫ٔ – إداسح انًشزش‪ٚ‬بد‪:‬‬
‫طوظ‪ ٚ‬اىحٍس حُٔ٘ظَ‪٣‬خص رخُٔ‪ٜ‬خّ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ٝ‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص ُٔوظِق ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬هٔخّ‪.‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي حٌُٔ‪٤‬خص حُٔ‪ِٞ٤‬رش ٖٓ ًَ ‪٘ٛ‬ق ‪ٟٝٝ‬ؼ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫ؿي‪ ٍٝ‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص‪.‬‬
‫‪َٗ- 3‬حء حُٔ‪ٞ‬حى ٖٓ ٓ‪ٜ‬يٍ حَُ٘حء حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫‪- 4‬ىٍحٓش ح‪ٞٓ٧‬حم ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي أٗ‪ٞ‬حع حُٔ‪ٍٞ‬ى‪.ٖ٣‬‬
‫‪- 5‬حُظؼخهي ٓغ حُٔ‪ٍٞ‬ى‪ٝ ٖ٣‬اٗ‪ٜ‬خء اؿَحءحص حَُ٘حء‪.‬‬
‫‪- 6‬حٓظ‪ٝ ّ٬‬كل‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ٘ظَحس رخ‪ٗ٫‬ظَحى ٓغ اىحٍس‬
‫حُٔوخُٕ‪.‬‬
‫‪- 7‬حهظَحف ٗظْ ‪ُٞٝ‬حثق حَُ٘حء حُٔ٘خٓزش حُيحهِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُوخٍؿ‪٤‬ش‬
‫ُِٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬ح‪٘ٛ٧‬خف‪.‬‬
‫ص – إداسح انًخبصٌ‪:‬‬

‫‪26‬‬
‫طٔؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٩‬ىحٍس ؿِءحً ك‪ً٣ٞ٤‬خ ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش اً طؼَٔ ػِ‪٠‬‬
‫ط‪ٞ‬ك‪ٝ َ٤‬طوِ‪ ٖ٣‬حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ٝ‬حُِٔغ ًخِٓش حُظ‪٤ٜ٘‬غ ‪ٝ‬ه‪٤‬غ حُـ‪٤‬خٍ‬
‫‪ٓٝ‬وظِق حُٔؼيحص َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص حُٔوظِلش ‪ٝ‬طوظ‪ ٚ‬اىحٍس حُٔوخُٕ‬
‫رخُٔ‪ٜ‬خّ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬آيحى ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬هٔخّ حُٔوظِلش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش رخُٔ‪ٞ‬حى‬
‫ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬ه‪٤‬غ حُـ‪٤‬خٍ حُ‪ُٓ٬‬ش‪.‬‬
‫‪ٟٝ- 2‬غ ه‪٤‬ش حكظ‪٤‬خؿخص حُٔوخُٕ‪.‬‬
‫‪- 3‬حُٔلخكظش ػِ‪ ٠‬ح‪٘ٛ٧‬خف ىحهَ حُٔوِٕ‪.‬‬
‫‪- 4‬حٓظ‪ ّ٬‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬اهَحؿ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪- 5‬ؿَى ح‪٘ٛ٧‬خف ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ىحهَ حُٔوِٕ‪.‬‬
‫ػ – إداسح انص‪ٛ‬بَخ‪:‬‬
‫ك‪٤‬غ طظ‪ ٌٙٛ ٠ُٞ‬ح‪٩‬ىحٍس ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ٟٝ- 1‬غ ه‪ ٢٤‬حُ‪٤ٜ‬خٗش ُ‪٫٦‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص ‪ٝ‬حُٔزخٗ‪ ٢‬ىحهَ‬
‫حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي حُ‪ٓٞ‬خثَ حُٔٔظويٓش ُلٔخ‪٣‬ش ح‪٧‬كَحى ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٟ‬ي‬
‫حُٔوخ‪ َ٣‬ك‪ ٢‬حُؼَٔ ٓؼَ حُلَ‪٣‬ن ‪ٝ‬حُظِق ‪ٝ‬حُ‪٤٠‬خع‪.‬‬
‫‪- 3‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬ه‪٤‬غ حُـ‪٤‬خٍ حُ‪ُٓ٬‬ش ُؼِٔ‪٤‬خص حُ‪٤ٜ‬خٗش‪.‬‬
‫‪ٓ- 4‬ظخرؼش ‪ٍٝ‬هخرش رَحٓؾ حُ‪٤ٜ‬خٗش ك‪ ٢‬ح‪٧‬هٔخّ ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍحص‬
‫حُٔوظِلش‪.‬‬
‫ط – إداسح انؼاللبد انؼبيخ‪:‬‬
‫طظ‪ ٠ُٞ‬اىحٍس حُؼ‪٬‬هخص حُؼخٓش حُٔ‪ٜ‬خّ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ٟٝ- 1‬غ ه‪٤‬ش حُؼ‪٬‬هخص حُؼخٓش‪.‬‬
‫‪- 2‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ٓغ حُؼٔ‪٬‬ء هخٍؽ حُٔ٘ظٔش ُِظؼَف ػِ‪٠‬‬
‫حطـخ‪ٛ‬خط‪.ْٜ‬‬
‫‪- 3‬طيػ‪ ْ٤‬حُؼ‪٬‬هش ٓغ حُٔ٘ظٔخص ح‪٧‬هَ‪.ٟ‬‬

‫‪27‬‬
‫انًحبضشحانشاثؼخ‪:‬انزخغ‪ٛ‬ظ ٔ‬
‫انزُظ‪ٛ‬ى‬
‫يمشس اداسح يصبَغ األغز‪ٚ‬خ‬
‫إػذاد‬
‫انذكزٕس يحًٕد ‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬
‫انؼبو انذساع‪- 2019 ٙ‬‬
‫‪2020‬‬

‫‪28‬‬
‫حنزخغ‪ٛ‬ظ ٔانزُظ‪ٛ‬ى‬

‫أٔالً – انزخغ‪ٛ‬ظ‪:‬‬
‫‪ -1‬يفٕٓو انزخغ‪ٛ‬ظ‪:‬‬
‫طؼيىص ح‪ٍ٥‬حء ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق حُظو‪ًٞ ٢٤٤‬ظ‪٤‬لش ٖٓ حُ‪ٞ‬ظخثق‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪ ,‬ك‪٤‬ؼَك‪ٝ ٚ‬حٍ‪ )1966 ( ٖ٣‬رؤٗ‪ ٚ‬ػِٔ‪٤‬ش ‪٘ٛ‬غ حُوَحٍحص‬
‫ر٘ؤٕ حُٔٔظوزَ ‪٣ٝ‬ؼظٔي ٓل‪ ّٜٞ‬حُظو‪ ٢٤٤‬ػِ‪ ٠‬ػ‪٬‬ػش ٗوخ‪ ١‬أٓخٓ‪٤‬ش‬
‫‪:٢ٛ‬‬
‫أ‪ -‬إ حُظو‪٘ٗ ٢٤٤‬خ‪٣ ١‬ظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬ػيس َٓحكَ أ‪ ٝ‬ه‪ٞ٤‬حص‪.‬‬
‫د‪ -‬إ حُظو‪ ٞٛ ٢٤٤‬ػِٔ‪٤‬ش طل‪ُِٔٔ َ٤٠‬ظوزَ ‪٣‬ظْ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫حُلخ‪.َٟ‬‬
‫ؽ‪ -‬إ حُظو‪ ٞٛ ٢٤٤‬طلي‪٣‬ي ‪ٝ٧‬ؿ‪ ٚ‬ح‪ٓ٫‬ظلخىس ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حٍى‬
‫حُٔظخكش ُظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪ -2‬فٕائذ انزخغ‪ٛ‬ظ‪:‬‬
‫طٔخٍّ ‪ٝ‬ظخثق حُظو‪ ٢٤٤‬ك‪ً ٢‬خكش حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ك‪٤‬غ‬
‫إٔ حُظو‪ ٞٛ ٢٤٤‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش ُظلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف رخُلؼخُ‪٤‬ش حُٔ‪ِٞ٤‬رش ‪ٖٓٝ‬‬
‫أ‪ ْٛ‬ك‪ٞ‬حثي حُظو‪ٓ ٢٤٤‬خ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ٔ٣- 1‬ظ‪٤٤‬غ حُظو‪ ٢٤٤‬إٔ ‪٣‬يػْ ٓ‪ٞ‬هق ح‪٩‬ىحٍس ك‪ٞٓ ٢‬حؿ‪ٜ‬ش‬
‫حُظَ‪ٝ‬ف حُ‪ٜ‬ؼزش‪.‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٔٓٝ‬ظِِٓخص ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُ‪ُٓ٬‬ش ُظلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف‬
‫ه‪ ٍ٬‬كظَس حُظو‪.٢٤٤‬‬
‫‪- 3‬حُظ٘ٔ‪٤‬ن ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُٔوظِلش ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘ظٔش‪ ,‬ك‪٤‬غ ط‪ٜ٘‬غ ًَ اىحٍس ه‪٤‬ظ‪ٜ‬خ حُظ‪ ٢‬طظٌخَٓ ٓغ‬
‫حُو‪ ٢٤‬ح‪٧‬هَ‪.ٟ‬‬

‫‪29‬‬
‫‪- 4‬طٔ‪ َ٤ٜ‬ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬هٔخّ ‪ٝ‬ح‪٧‬كَحى‬
‫‪ٝ‬حُـٔخػخص ك‪٤‬غ ‪٣‬ؼَٔ حُظو‪ ٢٤٤‬ػِ‪ ٠‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‬
‫‪ٝ‬حُز‪٤‬خٗخص حُظ‪ ٢‬طظ٘خٓذ ٓغ ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬حُو‪ٝ ٢٤‬حُزَحٓؾ ك‪٢‬‬
‫ًخكش ه٘‪ٞ‬حص ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬كَحى‪.‬‬
‫‪ٍ- 5‬كغ ًلخءس ػِٔ‪٤‬ش حَُهخرش ‪ًُٝ‬ي ٖٓ ه‪ٟٝ ٍ٬‬غ ٓؼخ‪َ٤٣‬‬
‫ُو‪٤‬خّ حُ٘ظخثؾ ػِ‪ٟٞ ٠‬ء حُو‪٤‬ش حُٔ‪ٟٞٞ‬ػش ‪ٓٝ‬ظخرؼش‬
‫ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ‪.‬‬
‫‪ -3‬يغزٕ‪ٚ‬بد انزخغ‪ٛ‬ظ‪:‬‬
‫طَطز‪ٔٓ ٢‬ظ‪٣ٞ‬خص حُظو‪ ٢٤٤‬رخُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‬
‫‪ ٌٖٔ٣ٝ‬طؤ‪ٔٓ ْ٤‬ظ‪٣ٞ‬خص حُظو‪ ٢٤٤‬ػِ‪ ٠‬حُ٘ل‪ ٞ‬حُظخُ‪:٢‬‬
‫أ‪ -‬انزخغ‪ٛ‬ظ االعزشار‪ٛ‬غ‪:ٙ‬‬
‫‪ َٔ٘٣ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش ك‪ ٍٞ‬ح‪ٛ٧‬يحف‬
‫‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص ك‪ ٢‬حُٔي‪ ٟ‬حُزؼ‪٤‬ي ك‪٤‬غ إٔ حُو‪٤‬ش ح‪ٓ٩‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش‬
‫ط‪ٞ‬ؿ‪ٗ ٚ‬ل‪ ٞ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص حُوخٍؿ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طل‪ ٢٤‬رخُٔ٘ظٔش‪٣ٝ .‬ظْ‬
‫حُظو‪ ٢٤٤‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪ ٢‬رٔٔظ‪ ٟٞ‬ح‪٩‬ىحٍس حُؼِ‪٤‬خ ك‪٤‬غ إٔ ح‪٩‬ىحٍس‬
‫‪ ٢ٛ‬حُٔٔئ‪ُٝ‬ش ػٖ طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش‪.‬‬
‫ة‪ -‬انزخغ‪ٛ‬ظ انزمُ‪:ٙ‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬طو‪٣ ٢٤٤‬وظ‪ ٚ‬رخ‪٩‬ىحٍس حُ‪ ٠٤ٓٞ‬ك‪٤‬غ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔيٍحء ك‪٢‬‬
‫ٓٔظ‪ٓ ٟٞ‬ليى ُ‪ ْٜ‬ح‪٩‬ؿَحءحص ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظو‪٢٤٤‬‬
‫‪ ًَِ٣‬حُٔي‪ َ٣‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خّ ‪ٝ‬رَحٓؾ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص حُٔخُ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُزَ٘‪٣‬ش ‪ٝ‬إٔ ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكن ًُي ٓغ أ‪ٛ‬يحف حُظو‪ ٢٤٤‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪.٢‬‬
‫عـ ‪ -‬رخغ‪ٛ‬ظ انؼًه‪ٛ‬بد‪:‬‬
‫‪ٌٛ ًَِ٣‬ح حُظو‪ ٢٤٤‬ػِ‪ ٠‬رَحٓؾ حُؼَٔ ‪ ٌٕٞ٣ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔي‪ ٟ‬حُو‪َ٤ٜ‬‬
‫‪٣ٝ‬ظ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬ط٘ـ‪ َ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٞٓٝ‬حػ‪٤‬ي طِٔ‪ ْ٤‬حُز‪٠‬خػش‪.‬‬
‫‪ٟٞ٣ٝ‬ق حٌَُ٘ حُظخُ‪ ٢‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‬
‫‪ٔٓٝ‬ظ‪٣ٞ‬خص حُظو‪:٢٤٤‬‬

‫‪30‬‬
‫‪ -‬أ‪ٛ‬يحف‬
‫ح‪٩‬ىحٍس حُؼِ‪٤‬خ حُظو‪٤ٓ - ٢٤٤‬خٓخص‬
‫ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪- ٢‬‬
‫حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص‬
‫‪ -‬أ‪ٛ‬يحف‬ ‫ح‪٩‬ىحٍس حُ‪٠٤ٓٞ‬‬
‫‪-‬‬ ‫حُظو‪ ٢٤٤‬حُظو٘‪٢‬‬ ‫كَػ‪٤‬ش‬
‫ٓ‪٤‬خٓخص ٓليىس‬
‫‪ -‬اؿَحءحص ٓليىس‬
‫‪ -‬رَحٓؾ‬ ‫ح‪٩‬ىحٍس ح‪َٗ٩‬حك‪٤‬ش‬
‫طو‪ ٢٤٤‬حُؼِٔ‪٤‬خص ‪-‬‬ ‫ػَٔ‬
‫اؿَحءحص‬
‫‪ -‬ؿيح‪ ٍٝ‬ط٘ـ‪َ٤‬‬

‫‪ -4‬خغٕاد انزخغ‪ٛ‬ظ‪:‬‬
‫طَٔ ػِٔ‪٤‬خص حُظو‪ ٢٤٤‬رَٔحكَ ٓظؼيىس ‪َٓ ًَٝ‬كِش طؼظٔي ػِ‪٠‬‬
‫ًْ ٓؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُز‪٤‬خٗخص أ‪ ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٗٝ‬ز‪ ٖ٤‬ك‪ٔ٤‬خ ‪ ٢ِ٣‬أ‪ ْٛ‬ه‪ٞ٤‬ص‬
‫‪َٓٝ‬حكَ حُظو‪:٢٤٤‬‬
‫أ – رحذ‪ٚ‬ذ األْذاف ‪:‬‬
‫طؼي حُو‪ُ ٢٤‬ظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف ٓليىس ‪ٝ‬طؼَف ح‪ٛ٧‬يحف رؤٗ‪ٜ‬خ‬
‫كخ‪٫‬ص أ‪ٗ ٝ‬ظخثؾ ٓ‪ِٞ٤‬د طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ‪٣ٝ .‬ؼَف أٗظَر‪)1964 ( ٢ُٞ‬‬
‫أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش رؤٗ‪ٜ‬خ حُلخ‪٫‬ص حَُٔؿ‪ٞ‬رش حُظ‪ ٢‬طٔؼ‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش اُ‪٠‬‬

‫‪31‬‬
‫رِ‪ٞ‬ؿ‪ٜ‬خ‪ًٔ .‬خ إٔ ر‪ ِ٤ٔ٣ )1961 ( َٝ٤‬ر‪ ٖ٤‬ح‪ٛ٧‬يحف حَُٓٔ‪٤‬ش‬
‫ُِٔ٘ظٔش ‪ٝ‬ح‪ٛ٧‬يحف حُؼِٔ‪٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ك‪٤‬غ إٔ ح‪ٛ٧‬يحف حَُٓٔ‪٤‬ش‪٢ٛ :‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف حُؼخٓش حُ‪ٞ‬حٍىس ك‪ٝ ٢‬ػخثن اٗ٘خء حُٔ٘ظٔش‪ ,‬أٓخ ح‪ٛ٧‬يحف‬
‫حُؼِٔ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٔؼ‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ كؼِ‪٤‬خً ‪ٝ‬حُظ‪ٌٖٔ٣ ٢‬‬
‫حٓظو‪ٜٛ٬‬خ ٖٓ هَحٍحص ‪ٝ‬أكؼخٍ ح‪٩‬ىحٍس‪.‬‬
‫‪ٝ -‬ؿخُزخً ٓخ ‪ُِ٘ٔ ٌٕٞ٣‬ظٔش أًؼَ ٖٓ ‪ٛ‬يف ‪ٝ‬حكي‪ ,‬أ‪ ١‬طؼيى‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف كخُٔ٘ظٔش حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ٓؼ‪ ً٬‬ط‪ٜ‬يف اُ‪ ٠‬ط‪٤ٜ٘‬غ حُٔ٘ظـخص‬
‫ًٔخ ط‪ٜ‬يف اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ٓٔظ‪ٓ ٟٞ‬ؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُـ‪ٞ‬ىس‪.‬‬
‫‪ٝ -‬ػ٘ي ‪ٟٝ‬غ حُو‪٤‬ش طزيأ ح‪٩‬ىحٍس رظلي‪٣‬ي ح‪٤ٔٛ٧‬ش حُ٘ٔز‪٤‬ش ‪ٛ٧‬يحف‬
‫حُو‪٤‬ش ‪ٌٛٝ‬ح ‪ ١ٍَٟٝ‬كظ‪ ٠‬طٔظ‪٤٤‬غ ح‪٩‬ىحٍس إٔ ط‪ُٞ‬ع حُٔ‪ٞ‬حٍى‬
‫حُٔظ‪ٞ‬كَس ػِ‪ ٠‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٌٛٝ‬ح ٓخ ‪ ٠ٔٔ٣‬رِْٔ ح‪٣ُٞٝ٧‬خص ر‪ٖ٤‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‪ ,‬أ‪ ١‬طَط‪٤‬ذ ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬كوخً ُٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ -1‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬حهؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬ط‪ٛٞ‬ق ح‪ٛ٧‬يحف رؤٗ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حهؼ‪٤‬ش اًح‬
‫ًخٗض طظ٘خٓذ ٓغ حُٔ‪ٞ‬حٍى ‪ٝ‬آٌخٗ‪٤‬خص حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪ -2‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ح‪ٛ٧‬يحف ٓليىس ‪ٝٝ‬ح‪ٟ‬لش‪.‬‬
‫‪ -3‬إٔ ط‪ٜ‬خؽ ح‪ٛ٧‬يحف رٌَ٘ ًٔ‪ ٢‬رل‪٤‬غ ‪ ٌٖٔ٣‬ه‪٤‬خٓ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫ٓٔظ‪ ٟٞ‬ح‪ٗ٩‬ـخُ‪.‬‬
‫‪ -4‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ح‪ٛ٧‬يحف حُلَػ‪٤‬ش ٓظ٘خٓزش ٓغ رؼ‪ٜ٠‬خ ‪ٓٝ‬ظ٘خٓوش ٓغ‬
‫حُ‪ٜ‬يف حُؼخّ‪.‬‬
‫ة – انزُجؤ‪:‬‬
‫‪٣‬و‪ٜ‬ي رخُظ٘زئ ٓلخ‪ُٝ‬ش حُظؼَف ػِ‪ٓ ٠‬خ ٓ‪٤‬ليع ٖٓ طـ‪َ٤‬حص ك‪٢‬‬
‫حُز‪٤‬جش حُٔل‪٤٤‬ش رخُٔ٘ظٔش ‪ًُٝ‬ي ٖٓ ؿٔ‪٤‬غ حُـ‪ٞ‬حٗذ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‬
‫‪ٝ‬حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ٓغ ‪ٟٝ‬غ حُلَ‪ ٝٝ‬حُظ‪ ٢‬طَ‪ ٟ‬ح‪٩‬ىحٍس‬
‫أٗ‪ٜ‬خ ٓ٘خٓزش ‪ٝ‬طؼزَ ػٖ ط‪ٞ‬هؼخط‪ٜ‬خ ُظَ‪ٝ‬ف حُٔٔظوزَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬طٔظويّ ح‪٩‬ىحٍس ‪َ٣‬هخً ػيس ك‪ ٢‬حُظ٘زئ ٓ٘‪ٜ‬خ حُ‪َ٤‬م ح‪٩‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش كظ‪ ٠‬طٔظ‪٤٤‬غ إٔ ط‪ٜ٘‬غ ‪ٍٞٛ‬س ‪ٝ‬ح‪ٟ‬لش ُٔخ ٓظٌ‪ٕٞ‬‬

‫‪32‬‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬حُلخٍ ك‪ ٢‬حُلظَس حُٔوزِش حُظ‪ ٢‬ط‪ُٜ ْٜٔ‬خ حُو‪٤‬ش‪٣ٝ .‬ؼظٔي‬
‫حُظ٘زئ ػِ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ح‪٫‬ػظزخٍحص ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‪:٢ٛ‬‬
‫‪- 1‬طلِ‪ َ٤‬حُٔؼ‪٤٤‬خص حُٔخروش ُِٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حٓظو‪ ٙ٬‬حُ٘ظخثؾ‪.‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش حُٔئػَس ػِ‪ ٠‬حُ٘٘خ‪ ١‬حُٔ‪ِٞ٤‬د‬
‫حُظ٘زئ ر٘ؤٗ‪.ٚ‬‬
‫‪- 3‬طلي‪٣‬ي كـْ حُ٘٘خ‪ٔٓ ١‬ظوز‪ٓ ً٬‬غ ح‪٧‬هٌ ك‪ ٢‬ح‪٫‬ػظزخٍ‬
‫حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش حُٔئػَس ك‪.ٚ٤‬‬
‫عـ ‪ -‬رحذ‪ٚ‬ذ انجذائم‪:‬‬
‫‪٣‬ؼَٔ حُٔو‪ ٢٤‬ػِ‪ٟٝ ٠‬غ حُزيحثَ أ‪ ٝ‬حُو‪٤‬خٍحص حُٔظ‪ٞ‬هؼش حُظ‪٢‬‬
‫ٖٓ ه‪ُٜ٬‬خ ‪ٔ٣‬ظ‪٤٤‬غ إٔ ‪٣‬لون حُ‪ٜ‬يف ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ ط‪ٞ‬كَ ر‪٤‬خٗخص‬
‫ػٖ حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُزَ٘‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‪ٝ .‬طؼظزَ ‪ٝ‬كَس‬
‫حُزيحثَ ٖٓ حَُإ‪ ٟ‬حُ‪ٜ‬خثزش ُ‪٪‬ىحٍس ك‪ ٍٞ‬طلو‪٤‬ن حُ‪ٜ‬يف‪.‬‬
‫ى‪ -‬طو‪ ْ٤٤‬حُزيحثَ ‪ٝ‬حهظ‪٤‬خٍ أك‪ِٜ٠‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬ـذ إٔ ‪٣‬ظْ حُٔلخ‪ِٟ‬ش ر‪ ٖ٤‬حُزيحثَ حُٔ‪َٝ٤‬كش ُظلو‪٤‬ن حُ‪ٜ‬يف‪,‬‬
‫ػِ‪ٟٞ ٠‬ء ٓؼخ‪ٓ َ٤٣‬ظؼيىس ٓ٘‪ٜ‬خ حُزي‪ َ٣‬حٌُ‪٣ ١‬لون حُ‪ٜ‬يف رٌَ٘‬
‫ًخَٓ رؤهَ ًِلش ‪ٝ‬أهَ ‪ٝ‬هض هخ‪ٛ‬ش اًح ًخٗض حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫‪ٔ٣‬ؼ‪ ٕ٬‬أ‪٤ٔٛ‬ش ًز‪َ٤‬س ُي‪ ٟ‬حُٔ٘ظٔش ‪ٓٝ‬غ حٓظويحّ حُ٘ظْ‬
‫‪ٝ‬حُلخٓزخص ٗٔظ‪٤٤‬غ إٔ ٗ‪ َٜ‬اُ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي حُزي‪ َ٣‬ح‪٧‬ك‪.َ٠‬‬
‫ْـ ‪ٔ -‬ضغ انخغخ‪:‬‬
‫رؼي إٔ ‪٣‬ظْ حهظ‪٤‬خٍ حُزَحٓؾ ‪ٝ‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ ‪٣‬ظْ ‪ٟٝ‬غ ‪ ٌٙٛ‬حُزَحٓؾ‬
‫رٌَ٘ ؿي‪ ٢ُ٘ٓ ٍٝ‬رل‪٤‬غ طَ٘ٔ حُو‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حٍى‬
‫‪ٝ‬كظَحص حُظ٘ل‪ٝ ٌ٤‬طلي‪٣‬ي حُوخثٔ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُظ٘ل‪ٔٓٝ ٌ٤‬ئ‪٤ُٝ‬خط‪ًٔ .ْٜ‬خ‬
‫‪٣‬لظخؽ ح‪َُِ َٓ٧‬ر‪ ٢‬ر‪ٓ ٖ٤‬وظِق ح‪٩‬ىحٍحص ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش هخ‪ٛ‬ش‬
‫حُـخٗذ حُٔخُ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُو‪٤‬ش‪.‬‬
‫ٔ – رؼذ‪ٚ‬م انخغخ‪:‬‬

‫‪33‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ إٔ حُو‪ ٢٤‬طؼظٔي رٌَ٘ ٍٓٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔخص‬
‫اُ‪ ٠‬إٔ حُٔيٍحء ‪٘٣‬ظَ‪ ٕٝ‬اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ىحء حُلؼِ‪ٓ ٢‬وخٍٗش رخُٔو‪٢٤‬‬
‫‪ٜ٣ٝ‬يٍ‪ ٕٝ‬حُوَحٍحص حُٔؼيُش ُِو‪٤‬ش‪ ,‬أ‪ ٝ‬ػِ‪ ٠‬حُؼٌْ ػ٘يٓخ‬
‫طظـ‪ َ٤‬حُظَ‪ٝ‬ف كبٕ ػِ‪ ٠‬حُٔيٍحء طؼي‪ َ٣‬حُو‪ٌٛٝ ٢٤‬ح ٓخ ‪٠ٔٔ٣‬‬
‫رَٔ‪ٗٝ‬ش حُظو‪.٢٤٤‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – انزُظ‪ٛ‬ى‪:‬‬
‫ػَف ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُلخؿش اُ‪ ٠‬حُظ٘ظ‪ ٌ٘ٓ ْ٤‬طٌ‪ ٖ٣ٞ‬حُـٔخػخص‬
‫حُزَ٘‪٣‬ش ح‪ ٠ُٝ٧‬ػ٘يٓخ ‪ٝ‬ؿي إٔ حُؼَٔ ٓغ ح‪٥‬هَ‪ٞٓ ٖ٣‬ف ‪َٜ٣‬‬
‫ر‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬ؿخ‪٣‬خص ٓ٘ظًَش ٓغ طلي‪٣‬ي ى‪ ًَ ٍٝ‬كَى ٖٓ أكَحى‬
‫حُٔـٔ‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي حُؼ‪٬‬هخص ‪ٝ‬حَُ‪ٝ‬حر‪ ٢‬ر‪ًٝ ْٜ٘٤‬خٕ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ك‪٢‬‬
‫حُزيح‪٣‬ش ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬أْٓ رٔ‪٤٤‬ش ‪ ٌُٖٝ‬ػ٘يٓخ أ‪ٛ‬زلض حُٔ٘ظٔخص‬
‫ًز‪َ٤‬س حٓظيػ‪ ٠‬ح‪ َٓ٧‬إٔ ‪ٞ٣‬ؿي ك‪ٜ٤‬خ ً‪ ١ٝ‬حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خص ‪ٜٓٝ‬خٍحص‬
‫ٓظ٘‪ٞ‬ػش‪ًٔ ,‬خ إٔ حُظ‪ٍٞ٤‬حص ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش أ‪ٟ‬خكض‬
‫رؼيحً ؿي‪٣‬يحً ُؼ‪٬‬هخص حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔخص‪ٌُٜٝ .‬ح كبٕ حُظ٘ظ‪ْ٤‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ ‪ِ٤ٓٝ‬ش ح‪٩‬ىحٍس ك‪ ٢‬طلي‪٣‬ي حُؼ‪٬‬هخص‪.‬‬
‫‪ -1‬يفٕٓو انزُظ‪ٛ‬ى ٔأًْ‪ٛ‬زّ‪:‬‬
‫إ ٓؼظْ حُظؼخٍ‪٣‬ق حُظ‪ٟٝ ٢‬ؼض ُِظ٘ظ‪ ْ٤‬طظ‪ ٖٔ٠‬اٗخٍس‬
‫‪ٝ‬ح‪ٟ‬لش اُ‪ ٠‬طؤ‪ ْ٤‬حُؼَٔ ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬و‪ٌُٜ .ٚ‬ح كبٕ حُظ٘ظ‪ ٞٛ ْ٤‬حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬ؤْ أ‪ٛ‬يحف ‪ٝ‬أػٔخٍ حُٔ٘ظٔش اُ‪٘ٗ ٠‬خ‪٣‬خص ‪ٝ‬اُ‪ٜٓ ٠‬خّ‪.‬‬
‫ٔرجشص أًْ‪ٛ‬خ انزُظ‪ٛ‬ى يٍ ا‪ٜ‬ر‪:ٙ‬‬
‫‪ٔ٣- 1‬خ‪ ْٛ‬حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬طلي‪٣‬ي حُؼ‪٬‬هخص ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش طلي‪٣‬يحً‬
‫‪ٝ‬ح‪ٟ‬لخً ك‪٤‬غ إٔ ًَ ػ‪ ٞ٠‬ك‪ ٢‬حُظ٘ظ‪٣ ْ٤‬ؼَف ٌٓخٗ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ػ‪٬‬هخط‪ ٚ‬حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش رَإٓخث‪ ٚ‬أ‪َٓ ٝ‬إ‪.ٚ٤ٓٝ‬‬
‫‪ٔ٣- 2‬خػي حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي ط‪َٜ‬كخص ح‪٧‬كَحى ‪ٝ‬ط‪ٞ‬ؿ‪ٜٜ٤‬خ ٗل‪ٞ‬‬
‫ح‪ٛ٫‬يحف حُٔ٘ظًَش‪.‬‬
‫‪ِ٣- 3‬ـ‪ ٢‬ح‪ُ٧‬ى‪ٝ‬حؿ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُؼَٔ‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫‪ٔ٣- 4‬خ‪ ْٛ‬ك‪ ٢‬طيكن حُؼَٔ ‪ٝ‬طِِٔٔ‪ ٚ‬ك‪٤‬غ ‪ِٝ٣‬ى حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫رخ‪ٍٗ٩‬خىحص حُوخ‪ٛ‬ش رؤىحء ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ه٘‪ٞ‬حص‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪.‬‬
‫‪- 5‬ح‪ٓ٫‬ظـ‪ ٍ٬‬ح‪ٓ٧‬ؼَ ُ‪ٌٓ٪‬خٗخص حُٔظخكش‪.‬‬
‫‪- 6‬طلو‪٤‬ن حُظ٘ٔ‪٤‬ن ‪ٝ‬حُظٌخَٓ ر‪ ٖ٤‬طو‪ٜٜ‬خص حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬هزَحط‪ٜٓٝ ْٜ‬خٍحط‪ٝ ْٜ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬هٔخّ‪.‬‬
‫‪ -2‬أعظ انزُظ‪ٛ‬ى‪:‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ػِ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ح‪ ٌٙٛٝ ْٓ٧‬ح‪َٓ ْٓ٧‬طز‪٤‬ش‬
‫رزؼ‪ٜ٠‬خ حُزؼ‪ ٖٓٝ ٞ‬أ‪ٜٔٛ‬خ‪:‬‬
‫أ ‪ -‬حُظو‪ٝ ٜٚ‬طؤ‪ ْ٤‬حُؼَٔ‪ :‬رل‪٤‬غ ‪٣‬ئى‪ ًَ ١‬كَى حُؼَٔ‬
‫حٌُ‪٣ ١‬ظو٘‪ًُٝ ٚ‬ي كظ‪ٗ ٠‬ل‪ ٚ٘ٓ َٜ‬ػِ‪ ٠‬أك‪ َ٠‬حُ٘ظخثؾ‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ؼظزَ ‪ٌٛ‬ح حُٔزيأ ٖٓ أهيّ ٓزخىة حُظ٘ظ‪٣ ٞٛٝ ْ٤‬ظ٘خٓذ ٓغ‬
‫‪٣‬ز‪٤‬ؼش ح‪ٔٗ٩‬خٕ اً ‪ٔ٣ ٫‬ظ‪٤٤‬غ حُلَى اطوخٕ ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٖٓٝ‬‬
‫ػْ ٖٓ ح‪٧‬ك‪ َ٠‬إٔ ‪٣‬ظو‪ ٜٚ‬ك‪ ٢‬ػَٔ ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫‪ٝ‬كيس حُ‪ٜ‬يف‪٣ :‬ؼظزَ حُ‪ٜ‬يف حَُرخ‪ ١‬حٌُ‪َ٣ ١‬ر‪ ٢‬ر‪ٖ٤‬‬ ‫د‪-‬‬
‫ح‪٧‬كَحى ‪ٝ‬حُـٔخػخص ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍحص ‪ ٖٓٝ‬حُ‪ ١ٍَٝ٠‬إٔ ‪٣‬ؤْ‬
‫حُ‪ٜ‬يف اُ‪ ٠‬أ‪ٛ‬يحف ؿِث‪٤‬ش ‪ٝ‬كَػ‪٤‬ش أ‪َٓ ٝ‬كِ‪٤‬ش ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫ٗلٔ‪٣ ٚ‬ـذ إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ر‪ ٌٙٛ ٖ٤‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬كيس ط٘ٔ‪٤‬ن كظ‪٠‬‬
‫‪٣ ٫‬ليع ط٘خه‪ ٞ‬طؼ‪ َ٤ٓ َ٤‬حُؼَٔ‪.‬‬
‫ؽ‪ -‬طَِٔٔ ه‪ٞ٤‬حص حُِٔ‪٤‬ش‪٣ :‬ـذ إٔ طظيٍؽ حُِٔ‪٤‬ش ٖٓ‬
‫حُؤش اُ‪ ٠‬حُوخػيس ػزَ طَِٔٔ حُِٔ‪٤‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪.‬‬
‫ى ‪ٝ -‬كيس ح‪ٝ٧‬حَٓ‪٣ :‬ـذ ػِ‪ ٠‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬طِو‪ ٢‬ح‪ٝ٧‬حَٓ ٖٓ‬
‫ٍث‪ٝ ْ٤‬حكي أ‪ٓ ٝ‬ي‪ٝ َ٣‬حكي‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬طلي‪٣‬ي ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خص‪ :‬رل‪٤‬غ ‪٣‬ؼَف حُؼخَٓ حُؼَٔ حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬ئى‪ ٖٟٔ ٚ٣‬كي‪ٝ‬ى ‪ٝ‬حؿزخط‪ٔٓٝ ٚ‬ئ‪٤ُٝ‬خط‪ٝ ٚ‬ػ‪٬‬هظ‪ ٚ‬رخ‪٧‬ػٔخٍ‬
‫ح‪٧‬هَ‪.ٟ‬‬

‫‪35‬‬
‫‪ -ٝ‬ط٘خٓذ حُِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش‪٣ :‬و‪ٜ‬ي رخُِٔ‪٤‬ش حُ‪٬ٜ‬ك‪٤‬خص‬
‫حُٔو‪ُٞ‬ش ُ٘خؿَ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش رل‪٤‬غ طظ‪ ٖٔ٠‬كن اػ‪٤‬خء‬
‫ح‪ٝ٧‬حَٓ ‪ٝ‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٣ ٠‬خػش َٓإ‪ٝ ٚ٤ٓٝ‬كن حطوخً‬
‫حُوَحٍحص‪ ,‬أٓخ حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش ك‪ ٢ٜ‬حُظِحّ ٖٓ ؿخٗذ ٗخؿَ‬
‫حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش إٔ ‪٣‬و‪ ّٞ‬رؤىحث‪ٜ‬خ ‪٣ٝ‬ظلَٔ أػزخث‪ٜ‬خ ‪٣ٝ‬لون أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫ُ‪ٓ -‬زيأ ٗ‪٤‬خم ح‪َٗ٩‬حف‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي ر٘‪٤‬خم ح‪َٗ٩‬حف ‪ ٞٛ‬ػيى‬
‫حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬حٌُ‪َ٘٣ ٖ٣‬ف ػِ‪ ْٜ٤‬حُٔي‪ َ٣‬حُ‪ٞ‬حكي رلخػِ‪٤‬ش‬
‫‪٣ٝ‬وظِق حُؼيى ٖٓ اىحٍس اُ‪ ٠‬أهَ‪ٝ ٟ‬ر‪ٜ‬لش ػخٓش ‪٣‬ليى‬
‫‪ 20-10‬رخُ٘ٔزش ُِؼخِٓ‪8-3 ٝ ٖ٤‬‬ ‫ٗ‪٤‬خم ح‪َٗ٩‬حف رـ‬
‫رخُ٘ٔزش ُ‪٪‬ىحٍ‪.ٖ٤٣‬‬
‫‪ -3‬رصُ‪ٛ‬ف األَشغخ ٔانًٓبو ف‪ ٙ‬انًُظًبد‪:‬‬
‫أ‪ -‬انجُبء انٕظ‪ٛ‬ف‪:ٙ‬‬
‫‪٣‬ظْ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُ٘ٔ‪ًٞ‬ؽ طـٔ‪٤‬غ حُ‪ٞ‬كيحص حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش حُظ‪ ٢‬طوظ‪ًَ ٚ‬‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ ر٘٘خ‪ٍ ١‬ث‪٘ٗ ٖٓ ٢ٔ٤‬خ‪٣‬خص حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حُٔ‪ِ٤‬س ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش‬
‫ُِز٘خء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٢ٛ ٢‬إٔ ‪٣‬ظْ طـٔ‪٤‬غ ؿٔ‪٤‬غ حُظو‪ٜٜ‬خص حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش‬
‫حُٔظ٘خر‪ٜ‬ش ‪ٝ‬حُٔظ‪ِٜ‬ش ٓغ رؼ‪ٜ٠‬خ حُزؼ‪ ٞ‬طلض أَٓس ٓي‪ٝ َ٣‬حكي‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُ٘ٔ‪ًٞ‬ؽ حُظ٘ظ‪ٗ ٢ٔ٤‬خثغ ك‪ ٢‬حًَُ٘خص حُ‪ٜ‬ـ‪َ٤‬س ‪ٝ‬حُٔظ‪٤ٓٞ‬ش‬
‫‪٣ٝ‬ظٌ‪ ٕٞ‬حُ‪ ٌَ٤ٜ‬حُظ٘ظ‪٘ٛ ٢ٔ٤‬خ ٖٓ‪ٗ :‬ئ‪ ٕٝ‬حُؼخِٓ‪ ,ٖ٤‬حُظ‪٤ٜ٘‬غ‪,‬‬
‫حُظٔ‪٣ٞ‬ن‪ ,‬حُٔ٘ظَ‪٣‬خص‪ ,‬حُزلغ ‪ٝ‬حُظ‪ٝ َ٣ٞ٤‬حٍطزخ‪ٜ٣‬خ ؿٔ‪٤‬ؼخً ٓغ‬
‫حُٔي‪ َ٣‬أ‪ ٝ‬حُٔي‪ َ٣‬حُؼخّ‪.‬‬
‫ة‪ -‬انجُبء حغت انؼًه‪ٛ‬بد‪:‬‬
‫‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ر‪ ٚ‬حُز٘خء كٔذ ه‪ٞ٤‬حص اٗـخُ حُؼَٔ ‪ٝ‬ر٘خءً ػِ‪ًُ ٠‬ي‬
‫ط‪ُٞ‬ع حُؼِٔ‪٤‬خص‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حًَُ٘خص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ‪ ْٜٔ٣‬حُز٘خء حُظ٘ظ‪٢ٔ٤‬‬
‫ػِ‪ ٠‬أٓخّ ػِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؽ حَُث‪٤ٔ٤‬ش ُٔ‪ٜ٘‬غ ٗٔ‪٤‬ؾ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬كيحص‬
‫حُظخُ‪٤‬ش‪ :‬هْٔ حُـٍِ‪ ,‬هْٔ حُ٘ٔ‪٤‬ؾ‪ ,‬هْٔ حُ‪ٜ‬زخؿش‪ ,‬هْٔ حُظـ‪ِ٤ٜ‬‬
‫‪ٝ‬حُ٘لٖ‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫‪٣‬ؼٌْ ‪ٌٛ‬ح حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حٗٔ‪٤‬خد حُؼَٔ ‪ٔ٣ ٞٛٝ‬ظخُ رخَُٔػش حُؼخُ‪٤‬ش‬
‫ٗٔز‪٤‬خً ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ـخُ أ‪ ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ أ‪ ٝ‬طوي‪ ْ٣‬حُويٓش رَ٘‪ ١‬إٔ ‪٣ ٫‬ليع‬
‫ٗ‪٢‬ء ‪٣‬ؼ‪٤‬ن حُؼَٔ ك‪ ٢‬أ‪ٝ ٖٓ ١‬كيحط‪ ٚ‬كِ‪ ٞ‬كيع طؤه‪ َ٤‬ك‪ ٢‬هْٔ ٓخ‬
‫ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ئػَ رخُظخُ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬هٔخّ حُظ‪ ٢‬طِ‪ٝ .ٚ٤‬طؼظزَ ح‪٧‬هٔخّ ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُظ٘ظ‪ٗ ْ٤‬ز‪ٔٓ ٚ‬ظوِش‪٣ٝ .‬ؼظزَ ًَ هْٔ ه‪ٌٛ ٢‬ح حُظ٘ظ‪ٔٓ ْ٤‬ظو‪ً٬‬‬
‫ػٖ ح‪٧‬هٔخّ ح‪٧‬هَ‪ ْ٠٣ٝ ٟ‬حُؤْ ًخكش حُظو‪ٜٜ‬خص حُٔ‪٤ٜ٘‬ش‬
‫‪٧‬ؿَ ُ‪٣‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬طٔ‪٣ٞ‬ن ٓ٘ظـخط‪ِٔ٣ٝ .ٚ‬ي ٍث‪ ْ٤‬حُؤْ‬
‫ٓٔئ‪٤ُٝ‬ش ‪٤ِٓٝ‬ش ح‪٩‬ىحٍس ك‪ ٢‬هٔٔ‪.ٚ‬‬
‫عـ ‪ -‬انجُبء حغت انؼًالء‪:‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬طـٔ‪٤‬غ ح‪٤٘ٗ٧‬ش ك‪ٝ ٢‬كيحص ط٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ػِ‪ ٠‬أٓخّ‬
‫ٓـٔ‪ٞ‬ػخص حُؼٔ‪٬‬ء حٌُ‪ ٖ٣‬طظؼخَٓ ٓؼ‪ ْٜ‬حًَُ٘ش ك‪٤‬غ طظ‪ًَ ٠ُٞ‬‬
‫اىحٍس أ‪ ٝ‬هْٔ رـٔ‪٤‬غ ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُوخ‪ٛ‬ش رخُؼٔ‪٬‬ء أ‪ ٝ‬حُٔٔظ‪ٖ٤ٌِٜ‬‬
‫ُِٔؼش ٓخ أ‪ ٝ‬حُٔ٘ظلؼ‪ ٖ٤‬رويٓش ٓؼ‪٘٤‬ش‪.‬‬
‫د – انزُظ‪ٛ‬ى ػهٗ أعبط انًُغمخ انغغشاف‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ٔ٣‬ظويّ ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔخص حُظ‪ُٜ ٢‬خ كَ‪ٝ‬ع ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘خ‪٣‬ن حُــَحك‪٤‬ش حُٔظؼيىس‪.‬‬
‫ْـ‪ -‬انزُظ‪ٛ‬ى ػهٗ أعبط انغهغ‪:‬‬
‫‪٣‬ظْ حٓظويحّ ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ٘٘آص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش حٌُز‪َ٤‬س‬
‫‪٣ٝ‬ظْ طو‪ ًَ ٚ٤ٜ‬هْٔ أ‪ ٝ‬اىحٍس رٔ٘ظؾ ‪ٝ‬حكي أ‪ٓ ٝ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ‬
‫حُٔ٘ظـخص‪ٝ .‬ط‪ٞ‬ؿي ك‪ ًَ ٢‬هْٔ ‪ٝ‬كيحص اىحٍ‪٣‬ش طٔخٍّ ح‪٤٘ٗ٧‬ش‬
‫حُظ‪ ٢‬طظ‪ِ٤‬ذ ‪٘ٛ‬غ حُٔ٘ظؾ ٖٓ َٗحء ‪ٝ‬طٔ‪ٝ َ٣ٞ‬اٗظخؽ ‪ٝ‬طوِ‪ٖ٣‬‬
‫‪ٝ‬طٔ‪٣ٞ‬ن ‪٤ٛٝ‬خٗش‪.‬‬
‫ٔ‪ -‬انزُظ‪ٛ‬ى ػهٗ أعبط انًششٔع‪:‬‬
‫‪٣‬ظْ طـٔ‪٤‬غ حُ‪ٞ‬كيحص حُٔظـخٗٔش ػِ‪ ٌَٗ ٠‬ط٘ظ‪َٝ٘ٓ ْ٤‬ع ك‪٤‬غ‬
‫طو‪ ّٞ‬ح‪٩‬ىحٍس ربٗ٘خء ‪ٝ‬كيس ط٘ظ‪٤ٔ٤‬ش طَطز‪ ٢‬ر‪ٜ‬خ حُظو‪ٜٜ‬خص‬
‫حُ‪ُٓ٬‬ش‪.‬‬

‫‪37‬‬
‫صبنضبً‪ -‬أعظ رخغ‪ٛ‬ظ أثُ‪ٛ‬خ انًصُغ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ػٕايم انًٕلغ انذاخه‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫إ أ‪ٓ ْٛ‬خ ‪٣‬ـذ َٓحػخط‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ر٘خء حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ ٞٛ‬إٔ ‪ِٜ٣‬ق حُز٘خء‬
‫ُظؤى‪٣‬ش حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬أه‪ ْ٤‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪٧‬ؿِ‪ٜ‬خ‪ٝ .‬اًح كيع‬
‫ٓ‪ٞ‬ء طوي‪ َ٣‬أ‪ ٝ‬ه‪٤‬خً ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُ٘خك‪٤‬ش ُ‪ٜ‬ؼذ ٓؼخُـظ‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ رؼي‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ ٚ٤‬كبٕ أ‪ ْٛ‬ػخَٓ ‪٣‬ـذ إٔ ‪٣‬يٍّ ٖٓ هزَ ٓ‪ٜ٘‬يّ ح‪ٗ٩‬ظخؽ أ‪ٝ‬‬
‫حُوخثْ رٔ‪ٜ‬خّ حُظو‪ ٞٛ ٢٤٤‬ىٍحٓش ‪٣‬ز‪٤‬ؼش حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حكظ‪٤‬خؿخط‪ٜ‬خ ٖٓ ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص ‪ٝ‬حُٔوخُٕ ‪ٓٝٝ‬خث‪ ٢‬حُ٘وَ‬
‫حُيحهِ‪ ٖٓٝ .٢‬ػْ ‪ٟٝ‬غ حُو‪ ١ٞ٤‬حُؼَ‪٠٣‬ش ُ٘‪ٞ‬ع حُٔزخٗ‪ ٢‬حُظ‪٢‬‬
‫‪٣‬لظخؿ‪ٜ‬خ حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ ٖٓٝ‬ػْ طؼ‪ ٠٤‬طِي حُز‪٤‬خٗخص ُِٔ‪ٜ٘‬يّ حُٔؼٔخٍ‪١‬‬
‫حٌُ‪٣ ١‬ؼَٔ ػِ‪ٟٝ ٠‬غ حُظ‪ٔ٤ٜٔ‬خص حُ٘‪ٜ‬خث‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ٘ل‪٣ٌ٤‬ش ُِٔزخٗ‪٢‬‬
‫حُظ‪ٓ ٢‬ظوخّ ‪ٝ‬ط‪ِٜ‬ق ُظؤى‪٣‬ش حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬طظؤُق حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُِٔ‪ٜ٘‬غ ٖٓ ٓٔخكخص حُ‪ٍٕٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُٔٔظ‪ٞ‬ىػخص ‪ٝ‬ؿَف حٌُٔخطذ ‪ٝ‬حُٔ٘خكغ‪ُٝ .‬ظوي‪ٔٓ َ٣‬خكش‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ حُِٔٓغ اٗ٘خإ‪ ٌٖٔ٣ ٙ‬ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬حُوزَس حٌُٔظٔزش ك‪٢‬‬
‫حُٔ‪ٜ‬خٗغ حُٔ٘خر‪ٜ‬ش حُظ‪ ٢‬طْ اٗ٘خإ‪ٛ‬خ‪ ٌٖٔ٣ٝ .‬رخُ٘ٔزش ُٔؼخَٓ‬
‫حُ‪ٜ٘‬خػخص حُول‪٤‬لش ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬ػيى حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬حطوخً‪ًٔ ٙ‬و‪٤‬خّ‬
‫ُظوي‪ َ٣‬حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ػِٔخً رؤٕ ٗٔزش حُٔٔخكش ٌَُ ػخَٓ طِىحى‬
‫رخُى‪٣‬خى اطزخع ‪َ٣‬م ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔ‪ٌ٤‬خٗ‪٤ٌ٤‬ش حٌُحط‪٤‬ش‪.‬‬
‫ٔرضى انًغبحخ انكه‪ٛ‬خ انالصيخ نهًصُغ شكه‪:ٍٛ‬‬
‫‪- 1‬حُٔٔخكخص حَُث‪٤ٔ٤‬ش‪ ٢ٛٝ :‬طِي حُٔٔخكخص حُ‪ُٓ٬‬ش‬
‫ُِ‪ٍٗٞ‬خص ‪ٝ‬حُٔٔظ‪ٞ‬ىػخص ‪ٝ‬حٌُٔخطذ ‪ٝ‬هخػخص حُ‪٤‬ؼخّ‪.‬‬
‫‪ٝ‬طوظِق حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ٌَُ ػخَٓ رخهظ‪٬‬ف ٗ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬كـْ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ كزخُ٘ٔزش ُِ‪ٜ٘‬خػش حُيه‪٤‬وش طلظخؽ اُ‪.2ّ20-10 ٠‬‬
‫ك‪ ٢‬ك‪ ٖ٤‬طلظخؽ حُ‪ٜ٘‬خػخص حُؼو‪ِ٤‬ش اُ‪ٔٓ ٠‬خكخص أًزَ ٖٓ‬
‫ًُي‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫‪- 2‬حُٔٔخكخص حُؼخٗ‪٣ٞ‬ش‪ ٢ٛٝ :‬طِي حُٔٔخكخص حُ‪ُٓ٬‬ش ًـَف‬
‫ُظزي‪ َ٣‬حُؼ‪٤‬خد ‪ٝ‬حُٔـخَٓ ‪ٝ‬ى‪ٍٝ‬حص حُٔ‪٤‬خ‪ٝ ٙ‬حَُٔٔحص‬
‫‪ٝ‬حُٔ‪ٜ‬خػي ‪ٝ‬طلظخؽ اُ‪ ٌَُ 2ّ 5-2 ٠‬ػخَٓ‪ٝ .‬هي ىُض‬
‫رؼ‪ ٞ‬حُٔؼ‪٤٤‬خص إٔ حُٔٔخكش حٌُِ‪٤‬ش ُِؼخَٓ حُ‪ٞ‬حكي ك‪٢‬‬
‫‪ٝ 2ّ25-12‬رخُ٘ٔزش‬ ‫حُ‪ٜ٘‬خػخص حُول‪٤‬لش طظَح‪ٝ‬ف ر‪ٖ٤‬‬
‫ُِ‪ٜ٘‬خػخص حُؼو‪ِ٤‬ش ٖٓ ‪ ٌَُ 2ّ40-25‬ػخَٓ‪.‬‬
‫‪٘٣ٝ‬زـ‪ُ ٢‬ي‪ ٟ‬طو‪ ٢٤٤‬أر٘‪٤‬ش حُٔ‪ٜ٘‬غ َٓحػخس ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬إٔ ‪٣‬ئهٌ ر٘ظَ ح‪٫‬ػظزخٍ ح‪٫‬كظٔخ‪٫‬ص حُٔٔظوزِ‪٤‬ش ُِظ‪ٓٞ‬غ‪.‬‬
‫‪- 2‬إٔ طظَى ٓٔخكخص ًخك‪٤‬ش ُِظوِ‪ ٖ٣‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُؤْ‬
‫حُ‪ٞ‬حكي ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬كيحص حُٔوظِلش‪.‬‬
‫‪- 3‬ػٍِ ح‪٧‬هٔخّ حُٔظزخ‪٘٣‬ش ك‪ٓ ٢‬ظ‪ِ٤‬زخط‪ٜ‬خ‪ .‬كٔؼ‪ ً٬‬طلظخؽ رؼ‪ٞ‬‬
‫ح‪٧‬هٔخّ ٓؼَ أهٔخّ حَُْٓ ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ حُيه‪٤‬ن ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍس اُ‪ ٠‬ؿ‪ٞ‬‬
‫هخ‪ ٖٓ ٙ‬حُ‪ٜ‬ي‪ٝ‬ء أ‪ ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ كظل‪ َٜ‬ػٖ ح‪٧‬هٔخّ حُظ‪٢‬‬
‫طليع ‪ٟٟٞ‬خء أ‪ ٝ‬ح‪ٛ‬ظِحُحص ًؤْ حُليحىس أ‪ ٝ‬حُ٘ـخٍس‪,‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ط‪ٜ‬يٍ ػٖ رؼ‪ ٞ‬ح‪٧‬هٔخّ ىهخٕ أ‪ ٝ‬ؿخُحص ‪ٟ‬خٍس‬
‫أ‪ٍ ٝ‬حثلش ًَ‪ٜ٣‬ش ًخُٔٔخري ‪ٝ‬أهٔخّ حُِلخّ ‪ٝ‬حُٔؼخٓ‪٬‬ص‬
‫حُلَحٍ‪٣‬ش ُ‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ـذ ػُِ‪ٜ‬خ ػٖ ح‪٧‬هٔخّ ح‪٧‬هَ‪.ٟ‬‬
‫‪- 4‬ك‪ َٜ‬حُٔٔخكخص ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ر٘‪٤‬ش رخُؼَ‪ ٝ‬حُٔ‪ِٞ٤‬د ُ‪َ٤‬م‬
‫حُٔؼَٔ ‪ٝ‬طؤٓ‪ ٖ٤‬حُ٘‪ ٍٞ‬حٌُخك‪ ٢‬ه‪ ٍ٬‬حُ٘‪ٜ‬خٍ ُِـَف‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٌُٜ .ٍٕٞ‬ح ‪٣‬ليى حُزؼي ح‪٧‬ىٗ‪ ٠‬ر‪ ٖ٤‬ؿ‪ٜ‬خص ح‪٧‬ر٘‪٤‬ش ًحص‬
‫حُ٘‪ٞ‬حكٌ رخٍطلخع حُز٘خء ح‪٧‬ػِ‪ٝ ٠‬ك‪ ٢‬كخٍ طٔخ‪ ١ٝ‬حٍطلخع‬
‫ر٘خث‪ٓ ٖ٤‬ظوخرِ‪٣ ٖ٤‬ل‪ ٕ٬ٜ‬ر٘خٍع ػَ‪ٟ ٟٚ‬ؼق حٍطلخع ًَ‬
‫ٓ٘‪ٜٔ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ط‪ ْٜٔ‬ح‪٧‬ر٘‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬أكي ٌِٗ‪ - :ٖ٤‬ر٘خء ً‪٣ ٝ‬خرن ‪ٝ‬حكي ‪-‬‬
‫ر٘خء ٓظؼيى حُ‪ٞ٤‬حرن ‪٣ٝ‬ظٔ‪ ِ٤‬حُز٘خء ً‪ ٝ‬حُ‪٤‬خرن حُ‪ٞ‬حكي رٔ‪ُٜٞ‬ش‬
‫حُظو‪ٝ ٢٤٤‬حُظلَى ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬هٔخّ ‪ٔ٣ٝ‬ظؼَٔ ك‪ ٢‬حُلخ‪٫‬ص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬

‫‪39‬‬
‫‪- 1‬ػ٘يٓخ طٌ‪ ٕٞ‬حُظَرش ؿ‪ٓ َ٤‬ظٔخٌٓش ٖٓ حُ٘خك‪٤‬ش حُل‪٣ِ٤‬خث‪٤‬ش‬
‫ُظلَٔ أًؼَ ٖٓ ‪٣‬خرن ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫‪- 2‬ػ٘يٓخ طٌ‪ ٕٞ‬حُٔ٘ظـخص ػو‪ِ٤‬ش ‪ٗ ٌٖٔ٣ ٫ٝ‬وِ‪ٜ‬خ رخُٔ‪ٜ‬خػي‪.‬‬
‫‪- 3‬ك‪ ٢‬كخُش حُ‪ ٍٕٞ‬حُظ‪ ٢‬طٔظويّ ح‪٧‬كَحٕ أ‪ ٝ‬حُظ‪ ٢‬طلظ‪ ١ٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫ٓ‪ٞ‬حى هخرِش ُ‪ٗ٪‬ظؼخٍ ٓؼَ ‪ ٍٕٝ‬حُ٘ـخٍس ‪ٔٓٝ‬ظ‪ٞ‬ىػخص حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ى‪.‬‬
‫‪- 4‬اًح ًخٗض آ‪٫‬ص ح‪ٗ٩‬ظخؽ ػو‪ِ٤‬ش أ‪ٗ ٝ‬ي‪٣‬يس ح‪ٛ٫‬ظِحُ أ‪ٝ‬‬
‫حُ‪ٟٞ٠‬خء‪.‬‬
‫‪- 5‬اًح ًخٕ ح‪ٍ٫‬طلخع حُ‪ٍُِٗٞ ُّ٬‬خص ًز‪َ٤‬حً‪.‬‬
‫أٓخ ح‪٧‬ر٘‪٤‬ش ًحص حُ‪ٞ٤‬حرن حُٔظؼيىس كظظٔ‪ ِ٤‬رخهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طٔظؼَٔ‬
‫ػ٘يٓخ طٌ‪ٔٓ ٕٞ‬خكش ح‪ٓ ٍٝ٧‬لي‪ٝ‬ىس ‪ٝ‬أٓؼخٍ‪ٛ‬خ َٓطلؼش‪ٓ .‬غ إٔ‬
‫أ‪ ْٛ‬ػ‪ٞ٤‬ر‪ٜ‬خ حكظ‪٤‬خؿخط‪ٜ‬خ اُ‪ٍ ٠‬هخرش ًز‪َ٤‬س رخ‪ٟ٩‬خكش ُ‪ٟٞ‬غ ح‪٫٥‬ص‬
‫حُؼو‪ِ٤‬ش ك‪ ٢‬حُ‪٤‬خرن ح‪ ٢ٍٟ٧‬كو‪ٝ ٢‬ػيّ حٓظويحّ حٌُٔ٘خص حُٔٔززش‬
‫ُ‪ٛ٬‬ظِحُحص ُ‪ٍَٛ٠‬خ حُزخُؾ ػِ‪ ٠‬حُز٘خء‪ٌُٜ .‬ح ‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ حٓظؼٔخٍ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُز٘خء ك‪ ٢‬أر٘‪٤‬ش ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬أر٘‪٤‬ش حُ‪ٜ٘‬خػخص حُول‪٤‬لش‪.‬‬
‫‪ٝ‬رٌَ٘ ػخّ ‪٣‬ـذ َٓحػخس حٌَُ٘ حُ‪ٜ٘‬يٓ‪ ٢‬حُؼخّ ُِز٘خء ‪ٝ‬كوخً‬
‫ُٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ - 1‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬حُو‪ ١ٞ٤‬حُٔليىس ُِٔزخٗ‪ٝ ً٫ٞ٣ ٢‬ػَ‪ٟ‬خً ‪ٝ‬حٍطلخػخً‬
‫ٓٔظو‪ٔ٤‬ش هيٍ ح‪ٌٓ٩‬خٕ ‪ ٕ٧‬ك‪ًُ ٢‬ي ٓ‪ُٜٞ‬ش ك‪ ٢‬طَط‪٤‬ذ ح‪٫٥‬ص‬
‫‪ٝ‬حُٔؼيحص ىحهَ حُ‪ٝ ٍٕٞ‬ك‪ ٢‬اٗـخُ أػٔخٍ حُ٘ظخكش‪.‬‬
‫‪ - 2‬ػيّ طٌيّ ًظَ ‪ٝ‬كيحص ح‪٧‬ر٘‪٤‬ش اُ‪ ٠‬ؿخٗذ رؼ‪ٜ٠‬خ حُزؼ‪ٞ‬‬
‫رَ ‪٣‬ـذ إٔ طظزخػي ك‪ٔ٤‬خ ر‪ٜ٘٤‬خ ر‪ٞ‬حٓ‪٤‬ش ‪َ٣‬هخص طٔٔق رَٔ‪ٍٝ‬‬
‫حُ٘خك٘خص حٌُز‪َ٤‬س ‪ٝ‬حُظ‪٣ٜٞ‬ش حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظلخع حُظخّ ٖٓ‬
‫‪ٟٞ‬ء حُْ٘ٔ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي ط‪ ْ٤ٜٔ‬حٌَُ٘ حُ‪ٜ٘‬يٓ‪ ٢‬حُؼخّ هي طؤهٌ ٓزخٗ‪ ٢‬ح‪٧‬هٔخّ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ٌَٗ ٓٔظ‪٬٤٤‬ص ٓظ‪ٞ‬حُ‪٣‬ش أ‪ ٝ‬أٌٗخٍ أكَف ‪٫‬ط‪٤٘٤‬ش‬

‫‪40‬‬
‫ًز‪َ٤‬س ٓؼَ‪٣ ٫ٝ .L , T , E , H :‬وظخٍ حٌَُ٘ حُ‪ٜ٘‬يٓ‪ُِ ٢‬ز٘خء‬
‫ؿِحكخً رَ ‪ ٖٟٔ‬حػظزخٍحص ًؼ‪َ٤‬س ًخٗٔ‪٤‬خد حُوخٓخص ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى حُظ‪٢‬‬
‫‪٣‬ـَ‪ ١‬طٌ٘‪ِٜ٤‬خ ك‪َٓ ٢‬حكَ حُظ‪٤ٜ٘‬غ حُٔوظِلش‪ ,‬أٓخ ح‪٧‬رؼخى حُظ‪٢‬‬
‫طلٌْ حُٔز٘‪ ٠‬حُ‪ٞ‬حكي كظليى‪ٛ‬خ ؿِٔش ػ‪ٞ‬حَٓ ٓؼَ كـْ ح‪٫٥‬ص‬
‫‪ٝ‬حُٔؼيحص ‪ٔٓٝ‬خكش حَُٔٔحص‪.‬‬
‫ة‪ -‬ػٕايم رزؼهك ثبنًٕلغ‪:‬‬
‫‪٘ٛ‬خى ٓـٔ‪ٞ‬ػش ػ‪ٞ‬حَٓ طٔظِي أ‪٤ٔٛ‬ش هخ‪ٛ‬ش ػ٘ي طؼ‪ٞٓ ٖ٤٤‬هغ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٓ٘‪ٜ‬خ ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬طٌخُ‪٤‬ق أٍ‪ ٝ‬حُٔ‪ٜ٘‬غ‪ :‬إ ه‪ٔ٤‬ش ح‪ ٍٝ٧‬طؼظزَ ٖٓ حُظٌخُ‪٤‬ق‬
‫حَُأٓٔخُ‪٤‬ش ك‪ ٢‬أ‪َٝ٘ٓ ١‬ع ‪ٝ‬طوظِق ه‪ٔ٤‬ش ح‪ ٍٝ٧‬حهظ‪٬‬كخً‬
‫ًز‪َ٤‬حً ك‪ٍ ٢ٜ‬ه‪ٜ٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘خ‪٣‬ن حَُ‪٣‬ل‪٤‬ش ًحص حٌُؼخكش حٌُٔخٗ‪٤‬ش‬
‫حُوِ‪ِ٤‬ش ر‪ٔ٘٤‬خ طَطلغ طيٍ‪٣‬ـ‪ً٤‬خ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ٠‬حك‪ٝ ٢‬ىحهَ حُٔيٕ‪,‬‬
‫‪ٝ‬طِـؤ حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حًَُ٘خص ‪٩‬هخٓش ٓ‪ٜ‬خٗؼ‪ٜ‬خ ك‪ٟٞ ٢‬حك‪٢‬‬
‫حُٔيٕ ‪ٓٝ‬يحهِ‪ٜ‬خ ك‪٤‬غ طظ‪ٞ‬كَ ح‪ٍ٧‬ح‪ ٢ٟ‬رؤٓؼخٍ ٓ٘خٓزش‪.‬‬
‫‪ٝ- 2‬ؿ‪ٞ‬ى حُ‪ٜ٘‬خػخص حٌُِٔٔش‪٣ :‬ظ‪ٞ‬هق أك‪٤‬خٗخً طلي‪٣‬ي ٓ‪ٞ‬هغ حُٔ‪ٜ٘‬غ‬
‫ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى ‪٘ٛ‬خػخص ٌِٓٔش ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪ٜ٤‬خ حُٔ‪ٜ٘‬غ ك‪ ٢‬اٗظخؽ‬
‫حُِٔؼش‪ .‬كٔؼ‪ ٫ ً٬‬ط٘ظؾ رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ًَ أؿِحء حُِٔؼش‬
‫ر٘لٔ‪ٜ‬خ رَ طؼظٔي ػِ‪َٝ٘ٓ ٠‬ػخص أهَ‪ ٟ‬ك‪ ٢‬ط‪٣ٍٞ‬ي أؿِحء‬
‫طيهَ ك‪ ٢‬طًَ‪٤‬ز‪ٜ‬خ ٓؼَ ‪٘ٛ‬خػش حُؼِذ حُلخٍؿش حُظ‪ ٢‬طلظخؽ‬
‫اُ‪ٜ٤‬خ ‪٘ٛ‬خػش حٌُ‪َٝٔٗٞ‬س‪.‬‬

‫‪- 3‬حُوَد ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُ‪٤‬خهش حٌُ‪َٜ‬رخث‪٤‬ش‪ :‬طٌَ٘ طٌِلش حُو‪ٟٞ‬‬


‫حُٔلًَش ٗٔزش ًز‪َ٤‬س ٖٓ حُظٌِلش حُ٘‪ٜ‬خث‪٤‬ش ُِِٔؼش حُٔ٘ظـش ك‪٢‬‬
‫حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‪ٌُٜ ,‬ح كبٕ ط‪ٞ‬كَ حُويٍس‬
‫حٌُ‪َٜ‬رخث‪٤‬ش رخُظ‪ٞ‬طَ حُ‪ٝ ُّ٬‬ح‪ٓ٧‬ؼخٍ حُٔؼو‪ُٞ‬ش ك‪٤٘ٓ ٢‬وش اهخٓش‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ أَٓ ‪.١ٍَٟٝ‬‬

‫‪41‬‬
‫‪- 4‬ط‪ٞ‬كَ حُٔ‪٤‬خ‪ :ٙ‬طلظخؽ رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٜ٘‬خػخص ٓؼَ حُ‪ٜ٘‬خػخص‬
‫حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش ‪٘ٛٝ‬خػش حُ‪ٍٞ‬م اُ‪ ٠‬ط‪ٞ‬كَ ًٔ‪٤‬خص ًز‪َ٤‬س ٖٓ حُٔ‪٤‬خ‪.ٙ‬‬
‫إ طؤٓ‪ ٖ٤‬حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬حُ‪ُٓ٬‬ش ٖٓ ح‪٥‬رخٍ ‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬ىٍحٓش ىه‪٤‬وش‬
‫ُِٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬حُـ‪ٞ‬ك‪٤‬ش حُٔظ‪ٞ‬كَس ك‪ ٢‬حُٔ٘‪٤‬وش ُِظؤًي ٖٓ ًلخ‪٣‬ظ‪ٜ‬خ‬
‫حُٔٔظوزِ‪٤‬ش ًٔخ إٔ حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬رؼي حٓظؼٔخُ‪ٜ‬خ ط٘لَ ك‪ٜ٤‬خ أٓ‪٬‬ف ٓخٓش‬
‫‪٘٣‬زـ‪ ٢‬حُظوِ‪ٜ٘ٓ ٚ‬خ هزَ ط‪٣َٜ‬ل‪ٜ‬خ ‪ٝ‬هي أ‪ٛ‬يٍص ٓؼظْ حُي‪ٍٝ‬‬
‫حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬طـزَ رٔ‪ٞ‬ؿز‪ٜ‬خ حًَُ٘خص ‪ٝ‬حُٔ‪ٜ‬خٗغ ػِ‪٠‬‬
‫ٓؼخُـش ٓ‪٤‬خ‪ ٙ‬حُ‪َٜ‬ف ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬طلَ‪َٛ٣‬خ ٖٓ حُٔٔ‪ ّٞ‬حُظ‪ ٢‬هي‬
‫طظ‪ٞ‬كَ ك‪ٜ٤‬خ هزَ ط‪٣َٜ‬ل‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪- 5‬رؼ‪ ٞ‬ح‪٫‬ػظزخٍحص ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪٧‬هَ‪٘ٛ :ٟ‬خى حػظزخٍحص‬
‫ُؼ‪ٞ‬حَٓ أهَ‪ ٟ‬طئػَ ػِ‪ ٠‬حهظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٓ٘‪ٜ‬خ‪:‬‬
‫حُٔ٘خم‪ ,‬حُظ٘ٔ‪٤‬ش‪ ,‬ػخَٓ ح‪ٓ٧‬خٕ‪.‬‬
‫ساثؼبً – أعظ رُظ‪ٛ‬ى انؼًم ف‪ ٙ‬انًصبَغ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ ط٘ظ‪ ْ٤‬حُؼَٔ ٖٓ حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُظ‪ ٢‬طزلغ ك‪ ٢‬ا‪٣‬ـخى‬
‫أك‪ َ٠‬حُٔزَ حٌُٔٔ٘ش ‪٧‬ىحء حُؼٔخٍ ‪٧‬ػٔخُ‪ ْٜ‬رـ‪٤‬ش حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫أًزَ هيٍ ٌٖٓٔ ٖٓ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬أك‪ َ٠‬ؿ‪ٞ‬ىس ٌٓٔ٘ش ُِِٔؼش حُٔ٘ظـش‬
‫ٓغ ط‪ٞ‬ك‪ٓٝ َ٤‬خثَ حَُحكش ُِؼخِٓ‪.ٖ٤‬‬
‫إ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُؼِٔ‪ُِ ٢‬ؼَٔ ‪ٜ٣‬يف حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬أػِ‪ ٠‬اٗظخؿ‪٤‬ش‬
‫ٌٓٔ٘ش ُِؼَٔ رخٓظؼٔخٍ ًخكش حُ‪ٓٞ‬خثَ ‪ٝ‬حُٔزَ حُٔئى‪٣‬ش اُ‪ًُ ٠‬ي‬
‫رٔخ ك‪ ٚ٤‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪ ٢٣‬حُٔظ‪ٞ‬كَ ُِ‪٣‬خىس ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪ٝ .‬ك‪ٌٛ ٢‬ح‬
‫حُٔـخٍ ‪٣‬ـذ ػِ‪٘٤‬خ إٔ ٗٔ‪ ِ٤‬ر‪ ٖٓ ٖ٤ٌِٗ ٖ٤‬أٌٗخٍ ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪.٢٣‬‬
‫ح‪ – ٍٝ٧‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪ ٢٣‬حُِٔٔ‪٣ ٞٛٝ ,ّٞ‬ظِو‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ط‪٬‬ك‪ ٢‬ط‪ٞ‬هق‬
‫‪ٝ‬ؿ‪٤‬خد حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬طؤه‪ َْٛ٤‬حُ٘خطؾ ػٖ حُظَ‪ٝ‬ف ؿ‪ َ٤‬حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‬
‫‪٘ٓٝ‬غ حُظِق ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬يٍ رخ‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ط٘ظ‪ ْ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪٣ٝ .‬ظْ اىٍحؽ‬
‫حٓظؼٔخٍ حكظ‪٤‬خ‪٣ُ ٢٣‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُزَحٓؾ حُٔ٘‪٣ٞ‬ش ُ‪ٗ٪‬ظخؽ‬

‫‪42‬‬
‫آخ ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُؼَٔ أ‪ ٝ‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُٔ‪ٜ٘‬غ‪٣ٝ .‬ظ‪ٖٔ٠‬‬
‫حكظ‪٤‬خ‪٣ُ ٢٣‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُٔ‪ٜ٘‬غ أ‪ ٝ‬حُٔؼَٔ ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬حكظ‪٤‬خ‪ ٢٣‬طول‪ ٞ٤‬كـْ حُؼَٔ حُٔ٘لن ػِ‪ ٠‬اٗظخؽ حُِٔؼش‪.‬‬
‫‪- 2‬حكظ‪٤‬خ‪٣ُ ٢٣‬خىس حٓظؼٔخٍ ُٖٓ حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪ -1‬إ حكظ‪٤‬خ‪ ٢٣‬طول‪ ٞ٤‬كـْ حُؼَٔ حُٔ٘لن ػِ‪ ٠‬اٗظخؽ حُِٔؼش‬
‫‪٣‬ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫انمغى األٔل – ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪٣‬خص حُظو٘‪٤‬ش‪ٝ :‬ط‪ ْ٠‬أٌٗخٍ حُظ‪ٔ٤ٜٔ‬خص‬
‫حُلي‪٣‬ؼش ‪ٝ‬حُ‪َ٤‬م حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش حُٔظزؼش رٔخ كَ ًُي أطٔظش ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫انمغى انضبَ‪ – ٙ‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪٣‬خص حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٝ‬ط٘ظَٔ ػِ‪:٠‬‬
‫‪- 1‬حُزَٓـش حُؼِٔ‪٤‬ش ُ٘لوخص حُؼَٔ ػٖ ‪٣َ٣‬ن ىٍحٓش حُؼَٔ‬
‫‪ٝ‬كٔخد حُِٖٓ حُو‪٤‬خٓ‪.ُٚ ٢‬‬
‫‪- 2‬حٓظؼٔخٍ حُ‪َ٤‬م حُٔ٘خٓزش ك‪ ٢‬ىكغ ح‪٧‬ؿ‪.ٍٞ‬‬
‫‪- 3‬حهظ‪٤‬خٍ ‪ٝ‬ط‪٣ُٞ‬غ حٌُ‪ٞ‬حىٍ حُؼٔخُ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬حُظيٍ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حُظؤ‪ َ٤ٛ‬حُل٘‪ُِ ٢‬ؼخِٓ‪.ٖ٤‬‬
‫‪- 5‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُٔٔخروخص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 6‬ط٘ظ‪ ْ٤‬أٓخًٖ حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪- 7‬طلٔ‪ ٖ٤‬حُ‪ٟٞ‬غ حُ‪ٜ‬ل‪ٝ ٢‬حُظؼِ‪ٝ ٢ٔ٤‬حٌُٔ٘‪ُِ ٢‬ؼٔخٍ‪.‬‬
‫‪ -2‬أٓخ رخُ٘ٔزش ُِ‪٣‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ػٖ ‪٣َ٣‬ن حٓظؼٔخٍ ُٖٓ حُؼَٔ‬
‫كظظِو‪ ٚ‬رظلخى‪ ١‬ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص ك‪ ٢‬حُؼَٔ ‪ٝ‬حُِٖٓ حُ‪٠‬خثغ أػ٘خء‬
‫حُؼَٔ ‪ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔ٘ظؾ‪.‬‬
‫أ‪ -‬االَمغبػبد ف‪ ٙ‬انؼًم‪:‬‬
‫‪ٞ٣‬ؿي أٍرؼش أٗ‪ٞ‬حع ٖٓ ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص ك‪ ٢‬حُؼَٔ ‪:٢ٛ‬‬
‫‪ - 1‬ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص حُظ‪ ٢‬طظؼِن ر٘ظخّ حُؼَٔ ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ًؼيى‬
‫حُ‪ٞ‬حٍى‪٣‬خص ‪ٝ‬حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ‬ػيى أ‪٣‬خّ حُؼَٔ ح‪ٓ٧‬ز‪ٞ‬ػ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ػيى أ‪٣‬خّ حُؼ‪ٝ َ٤‬ح‪٧‬ػ‪٤‬خى حَُٓٔ‪٤‬ش‪.‬‬

‫‪43‬‬
‫‪ - 2‬ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص حُظ‪ ٢‬طٔزز‪ٜ‬خ كٔ‪ُٞ‬ش حُٔؼيحص ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طئى‪ ١‬اُ‪٠‬‬
‫ٌٓ‪ٞ‬ع ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ٓ٘ظظَس طلٍَ طِي ح‪٫٥‬ص‬
‫‪ٝ‬كَ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬خ ٖٓ ػَٔ آهَ‪ .‬طظؼِن كظَحص ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص ُ‪ْ٤‬‬
‫رؼيى ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص كلٔذ رَ رظ٘ظ‪ ْ٤‬حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‬
‫رٔخ ك‪ًُ ٢‬ي ٗـخف حُظو‪ ٢٤٤‬ح‪ٗ٪ُ ٢ٗ٥‬ظخؽ ‪ٝ‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬ط‪ْ٤ٜٔ‬‬
‫ٓو‪ ٢٤‬ػِٔ‪٤‬خص أ‪ ٝ‬ؿِٔش ٓو‪٤٤‬خص ُ‪ٜ‬خ طيهَ رٔ‪ٞ‬ؿز‪ٜ‬خ‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬ؼخص ػِٔ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ رٔخ ‪٣‬ظ٘خٓذ ‪ٝ‬طلٔ‪ َ٤‬حُٔؼيحص‪.‬‬
‫‪ - 3‬ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص حُظ‪ٔ٣ ٢‬زز‪ٜ‬خ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ؿ‪ َ٤‬حُٔوز‪ٗ٪ُ ٍٞ‬ظخؽ ك‪٢‬‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ كخُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُٔ‪٤‬ت ‪ٌ٘ٓ٧‬ش حُؼَٔ ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ٝ‬طِٔ‪ ْ٤‬حُؼيى‬
‫‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ك‪ ٢‬ؿ‪ٝ َ٤‬هظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ػيّ اؿَحء حُ‪٤ٜ‬خٗش حُي‪٣ٍٝ‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ‬
‫‪٣‬ئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬حٗو‪٤‬خػخص ك‪ َ٤ٓ ٢‬حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ح‪ٗ٫‬و‪٤‬خػخص حُظ‪ ٢‬طٔزز‪ٜ‬خ حُظَ‪ٝ‬ف حُ‪٤‬خٍثش ‪ٝ‬حُٔلخؿجش‬
‫ًظؤه‪ ٍٞٛٝ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُظ‪٣ٍٞ‬ي ‪ٝ‬طؼ‪ َ٤٤‬ح‪٫٥‬ص‪....‬‬
‫ة‪ -‬انكٕادس ف‪ ٙ‬انًُشآد اإلَزبع‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫طظٔ‪ ِ٤‬ر٘‪٤‬ش ‪ٝ‬طًَ‪٤‬ذ حٌُ‪ٞ‬حىٍ ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش رظؼيى ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص حُٔ‪٤ٜ٘‬ش‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪ ٙ‬حُل٘‪ ٢‬حٌُ‪ٔ٣ ١‬خٍٓ‪ ٚ‬حٌُخىٍ ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪ٝ .٢‬رٌَ٘ ػخّ‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬طؤ‪ ْ٤‬حٌُ‪ٞ‬حىٍ ك‪ ٢‬حُٔئٓٔخص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫‪- 1‬حٌُ‪ٞ‬حىٍ ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬ط‪ ْ٠‬حُٔ‪ٜ٘‬يٓ‪ٝ ٖ٤‬حُل٘‪ٝ ٖ٤٤‬ػٔخٍ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫‪- 2‬حٌُ‪ٞ‬حىٍ ؿ‪ َ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬ط‪ ْ٠‬كجش حُؼٔخٍ حُظ‪ ٢‬ط٘ـِ‬
‫أػٔخ‪ ً٫‬طويّ حُؼَٔ ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪.٢‬‬
‫أٓخ ػٔخٍ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ك‪٤‬ؤٔ‪ ٕٞ‬ري‪ ٍْٛٝ‬اُ‪ ٠‬ػٔخٍ أٓخٓ‪ٝ ٖ٤٤‬ػٔخٍ‬
‫ٓٔخػي‪٣ٝ .ٖ٣‬ظْ ًُي ‪٣‬زوخً ُي‪ ٍٝ‬حُؼخَٓ ك‪ ٢‬حُؼِٔ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪ ,‬كبٓخ‬
‫إٔ ‪ٔٓ ٌٕٞ٣‬ئ‪ ً٫ٝ‬ػٖ اٗـخُ حُؼِٔ‪٤‬خص حَُث‪٤ٔ٤‬ش أ‪ ٝ‬ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش‬
‫ػ٘ي‪ٛ‬خ ‪ ٠ٔٔ٣‬ػخَٓ ٍث‪ .٢ٔ٤‬أ‪ٔٓ ٌٕٞ٣ ٝ‬ئ‪ ً٫ٝ‬ػٖ اٗـخُ‬
‫ػِٔ‪٤‬خص ٓٔخػيس أ‪ٓ ٝ‬ظٔٔش ك‪ ٠ٔٔ٤‬ػخَٓ ٓٔخػي أٓخ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬خص‬

‫‪44‬‬
‫أطٔظش ح‪ٗ٩‬ظخؽ ك‪٘٤‬ظٔ‪ ٢‬حَُٔحهز‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬كجش‬
‫حُؼٔخٍ ح‪ٓ٧‬خٓ‪.ٖ٤٤‬‬

‫عـ‪ -‬انًُٓخ ٔرُظ‪ٛ‬ى ٔسػ انؼًم اإلَزبع‪ٛ‬خ‪:‬‬


‫طؼزَ حُٔ‪ٜ٘‬ش ػٖ ك‪ِ٤ٜ‬ش حُٔؼخٍف ‪ٝ‬حُوزَس حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ٗ٩‬ـخُ ٗ‪ٞ‬ع‬
‫ٓؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُؼَٔ ‪ٗٝ‬ظ‪٤‬ـش ُِظ‪ٓٞ‬غ ك‪ٌ٘٘ٓ ٢‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ أ‪ٛ‬زق حُؼخَٓ‬
‫‪ٔ٣ ٫‬خٍّ ٓ‪ٜ٘‬ش رَ حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خً ىه‪٤‬وخً ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكن ٓغ حُؼِٔ‪٤‬ش‬
‫حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش حُظ‪٘٣ ٢‬خٍى ك‪ ٢‬ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ‪٣ٝ .‬ؼظزَ ط‪٣ُٞ‬غ حٌُ‪ٞ‬حىٍ‬
‫حُؼٔخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُ‪ ٖٓ ٍٕٞ‬أ‪ ْٛ‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ك‪٢‬‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ٌٛٝ‬ح حُظ‪٣ُٞ‬غ ‪٣‬ـذ إٔ ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكن ٓغ حُظو‪ ٜٚ‬حُٔ‪.٢ٜ٘‬‬
‫حُ‪٣َ٤‬وش‬ ‫ٔ‪ُٚ‬ظى انؼًم ف‪ ٙ‬يغبل اإلَزبط ثؤعهٕث‪ :ٍٛ‬أٔنًٓب‬
‫حُلَى‪٣‬ش‪ ٢ٛٝ ,‬طٔظؼَٔ ػخىس ػ٘يٓخ ‪ ٌٕٞ٣‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ٓـِءحً أ‪ ٝ‬هخر‪ً٬‬‬
‫ُِظـِثش ‪ ًَٝ‬ؿِء هخرَ ُِزَٓـش ‪ٝ‬حُظو‪ٝ ٢٤٤‬حُلٔخد رٔلَى‪.ٙ‬‬
‫ٌُُي ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬ؼ‪ٜ‬ي اُ‪ ٠‬حُؼخَٓ حُو‪٤‬خّ رخُؼَٔ رٌَ٘ ٓ٘لَى‪.‬ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُؼَٔ ط‪ٞ‬ؿي ػ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿَ ‪٣ٝ‬ظ‪ِ٤‬ذ‬
‫األعهٕة انضبَ‪: ٙ‬‬ ‫‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ط٘ظ‪ٔ٤‬خً ‪ٝ‬طو‪ً٤٤٤‬خ ٌُٔخٕ حُؼَٔ‪.‬‬
‫حُ‪ ٍٕٞ‬ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ ٢ٛٝ‬هْٔ اٗظخؿ‪ ٢‬أٓخٓ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪٘٣‬لٌ‬
‫ؿِءحً ٓليىحً ٖٓ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬طؼظزَ حُ‪ ٍٕٞ‬أهٔخٓخً ٓٔظوِش طٔخٓخً‪,‬‬
‫ُ‪ٌٜ‬ح طظؤُق حُ‪ ٍٕٞ‬ػخىس ٖٓ َٓحًِ اٗظخؿ‪٤‬ش ‪٣‬وظِق ػيى‪ٛ‬خ كٔذ‬
‫كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ىٍؿش طؼو‪٤‬ي ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔ٘لٌس ‪ٝ‬حُٔؼيحص حُٔٔظويٓش‬
‫‪ٝ‬ىٍؿش طؤ‪ َ٤ٛ‬حُؼخِٓ‪٣ٝ ٖ٤‬ظ‪ َٜ‬حُ‪ ٍٕٞ‬ك‪ ٢‬حُلخ‪٫‬ص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬ػ٘ي حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔـٔؼخص حٌُز‪َ٤‬س ٓؼَ أكَحٕ‬
‫حُ‪ ,َٜٜ‬حُٔوخٍ‪ ,١‬آ‪٫‬ص حٌُزْ‪...‬‬
‫‪- 2‬ك‪ ٢‬كخُش حُؼَٔ ؿ‪ َ٤‬حُوخرَ ُِظـِثش ٓؼَ ػِٔ‪٤‬خص طـٔ‪٤‬غ‬
‫حُٔ٘ظؾ‪.‬‬
‫‪- 3‬ك‪ ٢‬كخٍ ً‪ ٕٞ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪٣‬ظْ ػِ‪ ٠‬ه‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫‪- 4‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػٔخٍ حُظ‪ ٢‬طظ‪ِ٤‬ذ َٓػش ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ـخُ ٓؼَ حُؼَٔ‬
‫ػِ‪ ٠‬ح‪٫٥‬ص حُؼو‪ِ٤‬ش‪.‬‬
‫كخُ‪ٍٗٞ‬ش اًحً طظؤُق ٖٓ ػيى ٖٓ حُؼٔخٍ ً‪ٜ٘ٓ ١ٝ‬ش ‪ٝ‬حكيس‬
‫أ‪ٜ٘ٓ ٝ‬ش ٓظٔٔش ‪ ًَٝ‬كَى ك‪ٜ٤‬خ ‪٣‬و‪ ّٞ‬رخُؼَٔ ‪ٝ‬كوخً ُظ‪ٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خص‬
‫ٍث‪ٜٔ٤‬خ‪.‬‬

‫‪46‬‬
‫انًحبضشح انخبيغخ‬
‫انشلبثخ االداس‪ٚ‬خ ٔانشلبثخ ػهٗ‬
‫انًٕاد‬
‫يمشس اداسح يصبَغ األغز‪ٚ‬خ‬
‫إػذاد‬
‫انذكزٕس يحًٕد ‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬
‫انؼبو انذساع‪- 2019 ٙ‬‬
‫‪2020‬‬

‫‪47‬‬
‫حَُلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ ٔانشلبثخ ػهٗ انًٕاد‬
‫أٔالً – انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬ظ‪٤‬لش ٖٓ ‪ٝ‬ظخثق ح‪٩‬ىحٍس طٔخٍّ ػِ‪٠‬‬
‫ؿٔ‪٤‬غ حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ُٜٝ‬خ أٓخُ‪٤‬ز‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أى‪ٝ‬حط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُظ‪ٔ٣ ٢‬ظ‪٤٤‬غ‬
‫حُٔي‪ ٖٓ َ٣‬ه‪ُٜ٬‬خ إٔ ‪٣‬ظلون ٖٓ ٓي‪ ٟ‬ط‪٤‬خرن ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬كوخً ُٔخ‬
‫‪ٓ ٞٛ‬و‪ُٜ ٢٤‬خ‪ٝ .‬اًح ًخٕ ‪٘ٛ‬خُي ه‪٤‬ؤ ٓخ ك‪٤‬ـذ ط‪ٜ‬ل‪٤‬ل‪ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫حُ‪ٞ‬هض حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫‪ٌُٜٝ‬ح كبٕ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ ٫‬طؼ٘‪ ٢‬ط‪ٜ‬ل‪٤‬ق ح‪٧‬ه‪٤‬خء رَ طؼ٘‪٢‬‬
‫ط‪ٜ‬ل‪٤‬ق ٓٔخٍ حُؼَٔ َُكغ كؼخُ‪٤‬ش ‪ًٝ‬لخءس حُؼَٔ‪ .‬هي طٌ‪ ٕٞ‬حَُهخرش‬
‫ىحهِ‪٤‬ش طٔخٍّ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُٔيٍحء ‪ٝ‬حَُٔ٘ك‪ ٖ٤‬ىحهَ حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬هي‬
‫طٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬هخٍؽ حُٔ٘ظٔش طٔخٍٓ‪ٜ‬خ حُِٔ‪٤‬خص حُوخٍؿ‪٤‬ش ٓؼَ‬
‫أؿ‪ِٜ‬س حَُهخرش حًَُِٔ‪٣‬ش ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُي‪ُٝ‬ش‪.‬‬
‫‪ -1‬يفٕٓو انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫ُوي ٓخ‪ٟٞٞٓ ْٛ‬ع حُظ‪ٓٞ‬غ ك‪ ٢‬كـْ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ك‪ َٜ‬ح‪٩‬ىحٍس‬
‫ػٖ حٌُِٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔئٓٔخص حٌُز‪َ٤‬س ح‪ٓ٫‬ظؼخٗش رخ‪٩‬ىحٍحص‬
‫حُٔظو‪ٜٜ‬ش ك‪ٓ ٢‬ـخ‪٫‬ص ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬ن ك‪ ٢‬ط‪٤‬ز‪٤‬ن ٓزخىة‬
‫ح‪٩‬ىحٍس حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظو‪ ٢٤٤‬حُِٔ‪ ٍْٓٝ ْ٤‬حُٔ‪٤‬خٓخص حُلؼخُش ‪ًُٝ‬ي‬
‫ر‪ٜ‬يف حٓظـ‪ ٍ٬‬حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔظخكش رٌَ٘ أك‪.َ٠‬‬
‫‪ٝ‬هي ط‪ِ٤‬ذ ًُي طؤ‪ ْ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع اُ‪ٝ ٠‬كيحص أ‪ٛ‬ـَ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خص ‪ٔٓٝ‬ئ‪٤ُٝ‬خص ًَ ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ٟٝٝ‬غ حُو‪ٞ‬حػي حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش‬
‫حُظ‪ ٢‬طٌلَ ط٘ل‪ ٌ٤‬حُٔ‪ٜ‬خّ حُٔوظِلش ‪ٝ‬طٔـ‪ِٜ٤‬خ ك‪ٔٓ ٢‬ظ٘يحص ‪ٓٝ‬ـ‪٬‬ص‬
‫ِٓ‪ٔ٤‬ش ‪ٝ‬حُظلون ٖٓ ‪ٛ‬لش ػِٔ‪٤‬ش حُظٔـ‪ٝ َ٤‬اػيحى حُو‪ٞ‬حثْ‬
‫‪ٝ‬حُظوخٍ‪ َ٣‬حُظ‪ ٢‬طٔخػي ػِ‪ ٠‬طو‪ ْ٤٤‬ح‪٧‬ىحء‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫إ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش طؼ٘‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش ه‪٤‬خّ ُٔي‪ ٟ‬حُظويّ ٗل‪ ٞ‬ح‪٧‬ىحء‬
‫حُٔو‪ٓ ٢٤‬غ ط‪ٜ‬ل‪٤‬ق ح‪ٗ٫‬لَحكخص أ‪ ٝ‬ح‪٧‬ه‪٤‬خء إ ‪ٝ‬ؿيص ‪ًُٝ‬ي‬
‫ُِظؤًي ٖٓ إٔ ح‪٧‬ىحء ‪ٝ َ٤ٔ٣‬كن ح‪ٛ٧‬يحف حَُٔٓ‪ٓٞ‬ش‪ًٔ .‬خ إٔ‬
‫حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش طؼ٘‪ٓ ٢‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُو‪ٞ٤‬حص حُظ‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُٜ٬‬خ‬
‫طظؼَف ح‪٩‬ىحٍس ػِ‪ٓ ٠‬ي‪ ٟ‬ط‪٤‬خرن حُظ٘ل‪ٓ ٌ٤‬غ حُو‪٤‬ش حُٔ‪ٟٞٞ‬ػش‪.‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬كخٍ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حٗلَحكخص ك‪ ٢‬حُظ٘ل‪ ٌ٤‬رٌَ٘ ‪٠٣‬ؼق ح‪٧‬ىحء أ‪ٝ‬‬
‫‪٣‬وَِ ٖٓ حُـ‪ٞ‬ىس أ‪ ٝ‬أ‪٣‬ش ٌِٓ٘ش أهَ‪ ٟ‬طئػَ ػِ‪ َ٤ٓ ٠‬ط٘ل‪ٌ٤‬‬
‫‪ٝ‬طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف طو‪ ّٞ‬ح‪٩‬ىحٍس رخطوخً ح‪٩‬ؿَحءحص حُ‪ٜ‬ل‪٤‬لش‪.‬‬
‫‪ٝ‬طٔظويّ ح‪٩‬ىحٍس ٗظخّ حَُهخرش ُظوِ‪ َ٤‬كـْ حٌُٔ٘‪٬‬ص حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬حؿ‪ٚ‬‬
‫ح‪٩‬ىحٍس أ‪ ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظ٘ؼخٍ رخٌُٔ٘‪٬‬ص هزَ كي‪ٝ‬ػ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ُٝ‬وي َٓص حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رؼيس َٓحكَ ٓغ ط‪ ٍٞ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‬
‫‪ًٝ‬زَ كـٔ‪ٜ‬خ‪ ,‬كز‪ٔ٘٤‬خ ًخٗض حَُهخرش ك‪ ٢‬رخىة ح‪ٍ َٓ٧‬هخرش حُٔخُي‬
‫أ‪ٛ ٝ‬خكذ حُٔ٘٘ؤس أ‪ٓ ٝ‬خ ‪٣‬ؼَف رخَُهخرش حُ٘و‪٤ٜ‬ش ُٔ٘غ‬
‫حَُٔهخص ‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٝ ّ٬‬حُظ‪٬‬ػذ اُ‪ٍ ٠‬هخرش ٓلخٓز‪٤‬ش ط‪ٜ‬يف‬
‫حُٔلخكظش ػِ‪ ٠‬ح‪ ٍٞٛ٧‬حُؼخرظش ‪ٝ‬حُظلون ٖٓ ‪ٛ‬لش حُؼِٔ‪٤‬خص‬
‫حُٔوظِلش حُظ‪ ٢‬طو‪ ّٞ‬ر‪ٜ‬خ حُٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ػْ حَُهخرش ػٖ ‪٣َ٣‬ن حُِ‪ٞ‬حثق ‪ٝ‬حُظؼِ‪ٔ٤‬خص ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٢٤‬‬
‫ح‪٩‬ؿَحءحص حُٔوظِلش حُٔظؼِوش رخُو‪٤‬خّ رٔ‪ٜ‬خّ حَُٔ٘‪ٝ‬ع حُٔوظِلش‬
‫رـ‪٤‬ش طلي‪٣‬ي حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش ػٖ ًَ ٌَٗ ٖٓ أٌٗخٍ حُؼَٔ ‪ٓٝ‬لخٓزش‬
‫حُٔٔئ‪ ٖ٤ُٝ‬ػٖ ح‪ٗ٫‬لَحكخص ك‪ ٢‬حُظ٘ل‪ٝ .ٌ٤‬أه‪َ٤‬حً ظ‪ٓ َٜ‬ل‪ّٜٞ‬‬
‫حَُهخرش ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ ٫ ٢‬طوظ‪ َٜ‬كو‪ ٢‬ػِ‪ٟٔ ٠‬خٕ‬
‫‪ٛ‬لش حُؼِٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬كوخً ُِ‪ٞ‬حثق حُٔ‪ٟٞٞ‬ػش رَ حُظلون ٖٓ إٔ حُٔ‪ٜ‬خّ‬
‫حُٔوظِلش هي ٗلٌص رٌَ٘ ؿ‪٤‬ي‪ٝ .‬إٔ حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔٔظـِش طلون أه‪٠ٜ‬‬
‫ػخثي ٌٖٓٔ ‪ٝ‬إٔ حُـ‪ٜٞ‬ى حُـٔخػ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش طٔ‪ٗ َ٤‬ل‪ ٞ‬طلو‪٤‬ن‬
‫حُ‪ٜ‬يف حُؼخّ‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣ٝ‬طؼَ‪٣‬ق حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رؤٗ‪ٜ‬خ‪ :‬ه‪٤‬ش حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُٔ‪٤‬زوش ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘ظٔش ُلٔخ‪٣‬ش أ‪ُٜٞٛ‬خ ‪ٟٔٝ‬خٕ ىهش ‪ٓ٬ٓٝ‬ش حُز‪٤‬خٗخص حُٔلخٓز‪٤‬ش‬
‫‪٣ُٝ‬خىس حٌُلخءس حُظ٘ـ‪٤ِ٤‬ش ‪ٝ‬ط٘ـ‪٤‬غ ح‪ُ٫‬ظِحّ رخُٔ‪٤‬خٓخص حُٔ‪ٟٞٞ‬ػش‬
‫ٖٓ هزَ ح‪٩‬ىحٍس‪.‬‬
‫‪ -2‬أْذاف انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫طلون حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ػيى ٖٓ ح‪ٛ٧‬يحف ٓ٘‪ٜ‬خ‪:‬‬
‫‪- 1‬طٔخػي ح‪٩‬ىحٍس ػِ‪ ٠‬حًظ٘خف حٌُٔ٘‪٬‬ص ك‪ٝ ٢‬هظ‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ‬ػْ‬
‫حطوخً ح‪٩‬ؿَحءحص حُٔ٘خٓزش ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫‪- 2‬ط‪ٜ‬ل‪٤‬ق ٓٔخٍ حُو‪٤‬ش حُٔٔظوزِ‪٤‬ش ‪ٝ‬ر٘خإ‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬أْٓ ِٓ‪ٔ٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 3‬طٔ‪ َ٤ٜ‬حُظ٘ٔ‪٤‬ن ر‪ ٖ٤‬أػٔخٍ ح‪٩‬ىحٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬هٔخّ ‪ٍٝ‬ر‪ٜ٤‬خ‬
‫رخ‪٧‬ىحء حٌُِ‪ُِ٘ٔ ٢‬ظٔش‪.‬‬
‫‪- 4‬ط٘٘‪ ٢٤‬ى‪ٝ‬حكغ حُؼخِٓ‪ًُٝ ٖ٤‬ي رٔؼخُـش ح‪٧‬ه‪٤‬خء ػ٘ي‬
‫ظ‪ٍٜٛٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ -3‬خغٕاد انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫طَٔ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رخُو‪ٞ٤‬حص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ ‪ٟٝ -‬غ ٓؼي‪٫‬ص ‪ٓٝ‬ؼخ‪ َ٤٣‬ح‪٧‬ىحء – ط‪ٜ٘‬غ حُٔ٘ظٔش أ‪ٛ‬يحكخً‬
‫ُ‪ٜ‬خ طظ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬ح‪ٍ٧‬رخف ‪ٝ‬حُظـي‪٣‬ي ‪ٝ‬اٗزخع كخؿخص حُؼٔ‪٬‬ء‬
‫‪٣ٝ‬ظَؿْ ًُي رٌَ٘ ٓؼخ‪٤ًٔ َ٤٣‬ش أ‪ٛٝ ٝ‬ل‪٤‬ش ٗٔظ‪٤٤‬غ ػٖ‬
‫‪٣َ٣‬و‪ٜ‬خ ه‪٤‬خّ ٓي‪ ٟ‬طلو‪٤‬ن ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٛ٧‬يحف‪ٝ .‬طظ‪ٌٙٛ َٜ‬‬
‫حُٔؼخ‪ َ٤٣‬ك‪٤ًٔ - :٢‬ش ح‪ٗ٩‬ـخُ – ؿ‪ٞ‬ىس ح‪٧‬ىحء – حُ‪ٞ‬هض‬
‫رخػظزخٍ‪ٍٞٓ ٙ‬ى ‪ٛ‬خّ ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش – حُظٌخُ‪٤‬ق‪.‬‬
‫ه‪٤‬خّ ح‪٧‬ىحء – ٗٔظ‪٤٤‬غ ٖٓ ه‪ُٜ٬‬خ كٔخد ‪ٝ‬كيحص‬ ‫د‪-‬‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪٣ٝ ,‬ـذ إٔ طظْ ػِٔ‪٤‬ش حُو‪٤‬خّ ر‪ٞ‬حٓ‪٤‬ش ٓؼخ‪َ٤٣‬‬
‫ٓليىس ٌَُ ٗ٘خ‪ ١‬ىحهَ حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬ك‪ ًَ ٢‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬طؼظزَ حُٔ‪٬‬كظخص حُ٘و‪٤ٜ‬ش رخ‪ٟ٩‬خكش ُِٔؼخ‪َ٤٣‬‬
‫ك‪ٓ ٢‬ظخرؼش حُ٘٘خ‪ ١‬ؿِءً ٖٓ ػِٔ‪٤‬ش حُو‪٤‬خّ ‪ٔ٣‬ظ‪٤٤‬غ حُٔي‪َ٣‬‬

‫‪50‬‬
‫ٖٓ ه‪ُٜ٬‬خ إٔ ‪ٜ٘٣‬غ ‪َ٣‬م ػَٔ ُٔظخرؼش ح‪٧‬ىحء‪ٝ ,‬طؼظٔي‬
‫ػِٔ‪٤‬ش حُو‪٤‬خّ ػِ‪ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُظوخٍ‪ٝ َ٣‬حُٔ‪٬‬كظخص ٖٓ‬
‫هزَ حُٔيٍحء‪.‬‬
‫ؽ) ٓوخٍٗش ح‪٧‬ىحء رخُٔؼخ‪ -َ٤٣‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُو‪ٞ٤‬س ‪ٔ٣‬ظ‪٤٤‬غ حُٔي‪َ٣‬‬
‫إٔ ‪٣‬وخٍٕ ح‪٧‬ىحء ٓغ حُٔؼخ‪٣ٝ َ٤٣‬ليى ىٍؿش ح‪٫‬هظ‪٬‬ف‪ ,‬كبًح‬
‫ًخٗض ىٍؿش ح‪ٗ٫‬لَحف ًز‪َ٤‬س كبٕ ح‪٣ َٓ٧‬لظخؽ اُ‪ ٠‬اؿَحء‬
‫طؼي‪ َ٣‬آخ ك‪ ٢‬حُٔؼ‪٤‬خٍ أ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬أِٓ‪ٞ‬د حُؼَٔ‪.‬‬

‫‪ -4‬إَٔاع انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬


‫‪ ٌٖٔ٣‬طؤ‪ ْ٤‬حَُهخرش حُيحهِ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش اُ‪ ٠‬ح‪ٞٗ٧‬حع حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ – حَُهخرش حُٔٔزوش – ‪ٝ‬طظْ حَُهخرش حُٔٔزوش هزَ ريء حُؼِٔ‪٤‬خص‬
‫‪ٝ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ٘‬غ أ‪ ٝ‬حًَُ٘ش ‪ٝ‬طَ٘ٔ حَُهخرش حُٔٔزوش‬
‫َٓحؿؼش ًَ ٖٓ حُٔ‪٤‬خٓخص ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿَحءحص ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬حػي‬
‫حُٔ‪ٟٞٞ‬ػ‪٤‬ش ‪ًُٝ‬ي ر‪ٜ‬يف حُظؤًي ٖٓ إٔ حُظ٘ل‪ٞٓ ٌ٤‬ف ‪٣‬ظْ‬
‫‪ٝ‬كوخً ُ‪٤٘ٗ٨‬ش حُٔو‪٤٤‬ش‪ .‬كؼِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ ٓ‪٤‬ظْ كل‪ٚ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬طيٍ‪٣‬ذ حُؼٔخٍ هزَ ريء ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪ٝ .‬حُ‪ٜ‬يف ٖٓ‬
‫أؿَحء حَُهخرش حُٔٔزوش ٓ٘غ ‪ٝ‬ه‪ٞ‬ع حٌُٔ٘‪٬‬ص هزَ كي‪ٝ‬ػ‪ٜ‬خ‬
‫‪ٝ‬حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬ط‪٬‬ك‪ٜ٤‬خ‪.‬‬
‫د‪ -‬حَُهخرش حُـخٍ‪٣‬ش – ‪ٝ‬طظْ ‪ ٌٙٛ‬حَُهخرش أػ٘خء ط٘ل‪ ٌ٤‬حُٔ‪ٜ‬خّ‬
‫‪ًُٝ‬ي ٖٓ ه‪ٗ ٍ٬‬ظخّ حَُهخرش ‪ٝ‬حُـَ‪ ٌٙٛ ٖٓ ٝ‬حَُهخرش‬
‫ٓظخرؼش حُظ٘ل‪٫ ٌ٤‬طوخً ح‪٩‬ؿَحءحص حُظ‪ٜ‬ل‪٤‬ل‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫حُٔ٘خٓذ ٓؼخٍ ًُي اًح ‪ٝ‬ؿي حُٔي‪ َ٣‬أػ٘خء ٍهخرش ح‪ٗ٩‬ظخؽ إٔ‬
‫‪٘ٛ‬خى أه‪٤‬خء ك‪٣َ٣ ٢‬وش طؼو‪ ْ٤‬حُزخُ‪٫‬ء أ‪ ٝ‬ؿِ‪ ٢‬حُلٔ‪ٚ‬‬
‫ك‪ٓ ٢‬ؼَٔ حُظؼِ‪٤‬ذ ٓٔخ ‪٣‬ئػَ ػِ‪ً ٠‬لخءس ح‪ٗ٩‬ظخؽ كبٕ ح‪َٓ٧‬‬
‫‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬اؿَحء ط‪ٜ‬ل‪٤‬ق ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫ؿـ‪ -‬حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُ‪٬‬كوش – ‪ٝ‬طظْ ‪ ٌٙٛ‬حَُهخرش رؼي حٗظ‪ٜ‬خء‬
‫حُؼَٔ ‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ًُٝ‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ؿٔغ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ػٖ‬
‫ح‪٧‬ىحء حُلؼِ‪ٝ ٢‬طلِ‪ ٌٙٛ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪٠‬‬
‫حُ٘ظخثؾ حُٔ‪٤‬خروش ُٔخ ‪ٓ ٞٛ‬و‪ُٜ ٢٤‬خ ٓ‪ٞ‬حءً ٖٓ ك‪٤‬غ ًٔ‪٤‬ش‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ أ‪ ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىط‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ىهظ‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬طٌِلش حُ‪ٞ‬كيس ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬هض‪٣ٝ .‬ؼظزَ‬
‫‪ٌٛ‬ح ػخٓ‪ٜٔٓ ً٬‬خً ك‪ ٢‬حَُهخرش حُ‪٬‬كوش ك‪٤‬غ ‪٣‬ـذ إٔ ‪َٔ٣ ٫‬‬
‫‪ٝ‬هض ‪ َ٣ٞ٣‬ر‪ٗ ٖ٤‬ظخثؾ ح‪٧‬ىحء حُلؼِ‪ٝ ٢‬طلِ‪ ٌٙٛ َ٤‬حُ٘ظخثؾ‪.‬‬
‫‪ -5‬انًشاعؼخ اإلداس‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫ط‪ٓ ٍٞ٤‬ل‪ ّٜٞ‬حَُٔحؿؼش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ُ‪ َٔ٘٤‬حُ‪ٓٞ‬خثَ ‪ٝ‬حُ‪َ٤‬م حُظ‪٢‬‬
‫طٔظويّ ُظو‪ ْ٤٤‬حٌُلخءس ‪ٝ‬حُلخػِ‪٤‬ش ىحهَ حُٔ٘ظٔش ‪٧‬ؿَ حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ً٘ظخّ ٍهخر‪.٢‬‬
‫‪ٝ‬حَُٔحؿؼش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ىحهِ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬هخٍؿ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ‪ -‬انًشاعؼخ انذاخه‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف ٖٓ حَُٔحؿؼش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُيحهِ‪٤‬ش حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬طلٔ‪ٖ٤‬‬
‫ػِٔ‪٤‬ش حُظو‪ًٌُٝ ٢٤٤‬ي طلٔ‪ٗ ٖ٤‬ظخّ حَُهخرش حُيحهِ‪٤‬ش ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘ظٔش ك‪٤‬غ طؼظزَ حَُهخرش ‪ٝ‬ظ‪٤‬لش اىحٍ‪٣‬ش ‪ٛ‬خٓش ُِٔي‪ َ٣‬ىحهَ‬
‫حُٔ٘ظٔش‪ٝ .‬ط٘ظَ حَُٔحؿؼش حُيحهِ‪٤‬ش ًَُِ٘ش ك‪ ٢‬حُٔخ‪٢ٟ‬‬
‫‪ٝ‬حُلخ‪ٝ َٟ‬حُٔٔظوزَ‪َٓٝ .‬حؿؼش ح‪٧‬ىحء ‪٣‬ؼظٔي ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ‬
‫ح‪ ٖٓ ْٓ٧‬أ‪ٜٔٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ -‬أىحء حُٔ٘ظٔش ‪٣‬زوخً ‪ٛ٧‬يحك‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ -‬أىحء حُٔ٘ظٔش ‪٣‬زوخً ُؼٔ‪٬‬ث‪ٜ‬خ ٖٓ حُِٔغ ‪ٝ‬حُويٓخص‪.‬‬
‫‪ٝ‬طٔظ‪٤٤‬غ حًَُ٘ش إٔ طو‪ًُ ْ٤‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ػيى ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حَٓ‬
‫حُٔئػَس ك‪٘ٗ ٢‬خ‪ ١‬حًَُ٘ش ٓؼَ ػزخص حًَُِٔ حُٔخُ‪ً ,٢‬لخءس‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪ ,‬كؼخُ‪٤‬ش حُٔز‪٤‬ؼخص‪ ,‬ط‪ َ٣ٞ٤‬حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش‪٣ُ ,‬خىس ‪ٞٔٗٝ‬‬
‫حُ‪٤‬خهش‪ ,‬حُؼ‪٬‬هخص حُؼخٓش‪ ,‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش حُٔيٗ‪٤‬ش‪ ,‬حُلؼخُ‪٤‬ش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش‬
‫ًَُِ٘ش‪.‬‬

‫‪52‬‬
‫ة‪ -‬انشلبثخ انخبسع‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ٝ‬طظْ حَُٔحؿؼش حُوخٍؿ‪٤‬ش ػ٘يٓخ ‪٣‬ظْ ٓوخٍٗش ًَٗش رؤهَ‪ ٟ‬أ‪ٝ‬‬
‫ٓ٘ظٔش رٔ٘ظٔش أهَ‪ًُٝ ٟ‬ي ٖٓ ك‪٤‬غ ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص‬
‫‪ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص ‪ ٌٙٛٝ‬حُٔوخٍٗش ‪٣‬ـذ إٔ طَ٘ٔ ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ -1‬كل‪ ٚ‬ط‪ٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خص حًَُ٘ش‪.‬‬
‫‪َ٣ -2‬م حٓظويحّ ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬حُٔ‪ٍٞ‬ى‪.ٖ٣‬‬
‫‪ -3‬حًظ٘خف ٗوخ‪ ١‬حُو‪ٞ‬س ‪ٝ‬حُ‪٠‬ؼق ُي‪ ٟ‬حُٔ٘خكٔ‪.ٖ٤‬‬
‫‪ -6‬انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ ػٍ عش‪ٚ‬ك انً‪ٛ‬ضاَ‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫حَُهخرش ػٖ ‪٣َ٣‬ن حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش طؼظزَ أكي حُؼ٘خ‪ َٛ‬حُ‪ٜ‬خٓش حُ٘خثؼش‬
‫ح‪ٓ٫‬ظويحّ ك‪ ٢‬حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪ ,‬ك‪٤‬غ أٗ‪ٜ‬خ طَر‪ ٢‬حَُهخرش حُٔٔزوش‬
‫رخَُهخرش حُـخٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُ‪٬‬كوش‪ٝ .‬طزيأ ٍهخرش حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش ر‪ٟٞ‬غ‬
‫طوي‪َ٣‬حص‪ .‬كؼِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ ك‪ ٢‬حًَُ٘خص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش طزيأ‬
‫حُظوي‪َ٣‬حص رظوي‪ َ٣‬حُٔز‪٤‬ؼخص ‪ٝ‬ط‪ٞ‬هغ حُيهَ حُ‪ٜ‬خك‪ٝ ٢‬طوي‪َ٣‬‬
‫حُٔ‪َٜ‬كخص ‪ٝ‬كـْ حُٔز‪٤‬ؼخص حُٔظ‪ٞ‬هغ‪٣ٝ .‬ـذ ك‪ٍ ٢‬هخرش حُٔ‪ٞ‬حُٗش‬
‫إٔ طليى حُلظَس حُظ‪٣ ٢‬ظْ ‪ٟٝ‬غ حُٔ‪ٞ‬حُٗش ػ٘‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طٔظويّ ك‪٢‬‬
‫ػِٔ‪٤‬ش حُظو‪ٝ ٢٤٤‬حَُهخرش ‪ٝ‬طظْ حَُهخرش ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش‬
‫ًٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬طوي‪ َ٣‬كـْ حُٔز‪٤‬ؼخص حُٔظ‪ٞ‬هغ‪.‬‬
‫‪َٓ- 2‬حؿؼش حُٔز‪٤‬ؼخص حُلؼِ‪٤‬ش ‪ٔٗٝ‬زظ‪ٜ‬خ ُِٔظ‪ٞ‬هغ‪.‬‬
‫‪- 3‬طلي‪٣‬ي ح‪ٗ٫‬لَحكخص ‪ٝ‬طلِ‪ َ٤‬أٓزخر‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪- 4‬حطوخً هَحٍحص حُظ‪ٜ‬ل‪٤‬ق اًح ُِّ ح‪.َٓ٧‬‬
‫‪ٝ‬طؤْ حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬خص اُ‪ ٠‬ح‪ٞٗ٧‬حع حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ ‪ِ٤ٓ -‬حٗ‪٤‬ش حُٔز‪٤‬ؼخص – ‪ٝ‬طٔظويّ ر‪٤‬خٗخص ك‪ ٍٞ‬حُٔز‪٤‬ؼخص‬
‫حُٔظ‪ٞ‬هؼش ه‪ َٜٗ ٍ٬‬أ‪٘ٓ ٝ‬ش‪.‬‬
‫ٓ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ – ‪ٝ‬ط‪ ْ٠‬ر‪٤‬خٗخص ػٖ كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬ ‫د‪-‬‬
‫حُٔظ‪ٞ‬هغ ٖٓ حُِٔغ ‪ٝ‬حُويٓخص ه‪ ٍ٬‬حُلظَس‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫ؽ‪ِ٤ٓ -‬حٗ‪٤‬ش طٌخُ‪٤‬ق ح‪ٗ٩‬ظخؽ – ‪ٓ ٢ٛٝ‬ؼِ‪ٓٞ‬خص ػٖ طٌخُ‪٤‬ق‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ك‪ ٢‬ظَ ط‪ٞ‬هؼخص كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔ‪ِٞ٤‬د‪.‬‬
‫ى‪ -‬حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش حُظوي‪٣َ٣‬ش – ‪ٓ ٢ٛٝ‬ؼِ‪ٓٞ‬خص َٓطز‪٤‬ش رلـْ‬
‫حُظ‪ٞ‬هؼخص حُظوي‪٣َ٣‬ش‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش – ‪ٝ‬طَ٘ٔ ًَ ح‪٤٘ٗ٧‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬ػٔخٍ ك‪٢‬‬
‫حًَُ٘ش ‪ٝ‬حُظ‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُٜ٬‬خ طظْ ػِٔ‪٤‬ش حَُٔحهزش ‪ٝ‬حُٔظخرؼش‬
‫ٌَُ ح‪٧‬ػٔخٍ رٌَ٘ ؿ‪٤‬ي‪.‬‬
‫‪ -7‬أٓخُ‪٤‬ذ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‪ :‬طظؼيى أٓخُ‪٤‬ذ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ىحهَ‬
‫ٗظخّ حَُهخرش ‪ًُٝ‬ي كٔذ ‪٣‬ز‪٤‬ؼش حُ٘٘خ‪ٝ ١‬أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٓٝ ٚ‬ي‪ ٟ‬حُلخؿش‬
‫اُ‪ ٠‬ىهش ‪َٓٝ‬ػش حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُ٘ظخثؾ حُظ‪ ٢‬طَ‪٣‬ي‪ٛ‬خ ح‪٩‬ىحٍس ‪ٝ‬أ‪ْٛ‬‬
‫ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حُ٘خثؼش ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ -1‬حُٔ‪٬‬كظش حُٔزخَٗس ‪ً -2‬ظخرش حُظوخٍ‪ -3 َ٣‬حٓظويحّ‬
‫هَحث‪ ٢‬حُظ‪ٞ‬ه‪٤‬ظخص حُِٓ٘‪٤‬ش‬
‫‪ -6‬حُٔؼي‪٫‬ص‬ ‫‪ٗ -5‬و‪٤‬ش حُظؼخىٍ‬ ‫‪ -4‬حُظلِ‪ َ٤‬حُ٘زٌ‪٢‬‬
‫‪ٝ‬حُ٘ٔذ حُٔخُ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٓ -8‬و‪ٓٞ‬خص ٗظخّ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُيحهِ‪٤‬ش‪٣ :‬ؼظٔي ٗظخّ حَُهخرش‬
‫حُيحهِ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘٘آص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ػِ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُيػخثْ‬
‫ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‪:٢ٛٝ‬‬
‫أ‪ -‬انزُظ‪ٛ‬ى انغ‪ٛ‬ذ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُـ‪٤‬ي أٓخّ ػِٔ‪٤‬ش حَُهخرش‪ًُ ,‬ي ‪ ٕ٧‬حُظ٘ظ‪ْ٤‬‬
‫حُـ‪٤‬ي ‪٣‬ليى حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص حُٔوظِلش ريهش ‪٣ٝ‬ؼ‪ ٢٤‬حُِٔ‪٤‬ش حُويٍ‬
‫حُ‪ ُِٜٝٞ٘ ُّ٬‬رخُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش ‪ًِٔٝ‬خ ًخٗض حُ‪ٞ‬حؿزخص ٓليىس ريهش‬
‫‪ٝ‬حُؼ‪٬‬هخص ر‪ ٖ٤‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪ٟ‬لش ًِٔخ ًخٕ ٖٓ‬
‫حُٔ‪ َٜ‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ٗ ٠‬ظخّ ؿ‪٤‬ي َُِهخرش حُيحهِ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬طزيأ ػِٔ‪٤‬ش حُظ٘ظ‪ ْ٤‬رظ‪٤ٛٞ‬ق ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُٔوظِلش ‪ٟٝٝ‬ؼ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫ٓـٔ‪ٞ‬ػخص ٓظـخٗٔش ‪٣ٝ‬ؼ‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬اىحٍحص ٓؼ‪٘٤‬ش‪ ,‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ‬

‫‪54‬‬
‫ًَ كَى ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ٍ ُٚ ٌٕٞ٣‬ث‪ ْ٤‬أ‪ٔٓ ٝ‬ئ‪ٍٝ‬‬
‫‪َ٘٣‬ف ػِ‪٣ٝ ٚ٤‬و‪ ْ٤‬أىحث‪ ٚ‬رخٗظظخّ‪.‬‬
‫ة‪ -‬إعشاءاد حًب‪ٚ‬خ األصٕل‪:‬‬
‫‪ٗ ٫‬ي إٔ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُـ‪٤‬ي ‪ٔ٣‬خػي ريٍؿش ًز‪َ٤‬س ػِ‪ ٠‬حُٔلخكظش‬
‫ػِ‪ ٠‬أ‪ ٍٞٛ‬حُٔ٘٘ؤس ‪٘ٓٝ‬غ طَٔر‪ٜ‬خ أ‪ ٝ‬حهظ‪ٜٓ٬‬خ‪ًٔ .‬خ ‪٠٣‬خف‬
‫اُ‪ًُ ٠‬ي اؿَحءحص حُ‪٠‬ز‪ ٢‬حُيحهِ‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬هٔخّ حُٔوظِلش‬
‫‪ٝ‬حُظوخٍ‪ َ٣‬حُٔظيح‪ُٝ‬ش ر‪ٜ٘٤‬خ رـَ‪ ٝ‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬كٔخ‪٣‬ش أ‪ٍٞٛ‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪ٌٛ ,‬ح رخ‪ٟ٩‬خكش ُِلٔخ‪٣‬ش حُٔخى‪٣‬ش ُ‪ُ٘ٔ ٍٞٛ٨‬غ طزيى‪ٛ‬خ‪,‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬كو‪٤‬وش ح‪ َٓ٧‬كبٕ ٓٔئ‪٤ُٝ‬ش كٔخ‪٣‬ش ح‪ ٍٞٛ٧‬ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫‪٘ٓٝ‬غ طزي‪٣‬ي‪ٛ‬خ طظ‪ِ٤‬ذ طؼخ‪ ٕٝ‬ؿٔ‪٤‬غ اىحٍحص حَُٔ٘‪ٝ‬ع كؼِ‪٠‬‬
‫ٓز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ ٗـي إٔ ‪ٝ‬ظ‪٤‬لش اىحٍس حُٔز‪٤‬ؼخص ‪ ٢ٛ‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫أ‪ٝ‬حَٓ حُز‪٤‬غ ٖٓ حُؼٔ‪٬‬ء‪ ٌُٖٝ ,‬أَٓ حُز‪٤‬غ ‪ ٌٕٞ٣‬ػي‪ ْ٣‬حُـي‪ٟٝ‬‬
‫اًح ُْ ‪٣‬ظْ ط٘ل‪ٝ ٌٙ٤‬طل‪ ٖٓ ِٚ٤ٜ‬حُؼٔ‪ٓٝ ,َ٤‬ؼ٘‪ٌٛ ٠‬ح إٔ هْٔ‬
‫حُٔز‪٤‬ؼخص ‪٣‬ـذ إٔ ‪ ٖٔ٠٣‬طؼخ‪ ٕٝ‬ح‪٧‬هٔخّ ح‪٧‬هَ‪٣ ٢ٌُ ٟ‬لون‬
‫حُ‪ٜ‬يف‪ .‬كؤْ ح‪٫‬ثظٔخٕ ‪٣‬ـذ إٔ ‪ٞ٣‬حكن ػِ‪٘ٓ ٠‬ق ح‪٫‬ثظٔخٕ‬
‫حُ‪ُِ ُّ٬‬ؼٔ‪ٝ َ٤‬هْٔ حُٔوخُٕ ‪٣‬ـذ إٔ ‪ ََٓ٣‬حُز‪٠‬خػش ٓٔئ‪ٍٝ‬‬
‫حُ٘لٖ ‪ٝ‬هْٔ حُ٘لٖ ‪٣‬ـذ إٔ ‪٣‬ؼ‪٤‬ي حُز‪٠‬خػش ُ٘وِ‪ٜ‬خ ُِؼٔ‪َ٤‬‬
‫‪ٝ‬هْٔ حُلٔخرخص ‪٣‬ؼي كخط‪ٍٞ‬س حُٔز‪٤‬ؼخص ‪َِٜٓ٣ٝ‬خ ُِؼٔ‪ٔ٣ٝ َ٤‬ـَ‬
‫حُٔٔظلن ػِ‪ ٠‬حُؼٔ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـ‪٬‬ص حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪٣ٝ‬ظخرغ هْٔ‬
‫حُظل‪ َ٤ٜ‬كٔخد حُؼٔ‪ٝ .َ٤‬ح‪ٟ‬ق ٖٓ طؼيى ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٜ‬خّ أٗ‪ ٚ‬اًح‬
‫أٍ‪٣‬ي طلو‪٤‬ن حٌُلخءس ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حُز‪٤‬غ كبٕ ٌَُ هْٔ ٖٓ ح‪٧‬هٔخّ‬
‫‪٣‬ـذ ػِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪٣‬ئى‪ ١‬ى‪ ٍٙٝ‬رٌلخءس ‪ٝ‬طظخرغ ِٓ‪ٝ ْ٤‬رخُ‪٣َ٤‬وش حُظ‪٢‬‬
‫طٔ‪ َٜ‬طؤى‪٣‬ش حُٔ‪ٜ‬خّ ح‪٧‬هَ‪٨ُ ٟ‬هٔخّ‪ ٌٖٔ٣ٝ .‬طلو‪٤‬ن ‪ٌٙٛ‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف ػٖ ‪٣َ٣‬ن ‪ٟٝ‬غ اؿَحءحص ٗٔ‪٤٤‬ش ُظيح‪ ٍٝ‬أ‪ٝ‬حَٓ حُز‪٤‬غ‬
‫ك‪ ٢‬حُٔ٘٘ؤس ػِ‪ ٠‬إٔ طٌ‪ٌٓ ٕٞ‬ظ‪ٞ‬رش ‪ َٜٔ٣ٝ‬طيح‪ُٜٝ‬خ رخُ٘ٔزش ٌَُ‬
‫هْٔ ٖٓ ح‪٧‬هٔخّ‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫‪ٝ‬رٔخ إٔ ح‪٩‬ؿَحءحص حُ٘ٔ‪٤٤‬ش ُظيح‪ ٍٝ‬ح‪ٝ ٍٞٛ٧‬حُو‪٤‬خّ رخُٔ‪ٜ‬خّ‬
‫حُٔوظِلش ‪٣‬ؼظزَ ٖٓ حُٔظ‪ِ٤‬زخص ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ُلٔخ‪٣‬ش أ‪ٍٞٛ‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪ٌُٜ ,‬ح ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬اػيحى ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٩‬ؿَحءحص رخُ٘ٔزش‬
‫ُِٔز‪٤‬ؼخص ‪ٝ‬حُلٔخرخص حُٔي‪٘٣‬ش ‪ٝ‬حُٔظل‪٬ٜ‬ص حُ٘وي‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔ٘ظَ‪٣‬خص‬
‫‪ٝ‬حُٔيك‪ٞ‬ػخص حُ٘وي‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حُٔيك‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ‪َٜٝ‬كش ٖٓ‬
‫حُٔوخُٕ‪ٓ .‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٩‬ؿَحءحص ط‪ٟٞ‬ق ٗ‪ٞ‬ع حَُهخرش حُيحهِ‪٤‬ش‬
‫ػزَ ه‪ ١ٞ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬طؼَٔ ػِ‪َ٘ٗ ٠‬‬
‫ٗزٌش ٖٓ ػِٔ‪٤‬خص ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬كٔخ‪٣‬ش ح‪.ٍٞٛ٧‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظ‪ ٢‬طَطز‪ ٢‬رظ٘ٔ‪ ٢٤‬ح‪٩‬ؿَحءحص حُوخ‪ٛ‬ش رخُٔ‪ٜ‬خّ‬
‫حُٔوظِلش ‪ٍَٟٝ‬س ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬أٓخُ‪٤‬ذ حُلٔخ‪٣‬ش حُٔخى‪٣‬ش ُ‪.ٍٞٛ٨‬‬
‫ٓؼخٍ ًُي طو‪ ٚ٤ٜ‬أٓخًٖ ٓولِش ُِٔوخُٕ ‪ٝ‬حٓظويحّ حُ‪ٓٞ‬خثَ‬
‫حُٔ‪ٌ٤‬خٗ‪٤ٌ٤‬ش ُلظل‪ٜ‬خ ‪ٝ‬هلِ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حٓظويحّ حُوِحثٖ حُلي‪٣‬ي‪٣‬ش ‪ٝ‬حٓظويحّ‬
‫حُـَف حُظ‪ ٢‬طظ‪ٞ‬كَ ُ‪ٜ‬خ حُلٔخ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُز٘‪ٞ‬ى ُظوِ‪ ٖ٣‬ح‪ٍٝ٧‬حم‬
‫حُٔخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ٍٛ٧‬يس حُ٘وي‪٣‬ش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ػيى ح‪٧‬كَحى حُٔ‪َٜ‬ف ُ‪ْٜ‬‬
‫ىه‪ٓ ٍٞ‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٓ٧‬خًٖ‪.‬‬
‫عـ‪ -‬إعشاءاد انزحمك يٍ صحخ انج‪ٛ‬بَبد ٔانزمبس‪ٚ‬ش انحغبث‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫ٓٔخ ‪ٗ٫‬ي ك‪ ٚ٤‬أٗ‪ ٖٓ ٚ‬ح‪ٛ٧‬يحف حَُث‪٤ٔ٤‬ش َُِهخرش حُيحهِ‪٤‬ش‬
‫حُظلون ٖٓ ‪ٛ‬لش حُو‪ٞ‬حثْ حُٔخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ىٍؿش ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ٜ٤‬خ‪.‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُ‪ٜ‬يف ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ أٗ‪٣ ٫ ٚ‬وَ أ‪٤ٔٛ‬ش ػٖ ح‪ٛ٧‬يحف‬
‫ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬ا‪ ٫‬أٗ‪ٔ٣ ٚ‬ؼَ حُ٘خك‪٤‬ش حُظل‪٤ِ٤ٜ‬ش ُٔ‪ٟٞٞ‬ع حَُهخرش‬
‫‪َ٣ٝ‬ر‪ ٢‬حَُهخرش حُيحهِ‪٤‬ش رخُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ‪٩‬ػيحى حُظوخٍ‪َ٣‬‬
‫‪ ٢ٛٝ‬حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش حُظ‪ ٢‬طوغ ػِ‪ً ٠‬خ‪ َٛ‬ح‪٩‬ىحٍس حُٔخُ‪٤‬ش ك‪ ٢‬ؿِء‬
‫ًز‪ٜ٘ٓ َ٤‬خ‪ًُ ,‬ي ‪ ٕ٧‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُٔوظِلش حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬ؿي ك‪ ٢‬اىحٍس‬
‫حُلٔخرخص ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ اىحٍحص حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ ٢ٛ‬ح‪ٓ٧‬خّ حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬ز٘‪ ٠‬ػِ‪ٓ ٚ٤‬ؼظْ حُوَحٍحص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ر٘خءً ػِ‪ٚ٤‬‬
‫‪٣‬ـذ إٔ ‪ٗ ٖٔ٠٣‬ظخّ حُظوخٍ‪ َ٣‬ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬اؿَحءحص حَُهخرش‬

‫‪56‬‬
‫حُيحهِ‪٤‬ش ‪ٍَٟٝ‬س حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬ر‪٤‬خٗخص ِٓ‪ٔ٤‬ش ‪ًُٝ‬ي طلخى‪٣‬خً‬
‫‪٫‬طوخً حُوَحٍحص حُوخ‪٣‬جش‪.‬‬
‫‪ٔٓٝ‬خ ‪ٗ ٫‬ي ك‪ ٚ٤‬إٔ حَُهخرش حُٔٔظ٘ي‪٣‬ش طؼَٔ ػِ‪٣ُ ٠‬خىس ىهش‬
‫حُز‪٤‬خٗخص حُٔلخٓز‪٤‬ش ‪ٝ‬طؼ٘‪ ٢‬حَُهخرش حُٔٔظ٘ي‪٣‬ش ‪ٍَٟٝ‬س حُل‪ٍٜٞ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ٘يحص ‪ٝ‬ط٘ظ‪ٜٔ٤‬خ كظ‪ َٜٔ٣ ٠‬حَُؿ‪ٞ‬ع اُ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬طٔـ‪ِٜ٤‬خ‬
‫ٓزخَٗس ‪ٝ‬ريهش‪ٝ .‬طزَُ أ‪٤ٔٛ‬ش ًُي ك‪ ٢‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُ٘وي‪٣‬ش ‪ُٝ‬ظلو‪٤‬ن‬
‫‪ٌٛ‬ح حُ‪ٜ‬يف طٔظويّ ‪ٓٝ‬خثَ حُظٔـ‪ َ٤‬ح‪٤ُ٥‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔخص ‪٣ٝ‬ظْ‬
‫ط‪ ْ٤ٜٔ‬حُ٘ٔخًؽ ر‪٣َ٤‬وش طٔ‪ ٖٓ َٜ‬ػِٔ‪٤‬ش حُظٔـ‪٣ٝ .َ٤‬ظْ‬
‫َٓحؿؼش حُلٔخرخص ‪ٝ‬ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬حُظوخٍ‪ َ٣‬حُٔوظِلش رٌَ٘ ى‪١ٍٝ‬‬
‫ر‪ٞ‬حٓ‪٤‬ش ؿ‪ٜ‬خص هخٍؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬ر‪ٞ‬حٓ‪٤‬ش أٗوخ‪ ٖٓ ٙ‬هْٔ حَُٔحؿؼش‬
‫حُيحهِ‪٤‬ش ُِٔ٘ظٔش‪.‬‬
‫د‪ -‬إعشاءاد ص‪ٚ‬بدح انكفبءح ٔرشغ‪ٛ‬غ االنزضاو ثبنغ‪ٛ‬بعخ‬
‫انًٕضٕػخ‪:‬‬
‫ٖٓ حُٔ‪ٜ‬خّ حَُث‪٤ٔ٤‬ش ُ٘ظخّ حَُهخرش حُيحهِ‪٤‬ش حُؼَٔ ػِ‪٣ُ ٠‬خىس‬
‫ًلخءس حُؼِٔ‪٤‬خص حُٔوظِلش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ط٘ـ‪٤‬غ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ػِ‪٠‬‬
‫ح‪ُ٫‬ظِحّ رخُٔ‪٤‬خٓش حُٔ‪ٟٞٞ‬ػش‪ٌٛٝ .‬ح حُـخٗذ ‪٣‬ؼظزَ رٔؼخرش‬
‫حُـخٗذ حُ‪ٜ‬خّ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حَُهخرش‪ًُ ,‬ي ‪ ٖٓ ٚٗ٧‬حٌُٖٔٔ إٔ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫حُز‪٤‬خٗخص حُٔلخٓز‪٤‬ش ِٓ‪ٔ٤‬ش ‪ٝ‬حُظوخٍ‪ َ٣‬ىه‪٤‬وش ‪ٞ٣ ٌُٖٝ‬ؿي آَحف‬
‫ك‪ ٢‬حٓظـ‪ ٍ٬‬حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔظخكش‪٣ٝ .‬ظلون ‪ٌٛ‬ح حُ‪ٜ‬يف ػٖ ‪٣َ٣‬ن‬
‫طلي‪٣‬ي حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص ‪ٝ‬ك‪ِٜٜ‬خ رخُ٘ٔزش ُ‪٨‬هٔخّ أ‪ ٝ‬حَُٔحًِ‬
‫حُٔوظِلش ك‪ ٢‬حُٔ٘‪٤‬وش ‪ٝ‬اٗ٘خء ٗظخّ ‪ٌ٣‬لَ َٓحؿؼش ٓوخ‪ ْ٤٣‬ح‪٧‬ىحء‬
‫رخٓظَٔحٍ ‪ٝ‬ط‪ٝ َٙ٣ٞ٤‬طـ‪ًِٔ َٙ٤٤‬خ ىػض حُلخؿش ٌُُي‪٣ٝ .‬ظ‪ِ٤‬ذ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُـخٗذ ٖٓ ؿ‪ٞ‬حٗذ حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٍَٟٝ‬س طلي‪٣‬ي ٓخ ‪ٞٛ‬‬
‫حُٔو‪ٜٞ‬ى رخٌُلخءس ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ‪ٓٝ‬خثَ ه‪٤‬خٓ‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ‬حُ‪ٓٞ‬خثَ حُظ‪٢‬‬
‫طٔظويّ ػخىس ُِ‪٣‬خىس حُلؼخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حٌُلخءس حُظ٘ـ‪٤ِ٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‬
‫ٗظخّ حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬خص حُظوي‪٣َ٣‬ش ‪ٝ‬حُظٌخُ‪٤‬ق حُٔؼ‪٤‬خٍ‪٣‬ش‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫‪َ -1‬ظبو انً‪ٛ‬ضاَ‪ٛ‬بد انزمذ‪ٚ‬ش‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ أِٓ‪ٞ‬د حَُهخرش ػٖ ‪٣َ٣‬ن اػيحى حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬خص حُظوي‪٣َ٣‬ش ٖٓ‬
‫أهيّ ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حُٔٔظويٓش ك‪ ٢‬حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪٣ٝ .‬وخٍ إٔ أكي‬
‫ِٓ‪ٞ‬ى حُٔ‪ ٖ٤٣َٜ‬حُويٓخء ًخٕ ‪٣‬ؼي ٓ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش ُِؤق حُٔظ‪ٞ‬هغ اٗظخؿ‪ٚ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُي‪ُٝ‬ش‪ ,‬ػْ ‪٣‬ظْ طلي‪٣‬ي كـْ ح‪ٗ٩‬لخم ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظ‪٬ٜ‬ى ر٘خءً ػِ‪٠‬‬
‫ًُي‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُؼ‪ َٜ‬حُلي‪٣‬غ ‪٣‬ؼظزَ ‪ De Gayeux‬أ‪ ٖٓ ٝ‬حٓظويّ‬
‫ُلظ حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش حُظوي‪٣َ٣‬ش ك‪٤‬غ ‪ ٖٟٔ‬ك‪ً ٢‬ظخر‪ )1825 ( ٚ‬ك‪ً٬ٜ‬‬
‫ًخٓ‪ ً٬‬ػٖ حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش حُظوي‪٣َ٣‬ش‪ًٝ .‬خٗض حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش حُظوي‪٣َ٣‬ش ك‪ ٢‬طِي‬
‫حَُٔكِش طؼزَ ػٖ ؿي‪ ٍٝ‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى ٓغ ط‪ٞ‬ه‪٤‬ض ‪ٌٙٛ‬‬
‫ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص‪.‬‬
‫‪ ٌُٖٝ‬حٓظويحّ حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حُظوي‪٣َ٣‬ش ً٘ظخّ كؼخٍ َُِهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‬
‫‪٣‬ؼظزَ كي‪٣‬غ حُؼ‪ٜ‬ي ٗٔز‪٤‬خً ‪َ٣ٝ‬ؿغ ًُي ُؼخّ ‪.1912‬‬
‫‪ٞ٣ٝ‬ؿي ؿِٔش طؼخٍ‪٣‬ق ُِٔ‪ٞ‬حُٗش حُظوي‪٣َ٣‬ش كزؼ‪ ٞ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٖ٤٣‬‬
‫‪ َٟ٣‬إٔ حُٔ‪ٞ‬حُٗش حُظوي‪٣َ٣‬ش طؼظزَ ه‪٤‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬أهٔخٓ‪ٚ‬‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُلَػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُزؼ‪ ٞ‬ح‪٥‬هَ ‪٣‬لَم ر‪ ٖ٤‬حُو‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حُٗش‪.‬‬
‫ك‪٤‬غ ‪ َٟ٣‬رؤٕ حُٔ‪ٞ‬حُٗش ٓخ ‪ ٢ٛ‬اُ‪ ٠‬طؼز‪ٓ َ٤‬خُ‪ ٢‬ػٖ ه‪٤‬ش ٓؼ‪٘٤‬ش‪,‬‬
‫كخُو‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬طليى حُ‪ٜ‬يف ‪ٝ‬طليى حَُرق ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حُٗش طؼزَ ػٖ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُو‪٤‬ش‪ُِٞٔ ٌٕٞ٣ ُٖٝ ,‬حُٗش أ‪ ١‬ى‪ ٍٝ‬ا‪ ٫‬اًح ًخٗض طؼزَ ػٖ‬
‫ه‪٤‬ش ؿ‪٤‬يس‪.‬‬
‫‪ٞ٣ٝ‬ؿي أٗ‪ٞ‬حع ػي‪٣‬يس ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حُظوي‪٣َ٣‬ش‪,‬ك‪٤‬غ ‪ٞ٣‬ؿي‬
‫حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حُظ٘ـ‪٤ِ٤‬ش حُظ‪ ٢‬طـ‪ ٢٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ حُؼخى‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔش‪,‬‬
‫‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حَُأٓٔخُ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طـ‪ ٢٤‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍحص حُٔوظِلش ك‪٢‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬طلخ‪ َٟ‬ر‪ٜ٘٤‬خ ‪ٝ‬طوظخٍ ح‪ٔٗ٧‬ذ ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ش ٗظَ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪ٝ ,‬حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حُ٘وي‪٣‬ش حُظ‪ ٢‬طوظ‪ ٚ‬رظو‪ٍٝ ٢٤٤‬هخرش‬
‫حُظيكوخص حُ٘وي‪٣‬ش‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫‪ -2‬انزكبن‪ٛ‬ف انًؼ‪ٛ‬بس‪ٚ‬خ (انًُغ‪ٛ‬خ)‪:‬‬
‫طؼظزَ حُظٌخُ‪٤‬ق حُٔؼ‪٤‬خٍ‪٣‬ش كـَ ح‪ٓ٧‬خّ ك‪ٗ ٢‬ظخّ حَُهخرش‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔظخرؼش ػٖ ‪٣َ٣‬ن حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حُظوي‪٣َ٣‬ش‪ ٖٓٝ ,‬حُزي‪٢ٜ٣‬‬
‫إٔ ٗظخّ حُظٌخُ‪٤‬ق حُٔؼ‪٤‬خٍ‪٣‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬حٓظويحٓ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬كخُش حُ‪ٜ٘‬خػخص‬
‫ًحص ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔٔظَٔ أ‪ ٝ‬حُ‪ٜ٘‬خػخص حُظ‪ ٢‬طؼظٔي ػِ‪ ٠‬ح‪ٝ٧‬حَٓ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪ًُ .‬ي ‪ ٕ٧‬حُظٌخُ‪٤‬ق حُٔؼ‪٤‬خٍ‪٣‬ش ط٘‪ َ٤‬اُ‪ ٠‬ر‪٤‬خٗخص حُظٌِلش‬
‫ٓ‪ٞ‬حءً ك‪ ٢‬كٔخرخص ح‪ٝ٧‬حَٓ أ‪ ٝ‬حَُٔحكَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُظٌخُ‪٤‬ق حُٔؼ‪٤‬خٍ‪٣‬ش ‪ ٢ٛ‬ػزخٍس ػٖ طٌخُ‪٤‬ق ٓليىس ٓٔزوخً أ‪ ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ‬
‫رٔؼخرش أ‪ٛ‬يحف طٔؼ‪ ٠‬ح‪٩‬ىحٍس اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ‪ ٢ٛٝ .‬طٔخػي ػِ‪ ٠‬ر٘خء‬
‫حُٔ‪ٞ‬حُٗخص حُظو‪٤٤٤٤‬ش ‪ٝ‬طو‪ٓٝ ْ٤٤‬ظخرؼش ح‪٧‬ىحء ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي طٌِلش‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ٓؼخ‪ َ٤٣‬ط٘ل‪ ٌ٤‬حُٔ‪ٜ‬خّ حُٔوظِلش ‪ٓٝ‬خ ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬حُظٌخُ‪٤‬ق‪ٓٝ .‬غ ط٘ل‪ ٌ٤‬حُؼَٔ ‪٣‬ظْ ٓوخٍٗش حُظٌخُ‪٤‬ق حُلؼِ‪٤‬ش‬
‫رخُظٌخُ‪٤‬ق حُٔؼ‪٤‬خٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬طليى ح‪ٗ٫‬لَحكخص ‪٣ٝ‬ظْ طلِ‪ِٜ٤‬خ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫حُ‪ٓٞ‬خثَ حُظ‪ ٢‬طٌلَ ح‪ُ٫‬ظِحّ رخُٔؼخ‪ َ٤٣‬أ‪ ٝ‬طـ‪ ٌٙٛ َ٤٤‬حُٔؼخ‪ َ٤٣‬أ‪ٝ‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‪.‬‬
‫‪ٔٓٝ‬خ ‪ٗ٫‬ي ك‪ ٚ٤‬إٔ ؿ‪٤‬خد حُٔؼخ‪ َ٤٣‬أ‪ ٝ‬حُٔوخ‪ ْ٤٣‬حُظ‪ ٢‬طوخٍٕ ر‪ٜ‬خ‬
‫حُظٌِلش حُلؼِ‪٤‬ش هي ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ ٚ٤‬حٗولخ‪ً ٝ‬لخءس حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪ .‬كٔؼ‪ً٬‬‬
‫ٓوخٍٗش طٌخُ‪٤‬ق حُ٘‪ َٜ‬حُلخُ‪ ٢‬رظٌخُ‪٤‬ق حُ٘‪ َٜ‬حُٔخرن أ‪ ٝ‬حُ٘‪َٜ‬‬
‫حُٔٔخػَ ٖٓ حُؼخّ حُٔخ‪ ٢ٟ‬هي ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ً٘ ٚ٤‬ق رؼ‪ ٞ‬ػ٘خ‪َٛ‬‬
‫ػيّ حٌُلخءس‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ـذ حُظٔ‪ ِ٤٤‬ر‪ٞٗ ٖ٤‬ػ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُٔؼخ‪ َ٤٣‬ح‪ ٞٛ – ٍٝ٧‬حُٔؼخ‪َ٤٣‬‬
‫حُٔؼخُ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُ٘ظَ‪٣‬ش‪ ,‬أ‪ ١‬طِي حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُظ‪ ٢‬طٔؼَ أىٗ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ٟٞ‬‬
‫ُيحُش حُظٌخُ‪٤‬ق حٌُِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طظلون ك‪ ٢‬ظَ ظَ‪ٝ‬ف حٌُلخءس‬
‫حٌُخِٓش‪ٝ .‬حُؼخٗ‪ ٞٛ – ٢‬حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُوخرِش ُِظلو‪٤‬ن‪ ٢ٛٝ ,‬حُٔؼخ‪َ٤٣‬‬
‫حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ٜ٤‬خ ك‪ ٢‬ظَ حٌُلخءس حُظ٘ـ‪٤ِ٤‬ش حُٔظ‪ٞ‬هؼش‪.‬‬
‫‪ ٢ٛٝ‬طؤهٌ ر٘ظَ ح‪٫‬ػظزخٍ حُظخُق ‪ٝ‬كظَس ح‪٧‬ػ‪٤‬خٍ ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬هق‬

‫‪59‬‬
‫حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪ٝ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حُ‪٠‬خثغ ‪ ٢ٛٝ‬طٔؼَ ٓٔظ‪ ٟٞ‬ح‪٧‬ىحء حُٔؼو‪.ٍٞ‬‬
‫‪ٔٓٝ‬خ ‪ٗ٫‬ي ك‪ ٚ٤‬أٗ‪٣ ٚ‬ل‪ َ٠‬حٓظويحّ حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُوخرِش ُِظلو‪٤‬ن‬
‫ًؤٓخّ َُِهخرش ‪ٝ‬طو‪ ْ٤٤‬ح‪٧‬ىحء ًُي ‪ ٕ٧‬حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُٔؼخُ‪٤‬ش طؼظزَ‬
‫ٓٔؤُش ٗظَ‪٣‬ش ‪ٝ‬هي طٌ‪ ٕٞ‬ه‪٤‬خُ‪٤‬ش ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ ‪ٌٛ‬ح رخ‪ٟ٩‬خكش‬
‫اُ‪ ٠‬إٔ حٓظويحّ حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُوخرِش ُِظلو‪٤‬ن ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬لون حُؼي‪٣‬ي‬
‫ٖٓ أ‪ٛ‬يحف حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬حُظ‪ٜ٘ٓ ٢‬خ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُظٌِلش حُلؼِ‪٤‬ش‬
‫ُِٔ٘ظؾ ‪ٓ٫‬ظويحٓ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬أؿَح‪ ٝ‬ػي‪٣‬يس ٓؼَ حُظٔؼ‪ٝ َ٤‬كٔخد‬
‫حُٔ‪ٞ‬حُٗش حُظوي‪٣َ٣‬ش‪٬٣ٝ .‬كظ أك‪٤‬خٗخً إٔ حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُ٘ظَ‪٣‬ش أ‪ٝ‬‬
‫حُٔؼخُ‪٤‬ش هي طٌ‪ٗ ٢ٛ ٕٞ‬لٔ‪ٜ‬خ حُٔؼخ‪ َ٤٣‬حُوخرِش ُِظلو‪٤‬ن‪ ,‬كٔؼ‪ ً٬‬ك‪٢‬‬
‫ًَٗش ‪٘ٛ‬خػش حُٔ‪٤‬خٍحص ٗـي إٔ حُٔؼ‪٤‬خٍ حُٔؼخُ‪ ٞٛ ٢‬حٓظويحّ‬
‫هٔٔش ا‪٣‬خٍحص ك‪٤ٓ ًَ ٢‬خٍس ‪ٗ ٞٛٝ‬لٔ‪ ٚ‬حُٔؼ‪٤‬خٍ حُوخرَ ُِظ‪٤‬ز‪٤‬ن‬
‫ٗظَحً ‪٫‬هظلخء حُؼخىّ ‪ٝ‬حُظخُق ك‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُلخُش‪.‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – انشلبثخ اإلداس‪ٚ‬خ ػهٗ انًٕاد ( انششاء – االعزالو –‬
‫انزخض‪:)ٍٚ‬‬
‫طٔخ‪ ْٛ‬حَُهخرش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى ك‪ ٢‬كَ حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش‬
‫حُٔظؼِوش رَ٘حء ‪ٝ‬حٓظ‪ ّ٬‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬طوِ‪ٜ٘٣‬خ رخ‪ٟ٩‬خكش ُيٍحٓش‬
‫حُٔ٘خًَ ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُٔظؼِوش ر‪َٜ‬ف حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬حٓظويحٓخط‪ٜ‬خ‬
‫ك‪ ٢‬حًَُ٘ش أ‪ ٝ‬حُٔ‪ٜ٘‬غ‪ٝ .‬طؼظزَ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ٖٓ أ‪ ْٛ‬ػ٘خ‪َٛ‬‬
‫حُظٌخُ‪٤‬ق ك‪٤‬غ طزِؾ ٗٔزظ‪ٜ‬خ ك‪ٞ‬حُ‪ ٖٓ %60-50 ٢‬طٌِلش حُٔ٘ظؾ‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ‪ٝ .‬طِىحى أ‪٤ٔٛ‬ش حَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى ٗظَحً ‪ ٕ٧‬حُظ‪ ٍٞ٤‬ك‪٢‬‬
‫حُظ‪٤ٜ٘‬غ ‪ٝ‬طؼو‪٤‬ي حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش أى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬كي‪ٝ‬ع آَحف ك‪٢‬‬
‫حٓظؼٔخٍ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش أػ٘خء حُظ‪٤ٜ٘‬غ ح‪ َٓ٧‬حٌُ‪٣ ١‬لظْ ػِ‪٘٤‬خ‬
‫‪ٍَٟٝ‬س حَُهخرش ‪ٝ‬ح‪َٗ٩‬حف ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى‪ٝ .‬ط‪ٜ‬يف حَُهخرش ػِ‪٠‬‬
‫حُٔوِ‪ ٕٝ‬اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ح‪ٛ٧‬يحف حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ٟٔ- 1‬خٕ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٤ًٔ ٠‬خص حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش حُٔ‪ِٞ٤‬رش‬
‫ُِٔ‪ٜ٘‬غ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حُٔ٘خٓذ ‪ٝ‬رؤهَ ح‪ٓ٧‬ؼخٍ ‪ًُٝ‬ي كظ‪٠‬‬

‫‪60‬‬
‫ٗ‪ ٖٔ٠‬حٓظَٔحٍ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ر‪٣َ٤‬وش ٓ٘ظظٔش ‪ٝ‬ري‪ ٕٝ‬كي‪ٝ‬ع‬
‫أػ‪٤‬خٍ‪.‬‬
‫‪- 2‬طوِ‪ ٖ٣‬حُٔ‪ٞ‬حى ىحهَ حُٔ٘٘ؤس رل‪٤‬غ طظوِ‪ٗ ٚ‬لوخص حُظلٔ‪َ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُظلَ‪٣‬ؾ حُٔظؼِوش رخٓظ‪ ّ٬‬أ‪َٛ ٝ‬ف حُٔ‪ٞ‬حى اُ‪ ٠‬أىٗ‪ ٠‬كي‬
‫ٌٖٓٔ ٓغ ‪ٟٔ‬خٕ حُلٔخ‪٣‬ش حٌُخِٓش ُِٔ‪ٞ‬حى ‪ٟ‬ي حَُٔهش أ‪ٝ‬‬
‫ح‪ٔٛ٩‬خٍ‪.‬‬
‫‪- 3‬ك‪ َٜ‬حُٔ‪ٞ‬حى ًحص ح‪٤ٔٛ٧‬ش ح‪٧‬هَ ‪ٝ‬طوِ‪ٜ٘٣‬خ ك‪ ٢‬ح‪ٓ٧‬خًٖ‬
‫حُزؼ‪٤‬يس ‪ٝ‬رؼ‪٤‬يحً ػٖ حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ‪ِٞ٤‬رش رٌَ٘ أًزَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬طظلون حَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى ػٖ ‪٣َ٣‬ن حٓظويحّ حُظوخٍ‪َ٣‬‬
‫‪ٝ‬حُٔـ‪٬‬ص حُي‪٣ٍٝ‬ش ُؼِٔ‪٤‬خص حَُ٘حء ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظ‪٣ٝ ّ٬‬ـذ إٔ طظ‪َٜ‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُٔـ‪٬‬ص ًٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬طٌِلش حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ‪ِٞ٤‬رش ‪ٝ‬حُٔٔظِٔش‬
‫‪ٝ‬حُٔوِ‪ٜ٘ٓ ٕٝ‬خ ‪ًٌُٝ‬ي حٌُٔ‪٤‬خص حُٔٔظ‪ٌِٜ‬ش كظ‪ٗ ٠‬ظٌٖٔ ٖٓ طو‪ْ٤٤‬‬
‫حُٔوِ‪ ٕٝ‬حُِٔؼ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬ش ‪ٗٝ‬ليى طٌِلش ح‪ٗ٩‬ظخؽ ر‪٣َ٤‬وش‬
‫ِٓ‪ٔ٤‬ش ‪ٝ‬ىه‪٤‬وش‪ٝ .‬طظلون حَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُظ٘ظ‪ْ٤‬‬
‫حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ُِ٘ٔ ٢‬ظٔش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي حُٔٔئ‪٤ُٝ‬خص ػٖ ‪٣َ٣‬ن حٓظويحّ‬
‫حُ٘ٔخًؽ ‪ٝ‬حُٔـ‪٬‬ص ‪ٝ‬حُو‪ٞ٤‬ى حُٔلخٓز‪٤‬ش ‪ٝ‬طوخٍ‪ َ٣‬حُظٌِلش حُوخ‪ٛ‬ش‬
‫رخُٔ‪ٞ‬حى ٌٓ٘ اػيحى أ‪ٝ‬حَٓ حَُ٘حء ‪ٝ‬كظ‪٣ ٠‬ظْ ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ ػِٔ‪٤‬ش‬
‫حُظ‪٤ٜ٘‬غ ‪ٝ‬طوِ‪ ٖ٣‬حُز‪٠‬خػش حُٔ٘ظـش‪.‬‬
‫‪ٝ‬كظ‪ٗ ٠‬ظٌٖٔ ٖٓ طلو‪٤‬ن أه‪ ٠ٜ‬هيٍ ٖٓ حَُهخرش ػِ‪ ٠‬طٌِلش‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى ‪٫‬ري ٖٓ حُو‪٤‬خّ رٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪٣ - 1‬ـذ حٓظويحّ حُٔ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬خص حُظوي‪٣َ٣‬ش ُِٔز‪٤‬ؼخص ‪ٝ‬حُٔوِ‪ٕٝ‬‬
‫حُِٔؼ‪ٝ ٢‬ؿيح‪ ٍٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٞ٣ ٚٗ٧‬كَ ‪٩‬ىحٍس حُٔ٘ظَ‪٣‬خص‬
‫ح‪ٓ٧‬خّ حُؼِٔ‪ُٜ ٢‬خ‪.‬‬
‫‪ - 2‬اؿَحء حُيٍحٓخص ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ُظلي‪٣‬ي حُلـْ ح‪ٓ٧‬ؼَ ‪َٓ٧‬‬
‫حَُ٘حء‪ًُ ,‬ي ‪ ٕ٧‬طلي‪٣‬ي ‪ٌٛ‬ح حُلـْ ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬ول‪ٞ‬‬

‫‪61‬‬
‫طٌخُ‪٤‬ق حُٔوِ‪ ٕٝ‬حٌُِ‪٤‬ش ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪ ٚ‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔوِ‪ ٕٝ‬حُٔ‪ِٞ٤‬د ‪ٓ٫‬ظَٔحٍ حُظ٘ـ‪.َ٤‬‬
‫‪ - 3‬ط٘ظ‪ ْ٤‬ح‪٩‬ؿَحءحص حُٔظؼِوش رَ٘حء ‪ٝ‬طوِ‪ ٖ٣‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪َٛٝ‬ف‬
‫ؿٔ‪٤‬غ أٗ‪ٞ‬حع حُٔ‪ٞ‬حى‪.‬‬
‫‪ - 4‬حٓظويحّ ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٓظٌخِٓش ٖٓ حُ٘ٔخًؽ حُٔ‪٤‬ز‪ٞ‬ػش ‪ًُٝ‬ي‬
‫ٓ٘ؼخً ُ‪٨‬ه‪٤‬خء ‪ٝ‬طلي‪٣‬يحً ُِٔٔئ‪٤ُٝ‬ش‪.‬‬
‫‪ - 5‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬حُلٔخ‪٣‬ش حٌُخِٓش ُِٔ‪ٞ‬حى ػٖ ‪٣َ٣‬ن حٓظويحّ ٗظخّ‬
‫حَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى ُٔ٘غ حُـٖ أ‪ ٝ‬حُظ‪٬‬ػذ أ‪ ٝ‬حَُٔهش‪.‬‬
‫‪ - 6‬حٓظويحّ حُٔـ‪٬‬ص حُٔؼظٔيس حُظ‪ ٢‬ط‪ٟٞ‬ق حٌُٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُو‪ْ٤‬‬
‫ُِٔ‪ٞ‬حى حُٔٔظِٔش ‪ٝ‬حُٔٔظويٓش ‪ٝ‬حَُ‪٤ٛ‬ي ٖٓ ًَ ٓخىس ػِ‪٠‬‬
‫كيس‪ٝ .‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُٔ‪ٜ‬خٗغ حٌُز‪َ٤‬س ‪٣‬ظْ اػيحى ٓؼَ ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُٔـ‪٬‬ص ػِ‪ ٠‬ر‪٤‬خهخص ٓؼوزش أ‪َٗ ٝ‬حث‪ٔٓ ٢‬ـ٘‪٤‬ش‪ ,‬ك‪٤‬غ‬
‫طٔظويّ حُل‪ٞ‬حٓ‪٤‬ذ ك‪ ٢‬ط٘ـ‪ ٌٙٛ َ٤‬حُز‪٤‬خٗخص‪.‬‬
‫‪ٍَٟٝ - 7‬س حٓظويحّ ٗظخّ ُظٔؼ‪ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔوَؿش ٖٓ‬
‫حُٔوخُٕ رٔخ ‪٣‬ظ٘خٓذ ٓغ ظَ‪ٝ‬ف حُٔ٘٘ؤس ‪٣ٝ‬ز‪٤‬ؼش حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫حُٔٔظويٓش‪.‬‬
‫‪ - 8‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُـ‪ٜ‬خُ ح‪٩‬ىحٍ‪ ١‬حُوخ‪ ٙ‬رخَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫رؤِٓ‪ٞ‬د ‪ ٖٔ٠٣‬حطوخً حُوَحٍحص حُٔ٘خٓزش‪.‬‬
‫‪ -1‬انذٔسح انٕظ‪ٛ‬ف‪ٛ‬خ نهشلبثخ ػهٗ انًٕاد‪:‬‬
‫طظٌ‪ ٕٞ‬حُي‪ٍٝ‬س حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش حُوخ‪ٛ‬ش رخَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى ٖٓ هٔٔش‬
‫أٗ٘‪٤‬ش ٍث‪٤ٔ٤‬ش طـ‪ ٢٤‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔظؼِوش رخُٔ‪ٞ‬حى ٌٓ٘ ‪ِ٣‬ز‪ٜ‬خ‬
‫ر‪ٞ‬حٓ‪٤‬ش ح‪٩‬ىحٍحص حُٔوظ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬حٓظ‪ٜٓ٬‬خ ‪ٝ‬كظ‪٣ ٠‬ظْ حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ ٌٙٛٝ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش ‪:٢ٛ‬‬
‫أ‪ -‬يٓبو إداسح ُْذعخ ٔرخغ‪ٛ‬ظ ٔرُظ‪ٛ‬ى اإلَزبط‪:‬‬
‫طِؼذ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٩‬ىحٍس ى‪ٍٝ‬حً ‪ٛ‬خٓخً ك‪ ٢‬حُٔ٘٘آص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‪ ,‬كزخ‪ٟ٩‬خكش‬
‫اُ‪ًٜٗٞ ٠‬خ طظ‪ ٠ُٞ‬حَُهخرش ػِ‪ ٠‬طيكن ح‪ٗ٩‬ظخؽ ه‪ ٍ٬‬ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪٤ٜ٘‬غ‬

‫‪62‬‬
‫ٗـي أٗ‪ٜ‬خ طظ‪ ٠ُٞ‬أ‪٠٣‬خً حُٔ‪ٜ‬خّ حُوخ‪ٛ‬ش رظ‪ ْ٤ٜٔ‬حُٔ٘ظؾ ‪ٝ‬اػيحى‬
‫ٓ‪ٞ‬ح‪ٛ‬لخص حُٔ‪ٞ‬حى حُٔٔظويٓش ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ىٍحٓش آٌخٗ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬حى‬
‫ري‪ِ٣‬ش‪.‬‬
‫ة‪ -‬يٓبو لغى انًشزش‪ٚ‬بد‪:‬‬
‫‪٣‬ئى‪ ١‬هْٔ حُٔ٘ظَ‪٣‬خص حُٔ‪ٜ‬خّ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ٔ٣- 1‬ظِْ ‪ِ٣‬زخص حَُ٘حء ُِٔ‪ٞ‬حى حُ‪ُٓ٬‬ش ُِٔ‪ٜ٘‬غ رٔخ ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكن ٓغ‬
‫ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص ‪٣ٝ‬ـذ إٔ ‪٣‬ظ‪ ٖٔ٠‬حُ‪ِ٤‬ذ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُظخُ‪٤‬ش‪- :‬‬
‫ٓخ‪ ٢ٛ‬أٌٗخٍ ‪٤ًٔٝ‬خص حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ‪ِٞ٤‬رش – ٓظ‪٣ ٠‬ـذ طِٔ‪ْ٤‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حى – ٖٓ حٌُ‪٣ ١‬ظويّ رٔؼَ ‪ٌٛ‬ح حُ‪ِ٤‬ذ ‪ٝ ,‬طٔٔ‪٠‬‬
‫حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش حُ‪ٞ‬حهؼش ر‪ ٖ٤‬اػيحى حُ‪ِ٤‬ذ ‪ٝ‬حٓظ‪ ّ٬‬حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫حُ‪ٞ‬حٍىس ك‪ ٢‬حُ‪ِ٤‬ذ رخُِٖٓ حُٔخرن ‪ِ٣ٝ Lead Time‬ؼذ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُِٖٓ ى‪ٍٝ‬حً ‪ٛ‬خٓخً ك‪٤‬غ إٔ ُ‪٣‬خىس حُِٖٓ حُٔخرن ‪٣‬ئى‪١‬‬
‫اُ‪٣ُ ٠‬خىس كـْ ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪ ٢٣‬حُٔخى‪٧ ١‬ؿَ حٓظَٔحٍ ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬
‫ػ٘ي ُ‪٣‬خىس حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش حُٔ٘ظظَس (‪ ٢ٛٝ‬حُلظَس حُ‪ٞ‬حهؼش ر‪ٖ٤‬‬
‫ُٖٓ طِٔ‪ ْ٤‬حُ‪ِ٤‬زخص ‪ ٍٞٛٝ ُٖٓٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى) ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ ٢‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُ‪ِ٤‬زخص إٔ ‪٣‬ؼِٔ‪ٞ‬ح إٔ كظَس حُِٖٓ حُٔخرن ‪ٌٙٛ‬‬
‫‪٣‬ـذ إٔ طٌ‪ ٕٞ‬أهَ ٓخ ‪.ٌٖٔ٣‬‬
‫‪- 2‬طيه‪٤‬ن حُ‪ِ٤‬زخص ‪ :‬ػ٘ي ىٍحٓش حُٔ‪ٞ‬حى حُظ‪٣ ٢‬لظخؽ اُ‪ٜ٤‬خ‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪٣‬ظْ طلي‪٣‬ي ه‪ٜ‬خث‪ٞٓٝ ٚ‬ح‪ٛ‬لخص ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪٣ٝ‬ظْ‬
‫طلِ‪ َ٤‬حُو‪ٔ٤‬ش ‪ Value analysis‬ك‪٤‬غ إٔ اؿَحء ٓؼَ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُظلِ‪ٞٓ َ٤‬ف ‪٣‬ئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي حُٔؼَ حُٔ٘خٓذ ٌَُ‬
‫ٌَٗ ٖٓ أٌٗخٍ حُٔ‪ٞ‬حى رخ‪ٟ٩‬خكش ٌُُي كبٗ‪٣ ٚ‬ؼ‪ ٢٤‬ؿ‪ٞ‬حرخً‬
‫ُ‪ٓ٨‬جِش حُظخُ‪٤‬ش‪ ٌٖٔ٣ َٛ :‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ٞٓ ٠‬حى أهَ ٓؼَحً‬
‫طِز‪ ٢‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص – ٓخ ‪ ٞٛ‬طزَ‪ َ٣‬طلي‪٣‬ي طِي ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص‪,‬‬
‫‪ َٛ‬طٔظ‪٤٤‬غ أٌٗخٍ أهَ‪ ٖٓ ٟ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش طلو‪٤‬ن‬

‫‪63‬‬
‫حُٔظ‪ِ٤‬زخص حُٔخروش ٗلٔ‪ٜ‬خ ‪ ٌٖٔ٣ َٛ‬اػخىس حُ٘ظَ ك‪ ٢‬ر٘‪ٞ‬ى‬
‫حُؼوي‪ٔٔ٣ َٛ ,‬ق حُٔ‪ٍٞ‬ى إٔ ‪٣‬يهَ طول‪ً٠٤‬خ ك‪ ٢‬أٓؼخٍ‪.ٙ‬‬
‫إ هْٔ حُٔ٘ظَ‪٣‬خص ػخىس ‪ٔ٣ ٫‬ظِي حُلن ك‪ ٢‬طـ‪ َ٤٤‬أ‪ ٝ‬طزي‪َ٣‬‬
‫ك‪ ٢‬أٌٗخٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُظ‪ ٢‬أٗ‪ َ٤‬اُ‪ٜ٤‬خ ك‪ ٢‬حُ‪ِ٤‬زخص حُٔويٓش ٖٓ‬
‫ح‪٧‬هٔخّ ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪ ,‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ُ‪ ٚ‬حُلن ك‪ ٢‬طزي‪ َ٣‬طلِ‪َ٤‬‬
‫حكظَح‪ٟ‬خط‪ ٚ‬حُظ‪ ٢‬ى‪ٗٝ‬ض ك‪ ٢‬حُ‪ِ٤‬ذ ‪ٝ‬حهظَحف ٓ‪ٞ‬حى أهَ‪ٟ‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬أٓؼخٍ‪ٛ‬خ أٍه‪.ٚ‬‬
‫‪ -3‬حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٍٞ‬ى‪٣ :‬و‪ ّٞ‬هْٔ حُٔ٘ظَ‪٣‬خص ريٍحٓش حُٔ‪ٍٞ‬ى‪ٖ٣‬‬
‫‪ٝ‬ػَٔ ؿيح‪ ُْٜ ٍٝ‬رخ‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬ىٍؿش حُؼوش‬
‫(‪ )Approved supplies list‬رؼي‪ٛ‬خ طظْ ىٍحٓش‬
‫ٗ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬حى حُٔؼَ‪ٟٝ‬ش ‪ٝ‬حُويٓخص حُٔل‪٤٤‬ش ر‪ٜ‬خ ‪ٔٓٝ‬ظ‪ٟٞ‬‬
‫ح‪ٓ٧‬ؼخٍ ٓغ َٓحػخس حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ُِظِٔ‪.ْ٤‬‬
‫إ حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى ‪٣‬ظْ َٗحإ‪ٛ‬خ ػٖ ‪٣َ٣‬ن ح‪٩‬ػ‪ٌٛٝ ,ٕ٬‬ح‬
‫رخُ‪٤‬زغ ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬كـْ ‪٤ًٔٝ‬ش حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬ػِ‪ٛ ٠‬لش حُٔ‪ٞ‬حٍى‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ػِ‪ٞٗ ٠‬ع حُؼوي اًح ًخٕ َُٔس ‪ٝ‬حكيس ٓؼَ َٗحء‬
‫ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص أ‪ ٝ‬اًح ًخٕ حُؼوي ٓلظ‪ٞ‬كخً ُؼيى ؿ‪ٓ َ٤‬لي‪ٝ‬ى‬
‫ٖٓ حَُٔحص‪٣ٝ .‬ظْ طِٔ‪ ْ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬كوخً ‪ٓ ْٓ٧‬ليىس ك‪ ٢‬حُؼوي‪.‬‬
‫‪- 4‬طيه‪٤‬ن حُؼ‪٤‬خءحص‪٣ :‬يهن هْٔ حُٔ٘ظَ‪٣‬خص كـْ حُؼ‪٤‬خء‬
‫‪ٝ‬حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ُظ٘ل‪ ٌ٤‬حُؼ‪٤‬خء‪ٝ .‬هي طظ‪ َٜ‬رؼ‪ٞ‬‬
‫حُ‪ٜ‬ؼ‪ٞ‬رخص أػ٘خء ٓ‪ َ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ك‪ ٢‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ حُٔ‪ٍٞ‬ىس ُِؼ‪٤‬خء‬
‫طئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬طـ‪ُ َ٤٤‬ي‪ ٟ‬حُٔ٘ظَ‪ ١‬ك‪ ٢‬كـْ حُ‪ِ٤‬ذ‪ٝ ,‬هي طئى‪١‬‬
‫اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ؿَحٓخص ٗظ‪٤‬ـش ُظ‪٤‬ز‪٤‬ن ر٘‪ٞ‬ى حُؼوي‪.‬‬
‫‪- 5‬اطٔخّ ‪ٝ‬اٗـخُ حُؼ‪٤‬خء‪٘٣ :‬ظ‪ ٢ٜ‬حُؼوي رخُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫حُٔ‪ِٞ٤‬رش كٔذ حٌُٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬كٔذ َٗ‪ ١ٝ‬حُ‪ِ٤‬ذ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػوش ك‪ ٢‬حُؼوي‪ٝ .‬رؼي حٓظ‪ ّ٬‬حٌُٔ‪٤‬خص حُٔ٘ظَحس ‪٣‬ظْ ىكغ‬

‫‪64‬‬
‫حُو‪ٔ٤‬ش أ‪ ٝ‬طظٔش حُو‪ٔ٤‬ش رؼي اٗـخُ ًخكش حُو‪ٜٓٞ‬خص حُظـخٍ‪٣‬ش‬
‫حُٔ‪ِٞ٤‬رش‪.‬‬
‫ط‪ -‬يٓبو لغى االعزالو‪:‬‬
‫‪٣ٝ‬ئى‪ ١‬حُ‪ٞ‬ظخثق حُظخُ‪٤‬ش‪ - :‬حٓظ‪ ّ٬‬حُٔ‪ٞ‬حى – حُظلون ٖٓ‬
‫حٌُٔ‪٤‬خص حُٔٔظِٔش – ‪٣‬لل‪ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ىس حُِٔؼش – ‪٣‬ليى ٓويحٍ حُظخُق‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ – حُظلون ٖٓ حٌُٔ‪٤‬خص حُٔٔظِٔش – ‪٣‬لل‪ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ىس حُِٔؼش –‬
‫‪٣‬ليى ٓويحٍ حُظخُق ٓ٘‪ٜ‬خ – ‪ ََٓ٣‬حُٔ‪ٞ‬حى اُ‪ ٠‬حُٔوخُٕ – ‪ََٓ٣‬‬
‫ٗٔوش ٖٓ طوَ‪ َ٣‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ ّ٬‬اُ‪ ٠‬اىحٍس حُٔ٘ظَ‪٣‬خص ‪ٔٗٝ‬وش أهَ‪ٟ‬‬
‫اُ‪ ٠‬هْٔ حُٔوخُٕ‪.‬‬
‫د‪ -‬لغى انًخبصٌ‪:‬‬
‫‪ٔ٣ -‬ظِْ حُٔ‪ٞ‬حى ٖٓ هْٔ ح‪ٓ٫‬ظ‪٣ – ّ٬‬ظلون ٖٓ حٌُٔ‪٤‬خص حُٔٔظِٔش‬
‫– ‪٣‬وِٕ حُٔ‪ٞ‬حى ك‪ ٢‬ح‪ٓ٧‬خًٖ حُٔ٘خٓزش ك‪ ٢‬حُٔوِٕ – ‪ٜ٣‬يٍ‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى اُ‪ ٠‬أهٔخّ حُٔ‪ٜ٘‬غ حُٔوظِلش رٔ‪ٞ‬ؿذ أً‪ٗٝ‬خص ‪َٛ‬ف‬
‫ٓؼظٔيس – ‪٣‬ؼظٔي ر‪٤‬خهخص حُ‪ٜ٘‬ق ُِٔ‪ٞ‬حى‪.‬‬
‫ٔ‪ -‬األلغبو اإلَزبع‪ٛ‬خ‪ ٢ٛٝ :‬حُظ‪ ٢‬طٔظِْ حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ‪ِٞ٤‬رش ٖٓ هزِ‪ٜ‬خ‬
‫ٖٓ هْٔ حُٔوخُٕ رٔ‪ٞ‬ؿذ أً‪ٗٝ‬خص ‪َٛ‬ف ٓؼظٔيس ‪ٓ٫‬ظ‪ّ٬‬‬
‫‪ٝ‬حٓظ‪٬ٜ‬ى حُٔ‪ٞ‬حى‪.‬‬
‫‪ -2‬انشلبثخ ػهٗ انًخضٌٔ‪:‬‬
‫‪٣‬ـذ ػِ‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش إٔ طلظلظ رٔٔظ‪ٓ ٟٞ‬ؼو‪ ٖٓ ٍٞ‬كـْ‬
‫حُٔوِ‪ ٕٝ‬رؼي ح‪٧‬هٌ ر٘ظَ ح‪٫‬ػظزخٍ كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حُٔز‪٤‬ؼخص ػٖ‬
‫حُلظَس حُوخىٓش ‪ٝ‬ر‪٣َ٤‬وش ط‪ ٖٔ٠‬ػيّ طؼ‪ َ٤٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ رٔزذ ػيّ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ٞ‬حى حُ‪ُٓ٬‬ش‪ٌٛ ,‬ح رخ‪ٟ٩‬خكش ُؼيّ طَحًْ حُٔوِ‪ ٕٝ‬ك‪٢‬‬
‫حُٔوخُٕ ٓخ ‪٣‬ؼ‪ َ٤‬أٓ‪ٞ‬ح‪ ٌٖٔ٣ ً٫‬ط‪ٞ‬ؿ‪ٜٜ٤‬خ اُ‪ ٠‬حٓظؼٔخٍحص أهَ‪.ٟ‬‬
‫‪ ٠ٔٔ٣ٝ‬حُلـْ حٌُ‪٣ ١‬لون ‪ ٌٙٛ‬حُٔظ‪ِ٤‬زخص رخُلـْ ح‪ٓ٧‬ؼَ‬
‫ُِٔوِ‪ٝ .ٕٝ‬حُلـْ ح‪ٓ٧‬ؼَ ُِٔوِ‪ ٕٝ‬رخُظؼَ‪٣‬ق – ‪ًُ ٞٛ‬ي حُلـْ‬
‫حٌُ‪ ١‬ط٘ول‪ ٞ‬ك‪ ٚ٤‬حُظٌِلش حٌُِ‪٤‬ش ُِٔوِ‪ ٕٝ‬اُ‪ ٠‬أىٗ‪ ٠‬كي ٌٖٓٔ‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫‪٣ٝ‬ظَطذ ػِ‪٣ُ ٠‬خىس كـْ حُٔوِ‪ٗ ٕٝ‬لوخص ‪ٝ‬أػزخء ا‪ٟ‬خك‪٤‬ش هي ‪٫‬‬
‫طظ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬حُٔـ‪٬‬ص ‪ ٌُٖٝ‬طظٔؼَ ك‪ ٢‬كَ‪ ٙ‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ حُزي‪ِ٣‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬رٌَ٘ ػخّ ‪٣‬ظَطذ ػِ‪٣ُ ٠‬خىس كـْ حُٔوِ‪ٓ ٕٝ‬خ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬ه‪ٍٞ٤‬س هيّ حُز‪٠‬خػش حُٔوِ‪ٗٝ‬ش رٔزذ حكظٔخٍ ظ‪ٍٜٞ‬‬
‫ٓ٘ظـخص أ‪ٞٓ ٝ‬حى ؿي‪٣‬يس ري‪ِ٣‬ش ُ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪٣ُ- 2‬خىس ح‪٧‬ػزخء حُوخ‪ٛ‬ش رخُظؤٓ‪ٝ ٖ٤‬حُظوِ‪ ٖ٣‬ػِ‪ ٠‬حُز‪٠‬خػش‬
‫حُٔوِٗش‪.‬‬
‫‪- 3‬طـٔ‪٤‬ي أٓ‪ٞ‬حٍ ك‪ ٢‬حُٔوِ‪ ٌٖٔ٣ ٕٝ‬حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ك‪ٓ ٢‬ـخ‪٫‬ص‬
‫أهَ‪ ٟ‬طلون ػخثيحً َُِٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪- 4‬رخُى‪٣‬خى كـْ حُٔوِ‪ ٕٝ‬طِىحى طٌِلش ح‪٧‬ػزخء ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُٔظؼِوش‬
‫ربىحٍس حُٔوِ‪.ٕٝ‬‬
‫‪ٗ ٖٓٝ‬خك‪٤‬ش ػخٗ‪٤‬ش كبٕ ٗو‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞٓ ٕٝ‬ف ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ٗ ٚ٤‬ظخثؾ‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ‪:‬‬
‫‪- 1‬هي طلوي حُٔ٘٘ؤس ٓ‪ِ٤‬س َٗحء حُٔ‪ٞ‬حى رٌٔ‪٤‬خص ًز‪َ٤‬س ‪ٝ‬حُو‪ْٜ‬‬
‫حَُٔحكن ُ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬حُٔؼَ‪.‬‬
‫‪- 2‬هي طلوي حُٔ٘٘ؤس رؼ‪ ٞ‬ػو‪ٞ‬ى حُٔز‪٤‬ؼخص حُظ‪ ٫ ٢‬طٔظ‪٤٤‬غ طِز‪٤‬ظ‪ٜ‬خ‬
‫ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫‪- 3‬هي ط‪ َ٤٠‬حُٔ٘٘ؤس اُ‪ ٠‬حٓظويحّ ػيى أهَ ٖٓ حُ‪ٞ‬حٍى‪٣‬خص ُؼيّ‬
‫ط‪ٞ‬كَ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ حُ‪ُٓ٬‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬هي طلظخؽ حُٔ٘٘ؤس اُ‪ٗ ٠‬لوخص ا‪ٟ‬خك‪٤‬ش رٔزذ طٌَحٍ َٗحء‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى رٌٔ‪٤‬خص هِ‪ِ٤‬ش‪.‬‬
‫إ ٓؼظْ حُظٌخُ‪٤‬ق حُٔخروش ‪ ٫‬طظ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬كٔخرخص ‪ٓٝ‬ـ‪٬‬ص‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ ‪ٓ ٕ٧‬ؼظٔ‪ٜ‬خ ‪ٔ٣‬ؼَ كَ‪ٛ‬خً ٓلو‪ٞ‬ىس ُظـٔ‪٤‬ي أٓ‪ٞ‬حٍ ك‪٢‬‬
‫حُٔوِ‪ ٕٝ‬أ‪ ٝ‬أٍرخف ٓلو‪ٞ‬ىس رٔزذ ٗو‪ ٚ‬حُٔوِ‪ ٢ٛٝ ٕٝ‬ؿٔ‪٤‬ؼخً‬
‫أٓ‪ٜ٣ ٍٞ‬ؼذ ه‪٤‬خٓ‪ٜ‬خ‪ٌُٜ ,‬ح ٓؼظْ حُيٍحٓخص طًَِ ػِ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي‬
‫حُلـْ ح‪ٓ٧‬ؼَ ُِٔوِ‪.ٕٝ‬‬

‫‪66‬‬
‫انًحبضشحانغبدعخ‬
‫انزخغ‪ٛ‬ظ انشجك‪ٙ‬‬
‫يمشس اداسح يصبَغ األغز‪ٚ‬خ‬
‫إػذاد‬
‫انذكزٕس يحًٕد ‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬
‫انؼبو انذساع‪- 2019 ٙ‬‬
‫‪2020‬‬

‫‪67‬‬
‫انزخغ‪ٛ‬ظ انشجك‪ٙ‬‬

‫ٓ‪ٞ‬ف ٗيٍّ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُل‪ٗٝ َٜ‬ظؼَف ػِ‪ ٠‬طوخٗش حُظو‪٢٤٤‬‬


‫حُ٘زٌ‪ ٢‬ك‪ ٢‬طؼخهذ ط٘ل‪ ٌ٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬طظخرغ حٓظؼٔخٍ ٓٔظِِٓخص‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪٧ ,‬ؿَ اٗـخُ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ ك‪ ٢‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ حٍُِحػ‪٤‬ش‬
‫‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ ح‪ َٓ٧‬طظخرغ ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٟٞٝٝ‬ك‪ٜ‬خ رخ‪ٟ٩‬خكش ُٔؼَكش ط٘ظ‪ْ٤‬‬
‫حُ٘ظخثؾ حُظ‪٣ ٢‬ظْ حُظ‪ َٛٞ‬اُ‪ٜ٤‬خ‪ُ .‬وي ىٍّ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػِ‪َٓ ٠‬‬
‫حُؼ‪ٔٓ ٍٜٞ‬خثَ ط٘ٔ‪٤‬ن ًَ ٌَٗ ٖٓ أٌٗخٍ حُ٘٘خ‪٣‬خص‪ ,‬ا‪ ٫‬إٔ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُلي‪٣‬غ ‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ ٖٓ ٓ٘ظٔ‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ٓٔظ‪ ٟٞ‬ػخُ‪٤‬خً ٖٓ‬
‫ط٘ظ‪ ْ٤‬حُ٘٘خ‪٣‬خص ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬و‪ٜ‬خ‪ٝ .‬هي ظ‪َٜ‬ص ‪َ٣‬م حُظو‪ ٢٤٤‬حُ٘زٌ‪٢‬‬
‫‪٫ٝ‬هض حٗظ٘خٍحً ‪ٝ‬حٓؼخ ًك‪ ٢‬أ‪٣‬خٓ٘خ ‪ُ ٌٙٛ‬ظ‪ٜ٘‬غ حُلَ ح‪ٓ٧‬ؼَ ُؼِٔ‪٤‬ش‬
‫طظخرغ ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬طؼخهز‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ط‪٣ُٞ‬غ حُٔ‪ٞ‬حٍى ك‪ ٢‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ حٍُِحػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫كظ‪ٗ َٜ‬ظخّ رَص ( ‪ )Pert‬ك‪ ٢‬ػخّ ‪ 1958‬ر‪ٜ‬يف ط٘ٔ‪٤‬ن‬
‫حُزل‪ٞ‬ع حُؼِٔ‪٤‬ش حُلَر‪٤‬ش حُزلَ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُ‪٣٫ٞ‬خص حُٔظليس‬
‫ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش‪ٝ .‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػٔخٍ ح‪ ٌُٜٙ ٠ُٝ٧‬حُ‪٣َ٤‬وش ًخٕ هي طْ ر٘ـخف‬
‫حٓظؼٔخُ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬اػيحى رَحٓؾ هٌحثق ‪ٞٛ‬حٍ‪٣‬ن ر‪ٍ٫ٞ‬ح‪.ْ٣‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُؼخّ ٗلٔ‪ ٚ‬طْ اػيحى ‪٣َ٣‬وش أهَ‪َ٣ ٖٓ ٟ‬م حُظو‪٢٤٤‬‬
‫حُ٘زٌ‪ ٖٓ ٢‬هزَ حطلخى ى‪ٞ٣‬ر‪ٝ ٕٞ‬حُظ‪٤ٔٓ ٢‬ض ((‪٣َ٣‬وش حُٔٔخٍ‬
‫حُلَؽ)) ‪ٝ , .CPM‬رٔخ إٔ حهظ‪٤‬خٍ حُٔٔخٍ حُلَؽ أٓخٓ‪ ٢‬ك‪٢‬‬
‫حُ‪٣َ٤‬وظ‪ٌُٜ ٖ٤‬ح ٓ‪ٞ‬ف ٗؼظٔي ػِ‪ ٠‬حُٔئَٗحص حُؼخٓش ُظو‪٢٤٤‬‬
‫طؼخهذ اٗـخُ ح‪٧‬ػٔخٍ ر‪٣َ٤‬وش حُٔٔخٍ حُلَؽ‪.‬‬
‫ًٔخ ‪ٝ ٞٛ‬ح‪ٟ‬ق ػ٘ي ىٍحٓش حُٔو‪٤٤‬خص حُ٘زٌ‪٤‬ش ‪ٝ‬حٓظويحّ ‪٣َ٣‬وش‬
‫رَص ‪٣َ٣ٝ‬وش حُٔٔخٍ حُلَؽ ‪٣‬ظ‪ُ٘ َٜ‬خ حُي‪ ٍٝ‬حُلؼخٍ ‪ٝ‬حُٔظٔؼَ‬

‫‪) Program Evaluation and Review Thchnques (pert).‬‬


‫)‪) Duitical Path Method (CPM‬‬

‫‪68‬‬
‫ك‪ ٢‬طوي‪ ْ٣‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُز‪٤‬خٗخص حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪٩‬ىحٍس‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع رـ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍحص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُ‪ٜ‬ل‪٤‬لش ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طلون‬
‫ٓ‪ِٜ‬لش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ًُٝ ٚ٤‬ي ػٖ ‪٣َ٣‬ن طلي‪٣‬ي‬
‫ح‪ٝ٧‬هخص حُ‪ُٓ٬‬ش ُظ٘ل‪٘ٗ ًَ ٌ٤‬خ‪ ٖٓ ١‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش رخ‪ٟ٩‬خكش ُِ٘لوخص‬
‫حُظ‪٣ ٢‬ظلِٔ‪ٜ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪َٓ ًَ ٢‬كِش ٖٓ َٓحكَ حُظ٘ل‪.ٌ٤‬‬
‫ُ‪ٌٜ‬ح كبٕ حُظو‪ ٢٤٤‬حُ٘زٌ‪ٔ٣ ٢‬ظويّ ًؤىحس كؼخُش ك‪ٍ ٢‬هخرش ط٘ل‪ٌ٤‬‬
‫ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ Control Criteria‬رخ‪ٟ٩‬خكش ُٔٔخ‪ٔٛ‬ظ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬طلي‪٣‬ي‬
‫ٓٔئ‪٤ُٝ‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪ٝ ٖ٤٣‬ح‪٧‬كَحى‪.‬‬
‫أٔالً – رشك‪ٛ‬ت انًخغغبد انشجك‪ٛ‬خ ٔرحه‪ٛ‬هٓب‪:‬‬
‫‪٣‬ويّ ُ٘خ حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ًٞٔٗ ٢‬ؿخً ُ‪٬‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ر‪ٖ٤‬‬
‫ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔوظِلش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع حٍُِحػ‪ ,٢‬أ‪ ٝ‬أ‪٣‬ش ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ‬
‫ح‪٧‬ػٔخٍ ك‪ ٢‬حُو‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٔظِي ‪ٛ‬يكخً ٓ‪ٞ‬كيحً‪٣ٝ .‬ظ‪٠‬ق‬
‫حُٔل‪ ّٜٞ‬ح‪ٓ٧‬خٓ‪ُِ ٢‬ظو‪ ٢٤٤‬حُ٘زٌ‪ ٖٓ ٢‬ه‪ ٍ٬‬حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬خص ُٔـٔ‪ٞ‬ػش‬
‫ٖٓ حُ٘وخ‪ ١‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ٓ ٟٞ‬ؼ‪ٝ ًَ ,ٖ٤‬حكيس ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُ٘وخ‪ٓ ١‬ظ‪ِٜ‬ش‬
‫ٓغ حُ٘و‪٤‬ش ح‪٧‬هَ‪ ٖٓ ٟ‬حُٔـٔ‪ٞ‬ػش ػٖ ‪٣َ٣‬ن ح‪ ْٜٓ٧‬حُظ‪ ٢‬طٌ‪ٕٞ‬‬
‫حُ٘زٌش‪ٝ .‬حُ٘زٌش ٓو‪ٞ٣ ٢٤‬ؿي ك‪ٓ ٚ٤‬يهَ ‪ٝ‬حكي ‪ٓٝ‬وَؽ ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬كيحع ػِ‪ ٠‬حُٔو‪٤٤‬خص حُ٘زٌ‪٤‬ش طؼ٘‪ ٢‬طـِثش َٓحكَ‬
‫حُ٘٘خ‪٣‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش اُ‪َٓ ٠‬حكَ ٓٔظوِش ‪ٝ‬كٔذ أ‪٤ٔٛ‬ش طِي‬
‫حُ٘٘خ‪٣‬خص‪ ٖٓٝ ,‬أ‪ ١َٝٗ ْٛ‬هز‪ ٍٞ‬حُليع ك‪ ٢‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪٢‬‬
‫‪ ٞٛ‬اطٔخّ كي‪ٝ‬ع حُليع ُؼَٔ ٓخ‪ٌٛ .‬ح ‪ٛٞ٣ٝ‬ق حُليع ػِ‪٠‬‬
‫حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬رٌَ٘ ىحثَس‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ؼزَ ػٖ حُ٘٘خ‪٣‬خص رؤٓ‪ ْٜ‬رل‪٤‬غ إٔ ‪ ٍٞ٣‬حُٔ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬حُٔو‪٢٤‬‬
‫حُ٘زٌ‪٣ ٫ ٢‬ؼزَ رٌَ٘ ىه‪٤‬ن ػٖ ‪ ٍٞ٣‬كظَس اٗـخُ حُؼَٔ‪,‬‬
‫‪ٝ‬رخُظخُ‪ ٢‬كبٕ ‪ ٍٞ٣‬حُٔ‪ٓ ْ٤ُ ْٜ‬و‪٤‬خٓخً ُ‪ ٍٞ٤‬كظَس حُؼَٔ‪٣ٝ .‬ـذ‬
‫إٔ ‪٣‬ظْ حُليع ػ٘ي اٗـخُ ؿٔ‪٤‬غ ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ‬حُ٘٘خ‪٣‬خص حُيحهِش ك‪.ٚ٤‬‬
‫أ‪ ٝ‬رظؼز‪ َ٤‬آهَ ػ٘يٓخ ‪٘٣‬ـِ آهَ ٗ٘خ‪ ١‬أ‪ ٝ‬آهَ ػَٔ ك‪ٌٌٛٝ .ٚ٤‬ح‬

‫‪69‬‬
‫كبٕ طلي‪٣‬ي حُليع َٗ‪ ١‬أٓخٓ‪ُ ٢‬ظلي‪٣‬ي ح‪٧‬ػٔخٍ حُظ‪ ٢‬طٌ‪ٚٗٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُليع ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬رٔ‪٤٤‬خً أ‪ٓ ٝ‬ؼويحً‪.‬‬
‫كخُليع حُزٔ‪ًُ ٞٛ – ٢٤‬ي حُليع حٌُ‪ٔ٣ ١‬ظِي ٓيه‪ٝ ً٬‬حكيحً كو‪٢‬‬
‫ُِؼَٔ‪.‬‬
‫أٓخ حُليع حُٔؼوي – ك‪ًُ ٜٞ‬ي حُليع حٌُ‪٣ ١‬يهَ ك‪ ٚ٤‬أًؼَ ٖٓ‬
‫ػَٔ ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي طًَ‪٤‬ذ حُٔ‪ٞ‬ى‪ َ٣‬حُ٘زٌ‪ٗ٪ُ ٢‬ظخؽ حٍُِحػ‪٣ ٢‬ـذ إٔ ٗليى‬
‫رٌَ٘ أٓخٓ‪ ٢‬اٗـخُ ؿٔ‪٤‬غ ح‪٧‬ػٔخٍ حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ٖٓ ك‪٤‬غ‪:‬‬
‫‪- 1‬اٗـخُ ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔخروش‪.‬‬
‫‪- 2‬اٗـخُ ح‪٧‬ػٔخٍ حُظ‪ ٢‬طظزغ أ‪ ٝ‬طِ‪ ٢‬حُليع‪.‬‬
‫‪- 3‬اٗـخُ ح‪٧‬ػٔخٍ حُظ‪ ٢‬طظْ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪ٓ ٚ‬غ ًُي حُليع‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي اػيحى حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪٣ ٢‬ظْ أك‪٤‬خٗخً طـِثش ح‪٧‬ػٔخٍ رل‪٤‬غ‬
‫ط٘ـِ طِي ح‪٧‬ػٔخٍ ػِ‪ ٠‬حُظ‪ٞ‬حُ‪ ٌ٘ٓ ١‬ريح‪٣‬ش حُليع ‪ٝ‬كظ‪ٜٗ ٠‬خ‪٣‬ظ‪ٚ‬‬
‫‪٣ٝ‬ظوٌ ٓؼَ ‪ٌٛ‬ح ح‪٩‬ؿَحء ‪٧‬ؿَ َٓػش اٗـخُ حُو‪٤‬ش حُٔوٍَس‬
‫رل‪٤‬غ ‪ ٌٖٔ٣‬اٗـخُ أػٔخٍ أًؼَ اًح ُْ ‪٣‬ليع ػخثن اٗظخؿ‪ٗ ٢‬خطؾ‬
‫ػٖ ٗو‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش أ‪ٔٓ ٝ‬ظِِٓخص ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪ٌُٜ .‬ح ‪ ٌٖٔ٣‬حُو‪ٍٞ‬‬
‫ػٖ حٓظو‪ ٍ٬‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ٌٖٔ٣ ٢‬‬
‫اٗـخُ‪ٛ‬خ ك‪ٝ ٢‬هض ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫‪ٗ ٌُٖٝ‬ظَحً ُؼيّ ًلخ‪٣‬ش حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ك‪ً ٢‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ كبٕ‬
‫ح‪٣ َٓ٧‬ظ‪ِ٤‬ذ اٗـخُ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ رخُظظخرغ‪ٌُٜ .‬ح ‪٣‬ـذ ػَٔ‬
‫ط‪٤ٛٞ‬ق ُ‪ ٌٜٙ‬ح‪٧‬ػٔخٍ ٖٓ ك‪٤‬غ حكظ‪٤‬خؿخط‪ٜ‬خ حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش ك‪٢‬‬
‫حُ٘زٌش ‪ٝ‬حٌُٔ‪٤‬خص حُ‪ُٓ٬‬ش ٌُُي‪ٝ .‬حُظ‪٤ٛٞ‬ق حٌُٔ‪ٌٛ ٢‬ح ‪٣‬ـذ إٔ‬
‫‪٣‬ظ‪ٓ ٖٔ٠‬خ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ ُٖٓ- 1‬اٗـخُ حُؼِٔ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 2‬حكظٔخٍ ُٖٓ ريء حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪- 3‬كـْ ‪٤ًٔٝ‬ش حُؼَٔ‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫‪- 4‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‪.‬‬
‫‪- 5‬حُو‪ٔ٤‬ش حُ٘وي‪٣‬ش ‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ٖٓ ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص حٌُٔ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬إٔ ط‪ُٞ‬ع ح‪٧‬ػٔخٍ حُيحهِش ك‪ ٢‬أٍرغ‬
‫ٓـٔ‪ٞ‬ػخص ‪:٢ٛ‬‬
‫‪- 1‬حُؼَٔ حُ٘خٗ‪ ٞٛٝ ,٢‬حُؼَٔ حٌُ‪٣ ١‬ظ‪ِ٤‬ذ ٗلوخص ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‪.‬‬
‫‪- 2‬حُؼَٔ حُٔظ‪ٞ‬هغ‪ ٞٛٝ ,‬حُؼَٔ حٌُ‪٣ ١‬ظ‪ِ٤‬ذ كو‪ٗ ٢‬لوخص حُ‪ٞ‬هض‬
‫ري‪ ٕٝ‬حُلخؿش اُ‪ٞٓ ٠‬حى أ‪٤ُٝ‬ش (ًؤػٔخٍ ط٘ز‪٤‬ض حُزٌ‪ٝ ٍٝ‬كظَس‬
‫ٗ‪٠‬ؾ حُٔل‪.)ٍٜٞ‬‬
‫‪- 3‬حُؼَٔ حُ‪ ٞٛٝ ,٢ٔٛٞ‬حُؼَٔ حٌُ‪٣ ٫ ١‬ظ‪ِ٤‬ذ ‪ٝ‬هظخً ‪ٞٓ ٫ٝ‬حى‬
‫أ‪٤ُٝ‬ش ‪٣ٝ‬ظ‪ َٜ‬ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬رٌَ٘ أٓ‪٘ٓ ْٜ‬و‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬أػٔخٍ حُظ‪٣ٍٞ‬ي‪ ٢ٛٝ ,‬حُؼَٔ حٌُ‪ٗ ١‬يهِ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُ٘زٌش ٗظ‪٤‬ـش‬
‫ُظ‪ٞ‬حكَ ٓ‪ٞ‬حى أ‪٤ُٝ‬ش ؿي‪٣‬يس‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي ىٍحٓش حُٔئَٗحص حُؼخٓش ُظٌ٘‪ َ٤‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪٢‬‬
‫ُ‪ٗ٪‬ظخؽ حٍُِحػ‪ ٢‬كبٕ ح‪٣ َٓ٧‬ظ‪ِ٤‬ذ اظ‪ٜ‬خٍ كظَحص ػَٔ ٓوظِلش‬
‫ٓؼَ حُؼَٔ حُٔ‪ٝ ٢ٔٓٞ‬حُؼَٔ حُيحثْ ‪ٝ‬رخُظخُ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬طؤ‪ ْ٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫حٍُِحػ‪٤‬ش اُ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػظ‪ .ٖ٤‬حُٔـٔ‪ٞ‬ػش ح‪ – ٠ُٝ٧‬ط‪ ْ٠‬طِي‬
‫ح‪٧‬ػٔخٍ حُظ‪٣ ٢‬ـذ ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ ه‪ ٍ٬‬كظَحص ٓليىس أ‪ ٝ‬ه‪ٍ٬‬‬
‫حُلظَحص حُِٓ٘‪٤‬ش حُٔو‪ٜٜ‬ش ُ‪ٜ‬خ‪ٝ ,‬رخُظخُ‪ ٢‬كبٕ ػيّ اٗـخُ ‪ٌٙٛ‬‬
‫ح‪٧‬ػٔخٍ ك‪ ٢‬ح‪ٝ٧‬هخص حُٔو‪ٜٜ‬ش ُ‪ٜ‬خ ٓ‪ٞ‬ف طئى‪ ١‬اُ‪ٛ ٠‬يٍ ك‪٢‬‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪ .‬حُٔـٔ‪ٞ‬ػش حُؼخٗ‪٤‬ش – ط‪ ْ٠‬ح‪٧‬ػٔخٍ ًحص حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼش‬
‫حُظل‪٣َ٤٠‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طلظخؽ اُ‪ٜ٤‬خ حُٔـٔ‪ٞ‬ػش ح‪ٝ .٠ُٝ٧‬رخُظخُ‪ ٢‬كبٕ‬
‫حٓظَٔحٍ حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش ُؼَٔ حُٔـٔ‪ٞ‬ػش حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬ظـ‪َ٤‬‬
‫ك‪ ٢‬كخ‪٫‬ص ًؼ‪َ٤‬س‪.‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – إػذاد انًخغغبد انشجك‪ٛ‬خ‪:‬‬

‫‪71‬‬
‫ػ٘ي اػيحى حُٔو‪٤٤‬خص حُ٘زٌ‪٤‬ش ‪٣‬ظْ ٍْٓ حُٔو‪ ٖٓ ٢٤‬حُ‪ٔ٤‬خٍ اُ‪٠‬‬
‫حُ‪ ٖ٤ٔ٤‬أ‪ ٖٓ ٝ‬ح‪ٓ٧‬لَ اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ػِ‪ ٠‬أ‪ ٝ‬ريءحً ٖٓ حُٔ٘لٌ‪ُِ ٖ٣‬ؼَٔ‬
‫‪ٝ‬حٗظ‪ٜ‬خءً رخُٔو‪ ٢٤‬حُؼخّ حٌُخَٓ ُ‪ٗ٪‬ظخؽ حٍُِحػ‪ٝ .٢‬ػ٘ي اػيحى‬
‫حُٔو‪٤٤‬خص حُ٘زٌ‪٤‬ش ‪٣‬ـذ َٓحػخس ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ٔٔ٣ ٫- 1‬ق ك‪ َ٤ٓ ٢‬طَه‪ ْ٤‬ح‪٧‬كيحع ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪٢‬‬
‫رٌظخرش ٍِٓ ‪ٝ‬حكي ‪٧‬كيحع ٓوظِلش‪٣ٝ .‬ظْ طَه‪ ْ٤‬ح‪٧‬كيحع‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬رٌَ٘ حهظ‪٤‬خٍ‪ ١‬رل‪٤‬غ ‪ٍ ٌٕٞ٣‬هْ‬
‫حُليع حُٔخرن أهَ ٖٓ ٍهْ حُليع حُ‪٬‬كن‪ٌُُ .‬ي كبٕ‬
‫طَه‪ ْ٤‬كيع حُزيح‪٣‬ش ‪ ٌٕٞ٣‬حُ‪ٜ‬لَ أ‪ ٝ‬حُ‪ٞ‬حكي ‪ِٔ٣ٝ‬ي كيع‬
‫حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش أًزَ ٍهْ ك‪ ٢‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪.٢‬‬
‫‪٧- 2‬ؿَ طٔ‪ ِ٤٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ أ‪ ٝ‬ح‪٧‬كيحع حُظ‪ ٢‬طِٔي ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ش ٓ٘ظًَش‬
‫‪٘ٔ٣‬غ ‪ َٛٝ‬حػ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬ح‪٧‬كيحع ٓؼخً‪ ,‬أ‪ ٝ‬اىهخٍ أكيحع‬
‫ا‪ٟ‬خك‪٤‬ش أ‪ ٝ‬أػٔخٍ ٓ‪٘٤ٜ‬ؼش ًٔخ ‪ ٞٛ‬حُلخٍ ك‪ ٢‬حٌَُ٘‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪C‬‬
‫حُظخُ‪:٢‬‬

‫‪٣- 3‬ـذ حُٔلخكظش ػِ‪ ٠‬حطـخ‪ ٙ‬ح‪ ٖٓ ْٜٓ٧‬حُ‪ٔ٤‬خٍ اُ‪ ٠‬حُ‪.ٖ٤ٔ٤‬‬


‫‪٣- 4‬ـذ إٔ طٌ‪ ٕٞ‬حُ٘زٌش ٓولِش رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪٣ ٚ‬ـذ ػيّ اكظ‪ٞ‬حء‬
‫حُ٘زٌش ػِ‪ ٠‬أكيحع ٓ٘ل‪ِٜ‬ش ري‪ ٕٝ‬أكيحع ٓخروش أ‪ ٝ‬أكيحع‬
‫‪٫‬كوش‪.‬‬
‫صبنضبً – يشاحم إػذاد انًخغظ انشجك‪:ٙ‬‬
‫هزَ اػيحى حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪٫ ٍٚٔٓٝ ٢‬ري ٖٓ طو‪ ٢٤٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫‪ًُٝ‬ي رظؤ‪ ْ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع اُ‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬خص ؿِث‪٤‬ش ‪ٝ‬أٗ٘‪٤‬ش ‪٣‬لظخؽ ًَ‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ٝ‬هظخً ٓليىحً ‪ ٖٓٝ‬ػْ طلي‪٣‬ي طظخرؼ‪ٜ‬خ حُِٓ٘‪ٝ ٢‬ح‪ٍ٫‬طزخ‪ ١‬ك‪ٔ٤‬خ‬
‫ر‪ٜ٘٤‬خ ٖٓ ك‪٤‬غ ط‪ٞ‬ه‪٤‬ض حُزيح‪٣‬ش ‪ٝ‬حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش ٌَُ ٓ٘‪ٜ‬خ‪٣ٝ .‬ظٌ‪ٕٞ‬‬
‫حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪:ٖٓ ٢‬‬

‫‪72‬‬
‫‪ -1‬انُشبط انحم‪ٛ‬م‪:Activity ٙ‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬ػِٔ‪٤‬ش ٓؼ‪٘٤‬ش ‪٣‬لظخؽ اٗـخُ‪ٛ‬خ اُ‪ ٠‬كظَس ُٓ٘‪٤‬ش ٓليىس‬
‫‪ٝ‬اُ‪ ٠‬آٌخٗخص ٓؼ‪٘٤‬ش ٖٓ ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش ‪ ٖٓٝ‬حُـَحٍحص‬
‫‪ٝ‬حُل‪ٜ‬خىحص ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ ح‪٫٥‬ص حٍُِحػ‪٤‬ش‪ٔ٣ٝ .‬ؼَ حُ٘٘خ‪١‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ٍٝ ٢‬أٓ‪ٜٗ ٚ‬خ‪٣‬ش حُ٘٘خ‪٘٣ ٫ٝ ١‬ظَ‪ ١‬إٔ‬
‫‪٣‬ظ٘خٓذ ‪ ٍٞ٣‬حُٔ‪ٓ ْٜ‬غ حُلظَس حُِٓ٘‪٤‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ٗ٩‬ـخُ‬
‫حُ٘٘خ‪.١‬‬
‫‪ -2‬حُليع ‪ ٞٛٝ :Event‬كظَس ‪ٝ‬ؿ‪ِ٤‬س ٖٓ ُٖٓ اٗـخُ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٔ٣ٝ‬ظؼَٔ ُظلي‪٣‬ي ريح‪٣‬ش ٗ٘خ‪ٓ ١‬ؼ‪ ٖ٤‬أ‪ٜٗ ٝ‬خ‪٣‬ظ‪.ٚ‬‬
‫‪ٔ٣ٝ‬ؼَ حُليع ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬ريحثَس طظ‪ٍ ٖٔ٠‬هٔخً‬
‫‪٣‬ليى حُليع‪.‬‬
‫‪ -3‬حُ٘٘خ‪ ١‬حُ‪٘ٗ ٞٛٝ :Dimmy Activity ٢ٔٛٞ‬خ‪ٔ٣ ١‬خ‪١ٝ‬‬
‫ُٖٓ ط٘ل‪ ٌٙ٤‬حُ‪ٜ‬لَ ‪٣ ٫ٝ‬لظخؽ اُ‪ ٠‬آٌخٗخص ٓخى‪٣‬ش أ‪٤ُ٘ٓ ٝ‬ش‪.‬‬
‫‪٘ٗ ٞٛٝ‬خ‪ٔٓ ١‬خػي ‪٣‬ظ‪ َٜ‬ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬رٌَ٘ ٓ‪ْٜ‬‬
‫ٓظو‪٤‬غ‪٣ٝ .‬ل‪ َ٠‬ػيّ حٓظويحّ ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُ‪٤ٔٛٞ‬ش ا‪ ٫‬ك‪٢‬‬
‫حُلخ‪٫‬ص حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش ؿيحً‪.‬‬
‫‪ُٝ‬ظ‪٤ٟٞ‬ق ‪٣َ٣‬وش ٍْٓ ٗزٌش ح‪٧‬ػٔخٍ ك‪ ٢‬كخٍ طؼيى ح‪٤٘ٗ٧‬ش‬
‫ًٌَٗ حُٔؼخٍ حُظخُ‪:٢‬‬
‫َٓ٘‪ٝ‬ع ٍُحػش ٓل‪ ٍٜٞ‬ػِل‪٣ ٢‬ظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ‪ٗ -‬وَ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش د‪ -‬طـ‪ ِ٤ٜ‬ح‪٫٥‬ص ُِؼَٔ ؽ‪ -‬ط‪٤ٜ٘‬غ‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‬
‫ى‪ -‬طؼزجش حُٔ٘ظؾ ‪ٛ‬ـ‪ -‬طوِ‪ ٖ٣‬حُٔ٘ظؾ‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫‪٣‬ظ‪٠‬ق ُ٘خ ٖٓ حٌَُ٘ إٔ حُؼِٔ‪٤‬ش (أ) ٗوَ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪٫‬ري إٔ‬
‫طظْ هزَ حُؼِٔ‪٤‬ش (د) طـ‪ ِ٤ٜ‬ح‪٫٥‬ص ُِؼَٔ ‪ٝ‬إ حُؼِٔ‪٤‬ش (‪ٛ‬ـ) ‪٫‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طزيأ هزَ ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ ؿٔ‪٤‬غ حُؼِٔ‪٤‬خص حُٔخروش ُ‪ٜ‬خ‪ٌٛ .‬ح‬
‫‪٣ٝ‬ؼَف ًَ ٗ٘خ‪ ٖٓ ١‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ػِ‪ ٠‬حُ٘زٌش رَهٔ‪:ٖ٤‬‬
‫كيع حُزيء ‪ٝ‬كيع ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء‪ .‬كؼِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ‪٣ :‬ؼزَ ػٖ ٗوَ‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش رخُ٘٘خ‪ٝ )2-1( ١‬ػٖ طؼزجش حُٔ٘ظؾ رخُ٘٘خ‪)6-5 ( ١‬‬
‫‪ٌٌٛٝ‬ح‪....‬‬
‫ٓٔخ ٓزن ‪ ٌٖٔ٣‬طلي‪٣‬ي حُو‪ٞ‬حػي ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طلٌْ ‪٣َ٣‬وش ٍْٓ‬
‫حُ٘زٌش‪:‬‬
‫‪٣- 1‬ـذ إٔ ‪٘ٗ ٌَُ ٌٕٞ٣‬خ‪ ١‬كيع ٓخرن ‪ٝ‬كيع ‪٫‬كن‪ٓ ,‬خ‬
‫ػيح كيع حُزيح‪٣‬ش ‪ٝ‬كيع حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣ ٫- 2‬إٔ ‪٣‬زيأ أ‪٘ٗ ١‬خ‪٫ ١‬كن ُليع ٓؼ‪ ٖ٤‬ا‪ ٫‬رؼي‬
‫حٗظ‪ٜ‬خء ‪ٝ‬ه‪ٞ‬ع ‪ٌٛ‬ح حُليع‪.‬‬
‫‪٣- 3‬ـذ ػيّ حٓظؼٔخٍ حُو‪ ١ٞ٤‬حُٔظو‪٤‬ؼش أ‪ ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔٔظو‪ٔ٤‬ش‬
‫ًِٔخ أٌٖٓ ًُي‪.‬‬
‫ساثؼبً – رحذ‪ٚ‬ذ انجشَبيظ انضيُ‪ ٙ‬نزُف‪ٛ‬ز انًخغظ أٔ حغبة‬
‫انٕلذ‪:‬‬
‫طؼي ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪ٞ‬ه‪٤‬ض طَؿٔش ُِو‪٤‬ش حُٔ‪ٟٞٞ‬ػش رٌَ٘ ٗزٌش‬
‫أػٔخٍ ُٓ٘‪٤‬ش ًحص ط‪ٞ‬حٍ‪٣‬ن ٓليىس ‪٣‬ظو‪٤‬ي ر‪ٜ‬خ ٖٓ ‪٣‬و‪ ّٞ‬ػِ‪ ٠‬ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ‬
‫‪ٜ٣ٝ‬ظْ رخ‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ٜ٤‬خ ط‪٣ُٞ‬غ حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔخى‪٣‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش‬
‫ُِظ٘ل‪ٝ ٌ٤‬ر‪ٞ‬حٓ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬طلو‪٤‬ن حُ‪ٞ‬كَ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬حُٔخُ‪ .٢‬رؼي‬
‫ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ ‪ٟٝ‬غ حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪٨ُ ٢‬ػٔخٍ حُٔوظِلش ‪٣‬ويٍ‬
‫حُِٖٓ حُ‪٘ٗ ٌَُ ُّ٬‬خ‪ ١‬كظ‪٣ ٠‬ظ‪ َٔ٤‬طلي‪٣‬ي حُزَٗخٓؾ حُِٓ٘‪٢‬‬
‫ُظ٘ل‪ ٌ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ ٌٖٔ٣ٝ‬طلي‪٣‬ي ح‪ُ٘ٓ٧‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪٤٘ٗ٨‬ش‬
‫رخ‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬طوي‪ٓ َ٣‬ظ‪ ٌٙٛ ٢ٓٞ‬ح‪ُ٘ٓ٧‬ش ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ح‪ُ٘ٓ٧‬ش‬
‫حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬

‫‪74‬‬
‫‪- 1‬انضيٍ انًزفبئم ‪ ٞٛٝ :Optimistic Time‬أه‪ َٜ‬كظَس‬
‫ُٓ٘‪٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬ظْ ه‪ُٜ٬‬خ ط٘ل‪ ٌ٤‬حُ٘٘خ‪ ١‬رخكظَح‪ ٝ‬إٔ ؿٔ‪٤‬غ‬
‫حُظَ‪ٝ‬ف ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش طظْ رٌَ٘ ؿ‪٤‬ي‪.‬‬
‫‪- 2‬انضيٍ انًزشبئى ‪ ٞٛٝ :Pessimistic Time‬أ‪ ٍٞ٣‬كظَس‬
‫ُٓ٘‪٤‬ش ٌٓٔ٘ش ُظ٘ل‪ ٌ٤‬حُ٘٘خ‪ ١‬رخكظَح‪ ٝ‬إٔ ط٘ل‪ ٌ٤‬حُؼَٔ طؼظَ‪ٟٚ‬‬
‫ؿٔ‪٤‬غ أٌٗخٍ حُؼوزخص ٌٓٔ٘ش حُلي‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪- 3‬انضيٍ األكضش احزًبالً ‪ ٞٛٝ :Most Likely Time‬حُلظَس‬
‫حُِٓ٘‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٔظَٔ ػخىس ُظ٘ل‪٘ٗ ٌ٤‬خ‪ٓ ١‬ؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬ه‪ ٍ٬‬حُ‪ٞ‬حهغ‬
‫حُؼِٔ‪٣ٝ .٢‬ظْ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُِٖٓ ٖٓ ٓظ‪ ٢ٓٞ‬ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫حُٔ٘لٌس حُٔخروش ُٔؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬حٓظ٘خىحً اُ‪ ٠‬طوي‪ َ٣‬ح‪ُ٘ٓ٧‬ش حُؼ‪٬‬ػش حُٔخروش ُظ٘ل‪ ٌ٤‬حُ٘٘خ‪ٗ ١‬ؤهٌ‬
‫حُظ‪٣ُٞ‬غ ح‪٫‬كظٔخُ‪ , Probability distribution ٢‬اً طوَ‬
‫حكظٔخ‪٫‬ص اٗـخُ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ ٖٓ ًَ ٢‬حُِٖٓ حُٔظلخثَ أ‪ٝ‬‬
‫حُِٖٓ حُٔظ٘خثْ ‪٣ٝ‬ظؼخظْ ح‪٫‬كظٔخٍ ك‪ ٢‬حُِٖٓ ح‪ً٧‬ؼَ حكظٔخ‪.ً٫‬‬
‫‪ -4‬انضيٍ انًزٕلغ ‪٣ :Expected Time‬لٔذ حُِٖٓ‬
‫حُٔظ‪ٞ‬هغ ٖٓ ٓظ‪ ٢ٓٞ‬ح‪ُ٘ٓ٧‬ش حُؼخُؼش ‪ٝ‬كوخً ُِوخٗ‪ ٕٞ‬حُظخُ‪:٢‬‬
‫أ ‪ +‬د‪ 4 +‬ؿـ‬
‫ُ =‬
‫‪6‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي ُ‪٣‬خىس حُٔي‪ ٟ‬ر‪ ٖ٤‬طوي‪َ٣‬حص حُ‪ٞ‬هض حُٔظلخثَ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬هض‬
‫حُٔظ٘خثْ طِحى ىٍؿش ػيّ حُؼوش ُِ‪ٞ‬هض حُٔظ‪ٞ‬هغ حُ‪ًٔ٩ ُّ٬‬خٍ‬
‫حُ٘٘خ‪ ١‬حُٔليى‪ٝ .‬طٔظويّ ‪٘ٛ‬خ رؼ‪ ٞ‬حُٔوخ‪ ْ٤٣‬ح‪٩‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬ش ك‪٢‬‬
‫طوي‪ َ٣‬حُظـ‪َ٤‬حص ‪ٝ‬ه‪٤‬خٓ‪ٜ‬خ حُظ‪ ٢‬طليع ك‪ ٢‬طوي‪ َ٣‬حُِٖٓ‪ٌٙٛ ٖٓ ,‬‬
‫حُٔوخ‪ ْ٤٣‬ح‪ٗ٫‬لَحف حُٔؼ‪٤‬خٍ‪ٓٝ ١‬و‪٤‬خّ حُظ٘ظض‪ٝ .‬طؼزَ ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُٔوخ‪ ْ٤٣‬ػٖ ٓويحٍ حُِ‪٣‬خىس أ‪ ٝ‬حُ٘و‪ٜ‬خٕ ك‪ ٢‬ه‪ٔ٤‬ش حُِٖٓ حُٔظلخثَ‬
‫‪ٝ‬ه‪ٔ٤‬ش حُِٖٓ حُٔظ٘خثْ ‪ٝ‬حُِٖٓ ح‪ً٧‬ؼَ حكظٔخ‪ٌٛٝ ,ً٫‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬إٔ‬

‫‪75‬‬
‫ُ‪٣‬خىس ه‪ٔ٤‬ش ح‪ٗ٫‬لَحف ‪ٝ‬حُظ٘ظض ىُ‪ َ٤‬ػِ‪٣ُ ٠‬خىس حُلَم ك‪٢‬‬
‫كٔخد ه‪ٔ٤‬ش ‪ٝ‬هض حُؼَٔ‪.‬‬
‫خبيغبً – رحذ‪ٚ‬ذ انًغبس انحشط ‪:CP Critical Path‬‬
‫حُٔٔخٍ حُلَؽ ‪ ٞٛ‬أ‪ٔٓ ٍٞ٣‬خٍ ػِ‪ ٠‬حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪َٜ٣ ٢‬‬
‫ٗو‪٤‬ش ريح‪٣‬ش حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬ر٘و‪٤‬ش ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ظ‪ٝ ٚ‬طيػ‪ ٠‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُظ‪٢‬‬
‫طوغ ػِ‪ ٠‬حُٔٔخٍ حُلَؽ رخ‪٤٘ٗ٧‬ش حُلَؿش حُظ‪ ٢‬اًح ٓخ أٗـِص‬
‫ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حػ‪٤‬ي حُٔليىس ُ‪ٜ‬خ طْ ط٘ل‪ ٌ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪٣‬زوخً ُِـي‪ ٍٝ‬حُِٓ٘‪٢‬‬
‫حُٔؼي ُ‪.ٚ‬‬
‫‪ُٝ‬ظلي‪٣‬ي ح‪ٝ٧‬هخص ح‪ً٧‬ؼَ طزٌ‪َ٤‬حً ‪ٝ‬ح‪ٝ٧‬هخص ح‪ً٧‬ؼَ طؤه‪َ٤‬حً ‪٫‬ري ٖٓ‬
‫ٓؼَكش ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ ‪-‬ريء ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔزٌَس – إ ريء ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔزٌَس ‪٘ٗ ١٧‬خ‪١‬‬
‫‪ ٞٛ‬أهَد ‪ٝ‬هض ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬زيأ ك‪ ٚ٤‬حُ٘٘خ‪ ١‬رخكظَح‪ ٝ‬إٔ ؿٔ‪٤‬غ‬
‫ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُظ‪ ٢‬طٔزو‪ ٚ‬هي ريأص ‪ٝ‬حٗظ‪ٜ‬ض ك‪ٝ ٢‬هظ‪ٜ‬خ حُٔزٌَ‪.‬‬
‫حٗظ‪ٜ‬خء ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔزٌَس – إ حٗظ‪ٜ‬خء ح‪٧‬ػٔخٍ‬ ‫د‪-‬‬
‫حُٔزٌَس ُِ٘٘خ‪ ٞٛ ١‬حُ‪ٞ‬هض حٌُ‪ ٌٖٔ٣ ١‬إٔ ‪٘٣‬ـِ ك‪ ٚ٤‬حُ٘٘خ‪١‬‬
‫اًح ريأ ك‪ٝ ٢‬هض أًؼَ طزٌ‪َ٤‬حً‪ .‬رٔؼ٘‪ ٠‬آهَ ‪ ٞٛ‬حُزيء ح‪ً٧‬ؼَ‬
‫طزٌ‪َ٤‬حً ٓ‪٠‬خكخً اُ‪ٓ ٚ٤‬يس اٗـخُ حُ٘٘خ‪.١‬‬
‫‪ٝ‬رظلي‪٣‬ي ًَ ٖٓ حُزيء ‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ُِ٘٘خ‪ ١‬ح‪ً٧‬ؼَ طزٌ‪َ٤‬حً ٗل‪َٜ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬هض حُ‪ٗ٩ ُّ٬‬ـخُ حُ٘٘خ‪ ١‬حٌُ‪٣ ١‬ؼي أٓخٓخً ُظ٘ل‪ ٌ٤‬ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫‪ٝ‬ػِ‪٣ ٚ٤‬ـذ إٔ ‪٣ ٫‬ظؤهَ ط٘ل‪ ٌ٤‬أ‪٣‬ش ػِٔ‪٤‬ش ػٖ آهَ ٓ‪ٞ‬ػي ‪ٌٖٔ٣‬‬
‫إٔ طزيأ ك‪ ٚ٤‬حُؼِٔ‪٤‬ش حُظخُ‪٤‬ش‪.‬‬
‫عـ‪َٓ -‬ب‪ٚ‬خ األػًبل انًزؤخشح – ُظلي‪٣‬ي ح‪ٝ٧‬هخص ح‪ً٧‬ؼَ طؤه‪َ٤‬حً‬
‫ُ‪٤٘ٗ٨‬ش ‪ ِِّ٣‬طلي‪٣‬ي ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ش ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔظؤهَس ‪ ٢ٛٝ‬أه‪ٝ ٠ٜ‬هض‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬ك‪ ٚ٤‬اٗـخُ حُ٘٘خ‪ ١‬ى‪٣ُ ٕٝ‬خىس حُ‪ٞ‬هض حٌُِ‪ُ ٢‬ظ٘ل‪ ٞٛٝ .ٌٙ٤‬أهَ‬
‫ريء ٓئهَ ُٔـٔ‪ٞ‬ػش ح‪٤٘ٗ٧‬ش حُٔخروش ُ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُٔٔخٍ حٌُ‪َٜ٣ ١‬‬
‫ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ش حُٔو‪ ٢٤‬حُ٘زٌ‪ ٢‬رخُ٘٘خ‪ ١‬حُٔؼ٘‪.٢‬‬

‫‪76‬‬
‫د‪ -‬ثذا‪ٚ‬خ األػًبل انًزؤخشح – ‪ ٞٛٝ‬أه‪ٝ ٠ٜ‬هض ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬زيأ ك‪ٚ٤‬‬
‫حُ٘٘خ‪ ١‬ى‪ ٕٝ‬أ ٕ ‪٣‬ئهَ حُؼِٔ‪٤‬خص حُظخُ‪٤‬ش ُ‪.ٚ‬‬
‫ٓؼخٍ‪ :‬كيى حُٔٔخٍ حُلَؽ ُٔو‪ٗ ٢٤‬زٌ‪ٓ ٖٓ ٌٕٞٓ ٢‬ظش أكيحع‬
‫‪ٓٝ‬ظش أٗ٘‪٤‬ش‪.‬‬
‫حُِٖٓ رخ‪٣٧‬خّ‬ ‫حُ٘٘خ‪١‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2-1‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪3-2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪4-2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5-2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5-3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪6-5‬‬

‫‪77‬‬
‫‪ٔ٣ٝ‬ظويّ حُٔٔخٍ حُلَؽ ًؤىحس كؼخُش ك‪ ٢‬طو‪ ٢٤٤‬حُوَحٍحص‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش رخ‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬حُٔو‪٤٤‬خص حُ٘زٌ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬يف ح‪ٓ٧‬خٓ‪٢‬‬
‫ٖٓ ا‪٣‬ـخى حُٔٔخٍ حُلَؽ ‪ ٞٛ‬طلي‪٣‬ي حٓظَٔحٍ‪٣‬ش حُؼَٔ حُٔو‪.٢٤‬‬

‫‪78‬‬
‫انًحبضشح انغبثؼخ‬
‫اخز‪ٛ‬بس ٔرحذ‪ٚ‬ذ يٕلغ انًصُغ‬
‫يمشس اداسح يصبَغ األغز‪ٚ‬خ‬
‫إػذاد‬
‫انذكزٕس يحًٕد ‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬
‫انؼبو انذساع‪- 2019 ٙ‬‬
‫‪2020‬‬

‫‪79‬‬
‫اخز‪ٛ‬بس ٔرحذ‪ٚ‬ذ يٕلغ انًصُغ‬

‫أٔالً – ػٕايم اخز‪ٛ‬بس يٕلغ انًصُغ‪:‬‬


‫إ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪ ٢‬طظٔ‪ ِ٤‬رلٖٔ ٓ‪ٞ‬هؼ‪ٜ‬خ‬
‫رخُ٘ٔزش ‪ٞٓ٧‬حم ط‪٣َٜ‬ق ٓ٘ظـخط‪ٜ‬خ ‪ُٜٔٝ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ‬
‫حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪ٜ‬خ طلون أٍرخكخً طظ٘خٓذ ٓغ أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ط‪ٜٔ‬ي أٓخّ‬
‫حُٔ٘خكٔش ُِِٔغ ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬م‪ٌُٜ .‬ح ‪٣‬ؼي حُٔ‪ٞ‬هغ حُـ‪٤‬ي‬
‫ُِٔ‪ٜ٘‬غ أ‪ ٝ‬حُٔؼَٔ أكي حُؼ‪ٞ‬حَٓ حَُث‪٤ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬خٓش ك‪ٗ ٢‬ـخف‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع أ‪ ٝ‬كِ٘‪ٝ .ٚ‬ػِ‪ ٚ٤‬كبٕ حُٔ‪ٞ‬هغ حُٔؼخُ‪َُِٝ٘ٔ ٢‬ع ‪٘٣‬زـ‪٢‬‬
‫إٔ ‪٣‬ظٔظغ رخُِٔح‪٣‬خ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬حُوَد ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش حُيحهِش ك‪ ٢‬طًَ‪٤‬ذ‬
‫ٓ٘ظـخط‪.ٚ‬‬
‫‪- 2‬حُوَد ٖٓ أٓ‪ٞ‬حم ط‪٣َٜ‬ق ‪ٝ‬ر‪٤‬غ حُٔ٘ظـخص‪.‬‬
‫‪- 3‬حُوَد ٖٓ حُ‪َ٤‬م حُؼخٓش ‪ٝ‬ه‪ ١ٞ٤‬حٌُٔي حُلي‪٣‬ي‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬ط‪ٞ‬كَ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُ‪٤‬خهش ً‪َٜ‬رخء‪ٝ ,‬ه‪ٞ‬ى‪٤ٓ ,‬خ‪...,ٙ‬‬
‫‪- 5‬حُوَد ٖٓ طًَِٔ حُ‪٤‬ي حُؼخِٓش ‪ٝ‬ط‪ٞ‬كَ‪ٛ‬خ ًٔخً ‪ٞٗٝ‬ػخً‪.‬‬
‫‪- 6‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬طٌخُ‪٤‬ق حُز٘خء ‪َٗٝ‬حء ح‪ٍ٧‬ح‪ ٢ٟ‬رؤٓؼخٍ ٓؼو‪ُٞ‬ش‪.‬‬
‫‪- 7‬ط‪ٞ‬كَ حُويٓخص ‪ٝ‬حٌُٖٔ رخٌَُ٘ حُٔ٘خٓذ ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪ٍٞ‬‬
‫حُٔؼو‪ُٞ‬ش‪.‬‬
‫إ ٓ‪ٞ‬هغ حُٔ‪ٜ٘‬غ أ‪ ٝ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع حٌُ‪٣ ١‬ـذ إٔ طظ‪ٞ‬كَ ك‪ٚ٤‬‬
‫حُِٔح‪٣‬خ حُٔخروش ٓـظٔؼش ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬ط‪ٞ‬كَ‪ ٖٓٝ ,ٙ‬حُ‪ٜ‬ؼذ رَ أك‪٤‬خٗخً‬
‫ٖٓ حُٔٔظل‪ َ٤‬ا‪٣‬ـخى حُٔ‪ٞ‬هغ حٌُ‪٣ ١‬لون ؿٔ‪٤‬غ طِي حَُ٘‪ٌُٜ .١ٝ‬ح‬
‫طظ‪ٞ‬هق أ‪٤ٔٛ‬ش حُٔ‪ٞ‬هغ ػِ‪ ٠‬حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُظ‪ ٢‬طظـ‪ٓ َ٤‬غ‬

‫‪80‬‬
‫حُِٖٓ ٓؼَ كـْ حُٔ‪ٞ‬م ‪ٝ‬ط‪ٓٝ ٍٞ٤‬خثَ حُظٔ‪٣ٞ‬ن ‪ٝ‬طـ‪ٜٓ َ٤‬خىٍ‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ‪ًٔ ,‬خ إٔ حُظ‪ ٍٞ٤‬حُٔٔظَٔ ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص ‪ٓٝٝ‬خث‪٢‬‬
‫حُ٘وَ ‪٣‬ئى‪ ١‬اُ‪َٓ ٠‬حؿؼش حُؼي‪٣‬ي ٖٓ ح‪٫‬ػظزخٍحص حُٔظؼِوش رؤ‪٤ٔٛ‬ش‬
‫حُٔ‪ٞ‬هغ‪٣ٝ .‬ظ‪ٞ‬هق حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ ػِ‪ ٠‬حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حَُث‪٤ٔ٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُؼخٗ‪٣ٞ‬ش‪.‬‬
‫‪Pockweel‬‬ ‫‪ٝ‬هي طز‪ ٖٓ ٖ٤‬ىٍحٓش هخٓض ر‪ٜ‬خ ًَٗش‬
‫‪ standard com.‬ك‪ ٢‬حُ‪٣٫ٞ‬خص حُٔظليس ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش ػِ‪٠‬‬
‫‪ًَٗ 4100‬ش ‪٘ٛ‬خػ‪٤‬ش ط‪ٓٞ‬ؼض ك‪ٜٓ ٢‬خٗؼ‪ٜ‬خ أ‪ ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ حهظخٍص‬
‫ٓ‪ٞ‬حهغ ُ‪ٜ‬خ ‪َٓ ٍٝ٧‬س أ‪ ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ ٗوِض ٓ‪ٜ‬خٗؼ‪ٜ‬خ اُ‪ٞٓ ٠‬حهغ ؿي‪٣‬يس‪ .‬إٔ‬
‫حهظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حَُث‪٤ٔ٤‬ش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ -1‬انمشة يٍ يصبدس انًٕاد األٔن‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ُٞٔ ٌٕٞ٣‬هغ حُٔ‪ٜ٘‬غ رخُوَد ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش ًز‪َ٤‬س ك‪ ٢‬حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُ‪ٜ٘‬خػخص‪ ,‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ظْ ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬هْٔ ٖٓ‬
‫طٌخُ‪٤‬ق حُ٘لٖ‪ .‬كبًح ًخٗض حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ػو‪ِ٤‬ش ٓؼَ ح‪٘ٔٓ٩‬ض‬
‫‪ٝ‬حُٔؼخىٕ أ‪ً ٝ‬ز‪َ٤‬س حُلـْ رخُ٘ٔزش ُِِٔؼش حُٔ٘ظـش ًٔخ ‪ ٞٛ‬حُلخٍ‬
‫ك‪٘ٛ ٢‬خػش حُ‪ٍٞ‬م أ‪ً ٝ‬خٗض حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش َٓ‪٣‬ؼش حُظِق ًٔخ ‪ٞٛ‬‬
‫حُلخٍ ك‪٘ٛ ٢‬خػش ح‪٧‬ؿٌ‪٣‬ش حُٔلل‪ٞ‬ظش ًظؼِ‪٤‬ذ حُو‪َٝ٠‬حص‬
‫‪ٝ‬حُل‪ٞ‬حً‪٘ٓٝ ٚ‬ظوخص ح‪ُ٧‬زخٕ ػ٘ي‪ٛ‬خ ‪ ٖٓ ٌٕٞ٣‬حُٔٔظلٖٔ اهخٓش‬
‫حُٔ‪ٜ٘‬غ رخُوَد ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ كظ‪ ٠‬اًح ط‪ِ٤‬ذ ح‪َٓ٧‬‬
‫ٗوَ حُِٔغ حُٔ٘ظـش اُ‪ٔٓ ٠‬خكخص رؼ‪٤‬يس‪ًٔ ,‬خ أٗ‪ًِٔ ٚ‬خ رؼي حُٔ‪ٜ٘‬غ‬
‫ػٖ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ًِٔخ طؼ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع إٔ ‪٣‬لظلظ‬
‫رٔوِ‪ً ٕٝ‬ز‪ ٖٓ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ٝ‬إٔ ‪٣‬و‪ٔٓ ٜٚ‬خكخص ‪ٝ‬حٓؼش‬
‫ُؼِٔ‪٤‬خص حُظوِ‪ٝ ٖ٣‬رٌُي طِىحى ٗلوخص حُظوِ‪ٝ ٖ٣‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪ٚ‬‬
‫‪ِ٣‬ىحى حكظٔخٍ ط‪ٞ‬هق ‪ ٍٞٛٝ‬طِي حُٔ‪ٞ‬حى ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حُٔ‪ِٞ٤‬د‬
‫ٗظ‪٤‬ـش ُِوَِ حٌُ‪ ١‬هي ‪٣‬ليع ك‪ٓٝ ٢‬خث‪ ٢‬حُ٘وَ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص‪.‬‬
‫‪ٝ‬رٌَ٘ ػخّ ‪ ٌٖٔ٣‬حُو‪ ٍٞ‬أٗ‪ ٚ‬ػ٘يٓخ طِىحى ٗٔزش حُظٌخُ‪٤‬ق ػ٘ي ٗوَ‬

‫‪81‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ رخُ٘ٔزش ُِظٌخُ‪٤‬ق حٌُِ‪٤‬ش ُِِٔؼش ًِٔخ ُحىص أ‪٤ٔٛ‬ش‬
‫حُوَد ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ًِٔٝ‬خ ط٘خه‪ٜ‬ض ح‪٤ٔٛ٧‬ش حُ٘ٔز‪٤‬ش‬
‫ُظِي حُظٌخُ‪٤‬ق رخُ٘ٔزش ُِظٌخُ‪٤‬ق حٌُِ‪٤‬ش ُِِٔؼش ًِٔخ هِض أ‪٤ٔٛ‬ش‬
‫ػخَٓ حُوَد ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ‪.‬‬
‫‪ -2‬انمشة يٍ أعٕاق انزصش‪ٚ‬ف‪:‬‬
‫إ اهخٓش حَُٔ٘‪ٝ‬ع رخُوَد ٖٓ أٓ‪ٞ‬حم حُظ‪٣َٜ‬ق ‪ٖٓ ٌٚ٘ٔ٣‬‬
‫هيٓش ُرخث٘‪ ٚ‬رٌَ٘ أك‪ٞ٣ٝ َ٠‬كَ ػِ‪ ْٜ٤‬هٔٔخً ٖٓ طٌخُ‪٤‬ق حُ٘لٖ‬
‫‪ٝ‬طظ‪ِ٤ٓ َٜ‬س حُوَد ٖٓ أٓ‪ٞ‬حم حُظ‪٣َٜ‬ق ‪ٝ‬ح‪ٟ‬لش رخُ٘ٔزش‬
‫َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص حُ‪ٜ‬ـ‪َ٤‬س حُظ‪ ٢‬ط‪ٜ‬ظْ رخ‪ٞٓ٧‬حم حُٔلِ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬ط‪َٜ‬ف‬
‫ك‪ٜ٤‬خ اٗظخؿ‪ٜ‬خ‪ .‬كٔ‪ٜ‬خٗغ ح‪ُ٧‬زخٕ ػِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ طو‪ٓ ْ٤‬ؼخِٓ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫كي‪ٝ‬ى حُٔي‪٘٣‬ش أ‪ ٝ‬رخُوَد ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ًٌُٝ‬ي ٓؼظْ حُٔ٘خٍ‪٣‬غ حُظ‪ ٢‬ط٘ظؾ‬
‫حُِٔغ َٓ‪٣‬ؼش حُظِق ًخُوزِ ‪ٝ‬أًؼَ أٗ‪ٞ‬حع حُٔؤً‪٫ٞ‬ص‪ .‬إ حُوَد‬
‫ٖٓ ح‪ٞٓ٧‬حم ‪٣‬ؼ‪ ٢٤‬حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُٔ‪ِ٤‬حص ح‪٧‬هَ‪ًُٜٞٔ ٟ‬ش‬
‫حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬هيٓخص ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪ٝ ٖ٤٤ٛ‬حُويٓخص حٌُٔ٘‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٌ‪ٓ ٕٞ‬ظ‪ٞ‬كَس ك‪ ٢‬حُٔيٕ رٌَ٘ ًز‪.َ٤‬‬
‫‪ -3‬انمشة يٍ ٔعبئم انًٕاصالد ٔعٕٓنزٓب‪:‬‬
‫طؼي ‪ٓٝ‬خثَ حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ‪ٜ‬خٓش حُظ‪ ٢‬طئػَ ػِ‪٠‬‬
‫حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ‪ٌُٜ ,‬ح ط‪ٜ‬ظْ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔ٘٘آص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش رؤٕ‬
‫طٌ‪ ٕٞ‬هَ‪٣‬زش ٖٓ ٓل‪٤‬خص حٌُٔي حُلي‪٣‬ي‪٣‬ش‪ ,‬ك‪٤‬غ ط‪ٞ‬كَ حُو‪٤‬خٍحص‬
‫حُظ‪ ٢‬طؼظزَ ‪ِ٤ٓٝ‬ش ٗوَ ٍه‪ٜ٤‬ش ‪٘ٓٝ‬ظظٔش ‪٘ٓٝ‬خٓزش ٌُِؼ‪ٖٓ َ٤‬‬
‫حُِٔغ ‪ٗ ٖٟٔ‬زٌش ‪ٝ‬حٓؼش طَر‪ ٢‬أ‪ ْٛ‬حُٔ٘خ‪٣‬ن ‪ٝ‬ح‪ٞٓ٧‬حم رزؼ‪ٜ٠‬خ‬
‫رؼ‪٠‬خً‪ًٔ .‬خ ‪٣‬ؼ‪ٞٓ ٢٤‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع رخُوَد ٖٓ حُ‪َ٤‬م ح‪ٓ٩‬لِظ‪٤‬ش‬
‫ٓ‪ِ٤‬س ًزَ‪ٗ ٟ‬ظَحً ُٔ‪ُٜٞ‬ش حٓظؼٔخٍ حُٔ‪٤‬خٍحص رؤٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ حُٔوظِلش‬
‫ك‪ ٢‬حُ٘وَ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص‪ٝ .‬طوظِق أ‪٤ٔٛ‬ش ‪ٓٝ‬خثَ حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص‬
‫رخهظ‪٬‬ف أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ًخُ٘وَ حُزَ‪ٝ ١‬حُزلَ‪ٝ ١‬حُـ‪ ,١ٞ‬ك‪٤‬غ ‪ِ٣‬ؼذ‬

‫‪82‬‬
‫حُ٘وَ حُـ‪ ١ٞ‬ح‪ ٕ٥‬ى‪ٍٝ‬حً ‪ٛ‬خٓخً ‪ٝ‬رخًٍُح ك‪ ٢‬ا‪ٜ٣‬خٍ حُِٔغ اُ‪ ٠‬أٓخًٖ‬
‫رؼ‪٤‬يس ‪ٝ‬رخَُٔػش حُٔ٘خٓزش‪.‬‬
‫‪ -4‬انمشة يٍ يٕاعٍ األ‪ٚ‬ذ٘ انؼبيهخ‪:‬‬
‫طلظخؽ حُٔ‪ٜ‬خٗغ اُ‪ ٠‬حُ‪٤‬ي حُؼخِٓش هخ‪ٛ‬ش اًح ط٘‪ٞ‬ػض حكظ‪٤‬خؿخط‪ٜ‬خ‬
‫اُ‪ ٠‬حُؼٔخٍ ‪ٝ‬حٓظِِّ ح‪ َٓ٧‬ط‪ٞ‬ظ‪٤‬ق كجخص ٓوظِلش حُٔ‪ٜ‬خٍس‬
‫‪ٝ‬حُوزَس‪.‬‬
‫‪ٝ‬طؼظزَ حُٔيٕ حٌُزَ‪ٝ ٟ‬حَُٔحًِ حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬حهغ ٓٔظخُس ُٔؼَ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‪ ,‬اً ط‪ٞ‬كَ ك‪ٜ٤‬خ ٓوظِق أٗ‪ٞ‬حع حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪ -5‬انمشة يٍ يصبدس انغبلخ انكٓشثبئ‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫طٌَ٘ طٌِلش حُو‪ٞ‬س حُٔلًَش ٗٔزش ًز‪َ٤‬س ٖٓ حُظٌِلش حُ٘‪ٜ‬خث‪٤‬ش ُِِٔؼش‬
‫حُٔ٘ظـش ك‪ ٢‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‪ٌُٜ ,‬ح كبٕ ط‪ٞ‬كَ‬
‫حُويٍس حٌُ‪َٜ‬رخث‪٤‬ش رخُظ‪ٞ‬طَ حُ‪ٝ ُّ٬‬ح‪ٓ٧‬ؼخٍ حُٔؼو‪ُٞ‬ش ك‪٤٘ٓ ٢‬وش‬
‫اهخٓش حُٔ‪ٜ٘‬غ أَٓ ‪ٌُٜ ١ٍَٟٝ‬ح طْ اهخٓش حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُٔ‪ٜ‬خٗغ‬
‫‪ٝ‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش رخُوَد ٖٓ ٓل‪٤‬خص ط‪٤ُٞ‬ي حُ‪٤‬خهش‪.‬‬
‫حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُؼخٗ‪٣ٞ‬ش‪ًٔ :‬خ إٔ حُيٍحٓش ط‪ِٛٞ‬ض اُ‪ ٠‬إٔ حُؼ‪ٞ‬حَٓ‬
‫حَُث‪٤ٔ٤‬ش حُٔخروش ػ‪ٞ‬حَٓ أٓخٓ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حهظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪٢‬‬
‫ٗ‪٤‬خم ٓ٘‪٤‬وش هي طٌ‪ً ٕٞ‬ز‪َ٤‬س ‪ٓٝ‬ظٔؼش‪ ,‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ‪٘ٛ‬خُي ػ‪ٞ‬حَٓ‬
‫أهَ‪ ٟ‬ػخٗ‪٣ٞ‬ش طٔخػي ػِ‪ ٠‬طؼ‪ٞٓ ٖ٤٤‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪ ٠‬حَُؿْ ٖٓ‬
‫إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ػخٗ‪٣ٞ‬ش رخُ٘ٔزش ُِؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔخروش ا‪ ٫‬أٗ‪ٜ‬خ هي طٔظِي‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش هخ‪ٛ‬ش ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُٔـخ‪٫‬ص‪ٝ .‬أ‪ ْٛ‬طِي حُؼ‪ٞ‬حَٓ‪:‬‬
‫‪- 1‬طٌخُ‪٤‬ق ه‪٤‬ؼش ح‪.ٍٝ٧‬‬
‫‪ٝ- 2‬ؿ‪ٞ‬ى حُ‪ٜ٘‬خػخص حٌُِٔٔش‪.‬‬
‫‪- 3‬ط‪ٞ‬كَ حُٔ‪٤‬خ‪.ٙ‬‬
‫‪- 4‬رؼ‪ ٞ‬ح‪٫‬ػظزخٍحص ح‪٧‬هَ‪٘ٛ – ٟ‬خُي حػظزخٍحص أهَ‪ٟ‬‬
‫ُؼ‪ٞ‬حَٓ طئػَ ػِ‪ ٠‬حهظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ ٖٓٝ‬أٓؼِظ‪ٜ‬خ‪- :‬‬
‫ػخَٓ ح‪ٓ٧‬خٕ ‪ -‬حُٔ٘خم – حُظ٘ٔ‪٤‬ش‪.‬‬

‫‪83‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – يمبسَخ ث‪ ٍٛ‬انزًشكض ف‪ ٙ‬انًذٌ انكجشٖ ٔانش‪ٚ‬ف‪:‬‬
‫أ‪ -‬يضا‪ٚ‬ب انزًشكض ف‪ ٙ‬انًذٌ‪:‬‬
‫‪ -1‬ط‪ٞ‬كَ ‪ٓٝ‬خثَ حُ٘وَ‪.‬‬
‫‪ -2‬ط‪ٞ‬كَ ‪٘ٛ‬خػخص أهَ‪٣ ٟ‬ؼظٔي حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪ ٠‬اٗظخؿ‪ٜ‬خ أ‪ٝ‬‬
‫هيٓخط‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ -3‬ط‪ٞ‬كَ ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش ػِ‪ ٠‬حهظ‪٬‬ف ٓٔظ‪٣ٞ‬خط‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ -4‬ط‪ٞ‬كَ َٓحًِ حُزل‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ٛ‬ي حُؼِ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُ‪٤ٜ‬جخص حُظـخٍ‪٣‬ش‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ -5‬ط‪ٞ‬كَ حُويٓخص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ -6‬ط‪ٞ‬كَ حُ٘‪ٞ‬حك‪ ٢‬ح‪٤٘ٓ٧‬ش رٌَ٘ أك‪.َ٠‬‬
‫ة‪ -‬يغبٔا انزًشكض ف‪ ٙ‬انًذٌ‪:‬‬
‫‪ -1‬حٍطلخع أٓؼخٍ ح‪ٍ٧‬ح‪ٝ ٢ٟ‬حُ‪َ٠‬حثذ ‪ٛٝ‬ؼ‪ٞ‬رش حُظ‪ٓٞ‬غ ك‪٢‬‬
‫حُٔٔظوزَ‪.‬‬
‫‪ٝ -2‬ؿ‪ٞ‬ى ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬هخٓ‪٤‬ش رخُ٘ٔزش ُِ‪٠‬ـ‪٤‬ؾ ‪ٝ‬حُيهخٕ ‪ٝ‬طِ‪ٞ‬ع حُٔ‪٤‬خ‪.ٙ‬‬
‫‪ -3‬حٍطلخع ٓٔظ‪ ٟٞ‬حَُ‪ٝ‬حطذ ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪.ٍٞ‬‬
‫عـ‪ -‬يضا‪ٚ‬ب انزًشكض ف‪ ٙ‬انش‪ٚ‬ف‪:‬‬
‫‪- 1‬ط‪ٞ‬كَ ح‪ٍ٧‬ح‪ٝ ٢ٟ‬حٗولخ‪ ٝ‬أٓؼخٍ‪ٛ‬خ‪.‬‬
‫‪- 2‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬هخٓ‪٤‬ش رخُ٘ٔزش ُِ‪٠‬ـ‪٤‬ؾ ‪ٝ‬حُيهخٕ ‪ٝ‬طِ‪ٞ‬ع‬
‫حُٔ‪٤‬خ‪.ٙ‬‬
‫‪- 3‬حٗولخ‪ٗ ٝ‬لوخص حُٔؼ‪٘٤‬ش ‪ ٖٓٝ‬ػْ حٗولخ‪ ٝ‬أؿ‪ ٍٞ‬حُؼٔخٍ‬
‫‪ٝ‬طٌخُ‪٤‬ق حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪٣- 4‬ؼظزَ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ًًَِٔ ٗ٘خ‪ ١‬حهظ‪ٜ‬خى‪٣ ١‬ؼظٔي ػِ‪ ٚ٤‬ح‪٧‬كَحى‬
‫ًٔ‪ٜ‬يٍ َُُه‪ًٝ ْٜ‬ؼخَٓ ٖٓ ػ‪ٞ‬حَٓ طويٓ‪ٍٝ ْٜ‬ه‪.ْٜ٤‬‬
‫د ‪ -‬يغبٔا انزًشكض ف‪ ٙ‬انش‪ٚ‬ف‪:‬‬

‫‪84‬‬
‫‪ -1‬ػيّ ط‪ٞ‬كَ ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش ٖٓ ٓوظِق حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ٓٔخ ‪ٜ٣‬ؼذ‬
‫ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ طؤٓ‪ٓ ٖ٤‬ظ‪ِ٤‬زخط‪ٜ‬خ ٖٓ ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش‬
‫حُٔ٘خٓزش‪.‬‬
‫‪ -2‬ػيّ ط‪ٞ‬كَ حُويٓخص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ‪٤‬ز‪٤‬ش رخٌَُ٘ حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫‪ -3‬حٍطلخع أهٔخ‪ ١‬حُظؤٓ‪ٟ ٖ٤‬ي حُلَ‪٣‬ن ‪ٝ‬حَُٔهخص‪.‬‬
‫‪ٛ -4‬ؼ‪ٞ‬رش ط‪ٞ‬كَ حُ‪٤‬خهش حٌُ‪َٜ‬رخث‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬حُ٘و‪٤‬ش ‪ٗٝ‬زٌخص‬
‫حُ‪َٜ‬ف حُـ‪٤‬يس‪.‬‬
‫ْـ‪ -‬انزًشكض ف‪ ٙ‬انضٕاح‪:ٙ‬‬
‫طـٔغ حُ‪ٞ٠‬حك‪ ٢‬ر‪ِ٤ٓ ٖ٤‬حص حُظًَِٔ ك‪ ٢‬حُٔيٕ حٌُزَ‪ٟ‬‬
‫‪ٝ‬حُظًَِٔ ك‪ ٢‬حَُ‪٣‬ق رخُ٘ٔزش ُؼ‪ٞ‬حَٓ ًؼ‪َ٤‬س‪ .‬اً إٔ حُ‪ٞ٠‬حك‪٢‬‬
‫طؼظزَ ٓؼَ حُٔيٕ ٖٓ ك‪٤‬غ حُوَد ٖٓ حُٔ‪ٞ‬م ‪ٝ‬ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش‬
‫‪َ٣ٝ‬م حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص‪ًٔ ,‬خ إٔ أٓؼخٍ ح‪ٍ٧‬ح‪ ٢ٟ‬ك‪ٜ٤‬خ ٍه‪ٜ٤‬ش‬
‫ٗٔز‪٤‬خً ‪ٔ٣ٝ‬ظ‪٤٤‬غ حَُٔ٘‪ٝ‬ع إٔ ‪٣‬ظ‪ٓٞ‬غ ك‪ٜ٤‬خ ري‪ ٕٝ‬أ‪٣‬ش ‪ٛ‬ؼ‪ٞ‬رش‪.‬‬
‫صبنضبً – رحذ‪ٚ‬ذ يٕلغ انًششٔع‪:‬‬
‫إ حُٔ‪ٞ‬هغ حُٔؼخُ‪َُِٝ٘ٔ ٢‬ع أَٓ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬ط‪ٞ‬كَ‪ ٙ‬ك‪ً ٢‬ؼ‪ٖٓ َ٤‬‬
‫حُلخ‪٫‬ص ٗظَحً ‪ ٕ٧‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُظ‪ ٢‬طليى‪ ٫ ٙ‬طظلون ك‪ ٢‬أكي حُٔ‪ٞ‬حهغ‬
‫ر‪٣َ٤‬وش ٓؼِ‪ ,٠‬رَ ‪ٞ٣‬ؿي ٌَُ ٓ‪ٞ‬هغ ٓ‪ِ٤‬حط‪ ٚ‬حُ٘ٔز‪٤‬ش‪٣ِ٣ٝ .‬ي ٖٓ‬
‫‪ٛ‬ؼ‪ٞ‬رش طلي‪٣‬ي حُٔ‪ٞ‬هغ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى رؼ‪ ٞ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪٤‬ش حُظ‪ٌٖٔ٣ ٢‬‬
‫ه‪٤‬خٓ‪ٜ‬خ رٔئَٗحص ًٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ٞ٣ ٫ ٢‬ؿي ‪ِ٤ٓٝ‬ش ُِلٌْ ػِ‪ٜ٤‬خ ٓ‪ٟٞ‬‬
‫حُوزَس حُؼِٔ‪٤‬ش ُي‪ ٟ‬حُٔٔخٍٓ‪ُٔ ٖ٤‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬ػٔخٍ‪ .‬ا‪ٟ‬خكش ُٔخ‬
‫ٓزن طظ‪ٜ‬ق ػِٔ‪٤‬ش طلي‪٣‬ي ٓ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ر‪٤‬ز‪٤‬ؼش كًَ‪٤‬ش‪ ,‬أ‪١‬‬
‫إٔ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔليىس ُٔ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع طظـ‪ َ٤‬رظـ‪ َ٤‬حُِٖٓ‪.‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ حُوَحٍ حُٔظؼِن رخهظ‪٤‬خٍ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ٓ‪ٞ‬هغ حُٔ‪ٜ٘‬غ ٖٓ أ‪ْٛ‬‬
‫حُوَحٍحص ‪ِ٣ٞ٣‬ش ح‪٧‬ؿَ حُظ‪ ٢‬طظوٌ‪ٛ‬خ ح‪٩‬ىحٍس‪ًُ ,‬ي إٔ حُٔ‪ٞ‬هغ‬
‫‪٣‬ئػَ ػِ‪ً ٠‬خكش حُظٌخُ‪٤‬ق حُؼخرظش ‪ٝ‬حُٔظـ‪َ٤‬س‪ًٔ ,‬خ إٔ ُ‪ٜ‬خ أػَحً ًز‪َ٤‬حً‬
‫ػِ‪ ٠‬حُيهَ‪ .‬كؼِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ كبٕ طٌِلش حُ٘وَ ُ‪ٞ‬كي‪ٛ‬خ هي ط‪َٜ‬‬

‫‪85‬‬
‫اُ‪ٓ ٖٓ %25 ٠‬ؼَ حُٔ٘ظؾ‪ ,‬أ‪ ١‬إٔ ك‪ٞ‬حُ‪ٍ ٢‬رغ ىهَ حُٔ٘ظٔش‬
‫‪ٌٛ٣‬ذ ُظـ‪٤٤‬ش ًِلش ٗوَ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ‪ٛ‬خ اُ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ٘‬غ‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ‪٘ٛ‬خى طٌِلش أهَ‪ ٌٖٔ٣ ٟ‬إٔ طظؤػَ رخُٔ‪ٞ‬هغ ٓؼَ ًِلش‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪ ...ٍٞ‬إ حُٔ‪ٞ‬هغ ح‪٧‬ك‪٘ٓ ١٧ َ٠‬ظٔش ‪٣‬ؼظٔي‬
‫ػِ‪٣ ٠‬ز‪٤‬ؼش ح‪٧‬ػٔخٍ حُظ‪ ٢‬طو‪ٜٜ‬ض ك‪ٜ٤‬خ‪.‬‬
‫كخُٔ‪ٞ‬هغ ح‪٧‬ك‪ُِٜ٘ٔ َ٠‬غ ‪ ٞٛ‬حٌُ‪٣ ١‬ئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬طٌخُ‪٤‬ق أهَ‪ ,‬ك‪٢‬‬
‫ك‪ ٖ٤‬إٔ حُٔ‪ٞ‬هغ ح‪٧‬ك‪ َ٠‬رخُ٘ٔزش ُِٔوخُٕ ‪ ٞٛ‬حٌُ‪٣ ١‬ئى‪ ١‬اُ‪٠‬‬
‫طول‪ ٞ٤‬حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪٣ ٚ‬ئى‪ ١‬اُ‪َٓ ٠‬ػش ك‪ ٢‬طِٔ‪ْ٤‬‬
‫‪ِ٣‬زخص حُؼٔ‪٬‬ء‪ٝ .‬رٌَ٘ ػخّ كبٕ حُٔ‪ٞ‬هغ ح‪٧‬ك‪ ٞٛ َ٠‬حٌُ‪٣ ١‬ئى‪١‬‬
‫اُ‪ ٠‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُٔ٘خكغ ُِٔ٘ظٔش‪ٝ .‬طيػ‪ ٞ‬حُلخؿش ػ٘ي حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ‬
‫اُ‪ ٠‬ح‪٧‬هٌ ر٘ظَ ح‪٫‬ػظزخٍ ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪- 1‬ا‪ٟ‬خكش كَ‪ٝ‬ع ؿي‪٣‬يس ُِٔ٘ظٔش ك‪ ٢‬ح‪ٓ٧‬خًٖ حُظ‪ٞ٣ ٢‬ؿي ك‪ٜ٤‬خ‬
‫‪ِ٣‬ذ ػِ‪ ٠‬حُِٔؼش حُٔ٘ظـش‪ ,‬أ‪ ٝ‬ػ٘ي ا‪ٟ‬خكش ٓ٘ظؾ ؿي‪٣‬ي‬
‫‪ٔ٣‬ظيػ‪ ٢‬طٔ‪٬٤ٜ‬ص ؿي‪٣‬يس أ‪ ٝ‬طو‪ ٚ٤ٜ‬كَع ؿي‪٣‬ي ُ‪.ٚ‬‬
‫‪- 2‬طوِ‪ ٚ٤‬حُؼِٔ‪٤‬خص ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬هغ حُوي‪ ْ٣‬رٔزذ ٗ‪ٞ٠‬د حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫ح‪٤ُٝ٧‬ش‪ ,‬أ‪ ٝ‬طـ‪ َ٤‬ك‪ ٢‬أً‪ٝ‬حم حُٔٔظ‪ ,ٖ٤ٌِٜ‬أ‪ ٝ‬ىه‪٘ٓ ٍٞ‬خكْ‬
‫ه‪ٝ ١ٞ‬رٌِلش أهَ‪ ,‬أ‪ ٝ‬رٔزذ ػ‪ٞ‬حَٓ حؿظٔخػ‪٤‬ش أ‪٤ٓ ٝ‬خٓ‪٤‬ش‪.‬‬

‫ساثؼبً – انؼٕايم انًؤصشح ف‪ ٙ‬اخز‪ٛ‬بس انًٕلغ‪٣ :‬ئػَ ك‪ ٢‬حهظ‪٤‬خٍ‬


‫حُٔ‪ٞ‬هغ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ -1‬انمشة يٍ أعٕاق انزصش‪ٚ‬ف‪:‬‬
‫إ هَد حُٔ‪ٞ‬هغ ٖٓ حُؼٔ‪٬‬ء ‪ٝ‬أٓ‪ٞ‬حم حُظ‪٣َٜ‬ق ٓ‪ًُٝ ْٜ‬ي‬
‫َُِٔػش ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش ُ‪ِ٤‬زخص حُؼٔ‪٬‬ء ‪ٝ‬رخُظخُ‪ ٢‬حَُٔػش ك‪٢‬‬
‫ا‪ٜ٣‬خٍ حُِٔغ ُ‪ًٌُٝ .ْٜ‬ي كبٕ هَد حُٔ‪ٞ‬هغ ٖٓ حُٔ‪ٞ‬م ٓ‪ٖٔ٠٤‬‬

‫‪86‬‬
‫ٓ٘خًٍش حُؼٔ‪٬‬ء ك‪ ٢‬ط‪ ْ٤ٜٔ‬حُٔ٘ظؾ ‪ٝ‬رخُظخُ‪ ٢‬ط‪ ٖ٤ٔ٠‬كخؿخص‬
‫‪ٍٝ‬ؿزخص حُٔٔظ‪.ٖ٤ٌِٜ‬‬

‫‪ -2‬انزكهفخ انكه‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ‬يف ‪٘ٛ‬خ ‪ ٞٛ‬حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ حٌُ‪ ١‬طَحكو‪ ٚ‬أهَ حُظٌخُ‪٤‬ق‪ٌٙٛٝ ,‬‬
‫حُظٌخُ‪٤‬ق طظ‪ًِ ٖٔ٠‬لش ح‪ٝ ٍٝ٧‬حُز٘خء ‪ٝ‬حُؼَٔ ‪ٝ‬حُ‪٤‬خهش‪.‬‬
‫‪٠٣‬خف ٌُُي حٌُِق ؿ‪ َ٤‬حُٔزخَٗس ‪ٝ‬حُظ‪ٜ٣ ٢‬ؼذ ه‪٤‬خٓ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫رؼ‪ ٞ‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ ًلويحٕ حُؼٔ‪٬‬ء رٔزذ ػيّ ح‪ٓ٫‬ظـخرش ُ‪ِ٤‬زخط‪ْٜ‬‬
‫ُزؼي حُٔ‪ٞ‬هغ ػ٘‪ًٌُٝ ْٜ‬ي ًِلش حُ٘وَ ُِٔ‪ٞ‬حى ٗز‪ٜ٘ٓ ٚ‬ؼش ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حهغ حُٔوظِلش‪.‬‬
‫‪ -3‬انًُبخ انًُبعت‪:‬‬
‫أ‪ ١‬حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ ً‪ ١‬حُز‪٤‬جش حُٔ٘خٓزش رل‪٤‬غ ‪ ٌٕٞ٣‬هَ‪٣‬زخً ٖٓ‬
‫حُٔئٓٔخص حُظ‪ ٢‬طؼَٔ ك‪ ٢‬حُ‪ٜ٘‬خػش ٗلٔ‪ٜ‬خ‪ًٌُ .‬ي طؼظزَ‬
‫حُظٔ‪٬٤ٜ‬ص حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش ‪ٝ‬ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬ط٘ـ‪٤‬غ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ‪ٝ‬حُِٔح‪٣‬خ حُٔويٓش‬
‫أكي ػ٘خ‪ َٛ‬حُٔ٘خم حُٔ٘خٓذ‪.‬‬
‫‪ -4‬انجُ‪ٛ‬خ انزحز‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫إ ط‪ٞ‬كَ ‪َ٣‬م حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص ‪ٝ‬حُ‪٤‬خهش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ٓٝٝ‬خثَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص‬
‫ٓ‪ ْٜ‬ؿيحً ػ٘ي حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ‪ًٔ .‬خ إٔ ط‪ٞ‬كَ حَُؿزش ُي‪ ٟ‬حُلٌ‪ٓٞ‬ش‬
‫ُ‪ٓ٬‬ظؼٔخٍ ك‪ ٢‬حُز٘‪٤‬ش حُظلظ‪٤‬ش ‪ٔ٣‬ؼَ ػخَٓ ؿٌد ‪٫‬هظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ‬
‫ٓؼ‪.ٖ٤‬‬
‫‪َٕ -5‬ػ‪ٛ‬خ انؼًبل‪:‬‬
‫إ ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ُي‪ ٟ‬حُؼٔخٍ ‪ٝ‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُظؼِ‪٣ ٢ٔ٤‬ـذ إٔ‬
‫طٌ‪ٓ ٕٞ‬ظ٘خٓزش ٓغ حكظ‪٤‬خؿخص حُٔ٘ظٔش‪ًٔ ,‬خ إٔ ط‪ٞ‬كَ حَُؿزش‬
‫‪ٝ‬حُويٍس ُي‪ ٟ‬ح‪٧‬كَحى ُِظؼِْ أَٓ ٓ‪ ْٜ‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ‪.‬‬
‫‪ -6‬انمشة يٍ انًٕسد‪:ٍٚ‬‬

‫‪87‬‬
‫إ حُوَد ٖٓ حُٔ‪ٍٞ‬ى‪ ٖ٣‬حٌُ‪ ٌٖٔ٣ ٖ٣‬ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ْٜ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬
‫طِز‪٤‬ش حكظ‪٤‬خؿخص حُٔ٘ظٔش ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى ‪٣‬ؼظزَ ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔ٘ـؼش‬
‫ػِ‪ ٠‬حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ ‪ًُ ٕ٧‬ي ٓ‪٤‬ئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬طول‪ًِ ٞ٤‬لش حُ٘وَ‬
‫ُِٔ‪ٞ‬حى ٖٓ حُٔ‪ٍٞ‬ى اُ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ٘‬غ‪.‬‬
‫ًٔخ إٔ هَد حُٔ‪ٍٞ‬ى‪ ٖٓ ٖ٣‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ٓ‪ ٌٖٔ٤‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ٖٓ‬
‫حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حكظ‪٤‬خؿخط‪ ٖٓ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش رؤَٓع ‪ٝ‬هض ٌٖٓٔ‪.‬‬
‫‪ -7‬رٕفش انؼًبنخ‪:‬‬
‫إ حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ ر٘خءً ػِ‪ ٠‬ط‪ٞ‬كَ حُؼٔخُش حَُه‪ٜ٤‬ش ؿ‪ً َ٤‬خف‪:‬‬
‫‪٫‬ري ٖٓ كٔخد اٗظخؿ‪٤‬ش حُؼَٔ ‪ ٕ٧‬اٗظخؿ‪٤‬ش حُؼَٔ طوظِق ٖٓ‬
‫ٓ٘‪٤‬وش ‪٧‬هَ‪ٝ .ٟ‬ػِ‪ًُ ٠‬ي كبٕ ح‪٩‬ىحٍس ٓ‪ٞ‬ف ط‪ٜ‬ظْ رخ‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬رؤؿَ حُؼٔخٍ ًٔؼ‪٤‬خٍ ُِٔلخ‪ِٟ‬ش ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬حهغ‪٣ٝ .‬ز‪ ٖ٤‬حُوخٗ‪ٕٞ‬‬
‫حُظخُ‪ ٢‬اٗظخؿ‪٤‬ش حُؼَٔ‪.‬‬
‫ًِلش حُؼَٔ ك‪ ٢‬حُٔخػش‬
‫كهفخ انٕحذح =‬
‫ػيى حُ‪ٞ‬كيحص حُٔ٘ظـش ك‪ ٢‬حُٔخػش‬
‫‪ٝ‬أه‪َ٤‬حً ‪ ٌٖٔ٣‬حُو‪ ٍٞ‬إٔ ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ٘‬غ إٔ ‪٣‬وظخٍ حُٔ‪ٞ‬هغ حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬لون ُ‪ِ٤ٓ ٚ‬س ط٘خكٔ‪٤‬ش ؿ‪٤‬يس ‪٣‬ؼُِ هيٍط‪ ٚ‬حُظ٘خكٔ‪٤‬ش‪.‬‬
‫خبيغبً – خغٕاد اخز‪ٛ‬بس انًٕلغ‪ ٌٖٔ٣ :‬إٔ طَٔ ػِٔ‪٤‬ش حهظ‪٤‬خٍ‬
‫حُٔ‪ٞ‬هغ رخُو‪ٞ٤‬حص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬حهظ‪٤‬خٍ حُٔ‪ٞ‬هغ حُؼخّ‪.‬‬
‫‪- 2‬حهظ‪٤‬خٍ حُٔ٘خ‪٣‬ن حُٔوز‪ُٞ‬ش رٌَ٘ ػخّ ‪ ٖٟٔ‬حُٔ٘‪٤‬وش‬
‫حُٔليىس رخُو‪ٞ٤‬س ح‪.٠ُٝ٧‬‬
‫‪- 3‬حهظ‪٤‬خٍ أ‪ ٝ‬طلي‪٣‬ي حُٔ‪ٞ‬حهغ ح‪ً٧‬ؼَ هز‪ ٖٟٔ ً٫ٞ‬حُٔ٘خ‪٣‬ن‬
‫حُٔليىس ك‪ ٢‬حُو‪ٞ٤‬س حُؼخٗ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬حٓظويحّ أكي حُ٘ٔخًؽ حُٔظخكش ُظو‪ ْ٣ٞ‬حُزيحثَ‪.‬‬
‫‪- 5‬حُٔوخٍٗش ر‪ ٖ٤‬حُزيحثَ ‪ٝ‬حهظ‪٤‬خٍ حُزي‪ َ٣‬حُٔ٘خٓذ‪.‬‬

‫‪88‬‬
‫عبدعبً – عش‪ٚ‬مخ ثشأٌ – عجغٌٕ (انًُٕرط انًؼذل) ف‪ٙ‬‬
‫اخز‪ٛ‬بس يٕلغ انًصُغ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظٔي ‪ٌٛ‬ح حُ٘ٔ‪ًٞ‬ؽ ػِ‪ ٠‬أٓخّ حٓظؼٔخٍ ًَ حُؼ‪ٞ‬حَٓ ًحص‬
‫حُؼ‪٬‬هش رخُٔ‪ٞ‬هغ ٓ‪ٞ‬حءً ًخٗض ػ‪ٞ‬حَٓ ًٔ‪٤‬ش أّ ػ‪ٞ‬حَٓ ٗ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش‪ .‬أٓخ‬
‫حُو‪ٞ٤‬حص ‪ٝ‬كوخً ُ‪ ٌٜٙ‬حُ‪٣َ٤‬وش ك‪ًٔ ٢ٜ‬خ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ -1‬حٓظزؼخى أ‪ٞٓ ١‬هغ ‪ ٫‬طظ‪ٞ‬كَ ك‪ ٚ٤‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش أ‪ٝ‬‬
‫ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ُِ‪ٜ٘‬خػش‪:‬‬
‫اًح حكظَ‪ٟ٘‬خ إٔ ط‪ٞ‬كَ حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬أ‪ ٝ‬حٌُ‪َٜ‬رخء أٓخٓ‪ُٜ٘ ٢‬خػش‬
‫ٓؼ‪٘٤‬ش‪ ,‬كبٕ ػيّ ط‪ٞ‬كَ حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬أ‪ ٝ‬حٌُ‪َٜ‬رخء ك‪ٞٓ ٢‬هغ ٓخ ‪٣‬ؼ٘‪٢‬‬
‫حٓظزؼخى ًُي حُٔ‪ٞ‬هغ ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حهغ حُٔلظِٔش ُٔ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ؤهٌ حُؼخَٓ ح‪ٓ٧‬خٓ‪ ٢‬ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬لَ أ‪ٝ ٝ‬حكي ‪ٛ‬ل‪٤‬ق‪.‬‬
‫كظ‪ٞ‬كَ حُؼخَٓ ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬اػ‪٤‬خإ‪ ٙ‬حَُهْ ‪ٝ‬حكي ‪ٝ‬ػيّ ط‪ٞ‬كَ‪٣ ٙ‬ؼ٘‪٢‬‬
‫اػ‪٤‬خإ‪ ٙ‬حَُهْ ‪ٛ‬لَ‪.‬‬
‫‪ -2‬كٔخد حُؼخَٓ حٌُٔ‪ٞٓ ٌَُ ٢‬هغ ‪ ٞٛٝ‬حُؼخَٓ حٌُ‪ٌٖٔ٣ ١‬‬
‫ه‪٤‬خٓ‪ٓ ٚ‬ؼَ ًِلش حُؼَٔ ‪ًِٝ‬لش حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ ٌٖٔ٣ٝ ..‬إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫حُؼخَٓ ًٔ‪ٝ ٢‬أٓخٓ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪ ٚ‬كظ‪ٞ‬كَ حُؼٔخُش أٓخٓ‪٢‬‬
‫ٓؼ‪ًِٝ ً٬‬لش حُؼَٔ ًٔ‪٣ٝ .٢‬ظْ كٔخد حُؼخَٓ حٌُٔ‪ُِٞٔ ٢‬هغ‬
‫ًٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫أ‪ -‬حُٔ‪ٞ‬حهغ حُلي‪٣‬ش ٖٓ ك‪٤‬غ حُظٌخُ‪٤‬ق‪:‬‬
‫‪ -1‬حُٔ‪ٞ‬هغ ً‪ ١‬حٌُِلش ح‪٧‬هَ ‪٣‬ؼ‪ ٢٤‬حُؼخَٓ حٌُٔ‪ُِٞٔ ٢‬هغ ه‪ٔ٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫‪ -2‬حُٔ‪ٞ‬هغ ً‪ ١‬حٌُِلش ح‪٧‬ػِ‪٣ ٠‬ؼ‪ ٢٤‬حُؼخَٓ حٌُٔ‪ُِٞٔ ٢‬هغ‬
‫ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬لَ‪.‬‬
‫د‪ -‬حُٔ‪ٞ‬حهغ حُ‪٤٤ٓٞ‬ش ٖٓ ك‪٤‬غ حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ ٢ٛٝ‬حُٔ‪ٞ‬حهغ حُظ‪٢‬‬
‫طظ‪ُٞ‬ع ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ىٗ‪ٝ ٠‬ح‪٧‬ػِ‪ ٠‬كظٔظويّ حُٔؼخىُش حُظخُ‪٤‬ش ُلٔخد‬
‫حُؼخَٓ حٌُٔ‪ُِٞٔ ٢‬هغ‪:‬‬

‫‪89‬‬
‫حٌُِلش ح‪٧‬ػِ‪ًِ – ٠‬لش حُٔ‪ٞ‬هغ (أ)‬
‫انؼبيم انكً‪ ٙ‬نهًٕلغ (أ) =‬
‫حٌُِلش ح‪٧‬ػِ‪ – ٠‬حٌُِلش ح‪٧‬هَ‬
‫‪ -3‬كٔخد حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪ٞٓ ٌَُ ٢‬هغ ‪ ٞٛٝ‬حُؼخَٓ حٌُ‪ٌٖٔ٣ ٫ ١‬‬
‫ه‪٤‬خٓ‪٤ًٔ ٚ‬خً ‪٣ٝ‬ظْ كٔخر‪ ٖٓ ٚ‬ه‪ ٍ٬‬حُٔؼخىُش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪x nyn‬‬ ‫‪ = a‬حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪ُِٞٔ ٢‬هغ أ‬
‫‪a=‬‬
‫‪ = xn‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ُِٔ‪ٞ‬هغ‬
‫‪ = yn‬أ‪ُٝ‬حٕ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طليى ٖٓ هزَ حُزخكغ‪.‬‬

‫‪ -4‬كٔخد ٓؼ‪٤‬خٍ ‪ٓ ٝ‬و‪٤‬خّ طل‪ َ٤٠‬حُٔ‪ٞ‬هغ ‪٣‬ظْ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُوخٗ‪ٕٞ‬‬


‫حُظخُ‪:٢‬‬
‫ٓؼ‪٤‬خٍ طل‪ َ٤٠‬حُٔ‪ٞ‬هغ = ‪ ُٕٝ‬حُؼخَٓ حٌُٔ‪ ُٕٝ × ٢‬حُؼخَٓ‬
‫حٌُٔ‪ ُٕٝ + ٢‬حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪ × ٢‬حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪.٢‬‬
‫‪٣ٝ‬ظْ طلي‪٣‬ي ‪ ُٕٝ‬حُؼخَٓ حٌُٔ‪ٝ ٢‬حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪ ٖٓ ٢‬هزَ‬
‫حُزخكغ رخ‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬هزَط‪ٓٝ ٚ‬ويٍط‪ ٚ‬حُؼِٔ‪٤‬ش‪ٝ .‬رؼي ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء‬
‫ٖٓ كٔخد ٓؼ‪٤‬خٍ حُظل‪ُِٞٔ َ٤٠‬هغ ‪ٌُٝ‬خكش حُٔ‪ٞ‬حهغ ‪٣‬ظْ حهظ‪٤‬خٍ‬
‫حُٔ‪ٞ‬هغ ً‪ ١‬حُٔؼ‪٤‬خٍ حُظل‪ ٢ِ٤٠‬ح‪٧‬ػِ‪.٠‬‬

‫‪90‬‬
‫يضبل‪ :‬طو‪ ّٞ‬اكي‪ ٟ‬حُٔ٘ظٔخص رخهظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ ُٔ‪ٜ٘‬ؼ‪ٜ‬خ حُـي‪٣‬ي ‪ٝ‬هي‬
‫كيىص ُ‪ٓ ٚ‬ظش ريحثَ ‪ٝ‬كوخً ُِٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُز‪٤‬خٗخص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫رٕفش‬ ‫انجُ‪ٛ‬خ‬ ‫انُمم‬ ‫رٕفش‬ ‫انًٕلغ انزكبن‪ٛ‬ف‬
‫األعبع‪ٛ‬خ انغبلخ‬ ‫انؼًبنخ‬ ‫يه‪ٌٕٛ‬‬
‫ن‪ٛ‬شح‬
‫‪٢ٓٝ‬‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫‪30‬‬ ‫‪1‬‬
‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫ؿ‪٤‬ي ؿيحً‬ ‫ٓٔظخُ‬ ‫‪٢ٓٝ‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪2‬‬
‫ٓٔظخُ‬ ‫‪٢ٓٝ‬‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫‪41‬‬ ‫‪3‬‬
‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫ٓوز‪ٍٞ‬‬ ‫‪٢ٓٝ‬‬ ‫ؿ‪٤‬ي ؿيحً‬ ‫‪35‬‬ ‫‪4‬‬
‫ؿ‪٤‬ي ؿيحً‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫ؿ‪٤‬ي‬ ‫‪٢ٓٝ‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪5‬‬
‫ٓٔظخُ ؿ‪٤‬ي ؿيحً ؿ‪٤‬ي ؿيحً ؿ‪٤‬ي ؿيحً‬ ‫‪32‬‬ ‫‪6‬‬
‫انًغهٕة ‪ :‬حٓظويحّ ‪٣َ٣‬وش رَح‪ – ٕٝ‬ؿزٔ‪ُ ٕٞ‬ظلي‪٣‬ي حُٔ‪ٞ‬هغ‬
‫حُٔ٘خٓذ ُ‪ٌٜ‬ح حُٔ‪ٜ٘‬غ‪.‬‬
‫انحم‪:‬‬
‫أ‪ -‬كٔخد ه‪ٔ٤‬ش حُؼخَٓ حٌُٔ‪ٞٓ ٌَُ ٢‬هغ ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حهغ حُٔلظَ‪ٟ‬ش‬
‫ُِٔ‪ٜ٘‬غ‪:‬‬
‫ّ‪ = 1‬حُٔ‪ٞ‬هغ ح‪٣ ٍٝ٧‬ؼ‪ ٢٤‬حَُهْ ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫ّ‪ = 2‬حُٔ‪ٞ‬هغ حُؼخٗ‪٣ ٢‬ؼ‪ ٢٤‬حَُهْ ‪ٛ‬لَ‪.‬‬
‫أٓخ رو‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬حهغ كظلٔذ ٖٓ حُٔؼخىُش حُٔخروش‪.‬‬
‫‪41 - 55‬‬
‫‪0.56‬‬ ‫ّ‪= = 3‬‬
‫‪30 - 55‬‬
‫‪35 - 55‬‬
‫‪0.80‬‬ ‫ّ‪= = 3‬‬
‫‪30 - 55‬‬
‫‪39 - 55‬‬

‫‪91‬‬
‫‪0.64‬‬ ‫ّ‪= = 3‬‬
‫‪30 - 55‬‬
‫‪32 - 55‬‬
‫‪0.92‬‬ ‫ّ‪= = 3‬‬
‫‪30 - 55‬‬
‫د‪ -‬كٔخد حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ُِٔ‪ٞ‬حهغ ‪ًُٝ‬ي رؼي طل‪ َ٣ٞ‬حُظوي‪َ٣‬‬
‫اُ‪ ٠‬أٍهخّ ك‪٤‬غ‪:‬‬
‫ٓٔظخُ = ‪ 1‬ؿ‪٤‬ي ؿيحً = ‪ 0.75‬ؿ‪٤‬ي = ‪ ٢ٓٝ 0.5‬أ‪ٓ ٝ‬وز‪ٍٞ‬‬
‫= ‪ٛ‬لَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُـي‪ ٍٝ‬حُظخُ‪٣ ٢‬ز‪ًُ ٖ٤‬ي‪:‬‬
‫انؼبيم‬ ‫رٕفش‬ ‫انجُ‪ٛ‬خ‬ ‫انُمم‬ ‫انًٕلغ رٕفش‬
‫األعبع‪ٛ‬خ انغبلخ انُٕػ‪ٙ‬‬ ‫انؼًبنخ‬
‫‪-‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬
‫‪0.4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.55‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.65‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5 0.5‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0.375 0.5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0.475 0.75‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.875 0.75‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬

‫أ‪ُٝ‬حٕ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ‪ 0.3 , 0.2 , 0.1 , 0.4‬طليى ٖٓ هزَ‬


‫حُزخكغ ‪ٝ‬هي طْ حُظ‪ َٛٞ‬اُ‪ ٠‬ه‪ٔ٤‬ش حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُـي‪ٍٝ‬‬
‫حُٔخرن ًٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫ّ‪× 0.3 + 0.2 × 0.75 + 0.1 × 0.5 + 0.4 × 0.5 = 1‬‬
‫‪0.4 = 0.3‬‬

‫‪92‬‬
‫ّ‪= 0.3 × 0.5 + 0.2 ×1+ 0.1 ×1 + 0.4 ×0 = 2‬‬
‫‪0.55‬‬
‫ّ‪0.3 ×1 + 0.2 ×0.5 + 0.1 × 0.5 + 0.4 × 0.5 = 3‬‬
‫= ‪0.65‬‬
‫ّ‪0.3 × 0.5 + 0.2 ×0 + 0.1 ×0 + 0.4 × 0.75 = 4‬‬
‫= ‪0.375‬‬
‫ّ‪× 0.75 + 0.2 × 0.75 + 0.1 × 0.5 + 0.4 ×0 = 5‬‬
‫‪0.475 = 0.3‬‬
‫ّ‪0.3 × 0.75 + 0.2 ×1 + 0.1 ×0.75 + 0.4 × 1 = 6‬‬
‫= ‪0.875‬‬
‫ؿـ‪ -‬كٔخد ٓؼ‪٤‬خٍ حُظل‪ُِٞٔ َ٤٠‬حهغ رخكظَح‪ ٝ‬إٔ حُؼخَٓ حٌُٔ‪٢‬‬
‫ى = ‪ٝ 0.6‬حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪ ٢‬ص= ‪.0.4‬‬
‫ٓؼ‪٤‬خٍ طل‪ َ٤٠‬حُٔ‪ٞ‬هغ = حُؼخَٓ حٌُٔ‪ × ٢‬ى ‪ +‬حُؼخَٓ حُ٘‪ٞ‬ػ‪× ٢‬‬
‫ف‬

‫يؼ‪ٛ‬بس رفض‪ٛ‬م‬ ‫انؼبيم انُٕػ‪ٙ‬‬ ‫انًٕلغ انؼبيم انكً‪ٙ‬‬


‫انًٕلغ‬ ‫(‪)0.4‬‬ ‫(‪)0.6‬‬
‫‪0.76‬‬ ‫‪0.4 × 0.4‬‬ ‫‪1 × 0.6‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.22‬‬ ‫‪0.55 × 0.4‬‬ ‫‪0 × 0.6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.596‬‬ ‫‪0.65 × 0.4‬‬ ‫‪0.56 × 0.6 3‬‬
‫‪0.36‬‬ ‫‪× 0.4‬‬ ‫‪0.8 × 0.6‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0.375‬‬
‫‪0.574‬‬ ‫‪× 0.4‬‬ ‫‪0.64 × 0.6‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.475‬‬
‫‪0.902‬‬ ‫‪× 0.4‬‬ ‫‪0.92 × 0.6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0.875‬‬

‫‪93‬‬
‫ٖٓ حُـي‪ٗ ٍٝ‬ـي إٔ حُٔ‪ٞ‬هغ ٍهْ ( ‪ )6‬ك‪ َٜ‬ػِ‪ ٠‬أك‪ٓ َ٠‬ؼ‪٤‬خٍ‬
‫طل‪ُٞٔ َ٤٠‬هغ‪.‬‬

‫‪94‬‬
‫انًحبضشح الصبيُخ‬
‫دساعبد انغذٖٔ نهًشبس‪ٚ‬غ‬
‫انصُبػ‪ٛ‬خ‬
‫يمشس اداسح يصبَغ األغز‪ٚ‬خ‬
‫إػذاد‬
‫انذكزٕس يحًٕد ‪ٚ‬بع‪ٍٛ‬‬
‫انؼبو انذساع‪- 2019 ٙ‬‬
‫‪2020‬‬

‫‪95‬‬
‫دساعبد انغذٖٔ نهًشبس‪ٚ‬غ انصُبػ‪ٛ‬خ‬

‫‪ٝ‬دٔسْب ف‪ ٙ‬رحذ‪ٚ‬ذ يكبٌ انًششٔع‬

‫أٔالً – أًْ‪ٛ‬خ إػذاد دساعبد انغذٖٔ االلزصبد‪ٚ‬خ نهًشبس‪ٚ‬غ‬


‫انصُبػ‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫طؼظزَ ىٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش أىحس ػِٔ‪٤‬ش ‪ٛ‬خٓش ُيػْ‬
‫حطوخً حُوَحٍحص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ك‪ ٢‬ظَ‪ٝ‬ف ػيّ حُ‪٤‬و‪ ٖ٤‬حُظ‪ ٢‬ط٘ظؾ‬
‫ػٖ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓظـ‪َ٤‬حص ػي‪٣‬يس ىحهِ‪٤‬ش ‪ٝ‬هخٍؿ‪٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬حُظ٘زئ‬
‫رخُزؼ‪ٜ٘ٓ ٞ‬خ هزَ كي‪ٝ‬ػ‪ٜ‬خ ر‪ٔ٘٤‬خ حُزؼ‪ ٞ‬ح‪٥‬هَ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬حُظ٘زئ ر‪ٚ‬‬
‫أ‪ ٝ‬حُٔ‪َ٤٤‬س ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ ٢‬حُٔٔظوزَ‪ٗٝ .‬ظ‪٤‬ـش ُٔخ ‪٣‬ليع ك‪ ٢‬حُؼخُْ ٖٓ‬
‫طـ‪َ٤‬حص ٓظٔخٍػش ك‪ ٢‬ظَ ٗظخّ حُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪ٝ‬ػ‪ٍٞ‬س حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ُْ‬
‫‪٣‬ؼي رخ‪ٌٓ٩‬خٕ ػٍِ حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ػٖ ٓخ ‪٣‬ليع ك‪٢‬‬
‫ٓوظِق أٗلخء حُؼخُْ ٖٓ أكيحع ػي‪٣‬يس ط٘ؼٌْ ػِ‪ ٠‬أىحء‬
‫حُٔ٘‪ٍٞ‬ػخص ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬ػ٘خ‪ َٛ‬حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬ر٘‪ٞ‬ى ح‪َ٣٩‬حىحص ‪ٝ‬طئػَ ك‪٢‬‬
‫حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش ػِ‪ٓ ٠‬ؼيٍ حُؼخثي حُٔظ‪ٞ‬هغ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ٜٗ ٢‬خ‪٣‬ش حُؼَٔ‬
‫ح‪٫‬كظَح‪َُِٝ٘ٔ ٢ٟ‬ع ًٔخ طليى‪ ٙ‬طوي‪َ٣‬حص حُوزَحء هزَ اٗ٘خء‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬حُ‪َٓ ١ٍَٝ٠‬حػخس حُيهش ‪ٝ‬حٓظويحّ ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حُؼِٔ‪٤‬ش‬
‫حُلي‪٣‬ؼش ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬طوي‪َ٣‬حص طظ‪٤‬خرن ٓغ حُ‪ٞ‬حهغ حُلؼِ‪ ٢‬ػٖ‬
‫‪٣َ٣‬ن اَٗحى أًزَ ػيى ٖٓ حُوزَحص ك‪ ٢‬اػيحى ىٍحٓخص‬
‫حُـي‪ ٟٝ‬حُل٘‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص حُ‪ٜ٘‬خػ‪٤‬ش‪.‬‬

‫‪96‬‬
‫‪ٝ‬طَؿغ أ‪٤ٔٛ‬ش ىٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص اُ‪٠‬‬
‫ً‪ٜٗٞ‬خ أىحس ػِٔ‪٤‬ش طـ٘ذ حُٔٔظؼَٔ حُٔوخ‪ٝ َ٣‬طلَٔ حُؤخثَ‬
‫‪٤ٟٝ‬خع ح‪ٞٓ٧‬حٍ ري‪ ٕٝ‬طلو‪٤‬ن ػخثي ‪ ,ًٌَ٣‬اً إٔ ٓؼَ ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُيٍحٓخص طٔزن اطوخً أ‪ ١‬هَحٍ حٓظؼٔخٍ‪ٝ ١‬طز‪ٝ ٖ٤‬ؿ‪ٞ‬ى ٓوخ‪َ٣‬‬
‫ٓلظِٔش ‪٣‬زظؼي حُٔٔظؼَٔ ػٖ حُٔ‪ٟٞٞ‬ع ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣ٝ ١‬ظـ‪ُِ ٚ‬زلغ‬
‫ػٖ ري‪ َ٣‬حٓظؼٔخٍ‪ ١‬آهَ طـَ‪ ُٚ ١‬ىٍحٓخص ؿي‪ ٟٝ‬حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‬
‫‪ٝ‬ػ٘يٓخ طؼزض حُ‪٬ٜ‬ك‪٤‬ش ‪ٔ٤٣‬جٖ حُٔٔظؼَٔ رؤٗ‪ٞٓ ٚ‬ف ‪٣‬ل‪َٜ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬حثي ٓ‪ٞ‬ؿزش ٖٓ أٓ‪ٞ‬حُ‪ ٚ‬حُٔٔظؼَٔس‪.‬‬
‫‪ٌٌٛٝ‬ح ٗـي إٔ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬طٔخػي ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬أك‪َ٠‬‬
‫طو‪ُِٞٔ ٌٖٔٓ ٚ٤ٜ‬حٍى ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش حُظ‪ ٢‬طظ‪ٜ‬ق رخُ٘يٍس حُ٘ٔز‪٤‬ش‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬حُظخ‪َٛ‬س ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ٓ ٢‬ؼظْ حُي‪ ٍٝ‬حُ٘خٓ‪٤‬ش ك‪٤‬غ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حٍى ٓلي‪ٝ‬ىس ٓٔخ ‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ طلي‪٣‬ي أ‪٣ُٞٝ‬خص حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‬
‫حُٔوظِلش حُظ‪ ٢‬طلون كخثيس ُ‪٪‬هظ‪ٜ‬خى حُ‪.٢٘٣ٞ‬‬
‫صبَ‪ٛ‬بً – يفٕٓو ٔرؼش‪ٚ‬ف انغذٖٔ االلزصبد‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫‪٣‬و‪ٜ‬ي ريٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُظوي‪َ٣‬حص‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬هظزخٍحص حُظ‪٣ ٢‬ظْ اػيحى‪ٛ‬خ ُِلٌْ ػِ‪٬ٛ ٠‬ك‪٤‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪ ١‬حُٔوظَف أ‪ ٝ‬حُوَحٍ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪ ١‬ك‪ٟٞ ٢‬ء ط‪ٞ‬هؼخص‬
‫حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حثي حُٔزخَٗس ‪ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔزخَٗس ‪ٞ٣‬حٍ حُؼَٔ‬
‫ح‪٫‬كظَح‪َُِٝ٘ٔ ٢ٟ‬ع‪ٝ .‬ػِ‪ ٚ٤‬كبٕ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‬
‫‪ ٢ٛ‬ػزخٍس ػٖ ىٍحٓش ػِٔ‪٤‬ش طوي‪٣َ٣‬ش ٓٔزوش هزَ حُزيء رظ٘ل‪ٌ٤‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُِظؤًي ٖٓ كٖٔ حٓظـ‪ ٍ٬‬حُٔ‪ٞ‬حٍى‪ٝ .‬طؼَف حُـي‪ٟٝ‬‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ((رؤٗ‪ٜ‬خ ٓـٔ‪ٞ‬ػش حُيٍحٓخص ‪ٝ‬حُزل‪ٞ‬ع حُ‪ُٓ٬‬ش‬
‫ُٔؼَكش ٓي‪ٓ ٟ‬خ ‪٣‬يٍ‪ ٙ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ ػ‪ٞ‬حثي ُِٔٔظؼَٔ أ‪ ٝ‬حُٔـظٔغ‬
‫أ‪ٜٔ٤ٌُِ ٝ‬خ))‪.‬‬

‫‪ )1‬د‪.‬عبذ الونعن راضي – هبادئ االقتصاد‪ ,‬القاهزة ‪.1983 ,‬‬

‫‪97‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬حُظؼخٍ‪٣‬ق ُيٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ((أٗ‪ٜ‬خ ٓـٔ‪ٞ‬ػش‬
‫ٖٓ حُيٍحٓخص حُظو‪٤ٜٜ‬ش حُٔظٌخِٓش حُظ‪ ٢‬طـَ‪ُ ٟ‬ظو‪ٓ ْ٤٤‬ي‪ٟ‬‬
‫‪٬ٛ‬ك‪٤‬ش َٓ٘‪ٝ‬ع حٓظؼٔخٍ‪ٓ ١‬ؼ‪ُ ٖ٤‬ظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف ٓظؼيىس))‪.‬‬
‫‪ٜ٣ٝ‬ق حُزؼ‪ ٞ‬ىٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش رؤٗ‪ٜ‬خ حُ‪٣َ٤‬ن أ‪ٝ‬‬
‫حُـَٔ حٌُ‪٫ ١‬ري ٖٓ ػز‪ ٍٙٞ‬رٌَ٘ ‪ٛ‬ل‪٤‬ق كظ‪ ٌٖٔ٣ ٠‬حطوخً‬
‫حُوَحٍ حُٔ٘خٓذ حٌُ‪٣ ١‬لون ح‪ٛ٧‬يحف حُٔ٘٘‪ٞ‬ىس‪٣ٝ .‬ـي‪ ٕٝ‬إٔ‬
‫ػِٔ‪٤‬ش اػيحى حُز‪٤‬خٗخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬ط‪٤ٜ٘‬ل‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طز‪٣ٞ‬ز‪ٜ‬خ ‪ ٢ٛ‬ىٍحٓش‬
‫ؿي‪ ٟٝ‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ػْ ‪٣‬ظْ رخٓظويحّ ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُيٍحٓش طو‪ْ٤٤‬‬
‫ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ‪ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص حُ‪ُٓ٬‬ش ر٘ؤٗ‪.ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ط‪ٟٞ‬ق ًخكش حُظؼخٍ‪٣‬ق إٔ ىٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ٓخ‪٢ٛ‬‬
‫ا‪ ٫‬آِ‪ٞ‬د ػِٔ‪ُ ٢‬ظوي‪ َ٣‬حكظٔخ‪٫‬ص ٗـخف أ‪ ٝ‬كَ٘ َٓ٘‪ٝ‬ع ٓؼ‪ٖ٤‬‬
‫أ‪ ٝ‬كٌَس حٓظؼٔخٍ‪٣‬ش هزَ حُظ٘ل‪ ٌ٤‬حُلؼِ‪ًُٝ ٢‬ي ك‪ٟٞ ٢‬ء هيٍس‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع أ‪ ٝ‬حُوَحٍ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪ ١‬ػِ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف ٓؼ‪٘٤‬ش‬
‫ُِٔٔظؼَٔ‪.‬‬
‫صبنضبً – انًغبالد انزغج‪ٛ‬م‪ٛ‬خ نذساعخ انغذٖٔ االلزصبد‪ٚ‬خ‪:‬‬
‫‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ أ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬ح‪ٓ٫‬ظويحّ حُظ‪ ٢‬طظْ ك‪ٜ٤‬خ ح‪ٓ٫‬ظؼخٗش ريٍحٓش‬
‫حُـي‪٧ ٟٝ‬ؿَ حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬هَحٍ ٓؼ‪٣ ٖ٤‬ظؼِن ر‪َٜ‬ف ‪ٝ‬اٗلخم‬
‫ٓزخُؾ ٓؼ‪٘٤‬ش ٓٔظوز‪ ً٬‬ك‪ ٢‬أٗ٘‪٤‬ش ٓظؼيىس ‪ٝ‬حُظ‪ٜ٘ٓ ٢‬خ‪.‬‬
‫‪ -1‬إلبيخ يششٔػبد عذ‪ٚ‬ذح‪:‬‬
‫ك‪٤‬غ ‪٣‬ؼظزَ ‪ٌٛ‬ح حُٔـخٍ ٖٓ أ‪ ْٛ‬حُٔـخ‪٫‬ص حُظ‪ٔ٣ ٢‬ظؼخٕ ك‪ٜ٤‬خ‬
‫ريٍحٓش حُـي‪٫ ٟٝ‬طوخً هَحٍ ‪٣‬ظؼِن ربٗ٘خء َٓ٘‪ٝ‬ع ؿي‪٣‬ي‪ .‬كبًح‬
‫أٍحى حُٔٔظؼَٔ إٔ ‪٣‬و‪َٝ٘ٓ ْ٤‬ػخً ‪٘ٛ‬خػ‪٤‬خً ‪٣‬ظؼ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ٌٙٛ ٢‬‬
‫حُلخُش إٔ ‪٣‬و‪ ّٞ‬ربػيحى ىٍحٓش ؿي‪ ٟٝ‬ط‪ٟٞ‬ق ُ‪ ٚ‬آٌخٗخص ٗـخف‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع حٌُ‪ ١ٞ٘٣ ١‬اٗ٘خء‪ٞ٣ ٙ‬حٍ حُؼَٔ ح‪٫‬كظَح‪ ٢ٟ‬حُٔليى‬

‫‪ )1‬د‪.‬طاهز هىسً عطيت – دراست الجذوي للوشزوعاث الصناعيت – دار النهضت القاهزة‪.1982 ,‬‬

‫‪98‬‬
‫ُ٘‪ٞ‬ع حُ٘٘خ‪ٝ ١‬كـْ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔٔظ‪ٜ‬يف‪٣ٝ .‬ؼ٘‪٢‬‬
‫ًُي إٔ أٓخّ حُٔٔظؼَٔ حٌُ‪٣َ٣ ١‬ي اٗ٘خء َٓ٘‪ٝ‬ع ٓؼ‪ ٖ٤‬أٗ٘‪٤‬ش‬
‫ٓظؼيىس ‪٘ٗ ًَ ٖٟٔٝ‬خ‪ ١‬ريحثَ ٓوظِلش ٌُُي ‪٫‬ري ٖٓ ػَٔ‬
‫ىٍحٓش ؿي‪ ٟٝ‬طل‪٤ِ٤ٜ‬ش ه‪ ٍ٬‬ػَٔ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ح‪٫‬كظَح‪٣ٝ .٢ٟ‬ظْ‬
‫ػَٔ ىٍحٓش حُـي‪ُ ٟٝ‬ز‪٤‬خٕ حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬ح‪َ٣٩‬حىحص حُٔظ‪ٞ‬هؼش ‪ٝ‬ػَٔ‬
‫ٓوخٍٗش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٓغ ح‪٧‬هٌ ر٘ظَ ح‪٫‬ػظزخٍ ه‪ٔ٤‬ش حُ٘و‪ٞ‬ى حُِٓ٘‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُو‪ٞ‬س حَُ٘حث‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪٠‬وْ‪.‬‬
‫‪ -2‬انزٕعغ االعزضًبس٘‪:‬‬
‫ك‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُلخُش ٗـي إٔ حَُٔ٘‪ٝ‬ع هخثٔخً كؼ‪٣ٝ ً٬‬ؼَٔ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ ْ٤ُٝ‬رخَُٔ٘‪ٝ‬ع حُـي‪٣‬ي ‪ ٌُٖٝ‬حُٔوظ‪ٝ ٖ٤ٜ‬حُٔ٘ظٔ‪ٖ٤‬‬
‫ُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪٣‬ـي‪ ٕٝ‬إٔ حُٔ‪ٞ‬م ٓ٘خٓذ ُز‪٤‬غ ًٔ‪٤‬خص أًزَ ٖٓ‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن أٍرخف ‪ ٖٓٝ‬ػْ ‪٣‬ـذ حُظ‪ٓٞ‬غ ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ رِ‪٣‬خىس‬
‫ه‪ ١ٞ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬كظق حٓظؼٔخٍحص ؿي‪٣‬يس‪٣ٝ .‬ظْ ًُي ك‪ ٢‬أكي‬
‫ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ ‪ -‬اٗ٘خء ه‪ ٢‬اٗظخؽ ا‪ٟ‬خك‪ ٢‬ؿي‪٣‬ي ‪ٟ٩‬خكش ٓ٘ظـخص ؿي‪٣‬يس‪.‬‬
‫اٗ٘خء كَع ؿي‪٣‬ي ك‪٤٘ٓ ٢‬وش ؿـَحك‪٤‬ش ؿي‪٣‬يس‪.‬‬ ‫د‪-‬‬
‫ؿـ‪٣ُ -‬خىس حُ‪٤‬خهش ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ع حُوخثْ‪.‬‬
‫‪ -3‬االحالل ٔانزغذ‪ٚ‬ذ‪:‬‬
‫طظ‪ َٜ‬ىٍحٓش حُـي‪٘ٛ ٟٝ‬خ آٌخٗ‪٤‬ش حٓظزيحٍ آُش ؿي‪٣‬يس ُظلَ ٓلَ‬
‫ح‪ُ٥‬ش حُوي‪ٔ٣‬ش ك‪٤‬غ إٔ حُؼَٔ ح‪٫‬كظَح‪ُ٦ُ ٢ٟ‬ش حُوي‪ٔ٣‬ش ‪ ٌٕٞ٣‬هي‬
‫حٗظ‪ٝ ٠ٜ‬أ‪ٛ‬زلض ؿ‪ٓ َ٤‬ـي‪٣‬ش حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬خً‪ُٔٝ .‬خ ًخٗض ح‪٫٥‬ص‬
‫حُـي‪٣‬يس ًحص أٗ‪ٞ‬حع ٓظؼيىس ‪ٝ‬حٓظ‪٤‬خػخص ٓوظِلش ‪ٝ‬طٌخُ‪٤‬ق ٓظزخ‪٘٣‬ش‬
‫ٌُُي ‪٣‬ـذ ػَٔ ىٍحٓش ؿي‪ ٟٝ‬طل‪٤ِ٤ٜ‬ش طز‪َُِٝ٘ٔ ٖ٤‬ع ٓخ طلوو‪ٚ‬‬
‫ػِٔ‪٤‬ش ح‪ٓ٫‬ظزيحٍ ٖٓ ك‪ٞ‬حثي‪.‬‬
‫‪ -4‬انزغٕس انزكُٕنٕع‪:ٙ‬‬

‫‪99‬‬
‫‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ر‪ٍ ٚ‬ؿزش اىحٍس حًَُ٘ش ك‪ ٢‬طز٘‪ ٢ٔٗ ٢‬أ‪ ٝ‬أِٓ‪ٞ‬د ؿي‪٣‬ي‬
‫ٓظ‪ ٍٞ٤‬ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪٘ٛٝ .‬خ ‪٣‬ظْ ػَٔ ىٍحٓش ؿي‪ ٟٝ‬طل‪٤ِ٤ٜ‬ش‬
‫ُؼِٔ‪٤‬ش حٓظويحّ حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُـي‪٣‬يس ري‪ ٖٓ ً٫‬حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُوي‪ٔ٣‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ٟٞ ٢‬ء ‪ ٌٙٛ‬حُيٍحٓش ‪٣‬ليى حُٔٔظؼَٔ آٌخٗ‪٤‬ش حُظل‪ ٍٞ‬اُ‪٠‬‬
‫حُ٘ٔ‪ ٢‬حُـي‪٣‬ي‪.‬‬
‫ساثؼبً‪ :‬دساعخ انغذٖٔ انمبََٕ‪ٛ‬خ ٔانج‪ٛ‬ئخ‪:‬‬
‫طؼظزَٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُيٍحٓش ريح‪٣‬ش حُيٍحٓخص حُظل‪٤ِ٤ٜ‬ش ُيٍحٓش‬
‫حُـي‪ ٟٝ‬حُظ‪٣ ٢‬و‪ ّٞ‬ر‪ٜ‬خ هزَحء ٓوظ‪ ٕٜٞ‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُوخٗ‪ٕٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُظَ٘‪٣‬غ حُوخ‪ ٙ‬رخ‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ‪ٝ‬حُظَ٘‪٣‬غ حُٔخُ‪ٝ ٢‬حُ‪٣َ٠‬ز‪٢‬‬
‫‪ٝ‬طَ٘‪٣‬ؼخص حُؼَٔ ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪ٝ ٍٞ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُظ‪ ٢‬طئػَ‬
‫ػِ‪ ٠‬أىحء حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ظَطذ ػِ‪ٜ٤‬خ ا‪َ٣‬حىحص ٓظ‪ٞ‬هؼش ٗخطـش ػٖ ِٓح‪٣‬خ طٔ٘ل‪ٜ‬خ حُي‪ُٝ‬ش‬
‫َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ٍؿزش ٓ٘‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ط٘ـ‪٤‬غ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍحص‪.‬‬
‫ًٔخ طظ‪ ٌٙٛ ٖٔ٠‬حُظَ٘‪٣‬ؼخص ه‪ٞ٤‬ى ‪ٝ‬حُظِحٓخص طظؼِن رٔ٘خم‬
‫ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪ .‬رخ‪ٟ٩‬خكش ُؼ٘خ‪ َٛ‬حُز‪٤‬جش حُظ‪ٞ٣ ٢‬ؿي ك‪ٜ٤‬خ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‬
‫‪ٓٝ‬خ ‪َ٣‬طز‪ ٢‬ر‪ٜ‬خ ٖٓ ِٓح‪٣‬خ أ‪ ٝ‬حُظِحٓخص أ‪ ٝ‬طٌخُ‪٤‬ق‪.‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ‪ٝ‬حُز‪٤‬ج‪٤‬ش ‪٣‬ظْ ىٍحٓش هٔٔش ػ٘خ‪َٛ‬‬
‫أٓخٓ‪٤‬ش ‪:٢ٛ‬‬
‫‪- 1‬طلِ‪٘ٓ َ٤‬خم ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪.‬‬
‫‪- 2‬ىٍحٓش ‪ٝ‬طلِ‪ َ٤‬ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪.‬‬
‫‪- 3‬ك‪ٞ‬حكِ ‪ٝ‬ه‪ٞ٤‬ى ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍحص‪.‬‬
‫‪- 4‬حػظزخٍحص حهظ‪٤‬خٍ حٌَُ٘ حُوخٗ‪َُِٝ٘ٔ ٢ٗٞ‬ع ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪.١‬‬
‫‪- 5‬ػ٘خ‪ َٛ‬حُز‪٤‬جش‪.‬‬
‫‪ -1‬رحه‪ٛ‬م يُبخ االعزضًبس – ‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ر‪ ٚ‬ىٍحٓش ًخكش حُٔظـ‪َ٤‬حص‬
‫حُٔئػَس ػِ‪ ٠‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ك‪٢‬‬

‫‪100‬‬
‫حُي‪ُٝ‬ش حُظ‪٣ ٢‬وخّ ك‪ٜ٤‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪ٝ .‬رخُظلي‪٣‬ي ‪٣‬ـذ ىٍحٓش‬
‫حُ٘وخ‪ ١‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ‪ -‬حُؼخىحص ‪ٝ‬حُظوخُ‪٤‬ي ‪ٝ‬حُؼَف ‪ٝ‬حُؼخىس ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‪.‬‬
‫د‪ -‬حٌُٔ‪ٛ‬ذ حُٔ‪٤‬خٓ‪ٝ ٢‬حُ٘ظخّ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪.١‬‬
‫ؿـ‪٤ٓ -‬خٓخص طلي‪٣‬ي ح‪ٓ٧‬ؼخٍ ‪ٝ‬اػخٗخص ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫ى‪ٓ -‬ليىحص حٌُِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬ؿ‪.ٍٞ‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬ح‪٧‬ؿ‪ِٜ‬س ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حَُهخر‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٔ٘ق حُظَه‪.ٚ٤‬‬
‫‪ -2‬دساعخ ٔرحه‪ٛ‬م انمٕاَ‪ ٍٛ‬انًؤصشح ػهٗ االعزضًبس ٔانًُظًخ‬
‫نّ‪:‬‬
‫‪٣‬ـذ ػِ‪ ٠‬حُٔٔظؼَٔ إٔ ‪٣‬و‪ ّٞ‬ريٍحٓش حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُؼخٓش حُظ‪٢‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ٜ٤‬خ طَ٘‪٣‬ؼخص طئػَ ػِ‪ ٠‬طٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬ا‪َ٣‬حىحص‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪ٓ .‬ؼَ حُوخٗ‪ ٕٞ‬حُٔيٗ‪ٝ ٢‬حُوخٗ‪ ٕٞ‬حُظـخٍ‪ُِ ١‬ظؼَف‬
‫ػِ‪ ٠‬أكٌخّ ‪ ٌٙٛ‬حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن رخُو‪ٞ‬حػي حُؼخٓش ُِٔح‪ُٝ‬ش‬
‫حُ٘٘خ‪ ١‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪ٝ ١‬أكٌخّ حُٔي‪ٝ ٖ٤٘٣‬حُيحث٘‪ٝ ٖ٤‬كخ‪٫‬ص‬
‫ح‪٩‬ك‪ٝ ّ٬‬حُظ‪ٜ‬ل‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ -3‬ػُبصش انج‪ٛ‬ئخ – ‪٣ٝ‬ظ‪ ٖٔ٠‬ىٍحٓش ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ‪ -‬حُؼ٘خ‪ َٛ‬حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ُِز‪٤‬جش‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي رخُؼ٘خ‪ َٛ‬حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ُِز‪٤‬جش‬
‫ٓ‪٤‬خٓش حُلٌ‪ٓٞ‬ش ك‪ ٢‬حُظؼخَٓ ٓغ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ح ُٔلِ‪ٝ ٢‬ح‪٧‬ؿ٘ز‪٢‬‬
‫‪ٓٝ‬خ اًح ًخٗض طو‪ ّٞ‬ػِ‪ ٠‬ط٘ـ‪٤‬غ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ح‪٧‬ؿ٘ز‪ ٢‬أ‪ ٝ‬طل‪َ٤٠‬‬
‫حٓظؼٔخٍحص ى‪ٓ ٍٝ‬ؼ‪٘٤‬ش‪.‬‬
‫د‪ -‬ػ٘خ‪ َٛ‬حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ُِز‪٤‬جش‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ ػ٘خ‪ َٛ‬حُلِٔلش‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ُِي‪ُٝ‬ش ‪ٝ‬حُ٘ظخّ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ ١‬حُٔ‪٤‬زن ك‪ٜ٤‬خ ‪ٓٝ‬ي‪ٟ‬‬
‫حَُ‪ٝ‬حؽ أ‪ ٝ‬حٌُٔخى ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬حُز‪٤‬خُش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ‬
‫أ‪ ٝ‬ح‪٤٘ٗ٧‬ش ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫عـ‪ -‬ػُبصش اعزًبػ‪ٛ‬خ نهج‪ٛ‬ئخ‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ حُؼخىحص ‪ٝ‬حُظوخُ‪٤‬ي‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُٔ٘ـؼش أ‪ ٝ‬حُٔؼَهِش ُِ٘٘خ‪ ١‬ح‪٫‬ه‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬أٗظٔش‬
‫حُ‪ٔ٠‬خٕ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬حُظؤٓ‪.ٖ٤‬‬
‫ى‪ -‬ػُبصش لبََٕ‪ٛ‬خ ‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ حُٔئٓٔخص حُظَ٘ػ‪٤‬ش حُظ‪٢‬‬
‫‪٣‬ـذ حُِـ‪ٞ‬ء اُ‪ٜ٤‬خ ُلْٔ حُِ٘حػخص ر‪ ٖ٤‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ ‪ٝ‬ح‪٧‬كَحى ٖٓ‬
‫ٗخك‪٤‬ش ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ ٓغ رؼ‪ٜ٠‬خ حُزؼ‪ٗ ٖٓ ٞ‬خك‪٤‬ش ػخٗ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬ػُبصش فُ‪ٛ‬خ نهج‪ٛ‬ئخ‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ حُـ‪ٞ‬حٗذ حُل٘‪٤‬ش حُظ‪ٌٖٔ٣ ٢‬‬
‫ط‪ٞ‬حكَ‪ٛ‬خ ك‪ ٢‬ىػْ حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ -ٝ‬ػُبصش أخشٖ ‪ٓ :‬ؼَ حَُٔحكن حُؼخٓش ‪َٝ٘ٓٝ‬ػخص حُز٘‪٤‬ش‬
‫ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُز‪٤‬جش ‪ٝ‬حُظَ‪ٝ‬ف حُـ‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‪.‬‬
‫خبيغبً – دساعخ انغذٖٔ انزغٕ‪ٚ‬م‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫طؼظزَ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش ٖٓ أ‪ ْٛ‬حُيٍحٓخص حُظل‪٤ِ٤ٜ‬ش‬
‫حُظ‪ ٢‬طـَ‪ُِ ١‬لٌْ ػِ‪ ٠‬ؿي‪ ٟٝ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش رٌَ٘‬
‫ػخّ‪ ,‬اً أٗ‪ٜ‬خ طظ٘خ‪ ٍٝ‬ح‪َ٣٩‬حىحص حُظ‪ ٖٓ ٢‬حُٔظ‪ٞ‬هغ إٔ ‪٣‬لوو‪ٜ‬خ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ه‪ٞ٘ٓ ٍ٬‬حص ػَٔ‪ ٙ‬ح‪٫‬كظَح‪ ٢ٟ‬ك‪ ٢‬ظَ حُظَ‪ٝ‬ف‬
‫حُٔوظِلش حُٔل‪٤٤‬ش رخ‪ٞٓ٧‬حم حُيحهِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُوخٍؿ‪٤‬ش‪ٝ .‬طؼظزَ ىٍحٓش‬
‫حُـي‪ ٟٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش أٓخٓ‪٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬ػَٔ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬حُٔخُ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُظـخٍ‪٣‬ش ري‪ ٕٝ‬حٓظويحّ ٗظخثـ‪ٜ‬خ ُظوي‪ َ٣‬أ‪ ْٛ‬ر٘‪ٞ‬ى حُظيكوخص‬
‫حُظوي‪٣َ٣‬ش حُيحهِش َُِٔ٘‪ٝ‬ع ه‪ ٍ٬‬ػَٔ‪ ٙ‬ح‪٫‬كظَح‪ٓٝ ٢ٟ‬وخٍٗش‬
‫ًُي رخُظٌخُ‪٤‬ق حُٔظ‪ٞ‬هؼش أ‪ ٝ‬حُظيكوخص حُ٘وي‪٣‬ش حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪٣ٝ .‬ـذ‬
‫ٓ‪٬‬كظش أٗ‪ ٚ‬ػ٘ي اػيحى ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش ‪٣‬ـذ حُظلَهش‬
‫ر‪ ٖ٤‬حُِٔغ ح‪٫‬ػظ‪٤‬خى‪٣‬ش حُٔؼَ‪ٝ‬كش ُي‪ ٟ‬حُٔٔظ‪ٝ ٖ٤ٌِٜ‬حُِٔغ حُـي‪٣‬يس‬
‫حُظ‪ ُْ ٢‬طيهَ ح‪ٞٓ٧‬حم رؼي ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طلظخؽ اُ‪ ٠‬حُزلغ حُٔ‪٤‬يحٗ‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬هظزخٍ حُظٔ‪٣ٞ‬و‪ُ ٢‬ز‪٤‬خٕ ٓي‪ ٟ‬حٓظـخرش حُٔ‪ٞ‬ح‪ُِ ٖ٤٘٣‬يػخ‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬طظ٘خ‪ ٍٝ‬ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ح‪٤ٟ‬غ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪- 1‬طلي‪٣‬ي ٗ‪ٞ‬ع حُٔ‪ٞ‬م‪.‬‬

‫‪102‬‬
‫‪- 2‬طلي‪٣‬ي كـْ حُٔ‪ٞ‬م‪.‬‬
‫‪- 3‬طلي‪٣‬ي حَُ٘‪٣‬لش حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬طلي‪٣‬ي أك‪ َ٠‬ح‪ٓ٧‬ؼخٍ ُز‪٤‬غ حُٔ٘ظـخص‪.‬‬
‫عبدعبً – دساعخ انغذٖٔ انفُ‪ٛ‬خ نهًششٔع‪:‬‬
‫طظؼِن حُيٍحٓش حُل٘‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُ‪ٜ٘‬يٓ‪٤‬ش ُـي‪ ٟٝ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع رؼيى ٖٓ‬
‫حُ٘وخ‪ ١‬حُٔليىس ‪٣‬وظ‪ٜ٘ٓ ًَ ٚ‬خ ر‪ٞ‬ظ‪٤‬لش ٓؼ‪٘٤‬ش طؼ‪ٗ ٢٤‬ظخثؾ ًحص‬
‫ى‪٫٫‬ص ‪ٛ‬خٓش ُِلٌْ ػِ‪٬ٛ ٠‬ك‪٤‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُِظ٘ل‪ٝ ٖٓ ٌ٤‬ؿ‪ٜ‬ش‬
‫حُ٘ظَ حُل٘‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُ‪ٜ٘‬يٓ‪٤‬ش‪٣ٝ .‬و‪ ّٞ‬ربؿَحء ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُيٍحٓش‬
‫حُوزَحء حُل٘‪ ٕٞ٤‬حٌُ‪ ٖ٣‬طٌٔ٘‪ ْٜ‬طو‪ٜٜ‬خط‪ ٖٓ ْٜ‬حُلٌْ ػِ‪٠‬‬
‫‪٬ٛ‬ك‪٤‬ش ٓوظِق حُـ‪ٞ‬حٗذ حُل٘‪٤‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪٘ٗ٩‬خء حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ٗٝ‬ز‪ ٖ٤‬ك‪ٔ٤‬خ‪ ٢ِ٣‬أ‪ ْٛ‬حُ‪ٞ‬ظخثق حُٔ‪ِٞ٤‬د حُو‪٤‬خّ ر‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ىٍحٓش‬
‫حُـي‪ ٟٝ‬حُل٘‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُ‪ٜ٘‬يٓ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ -1‬طلي‪٣‬ي كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ – حٌُ‪٣ ١‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬حُ‪ِ٤‬ذ حٌُِ‪ُِِٔ ٢‬ؼش‬
‫ٓ‪َٝ٤‬كخً ٓ٘‪ ٚ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔلِ‪ ٢‬حُٔظخف ‪٠٣‬خف اُ‪ ٚ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔظ‪ٞ‬هغ‬
‫َُٔ٘‪ٝ‬ػخص أهَ‪ ٟ‬ؿخٍ‪ ١‬ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ‪.‬‬
‫‪ -2‬طلي‪٣‬ي كـْ حَُٔ٘‪ٝ‬ع – ‪ٝ‬حٌُ‪٣ ١‬ظ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬حُؼ٘خ‪ َٛ‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ ‪ٓ -‬ي‪ ٟ‬ط‪ٞ‬حكَ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ٝ‬ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش ‪ٝ‬حُويٓخص‬
‫ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬حُٔوظِلش‪.‬‬
‫حُلـْ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ُِ ١‬ؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬ ‫د‪-‬‬
‫ؽ‪ -‬ىٍؿش حُظؼو‪٤‬ي ح‪٩‬ىحٍ‪ٝ ١‬حُظ٘ظ‪ُِٞ ٢ٔ٤‬كيس ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪.‬‬
‫ى‪ٓ -‬ي‪ ٟ‬ط٘ظض حُ‪ِ٤‬ذ أ‪ ٝ‬طًَ‪ ِٙ٤‬ػِ‪٘ٓ ٠‬ظـخص حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ -3‬حهظ‪٤‬خٍ ٓ‪ٞ‬هغ حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪٘ٛٝ :‬خ ‪٣‬ـذ ىٍحٓش ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ‪٤ٓ -‬خٓش حُي‪ُٝ‬ش ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ط‪ ٖ٤٣ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‪.‬‬
‫د‪ -‬طٌخُ‪٤‬ق حُ٘وَ‪.‬‬
‫ؽ‪ -‬طٌخُ‪٤‬ق حُؼٔخُش‪.‬‬
‫ى‪ -‬طٌخُ‪٤‬ق حُظؤٓ‪.ْ٤‬‬

‫‪103‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬طٌخُ‪٤‬ق حُظ٘ـ‪.َ٤‬‬
‫‪ -ٝ‬ط‪ٞ‬حكَ حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظلخىس ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ًٌُٝ‬ي‬
‫حَُٔحكن ‪ٝ‬حُويٓخص حُٔظخكش‪.‬‬
‫‪ -4‬طلي‪٣‬ي حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي رٌُي طلي‪٣‬ي أ‪ ْٛ‬حُؼِٔ‪٤‬خص‬
‫حُل٘‪٤‬ش حُظ‪ٞٓ ٢‬ف ‪٣‬و‪ ّٞ‬ر‪ٜ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٓؼَ ػِٔ‪٤‬خص حُظؼو‪– ْ٤‬‬
‫كَ‪ٝ ١‬طو٘‪ َ٤‬حُٔ٘ظؾ – حُظؼزجش – حُظـِ‪٤‬ق ‪...‬‬
‫‪ -5‬حهظ‪٤‬خٍ ٓؼيحص ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪َ٣ٝ :‬حػ‪ ٠‬ػ٘ي حهظ‪٤‬خٍ حُٔؼيحص ٓخ‪:٢ِ٣‬‬
‫أ‪٬ٓ -‬ءٓظ‪ٜ‬خ ‪ِٞٓ٧‬د ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔظزغ‪.‬‬
‫د‪ -‬طظ‪ٞ‬حكن ٓغ ًٔ‪٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔ‪ِٞ٤‬د طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫ؿـ‪ -‬حُظٌخُ‪٤‬ق حَُأٓٔخُ‪٤‬ش‪.‬‬
‫ى‪ -‬حكظٔخ‪٫‬ص حُظوخىّ ‪ٝ‬ظ‪ٓ ٍٜٞ‬ؼيحص ؿي‪٣‬يس ‪ٝ‬كي‪٣‬ؼش‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ٓ -‬ؼخَٓ ح‪ٛ٫‬ظ‪٬‬ى‪.‬‬
‫‪ -ٝ‬حُٔ‪َٜٝ‬كخص ؿ‪ َ٤‬حُٔزخَٗس ُِٔؼيحص حُٔٔظويٓش‪.‬‬
‫‪ -6‬طوي‪ َ٣‬حُوخٓخص ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‪٣ :‬ؼَٔ كَ‪٣‬ن حُزلغ ػِ‪٠‬‬
‫طوي‪ َ٣‬حكظ‪٤‬خؿخص ح‪ٗ٩‬ظخؽ ٖٓ ٓوظِق حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬حُوخٓخص ح‪٤ُٝ٧‬ش‬
‫‪ٝ‬حُ‪٤٤ٓٞ‬ش‪٣ٝ .‬ظْ حُظوي‪ ٖٓ َ٣‬حُ٘خك‪٤‬ش حُل٘‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬أٓخّ‬
‫حٌُٔ‪٤‬خص حُٔ‪ِٞ٤‬رش ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُوخٓخص ػْ كٔخد ه‪ٔ٤‬ظ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ -7‬طوي‪ َ٣‬كخؿش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ ح‪٣٧‬ي‪ ١‬حُؼخِٓش‪ٌٛٝ :‬ح ‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ‬
‫طلي‪٣‬ي ػيى حُؼٔخٍ حُ‪ُِ ٖ٤ُٓ٬‬ؼَٔ ك‪ٓ ٢‬وظِق ح‪٧‬هٔخّ ‪ٖٓٝ‬‬
‫ٓوظِق ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خص ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُل٘‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔٔخػيس ‪ٝ‬حُويٓخص‬
‫حُٔؼخ‪ٗٝ‬ش‪ًٔ .‬خ ‪٣‬ـذ طلي‪٣‬ي ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُٔ‪ٜ‬خٍس حُٔ‪ِٞ٤‬رش ٌَُ‬
‫طو‪ ًَٝ ٜٚ‬هْٔ أ‪ ٝ‬اىحٍس أ‪ ٝ‬كَع‪.‬‬
‫‪ -8‬حُظو‪ ٢٤٤‬حُيحهِ‪َُِٝ٘ٔ ٢‬ع‪٘ٛ :‬خ ‪٣‬و‪ ّٞ‬كَ‪٣‬ن حُيٍحٓش ُِـي‪ٟٝ‬‬
‫حُل٘‪٤‬ش رظو‪ ٢٤٤‬حُٔٔخكش حٌُِ‪٤‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ع رل‪٤‬غ ‪٣‬ظْ طلي‪٣‬ي‬
‫ٓٔخكش ًَ هْٔ ٖٓ أهٔخّ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٔٓٝ‬خكش ًَ اىحٍس ٖٓ‬
‫اىحٍحص حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٞٓٝ‬هؼ‪ٜ‬خ‪ًٔ .‬خ ‪٣‬ظْ طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حٌُِ‪٤‬ش‬

‫‪104‬‬
‫حُٔ٘خٓزش َُِٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬إٔ طٔظ‪ٞ‬ػذ ًخكش ح‪٩‬ىحٍحص‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬هٔخّ ‪ٍٗٝٝ‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حُ‪َ٤‬م حُيحهِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حَُٔٔحص‬
‫حُ‪ُٓ٬‬ش ُٔ‪ َ٤‬حُٔ‪٤‬خٍحص ‪ٝ‬حُؼَرخص ٓ‪ٞ‬حءً ػ٘ي ط‪٣ٍٞ‬ي حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫حُوخّ أ‪ ٝ‬حُ‪٤٤ٓٞ‬ش أ‪ ٝ‬ػ٘ي ط‪٣َٜ‬ق حُِٔغ حُٔ٘ظـش‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ظ‪ِ٤‬ذ حُظو‪ ٢٤٤‬حُيحهِ‪َُِٝ٘ٔ ٢‬ع طلي‪٣‬ي ر‪ٞ‬حرخص ىه‪ ٍٞ‬حُؼٔخٍ‬
‫‪ٝ‬ىه‪ ٍٞ‬حُؼٔ‪٬‬ء ‪ٝ‬أٓخًٖ حٗظظخٍ‪ُِ ْٛ‬ل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُِٔغ أ‪ٝ‬‬
‫حُويٓخص حُظ‪٣ ٢‬ويٓ‪ٜ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ر‪ٞ‬حرخص حُوَ‪ٝ‬ؽ أ‪٠٣‬خً‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ـذ َٓحػخس ح‪٫‬ػظزخٍحص حُظخُ‪٤‬شػ٘ي حُظو‪٨ُ ٢٤٤‬هٔخّ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫حُٔٔخكش حُٔ‪ِٞ٤‬رش ٌَُ هْٔ‪:‬‬
‫أ ‪-‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪ٟٞ‬غ ح‪٫٥‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص ىحهَ حُؤْ‬
‫‪ًُٝ‬ي رٔٔخػيس حُز‪٤‬خٗخص ‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُل٘‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ُي‪ٟ‬‬
‫حًَُ٘خص حُٔ٘ظـش ُ‪٫٦‬ص ‪ٝ‬حُٔؼيحص حُظ‪ ٢‬ػخىس ٓخ ‪ُ ٌٕٞ٣‬ي‪ٜ٣‬خ‬
‫حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُز‪٤‬خٗخص حُوخ‪ٛ‬ش ػٖ ٓ‪ِ٤‬حص ح‪٫٥‬ص ‪ٞٓٝ‬ح‪ٛ‬لخط‪ٜ‬خ‬
‫‪ٝ‬حكظ‪٤‬خؿخط‪ٜ‬خ ٖٓ حُٔٔخكش ‪ٝ‬حُ‪٤ٜ‬خٗش ‪ٝ‬حُظ٘ـ‪ٝ َ٤‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي‪.‬‬
‫د ‪ -‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش ُ‪ٟٞ‬غ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ىحهَ‬
‫حُؤْ رؼي ٓلز‪ٜ‬خ ٖٓ حُٔوخُٕ هزَ حُزيء حُٔزخَٗ رخ‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫ؿـ‪ -‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ف حُؼٔخٍ أٓخّ ح‪٤ُ٥‬خص ػ٘ي‬
‫ط٘ـ‪ِٜ٤‬خ أ‪ ٝ‬اػيحى‪ٛ‬خ ُِظ٘ـ‪ًُٝ َ٤‬ي رخ‪ٓ٫‬ظؼخٗش رٔئَٗحص‬
‫حُلًَش ‪ٝ‬حُِٓخٕ‪.‬‬
‫ى ‪-‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُِٔلًَخص حٌُ‪َٜ‬رخث‪٤‬ش حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش‬
‫ُظ٘ـ‪ َ٤‬ح‪٫٥‬ص اًح ًخٗض ٓ٘ل‪ِٜ‬شػ٘‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ‬حٓظويحّ ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص ‪ٝ‬حُٔؼيحص‬
‫حُٔٔخػيس ُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬
‫‪ -ٝ‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُِو‪٤‬خّ رؼِٔ‪٤‬خص حُ‪٤ٜ‬خٗش حُؼخٓش‬
‫‪ٝ‬حُ‪٤ٜ‬خٗش حُي‪٣ٍٝ‬ش رل‪٤‬غ طٌ‪ً ٕٞ‬خك‪٤‬ش ػ٘ي كي ح‪٫٥‬ص أ‪ٝ‬‬

‫‪105‬‬
‫حُٔؼيحص ر‪ٜ‬يف اؿَحء حُ‪٤ٜ‬خٗش أ‪ ٝ‬ح‪٬ٛ٩‬ف ػ٘ي حُظؼ‪َ٤‬‬
‫حُٔلخؿت‪.‬‬
‫ُ‪ -‬طلي‪٣‬ي حُٔٔخكخص حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪ٟٞ‬غ حُٔ٘ظـخص طخٓش حُ‪ٜ٘‬غ رؼي‬
‫ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ ط‪٤ٜ٘‬ؼ‪ٜ‬خ ػْ طوِ‪ٜ٘٣‬خ ك‪ ٢‬حُؤْ كظ‪ ٠‬اهَحؿ‪ٜ‬خ اُ‪٠‬‬
‫ح‪٧‬هٔخّ ح‪٧‬هَ‪ُٔ ٟ‬ظخرؼش حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ػِ‪ٜ٤‬خ أ‪ٝ‬‬
‫ط‪٣َٜ‬ل‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ح‪ٞٓ٧‬حم‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي طلي‪٣‬ي حُٔٔخكش حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪٪‬ىحٍس حُؼخٓش ًَُِ٘ش ‪٣‬ـذ‬
‫َٓحػخس ح‪٩‬ػظزخٍحص حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أ ‪ُٜٞٓ -‬ش ‪ ٍٞٛٝ‬حُؼخِٓ‪ ٖٓ ٖ٤‬ح‪٧‬هٔخّ حُٔوظِلش اُ‪ ٠‬ح‪٩‬ىحٍس‬
‫حُؼخٓش ‪ًٌُٝ‬ي كًَش أكَحى ح‪٩‬ىحٍس حُؼخٓش اُ‪ً ٠‬خكش ح‪٧‬هٔخّ‬
‫ك‪ ٢‬حًَُ٘ش ٓ‪ٞ‬حء ر‪ٜ‬يف ح‪َٗ٩‬حف ‪ٝ‬حُٔظخرؼش أ‪ ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػخص‬
‫أ‪ ٝ‬ك‪ ٍٜٞ‬حُؼٔخٍ ػِ‪ٞٓ ٠‬حكوخص أ‪ ٝ‬حٓظلوخهخط‪ ْٜ‬حُٔخُ‪٤‬ش‪ٖٓٝ ,‬‬
‫ػْ كبٕ ٓ‪ٞ‬هغ ح‪٩‬ىحٍس حُؼخٓش ‪٣‬ـذ إٔ ‪٘ٓ ٌٕٞ٣ ٫‬ؼِ‪ ً٫‬ػٖ‬
‫ح‪٧‬هٔخّ ك‪ ٢‬حًَُ٘ش ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض ٗلٔ‪٣ ٚ‬ـذ إٔ ‪٣ ٫‬ئى‪ ١‬اُ‪٠‬‬
‫اػخهش حُلًَش ىحهَ حًَُ٘ش‪.‬‬
‫د ‪َٓ -‬حػخس حُظ٘خٓذ ر‪ ٖ٤‬حُٔٔخكخص حُٔو‪ٜٜ‬ش ُ‪٪‬ىحٍس حُؼخٓش‬
‫ًَُِ٘ش ‪ٝ‬حُٔٔخكش حُٔو‪ٜٜ‬ش ٌُخكش ح‪٧‬هٔخّ رل‪٤‬غ ‪٣ ٫‬ظْ‬
‫حهظ‪٤‬خع ٓٔخكش ًز‪َ٤‬س ُ‪٪‬ىحٍس طئػَ ِٓزخً ػِ‪ ٠‬رو‪٤‬ش حُٔٔخكخص‬
‫حُٔو‪ٜٜ‬ش ُ‪٨‬هٔخّ ح‪٧‬هَ‪.ٟ‬‬
‫ؽ‪ً -‬لخ‪٣‬ش حُٔٔخكش ُ‪٤٘ٗ٨‬ش ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُٔظ٘‪ٞ‬ػش رل‪٤‬غ طو‪ٜٚ‬‬
‫ٓٔخكخص ٌَُ هْٔ أ‪ ٝ‬اىحٍس كَػ‪٤‬ش ًخك‪٤‬ش ٌُٔخطذ حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬أٓخًٖ كلظ حُٔٔظ٘يحص ‪ٝ‬حٌَُٔطخٍ‪٣‬خ‪..‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي طلي‪٣‬ي حُٔٔخكخص حُ‪ُٓ٬‬ش َُِٔحكن ‪ٝ‬حُويٓخص حُؼخٓش ىحهَ‬
‫حًَُ٘ش ‪٣‬ـذ إٔ طٌ‪:ٕٞ‬‬
‫حُٔٔخكش ًخك‪٤‬ش ‪٧‬ىحء حُويٓخص ‪ٝ‬حَُٔحكن حُ‪ُٓ٬‬ش ُِؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُٔ٘ظـخص ك‪٤‬غ ‪٣‬ـذ إٔ ‪ َٔ٘٣‬حُظو‪ ٢٤٤‬حُيحهِ‪ ٢‬ػِ‪ٓ ٠‬خ‪:٢ِ٣‬‬

‫‪106‬‬
‫‪- 1‬أٓخًٖ َُِحكش ‪ٝ‬ط٘خ‪ ٍٝ‬حُ‪ٞ‬ؿزخص ه‪ ٍ٬‬حُ‪٤ٓ( ّٞ٤‬ؼْ)‪.‬‬
‫‪- 2‬أٓخًٖ ُيه‪ ٍٞ‬حُٔ‪٤‬خٍحص ‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظظخٍ‪.‬‬
‫‪ٓ- 3‬وخُٕ ُز‪٤‬غ حُٔ‪ٞ‬حى ح‪ٓ٫‬ظ‪٤ً٬ٜ‬ش‪.‬‬
‫‪- 4‬أٓخًٖ ُ‪٤٘ٗ٨‬ش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش‪.‬‬
‫‪ٔٓ- 5‬خكخص ٓو‪ٜٜ‬ش َُِٔٔحص ‪ٝ‬حُ‪َ٤‬م حُيحهِ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪- 6‬طو‪ ٚ٤ٜ‬أٓخًٖ ُِليحثن ‪ٝ‬حُٔٔ‪٤‬لخص حُو‪َ٠‬حء‪.‬‬
‫‪- 7‬أٓخًٖ حٓظوزخٍ ُِؼٔ‪٬‬ء ‪ٝ‬حُِرخثٖ‪.‬‬
‫‪- 8‬أٓخًٖ ُِلَّ‪.‬‬
‫‪- 9‬حُؼ‪٤‬خىس حُ‪٤‬ز‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ٓ٩‬ؼخكخص ح‪٤ُٝ٧‬ش‪.‬‬
‫‪ -10‬أٓخًٖ ٓو‪ٜٜ‬ش ُوخػخص حُظيٍ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حٌُٔظزش حُؼخٓش‪.‬‬
‫‪ -9‬رمذ‪ٚ‬ش احز‪ٛ‬بعبد انًششٔع يٍ انًٕاد األٔن‪ٛ‬خ ٔانخبيبد‪:‬‬
‫رؼي ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ طلي‪٣‬ي حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬حهظ‪٤‬خٍ ح‪٫٥‬ص‬
‫‪ٝ‬حُٔؼيحص حُ‪ُٓ٬‬ش ُِظ٘ـ‪ٜ٣ َ٤‬زق ٖٓ حٌُٖٔٔ طوي‪ َ٣‬حكظ‪٤‬خؿخص‬
‫حًَُ٘ش ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬حُ‪٤٤ٓٞ‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش‬
‫ُِظ٘ـ‪ٝ َ٤‬كوخً ُٔخ‪:٢ِ٣‬‬
‫أ ‪ -‬طلي‪٣‬ي أٗ‪ٞ‬حع حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬حُوخّ ‪ٝ‬حُ‪٤٤ٓٞ‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش‪.‬‬
‫طلي‪٣‬ي حُٔ‪ٞ‬ح‪ٛ‬لخص حُل٘‪٤‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪٬‬ثٔش ُ‪٫٦‬ص‬ ‫د‪-‬‬
‫‪ٗ٪ُٝ‬ظخؽ رـ‪ٞ‬ىس ٓؼ‪٘٤‬ش‪.‬‬
‫ؽ‪ -‬طلي‪٣‬ي حٌُٔ‪٤‬خص حُ‪ُٓ٬‬ش ٖٓ حُوخٓخص ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ح‪٤ُٝ٧‬ش‬
‫‪ٝ‬حُ‪٤٤ٓٞ‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ٗ٩‬ظخؽ حُ‪ٞ‬كيس حُ‪ٞ‬حكيس ٖٓ حُٔ٘ظـخص‬
‫حُ٘‪ٜ‬خث‪٤‬ش‪.‬‬
‫ى‪ -‬طلي‪٣‬ي حُوخٓخص ؿ‪ َ٤‬حُٔزخَٗس حُ‪ُٓ٬‬ش ُِٔ٘ظـخص ٓؼَ‬
‫رؼ‪ ٞ‬حُٔ‪ٞ‬حى حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش حُ‪ُٓ٬‬ش ‪ُ٩‬حُش حُ٘‪ٞ‬حثذ حُؼخُوش‬
‫رزؼ‪ ٞ‬حُٔ٘ظـخص‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ٓ -‬ؼَكش كـْ ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔظ‪ٞ‬هغ رخُ‪ٞ‬كيس ‪ٜ٘ٓٝ‬خ ‪٣‬ظْ ٓؼَكش‬
‫ح‪٫‬كظ‪٤‬خؿخص حٌُِ‪٤‬ش ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ حُ‪ُٓ٬‬ش ٌُخَٓ ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪.‬‬

‫‪107‬‬
‫‪ًُٝ‬ي ه‪ٍ٬‬‬ ‫‪ -10‬رمذ‪ٚ‬ش احز‪ٛ‬بعبد انًششٔع يٍ األفشاد‪:‬‬
‫َٓكِظ‪ ٢‬حُظؤٓ‪ٝ ْ٤‬حُظ٘ـ‪ َ٤‬حُلؼِ‪:٢‬‬
‫أ‪ -‬ػٔخُش َٓطز‪٤‬ش رَٔكِش ح‪٘ٗ٩‬خء ‪ٝ‬حُظؤٓ‪:ْ٤‬‬
‫‪٣ٝ‬ؼظزَ ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُؼٔخُش رٔؼخرش ػٔخُش ٓئهظش أ‪٤ٔٓٞٓ ٝ‬ش‬
‫‪٘٣‬ظ‪ ٢ٜ‬ط‪ٞ‬حؿي‪ٛ‬خ ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع رٔـَى ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ ح‪٘ٗ٩‬خء‬
‫‪ٝ‬حُظؤٓ‪ٝ ْ٤‬ح‪َٗ٩‬حف ػِ‪ ٠‬طو‪ ٢٤٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ط٘ل‪ٓ ٌٙ٤‬غ‬
‫حُو‪٤‬خّ رٌخكش ح‪٧‬ػزخء ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُل٘‪٤‬ش ح‪ُٓ٫‬ش ُ‪٘ٗ٪‬خء ٓ‪ٞ‬حء ٖٓ‬
‫ك‪٤‬غ حُظَحه‪ ٚ٤‬أ‪ ٝ‬ح‪٧‬ػٔخٍ ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪َٜ‬ك‪٤‬ش أ‪ٝ‬‬
‫حُ‪ٜ٘‬يٓ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬أػٔخٍ حُللَ ‪ٝ‬حُز٘خء ‪ٝ‬حُظ٘‪٤٤‬ي ‪ٝ‬حُٔوخ‪٫ٝ‬ص كظ‪٠‬‬
‫ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خء ٖٓ طـخٍد حُظ٘ـ‪ٝ َ٤‬حُزيء رخُظ٘ـ‪ َ٤‬حُلؼِ‪٢‬‬
‫َُِٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫د‪ -‬ػٔخُش ىحثٔش ُِظ٘ـ‪ َ٤‬حُلؼِ‪ًَُِ٘ ٢‬ش‪:‬‬
‫‪ ْٛٝ‬حُؼٔخُش حُل٘‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُٔؼ‪٘٤‬ش رٌَ٘ ىحثْ ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫‪٣ٝ‬ظْ حهظ‪٤‬خٍ‪ ْٛ‬رؼ٘خ‪٣‬ش كخثوش كٔذ كخؿش حُؼَٔ ‪ٝ‬حُ‪ٌَ٤ٜ‬‬
‫حُظ٘ظ‪َُِٝ٘ٔ ٢ٔ٤‬ع ‪٣ٝ‬ز‪٤‬ؼش حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪ٗ٩‬ظخؿ‪٤‬ش ‪ٔٓٝ‬ظ‪ٟٞ‬‬
‫حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُٔ‪٤‬زوش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ًُٝ‬ي ك‪ ًَ ٢‬هْٔ ٖٓ‬
‫أهٔخّ حًَُ٘ش ‪ٝ‬ح‪٧‬ػٔخٍ ح‪٩‬ىحٍ‪٣‬ش حُؼخٓش‪ًٌُٝ ,‬ي ُِو‪٤‬خّ‬
‫رخُويٓخص ‪ٝ‬ط٘ـ‪ َ٤‬حَُٔحكن حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ىحهَ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ك‪٢‬‬
‫ؿٔ‪٤‬غ حُلخ‪٫‬ص ‪٣‬ظْ حهظ‪٤‬خٍ حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬كن ٓؼخ‪ٓ َ٤٣‬ؼ‪٘٤‬ش ٖٓ‬
‫حُٔئ‪٬ٛ‬ص ‪ٝ‬حُوزَحص ‪ٝ‬حٌُلخءس حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُـٔي‪٣‬ش‪.‬‬

‫عبثؼبً‪ -‬دساعخ انغذٖٔ االعزًبػ‪ٛ‬خ أٔ انمٕي‪ٛ‬خ‪:‬‬


‫طؼظزَ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُو‪٤ٓٞ‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪٠‬‬
‫ىٍؿش ًز‪َ٤‬س ٖٓ ح‪٤ٔٛ٧‬ش ك‪٤‬غ أٗ‪ٜ‬خ طٔؼَ ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ش ٗظَ حُٔـظٔغ ك‪٢‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬ط‪ٜ‬ظْ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش رٔؼَكش حُؼ‪٬‬هش‬
‫حُٔظزخىُش ر‪ ٖ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬حُٔـظٔغ ٖٓ ك‪٤‬غ اظ‪ٜ‬خٍ ٓخ ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي‪ٙ‬‬

‫‪108‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ حُٔـظٔغ أ‪ ١‬حُظٌخُ‪٤‬ق ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُظ‪٣ ٢‬ظلِٔ‪ٜ‬خ‬
‫حُٔـظٔغ ٗظ‪٤‬ـش ‪٘ٗ٩‬خء حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٓٝ‬خ ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي‪ ٙ‬حُٔـظٔغ ٖٓ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع أ‪ ١‬حُٔ٘خكغ حُظ‪ ٢‬طؼ‪ٞ‬ى ػِ‪ ٠‬حُٔـظٔغ رٔزذ اٗ٘خء‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ ٖٓٝ‬حُٔوخٍٗش ر‪ ٖ٤‬حُظٌخُ‪٤‬ق ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ٘خكغ‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬حُلٌْ ػِ‪ ٠‬ؿي‪ ٟٝ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ حُ٘خك‪٤‬ش‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُو‪٤ٓٞ‬ش ‪ٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن رظؤػ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪٠‬‬
‫حُٔـظٔغ كبٕ ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬طؼَٔ ػِ‪ٓ ٠‬ؼَكش ىٍؿش طؤػ‪َ٤‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حٍى ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ‬
‫‪ٝ‬ىٍؿش حٓظـ‪ُٜ٬‬خ أ‪ ٝ‬ط٘ـ‪ِٜ٤‬خ ‪ًٌُٝ‬ي ىٍؿش طؤػ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪٠‬‬
‫أكَحى حُٔـظٔغ ‪ٔٓٝ‬ظ‪ ٟٞ‬حُٔؼ‪٘٤‬ش ‪ٝ‬ىٍؿش حُظل‪ َ٠‬رخ‪ٟ٩‬خكش‬
‫ُيٍؿش طِ‪ٞ‬ع حُز‪٤‬جش رؼ٘خ‪ َٙٛ‬حُٔوظِلش حُزَ٘‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔخى‪٣‬ش ‪ُٝ‬ظلِ‪َ٤‬‬
‫ىٍؿش طؤػ‪ َ٤‬حُٔـظٔغ ػِ‪ ٠‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪٫‬ري ٖٓ ٓؼَكش حُ‪ٞ‬ك‪ٍٞ‬حص‬
‫حُظ‪٣ ٢‬لوو‪ٜ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٝ‬حُ٘خطـش ػٖ حٓظلخىس حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ‬
‫حَُٔحكن حُؼخٓش ًخُ‪َ٤‬م ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص حُؼخٓش ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ‬
‫َٓ٘‪ٝ‬ػخص حُز٘‪٤‬ش ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬ىٍؿش ح‪ٓ٧‬خٕ ‪ٝ‬حُِٔح‪٣‬خ حُل٘‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ٘‬يٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬و‪٤‬ش‪.‬‬
‫أ‪ -‬يؼب‪ٛٚ‬ش رمٕ‪ٚ‬ى انشثح‪ٛ‬خ االعزًبػ‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫طؼظزَ حَُرل‪٤‬ش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش اكي‪ٓ ٟ‬ـخ‪٫‬ص ىٍحٓش حُـي‪ٟٝ‬‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش اً ‪ٌ٣ ٫‬ل‪ ٢‬إٔ ‪٣‬ويّ‬
‫حُٔٔظؼَٔ ىٍحٓش طز‪ ٖ٤‬ؿي‪ ٟٝ‬حٓظؼٔخٍ‪ ٖٓ ٙ‬حُ٘خك‪٤‬ش حُٔخُ‪٤‬ش أ‪ٝ‬‬
‫حُظـخٍ‪٣‬ش حُظ‪ٔ٣ ٢‬ؼ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬اػزخط‪ٜ‬خ رخػظزخٍ‪ٜ٣ ٙ‬يف اُ‪٣ُ ٠‬خىس ٍرل‪ٚ‬‬
‫ٖٓ اٗ٘خء حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٌُُي ػِ‪ ٠‬حُٔٔظؼَٔ إٔ ‪٣‬ؼزض ُِي‪ُٝ‬ش إٔ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع حٌُ‪ٞٓ ١‬ف ‪٣‬و‪ ّٞ‬ربٗ٘خث‪٣ ٚ‬لون ؿي‪ ٟٝ‬حؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫ح‪ٟ‬خكش ُِـي‪ ٟٝ‬حُٔخُ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُظـخٍ‪٣‬ش ‪ٗ ٝ‬ز‪ ٖ٤‬ك‪ٔ٤‬خ ‪ ٢ِ٣‬ح‪ ْٛ‬حُٔؼخ‪َ٤٣‬‬
‫حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ُِلٌْ ػِ‪ ٠‬حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬

‫‪109‬‬
‫‪ٔٓ-1‬خ‪ٔٛ‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ ٢‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬كَ‪ ٙ‬حُؼَٔ ‪٣ٝ:‬ظ‪ٌٛ َٜ‬ح‬
‫حُٔؼ‪٤‬خٍ ػيى حُؼٔخٍ حُٔلِ‪ ٖ٤٤‬حٌُ‪ٞٓ ٖ٣‬ف ‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫رظ٘ـ‪ٔٗٝ ِْٜ٤‬زظ‪ ْٜ‬حُ‪ ٠‬حؿٔخُ‪ ٢‬حُؼٔخُش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ًٔخ ط‪ٜ‬ظْ‬
‫ًٌُي رٔؼَكش ٓظ‪ ٢ٓٞ‬حؿَ حُؼخَٓ ح‪٫‬ؿ٘ز‪ ٢‬حٌُ‪ٞٓ ١‬ف ‪٣‬ظْ‬
‫ط‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٌُُٝ‬ي كخٕ ط‪٤‬ز‪٤‬ن ‪ٌٛ‬ح حُٔؼ‪٤‬خٍ ‪٣‬ظ‪ِ٤‬ذ‬
‫ط‪ٞ‬حكَ حُز‪٤‬خٗخص حُظخُ‪٤‬ش ‪:‬‬
‫‪ -‬حُؼيى ح‪٩‬ؿٔخُ‪ُِ ٢‬ؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ -‬ػيى حُؼٔخُش حُ‪٤٘٣ٞ‬ش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ -‬ػيى حُؼٔخُش ح‪٧‬ؿ٘ز‪٤‬ش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ٔٗ -‬زش حُؼٔخُش حُ‪٤٘٣ٞ‬ش اُ‪ ٠‬اؿٔخُ‪ ٢‬حُؼخِٓ‪.ٖ٤‬‬
‫‪ٔٗ -‬زش حُؼٔخُش ح‪٧‬ؿ٘ز‪٤‬ش اُ‪ ٠‬اؿٔخُ‪ ٢‬حُؼخِٓ‪.ٖ٤‬‬
‫‪ -‬اؿٔخُ‪ ٢‬ه‪ٔ٤‬ش ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حُظ‪ ٢‬طيكغ ُِؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‪.‬‬
‫‪ٓ -‬ظ‪٤ٜٗ ٢ٓٞ‬ذ حُؼخَٓ حُ‪ ٖٓ ٢٘٣ٞ‬ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حٌُِ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ش‪.‬‬
‫‪ٓ -‬ظ‪٤ٜٗ ٢ٓٞ‬ذ حُؼخَٓ ح‪٧‬ؿ٘ز‪ ٖٓ ٢‬ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حٌُِ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬طِىحى ىٍؿش حَُرل‪٤‬ش ح‪٩‬ؿظٔخػ‪٤‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ع ًِٔخ حٍطلؼض‬
‫ٗٔزش حُؼٔخُش حُ‪٤٘٣ٞ‬ش اُ‪ ٠‬اؿٔخُ‪ ٢‬حُؼٔخُش حٌُِ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫‪ًِٔٝ‬خ حٍطلغ ٗ‪٤ٜ‬ذ حُؼخَٓ حُ‪ ٖٓ ٢٘٣ٞ‬ح‪٧‬ؿ‪ ٍٞ‬حٌُِ‪٤‬ش حُظ‪٢‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬يكؼ‪ٜ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُِؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ٜ٤‬خ ٓ٘‪٣ٞ‬خً ‪ٞ٣‬حٍ حُؼَٔ‬
‫ح‪٫‬كظَح‪َُِٝ٘ٔ ٢ٟ‬ع‪٣ٝ ,‬ـذ ح‪ٗ٩‬خٍس اُ‪ ٠‬إٔ رؼ‪ٞ‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬ظق ػيىحً هِ‪ ٖٓ ً٬٤‬حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫رٔزذ طٌؼ‪٤‬ق ٍأّ حُٔخٍ ‪ٝ‬حٓظؼٔخٍ طٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ ٓظويٓش‬
‫‪ٝ‬رخَُؿْ ٖٓ إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ طئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ‪ٝ‬ك‪ٍٞ‬حص‬
‫‪ٛ‬خٓش ُزؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ٖٓ ك‪٤‬غ حُـ‪ٞ‬ىس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ح‪ٛ‬لخص‬
‫حُل٘‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظٌخُ‪٤‬ق ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حثي حُٔخُ‪٤‬ش ا‪ ٫‬أٗ‪ٜ‬خ طؼظزَ ػزجًخ حؿظٔخػ‪٤‬خً‬
‫ك‪ ٢‬كخُش حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬حُٔـظٔؼخص حُظ‪ ٢‬طؼخٗ‪ ٖٓ ٢‬حٌُؼخكش‬
‫حٌُٔخٗ‪٤‬ش ٓؼَ ٓؼظْ حُي‪ ٍٝ‬حُ٘خٓ‪٤‬ش‪.‬‬

‫‪110‬‬
‫ًٔخ إٔ رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬ظق حُؼٔخُش حُٔخ‪َٛ‬س كو‪٢‬‬
‫طؼَٔ ػِ‪ ٠‬ؿٌد حٌُلخءحص ‪ٝ‬حُوزَحص حُٔظٔ‪ِ٤‬س حُظ‪ ٢‬طؼَٔ ك‪٢‬‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش ٓٔخ ‪٣‬ئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬هَِ ك‪ ٢‬ط‪٣ُٞ‬غ حُؼٔخُش‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُو‪ٝ ٢ٓٞ‬ك‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُلخُش ط٘و‪ ٚ‬حُـي‪ٟٝ‬‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ٗظ‪٤‬ـش ُـٌر‪ٜ‬خ حُؼٔخُش‬
‫حُٔخ‪َٛ‬س ٖٓ حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪٧‬هَ‪ٝ ,ٟ‬ك‪ ٢‬حُـ‪ٜ‬ش حُٔوخرِش ُ‪ٞ‬‬
‫ًخٗض ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُٔ٘خٍ‪٣‬غ ٓ‪ٞ‬ف طٔظويّ ػٔخُش ؿ‪ٓ َ٤‬خ‪َٛ‬س‬
‫ػ٘ي‪ٛ‬خ ٓ‪ٞ‬ف طَطلغ ىٍؿش حٓظلخىس حُٔـظٔغ ٖٓ اٗ٘خء ٓؼَ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ك‪٤‬غ ٗـي ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُلخُش إٔ طٌِلش حُؼٔخُش‬
‫حُيكظَ‪٣‬ش طَطلغ ه‪ٔ٤‬ظ‪ٜ‬خ ػٖ حُو‪ٔ٤‬ش حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ‪ٔ٣ٝ‬ظل‪٤‬ي‬
‫حُٔـظٔغ‪.‬‬
‫‪ٔٓ -2‬خ‪ٔٛ‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ ٢‬حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش‪٣ٝ :‬و‪ٜ‬ي ر‪ٌٜ‬ح حُٔئَٗ‬
‫ٓي‪ٔٓ ٟ‬خ‪ٔٛ‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ا‪ٟ‬خكش ‪ٛ‬خٓش اُ‪ ٠‬حُيهَ‬
‫حُو‪ ٌٖٔ٣ٝ ٢ٓٞ‬كٔخد حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش َُِٔ٘‪ٝ‬ع ػْ ٗٔزظ‪ٜ‬خ‬
‫اُ‪ ٠‬حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ‪.‬‬
‫‪ٝ‬طلٔذ حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش ربكي‪ ٟ‬حُ‪٣َ٤‬وظ‪ ٖ٤‬حُظخُ‪٤‬ظ‪:ٖ٤‬‬
‫أ‪٣َ٣ -‬وش ػ‪ٞ‬حثي ػ٘خ‪ َٛ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‪٣ٝ :‬ظْ كٔخر‪ٜ‬خ ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬
‫حُٔؼخىُش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش = ح‪٧‬ؿ‪ + ٍٞ‬ح‪٣٩‬ـخٍ ‪ +‬حُلخثيس ػِ‪ٍ ٠‬أّ‬
‫حُٔخٍ ‪ +‬حَُرق‪.‬‬
‫‪ٝ‬رؼي كٔخد حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش طلٔذ ٗٔزظ‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش‬
‫ُِٔـظٔغ ه‪ ٍ٬‬حُؼخّ‪.‬‬
‫حُ٘ٔزش حُٔج‪٣ٞ‬ش ُِو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش =‬
‫حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش َُِٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ ٢‬حُٔ٘ش ح‪ٖٓ ٠ُٝ٧‬‬
‫حُؼَٔح‪٫‬كظَح‪100× ٢ٟ‬‬
‫حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ (حُ٘خطؾ حُٔلِ‪ ٢‬ح‪٩‬ؿٔخُ‪)٢‬‬

‫‪111‬‬
‫د‪٣َ٣ -‬وش ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬حُٔٔظِِٓخص‪ :‬طلٔذ حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش ػٖ‬
‫‪٣َ٣‬ن ه‪ٔ٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ رٔؼَ حُٔ‪ٞ‬م ػْ ‪َ٣‬ف ه‪ٔ٤‬ش ٓٔظِِٓخص‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ح‪ٛ٫‬ظ‪ً٬‬خص ٓ٘‪ٜ‬خ ػْ ا‪ٟ‬خكش حُ‪َ٠‬حثذ ‪َ٣ٝ‬ف ح‪٩‬ػخٗخص‪.‬‬
‫حُو‪ٔ٤‬ش حُٔ‪٠‬خكش = ه‪ٔ٤‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ رٔؼَ حُٔ‪ٞ‬م – (ٓٔظِِٓخص‬
‫ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ +‬ح‪ٛ٫‬ظ‪ً٬‬خص) ‪ +‬حُ‪َ٠‬حثذ – ح‪٩‬ػخٗخص‪.‬‬
‫‪ٔٓ -3‬خ‪ٔٛ‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ ٢‬ىػْ ٓ‪ِ٤‬حٕ حُٔيك‪ٞ‬ػخص‪ُِٝ :‬لٌْ ػِ‪٠‬‬
‫ٓٔخ‪ٔٛ‬ش حَُٔ٘‪ٝ‬ع حُٔوظَف ك‪ ٢‬ىػْ ٓ‪ِ٤‬حٕ حُٔيك‪ٞ‬ػخص ‪ِِ٘ٓ٣‬خ‬
‫ٓؼَكش ح‪ ٍٞٓ٧‬حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ -‬حُ‪ٜ‬خىٍحص حُظ‪ٞٓ ٢‬ف ‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ر‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ -‬حُ‪ٞ‬حٍىحص حُظ‪ٞٓ ٢‬ف ‪ٔ٣‬ظ‪ٍٞ‬ى‪ٛ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ هخٍؽ حُزِي‪.‬‬
‫‪ -‬ح‪َ٣٩‬حىحص رخُؼِٔش ح‪٧‬ؿ٘ز‪٤‬ش ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ هخٍؿ‪٤‬ش رخ‪ٟ٩‬خكش‬
‫ُِِٔغ حُٔ‪ٜ‬يٍس‪.‬‬
‫‪ -‬حُٔيك‪ٞ‬ػخص رخُ٘وي ح‪٧‬ؿ٘ز‪.٢‬‬
‫‪ -‬ه‪ٔ٤‬ش حُِٔغ حُٔ٘ظـش حُظ‪ ٢‬طـؼَ حُي‪ُٝ‬ش طٔظـ٘‪ ٢‬ػٖ‬
‫حٓظ‪َ٤‬حى‪ٛ‬خ‪.‬‬
‫‪ -‬حُظل‪٬٣ٞ‬ص حُٔخُ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬ىحهَ حُي‪ُٝ‬ش ر‪ٜ‬يف حُظ‪ٓٞ‬غ ك‪٢‬‬
‫ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪.‬‬
‫‪ -1‬انصبدساد انز‪ ٙ‬عٕف ‪ٚ‬مٕو انًششٔع ثٓب‪:‬‬
‫‪٣‬ـذ إٔ ط‪ٟٞ‬ق ر‪٤‬خٗخص ىٍحٓش حُـي‪ ٟٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش كـْ‬
‫حُ‪ٜ‬خىٍحص حُظ‪ٞٓ ٢‬ف ‪ٜ٣‬يٍ‪ٛ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ه‪ ٍ٬‬ػَٔ‪ٙ‬‬
‫ح‪٫‬كظَح‪ٌُُ ِِّ٣ٝ .٢ٟ‬ي كٔخد ًٔ‪٤‬ش حُٔ٘ظـخص حُظ‪ٞٓ ٢‬ف‬
‫‪٣‬ظْ ط‪ٜ‬ي‪َٛ٣‬خ ‪ٓٝ‬ظ‪ٓ ٢ٓٞ‬ؼَ حُظ‪ٜ‬ي‪ ٌَُ َ٣‬ػخّ‪ًٔ .‬خ ‪ٌٖٔ٣ٝ‬‬
‫حٓظويحّ ‪َ٣‬م حُظ٘زئ رخُ‪ِ٤‬ذ حُوخٍؿ‪ ٢‬حُٔٔظوزِ‪ ٢‬ػِ‪٠‬‬
‫ٓز‪٤‬ؼخص حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٓ‪ٞ‬حءً ٓ٘‪ٜ‬خ حُ‪َ٤‬م حٌُٔ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش‪.‬‬
‫‪ -2‬انٕاسداد انز‪ ٙ‬عٕف ‪ٚ‬غزٕسدْب انًششٔع يٍ خبسط انجهذ‪:‬‬

‫‪112‬‬
‫ك‪٤‬غ طز‪ ٖ٤‬ىٍحٓخص حُـي‪ ٟٝ‬أٗ‪ٞ‬حع ‪٤ًٔٝ‬خص ‪ٝ‬حٍىحص‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُوخّ ‪ٝ‬ه‪٤‬غ حُـ‪٤‬خٍ ‪ٔٓٝ‬ظِِٓخص ح‪ٗ٫‬ظخؽ‪.‬‬
‫ٓ‪ٟٞ‬لخً ٓؼَ ح‪ٓ٫‬ظ‪َ٤‬حى ه‪ٞ٘ٓ ٍ٬‬حص حُؼَٔ ح‪٫‬كظَح‪.٢ٟ‬‬
‫‪ٝ‬رٔؼَكش ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬خىٍحص ‪ٝ‬ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٞ‬حٍىحص حُوخ‪ٛ‬ش‬
‫رخَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ٓ ٌٖٔ٣‬ؼَكش أػَ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ حُظـخٍ‪١‬‬
‫ُِٔـظٔغ ‪ٝ‬كوخً ُِٔؼخىُش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫أػَ حَُٔ٘‪ٝ‬ع ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ حُظـخٍ‪ = ١‬ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬خىٍحص –‬
‫ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٞ‬حٍىحص‪.‬‬
‫ك‪ ٢‬كخُش ُ‪٣‬خىس ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬خىٍحص ػٖ ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٞ‬حٍىحص كبٕ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ ُٚ ٌٕٞ٣‬أػَ ا‪٣‬ـخر‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ حُظـخٍ‪ُِ ١‬ي‪ُٝ‬ش‪,‬‬
‫ك‪٤‬غ ‪ٔ٣‬خ‪ ْٛ‬رٌُي ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن كخث‪ ٞ‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ حُظـخٍ‪ .١‬أٓخ‬
‫اًح ًخٗض ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٞ‬حٍىحص أًزَ ٖٓ ه‪ٔ٤‬ش حُ‪ٜ‬خىٍحص كبٕ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ع ‪ ُٚ ٌٕٞ٣‬أػَ ِٓز‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ حُظـخٍ‪ُِ ١‬ي‪ُٝ‬ش‪,‬‬
‫أ‪ ٝ‬أٗ‪ٔ٣ ٚ‬خ‪ ْٛ‬ك‪ ٢‬طلو‪٤‬ن ػـِ ك‪ ٢‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ حُظـخٍ‪.١‬‬
‫‪ -3‬اإل‪ٚ‬شاداد ثبنؼًهخ األعُج‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ر‪ ٌٜٙ‬ح‪َ٣٩‬حىحص طِي حُٔزخُؾ حُظ‪ ٢‬طل‪ َٜ‬ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ هخٍؽ حُز‪٬‬ى ٗظ‪ َ٤‬طؤى‪٣‬ش هيٓخص أ‪ٝ‬‬
‫حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬أؿ‪٧ ٍٞ‬ػٔخٍ حٓظ٘خٍ‪٣‬ش أ‪ ٝ‬طيٍ‪٣‬ز‪٤‬ش‪ .‬اً إٔ‬
‫ًخكش ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬ػٔخٍ ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ٜ٤‬خ طل‪ َ٣ٞ‬ا‪َ٣‬حىحص رخُ٘وي‬
‫ح‪٧‬ؿ٘ز‪.٢‬‬
‫‪ -4‬انًذفٕػبد ثبنُمذ األعُج‪:ٙ‬‬
‫‪ ٢ٛٝ‬ح ُٔيك‪ٞ‬ػخص حُظ‪ٞٓ ٢‬ف ‪٣‬و‪ ّٞ‬ريكؼ‪ٜ‬خ حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‬
‫ُـ‪ٜ‬خص أؿ٘ز‪٤‬ش ٓوخرَ ك‪ ُٜٚٞ‬ػِ‪ ٠‬هيٓخط‪ٜ‬خ‪ٓ .‬ؼخٍ ًُي ٓخ‬
‫‪٣‬يكؼ‪ ٚ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُـ‪ٜ‬خص أؿ٘ز‪٤‬ش ٓوخرَ أػٔخٍ ح‪ٓ٫‬ظ٘خٍحص‬
‫‪ٝ‬حُظيٍ‪٣‬ذ ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ اً إٔ ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُٔيك‪ٞ‬ػخص طؼظزَ ػزجخً‬
‫ػِ‪ِ٤ٓ ٠‬حٕ حُٔيك‪ٞ‬ػخص حُو‪.٢ٓٞ‬‬

‫‪113‬‬
‫‪ -5‬االحالل يحم انٕاسداد‪:‬‬
‫‪٘ٛ‬خى رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪ ٢‬طو‪ ّٞ‬ربٗظخؽ ِٓغ ‪٣‬لظخؽ اُ‪ٜ٤‬خ‬
‫حُٔـظٔغ ‪ٔ٣ٝ‬ظ‪ٍٞ‬ى‪ٛ‬خ ٖٓ حُوخٍؽ ُؼيّ ًلخ‪٣‬ش ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُٔلِ‪٢‬‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ أ‪ُ ٝ‬ؼيّ اٗظخؿ‪ٜ‬خ ٗ‪ٜ‬خث‪٤‬خً ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ‪ٌُُ ,‬ي كبٕ‬
‫حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش حُـي‪٣‬يس ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طـؼَ حُٔـظٔغ‬
‫‪ٔ٣‬ظـ٘‪ ٢‬ػٖ حٓظ‪َ٤‬حى ًٔ‪٤‬خص ٓٔخػِش ٖٓ حُِٔغ حُٔ٘ظـش ك‪٤‬غ‬
‫طؼظزَ ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ًحص ػخثي حؿظٔخػ‪َٓ ٢‬طلغ ٌُ‪ٕٞ‬‬
‫أػَ‪ٛ‬خ ا‪٣‬ـخر‪ ٢‬ػِ‪ِ٤ٓ ٠‬حٕ حُٔيك‪ٞ‬ػخص‪.‬‬
‫صبيُبً – ا‪ٜ‬صبس انغهج‪ٛ‬خ نهًششٔع ػهٗ انج‪ٛ‬ئخ انًحه‪ٛ‬خ‪:‬‬
‫‪ٝ‬طَ٘ٔ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٥‬ػخٍ ٓخ ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ ٠‬اهخٓش حَُٔ٘‪ٝ‬ع ٖٓ آػخٍ‬
‫ِٓز‪٤‬ش ػِ‪ٌٗٞٓ ٠‬خص أ‪ ٝ‬ػِ‪ ٠‬ػ٘خ‪ َٛ‬حُز‪٤‬جش حُ‪٤‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‪ .‬اً إٔ‬
‫رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬ئى‪ ١‬ط٘ـ‪ِٜ٤‬خ اُ‪ ٠‬طِ‪ٞ‬ع حُز‪٤‬جش‬
‫ٓٔؼ‪ ً٬‬ك‪ ٢‬طِ‪ٞ‬ع حُ‪ٜٞ‬حء رخُؼخىّ أ‪ ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش‪ ,‬أ‪ ٝ‬طِ‪ٞ‬ع‬
‫حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬رخُ٘ٔزش َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪ ٢‬طو‪ ّٞ‬رظ‪٣َٜ‬ق ٓوِلخط‪ٜ‬خ ك‪٤ٓ ٢‬خ‪ٙ‬‬
‫ح‪ٜٗ٧‬خٍ ‪ٝ‬حُزل‪َ٤‬حص ‪ٓٝ‬خ ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ًُ ٠‬ي ٖٓ أَٓح‪ ٝ‬طـؼَ‬
‫حُٔـظٔغ ٓ‪َ٤٠‬حً اُ‪٣ُ ٠‬خىس ٗلوخص حُ‪ٜ‬لش ‪ٝ‬حُؼ‪٬‬ؽ‪.‬‬
‫‪٘ٛٝ‬خى رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪٣ ٢‬ئى‪ ١‬ط٘ـ‪ِٜ٤‬خ اُ‪ ٠‬أ‪َٟ‬حٍ‬
‫‪ٛ‬ل‪٤‬ش ُِؼٔخٍ ٓؼَ ‪٘ٛ‬خػش حُـٍِ ‪ٝ‬حُ٘ٔ‪٤‬ؾ ٗظ‪٤‬ـش ُِـزخٍ حٌُ‪ ١‬هي‬
‫‪ٔ٣‬زذ حَُٔ حَُث‪.١ٞ‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ح‪َٓ٧‬ح‪ ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٔزز‪ٜ‬خ رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‬
‫ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش أَٓح‪ٗ ٝ‬خطـش ػٖ حُ‪ٟٞ٠‬خء ٗظ‪٤‬ـش ُظ٘ـ‪َ٤‬‬
‫حٌُٔ٘خص ‪ٝ‬ح‪٫٥‬ص‪٘ٛٝ .‬خى رؼ‪ ٞ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص حُظ‪ ٢‬ط٘ظؾ ِٓؼخً هي‬
‫طظؼخٍ‪ٓ ٝ‬غ ح‪٧‬كٌخٍ حُؼخٓش ُِٔـظٔغ أ‪ٓ ٝ‬غ ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُٔؼ‪٘٤‬ش‬
‫ُِـخُز‪٤‬ش حُؼظٔ‪ ٖٓ ٠‬حُ٘ؼذ ‪ ٖٓٝ‬ػْ طَ‪ ٟ‬حُِٔ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬خص‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش إٔ ‪ ٌٙٛ‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص ط٘ظؾ ٓ٘ظـخص ‪٣‬وزَ ػِ‪٠‬‬
‫حٓظ‪ًٜ٬ٜ‬خ َٗ‪٣‬لش ٓؼ‪٘٤‬ش ٖٓ حُٔٔظ‪.ٖ٤ٌِٜ‬‬

‫‪114‬‬
‫‪ٝ‬هي ٗز‪ٜ‬ض حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُي‪ ٍٝ‬كخُ‪٤‬خً اُ‪ ٠‬أ‪٤ٔٛ‬ش ٓ٘غ ح‪٥‬ػخٍ حُِٔز‪٤‬ش‬
‫َُِٔ٘‪ٝ‬ػخص ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‪٣‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔـظٔغ ك‪٤‬غ أ‪ٛ‬زلض ط٘ظَ‪١‬‬
‫ػِ‪ٜ٤‬خ إٔ ط‪ٞ‬كَ طـ‪ِ٤ٜ‬حص ٓؼ‪٘٤‬ش ُٔؼخُـش ح‪٧‬روَس ‪ٝ‬حُؼخىّ‬
‫‪ٝ‬طًَ‪٤‬ذ ك‪٬‬طَ ط٘و‪٤‬ش ُٔ٘غ طِ‪ٞ‬ع حُ‪ٜٞ‬حء ًٔخ طِِّ حَُٔ٘‪ٝ‬ػخص‬
‫حُوَ‪٣‬زش ٖٓ ح‪ٜٗ٧‬خٍ ‪ٝ‬حُزل‪َ٤‬حص رٔ٘غ ‪َٛ‬ف ٓوِلخط‪ٜ‬خ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‪١‬‬
‫حُٔ‪٤‬خ‪ٝ ٙ‬طًَ‪٤‬ذ ٓل‪٤‬خص ‪َٛ‬ف هخ‪ٛ‬ش ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ك‪ ٢‬ح‪ٗٝ٥‬ش ح‪٧‬ه‪َ٤‬س‬
‫حطـ‪ٜ‬ض ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُي‪ ٍٝ‬اُ‪ ٠‬طلَ‪ ْ٣‬أ‪٘ٓ ٝ‬غ حُظَحه‪ٚ٤‬‬
‫َُٔ٘‪ٝ‬ػخص حٓظؼٔخٍ‪٣‬ش حُظ‪ ٢‬ط٘ظؾ ٓ٘ظـخص طئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬ح‪َٟ٩‬حٍ‬
‫ر‪٤‬زوش ح‪ٓ ُٕٝٝ٧‬ؼَ أٗ‪ٞ‬حع ٖٓ حُؼ‪ٝ ٍٞ٤‬أؿ‪ِٜ‬س حُظٌ‪٤٤‬ق‬
‫‪ٝ‬حُزَحىحص حُظ‪ ٢‬طؼظٔي ػِ‪ ٠‬ؿخُ حُـ‪ ٕٞ٣ٍٞ‬حٌُ‪٣ ١‬يَٓ ح‪ُٕٝٝ٧‬‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪ ١‬ريء رظلَ‪ ٚٔ٣‬ى‪٤ُٝ‬خً‪.‬‬

‫‪115‬‬

‫‪https://t.me/agricultural_eng‬‬

You might also like