B A ØI 2

MAÏCH ÐIEÄN MOÄT CHIEÀU (DC)

A. MUÏC ÐÍCH :
Baøi thí nghieäm giuùp sinh vieân thöïc hieän caùc maïch ñieän cô baûn nhö maïch
chia aùp, maïch chia doøng, kieåm chöùng caùc luaät Kirchhoff vaø khaûùo saùt
maïch töông ñöông Thevenin-Norton trong maïch ñieän DC. Ngoaøi ra, baøi
thí nghieäm coøn giuùp sinh vieân so saùnh keát quaû giöõa tính toaùn lyù thuyeát
vaø keát quaû thí nghieäm cuûa maïch ñieän DC moät nguoàn vaø nhieàu nguoàn.

B. ÐAËC ÐIEÅM :
Maïch ñieän DC chæ toàn taïi caùc phaàn töû nguoàn vaø ñieän trôû. Neàn taûng cuûa
phaân tích maïch ñieän DC laø luaät Ohm vaø caùc luaät Kirchhoff. Ngoaøi ra, ñeå taêng
hieäu quaû cuûa quaù trình tính toaùn maïch DC, ngöôøi ta coù theå döïa treân caùc pheùp
bieán ñoåi töông ñöông ( chia aùp, chia doøng, bieán ñoåi nguoàn … ), phaân tích duøng
ma traän (theá nuùt, doøng maéc löôùi … ) hay duøng caùc ñònh lyù ñaëc tröng cho maïch
tuyeán tính (nguyeân lyù tæ leä, nguyeân lyù xeáp choàng , sô ñoà töông ñöông Thevenin-
Norton … ).

C. PHAÀN THÍ NGHIEÄM :

I. Maïch chia aùp:

a) Thöïc hieän maïch chia aùp nhö Hình 1.2.1.1 .
Ñieàu chænh nguoàn DC ñeå thay ñoåi giaù trò ñieän aùp u nhö trong baûng soá lieäu.
Duøng DC volt keá ( hoaëc chöùc naêng DCV cuûa VOM hay DMM ) ño ñieän aùp u 1,
u2, u3 treân caùc ñieän trôû ñieàn vaøo coät “Ño”. Töø ñieän aùp u ta xaùc ñònh u1, u2, u3
theo coâng thöùc maïch chia aùp vaø ñieàn vaøo coät “Tính”. Xaùc ñònh sai soá theo coâng
thöùc :

% sai soá giaù trò ñuùng  giaù trò ño

= giaù trò ñuùng .100%
Giaù trò ñuùng = laø giaù trò tính theo lyù thuyeát hay giaù trò nhaän ñöôïc töø caùc thieát
bò chænh ñònh hoaëc thieát bò ño coù ñoä chính xaùc cao.
Ta coù baûng soá lieäu:

- Trang 1 -
 u(V) u1 u2 u3
Tính Ño %sai Tính Ño %sai Tính Ño %sai
soá soá soá
5
12

Hình 1.2.1.1: Maïïch chia aùp

b) Kieåm chöùng luaät Kirchhoff veà ñieän aùp.

Theo luaät Kirchhoff veà ñieän aùp ñoái vôùi maïch DC ta coù:
u = uk = u1 + u2 + u3
Tính uk töø soálieäu ño ôû phaàn b) vaø ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

u (V) uk %sai soá

5
12

ÔÛ ñaây, % sai soá = u   uk .100%

u

c) Thieát keá moät maïch chia aùp DC goàm hai ñieän trôû R1 (coù giaù trò trong 4 ñieän
trôû ñaõ cho) vaø R2 thoûa :
+ AÙp vaøo maïch 5 V, aùp ra treân R2 laø 2 V.
+ Doøng trong maïch phaûi beù hôn 10 mA.
+ Veõ maïch thieát keá vaø cho bieát caùc trò soá:
R1 = … (Ω), R2 = … (Ω).
Vaø keát quaû ño aùp ra treân maïch thieát keá: AÙp ra = . . . .

d) ÖÙng duïng maïch chia aùp:

+ ÖÙng duïng 1: Ño noäi trôû cuûa nguoàn Rs cuûa maùy phaùt soùng. Thöïc hieän maïch
thí nghieäm nhö Hình 1.2.1.2. Sô ñoà töông ñöông maùy phaùt soùng goàm
coù
- Trang 2 -
 nguoàn aùp noái tieáp noäi trôû Rs. Tröôùc tieân, chöa noái VR vaøo maïch vaø chænh
maùy phaùt soùng coù tín hieäu treân output laø 2Vrms, taàn soá 1kHz. Noái VR vaøo
maïch, choïn giaù trò ban ñaàu laø 10, taêng daàn VR sao cho aùp hieäu duïng treân
output laø 1Vrms. Ta thaáy theo nguyeân lyù chia aùp, giaù trò VR khi ñoù seõ
baèng giaù trò cuûa Rs.

Hình 1.2.1.2: Maïïch ño noäi trôû maùy phaùt soùng treân hoäp TN

Giaù trò Rs (ño ñöôïc) =

+ ÖÙng duïng 2: Ño ñieän trôû vaøo Rin cuûa moät maïch goàm ba ñieän trôû R10, R11,
R12 maéc song song. Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö Hình 1.2.1.3. Ñöa tín
hieäu output vaøo CH1, tín hieäu taïi nuùt a vaøo CH2 cuûa dao ñoäng kyù. Chænh
taêng VR töø giaù trò 100. Cho ñeán khi tín hieäu taïi a coù bieân ñoä baèng ½ bieân
ñoä taïi output thì giaù trò VR seõ baèng giaù trò Rin cuûa maïch.

Hình 1.2.1.3: Maïïch ño ñieän trôû vaøo Rin cuûa moät maïch ñieän

Giaù trò Rin (ño ñöôïc) =

Giaù trò Rin (tính theo giaù trò ba ñieän trôû) =

II. Maïch chia doøng:

a) Thöïc hieän maïch chia doøng nhö Hình 1.2.2.1. Thay ñoåi giaù trò u nhö
trong baûng, ño doøng toång I1 vaø caùc doøng reõ I2 , I3 (duøng amper keá maéc noái
tieáp caùc ñieän trôû hoaëc thoâng qua ño aùp treân caùc ñieän trôû naøy theo giaù trò
ñieän trôû ño

- Trang 3 -
 cuûa chuùng) vaø ghi soá lieäu vaøo coät “ño ñöôïc”. Töø giaù trò I1 ta tính I2 vaø I3 theo
coâng thöùc maïch chia doøng vaø ghi keát quaû vaøo coät “tính toaùn”. Tính sai soá.

Hình 1.2.2.1: Maïch chia doøng

Ta coù baûng soá lieäu:

u I1 I2 (mA) I3 (mA)
(V) (mA) Tính Ño %sai Tính Ño %sai
toaùn ñöôïc soá toaùn ñöôïc soá
5
12

b) Kieåm chöùng luaät Kirchhoff veà doøng ñieän .

Theo luaät Kirchhoff veà doøng ñieän ñoái vôùi maïch DC ta coù:
I1 = Ik = I2 + I3
Tính Ik töø soálieäu ño ôû phaàn a) vaø ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

u (V) I1 (mA) Ik %sai soá

5
12
I1   I k
ÔÛ ñaây, % sai soá = .100%
I1

c) Thieát keá moät maïch chia doøng DC goàm hai ñieän trôû R1 vaø R2 noái song
song thoûa :
+ Doøng toång laø 10 mA.
+ R1 = 4.7 (kΩ) vaø doøng qua noù laø 4 mA.
+ Veõ maïch thieát keá vaø cho bieát trò soá R2 = … (Ω).
Thöïc hieän maïch ñaõ thieát keá. Ño laïi doøng qua R1 laø : . . . .

- Trang 4 -
d) Chia doøng duøng nhieàu ñieän trôû: thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö treân Hình
1.2.2.2. Ñieàn baûng soá lieäu:

Doøng I ño Doøng I1 ño Doøng I1 tính theo chia Sai soá khi duøng
doøng chia doøng cho I1

Hình 1.2.2.2: Maïch chia doøng nhiều điện trở

III. Giaûi tích maïch DC nhieàu nguoàn duøng theá nuùt vaø maéc löôùi:
Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö Hình 1.2.3.

Hình 1.2.3: Maïch DC nhieàu nguoàn

Vôùi: E1 = nguoàn aùp DC coù giaù trò 5 V treân hoäp thí nghieäm hay boä
nguoàn DC.
E2 = nguoàn aùp DC coù giaù trò 12 V treân hoäp thí nghieäm hay boä
nguoàn DC.
Duøng volt keá DC hay DMM ño laïi giaù trò caùc nguoàn E1 vaø E2 vaø ghi vaøo
caû 2 coät “giaù trò tính” vaø coät “giaù trò ño”. Tính ñieän aùp treân caùc ñieän trôû duøng
phöông phaùp theá nuùt hay doøng maéc löôùi vaø ghi vaøo coät “giaù trò tính”. Ño ñieän
aùp treân caùc ñieän trôû duøng volt keá DC hay DMM vaø ghi vaøo coät “giaù trò
ño”. Haõy hoaøn thaønh baûng soá lieäu:

- Trang 5 -
 Ñieän aùp Giaù trò tính Giaù trò ño % sai soá
E1 0
E2 0
u1
u2
u3
u4

IV. Caàu ño Wheatstone moät chieàu ño ñieän trôû:

Laø caàu ño ñieän trôû döïa treân nguyeân lyù caân baèng, duøng ño ñieän trôû giaù trò töø 1
trôû leân baèng caùch thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö Hình 1.2.4. Duøng DMM cho
chöùc naêng DC volt keá (DCV) coù giaù trò chæ thò gaàn zero nhaát laø caàu caân baèng.
Caàu ño naøy duøng ñeå ño giaù trò ñieän trôû R2 khi chænh VR töø giaù trò 1k, moãi laàn
taêng 100. Ghi laïi giaù trò VR vaø giaù trò chæ thò treân DCV theo baûng sau (VRcb laø
giaù trò VR luùc caàu caân baèng):

Giaù trò VR VRcb – 100 VRcb = VRcb + 100

Chæ soá cuûa DCV

Do R1 = R6 = 10k neân giaù trò VRcb laø giaù trò ño ñöôïc cuûa R2 baèng caàu
ño Wheatstone. Goïi giaù trò R2 cho treân Module thí nghieäm laø giaù trò danh ñònh,
cho R2  VRcb
R2
bieát sai soá cuûa caàu ño:
% sai soá = .100%

Hình 1.2.4: Caàu ño Wheatstone moät chieàu

V. Kieåm chöùng nguyeân lyù tæ leä treân maïch DC:

Vôùi maïch thí nghieäm nhö Hình 1.2.5, nguyeân lyù tæ leä ñöôïc hieåu laø ñieän aùp u 2
trong maïch tæ leä vôùi nguoàn taùc ñoäng leân maïch Ein theo : u2 = K.Ein. Nguoàn Ein
laáy töø nguoàn DC ñieàu chænh ñöôïc treân hoäp TN chính. Thay ñoåi giaù trò Ein, ño u2
- Trang 6 -
vaø laäp baûng soá lieäu:

- Trang 7 -
 Ein 4V 6V 8V 10V 12V
u2

Veõ ñoà thò: u2 treân truïc y, Ein treân truïc x.

Hình 1.2.5: Maïch kieåm chöùng nguyeân lyù tæ leä

VI. Kieåm chöùng nguyeân lyù xeáp choàng treân maïch DC:
Ñeå kieåm chöùng giaù trò ño ñöôïc cuûa u1 treân maïch Hình 1.2.3 döïa treân nguyeân lyù
xeáp choàng ta laøm nhö sau:
+ Chæ cho taùc ñoäng leân maïch nguoàn E1 = 5V baèng caùch thöïc hieän maïch
thí nghieäm nhö Hình 1.2.6.1. Duøng DC volt keá hay DMM ño u11 vaø ghi töông
öùng vaøo coät “ Maïch chæ coù nguoàn E1”.

Hình 1.2.6.1: Maïch chæ coù nguoàn E1 Hình 1.2.6.2: Maïch chæ coù nguoàn E2

+ Chæ cho taùc ñoäng leân maïch nguoàn E 2 = 12V baèng caùch thöïc hieän maïch thí
nghieäm nhö Hình 1.2.6.2. Duøng DC volt keá hay DMM ño u12 vaø ghi töông
öùng vaøo coät “ Maïch chæ coù nguoàn E2”.
+ Tính u1 duøng nguyeân lyù xeáp choàng vaø ghi vaøo coät “giaù trò tính theo
xeáp choàng”. Xaùc ñònh sai soá khi duøng xeáp choàng. Ta coù baûng soá lieäu:

Ñieän Maïch chæ Maïch chæ Giaù trò tính Giaù trò ño % sai soá
aùp coù nguoàn coù nguoàn theo xeáp khi coù caû khi duøng
E1(u11) E2 (u12) choàng hai nguoàn xeáp choàng
u1

- Trang 8 -
+ Môû roäng khaûo saùt nguyeân lyù xeáp choàng trong maïch coù caû nguoàn DC vaø AC
nhö Hình 1.2.6.3. Chænh maùy phaùt soùng coù u = 2 V hieäu duïng (kieåm tra duøng
DMM), taàn soá 5 kHz, nguoàn DC: E1 = 5V. Ño aùp treân tuï uc(t) duøng DMM ôû laàn
löôït hai chöùc naêng : DCV vaø ACV. Giaûi thích töøng keát quaû ño ñöôïc.

Hình 1.2.6.3: Ño uc khi maïch coù caû nguoàn DC vaø AC.

Giaù trò uc ño ôû chöùc naêng DCV Giaù trò uc ño ôû chöùc naêng ACV

Giaûi thích:

VII. Sô ñoà Thevenin-Norton vaø nguyeân lyù truyeàn coâng suaát cöïc ñaïi:
+ Khaûo saùt maïch thí nghieäm nhö Hình 1.2.3.
+ Laáy ñieän trôû 2,2k khoûi maïch. Hôû maïch vò trí 2,2k ñeå ño Uhm (Hình
1.2.7.1). Ngaén maïch vò trí 2.2 k ñeå ño Inm (Hình 1.2.7.2). Ñieän trôû töông
ñöông Thevenin Rthevenin xaùc ñònh theo soá lieäu ño: Rthevenin = Uhm / Inm. Laäp
baûng vôùi “Giaù trò tính” döïa treân thoâng soá maïch. Veõ sô ñoà töông ñöông
Thevenin vaø Norton cho maïch Hình 1.2.3.

Uhm Inm Rthevenin

Giaù trò ño Giaù trò tính Giaù trò ño Giaù trò tính Giaù trò ño Giaù trò tính

+ Thöïc hieän maïch nhö Hình 1.2.7.3. Thay

ñoåi khoaûng 10 giaù trò cuûa bieán trôû VR töø 1kΩ
ñeán 10kΩ (trong ñoù coù giaù trò baèng Rthevenin).
Ño doøng IVR qua VR. Tính coâng suaát treân ñieän
trôû VR theo doøng qua noù: PVR = VR.I2VR. Laäp
baûng
soá lieäu. Cho bieát giaù trò cöïc ñaïi cuûa coâng suaát
Hình 1.2.7.1: Ño Uhm
- Trang 9 -
treân VR ño ñöôïc vaø giaù trò cöïc ñaïi theo
lyù thuyeát .

Hình 1.2.7.2: Ño Inm Hình 1.2.7.3: Khaûo saùt coâng suaát max

VR 1kΩ … Rthevenin … 10kΩ

IVR
PVR
PVR(max ño ñöôïc) =
PVR(max theo lyù thuyeát) =

+ Thöïc hieän maïch khaûo saùt coâng suaát cöïc ñaïi trong maïch coù nguoàn AC
nhö Hình 1.2.7.4. Chænh maùy phaùt soùng coù trò hieäu duïng cuûa u laø 2 V, taàn soá 5
kHz. Thöïc hieän khoaûng 10 giaù trò cuûa bieán trôû VR töø 1kΩ ñeán 10kΩ. Ño doøng
hieäu duïng IVR qua VR duøng DMM. Tính coâng suaát treân ñieän trôû VR theo doøng
hieäu duïng qua noù: PVR = VR.I2VR. Laäp baûng soá lieäu. Cho bieát giaù trò cöïc ñaïi cuûa
coâng suaát treân VR ño ñöôïc vaø giaù trò cöïc ñaïi theo lyù thuyeát .

Hình 1.2.7.4: Cöïc ñaïi coâng suaát maïch AC

VR 1kΩ … Rth … 10kΩ

IVR
PVR
VR ñeå PVR max theo lyù thuyeát =...
Coâng suaát PVR(max) theo lyù thuyeát = . . .

VIII. Sô ñoà Module DC Circuits: Duøng cho Baøi TN Maïch 2.

+ Sô ñoà module nhö Hình 1.2.8, giaù trò linh kieän nhö trong Baûng 1.2.1.

- Trang 10 -
 Hình 1.2.8: Module DC Circuits
Baûng 1.2.1: Danh saùch linh kieän treân Module DC Circuits
STT Teân linh kieän Giaù trò danh ñònh / moâ taû
1 Bieán trôû VR (4 daõy) 1kx10; 100x10; 10x10; 1x10
2 R1, R6 10k
3 R2, R7, R11 2.2k
4 R3, R4, R8, R10 4.7k
5 R5, R9, R12 5.6k
6 C1 0.01µF (103)
7 L1 100mH

D. DUÏNG CUÏ THÍ NGHIEÄM:

- Hoäp thí nghieäm (hay boä nguoàn DC hai ngoõ ra).
- Caùc ñieän trôû : 1 k, 2.2kΩ, 4.7kΩ, 5.6kΩ, 10kΩ.
- Caùc tuï ñieän khoâng phaân cöïc: 105, 104, 473, 223, 103.
- Bieán trôû 1 k, 10kΩ.
- Ñoàng hoà ño vaïn naêng soá (DMM).
- Daây noái thí nghieäm (coù daây noái treân breadboard).

- Trang 11 -