PANITIKANG FILIPINO (LECTURE)
PANAHON NG IKATLONG REPUBLIKA
A. KALIGIRANG
PANGKASAYSAYAN
Ang katatapos na digmaan ay
nagdulot ng napakalaking pinsala
sa ating bansa. Ang nangawasak
na mga gusali, mga bahay,
paaralan, lansangang bayan at mga
tulay na kailangang maisaayos sa
lalong madaling panahon.
Ang pagsasaka, paghahayupan,
pag-aasukal at iba pang industriya
ay kailangang magbagong – tatag.
Ang pagbabangko at kauri nitong
kaugnay ng pananalapi ay
kailangang- kailangan ding
magpanibagong – buhay. Sa
madaling sabi, ang suliraning
kinakaharap ng pamahalaan noon
ay pagpapanauli ng kabuhayang-
bansa. Nadagdag pa dito ang
pagbibintang sa mga kilala at
dating may katungkulang
mamamayan na sila’y
nakipagtulungan sa mga Hapones
noong panahon ng pananakop
(collaboration issue).
Bagamat hindi nagpabaya ang
United States at nagbigay ito ng
tulong na mga pagkain, mga
pangunahing kagamitan at kung
ilang milyong dolyar upang
gugulin sa pagpapanibagong tatag,
hiniling naman nitong pasukan ng
pagbabago ang Saligang-batas ng
Pilipinas upang ang mga
mamamayang Amerikano ay
mabigyan ng karapatang
makagamit ng ating mga likas na
kayamanan. Sa gipit na kalagayan
ng bansa, ang mga mamamayan ay
sumang-ayon na rin sa kabila ng
mahigpit na pagtutol ng mga
malalayong pananaw na tulad nina
Claro M. Recto at Jose P. Laurel.
B. ANG PANITIKAN SA
PANAHON NG
REPUBLIKA
Kaalinsabay ng pagbabagong tatag
ng bansa ang paglilimbag ng mga
lingguhang pinangungunahan ng
Liwayway, Ilang-Ilang, Bulaklak,
Malaya at Sinagtala. Ang mga
naging tema ng mga maikling
kuwento, nobela at tula ay ang
paghihirap ng bayan sa panahong
katatapos, ang kabayanihan ng
mga gerilya, ang pagtataksil ng
ilang kababayang natakot
magdanas ng hirap, ang
“hanggang piyer” na pag-iibigan
ng mga kawal Amerikano at
Pilipinang nagbunga ng mga GI
babies.
Mga Maikling Katha
 Sa tuluyan (prose), namayani
ang maikling kuwento.
 Sa uri, ang lumabas na
maikling kuwento noon ay
 nahahati sa dalawa: iyong
komersiyal at pampanitikan
Maikling Kathang Komersiyal
 may mababaw na
pangyayaring naganap at
halatang-halatang sinulat nang
madalian upang maihabol sa
paglilimbag at mabayaran
naman agad.
 may estilong madaling
unawain at hindi na pinag-
isipang maingat ang banghay
ng mga pangyayari
 hindi layong lumikha ng isang
masining at may sariling
estilong paglalahad
Ang Kathang Pampanitikan
 kakikitaan ng maayos na
pagkakabalangkas ng mga
pangyayari, may tiyak na
tunguhin ang bawat insidente
rito at maging ang mga tauhan
ay may kanya-kanyang papel
na ginagampanan
 Ang mga tauhan ay
nabibigyan ng sariling
katauhan at sa mga bumabasa
ay parang nakita niya at
nakahalubilo ang bawat isa
rito
 may isang pangyayaring
inilalahad at may isang paksa
C. CARLOS PALANCA
AWARDS IN LITERATURE
Setyembre 1, 1950 – pagbibigay-
parangal sa mga manunulat sa
wikang Pilipino at sa Ingles ng
Don Carlos Palanca Awards in
Literature. Ito ang kauna-unahang
paggawad ng mga gantimpala ng
Carlos Palanca Sr. Foundation sa
mga manunulat sa Pilipinas ng
maikling kuwento. Binigyan ng
gantimpala mula una hanggang
ikatlo ang mga nagwagi at may
premyong isang libo, limang daan
at dalawang daan at limampung
piso ayon sa pagkakasunud-sunod
Mga Layunin sa Pagkakatatag
ng Taunang Carlos Palanca
Awards
 Tumulong na mapaunlad ang
panitikan ng Pilipinas sa
pamamagitan ng pagkakaloob
ng mga insentibo sa mga
manunulat na makalikha ng
mahuhusay nilang mga akda
 Maging kabang-yaman ng
natatanging likha ng mga
manunulat at tumulong sa
pagpaparating sa sambayanan
lalo na sa mga estudyante.
Pagpapalawak ng Kategorya
 Mainit na tinanggap ng mga
manunulat na kadalasang nasa
haiskul, kolehiyo at
unibersidad ang Gawad sa
maikling kuwento
 1955 – idinagdag ang dulang
iisahing yugto sa dalawang
kategorya-Pilipino at Ingles.
 1963 – isinama na ang tula
 1979 – pinalawig ang gawad
sa pagsasama ng kategoryang
sanaysay
Iba pang kategorya sa Pilipino
at Ingles na binuksan:
 1980 – nobela na iginagawad
tuwing ikatlong taon
 1990 – dulang pantelebisyon
 1994 – dulang ganap ang
haba
 1989 – maikling kuwento at
tula (2009) para sa mga
batang may edad anim
hanggang labindalawa
 1998- natatanging kategorya
sa sanaysay para sa mga
kabataan
Lalong naging kahanga-hanga
ang Palanca Awards sa
pagbibigay-pagkakataon nito na
mabuksan ang Gawad sa tatlong
pangunahing rehiyonal na wika:
 1997- isinama na sa Gawad
ang Iloko, Cebuano at
Hiligaynon sa kategoryang
maikling kuwento pa lamang.
Sa hangad ng Carlos Palanca Sr.
Foundation na mapalaganap sa
mga mag-aaral ang panitikan ng
Pilipinas sa dalawang
pangunahing wika, naglathala rin
ito ng antolohiya ng mga akdang
nagwagi ng Gawad-Palanca sa
mga kategoryang maikling
kuwento, tula at dulang iisahing
yugto. Mula 1950 hanggang 1970
ang mga akdang napaloob sa
walong antolohiya sa Tagalog at
Ingles. Sinundan pa ito ng mga
antolohiyang mula 1971
hanggang 1990
Sa paglalathala nito ng mga
antolohiya ng nagwaging mga
akda sa Palanca Awards, natupad
ang ikatlong layunin nito na
maipamahagi sa mga paaralan sa
buong bansa ang mga
antolohiyang iyon sa
pamamagitan ng National Library
of the Philippines
Napasimulan na rin nila ang mga
palihan (workshops) ng mga
manunulat at nakapagtanghal na
rin sa Cultural Center of the
Philippines at iba pang kilalang
mga teatro sa bansa ng mga
dulang ginawaran nito ng
gantimpala.
Ilan sa mga pambansang
alagad ng sining na tumanggap
na ng parangal mula sa
Taunang Carlos Palanca
Memorial Awards for
Literature:
 Amado V. Hernandez
 F. Sionil Jose
 Bienvenido Lumbera
 Virgilio Almario
 Nick Joaquin
 NVM Gonzales
 Francisco Arcellana
Ayon kay dating Senador Blas
Ople:
“Inilapit ng panitikan ang
makasining na sensibilidad nito
sa tao para makalikha ng isang
sambayanang Pilipinong
nagpapahalaga sa dignidad nito
sa panahon ngayon na lumilikha
na ng world class literature ang
mga manunulat na Pilipino hindi
lamang sa sariling lupa kundi pati
sa ibang lupain – panitikang
makapangyarihan dahil
makatotohan iyon at
makatotohanan dahil
isinabuhay.”
Ayon naman kay Carlos Palanca
III, tagapangulo ng Palanca
Group of Companies noong 2000
sa nagwaging mga manunulat sa
Palanca Awards:
“Your works have created a
treasury of more than just
outstanding writings – it is a
treasury of the hopes, the wisdom
and the identity of the Filipino
people.”
D. CARLOS PALANCA JR.
Si Carlos Palanca Jr. ay isang
kilalang negosyante na
nakumbinsi nina Carlos
Fernandez, isang pinuno ng
Compania Maritima, kumpanya
ng mga bapor pampasahero-
pangkargo at NVM Gonzales (isa
pang Pambansang Alagad ng
Sining) na mag-isponsor ng mga
gantimpalang pampanitikan.
Sinuportahan ang proyekto ni
Palanca, palabasa at may hilig sa
sining.
Si Carlos Palanca Jr. ay anak ni
Tan Quinlay, isang dayong Tsino
sa Pilipinas. Bininyagang
Katoliko, hango ang pangalang
Carlos Palanca Sr. sa ninong nito
sa binyag (isang tradisyong
Kastila).
Tulad ng maraming mga
kababayang nandayuhan,
nagtiyaga sa kung anu-anong
trabaho si Tan Quinlay noong
panahon ng Amerikano sa
Pilipinas hanggang sa
makapagtatag siya ng mga
negosyo sa bansa (pangunahin
ang La Tondena Inc.) sa
“pamamagitan ng matinding
pagsisikap sa trabaho, pagtuturo
sa sarili at pangangalaga sa
sariling integridad.”
Sa pagyao ni Tan Quinlay,
panitikan marahil ang napiling
panandang bato para sa alaala ng
matandang Palanca dahil simbolo
ito ng isinabuhay na mga
karanasan at mga wisyo ng tao.
Sa pagtunghay sa mga teksto,
nakakawala at nabibigyang-
buhay ang mga nilalaman nitong
nakabilanggo sa mga titik sa
pamamagitan ng kapangyarihan
ng imahinasyon ng mga
mambabasa.