Rehiyon III: Gitnang Luzon

Balangkas
I. Sakop at Limitasyon ng Rehiyon II. Heograpiya III. Wika IV. Guhit/Linyang Panahon o Time Line V. Konklusyon VI. Personal na Natutuhan

Gitnang Luzon
Aurora

Bataan Bulacan Nueva Ecija Pampanga Tarlac Zambales

Aurora
Ang kapital nito ay Baler Ipinangalan kay Aurora Quezon, maybahay ni Pangulong Manuel Quezon
Ito ay dating parte ng Quezon Province

1979 nang ihiwalay ang Aurora sa Quezon Province

Bataan
Ang kapital nito ay Balanga City Battle of Bataan Bataan Death March

Bulacan
Ang kapital nito ay Malolos Bulaklakan Bulak Burak

Nueva Ecija
Ipinangalan ito sa bayan ng Ecija sa Seville, Spain Ang kapital nito ay Palayan City Tinaguriang Rice Bowl of the Philippines

Pampanga
Pampanga
Mula sa pangpang o pangpangan = tabing ilog Orihinal: Pampangan n inalis ng mga Kastila

Kapital: San Fernando

Tarlac
Ang kapital nito ay Tarlac City Malatarlak

Zambales
Ang kapital nito ay Iba Zambal Samba

Pangkat Etniko-linguistiko
Tagalog Aurora Bataan Bulacan Nueva Ecija Zambales

Kapampangan
Pampanga Ilang bahagi ng Tarlac, Zambales at Bataan

Gabay na Tanong

Mayroon ba silang panitikan? Kung mayroon, ano ang ambag nila sa panitikang pambansa?

Ang mga Tagalog sa Central Luzon

Tagalog
Taga-ilog Agrikultura at Pangingisda ang mga pangunahing pinagkakakitaan ng mga Tagalog Katoliko ang karamihan sa mga Tagalog

Literatura ng mga Tagalog

Sa Central Luzon

Bugtong
May isang bayabas Na pito ang butas
Mukha

Noong wala pang ginto ay noon nagpalalo Nang magpakaginto-ginto ay saka pa sumuko

Palay

Salawikain, kasabihan o kawikaan

Paa na ang madulas Dila lamang ang huwag

Pag-aasaway di biro Kanin bagang isusubo Iluluwa pag napaso

Tanaga
Ang tubig may malalim Malilirip kung libdin Itong budhing magaling Maliwag paghanapin

Tula
Labindalawang Sugat ng Puso Francisco Balagtas

Awit
Florante at Laura Francisco Balagtas

Maikling kwento

Sinag sa Dakong Silangan Macario Pineda

Nobela
Elena Narciso Antonio

Sanaysay
Kadakilaan ng Diyos Marcelo H. del Pilar

Itinatag ang Aklatang Bayan

1830 1850 1870 1890 1910

Nagtapos ang WWII

1930 1950 1970

Florante at Laura ni Balagtas

Dupluhan ni Marcelo H. del Pilar Idineklara ang kalayaan ng Pilipinas

Itinatag ang Liwayway

Idineklara ang Martial Law

Ilang mga manunulat mula sa Central Luzon

Francisco Baltazar
aka Francisco Balagtas Pinanganak siya sa Panginay, Bulacan Sinasabing nag-aral siya sa ilalim ni Jose de la Cruz o Huseng Sisiw

Virgilio S. Almario
a.k.a Rio Alma Pinanganak sa Camias, San Miguel de Mayumo, Bulacan Naisalin na niya ang mga likha ng mga kilalang manunulat tulad nila Nick Joaquin at Jose Rizal Itinalaga siyang dekano ng Kolehiyo ng Arte at Literatura noong 2003 Idineklara siyang National Artist for Literature noong June 2003

Macario Pineda
Pinanganak sa Malolos, Bulacan Una siyang sumulat sa Ingles, pero mas nakilala ang kanyang mga likha sa Tagalog

Lamberto Antonio
Ipinanganak sa Cabiao, Nueva Ecija Nagtapos siya ng kursong Political Science sa University of the East Isa siya sa sumulat ng script sa pelikula ni Lino Brocka na Insiang

Kapampangan

Wikang kapampangan Pampanga, ilang bahagi ng Tarlac, Zambales at Bataan Pampangan

Heograpiya
1. 2.
3. 3 Bahagi Mabundok Ilog at kalapit na lugar Rio Grande de la Pampanga, Latian (Swamp) ng Candaba Pangingisda Kapatagan Pagsasaka

Wika
Pampango; Kapampangan Pamilya ng Malayo-Polynesia Kasulukuyang sinasalita sa Pampanga at ilang lugar sa Tarlac, Zambales at Bataan palapantigan mula sa Devanagari Sariling ortograpiya at alpabeto walang titik h

B A G O A N G P A N A N A K O P

EKONOMIYA / PULITIKA Maayos na

surplus

kalakalan
KULTURA Emperyo ng Madjaphit KASAYSAYAN

sistema

Pangingisda at pagsasaka

Transportasyon: tubig
kalikasan pamumuhay
Pagdating ng Kastila

300-200 B.K.
PANITIKAN

Naging probinsya ang Pampanga

Alamat

Kuwentong-bayan Kasebian

Awiting-bayan

1571

Bugtong
MANUNULAT

1 5 2 1 H A N G G A N G 1 6 0 0

EKONOMIYA / PULITIKA

Sinusuportahan ang Maynila

Sapilitang paggawa gutom

KULTURA
Katolisismo

Hispanisasyon

KASAYSAYAN Lumahong

Unang kumbento at kolehiyo rebelyon Paring Agustino

1571
PANITIKAN

1571 - 1600 1583

1597

1600

Kurido

kuriru
MANUNULAT

1 6 0 1 H A N G G A N G 1 7 0 0

EKONOMIYA / PULITIKA

troso

Utang ng Kastila

KULTURA

Hispanisasyon

KASAYSAYAN
Kapampangang sundalo ng kolonya Banyagang mananakop

galyon
Lubusang pagtanggap sa Katolismo Rebelyon; F. Maniago

katahimikan

1603

Panahon ng Liriko. (1601-1700)

1650.

1660

PANITIKAN

Pasion

Juan

Moro-moro

Pagsasalin at Adaptasyon
MANUNULAT

1 7 0 1 H A N G G A N G 1 8 0 0

EKONOMIYA / PULITIKA

cash crop: tubo

KULTURA

Tsinong Mestizo

ilustrado Patriotismo

pagbabasa
KASAYSAYAN
Maynila sa pandaigdigang kalakalan

Sundalo ng Macabebe

PANITIKAN cenaculo salubong

Panahon ng Liriko (1701-1845) 1732. tumaila

Ika-1 libro

1790

harana

awit

potei

dalit

Wikang kapampangan at Kastila Pagsasalin at Adaptasyon

MANUNULAT

A. Fajardo

1 8 0 1

EKONOMIYA / PULITIKA

Ing Alipatpat
KULTURA Patriotismo

kaguluhan
Isyu ng mga Manggagawa

filipinisasyon

H KASAYSAYAN Kuta ng A Katipunan Kalayaan N Rebolusyon G G 1900 1897 PANITIKAN A Zarzuela N G Komedya 1 8 9 8
MANUNULAT

Wikang Ingles
Ika-1 Kooperatiba ng manggagawa Organisyon ng mga makata

Pagdating ng mga Amerikano

Ginintuang Panahon
Peryodismo

1915
Maladalit

1921

M.P. Byron
J.C. Soto A.V. Tolentino Z. Hilario

1 8 0 1

EKONOMIYA / PULITIKA

KULTURA

H KASAYSAYAN A Relasyong Panahon ng mga N maylupa-kasama Amerikano G G 1924 1930 Relasyong PilipinoPANITIKAN A Amerikano Yuzonian N Sonnet Tolentinuan G
Crissotan

WWII
HUKBALA HAP Panahon ng Hapon

1942

1 8 9 8

MANUNULAT

R. Dayrit
A. Yuzon

Z. Galang

1 8 0 1 H A N G G A N G 1 8 9 8

EKONOMIYA / PULITIKA

Mataas na halaga ng pag-iimprenta Wikang Ingles at Filipino

KULTURA
Zarzuela bilang libangan

KASAYSAYAN

PANITIKAN
AGTAKA

1945

1978
Katarungang Panlipunan Don Gonzalo Puyat Memorial Awards Pagbalik ng atensyon sa panitikan

kasalukuyan Kakulangan ng pagsasalin Kakulangan ng mambabasa

Malikwatas MANUNULAT

J. Gallardo

Konklusyon

Mayroon silang sariling panitikan Kailangan itong ingatan at linangin Malaki ang ambag nila sa panitikang pambansa

Personal na Natutuhan

Talasalitaan

Kaluguran daka: Mahal kita. gatpanapun: hapon masanting: mabuti, gwapo, magaling pamun: goodbye biasa: wais; maparaan

Sanggunian
Torres, Maria Luisa. Isang Iglap ng Lingong-likod sa Panitikang Sinasalita ng mga Kapampangan. Pag-uulat sa klase ng Pil 151 ni G. Nicanor Tiongson. 1954 Calixto, Eufrosina. A Criticism of Pampango Literature. Castro, Rosalina Icban. Literature of the Pampangos. Manila: Vera-Reyes Inc., 1981. Hilario-Lacson, Evangelina. Kapampangan Writing: A Selected Compendium and Critique. Angeles City: AUF Press, 1984. CCP Encyclopedia of Philippine Art.Manila: CCP, 1994. Larawan ni M.P. Byron: http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.geocities.com/balen_net/ images/ValenciaJose.jpg&imgrefurl=http://www.geocities.com/balen_net/biog raphies.htm&h=133&w=100&sz=5&hl=en&start=7&um=1&tbnid=8Focsmp YKgCtsM:&tbnh=92&tbnw=69&prev=/images%3Fq%3Dmariano%2Bproces o%2Bpabalan%26um%3D1%26hl%3Den%26safe%3Dactive%26client%3Dfi refox-a%26channel%3Ds%26rls%3Dorg.mozilla:en-US:official%26sa%3DN Larawan ni Soto: http://www.geocities.com/kapampanganx/singsing/s6_8pic.jpg Larawan ni Z. Hilario: http://www.geocities.com/balen_net/images/HilarioZoilo.jpg

Peryodismo
1907-1916 1907: Ing Emagabiran Hal. Ing Balen (Ang Bansa), Ing Katimawan (Kalayaan), Alipatpat (Alitaptap) Pampanitikan Kastila at Kapampangang wika Hindi nagtatagal

Kuriru
Hango sa kastilang corrido Mayroong = o <12 na pantig bawat linya Hal. Corrido King Bye nang Keralanan ning Prinsipe king Imperio Francia ila ning Princesa Adriana king Kayarianing Antioquia (Corrido tungkol sa Buhay ni Prinsipe Felix ng Kaharian ng Espanya at ng Emperatris Valeriana ng Kaharian ng Persia)

Bugtong
Bugtogan Sa lamayan at kasal Hal. Metung a butil a pale Sakup ne ing mabilug a bale Sulu (Isang butil ng bigas Sakop ang buong bahay.) Lampara

Tumaila / tumayla
Wali cung piquilik quilik mamitang calarung itik panayan mucu pang manik baca tang tumud manasic.
Little sister (or brother) I am carrying asking for the white of ducks egg wait till I come the stairs so that in planting rice well have good fate

kasebian
Pampublikong salu-salo tulad ng lamay at kasal Hal. Ing asung balabaluktut Butul man e akapulut
(Isang asong nakabaluktot buong araw Hindi makahahanap ng buto)

Awiting-bayan
Basulto/basultu inaawit ng mga pastol sa bukid; pataludtod; kompetisyon tuwing pista Hal. O Caca, O Caca(O Brother, O Brother) Pamuri mula sa buri = gusto; uri ng awit ng pag-big Hal. Aruy! Katimyas na Nitang Dalaga (Ay! Kaakit-akit ang Naturang Dalaga) Pang-obra awit sa pagtatrabaho Hal. Bye Ning Kasamak (Ang Buhay ng Magsasaka)

Awiting-bayan
Paninta mula sa sinta = minamahal / pag-ibig; para sa pamilya at kaibigan Hal. Ecu Pa Kelingwan (Hindi Ako Nakalimot) Karagatan panitikan at patulang laro tuwing lamay Bulaklakan laro kung saan may dalawang grupo lalaki at babae

Diparan - sawikain

Awiting-bayan
Duplo tagisan ng galing sa pagtula at ng kaalaman sa kultura -

Sapatya mula sa tapatio- isang Mehikanong sayaw tagisan sa pagtula

Goso mabagal at may tiyak na aral; tuwing Todos Los Santos (Nob. 1) -kasama ang gitara, biyolin at tambourine - Hal. Apu kung makibale O grandowner of the house Maki manuk lalam bale With a hen under your dwelling Buri ke sang pakisabi I request that tonight I shall get it Daunan ke potang bengi. To offer fro All Souls Day.

E mu ne sa daraunan Ing manuk kung pakamalan Seli ke pang aduang dalan

Kang Marianung baritaklan.

Please dont offer The hen that I dearly love I have just bought it for two hundred pesos From worthless Mariano.

Kurido
corrido Isinalin mula sa kastilang corrido Hango sa mga banyagang alamat at tula Hindi inaawit o sinasayaw Panggagaya Hal. Conde Irlos, Aring Palmarin

Juan (Juans Adventures)

Kauna-unahan
Paggamit ng lokal na lugar, eksena Maikling-kuwento

Bukambibig Tema: ordinaryong pamumuhay ng isang tao sa Pilipinas

Moro-moro
Cumidya o Kumidya Mula sa kastilang comedia Melodrama na kinatatampukan ng mga Muslim at Kristiyanong tauhan pataludtod at may musika Paggamit ng imahinasyon Nabigyan daan sa kauna-unahang entabladong pagpapalabas sa kapampangan

Potei
Kikimut Tulad ng carillo ng Tagalog Dulang gumagamit ng anino ng mga tauhang kahoy (shadow play)

Pasion
Mula sa Kastila Kauna-unahang pagsasalin sa Kapampangan (Rev. P. Banda) Puni isang pampublikong aktibidad

Awit
Hal. Kasulatang Gintu (Gold Inscription) at Napun Ngeni at Bukas (Kahapon, Ngayon at Bukas) ni A. Tolentino

Zarzuela
Dulang inaawit Mula sa Kastila Alejandro Cubero; 1880

M.P. Byron
Mariano Proceso Pabalan Byron 1862-1904; Bacolor, Pam. Kauna-unahang komedya at zarzuela Managp o Ing Managpi (Ang Mananagpi) Filipinisasyon ng mga dulang Kapampangan Ama ng Modernong Dula sa Kapampangan Dula: Apat Ya Ing Junio (Ang Ika-apat ng Hunyo) Salin sa kapampangan ng Huling Paalam ni Rizal Naging katipunero

J.C. Soto
Juan Crisostomo Soto; Crissot 1867-1918, Bacolor, Pam. Mandudula, makata, direktor, manunulat ng maikling kuwento Sundalo, gerilya 50 dula: 20 zarzuela, 3 trahedya, 8 komedya; hal. Sigalut (Trouble) Maikling kuwento: Lidia Salin ng Noli Me Tangere sa Kapampangan Obra Maestra: Perla, Zafiro, Rubi (Pearl, Sapphire, Ruby), Sulu Tula: Ing Bandera (The Flag) Kaunaunahang kapampangang makata Pinakadakilang Kapampangang Dramatista at

A.V.Tolentino
1875-1915; Guagua, Pam. Mandudula, makata Pinakadakilang Kapampangang Nobelista Nobela: Ing Buak nang Ester (Ang Buhok ni Ester) Daclat Kayanakan(Daan para sa Kabataan) Isa sa 10 kauna-unahang Katipunero Naniniwala na kailangan ng pambansang wika Tagalog Nakasusulat sa Tagalog, Kapampangan at Kastila Itinatag ang El Parnaso Filipino

Z. Hilario
1892-1963; San Fernando, Pam. Don Ilung Mandudula, makata Amanung Kapampangan Bayung Sunis pagpupugay sa mga bayani at manulat ng Pampanga Tema: pagkamakabayan, lokal na industriya, masa, kababaihan Maladalit - Sunis a sakdal: rime sa huling dalawang pantig

A. Fajardo
Fr. Jorge Anselmo Fajardo 1785-1845 Ama ng Panitikang Kapampangan Unang manunulat na sumulat sa wikang bernakular Cumidya: 1845 Comedia Heroica de la Conquista de Granada o Sea Vida de Don Gonzalo de Cordoba Llamado El Gran Capitan (Heroic Comedy of the Conquest of Granada on the Life of Don Gonzalo de Cordoba Called the Grand Captain)

A. Yuzon
1906-1979; Guagua, Pam. Makata Timawang kawatasan (blank verse) Yuzonian Sonnet Temang makabayan Obra maestra: pag-ibig Buri Ku King Abaw Mu(Gusto Kong Malaman Mo) Ari Ning Crissotan(Hari ng Crissotan) Crissotan 1926 balagtasan sa Kapampangan Tagapagsalin sa kapampangan ng mga klasikong gawa Pangulo at tagapagtatag ng United Laureates International

J. Gallardo
1918-1986; Candaba, Pam. Makata, mandudula HUKBALAHAP Tagapagtatag ng AGTAKA (Aguman Ding Talasulat Kapampangan o Society of Kapampangan Writers) Malikwatas mahiwagang tula ang isang tula ay nagkakaroon ng ibat ibang anyo sa pamamagitan ng pagpapalit ng puwestp ng mga berso

R. Dayrit
1913-? Barbero ng Magalang, Pam. Makata Tula: Makananu Yung Milapit Ing Tau King Dyos (Paano ang Taoy Maging Malapit sa Diyos)

Z. Galang
1895-1959; Bacolor, Pam. Paggamit ng Ingles at Kastila sa pagsusulat sa kapampangan Kaunaunahang romantikong nobela A Child Sorrow - , libro ng mga maikling kuwento Tales of the Philippines - , libro ng mga sanaysay Life and Sorrow - , antolohiya ng mga maikling kuwento The Box of Ashes and Other Stories lahat sa wikang Ingles ng isang Pilipino

Organisasyon
Amanung Kapampangan baguhin ang ortograpiyang Kapampangan at itaguyong ang wikang pambansa; Z. Hilario Organisasyong makata: Munagmunag (Takipsilim), Tagimpan Ning Talasulat (Pangarap ng Manunulat), Aslag (Sinag)