PANITIKAN
opinyon ng isang tao na pinababatid sa
 Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng
mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan,
hangarin at diwa ng mga tao. At ito rin ang
pinakapayak na paglalarawan lalo na sa pagsulat
ng tuwiran o tuluyan at patula.
 Arogante – talaan ng buhay angpanitikan sapagkat
ditto naisusulat ng tao sa malikhain paraan ang
kulay ng kanyang buhay at kulay ng kanyang
daigdig.
 Salazar – ang lakas na nagpapakilos sa ano mang
uri ng lipunan.
 Webster – ang panitikan ay katipunan ng mga
akdang nasusulat na makikilala sa pamamagitan
ng malikhaing pagpapahayag, aystetikong anyo,
pandaigdigang kaisipan at kawalang maliw.
URI NG PANITIKAN
 TULUYAN o PROSA - nagpapahayag ng kaisipan.
Ito'y isinusulat ng patalata.
 Alamat - nagkukuwento tungkol sa mga
pinagmulan ng mga bagay- bagay sa
daigdig
 Anekdota - tumatalakay sa kakaiba o
kakatwang pangyayaring naganap sa buhay
ng isang kilala, sikat o tanyag na tao.
 Nobela - o kathambuhay ay isang
mahabang kuwentong piksyon na binubuo
ng iba't ibang kabanata. Mayroon itong
60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina.
 Pabula - uri ng kathang-isip na panitikan
kung saan mga hayop o kaya mga bagay na
walang-buhay ang gumaganap na mga
tauhan, katulad ng leon at daga, pagong at
matsing, at lobo at kambing.
 Parabula - o talinghaga ay isang maikling
kuwentong may aral na kalimitang
hinahango mula sa Bibliya.
 Maikling kwento - maigsing salaysay hinggil
sa isang mahalagang pangyayaring
kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at
may iisang kakintalan o impresyon lamang.
Si Edgar Allan Poe ang tinuturing na "Ama
ng Maikling Kuwento."
 Dula - itinatanghal sa mga teatro. Nahahati
ito sa ilang yugto na maraming tagpo.
Pinakalayunin nitong itanghal ang mga
tagpo sa isang tanghalan o entablado.
 Sanaysay - maiksing komposisyon na
kailimitang naglalaman ng personal na kuru-
kuro ng may-akda.
 Talambuhay - nagsasaad ng kasaysayan
ng buhay ng isang tao hango sa mga tunay
na tala, pangyayari o impormasyon.
 Talumpati - isang buos ng kaisipan o
pamamagitan ng pagsalita sa entablado.
Layunin nitong humikayat, tumugon,
mangatwiran, magbigay ng kaalaman o
impormasyon at maglahad ng isang
paniniwala.
 Balita - mga mahahalagang nangyayari sa
loob at labas ng ating bansa.
 Kwentong bayan - salaysay hinggil sa mga
likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan
sa mga uri ng mamamayan, katulad ng
matandang hari, isang marunong na lalaki, o
kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang
kaugnay ang kwentong-bayan ng isang tiyak
na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain.
 PATULA - nagpapahayag ng damdamin. Ito'y
isinusulat ng pasaknong.
 Awit – musika na magandang pakinggan.
Mayroon itong tono at sukat. Naglalaman
ang isang awiting ng bahaging pang-tinig na
ginagampanan, inaawit at pangkalahatang
tinatanghal ang mga liriko.
 Korido - uri ng tulang nakuha natin sa
impluwensya ng mga Espanyol. Ito ay may
sukat na walong pantig bawat linya at may
apat na linya sa isang stanza. Ang korido ay
binibigkas sa pamamagitan ng pakantang
pagpapahayag ng mga tula.
 Epiko - tumatalakay sa mga kabayanihan at
pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao
laban sa mga kaaway na halos hindi
mapaniwalaan dahil may mga tagpuang
makababalaghan at di-kapani-paniwala.
 Balad - Ang balada ay isang uri o tema ng
isang tugtugin.
 Sawikain - Ang sawikain ay maaaring
tumukoy sa:
 idioma, isang pagpapahayag na
ang kahulugan ay hindi
komposisyunal.
 moto, parirala na nagpapahiwatig
ng sentimiento ng isang grupo ng
mga tao.
 salawikain, mga kasabihan o
kawikaan.
 Bugtong - Ang bugtong, pahulaan, o
patuuran ay isang pangungusap o tanong na
may doble o nakatagong kahulugan na
nilulutas bilang isang palaisipan (tinatawag
ding palaisipan ang bugtong). May dalawang
uri ang bugtong: mga talinghaga (o enigma,
bagaman tinatawag ding enigma ang
bugtong), mga suliraning ipinapahayag sa
isang metapora o ma-alegoryang wika na
nangangailangan ng katalinuhan at maingat
 na pagninilay-nilay para sa kalutasan, at  Kankana-ey
mga palaisipan (o konumdrum), mga tanong  Ibaloy (Benguet)
na umaaasa sa dulot ng patudyong gamit sa  Tinguian (Abra)
tanong o sa sagot.  Magkaiba man ang wika ay ang kultura ay
 Kantahin – (katulad din ng awit) mga awitin nagkahalu-halo at may tiyak na ugaling
na matatagpuan sa iba't ibang panig ng mapagkakilanlan
lugar sa bansa.  Anito – ang karaniwang sinisisi sa mga kasawiang-
 Tanaga - Ang tanaga ay isang maikling palad na nangyayari sa mga mortal.
katutubong Pilipinong tula na naglalaman ng  Ang mga namamagitan sa pakikipag-usap ng mga
pang-aral at payak na pilosopiyang espiritu at mga tao ay
ginagamit ng matatanda sa pagpapagunita  Mumbaki (Ifugao)
sa mga kabataan. May estrukturang itong  Babaing pari o dorarakit (Isneg)
apat (4) na taludtod at pitong (7) pantig kada  Panitikang pasalita ay maaaring ritwal o di ritwal
taludtod.  Ritwal na Uri
 Awit
IMPLUWENSYA NG PANITIKAN  Dasal
 Kuwento
 Bibliya – ang naging pinakabatayan ng
 Hindi Pang Ritwal
paniniwalang Kristiyano sa buong daigdig.
 Kapistahan
 Koran – ang pinakabibliya ng mga Muslim.
 Mga Sandaling Malaya
 Illiad at Oddysey ni Homer – kinatutuhanan ng  Pagpapahayag ng Saloobin
mga mitolohiya at alamat sa Gresya.  Epiko
 Mahabharata – tumatalakay sa kasaysayan ng  Awitin
pananampalataya sa Indiya. Ipinalalagay itong  Mito
pinakamahabang epiko sa buong daigdig.  Alamat
 Bugtong
KAHALAGAHAN NG PANITIKAN  Kuwentong bayan
 Upang makilala ang kalinangang Pilipino, malaman  Salawikain
ang ating minanang yaman ng kaisipan at taglay na  Known Writers
katalinihan ng lahing ating pinagmulan.  Pedro Bukaneg
 Upang matalos natin na tayo’y may marangal at  Edgar Maranan
dakilang tradisyon na nagsilbing patnubay sa mga  Chi Balmaceda Gutierrez
impluwensya ng ibang mga kabihasnang  Canao – isang ritwal na nagpaparangal sa espiritu
nanggaling sa iba’t ibang mga bansa. ng kanilang mga ninuno
 Upang mabatid natin ang mga kaisipan sa ating  2 uri ng Canao
panitikan at makapagsanay upang maiwasto ang  simple- pagkatay ng baboy, tapoy, pagluto
mga ito. ng kamote,gabi at bigas
 Upang malaman ang ating mga kagalingan sa  malaking canao- pagkatay ng baboy,
pagsulat at mapagsikapang ito ay mapagbuti at kalabaw, baka at kabayo.
mapaunlad.  Baboy na may batik na itim ay sagrado sa kanila
 Bilang mga Pilipinong mapagmahal at at ito ang tinatanggap ng mga espiritu at
mapagmalasakit sa ating sariling kultura ay dapat nagbibigay ng suwerte.
nating pag-aralan ang ating panitikan. Tayo higit
Mga Uri ng Canao
kanino man ang dapat magpahalaga sa sariling atin
 Kape - isinasagawa kung may bagong bahay na
CORDILLERA ADMINISTRATIVE REGION tayo o pagkalibing sa yumaong kamag-anak
 Kayed - isinasagawa upang mapanatili ang
 Bulubundukin nito ay matatagpuan sa Hilagang
pagiging puno sa barangay
Luzon
 Sabeng- isinasagawa ng bagong mag-asawa
 Abra (Bangued), Apayao (Kabugao),
kadalasan ay mayaman ang nakagagawa nito.
Benguet (La Trinidad), Ifugao (Lagawe),
Kalinga (Tabuk), Mt. Province (Bontoc)  Pechit- pinakamataas na uri ng canao. Tumatagal
ng tatlo hanggang apat na araw.
 Mga Katutubo:
 Bontok
 Isneg (Apayao)
 Kalinga
Epiko ng Ipugaw  ikatlong pinakamalaking pangkat-
linggwistika sa Pilipinas
 Hudhud  dating tinatawag na samtoy, isang
 Dalawang Okasyon kung saan kontraksyon ng pariralang saomi ditoy na
inaawit ang Hudhud: ang ibig sabihin ay ang salita/wika namin
o lamay ng isang taong nasa dito.
mataas na antas sa  may ugnayan nang komersyo sa mga Intsik at iba
lipunan pang dayuhan na unti-unting nakaimpluwensiya sa
o sa paglilinis ng mga damo pamamaraan ng pamumuhay at wika
sa palayan ng mga  binuo ng mga barangay,
kababaihan at tuwing  ang political na yunit mula sa pangkat ng
sasapit ang tag-ani mga pamilya o purok
 Ullalim – isang tulang awit na maaaring isalaysay  pinamumunuan ng panglakayen na siyang
ng lalaki o babae tuwing may kapistahan o tagapagpasya sa mga usaping komyunal sa
mahalagang pagdiriwang. loob ng dapayan, sa pamamagitan ng
 Tampok dito ang: proseso ng tinatawag na panagpurok
 mahabang pag sasalaysay ng  Impluwensya ng Kastila na naghati sa mga Ilocano
pakikipaglaban sa dalawa:
 kapakinabangan ng kagitingan  babaknang ng ili (kabayanan)
 katapangan ng mga Kalinga  gagangay ng mga away (bukid)
 Pedro Bukaneg – siya ay pinanganak na bulag sa  ang mga ordinaryong mamamayan
Abra,ang kilalang may - akda ng epikong Biag ni  may panitikan nang pumapaksa sa kaligayahan at
Lam-ang ( Buhay ni Lam-ang ) noong ika-17 siglo. kalungkutan, sa buhay at kamatayan, sa daigdig
natin at sa kabilang daigdig
Mga Salawikain  Nasasalamin ang mga iyon sa kanilang
anyong literari e.g. duayya, lallay, badeng,
 Nan-ad im laydin, ad im angen is nan ibam
arikenken, dallot, dung-aw, pakasaritaan,
 “What you don’t like don’t force it to others.” burburtia, pagsasao at sarita di ugma
 Adi tako bukudan din gawis  Ngunit karamihan sa mga ito ay
 “Let us not be greedy for the good things.” naimpluwensiyahan ng kulturang Kastila
 Pinakatampok na Epiko  naging bihasa sa ibang wika
 Hudhud hi Aliguyon (epiko ng Ifugao)  una sa wikang Kastila
 Biag ni Lam-ang - pinakatanyag na epiko  ikalawa sa wikang Ingles
sa Ilocandia, sinulat ni Pedro Bukaneg, may  maraming naging tanyag na manunulat sa
limang versyon, pinaka-una 1889 at ang dalawang wika
pinakahuli 1947.  Crecencia Alcantara, Edilberto Angco,
Rogelio Aquino, Manuel Arguilla,
Epiko: Biag ni Lam-ang Hermogene Belen, Crispina Bragado, Leona
 Lam-ang - the son of Don Juan and Florentino, Marcelino Foronda Jr., Juan S.P.
Namongan Hidalgo, F. Sionil Jose, Jacinto Kawili, Peter
 Don Juan - the father of Lam-ang La Julian, Benjamin M. Pascual, Sinanar
 Namongan - wife of Don Juan Robianes-Tabin at Agustin D.C. Rubin
 Donya Ines Cannoyan - wife of Lam-ang  Mga Ilocano ang nakapagprodyus ng
 Sumarang - the enemy of Lam-ang pinakamaraming nalimbag na akda (after
 Aso at Tandang na may kapangyarihan Tagalog)
  Marami rito ay nalathala sa babasahing
Banawag, ang kapatid na kumpanya ng
ILOCOS Liwayway, Bisaya at Hiligaynon.

 matatagpuan sa hilaga-kanlurang bahagi ng Luzon Kantahing Bayan

 Ilocandia
 O Naraniag A Bulan
 Nakapaloob dito ang mga lalawigan ng Ilocos
Norte, Ilocos Sur at La Union at ang mga lungsod O bright moon
ng Dagupan, Laoag at San Carlos. My requests hear them
 Iloco ang diyalekto ng mga Ilocano Your bright light
Don't hide it from me
O bright light  Hindi narin nagamit ang Caboloan dahil unti-unti
My cries hear them nang nauubos ang bolo sa paligid
My dark world  Mayaman sa sarisaring katutubong panitikan
Give it your light
So I will not get lost LITERATURA
If you have forgotten
Your promise to me have ended  malakas na impluwensya ng Kastila at Amerikano
I'll take a sweet death sa panulat
O moon accept it  Aligando
My love has withered  pinakamahabang katutubong awit na may
Please make it come to life 565 na linya
My requests, hear them quick  orihinal na awit Pamasko na umaabot ng
If you have forgotten halos salita ng Aguinaldo
Your promise has gotten old  Inaawit na may dalawang mang-aawit sa
I'll take a sweet death saliw ng musika at gitara
O moon accept it  Matapos awitin, iniimbitahang maghapunan
My love has withered o mag-merienda
Please make it come to life  Cancionan
My requests, hear them quick  paligsahan sa pag-awit pag-kapistahan
My requests, hear them quick  Zarzuela
 tradisyonal na anyo ng musika at komedya
Tula  Tuwing Mahal na Araw ay itinatanghal ng
isang grupo sa Malindog
 Nalpay Ti Namnama  Binmaley
 Bigong Pag-asa  isang cenaculo sa iba’t ibang lugar
 Rabii  Uliran
 Oda Sa Gabi  alamat
 Diparan
Dula  maxims
 Pabitla o Bonikew
 Neneng, Oenno Nauntaluga-Dingan Pigsa Nga  bugtong
Ayat – Neneng, O Pinagpalang Kapangyarihan  Gozos
ng Pag-ibig  mga nobelang inaawit
 Pabasa
PANGASINAN  pagbasa ng pasyon
 Anlong (Tula) at Tongtong (kwentong patula)
 Lalawigan sa Hilagang-Kanluraning bahagi ng  nagsimula sa panahon ng Amerikano ngunit
Luzon nawala ang pagbigkas nitong tradisyon
 Nakaharap sa dagat Tsina  Pasintabi – maikling panimulang awitin bago
 Panag-asinan simulan ang isang pagtanghal
 bayan ng asin  Mga Salawikain
 Pangunahing hanapbuhay ng mga taga-  Mga Bugtong
baybaying dagat ng Bolinao at Dasol  Maikling Kwento
 Bago ang Kastila, nag-iisang lugar na  Trahedya sa Buhay ni Tatay
gumagawa ng asin  Silang Nagigising sa Madaling Araw
 Caboloan naman ang tawag sa loob ng bahagi  Alamat ng Hundred Islands
kung saan maraming makikitang bolo
 magandang uri ng kawayan na PAMPANGA
matatagpuan sa paanan ng Mangatarem,
Paniqui at Camiling  Mayaman at tigang na talampas sa Gitnang Luzon
 Pambang o Pampangan
PAGSAKOP NG MGA KASTILA  Tabing-ilog
 Unang nasakop ang mga baybayin na lugar  Hilaga – Pangasinan (mataas na lupa)
 Pangalang Pangasinan ang ginamit sa lahat ng  Silangan - Cordillera
lugar na may parehong naninirahan at wika  Kanluran – Zambales (bulubundukin)
 Timog – Rizal-Sierra Madre (bundok)
 H. Otley Beyer  Dalawang bolang sinulid, abot hanggang
 300-200 BC sa ninunong Malay kaugnay ng langit
imperyong Madjapahit  Mata
 Mariano Henson & Padre Francisco Colin Jr.  Dalawang magkaibigan, laging
 Borneo at Sumtra naghahabulan
 Dr. Luther Parker  Paa
 Malang  Halamang di nalalanta, laging pinapuputulan
 Balagtas  Buhok
 Taga-sunod ni Mohammed  Isang buko, nasa loob ang bunot
 Nagpabinyag sa Kristiyanismo  Mangga
 Kinilala ng mga Kastila na  Munting impyerno, kailangan ng tao
pinakamayaman at  Plantsa
pinakamakapangyarihang tao sa  Si Kabesang Juan, dala ang bahay sa
isla lakaran
 KULTURAL NA UGNAYAN (MALAY-INDONES)  Pagong
 Salita  Isang butil ng palay, sakop ang buong bahay
 Nasi (bigas)  Lampara
 Minum (inom)  Ikaw (Ika) – E.Y. Cunanan (a.k.a. Luis Garcia)
 Payung (payong)  Si Miss Phathupats – Juan Crisostomo Soto
 Babi (baboy)  Bitso-Bitso
 Isa, Adua, Atlu (isa, dalawa, tatlo)  Duhat
 Tulak (Pampango) – Torak (Malay)  Napun, Ngeni, at Bukas (Kahapon, Ngayun, Bukas)
 Panitikan (Pre-colonial)  -Aurelio Tolentino
 Basultu (awit at sayaw)  Mga Tauhan:
 Tumalla (oyayi)  Inangbayan (Pilipinas)
 Palaisipan  Masunurin (Babaeng Pilipina)
 Alamat  Asalhayop (Mapaglilong Tagalog)
 Dr. Arnado M. Yuzon  Taga-ilog (Ang Katagalugan)
 Makatang pampango  Walang Tutol (Lalaking Pilipino)
 Ayon sa kaniya, sinira ng mga Kastila ang  Dilat-na-Bulag (Espanya)
nadatnan nila sa Pampanga at ipinakalat sa  Bagongsibol (Amerika)
kanilang kultura (tula, awit, sayaw)  Matanglawin (Gobyerno ng Kastila)
 Panitikan (Spanish Colonization)  Dahumpalay (Mapaglilong Tagalog)
 Karagatan  Halimaw (Prayle)
 Bugtungan  Haringbata (Haring Intsik)
 Karilyo
 Pasyon
 Komedya
 Zarzuela
 Pag-unlad ng Panitikan
 The Voice (pahayagan)
 Ing Balen (magazine)
 Bayung Diwa (magazine)
 Campupot (magazine)
 Known Writers
 Arnado Yuzon
 Aurelio Tolentino
 Diosdado Macapagal
 E.Y. Cunanan
 Jorge Fajardo
 Jose Gallardo
 Juan Crisostomo Soto
 Roman P. Reyes
 Zoilo Hilario
 Mga Bugtong