CAR

CORDILLERA ADMINISTRATIVE REGION

1. Panitikan ng Cordillera

2. Ang bulubun- dukin ng Cordillera ay matatagpuan sa Hilagang Luzon.

3. LOKASYON AT TOPOGRAPIYA Ang rehiyong ito ay nasa pagitan ng Ilokos at Cagayan

4. Ang CAR (Cordillera Administrative Region) ay binubuo ng ss: Abra,Apayao,Benguet,Ifugao, Kalinga at

Mountain Province

5. Ang mga katutubo ay binubuo ng mga Bontok, Ibaloy (Benguet) , Ifugao, Isneg (Apayao) , Kalinga,
Kankanay at Tinguian (Abra).

6. Pinuno ng Ibaloy

7. Ang mga katutubo ay binubuo ng mga Bontok,Isneg, Kalinga,Kankana-ey, Ibaloy at Tinguian.

8. Nagkahalu-halo ang mga katutubo kaya nagkahalu-halo rin ang kultura at magkaiba ang mga wika
ngunit may tiyak na ugaling mapagkakilanlan.

9. Mga Lalawigan at Kabisera Apayao - Kabugao Abra - Bangued Kalinga - Tabuk Mt. Province - Bontoc
Ifugao - Lagawe Benguet - La Trinidad

10. Narito ang ilan sa mga pinakamataas na bundok sa Pilipinas Bundok Talbayog - Benguet Santo Tomas
- Benguet Polis - Benguet Bundok Amuyao Alchan Bontoc Silangan Bundok Pulag – may pinakamataas na
tuktok

11. Ang patag na lupain ay matatagpuan sa pagitan ng mga bundok. Mga Lambak: Lambak sa mga Ilog
Chico Lambak ng La Trinidad 3 malalaking Ilog: Ilog Agno Ilog Chico Ilog Magat

12. KLIMA Silangang bahagi ng Ifugao, Kalinga, Apayao at Silangang bahagi ng Lalawigang Bulubundukin
– maikli ang panahon ng tag-init, mula Disyembre at Abril, maulan sa ibang buwan

13. Abra, Benguet at iba pang bayan ng Lalawigang Bulubundukin – tag-init mula Nobyembre hanggang
Abril, tag-ulan mula Mayo hanggang Setyembre. Ibang bahagi ng Lalawigang Bulubundukin – karaniwang
tuyo ang panahon, malakas ang pag-ulan mula Nobyembre hanggang Enero.

14. Likas na Yaman Maraming talampas sa rehiyong ito na pinagpapastulan ng mga alagang hayop tulad
ng kambing at baka. Pinagkukunan din ng mga depositong ginto, chromite, bakal at tanso.

15. Industriya Pagtatanim ng gulay Pagmimina Industriyang Pantahanan gaya ng paghabi, pag- ukit,
paggawa ng sweater at walis Ang lungsod ng Baguio ay ang sentro ng kalakalan sa rehiyon.

16. Produkto Mga gulay tulad ng patatas, repolyo, karot, sili, celery, letsugas, cauliflower at prutas na
strawberry Ginto, chromite, bakal at tanso Tela, sweater, pandekorasyon at walis
17. Ang mga Mamamayan Ifugao mula sa bahaging kanluran ng Lalawigang Bulubundukin Kalinga sa
hilagang-silangan ng Cordillera Ibaloi ng Benguet Kankanay sa kanluran ng Cordillera sa Benguet
Tinggian sa lambak ng Abra, Apayao at Bontoc

18. Mga Kilalang Mamamayan Bado Dangwa mula sa tribal na Kankana-ey, huwaran at nagpaunlad ng
Dangwa Transportation Company. Virginia Oteyza de Guia, nagpatayo ng kauna- unahang museo ng
mga Igorot sa Baguio Dennis Molintas taga Benguet, kawal na lumaban noong Ika-2 Digmaang
Pandaigdig

19. Makasaysayang Pook at Magandang Tanawin Ang lungsod ng Baguio ay tinaguriang summer capital
ng Pilipinas kaya ito ay dinarayo ng mga turista. Dito makikita ang mga makasaysayang pook at
magagandang tanawin tulad ng Mines View Park, Wright Park, Burnham Park, Camp John Hay, Botanical
Garden, Lourdes Grotto at Trinidad Valley.

20. Ang Banaue Rice Terraces na ginawa ng mga Ifugao sa pamamagitan ng kanilang mga kamay noong
unang panahon ay ang tanyag at dinarayo. Kasama na rin ang libingan ng Sagada at Philippine Military
Academy.

21. Mga Suliranin ng Rehiyon Pagkalbo ng kagubatan dahil sa kaingin Pagkatuyo ng mga batis na
dumadaloy sa hagdan-hagdang palayan Ang mga katutubo ay nagiging biktima ng mapagsamantalang
mangangalakal

22. Ang Kaunlaran ng Rehiyon Pagpapagawa ng irigasyon Paglalagay ng elektrisidad Paglinang sa

Benguet bilang sentro ng pagmimina Pagpapatayo ng maraming paaralan sa Lungsod ng Baguio
Pagpapaunlad sa industriya ng turismo

23. Ito ang kariwang bahay ng mga katutubong Ifugao.

24. BULUBUNDUKIN

25. TINGUIAN - ABRA

26. BONTOK – MOUNTAIN PROVINCE

27. IBALOY AT KANKANAEY - BENGUET

28. IFUGAO

29. ISNEG - APAYAO

30. KALINGA

31. EKONOMIKS AGRIKULTURA – PAGSASAKA PAGMIMINA (GOLD, COPPER, SILVER, ZINC AT SULFUR)
TURISMO – MAGAGANDANG TANAWIN Banaue Rice Terraces Sumaguing Cave in Sagada
mummy caves of Benguet and Mt. Province Cassamata Hill, Mount Pulag, Mt. Data, and Balbalasang-
Balbalan Baguio
32. Turismo CENTRAL CORDILLERA SAGADA

33. BANAUE RICE TERRACES AT MT. PULAG

34. KULTURA, TRADISYON, PAMAHIIN PAGPAPAHALAGA SA KULTURA NG PAMILYA PAGGALANG SA

MGA ESPIRITU PANINIWALA SA DIYOS NA MAPAGKIMKIM NG SAMA NG LOOB

35. Tanyag na Manunulat: PEDRO BUKANEG EDGAR MARANAN CHI BALMACEDA GUTIERREZ

36. Ang panitikang pasalita ng Cordillera ay maaaring ritwal o di ritwal.

37. AnitoAnito – ang karaniwang sinisisi sa mga kasawiang- palad na nangyayari sa mga mortal. Ang mga
namamagitan sa pakikipag-usap ng mga espiritu at mga tao ay tinatawag: Mumbaki (Ifugao) Babaing
pari o dorarakit (Isneg)

38. Ang panitikang Cordillera ay binubuo ng mga epiko, awitin, mito, alamat,bugtong, kuwentong bayan
at salawikain.

39. PANITIKAN PANG RITWAL NA URI AWIT DASAL KUWENTO HINDI PANG RITWAL
KAPISTAHAN MGA SANDALING MALAYA PAGPAPAHAYAG NG SALOOBIN

40. Canao- isang ritwal nanagpaparangal sa espiritu ng kanilang mga ninuno

41. 2 uri ng Canao simple- pagkatay ng baboy, tapoy, pagluto ng kamote,gabi at bigas

42. malaking canao- pagkatay ng baboy, kalabaw, baka at kabayo.

43. Ang baboy na may batik na itim ay sagrado para sa kanila at ito ang tinatanggap ng mga espiritu at
nagbibigay ng suwerte.

44. Mga Uri ng Canao 1.Kape- isinasagawa kung may bagong bahay na tayo o pagkalibing sa yumaong
kamag-anak.

45. 2. Kayed- isinasagawa upang mapanatili ang pagiging puno sa barangay.

46. 3. Sabeng- isinasagawa ng bagong mag-asawa kadalasan ay mayaman ang nakagagawa nito.

47. 4. Pechit- pinakamataas na uri ng canao. Tumatagal ng tatlo hanggang apat na araw.

48. Epiko ng Ipugaw 1. Hudhud 2. Alim

49. Dalawang Okasyon kung saan inaawit ang Hudhud: ●lamay ng isang taong nasa mataas na antas sa
lipunan. ●sa paglilinis ng mga damo sa palayan ng mga kababaihan at tuwing sasapit ang tag-ani.

50. Ullalim – isang tulang awit na maaaring isalaysay ng lalaki o babae tuwing may kapistahan o
mahalagang pagdiriwang. Tampok dito ang: ●mahabang pag sasalaysay ng pakikipaglaban
●kapakinabangan ng kagitingan ●katapangan ng mga Kalinga
51. Pedro Bukaneg – siya ay pinanganak na bulag sa Abra,ang kilalang may- akda ng epikong Biag ni Lam-
ang ( Buhay ni Lam-ang ) noong ika-17 siglo.

52. Mga Salawikain Nan-ad im laydin, ad im angen is nan ibam “What you don’t like don’t force it to
others.” Adi tako bukudan din gawis “Let us not be greedy for the good things.”

53. Pinakatampok na Epiko Hudhud hi Aliguyon (epiko ng Ifugao) BIAG NI LAM-ANG Pinakatanyag na
epiko sa Ilocandia, sinulat ni Pedro Bukaneg, may limang versyon, pinaka-una 1889 at ang pinakahuli
1947.

Region 3 CENTRAL LUZON

TRANSCRIPT

Tagalog ang pangunahing wika ng Bataan. Sinusundan ito ng Ilokano at Kapampangan. Ingles ang
ginagamit na midyum sa pagtuturo sa paaralan.

Ang pangalan ng Mariveles ay sinasabing galing sa "maraming dilis" na tumutukoy sa mga maliliit na isda
na nahuhuli sa dagat na pumapalibot sa munisipalidad. Ang salitang "Maraming dilis" ay pinaikli sa
"mara-dilis" at sa huli Mariveles sa pagdaan ng panahon.

Ang Balanga, Bataan ay pangalang lugar sa Pilipinas na hinango sa salitang "Balanga" isang klase ng
lutuan na yari sa putik.

•Tomas Pinpin - Ang “Prinsipe ng mga Filipinong Maglilimbag”

•Nieves Baens del Rosario - Isang kilalang mahusay na nobelista at mananalaysay mula sa bayan ng
Orani; (Erlinda ng Bataan)

•Maximo delos Reyes – isang manunulat at makata na kabilang sa samahan nina Julian Cruz Balamceda,
Severino Reyes, Lope K. Santos at marami pang iba. (Si Rizal sa Langit; Dahas Pilak)

Sa ubod nitong Luzon ay may lupang hinirang

Sa likas niyang kagandahan ay walang kapantay

Dito ang bukirin na pinag-aanihan

...Ng gintong butil ng buhay na pagkain ng tanan.

Isang lalawigan sa puso at damdamin

Pinagtali ng maalab at dakilang mithiin

Dito ang balana'y sa pusong magiting

Na patnubay at sagisag ng banal na layunin.

Aming Nueva Ecija, ang loob mo'y tibayan

Sa landas ng pitak ng pagbabagong buhay

Taglayin sa puso ang dakilang aral

Ng mga bayaning naghandog ng buhay.

Aming Nueva Ecija, sa iyong pagsisikap

May gantimpala ka sa pagdating ng oras

Aming Nueva Ecija, hayo na't ikalat

Ang mga silahis ng iyong pangarap.

Ang Arte de lengua Pampanga (1699) na sinulat ni Fray Alvaro de Benavente, O.S.A. ang kauna-unahang
aklat ng balarila sa wikang Kapampangan, at ang kauna-unahang masusing pag-aaral hinggil sa
katutubong wika sa Filipinas.

Bakit walang 'H' sa Kapampangan?

ANGELES CITY

BATAAN

Wikang Tagalog ang nananaig at ginagamit ng mga Novo Ecijano, ngunit ginagamit din ang
Kapampangan, Pangasinense, Bikolano, at Ilonggo.

WIKA

sanggunian sa pangangaral at gabay sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo

PANITIKAN

PAMPANGA

Ang Wika at Panitikan sa Gitnang Luzon

Nueva Ecija March

WIKA

Lazaro Francisco – Namalagi sa Cabanatuan, Nueva Ecija at dito na niya sinanay ang pagiging nobelista.
(Maganda pa ang Daigdig; Daluyong)
NUEVA ECIJA

Ang Wikang Kapampangan ay isa sa mga pangunahing wika ng Pilipinas. Ang naturang wika ay tinatawag
ding Pampango, Capampangan/Capampañgan, Pampangueño, at Amanung Sisuan (wikang pinasuso).

Ang salitang "Kapampangan" ay nagmula sa salitang-ugat na pampang na ang ibig sabihin ay tabing ilog
(ang pampang din ay salitang Tagalog na may kaparehong kahulugan).

Ang Kapampangan ay isang Wikang Hilagang Pilipinas sa loob ng pamilyang Awstronesyo.

Kabilang sa mga malalapit na wika ng Kapampangan ay ang mga wikang Sambal sa Zambales at ang
Wikang Bolinao sa bayan ng Bolinao, Pangasinan.

WIKA

Kapampangan, Ingles at Tagalog ang ginagamit at nauunawaang wika sa buong lalawigan.

Wikang Kapampangan

Rehiyon 3

1. REHIYON 3 Gitnang Luzon

2. Lalawigan • Pampanga • Bulacan • Bataan • Nueva Ecija • Tarlac • Zambales KALIGIRANG

PANGKASAYSAYAN Etno-linggwistoko • Tagalog • Ilokano • Kapampangan • Pangasinense

3. KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN Ang Tarlac ay tinatawag ding “Melting Pot” Ito ay kilala bilang
Gitnang Kapatagan at dahil dito, itinuturing itong Palabigasan ng Pilipinas Bulacan, Nueva Ecija, at
tarlac ay kasama sa 8 lalawigang naghimagsik laban sa Kastila noong 1896 Ang pagbagsak ng Bataan sa
kamay ng Hapones noong Ikalawang Digmaang pandaigdig, at ang

4. “Death March” na nagsimula sa Mariveles, Bataan noong Abril 9, 1941 Dambana ng Kagitingin sa
Bundok Samat sa Bataan Ang malungkot na bahagi ng kasaysayan sa rehiyong ito ay ang pagsabog ng
Bulkang Pinatubo noong 1991 Katutubong Kankana-an, Oblayos, Igorot, Dumagat, Seyas, at Ilongos
KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN

5. Ang AGODA o parada sa ilog ng Bocae, Bulacan ay patuloy na ginaganap bilang pagpaparangal sa
kanilang Patron, ang Our Lady of La Naval Pista ng Pagluhod ng mga Kalabaw; Pagsasayaw sa Obando
Santacrusan; at ang Harana KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN

6. Ito ay tahanan din ng mga dakilang Pilipino – bayani, manunulat, pangulo, iskolar, artista, at marami
pang iba. Fransisco Balagtas – ama ng panulaang tagalog Juan Crisostomo Sotto(1867-1918) – ama ng
panitikang kapampangan Diosdado Macapagal – naging Pangulo ng Pilipinas KALIGIRANG
PANGKASAYSAYAN
7. Gloria Macapagal-Arroyo – anak ni Diosdado at naging Pangulo ng Pilipinas Marcelo H. del Pilar –
isang propandista Bert “Tawa” Marcelo – politiko at artista Nicanor Abelardo – musikero at
kompositor Regine Velaquez – “The Asia’s Songbird” KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN

8. Pangingisda, panghahayupan, pagsasaka, pagmimina, pagtrotroso, at paggawa ng asukal at

produktong yari sa rattan. Idagdag pa ang paggawa ng parol na may pandaigdigang kalidad Kilala rin
ang lugar sa mga pangunahing produkto katulad ng bigas, mais, isda, kawaya at mga mineral tulad ng
ginto, tanso, platinum, at iba pa. KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN

9. Zambales, Angeles sa Pampanga, Cabanatuan at San Jose sa Nueva Ecija, Tarlac, Malolos at Bulacan
ay ang mga sentro ng kalakalan. Ang Angeles, Valenzuela, Olongapo, Palayan at San Jose ay ang mga
pangunahing lungsod KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN

10. PANITIKAN NG KAPAMPANGAN

11. AWITING BAYAN Basulto – ito’y naglalaman ng mga matatakinghagang salita na pankaraniwang
ginagamit sa pagpastol ng mga kambing, baka, kalabaw, at iba pang mga hayop Goso – tumutungkol sa
moralistikong aspekto ng kanilang kalinangan. Ito ay may tiyak na aral at inaawit sa saliw sa gitara,
biyolin, at tamburin tuwing Araw ng mga Patay

12. Pamuri – nag-ugat sa salitang “puri” at inihahanay sa isang uri ng awit ng pag-ibig ng mga
kapampangan Pang-obra – nagpapakita ng pagpapahalaga sa mga gawaing ng mga kapampangan
Paninta – awit bilang pagpaparangal ng mga Kapampangan sa isang hayop, bagay, lugar o tao na
kanilang labis na pinahalagahan. Ipinalalagay din itong isang awit ng pag-ibig AWITING BAYAN

13. Sapataya – awiting nag-uugnay sa mga kapampangan sa kanilang paniniwalang politikal. May himig
ito ng pangangatwiran o pagtatalo habang sinasaliwan ng isang sayaw sa saliw ng kastanyente. Diparan
– naglalaman ng mga salawikain at kasabihan ng mga kapangpangan. Ang kanilang paksa ay hango sa
katotohanan na kanilang naranasan sa buhay. AWITING BAYAN

14. D U L A Karagatan – inihahayag sa paraang patula ang pagsasadula ng kanilang karagatan. Ito ay
nag-ugat sa isang kasaysayan ng isang prinsesa na sadyang naghulog ng singsing sa dagat upang
mapakasal sa katipang mahirap na maninisid ng perlas. Duplo – ito’y nilalaro rin sa lamayan ng mga
patay kung saan nagpapaligsahan ang mga kalahok sa laro sa kanilang husay sa pagtula

15. Kumidya – laging hango sa pag-iibigan ng isang prinsipe at prinsesa. Ang lanbanan ng mga
Kristiyano at muslimang binibigyan ng mahahalgang bigat dito at laging nagtatapos sa pagtatagumpay ng
mga Kristiyano at pagbibinyag ng mga Muslim sa Kristiyanismo. • Padre Anselmo Jorge Fajardo –
pinakatanyag na manunulat ng kumidya. D U L A

16. • Gonzalo de Condova – tungkol ito sa pakikipagsapalaran ni Kapitan Gonzalo at ng knyang pag-ibig
kay pronsesa Zulema na anak ng isang sultan Zarzuela – mula sa zarzuela ng mga Kastila na nag-ugat sa
lugar kung saan ito ang unang itinanghal sa Espanya, ang Zurzuela de la Provincia de Guenco. D U L A
17. • Ang “Alang Dios” na sinulat ni Juan Crisostomo Sotto ang pinakapaboritong panoorin ng mga
Kapampangan. • Ang mga pangalang Aurelio Tolentino, mariano Proceso Pabalan Biron, Crisostomo
Sotto at Felix Galura ay mga napatanyag sa larangan ng zarzuela. D U L A

18. IPA PANG AKDANG PAMPANITIKAN NG KAPAMPANGAN

19. AKDANG PANRELIHIYON PASION Isang akdang panrelihiyon na naglalaman ng buhay at

pagpapakasakit ni Hesukristo CENAKULO Isa pang paraan ng pagpapahayg ng akdang ito
Pagsasabuhay ng paghihirap ni Kristo hanggang sa kanyang kamatayan

20. Ang mga sinulat ni Cornelio A. Panbalan Biron, kilalang manunulat ng pasion • Ang mga akdang
Banal o pamamasa ning Balen nang Karelendaman Ning Ginu Tang Hesukristo Kabang Keti Ya King Yatu.
Annga King Panglasa Na’t Pangamate na King Krus Uli ning pangyaklung na King Kasalanan Tamu(Banal a
panitikanng bayan tungkol sa buhay ng ating Panginoong Hesukristo habang Siya’y nasa mundo pa
kasama ang kanyang Kamatayan sa Krus upang iligtas tayo sa ating kasalanan) AKDANG PANRELIHIYON

21. Ing Librung Dalaga Historia Sagradong Kapampangan at pakasalang Mata karing Anak • Si Felix
Kalum ay nakilala sa kanyang Novena o “Pamagsian King Ikarangal Ning Ginu Tang Virgen Karin Lourdes
AKDANG PANRELIHIYON

22. Ang Crissotan at ang Ligligan Katawasan Isang uri ng tulang nagtatalo ng mga kapampangan. Dito
nag-ugat ang “crissotan” ng mga kapampangan Ang “crissotan” ay hango sa pangalan ni Crisostomo
Sotto Ito ay isang pagtatalong patula na katulad ng balagtasan AKDANG PANRELIHIYON

23. Nobela • Ang mga mahuhusay at kilalang manunulat ng nobelang Kapampangan: Aurelio Tolentino
(Ing Buok Ester) at Juan Crisostomo Sotto(Lidia) AKDANG PANRELIHIYON

Ang Bataan ay itinatag noong 1754 ng Gobernador-Heneral Pedro Manuel Arandia mula sa mga
teritoryo ng Pampanga at korehimyento ng Mariveles na noon ay kinabibilangan ng Maragondon, Cavite
na nasa kabila ng Look Maynila

Ang makasaysayang “Labanan sa Bataan” ay naganap

sa lalawigang ito.

Ang Bataan ang naging imbakan ng mga Amerikano ng galon-galong gasolina bago pa dumating ang mga
Hapones noong 1941.

Ang Bataan ay ang lugar ginamit ng piratang Intsik na si Limahong upang masakop ang Luzon ngunit
hindi siya nagtagumpay.

Naging huling tanggulan ng pinagsanib na puwersa ng mga Filipino at Amerikanong sundalo ang Bataan.
Napasakamay ng mga Hapones ang lalawigan noong 9 Abril at ang naging simula ng Martsa ng
Kamatayan.

Ipinangalan ang lalawigan sa lumang lungsod ng Écija sa Seville, Espanya.

Nabuo ang Nueva Ecija bilang isang comandancia militar noong 1777 sa pamamagitan ni Gobernador
Heneral Clavería, kasama ang kapital sa Baler (bahagi na ngayon ng Aurora).

May mga talaan ng mga Kastila na kinikilala ang 2 Kastilang lalawigan (county) sa Pasipiko —Las Islas
Filipinas at Nueva Ecija. Kahirapan ang naging dahilan kung bakit hindi binigyan na pagkilala ng Hari ng
Espanya noong dekada 1840 ang Nueva Ecija bilang isang hiwalay ng bansa sa Pilipinas.

Noong 1896, isa ang Nueva Ecija sa mga unang lalawigang nag-alsa laban sa Espanya, at isa sa mga
lalawigan na nagdeklara ng kalayaan noong 1898.

Alamat ng Bongabon

Alamat ng Gapan

Ang Lungsod ng Angeles ay isang Unang Klaseng lungsod sa lalawigan ng Pampanga, Pilipinas. Labing-
anim(16) na kilometro lamang ang layo nito sa kabisera ng Pampanga o Lungsod ng San Fernando.
Walumpu't-tatlong(83) kilometro naman ang layo ng Angeles sa Maynila.

Nagsimulang lumago ang Lungsod ng Angeles nang itinatag ang Baseng Pamhimpapawid sa Clark(Base
Militar sa Clark) o Clark Air Basepagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isa sa kilalang
palatandaan ang Baseng Pamhimpapawid(Base Militar) sa Lungsod ng Angeles.

Ang Lungsod ng Angeles ay nahahati sa 33 barangay.

Kasaysayan

Heograpiya/Topograpiya

Ang Nueva Ecija ay isang walang pampang na lalawigan sa Pilipinas na matatagpuan sa gitnang bahagi ng
Luzon. Ang kabesera nito ay Lungsod Palayan. Ang Ilog Pantabangan ang tampok na atraksiyon dito dahil
sa impraestraktura nito na kamangha-mangha sa larangan ng inhinyeriya sa bansa.

Nahahati ang Nueva Ecija sa 27 mga munisipalidad at 5 mga lungsod

Kasaysayan at Alamat

Populasyon

PAMPANGA

Ang pangalang Pampanga ay ibinigay ng mga Kastila sa lalawigan dahil natagpuan nila ang mga unang
naninirahan dito sa tabi ng pampang. Ang lalawigan ay nabatid ng Kastilang si Martin de Goiti noong
1571.

Ang Pampanga ay isa sa mayayamang lalawigan sa Filipinas. Muling itinatag ito ng mga Kastila noong
Disyembre 11, 1571 upang magkaroon ng kontrol ang gobyerno sa mga mamamayan nito.
Isa sa mayayamang lalawigan ang Pampanga noong rehimen ng Kastila. Ang Maynila at ang iba pang
bahagi ng rehiyon ay nakadepende sa agrikultura, sa palaisdaan at sa mga produktong pangkagubatan
ng Pampanga.

Ang Alamat ng Bundok Arayat (Sinukuan)

Ang Bataan ang tangway sa kanlurang bahagi ng Luzon. Lungsod ng Balanga ang kabesera nito.

Isa sa mga tahimik na lalawigan ang Bataan. Karamihan sa mga urban na sentral ng mga bayan ay
malapit sa anyong-tubig dahil hinihiwalay ng Kabundukan ng Natib (Mount Natib) ang gitna ng Bataan.
Dahil dito, ang silangan ng Bataan ay nakahiwalay sa Kanlurang bahagi.

Ang lalawigan ng Bataan ay nahahati sa 11 bayan at isang lungsod.

NUEVA ECIJA

Kasaysayan

Kasaysayan at mga Alamat

Populasyon

Pampanga ang itinuturing na sentro ng kulinaryo dahil sa dami ng mga residente na magagaling
magluto. Lungsod ng San Fernando ang kabisera ng lalawigan, na sikat sa pagsasadula ng pagpako sa
krus ng Panginoong Hesukristo. Sikat din ang lugar na ito sa naggagandahang parol.

Ang Pampanga ay nasa hanggahan ng Tarlac at Nueva Ecija sa hilaga, ng Bulakan sa silangan, ng Bataan
sa timog at ng Zambales sa kanluran.

Nahahati ang Pampanga sa 20 mga munisipalidad at 2 lungsod.

ANGELES CITY

Heograpiya/Topograpiya

Nueva Ecija ang nangungunang prodyuser ng mga produktong agrikultura tulad ng bigas, mais at sibuyas
sa buong bansa. Ang iba pang pangunahing pananim nito ay mangga, saging, talong at bawang. Marami
ring palaisadaan sa iba’t ibang lugar sa buong lalawigan, partikular sa San Antonio, Sta. Rosa, at Cuyapo.

BATAAN

Populasyon

Heograpiya/Topograpiya

Sa taong 1796,nagtungo sina Don Angel Pantaleon de Miranda at ang kanyang asawa na si Rosalia de
Jesus sa may hilaga ng San Fernando kasama ang kanilang mga tauhan. Dito sila bumuo ng panibagong
baryo na tinawag nilang Culiat.
noong Disyembre 8,1829,ang taong kinilala ang Culiat bilang isang opisyal na bayan sa Pampanga. Sa
kalaunan,binago ang pangalan na Culiat at tinawag itong Angeles sa ngalan ni Don Angel Pantaleon de
Miranda at ng patron na si Los Santos Angeles Custodios.

Taong 1899,itinatag ng lideratong si Heneral Emilio Aguinaldo ang Angeles bilang sentro ng kanyang
pamahalaan. Dito niya ipinagdiwang ang unang anibersaryo ng Araw ng Kalayaan noong Hunyo 12,1899.
Tulad ng ibang bayan ng Pampanga,sinakop din ng mga Hapon ang Lungsod ng Angeles sa panahon ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Ang Gitnang Luzon

REGION 4 (MIMAROPA AND CALABARZON)

Panitikan ng Rehiyon IV

REHIYON IV-B MIMAROPA

MGA UNANG AKLAT NA NALIMBAG SA WIKANG TAGALOG

IÑIGO ED REGALADO

Isang nobelista at may kahusayan rin sa Pagtula. Sa tula siya rin ay naging tanyag sa kanyang sariling
katha. Tulad ng “Ang Pinagbangunan, Larawan ng Buhay, at Damdamin na nagtamo ng unang
gantimpala sa timpalak komonwelt noong 1941.”

ILDEFONSO SANTOS

Ang kanyang pamamaraan sa panitikan ay Payak ngunit tapat sa diwa at kaisipang taglay. Mga pamagat
na nagbigay sa kanyang pangalan, “Sa Tabi ng Dagat, Gabi, Ang Ulap, Ang Mangingisda.”

Rehiyon IV-A CALABARZON

Magagandang tanawin at makasaysayang pook

SEVERINO REYES

Siya ang may-akda ng “Mga Kuwento ni Lola Basyang” sa Liwayway. Siya rin ang kauna-unahang sumulat
na Walang Sugat na tanging hangarin ay magkaroon ng reporma at patriotismo. Sinundan pa ito ng mga
pagsulat ng mga dula at kuwento tulad ng “Ang Kalupi at R.I.P.”

FAUSTINO AGUILAR

Isinilang sa Malate, Maynila. Siya ang may-akda ng:

Pinaglahuan

Busabos ng Palad
Lihim ng Isang Pulo

Sa ngalan ng Diyos

Ipinalimbag din ni Alejandro Abadilla ang panitikang Tagalog noong 1949. Ito’y katipunan ng mga piling
tula mula kay Joseng Sisiw at Balagtas hanggang sa kanyang kapanahunan. Noon namang 1975 ay
ipinalimbag naman ng mga katipunero ang mga katipunan ng kanyang tulang may pamagat na “Ako ang
Daigdig.”

Pinamahalaan ni Lope K. Santos ang mga babasahing Tagalog. Muling Pagsilang ang sinimulang ilathala
noong 1902 sa pahayagang Kastila. Naglathala rin ng mga kathang Tagalog ang mga kabataang
manunulat noon gaya nina Faustino Aguilar, Valeriano Hernandez Peña, Iñigo Ed Regalado, Francisco
Laksamana atbp.

Ano ang isa sa mga pinakamalaking dahilan sa paglitaw ng mga akdang mapaghimagsik sa Panitikang
Tagalog?

CECILO APOSTOL

May taguring Prinsipe ng Makatang Pilipino. Siya ang nagsalin sa Tagalog ng Biag ni Lam-ang. Siya rin ang
nagsalin sa Prances ng Dekalogo ni Andres Bonifacio.

LIWAYWAY ARCEO

Premyadong manunulat ng mga nobela, maikling kuwento at dulang panradyo. Mula sa kanyang panulat
ang:

Uhaw ang Tigang na Lupa

Titser

Nasaan ang Ligaya?

Ayoko sa Iyo

Ako ang iyong Ina

Malaki ang naging papel ng dula rin dito. Nagkaroon sila ng mga pagkilos. Sapagkat nakapinid ang lahat
ng mga sinihan dahil sa ipinagbawal ang lahat ng pelikulang Amerikano sa ating bansa. Karamihan sa
mga dulang ipinalabas ay hango sa Ingles na isinalin sa Tagalog. Ang mga nagsalin ay sina Narciso
Pimentel, Francisco S. Rodrigo. Sila rin ang nagtatag ng “Dramatic Philippines,” isang samahan ng mga
mandudulang Pilipino. Kabilang sa mga dula noong panahong iyon na pinamagatang:

Sino ba Kayo?

Dahil sa Anak

Higanti ng Patay.
Libingan ng mga Bayani.

Industriya at Produkto ng Rehiyon

Sa Ingles at Tagalog ay nakilala si Juan C. Laya. Dito rin pinili sa panahong ito ang pinakamahusay na
dalawampu’t limang kuwento noong 1943.Pumili lamang ang tatlo dito. Ang mga nagkamit ay ang mga
sumusunod: Lupang Tinubuan ni Narciso Reyes, unang gantimpala, Uhaw ang Tigang na Lupa ni
Liwayway Arceo, ikalawang gantimpala, Lungsod, Ngayon at Dagat-Dagatan ni N.V.M Gonzales, ikatlong
gantimpala.

AMADO V. HERNANDEZ

Kinilalang makata ng mga manggagawa higit pa sa mamamahayag. Naging patnugot sa lingguhang

Sampaguita at ng mga pahayagang Pagkakaisa at Mabuhay. Isa siyang tunay na mambibigkas. Ang mga
tulang nagpasikat sa kanya ay pinamagatang Bonifacio at Guro ng Lahi. Isa rin siyang realista.

LOPE K. SANTOS Pinakamahalagang nobelang Pilipino sa loob ng maraming taon ay ang BANAAG AT
SIKAT. Unang nailimbag ito noong 1906 at ito ay naglalarawan sa mga kaugaling Pilipino.

FRANCISCO LAXAMANA Tagapaglarawan ng buhay na dinanas ng ating mga kababayan na ang pinapaksa
ng kanyang nobela sa Anino ng Kahapon, ay mga kalupitan sa mga kamay ng mga dayuhan. Mga
pangalang – sagisag ang ginamit ng nobelista sa mga apelyido ng mga pangunahing tauhan: Modesto
Magsikap at Elisea Liwayway; pagsisikap hanggang sa magliwayway ang kalayaang pinkaaasam.

FLORENTINO T. COLLANTES Naging bihasa sa pagtula sa edad na labinlimang taon. Naging tagapatnugot
sa mga pahayagang Buntot Pagi, Pagkakaisa, Watawat, Pakota, at Ang Bansa. Siya rin ay tinaguriang
“Batikang Duplero.”

Ang mga pinakakilala na samahan sa Panitikang Tagalog ay ang mga sumusunod:

Ilaw at Panitik, Akademya ng Wikang Tagalog, Kapulungang Balagtas, Aklatang Florante, Aklatang Bayan
atbp.

Loakasyon at Topograpiya ng Rehiyon IV

Nagbigay ng Utos Pampangasiwaan bilang 103 (EO103) si Pangulong Gloria Macapagal Arroyo noong ika-
17 ng Mayo, 2001 na naghahati sa lalawigan ng dakong timog katagalugan na kasama sa Rehiyon IV
upang gawing dalawang rehiyon – rehiyon IV-A at IV-B

BAKIT HINATI ANG REHIYON IV SA DALAWA?

Mapalad ang lugar na ito sapagkat naririto ang mayamang karagatan, malawak na taniman, bakahan,
kagubatan,kabundukan at minahan.

PANITIKANG TAGALOG: SA PAGDATING NG MGA MANANAKOP (KASTILA, AMERIKANO AT HAPON)

Sa paanong paraan umunlad ang Panitikang Tagalog?

JOSE PALMA

Siya ay nakababatang kapatid ni Rafael Palma na naging pangulo ng Unibersidad ng Pilipinas. Mahilig
gumawa ng tula kaysa mag-aral ng leksyon. Pinakadakilang naiambag niya sa panitikang Pilipino ang titik
ng pambansang awit. Akda niya ang Ven, Oh, Paz, El Filibusterismo (tula) at Al Martir.

Mga Pangalang Nakilala sa larangan ng Panitikang Tagalog Pagkatapos ng Himagsikan

Nagpakita rin ng ibayong sigla ang mga manunulat ng maikling kuwento ng itatag ang pahayagang – Ang
Mithi na sinundan ng Taliba at ang Demokrasya. Ang pagkakatatag ng Liwayway noong 1930, nina
Amado V. Hernandez. Namesco Caravana, Cirilo H. Panganiban at Lazaro Francisco: Ang Mabuhay ni
Amado V. Hernandez: Ang Hiwaga, Mabuhay Extra at Hiwaga Extra.

PANITIKANG TAGALOG SIMULA NOONG 1950

JESUS BALOMORI

Pinarangalan bilang: “Makatang Pandaigdig”. Nagsimulang magsulat sa gulang na sampu. Mula sa

kanyang panulat ang:

Rimas Malaya

Balagtasan

Mi Casa de Nipa

El Hombra y La Mujera

Himmo A Rizal

JULIAN CRUZ BALMACEDA

Kilala at nagkapangalan bilang tanyag na mandudula at may kagalingan rin sa pagtula. Makata ng bayan
at naging tanyag sa kanyang pagbigkas.