Etnikong Awitin

Taga-ulat: Roselle Joyce Y. Egalan

Olaging- ito ay isang epikong-bayan tungkol sa labanan sa Nalandangan at ang pagtatanggol
dito ng bayaning si Agyu at kaniyang angkan. Kuwento ito ng mga taong nagpapahalaga at
nagmamalaki ng kanilang lupain at ng mga pagdiriwang para sa kanilang lahi at ng bayaning si
Agyu. Bagaman mayroong mga pinsala, naipanalo nil ang labanan. Isa si Matabagka, ang
kapatid na babae ni Agyu, sa mga nagtagumpay nang ipagtanggol niya ang Nalandangan hbang
naglalayag ang mga kalalakihan.
Ang tawag ng mga Arakan-Arumanen at Livunganen-Arumanen para sa epikong-bayan ay
olaging, ulahing, o ulahingan. Mayroong itong dalawang bahagi: ang kepuunpu-un na
tungkol sa pag-akyat ni Agyu at ng kaniyang kamag-anak sa langit; at ang sengedurug na
tungkol sa pakikipagsapalaran nila. Ang kepuunpu-un ay isang estandardisadong naratibo.
Maaaring gumawa ng maraming sengedurug kung kay nagkaroon ng ibat ibang kuwento na
umiikot sa mga kamag-anak ni Agyu. Naiiba ang naturang epikong-bayan tungkol kay Agyu at
sa kaniyang mga kamag-anak dahil hindi ito ang karaniwang kuwento ng paghahanap ng isang
bayani ng kaniyang mapapangasawa. Sa halip, layunin ng bayani ang ipagtanggol ang kaniyang
lupain upang mapanatili ang kanilang lahi at tribu.
Limbay- ito ay isang patulang awitin na ipinahahayag ng mang-aawit ang kanyang hinaing at
nasa kataohang dinaramdam sa isang tao.
Halimbawa:

I HARI ng A Ag Liko
Iyang lalong ha otaw
Sag tayuntayunan mawili
Ho mahaganhan ha gagaw
Iyan ad bagad ho kanak
Na isan gid lumbayagan a
Ko muno ha binuyawan
Na pamili-pilion da
Mama-on kabalingay
Ha muno ha kawilihan
Malugon ad lumingi
LAsol maigsinay sa pulu-an ko lalag ko

Magbul-og magsininla ko Isan ko palasanah

Ho manguhapoy tagyunos
Bulalangan a ho balugto ta sabanga Isan ko
abogan ah
Ko bito ha pigtabiran
Isan pakulaban ah
Ho kulago ha pighalomlom
Pamilihi lumingi
Nangaluga lumlingay.

Sala- ito ay ang awiting nagpapahiwatig patungkol sa panliligaw o pagmamahal.

Dali danga palangga ha
Angga ha did balawan
Na, pag ka anlao ason
Ha, ka pag kalibukas din
Dao tangki no pa-anay
Na paayon ayo ni no so
Pasalin onogi no so bintana
Pig karesahan
So potla pig larawanan
Kok bintana yu maningga
Ko putla yu dig balawan
Ta iyan na anlao asom
Ha palanga pa long ba a
Ha angga pahambilong a
Ko dowangon yu palangga
Ko la yo dig mandi-ayon
Na dao asom pahila-on
Ko mga domagandon kod
Sa tampoyong ha salamiri
So bontod ha pagalongan
Banowa hog sawason ha
Bangon hag Juevison
Na aman ko dasonan a
Ha man ko dagandanon
Na magbakilid a
Botok a maglisod a kamalig
Ta mong mongngan siliban
Ko ha agong solimanan ko
Ta nong mongo siliban ko ha
Agon solimanan ko
Ka maka gakod nod
Ko maka lumanogoman nod
So tig patay langi no
Ha tig balinoknok ki no

Nanangaon- ito ay mga awiting puro lamang sa aliwan. Ang menshedito ay nag-iiwan ng
magandang asal at inaawit tuwing gabi o di kayay tuwing nagbabalat ng mais, naghahabi ng
banig at naglilinis ng ratan.
Basahan- ito ay mga salawikain o kasabihan ng bukidnon. Nagaganap ito tuwing may
paligsahan upang malaman kung sino ang magaling.
Idangdang- ito ay tawag sa kanilang awiting nagbabalik tanaw sa kanilang mahahalagang
pangyayari sa kanilang kasaysayan.
Kaligaon- awiting tumatawag ng mga diwata lalo na ang diwata ng mabuting ani.
Antoka- ito ay isang pagtutunggaling berso lalo na kung nag-uusap tungkol sa halaga o presyo
ng dowry sa anak na babae. Karaniwan dito ay sa pamamagitan ng bugtong.
Halimbawa:
1. Gimokura, gimokura,
Mga along ha migpapabaha Kaluluwa, kaluluwa.
Anino ng isa sa kabila ng ang iba.
Sagot: Buhangin
2. Sinla, sinal biyangbang,
Pangabukad ko anlaw, Hiporong do daluman.
Liwanag, liwanag Biyangbang,
Namumulaklak ka sa umaga,
Pumipikit ka sa gabi.
Sagot: Araw