1.

ADAMSON UNIVERSITY COLLEGE OF BUSINESS ADMINISTATION MANAGEMENT AND MARKETING

DEPARTMENT ANG PAGSUSURI SA PANITIKANG PILIPINO sa Panahon ng Kontemporaryo Ipinasa nina:
Castro, Jillienne DL. Clara, Roilo Dacillo, Al Vincent M. Domingo, Dennimar O. Hernandez, Jillian Ayn
Sophia P. Macasaquit, Ryan D. Panser, John Stevhen Querimit, Coleen Janine SG. Quiroz, Justin Santiago,
Camille Apple C. Suba, Risaflor A. Ipinasa kay: Professor Violeta Dulatre

2. Nilalaman I. Panimula II. Talalambuhay ng Manunulat  Aniceto F. Silvestre  Rogelio Sikat  Genoveva
E. Matute  Amado V. Hernandez  Lualhati Bautista  Alejandro G. Abadilla  Lamberto E. Antonio 
Patrocinio V. Villafuerte  Robert Ong  Efren Abueg III. Mga Akda at Pagsusuri  Tuluyan  Ang Ibong
Mandaragit (Castro, Jillienne DL.)  Bangkang Papel (Clara, Roilo)  Sa Lupa ng Sariling Bayan (Dacillo, Al
Vincent M.)  Impeng Negro (Domingo, Dennimar O.)  Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga
Pilipino? (Hernandez, Jillian Ayn Sophia P.)  Luha ng Buwaya (Macasaquit, Ryan D.)  Sa Bagong Paraiso
(Panser, John Stevhen)  Ang Kwento ni Mabuti (Querimit, Coleen Janine SG.)  Batik ng Buwan (Quiroz,
Justin)  Tata Selo (Santiago, Camille Apple C.)  Gapo (Suba, Risaflor A.)  Patula  Patnubay (Castro,
Jillienne DL.)  Kalayaan (Clara, Roilo)  Manipesto ng Isang Dayo (Dacillo, Al Vincent M.)  Ang
Pagbabalik (Domingo, Dennimar O.)  Ang Panday (Hernandez, Jillian Ayn Sophia P.)  Kung Tuyo na ang
Luha Mo, Aking Bayan (Macasaquit, Ryan D.)  Isang Dipang Langit (Panser, John Stevhen)  Ako ang
Daigdig (Querimit, Coleen Janine SG.)  Pamana ng Lahi (Quiroz, Justin)  Bagong Taon (Santiago, Camille
Apple C.)  Lilik at Pluma (Suba, Risaflor A.)

3. Panimula Sa panahon ng kontemporaryo, ang mga manunulat na sina Rogelio Sicat, Rogelio Ordones,
Efren Abueg, Virgilio Almario, Ruth Mabanglo, Ave Perez Jacob, Domingo Landicho, Clemente Bautista,
at iba pa ay naglantad ng mga totoong pangyayari upang mapayani ang realismo. Inilarawan sa kanilang
mga akda ang mga pangit at magandang nangyayari sa lipunan. Buong tapang nilang inilantad ang mga
kabulukan ng pulitika, ang pamahalaan, ang paghihirap ng mga mamamayang biktima ng karahasan at
kahirapan, ang pagtaas at pagbaba ng krimen, prostitusyon at eksploytasyong ng mga kabataan.
Nagpatuloy pa rin ang Liwayway sa paglalathala ng mga akdang likha ng ating manunulat, lalo't higit pa
iyong mga nagsisimula pa lamang sa larangang ito ng pagsulat. Maging ang mga komiks magasin ay
nagkaroon ng mga pagbabago sa kanilang porma at nilalaman at umayon sa hinihingi ng mga simulain ng
Bagong Republika. Nagpatuloy ang pagpapayaman sa ating wika lalong higit nang ipalabas ng Pangulong
Aquino ang Executive Order No. 335 noong Setyembre 1988. Ito ay nag-uutos sa lahat ng ahensiya ng
pamahalaan at iba pang sektor sa lipunan na payamanin ang wikang Filipino sa pamamagitan ng
tahasang paggamit nito sa mga liham na korespondensiya, memorandum, mga pulong at maging sa
sesyon ng Senado at Kongreso. Ito ay ibinatay ng pangulo ayon sa isinasaad ng Bagong Saligang Batas na
niratipika ng mga PIlipino noong 1987. Samantala, ang Carlos Palanca Memorial Awards ay nagpatuloy
sa pagkilala sa mga manunulat ng ating bayan sa pamamagitan ng patuloy na pagbibigay ng mga gawad
taun-taon. Gayundin ang ginagawa ng Cultural Center of the Philippines at mga iba pang nananatiling
patron ng panitikang Pilipino. Maging sa mga paaralan, mula sa elementarya hanggang sa kolehiyo ay
nagkaroon ng sigla ang larangan ng panitikan sa pamamagitan ng pagdaraos ng mga literary contest. Sa
ganitong paraan maraming mga kabataang may potensiyal ang natutuklasan na susunod sa mga yapak
ng ating magigiting at masisining na alagad ng sining ng panitikan.
4. Talalambuhay ng Manunulat Aniceto F. Silvestre Si Aniceto F. Silvestre ay ipinanganak sa San Mateo,
(na sa ngayo'y Lalawigan ng Rizal) noong Abril 17, 1898. Bagama't di nagkaroon ng pormal na pag-aaral
sa pagsusulat, siya ay nakapagsulat at nakapag-ambag sa panitikang Pilipino ng magagandang tula,
maikling kuwento, nobela at sanaysay. Ang kanyang mga tula na natipon sa katipunang Kalikasan ay
pinagpangkat-pangkat sa walo: Malaya, Maalindog, Larawan ng Buhay, Pintig ng Pag-ibig, Tatag ng
Pananalig, Tanda ng Pag-asa, Bukas sa Landas ng Kadakilaan at Dugo sa Ningning ng Araw. Ang mga
karangalang nakamit ni Aniceto F. Silvestre sa pagsusulat ng tula ay apat na Unang Gantimpala (bago
magkaroon ng digmaan); isang Ikatlong Gantimpala (panahon ng Komonwelt na pamahalaan); isang
Unang Gantimpala (ika-10 taon ng Republika ng Pilipinas); at isang Unang Gantimpala sa Palanca
Memorial Awards for Literature noong 1969.

5. Rogelio Sikat Si Rogelio R. Sikat (kilala rin bilang Rogelio Sícat) (1939-1996) ay isang Pilipinong
piksyonista, mandudula, tagasalinwika, at tagapagturo. Siya ay anak nina Estanislao Sikat at Crisanta
Rodriguez. Ipinanganak siya noong Hunyo 26, 1940 sa Alua, San Isidro, Nueva Ecija, Pilipinas. Siya ang
pang-anim sa walong magkakapatid. Si Rogelio Sikat ay nagtapos na may Batsilyer ng Panitikan sa
Pamamahayag mula sa Pamantasan ng Santo Tomas at isang MA sa Filipino sa Unibersidad ng Pilipinas.
Si Rogelio Sikat ay nakatanggap ng maraming pampanitikang premyo. Siya ay tanyag dahil sa "Moses,
Moses", ang kanyang dula na nagwagi ng gantimpalang Palanca noong 1962 sa Filipino (Tagalog).
Marami sa kanyang mga istorya ang unang lumabas sa Liwayway, isang sikat na magasing pampanitikan
na nasa wikang Tagalog. Ang nangyaring pagpapahalaga kay Sikat sa kanyang nagawa ay nakalahad sa
"Living and Dying as a Writer" na isinulat ni Lilia Quindoza-Santiago. Lumitaw ang artikulo sa Pen & Ink
III. Si Rogelio Sikat ay propesor at dekano ng Kolehiyo ng mga Sining at mga Titik sa Unibersidad ng
Pilipinas sa Diliman mula 1991 hanggang 1994. Si Angelito Tiongson, na isang propesor sa Kolehiyon ng
Komunikasyong Pangmasa sa U.P. ay gumawa ng isang tampok na pelikula pinamagatang "Munting
Lupa" batay sa "Tata Selo" ni Sikat, na isa pang nagantimpalaang kuwento. Lumikha naman ang direktor
ng pelikula at teatro na si Aureaus Solito ng isang maikling pelikula noong 1999 na batay sa "Impeng
Negro" ni Sikat. Noong 1998, bagaman sumakabilang-buhay na si Sikat, pinarangalan siya ng Manila
Critics Circle ng isang National Book Award para sa pagsasalinwika.

6. Genoveva Edroza-Matute Si Genoveva Edroza-Matute ay isang premyado at kilalang manunulat. Siya

ay nagtapos sa University of Santo Tomas kung saan din siya nagkamit ng Ph. D. Nagturo siya ng 46 na
taon sa mga paaralang bayan at nagretiro bilang dekana ng pagtuturo sa Pamantasang Normal ng
Pilipinas. Sa karera niya bilang manunulat, nakatanggap siya ng maraming parangal mula sa Palanca,
PNS/PNC, City of Manila, Quezon City, University of Santo Tomas College of Education at marami pang
iba. Natamo niya ang unang Gawad Palanca para sa Maikling Kuwento sa Filipino noong 1951, para sa
kwentong Kwento ni Mabuti. Nagwagi rin ng Gawad Palanca ang kanyang kwentong Paglalayag sa Puso
ng Isang Bata noong 1955, at ang Parusanoong 1961. Nagtamo siya ng Gawad CCP para sa
Sining/Panitikan noong taong 1992. Ang ilan sa mga naging aklat niya na nailimbag ay ang "Mga Piling
Maikling Kuwento" ng Ateneo University Press, "Ang Tinig ng Damdamin" ng De La Salle University Press
at ang "Sa Anino ng Edsa", na mga maikling kuwentong isinulat niya bilang National Fellow for Fiction,
1991-1992, ng U.P. Press. Noong 2005, ginawaran ng pagkilala ang kanyang mga kontribusyon sa
panitikang Pilipino ng dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo.
7. Amado Vera Hernández Si Amado V. Hernandez ay isang makata at manunulat sa wikang Tagalog.
Kilala rin siya bilang "Manunulat ng mga Manggagawa", sapagkat isa siyang pinuno ng mga Pilipinong
manggagawa at sa kaniyang mga pagpuna at pagsusuri sa mga kawalan ng katarungang naganap sa
Pilipinas noong kaniyang kapanahunan. Nakulong siya dahil sa pakikipagugnayan niya sa mga kilusang
makakomunista. Siya ang punong tauhan sa isang bukod-tanging kasong panghukuman na tumagal ng
13 taon bago nagwakas. Ipinanganak siya sa Sagrada Familia saHagonoy, Bulacan, ngunit lumaki sa
Tondo, Maynila kung saan nakapag-aral siya sa Mataas na Paaralan ng Maynila at sa Amerikanong
Paaralan ng Pakikipag-ugnayan (American Correspondence School). Noong 1932, napangasawa niya ang
Pilipinong aktres na si Atang de la Rama. Siya ay batang ama at nag ka anak sa maagang idad. Ang mag-
asawa ay kapwa kinilala bilang mga Pambansang Alagad ng Sining si Hernandez para saPanitikan,
samantalang si de la Rama para sa Tanghalan, Sayaw at Tugtugin.

8. Lualhati Bautista Si Lualhati Bautista ay isa sa pinakatanyag na Filipinong nobelista. Ilan sa kanyang
mga akda ayDekada 70, Bata Bata Pano ka Ginawa? at Gapo. Si Bautista ay ipinanganak sa Tondo Manila
noong ika-2 ng Disyembre 1945. Nakapagtapos siyang elementarya sa Emilio Jacinto Elementary School
noong 1958 at sekondarya sa Torres HighSchool noong 1962. Siya ay pumasok sa Lyceum University of
the Philippines sa kursong journalism ngunit nag-drop bago pa man matapos ang kanyang unang taon.
Bagamat kulang sa pormal na pagsasanay, si Bautista ay naging kilala sa kanyangmakatotohanan at
matapang na paghayag sa mga isyung kinasasangkutan ng mga babaengFilipino at sa kanyang
makabagbag damdamin na pagpapakita sa babae na may mahirap nasitwasyon sa bahay at sa trabaho.
Natanggap niya ang Palanca Awards (1980, 1983, 1984) pata sa nobelang Gapo, Dekada 70 atBata, Bata
Paano ka Ginawawa?, mga nobelang naglalarawan nang kaapihan ng mga kababaihannoong panahon ni
Marcos. Dalawa sa maikling kuwento ni Bautista ay nagkamit din ng Palanca Awards ang
"TalongKuwento ng Buhay ni Juan Candelabra"(unang gantimpala, 1982) at "Buwan, Buwan, Huluganmo
Akong Sundang"(ikatlong gantimpala, 1983). Hindi rin matatawaran ang kanyang husay sa pagiging
script writer. Ang kanyang unangscreenplay ay ang Sakada, 1976 na nagpapakita ng kalagayan ng mga
magtutubo. Ang kanyangikalawang pelikula ay ang "Kung Mahawi Mang ang Ulap" noong 1984 na
nominado sa FilmAcademy. Ginawa rin niya ang Bulaklak ng City Jail base sa kanyang nobela tungkol sa
mgakababaihang nakulong. Nahakot nito halos lahat ng gantimpala sa Star Awards at Metro ManilaFilm
Festival. Kabilang siya sa University of the Philippines Creative Writing Center noong 1986, nagsilbing
bise-presidente ng Screenwriters Guild of the Philippines at pinuno ng Kapisanan ng mgaManunulat ng
Nobelang Popular. Siya lang ang natatanging Filipino na kasama sa libro ng International Women Writers
nanilimbag sa Japan.

9. Alejandro G. Abadilla Sumilang si AGA sa Salinas, Rosario, Cavite noong 10 Marso 1906. Kahuhuli pa
lamang noon kina Heneral Macario Sakay at Col. Lucio de Vega, na siyang nagpatuloy sa rebolusyon
laban sa hukbong Amerikano pagkaraang sumuko si Aguinaldo. Patuloy pa rin ang gerilyang pakikidigma
ng mga kawal ng Republika tulad ni Felipe Salvador (nahuli at pinarusahan noong 1910), nina Papa Isio
sa Negros, at mga pulajanes sa Cebu (Constantino 1975). Pagkatapos ng haiskul sa Cavite City,
nagtrabaho si AGA sa isang imprenta sa Seattle, Washington, USA. Pinamatnugutan niya ang seksiyong
Filipino sa magasing Philippine Digest. Naging editor din siya ng Philippine-American Review at nagtayo
ng Kapisanang Balagtas upang itaguyod ang wikang Tagalog sa mga kababayan roon. Bumalik si AGA sa
Pilipinas, natapos ang BA sa pilosopiya sa Unibersidad ng Santo Tomas, at naging konsehal sa Salinas,
Cavite, hanggang 1934, bago nabuo ang Philippine Commonwealth. Bukod sa nagsilbing ahente ng
Philippine-American Life Insurance, si AGA ay kumita ng kabuhayan bilang katulong sa pangasiwaan sa
iba’t ibang pahayagan at magasin. Nakalikom siya ng maraming antolohiya ng tula, kuwento, sanaysay,
atbp., na siyang ipinagtawid sa buhay at kalusugan ng asawa’t walong anak. Nabanggit din sa mga tala
na naging gerilya si AGA noong panahon ng pananakop ng Hapon, at nakaranas siya ng pagmamalupit ng
Hapon, kaya siya nabingi. Di kaipala’y bayani rin ang makata sa panahon ng karahasan, kung saan ang
mamamayang tumututol sa poder ng status quo ay kabilang sa kolektibong lakas ng bansa, bagay na
dapat mapaglirip upang hindi manatili ang maling pasiya na ang indibidwalismo ng makata ay walang
kaugnayan sa kalagayang panlipunan. Sinapantahang iyon ay pansariling udyok o hilig na hindi
maipapaliwanag sa paraan ng agham-panlipunan o agham-pampulitika. Kung hindi, paano maiintidihan
ang programang “sining-para-sa sining” nina Oscar Wilde, Walter Pater at Theophile Gautier kung hindi
ipapasok ang argumento na iyon ay reaksiyon nila sa utilitaryanismo at moralistikong puritan na laganap
sa kapaligiran? Kailangan ang konteksto, lumulukob na balangkas, at pagkakaugnay-ugnay ng bawat
sangkap at bahagi sa totalidad/larang (“field,” ayon kay Bourdieu [1993]) ng diskursong tinatalakay
upang magkaunawaan at magkapagpalagayan.

10. Lamberto E. Antonio Si Lamberto Antonio ay ipinanganak sa Cabiao, Nueva Ecija noong ika-9 ng
Nobyembre, taong 1946. Ang manunulat na ito ay ang panganay na anak nina Felipe Antonio at Salud
Esmeralda. Si Lamberto ay mas kilala sa palayaw na “LABING” na itinatawag sakanya ng kanyang mga
walong kapatid. Siya ay isang makata, manunulat ng panitikan at scriptwriter ng pelikula. Nagtapos siya
ng BA Political Science sa University of the East noong 1969 . Siya ang naging editor-in-chief ng Dawn,
ang opisyal na pahayagan ng UE at pangulo ng KADIPAN. Editor siya ng Aklat Adarna proyekto ng
Children's Communication Center. Karamihan ng tula ni Antonio ay tungkol sa mga mahihirap at mga
naaaping magsasaka na kanyang nakilala noong kabataan niya. Lagi niyang tinatalakay ang mga isyung
panlipunan sa kanyang mga gawain. Ang kanyang mga tula ay pinagsama-sama sa Dalawampung Tula,
1971: Hagkis ng Talahib, 1980 at Pagsalubong sa Habagat, 1986. Ilan din sa kanyang mga tula ay isinama
sa mga antolohiyang tulad ng Manlilikha, Talaang Ginto sa tula, Parnasong Tagalog at New Poems sa
Pilipino. Ang kanyang mga sanysay at maikling kuwento ay pinagsam-sama sa Rebanse, taong 1991.
Kasama siya sa sumulat ng Insiang, noong 1970. Ito ang unang pelikulang Pilipino na inimbitahan sa
Cannes Film Festival. Siya din ang manunulat na nanalo sa Palanca Awards ng sampung beses.

11. Patrocinio V. Villafuerte Nagtapos ng Batsilyer sa Agham sa Edukasyong Pang-elementarya at may

sertipikong gradwado, Masterado sa Sining ng Pagtuturo sa Philippine Normal College si Villafuerte. Siya
rin ay may titulong Masterado sa Sining sa Filipino, Gawad Merito, na kaniyang natamo mula sa Manuel
Luis Quezon University. Si Villafuerte ay guro ng Filipino sa lahat ng antas—elementarya, sekundarya, at
kolehiyo. Siya rin ay manunulat na may 145 aklat, na ang karamihan ay teksbuk at sangguniang aklat, sa
Filipino. Isang manunulat, makata, komposer, aktor,lider, guro. Kasalukuyan Associate Professor III sa
Phil. Normal University. Naging pangulo ng Pambansang Kapisanan ng Propesor sa Filipino, Pambansang
Samahan ng mga Edukador sa Pilipinas.Naging Board of Director ng BUKLOD ng mga manunulat sa
Pilipinas at ingat Yaman ng Pambansang Samahan sa Linggwistikang Filipino. Pangunahing aktor sa
dulang Pamana ng Lahi, Pamanhikan, Kintin, Aidao, May isang Almat at sa ngalan ng amA. Kompositor ng
Himno ng San mATeo at Sustagen Jingle. Apat na ulit nang Nagwagi sa Carlos Palanca Memorial Awards
for Literature at apat na beses din naging hurado sa pagsulat ng maikling kwento, at pitong ulit ginwaran
ng Gawad Surian. Nakapgsulat ng 136 na aklat sa lahat ng antas bilang awtor at ko-awtor, mahigit na
150 tula, sanaysay at maikling kwento na naipalathala sa mga aklat,pahayagan at magasin. sumulat din
siya ng dulng "Sa Mahal kong bayan" na naitanghal sa iba't ibang rehiiyon ng Pilipinas at sa U.S.A.

12. Robert Ong Bob Ong o Roberto Ong, ay ang sagisag panulat ng isang contemporaryong Pilipinong
manunulat na kilala sa paggamit ng impormal na Filipino sa paggawa ng nakakatawa at sumasalaming
paglalarawan sa buhay bilang isang Pilipino. Mula sa isang kritiko : " Biling-bili ng mga Pinoy ang mga
akda ni Bob Ong dahil may halo mang pagpapatawa ang karamihan sa kanyang mga libro, ito ay
prinisinta sa paraang nagrereplika pa rin ng kultura at gawing Pilipino. Ito marahil ang dahilan kung
kaya't ang kanyang mga naunang inilathalang libro - pati ang mga susunod pa, ay matuturing na ring
totoong Pinoy classics." Ang anim na aklat na kanyang inilathala ay may mahigit sa isa-ika-apat na
milyong kopya sa kasalukuyan. Madalas akalain na si Bob Ong at ang Filipino-Chinese na manunulat na si
Charlson Ong ay iisa. Subalit, ayon sa nabanggit ni Bob Ong sa kanyang aklat na Stainless Longganisa,
siya ay hindi talaga Filipino-Chinese. At hindi rin nya totoong apelyido ang "Ong." Ang apelyidong "Ong"
ay nangmula lamang sa pangalan ng kanyang website na BobOng Pinoy. Inakala din noon na ang
manunulat na si Paolo Manalo ay si Bob Ong, ngunit itinanggi niya ito. Ang mga aklat ni Bob Ong ay
kadalasang nakakatawa kaya ang mga ito ay nakakaaliw at paboritong libangan ng mga mambabasa. Isa
pang haka-haka ang nagsasabi na ang tagatanggap ng parangal na Carlos Palanca Memorial para sa
Panitikan na si Eros S. Atalia, nagtapos sa Philippine Normal University at ngayon ay nagtuturo sa
University of Santo Tomas, ay si Bob Ong. Siya ay naglathala din ng dalawang aklat na may pamagat na
"Peksman, Mamatay ka Man Nagsisinungaling Ako" at "Lapit na me, Ligo na u". Ang paraan ng
pagsusulat ni Atalia ay maihahantulad sa paraan ng pagsusulat ni Bob Ong.

13. Efren Abueg Si Efren Abueg ang isa sa mga iginagalang na nobelista, kuwentista, mananaysay, at
krititiko ng kaniyang panahon. Kabilang sa kaniyang mga aklat ang Bugso, ang kaniyang kauna-unahang
koleksiyon ng mga kuwento. Siya rin ang editor at bumuo ng mga antolohiyang gaya ng Mga Piling Akda
ng KADIPAN (1964); Mga Agos sa Disyerto (edisyong 1965, 1974, at 1993); MANUNULAT: Mga Piling
Akdang Pilipino (1970) at Parnasong Tagalog ni Alejandro G. Abadilla (1973). Humakot ng parangal si
Abueg tulad ng Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature (1959, 1960, 1963, 1964, 1967, at
1974); Timpalak ng KADIPAN, unang gantimpala (1957); Pang-alaalang Gawad Balagtas (1969); Timpalak
Pilipino Free Press (1969); Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas (1992) mula sa Unyon ng mga
Manunulat sa Pilipinas (UMPIL); Timpalak Liwayway sa Nobela (1964, 1965, at 1967). Sumulat at nag-
edit ng maraming mga sangguniang aklat si Abueg at ginagamit hanggang sa kasaluyukan sa kapwa
pribado at publikong paaralan, mula sa elementarya, sekundarya hanggang sa kolehiyo. Bukod dito,
malimit ilahok ang kaniyang mga kuwento sa mga teksbuk na sinulat ng ibang awtor. Samantala, aktibo
rin siyang nakilahok sa mga kilusan hinggil sa pagtuturo ng wika at panitikan sa Manuel L. Quezon
University(1965–1972), Philippine College of Commerce(1971–1972), Pamantasan ng Lungsod ng
Maynila (1974–1977), Ateneo de Manila University (1977–1978), at De La Salle University (1979–2006).
Naging pangulo siya ng Kapisanan ng mga Propesor sa Pilipino (KAPPIL) noong 1986–1988; Linangan ng
Literatura ng Pilipinas; at nahalal na direktor ng Philippine Folklore Society.
14. Mga Akda at Pagsusuri  Tuluyan at Patula  (Castro, Jillienne DL.) Ang mga Ibong Mandaragit
Amado V. Hernandez Si Andoy ay alila sa bahay ni Don Segundo Montero. Ipinapiit si Andoy ng Donsa
Hapones sa suplong na isa siyang gerilya. Nakatakas si Andoy at sumama siya sa mga gerilya. Natulog
siya sa bahay ni Tata Matias sa kabundukan. Si Tata matias ang nagturo kay Andoy sa panig ng dagat
pasipiko na pinagtapunan ni pari Florentino sa kayamanan ni Simoun. Nasisid ni Andoy ang kayamanan
ni Simoun sa tulong ng dalawa pang mga gerilya, sina Karyo at Martin. Si Karyo ay namatay nang
makagat ng pating. Tinangka ni Martin na patayin si Andoy upang masolo ang kayamanan ngunit siya
ang napatay ni Andoy. Nataga ni Martin sa pisngi si Andoy at ang pilat na ito ang nagtago sa tunay
niyang pagkatao. Siya ay nagpabalatkayong si Mando Plaridel. Ipinasiya ni Mando na magtatag ng isang
pahayagan, ang kampilan. Ang kaibigan niyang si Magat ang siyang namahala sa pahayagan. Bumili ng
bahay sa Maynila si Mando at dito na nanirahang kasama si Tata Matias upang lubos na mapangalagaan
ang Kampilan. Dahilan sa kulang siya sa karunungan, naisipan ni Mandong maglibot sa daigdig at
magpakadalubhasa sa karunungan. Bago umalis, kinausap ni Mando si Tata Pastor na amain niya at ang
pinsan niyang si Puri. Walang kamalay-malay ang dalawa na siya ay si Andoy. Sinabi ni Mando na siya ay
tutungo sa ibang bansa ngunit lagi siyang susulat sa mga ito. Sa Paris nakatagpo ni Mando si Dolly
Montero, anak nina Donya Julia at Don Segundo na mga Dati niyang amo noong panahon ng Hapon.
Nagkalapit sila ni Dolly nang ipagtanggol niya ito sa isang dayuhang nagtangkang halayin ang dalaga.
Napaibig ni Mando si Dolly at nagpatuloy siya sa Amerika. Pagkagaling sa Amerika, umuwi si Mando sa
Maynila. Nasa Pilipinas na rin si Dolly at minsan ay inanyayahan nito si Mando na dumalo sa isa nilang
handaan. Ipinakikilala ni Dolly sa mga panauhin si Mando na isa sa mga iyon ay ang Presidente.

15. Nagkaroon ng masasakit na komentaryo ukol Sa kampilan at sinabi ni Mando na ang pahagayan niya
ay nagsabi lamang ng pawang katotohanan. Pinaratangan ng mga naroon na laban sa administrasyon
ang Kampilan.Nalaman ni Mando na hindi na Si Tata Pastor ang katiwala ni DonSegundo. Ang mga
magsasaka ay lalong naghirap. Isang Kapitan Pugot ang ipinalit ng Don kay Tata Pastor. Nagdaos ng isang
pulong ang mga magsasaka sa asyenda. Naging tagapagsalita pa si Mando, Si Tata Pastor at si Senador
Maliwanag. Tapos na ang pulong at nasa Maynila na si Mando nang masunog ang asyenda.
Pinagbibintangan ang mga magsasaka at kabilang si Tata Pastor at nahuli at binintangan lider ng mga
magsasaka. Lumuwas si Puri at ipinaalam kay Mando ang nangyari. Ginawa naman ni Mando ang
kanyang makakaya at nakalaya ang mga nabilanggo. Samantala si Puri ay hindi na pinabalik ni Mando sa
lalawigan. Itinira niya sa isang dormitoryo ang dalaga at pinagpag-aral ito ng political Science sa U.P.
Minsan ay dinalaw ni Mando si Puri sa tinitirahan. Noon tinanggap ni Puri ang pag-ibig sa Mando. Sa
wakas ipinagtapat ni Mando kina Tata Pastor at Puri na siya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling
niya kay Tata Pastor at Puri nasiya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor na
makasal sila ni Puri. Minsan ay dumalo si Mando sa isang komperensiya para sa mga patnugot ng mga
pahayagan . Nalaman ni Dolly na naroon siya kaya inanyayahan sa kanilang bahay. Nakilala ni Don
Segundo si Mando at nagkapalitan sila ng masasakit na salita. Dito ipinagtapat ni Mando sa siya ay si
Andoy na dating alila roon . Noong una ay ayaw maniwala ni Dolly ngunit nang ulitin iyon ni Mando ay
buong hinagpis na tumangis si Dolly. Sa tulong ng pahayagang Kampilan at ng himpilan ng radyong
ipinatayo ni Mando, patuloy na tinuligsa ni Mando ang mga masasamang pinuno ng pamahalaan.
Nalaman ni Mando na si don Segundo pala ay puno ng mga smugglers. Hindi nagtigil si Mando hanggang
sa maipabilanggo niya si Don Segundo.
16. I. TAGPUAN Hinanap at natagpuan ni Mando – mula sa karagatan sa may Atimonan - ang kayaman ni
Simoun sa tulong ng mapang ipinagkaloob ni Tata Matyas. Ngunit, sa kabila ng kabutihang palad na ito,
namatay sina Karyo at Martin. Sinalakay si Karyo ng isang pating, samantalang si Martin naman – dahil sa
pagkanais na masarili ang natuklasang kayaman - ay namatay sa pamamagitan ng mga kamao ni Mando.
Nang matapos ang digmaan ay nagbalik nga ang kapayapaan, ngunit nagbalik din ang mga dating
pamamalakad ng mga mayayaman at maylupa. Kung kaya’t hindi nawala ang paksang panlipunang
iniharap sa pamahalaan, sa mga asendero at sa mangagalakal ng mga samahan ng mga magsasaka sa
bukirin at ng mga manggagawa sa lungsod. Nangibang-bayan si Mando upang ipagbili ang mga kayaman
at nang maging salapi, sapagkat bago siya umalis ay nagtatag siya ng isang pahayagan, ang Kampilan.
Dahil sa kaniyang paglisan mula sa Pilipinas, ipinagkatiwala niya ang pagpapalakad ng Kampilan kay
Magat, na isa ring dating kagerilyero. Tatakbo ang imprenta sa tulong din ang iba pang dating mga
naging gerilya, katulad nina Tata Matyas, Andres, Rubio, at Dr. Sabio. Si Dr. Sabio naman, na dating guro,
ay nangako kay Mando na paiinamin ang mga bagay na itinuturo sa paaralang Freedom University
(Pamantasan ng Kalayaan), na itinatag din ni Mando, para sa ikabubuti ng kabataan. Ang huli ay isa rin sa
mga tagubilin ni Mando, bago maglakbay sa Europa at Estados Unidos. II. TAUHAN Si Mando Plaridel Si
Mando “Andoy” Plaridel ang pangunahing tauhan sa nobelang ito. Ang tunay na pangalan niya ay
Alejandro Pamintuan. Ngunit nang sumapi siya sa kilusan ng mga gerilyero ay ginamit niya ang
pangalang Mando. Naging gerilyero si Mando nang ipagkanulo siya sa mga Hapon ng amo niyang si Don
Segundo Montero, isang mayamang asendero at kolaborador na nakatira sa Look ng Maynila. Dating
pinag-aaral si Andoy ng mangangalakal na si Don Segundo, na ang tanging pasuweldo lamang ay ang
pantustos sa pag-aaral.

17. Si Don Segundo Montero Bilang mayamang may-lupa at may pagpapahalaga sa pagpapanatili ng
katayuan sa lipunan – sa panahon man ng kapayapaan o digmaan – nakipagkasunduan si Don Segundo
Montero sa mga bagong mananakop na mga Hapones. Ginamit niya ang kaniyang pananalapi, mga pag-
aaring bagay, mga kamaganak at mga tauhan. Maging ang anak niyang si Dolly ay ginamit ang
kakanyahan bilang babae at ang pamukas na “pag-ibig” sa pakikisama sa mga Hapon, at nang lumaon, sa
mga opisyal na Amerikano rin. III. BANGHAY Isang alila si Andoy na ipinahuli ni Don Segundo Montero sa
mga Hapones sa kadahilanang isa raw itong gerilya. Sa kabundukan siya napunta at nakitulog siya sa
bahay ni Tata Matias. Si Tata Matias ang nagturo kay Andoy sa Dagat Pasipiko na Pinagtapunan ni Padre
Florentino sa kayamanan ni Simoun. Sa tulong ng dalawang gerilya na sina Karyo at Martin, nakuha ni
Ando yang kayamanan. Sa lkasawiang palad , namatay si Karyo dahil sa kagat ng pating. Upang masolo ni
Martin ang kayamanan,tinangka niyang patayin si Andoy ngunit di siya nagtagumpay. Nataga ni Martin si
Andoy sa pisngi kaya iyon ang dahilan kung kaya't tinago siya sa katauhang Mando Plaridel. Nagtatag si
Mando ng kampilan at ang namumuno ay ang kanyang kaibigan si Magat (Editor ng kanyang pahayagang
kampilan.) Nakabili ng bahay si Mando at dito ay pinatira niya si Tata Matias. Walang kamalay-malay si
Tata Matias na siya si Andoy.Sa Paris,nagkita si8 Mando at Dolly Montero na anak nina Donya Julia at
Don Segundo na dati niyang mga amo. Nagkalapit sina Mando at Dolly na muntik na itong halayin at
ipinagtanggol ito si Mando. Minsan inalok ni Dolly Na dumalo si Mando sa isang handaan at ipinakilala
niya ito sa mga panauhin at isa doon ang Presidente. Nagkaroon ng mga komentaryo ukol sa lampilan at
ito raw ay laban sa administrasyong nunit ay ipinagtanggol ni Mando,sinabi niya na ang kanyang
pahayagan ay nagsasabi lamang ng pawing katotohanan. Sa asyendang nagkaroon ng isang pulong at
kabilang dito ang mga magsasaka.Naging tagapagsalita nila si Mando,Tata Pastor at Senador

18. Maliwanag.Nasunog ang asyenda,walang ibang pinagbintangan kundi ang mga magsasaka na
nagging tagapagsalita nila. IV. TONO Ang tono nito ay seryoso, paintelektuwal, at walang halong
pagbibiro. V. PUNTO DE VISTA Nagsimula ang unang kabanata sa paglubog ng araw sa kagubatan.
Narating ni Mando Plaridel - at ng dalawang pa niyang kasama - ang bahay-kubo ni Tata Matyas na nasa
bulubundukin ng Sierra Madre. Si Tata Matyas ay isang dating rebolusyonaryo na nakibaka laban sa mga
Kastila at Amerikano. Ang mga kasama ni Mando ay sina Karyo at Martin, na mga kapwa gerilyero rin.
Tumakas sila mula sa isang bigong pakikipagtunggali laban sa mga sundalong Hapones na lumusob sa
kampo nila sa Sampitan. May mga tatlo o apat na buwan na ang nakaraan ng huling dumalaw si Mando
sa tirahan ni Tata Matyas. Noong huling pagbisita ni Mando kay Tata Matyas ay nakapagpalitan sila ng
mga usapin hinggil sa kanilang mga sariling suliranin, at maging tungkol sa simulain nila sa kilusan.
Napagusapan din nila ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal, lalo na ang kinahinatnan ng
kayamanan ni Simoun (ang pangunahing tauhan sa El Filibusterismo) matapos na itapon ang mga ito ni
Padre Florentino (isa pang tauhan sa El Filibusterismo). Ayon kay Tata Matyas, magagamit sana ang
kayaman ni Simoun bilang panustos sa mga pangangailangan ng mga gerilya. Naniniwala si Tata Matyas
na totoo ang mga tauhan sa mga nobela ng bayaning si Jose Rizal, sapagkat kilala ng kaniyang mag-anak
ang tunay na “Padre Florentino”. Kung bata pa lamang siyang katulad ni Mando ay sisisirin niya ang
dagat para hanapin ang nawawalang kahang-bakal ni Simoun. Naniniwala rin si Tata Matyas na ang lahat
ng mga bayani – bukod pa kina Jose Rizal, Andres Bonifacio, at Apolinario Mabini – ay dapat na maging
huwaran ng mga mamamayang Pilipino. VI. PAKSA O TEMA Paksang Pangngalan Gumuguhit ng larawan
ang alila Paksang Panghalip Tayo ay dapat magbigkis ng magpakumbaba . Paksang Pandiwa mahusay na
alila . Paksang Pang-uri dinadakila ang makabayan. Paksang Pang kabundukan siya napunta

19. at nakitulog siya sa bahay ni Tata Matias ang bahaging pinagtututan ng pansin o pinaguusapan sa
pangungusap. Ito ay maaring tao, hayop, bagay, lugar o pangyayari na nagsisilbing pokus ng diwang
isinasaad sa pandiwa. May anim uri ng paksa-pangngalan, panghalip, pang-uri, pang-abay, pandiwa at
pawatas. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Sosyo-Politikal VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa nobelang ito ay
natuto ako na wag maging mapag sarili at matutong magbigay sa ibang tao.

20. Patnubay Aniceto F. Silvestre Makapal na ulap: mataas na bundok ang nakakatulad, di mapaglagusan
ng dating liwanag. Matang naghahanap, ang animo’y bulag: guniguni lamang ang nagpapaningas, at
sikdo ng dibdib ang nakakausap. Ngunit kung pasilay ang kahit iisang bituin man lamang, ang bituing
yao’y nagiging patnubay. Parang inilagay ng banal na Kamay: (O, dilag ng langit!) ang hanging amihan,
nagiging harana ng nahintakutan. Ang sa ibang dusa: madalas mangyaring nagiging balisa ng
nangaghahanap ng bagong ligaya. Ngunit pag nagbata, bukas-makalawa, nagiging patnubay ng madlang
pag-asa, langit man, sa luha’y buong nakikita. Sa hangi’y langhapin ang singaw ng lupa, tubig at pananim,
at diya’y may bango sa madlang panimdim. Di dapat limutin na patnubay natin: kahit ang anag-ag ng
munting bituin, patak man ng luha, bakas man ng lagim. Ang sinag ng tala, bayaang patnubay ng
paningi’t diwa; at ang agos namang lumuwa-sumuba, bayaang magbadha ng kahit himala ng
matatalunton ng madlang pithaya
21. A. URI NG TULA B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ay pagkakapareho. Maaring
pagkakapareho ng ugali o gusto. Kung sa tula, ang tugma ay pagkakapareho ng tunog sa dulong bahagi
ng taludtod. Tulad ng lap,lad,nag,nap,lag. Sa una at ikalalawang taludtod ay mga patinig sa ikatlo naman
ay mga katinig ang ginamit ng manunulat at sa uling taludtod ay patinig. II. SUKAT Ang sukat ng tula ay
tumutukoy sa bilang ng pantig (syllables) sabawat taludtod (stanza). Ang karaniwang sukat ng isang tula
ay wawaluhin at lalabindalawahin. Ginamitan ito ng 6:12-12, 6:6:12-12. Ito ay tradisyunal na anyo ng
tula. Ang cesura nitoay pandaliang pinapahinto kapag binibigkas ang tula. III. PAKSA O KAISIPANG
TAGLAY NG TULA Para sakin ang PATNUBAY ay gabay na makatutulong sa mga pagsubok na tatahakin
lalo na sa isang paglalakbay. Sa paglalakbay ay kailangan ng gabay na tutulong sayo upang ika'y
makaligtas at mapagtagumpayan ang iyong mithiin. Gaya ng iyong mga magulang, sila ang ating gabay
upang tayo ay makapagtapos ng ating pag-aaral at magtagumpay sa buhay IV. TALINGHAGA Maraming
kaisipan ang taglay ng Tulang Patnubay ni Silvestre. Isa itong maikling salaysay na bunga ng anyong na
malimit nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyayari, na kadalasang isinasalarawan ang isang
moral o relihiyosong aral. Taliwas sa pabula, ang parabula ay walang inilalahok na tauhang hayop,
halaman, bagay, at puwersa sa kalikasan na pawang kumikilos at nagsasalita gaya ng tao. Isang
katangian nito ang pagiging isang kuwentong naglalahad o nagpapakita ng kung paanong katulad ng
isang bagay ang iba pang

22. bagay. Karamihan sa mga talinghagang nasa Bibliya ay mga kuwentong sinabi ni Hesus, na nagtuturo
ng kung ano ang katangian ng Kaharian ng Diyos. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Ginamit dito na
halimbawa ang mga likas na yaman, tayong mga tao ay nagbubulag-bulagan sa ating mga nakita at
kinatatayuan. VI. ALIW-IW Tradisyunal ang pagbigkas nito, taglay ng tulang ito ang maindayog na
pagbigkas. Halimbawa sa Unang taludtod Makapal na ulap, dito parang gusting sabihin ni Silvestre na
tayo ay nagbubulag-bulagan.

23.  (Clara, Roilo) Bangkang Papel Genoveva Edroza-Matute Ang kwentong ito ay tungkol sa
pagbabalik-tanaw ng tagapagsalaysay sa tuwing nakakakita siya ng mga batang nag papalutang ng
bangkang papel. Isang batang lalake ang nagising sa malakas na dagundong at nakasisilaw na liwanag
subalit napagtanto niyang walang pumapatak sa kanilang bubungan. Hinanap niya ang kanyang ama sa
kanyang ina ngunit pinatulog lamang siya nito sapagkat magpapalutang pa siya ng bangkang papel
bukas.. Subalit hindi niya napalutang ang mga bangkang papel dahil paggising niya kinabukasan ay nakita
niya ang kanyang inang nakalugmok sa sahig habang hinahaplos-haplos ang buhok ng kanyang kapatid
na si Miling. Napakaraming tao sa paligid at wala ni isa man sa kanila ang nagpaliwanag sa kanya sa
nangyayari. Ayon sa malakas na tinig, pinalilikas na ang mga residente sa ligtas na pook kasama si
Kapitan Isidro. Napag-alaman ng batang lalake na ang kanyang ama ay kasama sa labinlimang patay sa
sagupaan ng mga kawal at taong- bayan. Tinanong niya ang kanyang ina kung bakit pinatay ng mga
sundalo ang kanyang ama ngunit hindi rin alam ng kanyang ina ang sagot sa kanyang tanong dahil sa
parehas nilang hinahanap ang kasagutan.

24. I. TAGPUAN Ang tagpuan ng kwentong “Bangkang Papel” ay sa bahay lang mismo ng pamilyang
nangulila dahil sa pagpanaw ng kanilang padre de pamilya kaya pala nagtataka at nangangamba sila
nung una pala kung bakit di pa ito umuuwi sa kanilang bahay. II. TAUHAN Ang mga tauhan ay ang batang
lalaki na mahilig gumawa ng bangkang papel at paanurin sa baha, ang kanyang ina na nag aalaga sa
kanilang magkapatid, at ang kapatid niya. III. BANGHAY Napakaraming tao sa paligid at wala ni isa man
sa kanila ang nagpaliwanag sa kanya sa nangyayari. Ayon sa malakas na tinig, pinalilikas na ang mga
residente sa ligtas na pook kasama si Kapitan Isidro. Napag-alaman ng batang lalake na ang kanyang ama
ay kasama sa labinlimang patay sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan. Tinanong niya ang kanyang
ina kung bakit pinatay ng mga sundalo ang kanyang ama ngunit hindi rin alam ng kanyang ina ang sagot
sa kanyang tanong dahil sa parehas nilang hinahanap ang kasagutan. IV. PUNTO DE VISTA Ang panauhan
ng kwento ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman
nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay. V.
TONO Lungkot ang namumutawi sa kwentong ito dahil hindi birong mawalan ng mahal sa buhay kahit
sabihin mong wala ka pa sa tamang pag-iisip. Iba pa rin kapag kasama mo ang pamilya mo ng buo at
nakasanayan mo sa pang-araw araw na buhay mo. Kailangan nating tiising ang sakit at lungkot dahil sa
pagkawala ng ating mahal sa buhay.

25. VI. PAKSA O TEMA Ang tema o gustong pakahulugan ng kwento ay hindi mo alam ang pwedeng
mangyari bawat oras na dumadaan sa buhay mo, mapa sa ibang tao man, sa paligid o kahit sa mga
bagay na di mo inaasahan. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa kwento ay Teoryang
Bayograpikal dahil ang manunulat ay nagsusulat ng mga bagay na personal niyang nararanasan at
nakikita sa kanyang paligid . Kung gayon, ang mga isinusulat niyang mga akda ay mga hibo o
impluwensiya ng mga karanasan at nangyari sa buhay.Ito'y namayagpag sa Kasalukuyan. VIII.
REAKSYON/KOMENTO Nakakalungkot ang nangyari sa bata , sa kanyang ina at kapatid na walang
kamalay malay na kaya pala hindi pa umuuwi ang kanyang ama ay dahil napatay na ng mga kalaban.

26. Kalayaaan Patrocinio V. Villafuerte sa balintawak ang gumising ay isang sigaw bumalik ang sagot na
tila alingawngaw KALAYAAN at sa bawat lugar ay mauulinig ang dala ng hanging may saliw na awit
KALAYAAN narinig namin doon sa taniman narinig namain sa mangangalakal narinig namin hanggang
doon sa karagatan KALAYAAN bawat makata awit ang nalilikha at ang mga titik apoy ang ibinabadya
KALAYAAN narinig namin sa manggagawa ng niyugan narinig namin sa mangingisda ng karagatan naring
namin sa manininda ng pondohan KALAYAAN lahat ng Tao iisa ang sigaw kahit ang kapalit ay kanilang
buhay KALAYAAN sa puntod ng alipin at punong mga angkan iisa rin ang tinig na itinitighaw KALAYAAN

27. sa ituktok ng bundok hanggang sa kapatagan palakas ng palakas palakas ng palakas ang
mapapakinggan KALAYAAN Narinig naming sa magwawalis na dukha Narinig naming sa mgahahabing
maralita Narinig naming sa panday nsa yaman ay wala KALAYAAN Mula sa Templo,Mula sa Pook
dalangina Ang Kris at Gulok nagtagis parang kidlat Kasabay ang sigaw na ang Hudyat KALAYAAN Narinig
namin sa mga hikbi,hinagpis at panaghoy Narinig naming sa Pulong di matalunton Narinig naming
hanggang sa Dakong Paroroon KALAYAAN

28. A. URI NG TULA Tulang Liriko o Tulang Damdamin Ipinapahayag ang mga saloobin at damdamin ng
makata. Ang kataga ng tulang liriko ay ngayon karaniwang tinutukoy bilang ang mga salita sa isang
kanta.Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa
karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin,
iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ng tula ay salitang pag gamit ng
katanig at patinig. Sa unang saknong ay puro katanig at sa susunod ay patinig naman salitan lamang ang
katinig at patinig sa bawat isang saknong. II. SUKAT Ang tula ay may sukat na labing dalawa at labing isa.
III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tinutukoy ang paksa sa tula ay ang mga ng tao na
humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan
natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay at dahil na din ang bansa natin
ay isang malayang bansa. IV. TALINGHAGA Ang tulang “Kalayaan” ay binuo ng mga salitang di gaano
kalalalim kaya madali maintindihan at makuha kung ano ang gustong ipahiwatig at iparating sa mga
makakabasa nito. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Sa tulang ito naipakita ang kagustuhan ng mga
Pilipino na magkaroon ng Kalayaan sa sarili nila at sa bayang kanilang ginagalawan.

29. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay dito ay ang
pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa. VII. TONO Ang
tono sa tula ay nagpapakita ng pagpurisigi sa karapatan ng mga Pilipino na magkaroon ng kalayaan. VIII.
PERSONA Ang persona sa tula ay para sa ating mga Pilipino na gutom sa kalayaan na hinahanap pa din
ang sarili at pagkakakilanlan sa sariling bayan. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay Teoryang
Eksistensyalismo. Ito’y dahil ang tula ay nakatuon sa buhay ng manunulat at sa buhay ng mga taong
katha lamang. Malinaw din dito ang proseso ng pagiging at hindi pagkakaroon ng tamang sistema ng
paniniwala tulad ng relihiyon at moralidad ang dapat bigyang pansin ng tao upang mamuhay siya ng
tunay. Laban din ito sa establisimiyento, at di-kompormista, at sa huli isang teorya ng pagiging tunay na
tao sa kabila ng masasabing impluwensya at pananakot ng relihiyon at moralidad ng bawat tao. X.
REAKSYON/KOMENTO Ang tinutukoy sa tula ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang
sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang
mga gusto natin gawin sa buhay at dahil na din ang bansa natin ay isang malayang bansa.

30.  (Dacillo, Al Vincent ) Sa Lupa ng Sariling Bayan Rogelio R. Sicat Bata pa lamang ay naulila na ito sa
magulang. Kaya't Inampon ito ng kanyang tiyuhin na si Tata Indo. Lahat ng pagmamalupit ay naranasan
niya sa kamay ng kanyang Amain. Kaya't siya'y nagsumikap Na abutin ang kanyang pangarap. Naging
manunulat siya sa isang pahayagan sa kanilang bayan at sa gabi naman ay nag aaral siya. Hanggang sa
makatapos siya ng pag aaral at naging topnotcher. At naging isang tanyang na abugado sa Maynila at
nagkaroon ng isang malaking bahay sa quezon City. At napangasawa niya si Ising na taga San Fernando
at nagkaroon sila ng Anak. Sa kabila nang kanyang katanyagan ay hindi nya pa rin malimutan ang sakit at
sama ng loob na dinanas nya sa san roque kahit na nangamatay na ang mga gumawa nito sa kanya. At
loob ng mahabang panahon ay hindi siya pumunta umuwi doon upang dalawin ang puntod ng kanyang
mga magulang. Hanggang sa isang araw ay lumapit sa kanya ang Tiyo Julio niya upang magpatulong ukol
sa lupa. Hindi naman ito nabigo sa paghingi ng tulong kay Layo. Ikinagulat ng lahat nang malaman na
mayroon siyang kanser. Labis ang kalungkutang nadarama ng kanyang pamilya. Itinatago niya ang takot
na nararamdaman. Ipinipilit niya na huwag siyang ilibing sa san roque dahil sa galit at poot na
nararamdaman niya. Ngunit pinayuhan ito ni Tiyo Julio na sa kalaunan din ay naintindihan niya at
napatawad niya ang mga taong nagpahirap sa kanya noon. At Iniuwi rin ang kanyang katawan sa San
Roque at doon na rin Inilibing.

31. I. TAGPUAN San Roque, Quezon City, San Fernando, II. TAUHAN  Layo - Atty. Pedro Enriquez -
Naulila ng Maaga sa magulang at inampon ng kanyang malupit at kuripot na Amain na  kapatid ng
kanyang Ama. - Nagsumikap at nagging isang tanyag na abugado sa Lungsod.  Tiyo Julio - Ang natitirang
kamag-anak ni Layo  Ben - Ang Anak ni Tiyo Julio  Ising - Ang asawa ni Layo  Fe - Ang Anak ni Layo at
Ising  Tata Indo - Kapatid ng Ama ni Layo. Ang malupit at kuripot na Amain na nag ampon sa kanya. 
Gallego - Pinaka mayaman sa San Roque at nagmamay –ari ng isang poultry. III. BANGHAY Naulila si Layo
mula ng kanyang pagkabata at siya'y inampon ng kanyang amain na si Tata Indo. Kinamuhan nya ito
dahil sa kanyang kalupitan at nadala nya ang pagkamuhing iyon hanggang sa kanyang paglaki. Nakapag-
aral sya ng abogasya at naging kilalang abogado sa Maynila, naging matagumpay sya at nagkaroon ng
maraming pag-aari pati sa ibang lugar. Nilapitan si Layo ng kumpare ni Tiyo Julio para magpatulong sa
isang kaso sa manahan at simula nun ay nagkikita na sila. Naging malapit sila Tiyo Julio at Layo sa isa't-
isa; sya na lamang ang taga-San Roque na tinuturing na kadugo ni Layo, kasama ang kanyang anak na si
Ben. Nang malaman nilang may kanser si Layo, madalas syang dinadalaw nila Tiyo Julio at Ben. Binilin ni
Layo sa kanyang asawa na si Ising na sa Maynila nya gustong mailibing, pero sa San Roque (kung saan
sya nagmula) sya inilibing nang sya ay pumanaw na. IV. PUNTO DE VISTA Sa bawat takbo at yugto ng
buhay ay ikaw ang gumagawa. Kaya't marapat lamang itong pagbutihin at dapat ay maging handa sa
lahat ng pagsubok na haharapin.

32. V. TONO Damdamin ng katapatan at pagmamahal sa sariling bayan at pagmamalki sa kultura at

kasaysayan nito. VI. PAKSA O TEMA Pagtanaw sa Pinanggalingan- Kahit gaano kalayo pa ang iyong
marating, sa bandang huli ay babalik at babalik ka rin sa kung saan ka galing dahil dun ka nabuo at parte
na yun ng katauhan mo habang buhay. Kakayahang Magpatawad- Isipin na lamang na kung ano man ang
naranasan mong kalupitan ng kahit sino sayo bilang aral na nagpatatag ng iyong katauhan. Ang tao ay
walang karapatan na hindi magpatawad ng kahit na sino. Pag-abot ng Pangarap- Sa kwentong ito,
nagsimula si Layo bilang isang ulila. Pagkatapos ng ilang taon, sya ay naging abogado at kinilala ng
maraming tao. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Humanismo Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao
ang sentro ng mundo; ay binibigyangtuonang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino,
talento atbp. VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa akdang ito, nararamdaman ko ang impresyon ni Layo na
parang gusto niyang maghiganti sa mga taong nagpahirap sa kanya. Gusto niyang ipamukha sa kanila na
“Heto nako Ngayon” Ngunit hindi niya ito magawa dahil kahit papaano ay utang parin niya sa kanyang
Amain ang kanyang buhay sa pagkupkop sa kanya. Ginawa na lamang niya itong inspirasyon upang
umunlad ang kanyang buhay.

33. Manipesto ng Isang Dayo Pat V. Villafuerte 1. nakahihirin ang bawat paglunok ng laway na sinaid ng
mga pagbilin at pagpapaalala habang ang bawat bisig at mga labi ay nag-iiwan ng bakas ng pangungulila.
di mahawan ang sapot ng pagluha na binikig ng putul-putol na pangangaral at paninisi, ng
pangangatuwiran at pagtanggap, ng pagbabalik-loob at pagpapatawad. sa nalalapit kong paglisan,
kayraming nag-ugat na samu’t saring alalahanin na parang asidong tumutunaw sa aking puso at
kaluluwa: doon, sa establisyementong ang naghahari’y kapangyariha’t dolyar ay naroon sila’t tila mga
rebultong di mapagtanungan, walang tamis ng pagtanggap, silang nangabulag sa aking papel, silang
nangapipi sa aking dokumento, silang mga umalipusta sa aking diploma, silang mga nangiligkig sa aking
serbisyo, mula ulo hanggang paa, ang pagkakatitig nila’y sumusunog sa aking puso’t utak. hinalay ako ng
kanilang maaanghang na salita niluray ako ng kanilang matatalim na tanong dinurog ako ng kanilang di-
masikmurang pamumuna. habang doon, sa dako pa roon sa lugar naming tanging sikat ng araw ang
nabubuhay ay limang bibig ang sa aki’y naghihintay at umaasam. ay, wala na. wala nang bisa ang
pakiramdaman wala nang ritmo ang awit ng aking pagsusumamo. sa gabi, at bukas ng gabi, at sa
susunod pang mga gabi . . . habang binabagabag ako ng pudpod na puwit ng saingan at atungal ng aking
bunso - ang binabanig ko’y lungkot, ang inuunan ko’y hapis, ang kinukumot ko’y luha habang sa aking
tabi, ang aking asawa’y nangingiki sa lagnat at pagkalam ng sikmura. ay, ano’t di ko mayakap ang buwan
gayong nakamatyag sa akin sa buong magdamag? ay, ano’t di ko mahagkan ang hangin gayong
idinuduyan akong may pagsuyong ganap? kayat nagpasya ako – nasa paglisan ang ulap, nasa pagtakas
ang langit,

34. nasa pagpapaampon ang kaluwalhatian. 2. kayrami naming tumawid-dagat sa silong ng mga bituin
bawat buntung-hininga’y isang usal na dalangin, bawat ubo-dahak-dura’y isang awit ng paghiling, bawat
araw ay isang siklo ng pakikipagtunggali, bawat oras-minuto-segundo’y isang sipol ng pag-asam. at isang
bagong daigdig ang kumupkop sa akin - binago ako ng kanyang kultura’t sibilisasyon, ng kanyang
saloobin at mithiin. binuhay ako ng munting negosyong pausad-usad matapos makipagkalakalan,
habang sa nilisang bayan ay naibubulong sa akin ng hangin - ang maraming pagsabog, ang lantarang
katiwalian, ang dayaan sa eleksyon, ang pagmamaltrato sa mga bata, babae, matanda’t kasambahay;
ang abot-langit na pamumulitika, ang labanang muslim at militar, ang pagbagsak ng ekonomiya’t ang
pagkalagas ng mga militanteng bayani ng lansangan. paulit-ulit. paulit-ulit. paulit-ulit. ay, salamat sa
pagkupkop sa walang kaseguruhang pag-ampon na hininog ng maraming pag-aalinlangan. dito, ang
dayuhang tulad ko’y iginagalang dito, ang dayuhang tulad ko’y may laya’t karapatan dito, ang dayuhang
tulad ko’y pinahahalagahan. ay, salamat sa pagkupkop salamat sa mayroon nang kaseguruhang pag-
ampon na hininog ng maraming pangako. 3. isang pahina ang idinagdag sa kasaysayan ng pandarayuhan.
maghahatinggabi, malalaking yabag ang tila bumiyak sa namamahingang lupa saliw ng mga iyak, hikbi,
atungal, ungol, sigaw, panangis at panaghoy. isang grupong unipormado ang sumuyod sa aming
komunidad – hinahanap ang isang kapirasong papel itinatanong ang legalidad ng aming panananahan.
ginagalugad ang aming mga ari-arian. para kaming mga bubuwit na naghahanap ng mapaglulunggaan
alumpihit, nagsusumiksik sa isang sulok upang makaiwas sa maraming paghataw tulak dito, tulak
doon . . . hataw dito, hataw tdoon . . .

35. kayrami naming hinubdan ng laya’t karapatan – lalaki’t babae, kahit matanda na’y may iisang
kahatulan: lpiit ang mga ilegal na naninirahan! ito ang dikreto. ito ang kapasyahan. ito ang kahatulan. 4.
isang manipesto ang aking inihanda na isinulat ko sa dugo at luha, ngalan ng dalawang daan at labing
anim na kaluluwang ligaw ang nakatala - hinihingi nami’y kalayaan at katarungan, katarungan at
kalayaan. ngunit . . . may lambong ang ulap na hatid ng langit, may takip na anino ang mukha ng buwan,
parang kamatayang di napaghahandaan ang aking naranasan. mangyari, lupig ako ng isang sistema, supil
ako ng isang ideolohiya, kontrolado ako ng politika. bansa sa bansa, asyano sa asyano, tao sa tao. bansa,
asyano, tao. isang dilema ang pagpili: rehas na bakal o bansang nilisan . . . piitan o balik-bayan? may
pagkakataon palang kailangang kainin ang suka’t inumin ang laway at ipagpikit-mata ang isang
pagpapasya. ngayo’y babalikan ko ang nilisang bayan na humalay sa akin, lumuray sa akin, dumurog sa
akin. ay, isang pagpapatiwakal ang gagawin kong pagbabalik. ang pagbabalik ay isang pagpapatiwakal.
huwag naman sanang sa pagbabalik ko, ang sumalubong sa akin ay ang maraming pagsabog, ang
lantarang katiwalian, ang dayaan sa eleksyon, ang pagmamaltrato sa mga bata, matanda’t kasambahay,
ang abot-langit na pamumulitika, ang labanang muslim at militar, ang pagbagsak ng ekonomiya’t ang
pagkalagas ng mga militanteng bayani ng lansangan. dahil kapag ito ang naganap, kapag ito ang aking
nasaksihan, isang bagong manipesto ang maidaragdag sa kasaysayan.

36. A. URI NG TULA Tulang Liriko- Nagpapahayag ito ng mga saloobin at pakiramdam ng makata. Ang
Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at
aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at
persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ito ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa
malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus
ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ito ay nasa isang malayang taludturan o free
verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III.
PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tula ay tungkol sa mga kababayan natin na gusting
mangibang bansa upang matugunan ang pangangailangan ng pamily at makaahon sa hirap. IV.
TALINGHAGA Ang tulang ito ay masasabi kong malaman at malalim ang mga salitang nagbigay ng
kahulugan sa katatagan nating mga Pilipino at kung paano tayo hindi sumusuko sa bawat hamon ng
buhay. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Naipakita ng tula ang tunay na ugali at karakter ng mga Pilipino
sa pagmamahal at pagmamalasakit para makaahon sa hirap at magkaroon ng magandang buhay. VI.
ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay ditto ay ang pag
gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa.

37. VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng paghihirap at kahit papaano ay pagkadismaya sa mga
kamalasan na nangyayari sa pagtawid nila sa ibang bansa o ang mga paghihirap na dinadanas nila VIII.
PERSONA Ang persona sa tula ay ang ating minamahal na mga “OFWs” na nagpapakahirap sa ibang
bansa para sa atin. Kasama rin ang mga Pilipino sa mga makabagong panahon ang tinutukoy sa tula. IX.
TEORYA/DULOG Teoryang Humanismo- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng
mundo; ay binibigyangtuonang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.
X. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa tula at sa may akda ay mahusay ang mga salitang kanyang
ginamit at nagawa niya ng maayos ang gusto niyang iparating sa mga mambabasa. Ang sumulat ng
tulang ito ay binigyan ng empasismo ang kahalagahan at paghihirap n gating mga kababayang
nangingibang bansa upang magtrabaho.

38.  (Domingo, Dennimar) Impeng Negro Rogelio Sukat Sa isang iskwater ay naninirahan si Impen at
ang kanyang ina at kapatid. Sa tuwing aalis ng bahay si Impen bilang isang agwador ay lagi siyang
pinagbibilinan ng kanyang ina na umiwas sa pakikipagaway lalo na kay Ogor. Si Ogor ang siga sa lahat ng
agwador sa kanilang lugar. Madals nitong tuksuhin si Impen sanhi panlabas na anyo nito. Anak siya ng
kanyang ina sa isang negrong amerikano . Meron siyang kapatid na anak naman ng kanyang ina sa isang
Amerikanong puti kaya ganon na lamang ang pagtukso sa kanya ng mga tao. Isang araw sa kanyang
pagiigib ay muli na naman siyang sinubukan ni Ogor. Pilit na isiningit ni Ogor ang kanyang balde nito
kahit na si Impen pa ang nasa pila. Nakiusap si Impen kay Ogor na hayaan na lamang siya matapos
ngunit hindi ito pumayag kaya naisip na lamang niyang umuwi. Subalit sa kanyang paglakad ay pinatid
siya ni Ogor at tumama ang pisngi niya sa nabitiwang baldeng tubig. Dahil sa dugong dumaloy sa
kanyang pisngi ay agad nitong tiningala ang kaaway at tinawag ang pangalan nito. Nagulat si Ogor at
mabilis siya nitong sinipa. Nagpambuno ang dalawa. Subalit bigla ang paglakas ni Impen. Natalo at
napasuko niya si Ogor. Ganoon na lamang ang pagkamangha ng mga kapwa niya agwador. Sa
pagkakataong ito, pangingilagan na siyang tuksuhin ng mga iyon.

39. I. TAGPUAN Ang pinangyarihan ng kwento ay sa may gripo, dito naganap ang tunggalian ng kwento.
Hindi inilarawan mabuti ng akda kung ano ang itsura ng tagpuan ngunit isinaad niya kung saan nangyari
ito. Nakatulong ito sa paglikha ng kinakailangang emosyon sa kapaligiran dahil sa lugar na ito ay ipinakita
ni Impen (pangunahing tauhan) ang kanyang poot na mula pa noo’y nadarama niya kay Ogor. Angkop na
angkop ang lugar na napili ng akda dahil sa lugar na ito’y maraming tao ang nag-iigib na nakasaksi sa
pangyayari. Malaking pagbabago ang naganap matapos mangyari sa lugar na ito ang pagpatol ni Impen
kay Ogor. Nakaramdam ng kapangyarihan si Impen matapos niyang mapasuko si Ogor. II. TAUHAN
Impen Ang pangunahing tauhan sa maikling kwento ni Rogelio Sikat. Inilarawan siya bilang isang maitim
o negro, sarat ang ilong at may makapal ang labi. Base sa kwento, siya lamang ang natatanging negro sa
magkakapatid. Pinaniniwalaan niya na ang kanyang ama ay isang sundalong negro na matapos siyang
ipanganak ay iniwan ang kanyang ina. Siya ay nagtitimpi sa mga pang-aasar na kangyang natatanggap
mula kay Ogor at sa iba pang kagrupo neto ngunit ang huling away nila ang nakapagpabago ng buong
kwento. Ogor Ang antagonista sa maiklling kwento. Siya ang hinihirang na hari ng kanilang grupo kung
saa’y mahilig mangutsa kay Impen. Hindi naman maiging nailarawan si Ogor sa kwento. Nabanggit
lamang na siya’y isang hari ng mga agwador. Base sa aking obserbasyon, makikitang siya ay
mapangutyang tao mahilig niyang kutyain si Impen dahil sa balat nitong maitim at dahil na rin sa nanay
nito. Siya ay gumanap bilang isang matinding kaaway ni Impen na nagdulot ng pagkakaroon ng
tunggalian sa kwento.

40. III. BANGHAY Naghuhugas ng kamay sa batalan si Impen nang kausapin o pangaralan siya ng kanyang
ina. Binalaan siya ng kanyang ina na huwag na siyang makipag-away at uuwing basag ang mukha.
Nagpunta si Impen sa igiban ng tubig dahil isa siyang agwador. Mahina na ang kita ng kanyang ina sa
paglalaba at mahina na rin ang kanyang kita sa pag-aagawador ngunit patuloy siya sa pagtatrabaho kahit
na maraming nang-aapi sa kanya. Inaapi siya dahil sa estado ng kanilang pamilya at dahil sa kanyang
kulay. Isa sa mga matinding manukso sa kanya ay ang kapwa agwador na si Ogor. Napansin ni Impen ang
langkay ng mga agwador sa may gripo. Nakaanim na karga siya at may sisenta sentimos nang
kumakalansing sa bulsa ng kanyang maong. Nanatili siya roon upang mag-igib pa at tatanghaliin siya ng
pag-uwi. Nakita niya si Ogor sa isang tindahan malapit sa gripo. Tulad ng nakagawian nito, agad siya
nitong tinawag na Negro at pinagsalitaan ng masasakit na salita. Sumingit si Ogor sa pila nang si Impen
na ang sasahod ng balde niya. Sa kagustuhang makaiwas sa gulo, hindi na umimik si Impen at
nagpasyang umalis na lamang. Pinatid ni Ogor si Impen nang papaalis na ito sa pila. Nabuwal si Impen.
Tumama ang kanan niyang pisngi at nagalit si Impen at nagsuntukan sila. Hindi tumigil si Ogor sa
pagtadyak, pagsuntok, at pananakit kay Impen hanggang sa labis nang napuno ng poot si Impen. Humina
si Ogor sa sunud-sunod na dagok at bayo ni Impen sa kanya. Sumuko siya kay Impen, na ikinagulat ng
lahat. Maraming sandaling walang nangahas na magsalita. Naramdaman ni Impen ang paghanga mula sa
mga taong pumalibot sa kanila ni Ogor. Tiningnan ni Impen ang nakabulagtang si Ogor. Nakadama siya
ng kapangyarihan. IV. PUNTO DE VISTA Ang naglalahad sa kwento ay nasa ikatlong panauhan dahil ang
may-katha ang nagsasalita sa kwentong ito. Ang pagsasalaysay ay nagkaroon ng pagbabago matapos
mangyari ang rurok ng kwento, ang pagsuko ni Ogor sa kanilang suntukan.
41. V. TONO Ang emosyon na nagdala sa kwentong ito ay ang galit o poot. Matagal ng nagtitimpi si
Impen sa pangungutya ni Ogor. Ang mga salitang ginamit sa istoryang ito ay magaan na tama lamang
upang maintindihan ng mga normal na magbabasa. Ang istilo ng paglalahad ay angkop lamang sa kilos
na nilarawan. Ang tono ng nagsasalita ay sadyang epektibo upang maintindihang mabuti ng mga
mambabasa ang kwento. VI. PAKSA O TEMA Ang layunin ni Rogelio Sikat sa maikling kwentong ito ay
matuto tayong lumaban at harapin ang takot sa anumang hamon ng ating buhay. Base na rin sa aking
pagsusuri, Makikita rin natin sa kwento ito na si Impen ang nagtatrabaho para sa pamilya niya. Ito ay ang
responsibilidad ng mga lalaki. Sila ang dapat na nagpapakain at ang bumubuhay ng pamilya. Sumunod
dito ay ang pagkakaroon ng iba’t ibang kulany ng tauhan. Si Impen bilang Negro at si Kano bilang maputi,
ipinapakita rito ang pagkakaiba-iba ng mga tao. Iba iba man tayo, hindi ito hadlang upang lagpasan ang
ating mga problema. Ang huli ay ang pagkakaroon ng lakas ng loob ni Impen na ipagtanggol ang
kaniyang sarili. Hindi dapat tayo magpaalipin sa mga takot na ating nararamdaman. Kailangan natin
silang harapin at hindi pagtaguan o kaya’y takbuhan. Hindi habang buhay ay makakatakbo tayo sa bagay
na ating kinakatakutan. VII. TEORYA/DULOG Realismo Ang teoryang ito ay tumatalakay sa katotohanan
sa lipunan. Karaniwan nitong pinapaksa ang kalagayan na nangyayari sa lipunan tulad ng kurapsyon,
katiwalian, kahirapan at diskriminasyon. Madalas din itong naka pokus sa lipunan at gobyerno.
Mahalaga din sa nagsusuri ng mga akda na sinusuri sa teoryang ito na maiugnay ang mga pangyayari sa
akda o teksto sa lipunan. Sa maikling kwento ito, pinapaksa ng manunulat ang diskriminasyon na
kalimitang makikita sa iba’t ibang lugar. Madalas itong mangyari sa labas ng bahay, eskwelahan at sa
lugar ng pinagtatrabahuan. Sa kwentong ito, patuloy na kinukutya ni Ogor si Impen hanggang sa napuno
na si Impen at nag-amok kaya nagkaroon ng away sa pagitan nila.

42. VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang storyang Impeng Negro ay isang mahalagang storya na nagtuturong
maging mabuti at huwag manakit sa nanakit sa iyo. Si Impen ay niloloko lagi ni Ogor at sinasabi lagi ng
nanay ni Impen na huwag lumaban pabalik at umalis na lamang. Laging niloloko at ipinagtatawanan si
Impen dahil sa kakulayan niya at pati na rin ang pagkatao ng nanay nina. Si Impen ay isa sa mga
pinakaitim sa pamilya niya. Siya’y maitim dahil ang tatay niya an isang Negrong galing sa Estados Unidos.
Ang nanay naman niya ay pinagtatawanan din ng iba dahil siya’y tinatawag na parang “whore” dahil sa
paging babae na nakakakuha ng para sa pagbibigay ng “pleasure” sa iba’t ibang lalaki. Si Impen ay laging
niloloko ni Ogor dahil sa kalagayan ng kanyang pamilya at pagkatao ni Impen. Ang storyang ito ay
nagtuturo na maging mas abutting tao at huwag gumawa ng di’ tama o patulan ang nanloko sa iyo.

43. Ang Pagbabalik Rogelio Sikat Babahagya ko nang sa noo ay nahagkan, sa mata ko'y luha ang nangag-
unahan, isang siya'y iwan ko sa tabi ng hagdan!... Sa gayong kalungkot na paghihiwalay, nalulumbay
ako't siya'y nalulumbay! Nang sa tarangkahan ako'y makabagtas, pasigaw ang sabing "Umuwi ka agad,"
ang sagot ko'y "Oo, hindi magluluwat...!" Nakangiti ako, luha'y nalalaglag! At ako'y nagtuloy, tinunton
ang landas, na kabyak ang puso't naiwan ang kabyak... Lubog na ang Araw, kalat na ang dilim at ang
Buwan nama'y ibig nang magningning; makaurasyon na noong aking datnin ang pinagsadya kong
malayong lupain; k'wagong nasa kubo't mga ibong itim ang nagsisalubong sa aking pagdating! Sa pinto
ng nar'ong tahana'y kumatok, ako'y pinatuloy ng magandang loob; kumain ng konti, natulog sa lungkot,
na ang puso'y tila ayaw nang tumibok; ang kawikaan ko, pusong naglalagot, tumigil kung ako'y talaga
nang tulog! Nang kinabukasang magawak ang dilim, Araw'y namintanang mata'y nagniningning,
sinimulan ko na ang dapat kong gagawin:

44. Ako'y nag-araro, naglinang, nagtanim, nang magdi-Disyembre, tanim sa kaingin, ay ginapas ko na't sa
irog dadalhin! At umuwi akong taglay ko ang lahat, mga bungangkahoy at sansaknong bigas, bulaklak ng
damo sa gilid ng landas ay sinisinop ko't panghandog sa liyag, nang ako'y umalis siya'y umiiyak, O!
ngayon marahil siya'y magagalak! At ako'y nagtulin, halos lakad-takbo! Sa may dakong ami'y may'ron
pang musiko, ang aming tahana'y masayang totoo at ang panauhin ay nagkakagulo! "Salamat sa Diyos!"
ang naibigkas ko, "nalalaman nila na darating ako!” Ngunit, O! tadhana! Pinto nang mabuksan, ako'y
napapikit sa aking namasdan! apat na kandila ang nangagbabantay sa paligid- ligid ng irog kong bangkay,
mukhang nakangiti at nang aking hagkan ang parang sinabi'y..."Paalam! Paalam!"

45. A. URI NG TULA Sa tulang “Ang Pagbabalik” ni Rogelio Sikat ay nasa uri ng tulang liriko na siyang
pumapaksa sa damdamin ng persona. Ito ay sumasailalim sa Elehiya sapagkat nagpapahayag ito ng
damdamin o ang paggugunita sa taong sumakabilang-buhay na. Sa aking pagsusuri, makikita naman na
ang kaniyang kabiyak ay namatay na ng siya’y nagbalik at nang kanyang hagkan ay parang kanyang
sinabi’y, paalam. palaam. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Ang pagbabalik” ay nakapaloob sa
makabagong kayarian ng tula na walang sukat at tugma. Ito ay tinatawag na malayang taludturan o free
verse. Sa panahon ng kontemporaryo, marami ang nailathalang tula na hindi sumunod sa tradisyunal. II.
SUKAT Ang tulang ito ay walang sukat dahil na rin ito ay nakapaloob sa malayang taludturan kung saan
ay kabaligtaran ng tradiyunal na pagsusulat ng tula. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tulang
ito ay naglalaman ng lungkot sa kadahilanang sumakabilang buhay na ang kanyang mahal sa buhay. Ito’y
naglalarawan ng damdamin ng isang lalaking namatayan ng mahal sa buhay. IV. TALINGHAGA Sa
pagbabasa ng tulang "Ang Pagbabalik" ni Rogelio Sikat, masasabing ito'y nagtataglay ng talinghaga. Ito'y
dahil napagalaw nang husto ng may-akda ang guni-guni o isipan ng mambabasa. Isang patunay dito,
napa-isip ang mambabasa kung ano ang tinutukoy na "pagbabalik". Sa puntong ito, masasabing
napagalaw ng mambabasa ang kanyang guni-guni. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Sa aking pagsusuri,
masasabi kong ito ay nagtataglay ng pagpapagalaw ng kaisipan ng mambasa dahil na rin sa kakayanan
nitong bumuo sa isipan ng mga

46. mambabasa ang tunay na sitwasyon sa tula. Ang pangyayaring aking sinasabi ay ang araw ng
kanyang pagbalik, kung saan nakita niyang nahihimlay sa kabaong ang kanyang iniirog. VI. ALIW-IW Sa
aking pagsusuri, masasabi kong hindi tinataglay ng tulang ito ang pagiging maindayog marahil na rin sa
kadahilanang hindi ito sumunod sa tradisyunal na pagkakasulat. VII. TONO Ang tono ng tulang ito ay
nalulungkot. Hinagpis ang nadarama niya sapagkat sa kanyang pagbalik ay nakita niya ang kanyang irog
na siyang nakalatay sa loob ng kabaong. Hindi niya inakala na sa kanyang pagbabalik, mawawala na ang
kanyang minamahal sa buhay. VIII. PERSONA Ang persona ng tula ay ang taong nawalan ng minamahal
sa buhay. Siya ang nagkkwento kung ano ang huling nangyari bago siya umalis at ang pangyayaring
nadatnan niya ng siya ay dumating sa kanilang tahanan. IX. TEORYA/DULOG Teoryang Romantisismo
Maituturing na ito ay nasa ilalim ng teoryang romantisismo dahil ito ay naglalahad ng mga pangyayaring
nagaganap sa pang-araw araw. Higit na pinapahalagahan dito ang damdaming namumutawi sa persona
na siyang nararamdaman ng mga mambabasa X. REAKSYON/KOMENTO Ang tulang “Ang Pagbabalik” ay
isa nga namang napakagandang tula. Napapagalaw niya ang imahinasyong ng mga mambabasa na syang
nagpapaganda at lalong nagpapaintindi pa ng tulang kanyang naisulat. Ang mga salitang ginamit dito ay
mababaw lamang na siyang nagpanatili ng interes ng mga mambabasa.

47.  (Hernandez, Jillian Ayn Sophia) Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino? Robert Ong Sa
unang bahagi ng libro sinalaysay ng manunulat ang mga nakagawian niya noon at ilang kultura at
nakasanayang gawin ng mga Pilipino. Nariyan nang ikwento niya ang mga hilig niya gaya ng pakikinig ng
radio. Ang pagkwento niya sa mga larong madalas niyang nilalaro pagkalabas niya mula sa skwelahan.
Marami pa siyang kinuwento gaya ng mga kakaibang pangalan ng mga kalye, mga uri ng ‘jeepney driver’,
nakakatawang mga pangalan ng negosyo at kung paano mo malalaman kung isa kang ‘martial law baby’.
Ang bahaging ito ng libro ang pinaka nakaka-aliw para sa akin. Dahil habang binabasa ko ito ay
napapadalas ang aking pagtawa. Ang introduksyon ng libro ay matatagpuan sa kalagitnaan na ng libro.
Ang introduksyon ay nahahati sa apat na bahagi, ang introduksyon sa internet, sa Bobong pinoy, sa
kwentuhang barbero at ending ng introduksyon. Sa bahagi ring ito ng libro lumitaw ang mga puna ng
manunulat. May oras na napapangiti ako sa bahaging ito, ngunit ang madalas na naging reaksyon ko ay
pagsang-ayon sa mga nabasa ko. Sa bandang dulo ng libro binahagi naman ng manunulat ang mga liham
o mga akda ng mga bisita ng website na Bobong Pinoy. Dito naman lumitaw ang mga opinion ng ibang
lahi o kahit mga Pilipino. Sa ilang mga liham o akda ay nakakatuwa dahil nagpapakita ito ng paghanga sa
ating pagkain at kaugalian. Ngunit hindi naman lahat ay maganda. Merong ilan ay tila nasobrahan sa
alab ng damdamin kaya nasobrahan din sa kanyang mga sinabi. Sa huling parte ng libro ay tila
nagpapahatid ng mensahe ang manunulat. Nais ng manunulat na maging mulat ang bawat makakabasa
nito sa mga magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Galit at kalungkutan ang naramdaman ko sa
bahaging ito ng libro, galit dahil sa mga akdang walang sapat na basehan pero sobra kung
makapaghusga sa mga Pilipino. At nalulungkot dahil sa ilang mga Pilipinong ikinakahiya ang kanilang
pagiging Pilipino, mga Pilipinong walang pagmamahal sa kanilang lupang sinilangan.

48. I. TAGPUAN Maraming tagpuang binanggit sa libro, pero ang pinakamadalas na tagpuan ay sa
Maynila. Ang pagkakalarawan ng libro sa Maynila ay isang syudad na maraming mahirap, laganap na
prostitusyon at marumi. Meron ding tagpuan sa skwelahan, dito, sinalaysay ng manunulat ang mga
larong madalas niyang laruin noon. Naging tagpuan din ang sementeryo, nang ikwento ng manunulat
ang araw ng pagdalaw niya sa puntod ng lolo niya. Sa bahay, nang minsang may nangangaroling sa tapat
ng kanyang bahay. Binanggit din ang isang tindahan dahil naalala ni Bob Ong ang mga panahon na may
tindahan sila. Sa Quezon city naman, binigyang pansin ang mga kakaibang pangalan ng mga kalye doon.
At sa Amerika naman ikinwento ng manunulat ang isang barbero na libre ang serbisyo. II. TAUHAN Ang
librong nabasa ko ay walang ispesipikong tauhan. Kaya naman ang mga tagapagsalaysay lang ang
pangunahing tauhan nito. Isa sa mga nagsasalaysay sa libro ay ang mismong manunulat nito. Isinalaysay
ng manunulat ng libro ang mga kulturang Pilipino, pati ang mga karanasan niya noon pa man. Ilan pa sa
mga naging tagapagsalaysay dito ay si Teresita Bacolcol, isinalaysay niya ang karaniwang tingin ng ilang
taga-ibang bansa sa mga Pilipino. Isa pa ay si Herdy Yumul sa sinulat niyang “Who wants to be a
Filipino?” Si Barth Suretski, isang Amerikano kung saan sinalaysay niya ang ilan sa mga napapansin niya
kung bakit hindi umuunlad ang Pilipinas. Ang “The Parable of the Mountain Bike” na sinulat ni Orion
Perez Dumdum kung saan ikinwento niya ang pagkakaibigan ng isang Amerikano at isang batang
Pilipino. Mga Pilipinong ‘kulang sa malasakit sa bayan’ at ilang Pilipino naman na ‘matindi ang malasakit
sa bayan’ ang binigyang pansin ni Joaquin Sy sa kanyang sanaysay na “Bago Maging Kulelat”. Sa “The
Starbucks Principle” naman ni Nick Garcia, tinalakay naman niya kung gaano ba ka espesyal ang kape
mula sa ’Starbucks’, at kung bakit giliw na giliw dito ang mga pa sosyal na Pilipino. Ang “A Matter of
Taste” at “A Rhose by Any Other Name” ni Matthew Sutherland na tungkol sa pagkain at kakaibang mga
pangalan ng Pinoy. At si Mack P. Magno na sumulat tungkol din sa pagkain ng mga Pilipino. III. BANGHAY
Sa unang bahagi ng libro sinalaysay ng manunulat ang mga nakagawian niya noon at ilang kultura at
nakasanayang gawin ng mga Pilipino. Nariyan nang ikwento niya ang mga hilig niya gaya ng pakikinig ng
radio. Ang pagkwento niya sa mga larong madalas niyang nilalaro pagkalabas niya mula sa skwelahan.
Marami pa siyang

49. kinuwento gaya ng mga kakaibang pangalan ng mga kalye, mga uri ng ‘jeepney driver’,
nakakatawang mga pangalan ng negosyo at kung paano mo malalaman kung isa kang ‘martial law baby’.
Ang bahaging ito ng libro ang pinaka nakaka-aliw para sa akin. Dahil habang binabasa ko ito ay
napapadalas ang aking pagtawa. Ang introduksyon ng libro ay matatagpuan sa kalagitnaan na ng libro.
Ang introduksyon ay nahahati sa apat na bahagi, ang introduksyon sa internet, sa Bobong pinoy, sa
kwentuhang barbero at ending ng introduksyon. Sa bahagi ring ito ng libro lumitaw ang mga puna ng
manunulat. May oras na napapangiti ako sa bahaging ito, ngunit ang madalas na naging reaksyon ko ay
pagsang-ayon sa mga nabasa ko. Sa bandang dulo ng libro binahagi naman ng manunulat ang mga liham
o mga akda ng mga bisita ng website na Bobong Pinoy. Dito naman lumitaw ang mga opinion ng ibang
lahi o kahit mga Pilipino. Sa ilang mga liham o akda ay nakakatuwa dahil nagpapakita ito ng paghanga sa
ating pagkain at kaugalian. Ngunit hindi naman lahat ay maganda. Merong ilan ay tila nasobrahan sa
alab ng damdamin kaya nasobrahan din sa kanyang mga sinabi. Sa huling parte ng libro ay tila
nagpapahatid ng mensahe ang manunulat. Nais ng manunulat na maging mulat ang bawat makakabasa
nito sa mga magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Galit at kalungkutan ang naramdaman ko sa
bahaging ito ng libro, galit dahil sa mga akdang walang sapat na basehan pero sobra kung
makapaghusga sa mga Pilipino. At nalulungkot dahil sa ilang mga Pilipinong ikinakahiya ang kanilang
pagiging Pilipino, mga Pilipinong walang pagmamahal sa kanilang lupang sinilangan. IV. PUNTO DE VISTA
Ang akdang aking nabasa ay lubos kong masasabing makabuluhan. Sapagkat nasasalamin nito ang tunay
na mga pangyayari sa ating paligid. Nagbibigay rin ito ng karagdagang mga impormasyon. Ito rin ay
napapanahon dahil ilan sa mga suliraning tinalakay sa akda ay problema parin ng ating bansa hanggang
ngayon. Ang mga pangyayari at mga isyung tinalakay sa libro gaya ng mga suliranin sa kalinisan,
kahirapan, diskriminasyon at marami pang iba ay maituturing kong naaangkop at makatotohanan dahil
nakikita, nararanasan o kaya naman ay nababalitaan natin ito. Samantala, dahil nagmumulat sa
katotohan at maaaring magamit sa araw-araw ang mga kaisipang pinalutang sa akda. Naging
makabuluhan at kapaki-pakinabang ito sa libro. Nagdagdag ito ng interes sa libro. Realismo ang sa tingin
ko ay maaring ilapat na teoryang pampanitikan sa akda dahil ito ay tumutukoy sa tunay na buhay. Ang
akda ay tumutukoy sa mga pangyayaring

50. maaaring maganap sa buhay ng sinoman. Gaya na lamang ng ilang mga gawain ng manunulat na
sinalaysay niya sa unang bahagi ng akda. Nariyan ang paglalaro niya noong kabataan niya, mga
karanasang maaari ding maranasan ng ibang tao at marami pang iba. V. TONO Ang damdamin/tono ng
nilalaman ng teksto ay may halong negatibo at may halong pagkatuwa. Una, may halong negatibo
sapagkat nilalaman nito ang paglalahad sa mga maling gawain na Pilipino na paulit-ulit na ginagawa.
Pangalawa, may halong pagkatuwa sapagkat ginagawaang katuwaan nalang ng ibang Pilipino ang
pagkakamaling nagagawa nila sa kanilang araw-araw na buhay. VI. PAKSA O TEMA Ang paksa ng libro ay
nakatuon sa kultura ng mga Pilipino. Tinuon ng manunulat ang paksa ng libro sa mga kasanayan,
paniniwala at ilang nakakatuwang bagay sa pagiging isang Pilipino. Sa ilang bahagi naman ng libro,
naging paksa ang mga suliranin sa ating bansa. Dito tinalakay ng manunulat ang karaniwang mga
problema sa ating mga Pilipino. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang maaaring ituon sa Bakit Baliktad
Magbasa ang mga Pilipino ay Humanismo. Ang teoryang ito ay nagbibigay ng pagpapahalaga sa buhay ng
isang tao. Kung saan ang sentro ng akda ay ang tao. Ang tao ang siyang pinahahalagahan dito. Siya
lamang ang makagagawa ng paraan upang siya ay umunlad at ikatatagumpay niya. Siya rin ang
nakagagawa ng ikababagsak at ikalalagapak ng kanyang buhay. Pwedeng gamitin ng sanaysay dito. Gaya
ng sa teksto, ang Pilipino ay gumagawa ng paraan sa ikakabagsak ng kanilang pagkatao at sa
pagpapababa ng pagtingin ng ibang lahi sa kanila ng dahil sa kanilang maling mga gawain. VIII.
REAKSYON/KOMENTO Bilang isang mag-aaral, masasabi ko naman na maganda ang maidudulot ng akda
para sa akin. Bukod kasi sa mga opinyon ng manunulat, naglalaman din ng karagdagang kaalaman ang
libro. Dahil din sa akda, nalaman ko rin ang kahalagahan ng pagbabasa. Para naman sa ibang tao at
lipunan ay masasabi ko ring maganda ang maidudulot nito. Maraming tao ang walang alam sa ilang mga
suliraning panlipunan sa sarili niyang bansa. Kumbaga may nangyayari na sa sarili mong bahay ay wala
ka paring alam. Ang libro ay nagbibigay ng ideya sa kung ano ang tunay na nangyayari at kung ano ang
tingin ng ibang lahi sa atin. Kung lahat siguro ng Pilipino ay makababasa nito, magkakaroon na ang lahat
ng kaalaman tungkol sa ating lipunan.

51. Ang bawat bahagi ng libro ay nakakapukaw ng intensyon at nakaka-aliw. Sa paraang ito ng
manunulat naging mahusay ang pagkakalikha ng akda. Sa ilang bahagi ng akda ay naibigan kong lubos
ang bahagi na kung saan nagtala ang manunulat ng ilang pangalan ng mga negosyong ginawa ng mga
Pilipino. Nakakatawa ito dahil sa kakaibang pagkakabuo ng mga pangalan. Ang librong “Bakit Baliktad
Magbasa ng Libro ang mga Pilipino?” ay inirerekomenda kong tangkilikin ng iba lalo na sa mga
estudyante at lingkod bayan. Sa mga estudyante upang maaga silang mamulat sa magagandang bagay sa
pagiging isang Pilipino. Ito rin ay upang ipagmalaki nilang lubos ang Pilipinas gaya ng may akda. Para
naman sa mga lingkod bayan, ito naman ay para malaman nila ang ilan sa mga suliraning wala pa ring
solusyon. Malaman din sana nila sa pamamagitan ng libro ang opinyon ng ibang lahi sa atin. Kung gaano
tayo kinukutsa at hinuhusgahan dahil sa kagagawan ng ilan sa kanila. Kung ako ay mapagbibigyang
dagdagan o isaayos ang akda ay hindi ko na ito tatanggapin. Para sa akin, ang libro ay naisaayos na.
Lubos akong nagandahan sa libro kaya naman nais ko itong manatili sa orihinal nitong ayos. Naniniwala
akong may sapat nang kakayahan ang manunulat upang makabuo ng isang magandang libro. Isang
librong naaangkop sa anumang edad at estado sa buhay. Isang librong napapanahon dahil sa mga
paksang tinalakay. Ang librong “Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino?” ni Bob Ong ay isang
librong kapupulutan ng aral, magiging dahilan ng iyong pagngiti at pagtawa, magbibigay sa iyo ng
impormasyong kasasang-ayunan at kagagalitan mo dahil totoo, at higit sa lahat, magbibigay sa iyo ng
mga dahilan kung bakit masarap maging Pilipino at kung bakit ka baliktad magbasa ng libro.
52. Ang Panday Amado V. Hernandez Kaputol na bakal na galing sa bundok. sa dila ng apoy kanyang
pinalambot; sa isang pandaya'y matyagang pinukpok at pinagkahugis sa nasa ng loob. Walang ano-ano'y
naging kagamitan, araro na pala ang bakal na iyan; Ang mga bukiri'y payapang binungkal, nang
magtaniman na'y masayang tinamnan. Nguni't isang araw'y nagkaroon ng gulo at ang boong bayan ay
bulkang sumubo, tanang mamamaya'y nagtayo ng hukbo pagka't may laban nang nag-aalimpuyo! Ang
lumang araro'y pinagbagang muli atsaka pinanday nang nagdudumali, naging tabak namang tila
humihingi, ng paghihiganti ng lahing sinawi! Kaputol na bakal na kislap ma'y wala, ang kahalagahan ay di
matingkala, ginawang araro: pangbuhay ng madla ginawang sandata: pananggol ng bansa! Pagmasdan
ang panday, nasa isang tabi, bakal na hindi man makapagmalaki; subali't sa kanyang kamay na marumi
ay naryan ang buhay at pagsasarili!

53. A. URI NG TULA Ang isang epiko ay ukol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan na kinapapalooban
ng mga paniniwala, kaugalian, huwaran at sukatan sa buhay na 'di kapanipaniwala. Sa tulang Ang
Panday, Ito ay tungkol sa pagsasalaysay sa isang tila bayani-- ang Panday. Ang Panday ay may isang hindi
pinahahalagahan ng ibang tao ngunit ang ka yang trabaho ay kailangan dahil sa kanyang mga nagagawa.
Isang bayani ng matuturing ang isang Panday. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Walang tugmaan sa
tulang Ang Panday dahil ang tunog ng mga huling pantig ay walang Pagkakapareho. II. SUKAT Ang sukat
ng tula sa unang saknong ay 18:15:14. Ito ay wala ring pareho ng sukat sa mga sumunod pang mga
saknong. Dahil sa walang Tugma at sukat ang tula sa mga saknong at taludtod nito, Ito ay isang
halimbawa ng tulang may malayang taludturan. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang Panday ay
isang tula na naglalarawan at nagsasalaysay ng paghihirap ng isang Panday sa paggawa ng iba't ibang uri
ng bakal na ginagamit sa pang- Araw-Araw at maging sa pakikipagdigmaan na ginagamit na sandata.
Marami ang hindi nakakapagpahalaga sa Gawain niyang Ito na siya namang tunay na mahalaga. IV.
TALINGHAGA Napukaw ng may-akda ang mga mambabasa sa kanyang talinghagang inilagay sa tulang
Ang Panday. Malaman ang bawat saknong at taludtod na nag-iwan ng pagtataka sa kahalagahan ng
isang Panday.

54. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Bati ng tula na ipakita ang kahalagahan ng Panday na isang tunay na
mahirap na trabaho dahil kinakailangan ng Tao ang isang Panday sa paghulma ng mga bakal upang
maging Sangkap sa pang-Araw-Araw at pakikipaglaban o pag-aalsa. VI. ALIW-IW Ang tula ay isang
halimbawa ng may malayang taludturan kaya sa Kung ang usapin ay Aliw-iw, walang masyadong
alindayog ang tula. VII. TONO Ang tono ng tula ay puno ng pait dahil sa kulang na pagpapahalaga sa
isang Panday. VIII. PERSONA Ang persona ng Ang Panday ay isang Panday na naglalahad ng kanyang
saloon in at hinanakit sa pagpapasawalang-bahala ng tao sa kanyang Gawain at trabaho. IX.
TEORYA/DULOG Ang teorya sa tulang Ang Panday ay pamilyar. Ito ay pamilyar sapagkat ang
pagpapasawalang-bahala at pag-babaliwala ng Tao sa mga trabaho ng iba ay karaniwan ng nangyayari.
Ito ay nangyayari sa mga Gaya ng drayber o dyanitor. Sila ay nagtatrabaho para mag-serbisyo sa ibang
Tao at sa pera ngunit ang karamihan ay hindi nadarama ang ka ilang kahalagahan. X.
REAKSYON/KOMENTO Ang aking reaksyon sa tulang Ang Panday ay sana pahalagahan ng Tao ang
trabaho ng kapwa nila, at bigyang-respeto nalang ang bawat isa dahil pare-pareho lang tayo nagta-
trabaho para sa ikabubuhay ng pamilya at sarili at maging ang serbisyo sa nakakarami.
55.  (Macasaquit, Ryan) Luha ng Buwaya Amado V. Hernandez Umiikot ang kwento ng Luha ng Buwaya
sa tunggalian ng mayayamang may-ari ng lupa at ng kanilang mga inaaping magsasaka sa bayan ng
Sampilong ilang taon matapos ang pananakop ng mga Hapones. Nagsimula ang kwento sa pag-uwi ni
Maestro Bandong Cruz sa Sampilong upang humalili sa dating punong-guro na nagbakaston muna dahil
sa karamdaman. Nagkataon naman na magkakaroon ng malaking handaan sina Don Severo at Doña
Leona Grande, ang mga pinakamayaman sa Sampilong, bilang pagsalubong sa kanilang dalawang anak
na sina Jun at Ninet. Ang magkapatid ay umuwi sa Sampilong mula sa kanilang pagtatapos sa Maynila.
Ang pamilya Grande ay lubhang mapang-api sa kanilang mga magsasaka , at hindi lamang ngayong
malapit na ang piging ngunit kahit noon pa man. Sila'y lagging walang-awang sumisingil ng mga
nagkakapatong-patong na utang ng mga mahihirap na magsasaka. Isang halimbawa ng kanilang
kalupitan ay, ilang araw matapos ang handaan, namatay ang asawa ng isang magsasaka dahil hindi
pinagbigyan ng mag-asawa ang hiling ng lalaki na huwag munang kunin ang kanilang pera upang
mayroon siyang maipambili ng gamot para sa kanyang maysakit na asawa. Dumating ang mga
pangyayari sa puntong napuno na ang mga mahihirap na magsasaka at naisip nilang magtayo ng isang
unyon para mapangalagaan ang kanilang mga karapatan. Sila ay tinulungan ng butihing punong-guro na
si Bandong. Sa tulong nito ay namulat ang isipan ng mga tao sa Sampilong at gumanda ang kalagayan ng
mga mamamayan. Ngunit patuloy na umiral ang kasakiman ng mga Grande at tinangka nilang kamkamin
ang lupaing kung tawagin ay 'Tambakan' o 'Bagong Nayon' at hinabla ang mga mahihirap upang
mapigilan ang kanilang mga plano. Di nagtagal at nakarating ang mga balitang ito sa mga Grande sa
pamamagitan ng kanilang katiwala na si Dislaw, ang karibal ni Bandong sa panliligaw sa magandang
dalagang si Pina, at sila'y gumawa ng paraan upang matanggal si Bandong sa pagkapunong-guro sa
paaralan. Nalaman ni Bandong kung sino ang mga may galit sa kanya at tahasa na siyang nakiisa sa mga
plano at hinanaing ng mga maralitang tao ng Sampilong. Sinubukan nilang dalhin ang problema sa korte
at ayusin ito sa harap ng hukuman ngunit nagkaproblema sila dahil sadyang maimpluensya ang mga
Grande. Di naglaon ay napabalitang ang lupaing iyon ay hindi pala sa mga Grande, at sa halip ay
pagmamay-ari ito ng isa nilang kasamahan na si Andres. Sa huli ay napawalang-sala rin ang mga
inosenteng mahihirap at nabigyan ng hustisya.

56. I. TAGPUAN Ang tagouan ng kwentong Luha ng Buwaya ay sa isang maliit na bayan na matatagpuan
sa Gitnang Luzon, ito ay ang Sampilong. Sinasabing ang pangalan ng bayan na ito ay hang okay San
Teofilo (San Pilo) ngunit may magsasabi rin na ito ay galling sa pagsampal ng isang prayleng puti sa ilong
ng isang hangal na Indiyo. Ang Sampilong ay napapalibutan ng mga lupaing sakahan na pag-aari ng iba’t
ibang tao. Ngunit ang pinakamalaking bahagi ng lupain ay nakapangalan sa mga grande. II. TAUHAN
Bandong Cruz Siya ay isang gurong hinirang upang maging panibagong principal o punong- guro ng isang
paaralan sa Sampilong. Siya ay anak ng isang magsasaka at maagang naulila, kaya’t siya’y kinupkop ng
kanyang tiya. Siya ay matuwid, matulungin, responsable, at mapagkakatiwalaan kaya’t palagay sa kanya
ang mga mahihirap at ordinaryong tao sa Sampilong. Don Severo at Doña Leona Grande Sila ang
mayamang mag-asawa na mapang-abuso sa kanilang mga trabahador at sa mga nangungupahan sa
kanilang mga lupain. Mayroon silang dalawang anak na nagngangalang Jun at Ninet. Madalas silang
magsimba ngunit sila’y lubhang sakim at gahaman. Maaaring mahalintulad sa matakawa na buwaya.
Dislaw Ang katiwala ng mga Grande na mayabang, may masamang ugali at kinamumuhian ng mga
magsasaka. Siya ang karibal ni Bandong sa magandang dalagang si Pina. Palagi siyang may dala-dalang
rebolber nab aril saan man magpunta. Pina Ang dalagang iniibig pareho nina Bandong at Dislaw. Siya ay
anak ni Mang Pablo at Aling Sabel. May kapatid siyang lalaki na nagngangalang Dinong. Tinaka siyang
gahasain ni Dislaw pagkat di niya ito makuha sa santong dasalan. Andres Isang lalaking naninirahan sa
iskwater area na may lihim na pagkatao. Pinagbintangan siyang magnanakaw ng ulo ng litson na iniabot
lamang sa kanya. Siya ang asawa ni Sedes at mayroon silang apat na anak. Lingid sa kaalaman ng iba na
siya pala ang

57. tagapagmana ng malaking lupain ni Kabesang Resong, isang mayaman ngunit mabuting kabesa noon.
Tasyo Siya ang hinirang na pinuno ng unyon. Madalas siyang makipag-away sa mga Grande at kay Dislaw
dahil nais niyang protektahan at ipaglaban ang kanilang karapatan at mabigyan ng hustisya ang mga
pang-aabuso sa kanilang mga mahihirap. III. BANGHAY Umiikot ang kwento ng Luha ng Buwaya sa
tunggalian ng mayayamang may-ari ng lupa at ng kanilang mga inaaping magsasaka sa bayan ng
Sampilong ilang taon matapos ang pananakop ng mga Hapones. Nagsimula ang kwento sa pag-uwi ni
Maestro Bandong Cruz sa Sampilong upang humalili sa dating punong-guro na nagbakaston muna dahil
sa karamdaman. Nagkataon naman na magkakaroon ng malaking handaan sina Don Severo at Doña
Leona Grande, ang mga pinakamayaman sa Sampilong, bilang pagsalubong sa kanilang dalawang anak
na sina Jun at Ninet. Ang magkapatid ay umuwi sa Sampilong mula sa kanilang pagtatapos sa Maynila.
Ang pamilya Grande ay lubhang mapang-api sa kanilang mga magsasaka , at hindi lamang ngayong
malapit na ang piging ngunit kahit noon pa man. Sila'y lagging walang-awang sumisingil ng mga
nagkakapatong-patong na utang ng mga mahihirap na magsasaka. Isang halimbawa ng kanilang
kalupitan ay, ilang araw matapos ang handaan, namatay ang asawa ng isang magsasaka dahil hindi
pinagbigyan ng mag-asawa ang hiling ng lalaki na huwag munang kunin ang kanilang pera upang
mayroon siyang maipambili ng gamot para sa kanyang maysakit na asawa. Dumating ang mga
pangyayari sa puntong napuno na ang mga mahihirap na magsasaka at naisip nilang magtayo ng isang
unyon para mapangalagaan ang kanilang mga karapatan. Sila ay tinulungan ng butihing punong-guro na
si Bandong. Sa tulong nito ay namulat ang isipan ng mga tao sa Sampilong at gumanda ang kalagayan ng
mga mamamayan. Ngunit patuloy na umiral ang kasakiman ng mga Grande at tinangka nilang kamkamin
ang lupaing kung tawagin ay 'Tambakan' o 'Bagong Nayon' at hinabla ang mga mahihirap upang
mapigilan ang kanilang mga plano. Di nagtagal at nakarating ang mga balitang ito sa mga Grande sa
pamamagitan ng kanilang katiwala na si Dislaw, ang karibal ni Bandong sa panliligaw sa magandang
dalagang si Pina, at sila'y gumawa ng

58. paraan upang matanggal si Bandong sa pagkapunong-guro sa paaralan. Nalaman ni Bandong kung
sino ang mga may galit sa kanya at tahasa na siyang nakiisa sa mga plano at hinanaing ng mga
maralitang tao ng Sampilong. Sinubukan nilang dalhin ang problema sa korte at ayusin ito sa harap ng
hukuman ngunit nagkaproblema sila dahil sadyang maimpluensya ang mga Grande. Di naglaon ay
napabalitang ang lupaing iyon ay hindi pala sa mga Grande, at sa halip ay pagmamay-ari ito ng isa nilang
kasamahan na si Andres. Sa huli ay napawalang-sala rin ang mga inosenteng mahihirap at nabigyan ng
hustisya. IV. PUNTO DE VISTA Kung uuriin nang mabuti’y malalim ang pinag-uugatan ng sinasabing
“luha” at mahihinuhang hindi dapat iyon itumbas sa gaya ng “luha ng buwaya” na may bahid ng
pagtataksil at panloloko. Mahalaga kahit ang “luha” at hindi dapat inaaksaya iyon sa gaya ng paiyak-iyak
na pag-arte mula sa isang tao na laki sa layaw. Kagulat-gulat din ang “pagluha” ng mga alon, at sa iba’y
higit na pipiliin ang pagluha ng “lawa” o “dagat.” Gayunpaman, sa nobela ni Amado V. Hernandez,
ginamit nito ang luha ng buwaya bilang sakit na nararamdamn sa kadahilanan ng pagtataksil. V. TONO
Ang tono ng nobelang ito ay galit sa kadahilanang pagtataksil. VI. PAKSA O TEMA Sa aking palagay, ang
Luha ng Buwaya ay napapalooban ng dalawang pangunahing paksang diwa. Una na rito ay ang
kasakiman ng isang mayamang angkan ng Sampilong. Pangalawa naman ay ang pagkakaisa ng mga
magsasaka at iskuwater tungo sa pagbabago. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Markismo Si Ka Amado ay
kilalang sumusuporta sa kilusang Komunismo at makikita sa kanyang mga nobela. Maraming ideolohiya
ng kilalang Ama ng Komunismo na si Karl Marx ang naging mahalagang element ng Luha ng Buwaya.

59. “Ya’y sa kanila dapat sabihin, Alkalde,” balik ni Tasyo. “Kami po’y nakalugmok na ang tanging gusto’y
makabangon.” Ang nasa itaas ay isang sipi mula sa nobela, pahina 207. Base sa sipi na ito,
mapapatunayan natin ang kagustuhan ng mga iskuwater at magsasaka na makaalis sa hikahos ng buhay
na idinulot sa kanila ng pang-gigipit at panlalamang ng mag-asawang Grande. VIII. REAKSYON/KOMENTO
Ang pangaapi sa kapwa ay hindi tama dahil sila ay may karapatan at damdamin. Kung ayaw nating may
masamang karanasan na mangyari sa atin dapat hindi tayo nananakit ng tao. Lahat tayo ay pantay
pantay lamang sa mga mata ng Diyos. Walang nakakahigit o nakakalamang.

60. Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan Amado V. Hernandez Lumuha ka, aking Bayan; buong
lungkot mong iluha ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa: ang bandilang sagisag mo'y lukob
ng dayong bandila, pati wikang minana mo'y busabos ng ibang wika; ganito ring araw noon nang agawan
ka ng laya, labintatlo ng Agosto nang saklutin ang Maynila. Lumuha ka, habang sila ay palalong
nagdiriwang, sa libingan ng maliit, ang malaki'y may libangan; katulad mo ay si Huli, naaliping bayad-
utang, katulad mo ay si Sisa, binaliw ng kahirapan; walang lakas na magtanggol, walang tapang na
lumaban, tumataghoy, kung paslangin; tumatangis, kung nakawan! Iluha mo ang sambuntong kasawiang
nagtalakop na sa iyo'y pampahirap, sa banyaga'y pampalusog: ang lahat mong kayamana'y kamal-kamal
na naubos, ang lahat mong kalayaa'y sabay-sabay na natapos; masdan mo ang iyong lupa, dayong
hukbo'y nakatanod, masdan mo ang iyong dagat, dayong bapor, nasa laot! Lumuha ka kung sa puso ay
nagmaliw na ang layon, kung ang araw sa langit mo ay lagi nang dapithapon, kung ang alon sa dagat mo
ay ayaw nang magdaluyong, kung ang bulkan sa dibdib mo ay hindi man umuungol, kung wala nang
maglalamay sa gabi ng pagbabangon, lumuha ka nang lumuha't ang laya mo'y nakaburol. May araw ding
ang luha mo'y masasaid, matutuyo, may araw ding di na luha sa mata mong namumugto ang dadaloy,
kundi apoy, at apoy na kulay dugo, samantalng ang dugo mo ay aserong kumukulo; sisigaw kang buong
giting sa liyab ng libong sulo at ang lumang tanikala'y lalagutin mo ng punglo!

61. A. URI NG TULA B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA II. SUKAT III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA
IV. TALINGHAGA V. IMAHEN O LARAWANG DIWA VI. ALIW-IW VII. TONO VIII. PERSONA IX.
TEORYA/DULOG X. REAKSYON/KOMENTO

62.  (Panser, John Stevhen) Sa Bagong Paraiso Efren Abueg Isang maikling kuwento kinatha ni Efren
Reyes Abueg. Ito ay kuwento ng dalawang batang sa simula ay nalunod sa pagkalito, at di pagka-unawa
sa mga pagbabagong nangyayari sa kanila; sa emosyonal, pisikal, at maging sa mental. Gayunpaman, ay
ipinaglaban nila ang isa't isa bagaman hindi nila lubusang naunawaan ang mga salitang "Tukso", "at
huwag na huwag kayong magkikita..." Sa huli ay nakagawa sila ng isang kasalanang hindi nila maaring
takasan, bagkus ay dapat panindigan. Itinuturo sa atin ng maikling-kuwento na ito na "Ang tunay na pag-
ibig ay nakapaghihintay..." Ang storyang "Sa Bagong Paraiso" ay isang maikling kwento na nagtatalakay
sa pagmamahal ng dalawang kaibigan na nung bata pa naging "close" - sina Ariel at Cleofe. Dati ay
nakatira sila sa probinsya (hindi sinabi kung ano ang specific na lugar), ngunit ang storya ay nagtapos sa
Maynila (may sinabi na sila ay nasa isang maliit na "village" ng Maynila). Ang storya ay pinakita ang
kanilang buhay; mula noong walong taong gulang palang sila hanggang sa maging mga estudyante sa
kolehiyo na (mga mid-20s). Dito ipapakita ako ang isang maliit na buod ng storya at sana'y maintindihan
niyo ang mahirap-hirap na storyang ito. Nagsimula ang storya sa isang "field" sa probinsya, kung saan
isang batang lalake at isang batang babae ay naglalaro. Parehong walong taong gulang sila, at sinasabi
na sila ay sobrang "close" na sinasabi ng kanilang mga kapitbahay na sila ang magkakatuluyan kung sila'y
malaki na. Iba't ibang laro ang ginagawa nila: minsan ay naghahabulan sila; minsan ay naliligo sa
dalampasigan; minsan ay umaakyat sa isang puno at papanoorin ang langit, at natutulog sila dun ng
magkayakap; atbp. Minsan ay merong nag-alaska (tease) sa kanila at sinabi na sila'y "kapit-tuko" (ang
tuko ay isang "leech" na parating kumakapit sa iyo para makainom ng iyong dugo. eww). Umiyak ang
batang babae, ngunit lumaban ang batang lalake at sinuntok niya ang bata. Narinig ito ng buong
pamayanan, at sila'y nag-"wonder" kung ano ba ang relasyong ng dalawang batang ito. At sila'y
tumungong hayskul. Magkaibigan parin sila, at magkasama, ngunit meron na silang iba't-ibang
nadiskubre tungkol sa kanilang sarili. Ang lalake'y nakita ang mga ibang kapwa-lalake na may
pinagaabalahan sa isang "alley", at noong tinanong niya iyon sa kanyang tatay, sinabi'y "balang-araw ay
mangyayari rin sayo iyon". Tinutukoy dito ang "circumcision" ng lalake, at noong isang araw nga'y
ginawa na ito sa kanya. Ang babae naman ay nadiskubre ang "menstruation", at bawat buwan ay
hinuhugasan niya ang isang maliit na piraso ng damit pagkatapos siya magkaroon ng kanyang

63. "period". Noong makita ito ng nanay niya, sinabi niya na hindi na kailangang hugasan yan, at hindi na
kailangang itago, dahil normal lang iyan sa lahat ng nagdadalagang babae. Isang araw, noong maglalaro
sana ang babae't lalake, sinabi ng babae na hindi na dapat sila naglalaro, dahil sila'y binata't dalaga na.
Kahit malungkot sila na hindi na sila magkikita ng "often", tinanggap ito ng dalawa at sila'y naging mas-
seryoso na. Noong nakapag-"graduate" na sila ng hayskul, sila ang "date" ng isa't-isa sa kanilang
"graduation prom". Sila'y sumayaw, isang nakakamanghang "experience", at ang puso nila'y kumukutob.
Meron na silang nararamdaman sa isa't-isa na higit pa sa simpleng pagiging magkaibigan. Parang sila'y
nagmamahal sa isa't-isa. Ito'y napansin kaagad ng magulang ni Cleofe (ang babae), kaya't sinabi nila kay
Cleofe na hindi na silang maaaring magkita ni Ariel (ang lalake). Sinabi nila ang lalaki ay masama, at ito
ay dumikit sa utak ni Cleofe. Ito raw ay makakasama sa pagkuha ng kurso sa kolehiyo sa Maynila. At si
Cleofe ay lumuwas patungong Maynila. Pinagbawalan rin ng magulang ni Ariel ang makipagkita kay
Cleofe. Sinabi nila na ang babae ay tukso, at dapat raw iwasan ni Ariel ito. Ito raw ay makakasama sa
kanyang pag-aral ng kolehiyo sa Maynila. At si Ariel ay lumuwas rin patungong Maynila. Maraming
buwan (baka'y umabot na sa taon) ang pagkakahiwalay ng dalawa, ngunit hindi-sadyang nagkita ulit sila
habang bumibili ng gamit pang-paaralan. Sila'y nagtitigan lang sa isa't-isa ng mga ilang sandali, at kahit
uminbita ang lalakeng kumain, nagtitigan parin sila. Noong tapos na sila sa pagtitig, kumain na sila at
naalala nila ang mga "experience" ng nakaraan. At kahit pinagbawalan sila, nagkita parin sila ng
maraming beses sa iba't-ibang lugar sa Maynila. Noong nalaman ng mga magulang nila ito, pinagbantaan
nanaman sila at sinabi ng ama ni Cleofe na luluwas sila sa ibang bansa. Ngunit hindi na nila sinundan ang
kanilang magulang at tumakas sila sa isang maliit na "village", sa isang bangketa. Doon sila tumira, at
doon sila nagtalik. Sila'y nag pre-marital sex (PMS). Noong isang araw habang umuulan, nagkaroon ng
"morning sickness" ng babae. Noong na-"realize" niya ang sitwasyon, bigla na siyang umiyak. Ang babae
ay buntis na.

64. I. TAGPUAN Ang tagpuan ay sa isang lugar na itinuturing nilang isang paraiso o Bgong Paraiso. II.
TAUHAN  Ariel  Cleofe  Mga magulang ni Ariel  Mga magulang ni Cleofe  Mga guro. III. BANGHAY
Ang kwentong ito'y tungkol sa pagkakaroon ng lamat ng kawalang-Malay ng mga batang si Ariel at
Cleofe. Kapwa sila walong taong gulang at magkababata. Ang kanilang daigdig ay umikot sa isang
paraiso'y langit ang kawangis, madalas silang maglaro sa bakuran ng kanilang bahay na malapit sa isang
dalampasigan. Tahimik ang kanilang mundo at mistulang walang suliranin. Ang kanilang mga magulang
ay Hindi nag-aaway at relihiyoso. Pareho silang nag-aaral kasama pa ng ibang bata sa isang maliit na
gusali sa may dakong timog ng kanilang nayon at marami silang pangarap. Wala silang pasok kung araw
ng Sabado at Linggo o mga araw na pista opisyal. Silang dalawa'y madalas magpalipas ng oras sa loob ng
kanilang bakuran, mula sa umaga hanggang sa hapon. Umaakyat sila sa mga puno kahit na marurupok,
maaligasgas at malulutong na ang mga sanga nito. Nagagasgas ang kanilang mga tuhod, nababakbak ang
balat sa kanilang siko, nagagalusan ang kanilang mukha at kung minsan ay nababalian pa ng buto dahil
nahuhulog ngunit ang lahat ng iyon ay Hindi nila iniinda, patuloy pa rin sila sa paglalaro. Sa may lilim ng
punong mangga kung saan ay makapal ang damo kung umaga ay nandun silang dalawa naghahabulan,
nagsisirko, nagpapatiran, at kung sila'y hinihingal na sa pagod ay hihiga sila sa damuhang iyon, titingalain
nila ang langit at magkukunwaring aanawin sa langit ang kanilang mukha. Magtataka ang batang babae
at tatanungin ang batang lalaki kung makikita nga ba ang mukha sa langit at sasagutin ito ng batang
lalaki ng bakit Hindi sapagkat ang langit daw ayon sa kanyang itay ay isang malaking salamin. Pagkaraan
tumingin ng matagal sa langit sila'y parehong makakatulog at magigising na lamang sa tawag mula sa

https://www.slideshare.net/dennimardomingo/pagsusuri-sa-panitikang-pilipino-sa-panahon

https://www.slideshare.net/coleencarrazco/kaligirang-kasaysayanngnobelasaasyaatpilipinas