 Pinagmulan ng Calumpit

Ang bayan na “Calumpit” ay nagmula sa puno ng “Kalumpit” na isang uri ng punong

mayaman na maihahambing sa puno ng apalit at narra na matatagpuan sa lugar kung saan
itinayo ang simbahan ni San Juan Bautista ang St. John the Baptist Church sa lugar ng
Poblacion-Sucol. Dito hinango ang pangalan ng bayang ito.

Ang Calumpit ay naitatag na “barangay” noong panahon

bago dumating ang mga kastila sa ilalim ng pamumuno ni Gat
Maitim. Ang mga iba pang katabing barangay ay Gatbuka, Meyto,
Meysulao, Pandukot,Malolos, Macabebe, Hagonoy at
Apalit.

Saka parehong taon, kinilala ang Hari ng Espanya ang Calumpit bilang isang
bayan. Ayon sa kasaysayan, ito ang unang bayan na naitayo sa pananakop ng
mgaKastila dito sa Bulacan.

Noong 1896 panahon ng himagsikan ang Calumpiteños ay nakiisa sa isang kilusang pambansa ang
Katipunan laban sa mga dayuhang Kastila. Tinulungan at sinuportahan ng mga Calumpiteños ang malolos
upang mahirang itong kabisera at mapasinayaan ang ang kauna-unahang republika sa Filipinas at buong
Asya. Noong 1898 panahon ng himagsikan ng Pilipinas at Amerikano ang Calumpit ang naging himpilan ni
Heneral Antonio Luna ang Bagbag.

 1.1 Munisipalidad ng Calumpit Bulacan

Noong Hunyo 1572, itinatag ang Pueblo de Calumpit ng mataas na
Pamunuan ng Maynila at itinalaga si Marcos de Arce
bilang unang Alcalde Mayor ng Calumpit. Ang mga
paring Augustino ang nakatuklas sa Calumpit
kaalinsabay sa piyesta ni San Juan Bautista ng petsang
nabanggit. Sa paglipas ng panahon mahigit bente uno (21)
na, Mayor ang naglingkod sa bayan ng Calumpit Bulacan. Sa kasalukuyan ay
pinamumunuan ito ni Mayor Jessie P. de Jesus na mahigit pitong taon ng
nagsisilbi sa kanyang bayan at ang Bise Mayor na si Victor C. De Belen na
naluklok noong 2019 at hanggang
ngayong 2020 ay nagsisilbi at
naglilingkod parin sa kaniyang
bayan.

Ang Calumpit ay ang

unang bayan sa Bulacan na
napalaganap ang Kristiyanismo at
sa lahat ng mga matatandang simbahan sa Bulakan matatagpuan sa
Calumpit ang St. John the Baptist Church. Ang Meyto Shrine naman na
kung saan dumaong ang paring Agustino na si Padre Diego Vivar Ordonez
upang magpalaganap ng Kristiyanismo sa Bulakan kaalinsabay ng pagtatag
ng Kalumpit.
  1.2 Katangian at Sosyo-pampulitika
Ang Calumpit ay may lawak na 56.25km2 (21.72 milya kuwadrado) at ang bilang ng barangays ay
mahigit 29 (Balite, Balungao, Buguion, Bulusan, Calizon, Calumpang, Caniogan, Corazon, Frances, Gatbuca, Gugo, Iba
Este, Iba O’Este, Longos, Meysulao, Meyto, Palimbang, Panducot, Pio Cruzcosa, Poblacion, Pungo, San Jose, San
Marcos, San Miguel, Santa Lucia, Sto. Niño, Sapang Bayan, Sergio Bayan at Sucol. Kaya naman ang bilang ng
populasyon ng Bayan na ito ay may kabuuang 108, 757 (15 Agosto 2015).

 2. Kasaysayan

 2.1 Pre-Kolonyal
Ang Calumpit ay isa nang naitatag na barangay sa ilalim ng pamumuno ni Gat Maitim bago ang
pagbagsak ng kaharian ng Tondo Hunyo 1571. Ang iba pang kalapit na mga lugar ay Gatbuca, Meyto,
Meysulao, Pandukot, Malolos, Macabebe, Hagonoy at Apalit.

 2.2 Panahon ng Hapon

Nang mabalitaan na ang kaharian ng Tondo ay nasakop nina Martin de Goiti at Juan Salcedo at
nakipag-alyansa si Rajah Matanda sa mga Kastila noong Mayo 1571, nabuo ang bambalito ng dalawang
libong katutubo na karamihan ay mula sa Hagonoy at Macabebe. Tumawid sila sa Manila Bay patungong
Tondo noong Hunyo 3, 1571 upang kaharapin si Goiti at Salcedo sa makasaysayang Labanan ng Bangkusay.
Ang Bambalito at ang mga katutubo ay natalo at ang mga mananakop ay nagpatuloy paitaas upang pahinahon
ang iba pang mga nayon sa baybayin ng Manila Bay.

Noong Setyembre 1571, sina Goiti at Salcedo, kasama ang mga nagsusulong nang pwersa ay dumating
sa Lubao. Noong Nobyembre 14, 1571, nakarating sila sa Calumpit at Malolos at iniulat Ito kay Miguel Lopez
de Legazpi ang kauna-unahang Gobernador-Heneral ng Pilipinas. Ang dalawang mga pag-ayos noon ay itinatag
bilang “Encomienda de Calumpit” at “Encomienda de Malolos. Ayon sa pagkakasunod-sunod ang
Encomienda de Calumpit ay ipinagkatiwala kay Sargento Juan Moron, isa sa mga mananakop sa Legazpi
Expedition.

 Ang Pagkakaroon ng Maagang Kastila

Nang ang Calumpit ay pinatahimik ng mga Kastila at isinumite sa ilalim ng kolonyal na pamamahala
noong Abril 5, 1572 nagkakaisa ang Encomiendas ng Calumpit at Malolos sa ilalim ng ibinahaging
pangangasiwa ng kanilang encomenderos na si Don Marcos de Herrera at Sargento Mayor Juan Moron.

Pagkalipas ng isang buwan sa parehong taon ay nilikha ang Calumpit bilang isa sa mga sentro ng
ministeryo ng Augustinian sa Hilagang Luzon kasama ang Convento de Lubao Pampanga, na kinabibilangan ng
Betis, Bacolor at Convento de Taal Batangas na itinatag noong Mayo 3, 1572 sa halalan ng Fray Si Martin de
Rada bilang bagong lalawigan ng mga Augustianians na pumalit kay Fray Diego de Herrera na inaalala sa
Mexico. Ang “parochial beginnings” ng Calumpit ay kasama, ang mga dating lugar ng Hagonoy, Apalit,
Candaba, Malolos at Macabebe.
 Ang Bayan ng Calumpit ay orihinal na nakatuon sa Saint Nichola ng Tolentino, ngunit noong
Disyembre 1576, ang baying ay muling nakatuon sa patron na si Saint John de Baptist.

 3. Heograpiya

 3.1 Calumpit River

Ang ilog na ito ay para sa mga siglo na hugis ang buhay
ng Bulakeños. Ang pinakamahabang sistema ng ilog sa
Bulacan, Calumpit River ay naglalakad sa mga bayan
ng Calumpit, Pulilan at Plaridel sa silangan, Paombong
at Hagonoy sa Kanluran at lumusot sa Apalit, Macabebe
at Masantol, Pampanga. Ito ang pangunahing ruta para
sa kalakalan at komersyo sa bahaging ito ng bansa na
ginagawang isang itinatag na barangay ang Calumpit
bago ang pagdating ng mga mananakop na Kastila.

Ang
Pampanga at Quingua Rivers ay nagsilbing mga arterya kung
saan ang mga kalakal na pumapasok at lumabas sa Calumpit. Sa
kasalukuyan, ang ilog ay isang mapagkukunang mapagkukunan
bilang isang mayamang pangingisda at nagbibigay ng irigasyon
sa mga magsasaka. Sa Calumpit, Bulacan, ipinagdiriwang ang
Libad Festival sa Hunyo 23-
24 kung saan ang sagradong
imahen ni San Juan Bautista
ay nadadala sa isang kulay na pinalamutian ng barge na dinala ng maraming
katutubong bangka na kumakatawan sa bawat nayon ng Calumpit dahil ito
ay roves sa mga cool na tubig ng ilog ng bayan habang ang mga bayanfolk
ay nanonood sa tabi ng ilog ng ilog at sa makasaysayang tulay na
nagdidiyeg ng tubig sa mga tao bilang bahagi ng prusisyonngfluvial. Libu-
libong mga residente at mga bisita ang sumakay ng halos isang daang
bancas para sa prusisyon ng ilog Linggo, isang araw bago ang taunang pista
ng bayan ni San Juan Bautista

 4. Demograpiko

 4.1 Wika
Ang Calumpit ay isa sa mga pangunahing bayan na nagsasalita ng Tagalog, na may halos 96.3 porsyento
ng mga tao rito ay matatas magsalita. Ang ibang mga residente ay nagsasalita ng Kapampangan at ng ibang
wika sa Pilipinas.
  4.2 Relihiyon
Bilang Calumpit ang unang bayan sa Bulacan na na
“christianized” ng mga Kastila noong 1572, humigit
kumulang 80 porsyento ng mga residente ay Roman Katoliko.
Kabilang sa mga pinakalumang simbahan na
matatagpuan sa Calumpit ay ang San Juan Bautista Church.
Itinayo sa ilalim ng Augustinian Friars Martin de Rada at
Diego Vivar. Una itong ginawa ng nipa at kawayan at unti-
unting naitayo ng bato noong 1700.

Sa loob ng simbahan may isang tunel ka na makikita

na ginagamit ng mga pari noong panahon ng Espanya bilang
isang ruta ng pagtakas sa kaganapan ng pag-atake ng mga
pirata ng Tsino at Moro. Ito ay isang ipinahayag na
“Diocesean Shrine” ng Diocese ng Malolos.

Meyto (Meyto Shrine)

Ang Dambana ng Meyto
ang siyang nagsisilbing
lugar na tanda ng
pagkasilang ng
Kristiyanismo. Hindi
lamang sa probinsiya ng
Bulacan, kundi sa kalakhang bahagi ng Gitnang Luzon." Ang pagkatalo ni
Rajah Soliman ang naging simula ng pagsakop sa ilalim ng Espanya sa
bayang ito. Noong 1571, mula sa Maynila pinadala ang mga Paring
Augustinian patungo sa bayang ito. Dumating sila sa daungan sa Baranggay
ng MEYTO na dala ang isang Krus at doon sila nag misa at ginawang
Kristyano ang mga mamamayan.
Sa harapan ng dambana makikita
ang kapilya na pinagdarausan ng
misa para sa mga lokal, habang
ang likod ng dambana naman ay
isang makitid na ilog na kumokonekta sa mga kalapit bayan. Ang
ilog na ito ay mahalaga sa mga Kalumpitenyo dahil ito ay
pinagmumulan ng maraming hanapbuhay tulad ng pangingisda. Isa
sa mga sikat na produkto ng bayan na ito ay ang ulang o freshwater
lobster sa Ingles. Ang nasabing ilog ang nagsilbing tulay noong
nakaraan para sa mga kalakarang naganap bago napaunlad ang
transportasyong panglupa.

 4.3 Kabuhayan at Trabaho

Pangunahing hanapbuhay ng mga taga Calumpit ay Pagbubukid, Pangingisda, “Ceramics”,
Pagpapalayok at Paggawa ng pandekorasyong halaman. Lingid sa kaalaman ng nakakarami ipinagmamalaki din
nila ang kanilang mga pangunahing Produktong pagkain na tiyak na bubusog sa inyong mga tiyan iilan na
lamang dito ay ang Longganisang Bawang, Chicharon, Puto, at Suman na siguradong babalik-balikan. Mayroon
din silang mga produkto na gawa sa “handicrafts”, “pottery” at “ornamental plants”.

 5. Ekonomiya

 5.1 “Ceramics Pottery

Kilala bilang “Pottery Country” si Apo Iru Gatbuca

Calumpit, ang pinakamalaking prodyuser ng mga kaldero sa
buong Bulacan. Napakalawak ng industriya ng paggawa ng
Palayok na ginagawa ng karamihan sa mga residente sa labas ng
palayok. Si Aling Tesie Dungo (65 na gulang) ay isa sa
gumagawa ng palayok sa bayan ng Calumpit, ito ay kaniyang
nakagisnan na at nagbuhay sa kanila simula pagkabata. Para
makagawa ng
palayok ay
kumukuha sila
ng buhangin sa sapa para panghalo sa palayok, sumisisid sila
upang makakuha ng buhangin at pagkatapos ay papatuyuin sa
araw, kinabukasan o kaya sa hapon ay sinisimulan na nilang
haluin ang lupa at buhangin gamit ang kanilang mga “paa” at
pagkatapos ay ihuhulma ng ibat-ibang desenyo at pagkatapos
ay papakulaan upang hindi maglasang lupa. Upang makagawa
ng palayok ay kinakailangan ng tiyaga at pagmamahal sa
isang bagay.

 5.2 “Reyes Strawberry Farm”

Hindi lang sa Baguio City ang mayroon “Strawberry
farm”, dahil mayroon din nito sa Calumpit. Kung nais mong
mamitas at matikman ang matatamis na Hawaiian
Strawberry ano pa hinihintay mo tara na sa Reyes
Strawberry Farm Purok 2 Calumpang, Calumpit Bulacan.
Ang pagpunta dito ay walang “Entrace Fee” ito ay libre sa
Publiko.

Ang pagkakaroon ng saklaw ng lalawigan sa halos

apat na dekada, nagulat ako na ang maliit na kilalang Reyes Strawberry Farm sa Barangay Calumpang, ay
lumaki ang mga strawberry sa loob ng mahigit na apat na taon na ngayon ay nasa isang apat na ektarya. (Borja
2017). Mayroon silang anim na uri ng Strawberry mula sa Australia, California, Vietnam, Hawaiian, at ang
matmis na Charlie mula sa Baguio.
 Ang pinakamatamis sa strawberry na ito ay ang “variant”
ng Hawaiian na maaring mabuhay ng tropical. Ito ay ang
tropical na init na gumagawa ng mas matamis na berry at iyon
ang mayroon sila.

Sa kasalukuyan, ang Reyes Strawberry Farm ay isang

miyembro ng Bulacan “Farm Tourism Association” (BFTA)
na pinamumunuan ni Dr. Eliseo Dela Cruz, ng Provincial
History, Arts, Culture at Tourism Office (PHACTO).

 5.3 Longganisa de Calumpit

“Lasang hindi mo ipagpapalit!” Tayong mga Pilipino ay

may bersyon din ng
sausage ng mga
Amerikano, ito ay ang
longganisa. May
dalawang klase ang longganisa, longganisang bawang at longganisang
matamis. Ito’y masarap na kapares ng sinangag at itlog samahan mo pa
ng mainit na kape sa umaga. Ilan sa lugar dito sa ating bansa ang kilala
sa longganisa, ang Vigan sa Ilocos, Lucban Quezon, at Calumpit
Bulacan. Dito sa Bulacan kilala ang bayan ng Calumpit sa pag-gawa at
pagbebenta ng longganisa. Dinarayo ito ng mga kalapit bayan para sa
longganisa nito. Kapag napunta ka sa palengke ng Calumpit makikita mong mag kakahelera ang mga nag
titinda rito ng longganisa. May mga kanya-kanyang suki na nga ang mga ito. Dahil ayon sa ilang mga tindera
rito ay tumanda na sila sa pagbebenta at pag gawa nito. Halos o mahigit 40 years na raw ng nag simula ang
longganisa sa bayang ito. Ayon sa kanila nag eeffort pa ang kanilang Mayor para mas lalong makilala ang
kanilang longganisa. Dahil dati raw ay hindi naman masyadong kilala ang
kanilang lugar pag dating sa longganisa. Pero ano nga ba ang espesyal
sa longganisang Calumpit kumpara sa ibang lugar? Ayon sa mga
gumagawa at nag titinda nito sariwang baboy ang kanilang ginagamit at
halos puro laman at hindi taba ng baboy ang hinahalo nila. Karaniwan
daw kasi sa ibang longganisa ay puro taba ang halo, kaya kapag niluto ay
lumiliit ito ng husto. Bukod sa sariwang baboy, ay native na bawang daw
ang kanilang ginagamit at hindi ordinaryong bawang lamang. At huli
tamang timpla at halo lamang daw ang kanilang sikreto.

 Turismo at Kultura

 6.1 Pista (Libad ng San Juan)

Ang araw ng ika-23 ng Hunyo ang bisperas ng kapanganakan ni San Juan Bautista. Sa araw na ito ay
ginaganap ang Libad Festival. Ang nasabing kapistahan, si San Juan Bautista ang nagsisilbing patrong santo ng
Bayang ng Calumpit. Ang bayan ng Calumpit ay may taglay na mahalagang kasaysayan sapagkat ito ang unang
bayan sa Bulacan na tanggapin ang paniniwalang Krisyanismo. Isa sa paraan ng pag-gunita sa kasaysayan na ito
 ay ang “Pista ng Libad”. Ang parada na ito ay tinatahak ang kailugan ng
Angat at bahagi ng Pampanga, sa pagdalo sa selebrasyon na ito ay iyong
asahan na ikaw ay mababasa. Ito ay sumasalamin sa ginagampanan ni San
Juan Bautista kay Hesuskristo. Ang basaan na nagaganap ay maituturing na
paraan ng pagsalaysay sa unang pagbinyag na naganap.
Puno ng saya! Ang kaganapan, karamihan sa mga bangkang kasapi sa
paradang-ilog ay may mga
mananayaw, inuman, musika
at kainan. Bilang
pangkalahatan ang Pista ng
Libad ay nagsisilbing isa sa
mga “pangunahing atraksyon sa bayan”. Ito ay nagbibigay
ng malawak na oportunidad upang masmapalaganap at
mapaunlad ang turismo sa Calumpit. Bukod pa rito and Pistang
ito ay isa sa mga bumubuo ng pagkakakilanlan ng bayan ng
Calumpit at ng mga Kalumpitenyo ng matinding kahalagahan
at bigat na taglay na kasaysayan ng pistang ito ay tila
mananatili pa rin sa susunod na mga henerasyon.

 6.2 Bagbag Bridge

Ang “Bagbag Bridge” ay matatagpuan sa Calumpit

Bulacan.Ito ang lugar kung saan naganap ang labanan sa pagitan
ng mga sundalong Pilipino at Amerikano mula sa pag-urong ni
Aguinaldo galing sa Ilocos Region at ito ang naging
pinakamahabang labanan sa giyera ng Pilipino-Amerikano na
pinangunahan ni Heneral Gregorio del Pilar noong Abril 25 ,
1899. Ang tulay ay nagsilbing simbolo ng paggunita sa
katapangan na ipinakita ng mga Pilipino, ala- ala ng tagumpay m

ula sa labanan kalaban ang mga puwersang Amerikano.

Ang Labanan ng Calumpit, na kahaliling kilala bilang “Battles ng Bagbag at Pampanga Rivers”, ay
ipinaglaban mula Abril 25–27,1899, sa Calumpit, Bulacan, sa
panahon ng Digmaang Pilipino-Amerikano. Nang maganap
pagkatapos ng Labanan ng Quingua, ang pakikipaglaban sa
paligid ng Calumpit ay nakita ang mga puwersa ng US sa ilalim
ni Heneral Arthur MacArthur, Jr. na muling nahaharap sa
pangunahing puwersa ni Heneral Antonio Luna, na kanilang
pinaglaban sa pagbagsak ng Malolos noong Marso 31, 1899.
 Simula noong Marso 25, sinimulan ng mga Amerikano ang
kanilang biyahe upang makuha ang Malolos, ang kapital ng
Pilipinas. Ito ay nakamit noong Marso 31, sa gitna ng paglaban ng
token ng halos 5,000 na mga Pilipino. Ang kabisera ay inilipat na sa
San Isidro, Nueva Ecija, at ang puwersang Pilipino, sa ilalim ng utos
ni Heneral Antonio Luna, ay lumipat sa Calumpit-Apalit Line.
Samantala, si MacArthur ay nagpahinga sa kanyang mga tropa sa
Malolos upang ihanda ang biyahe laban sa Calumpit-Apalit Line.
Ang Labanan ng Quingua, na naganap noong Abril 23