Professional Documents
Culture Documents
at Paggigiit ng Bayan
Jayson D. Petras
Dalawang makasaysayang taon para sa Marikina ang mga taong 1630 at 1996.
Makikita ang mga ito sa kasalukuyang opisyal na sagisag ng lungsod. Ang una, ika-16
City). Ang pangalawa, ika-8 ng Disyembre 1996, ang panahong naging lungsod ang
Marikina sa ilalim ng Atas Republika 8223 (Petras 2002). Sa loob ng 366 na taon mula
nakararaan, litaw ang naging pagbabago ng dating bayang palagiang binabaha, matindi
ang trapiko, at delikado dulot ng pagiging pugad ng mga rapist. Pinatunayan ng Marikina
tinanggap nito tulad ng Cleanest and Greenest City – 2nd placer noong 1997, Most
Outstanding Highly Urbanized City noong 1999, Most Competitive Metro City noong
2004, at One of the Healthiest Cities in Asia-Pacific at One of the Most Business-
ring mababakas ang karanasan ng pagiging bayan. Malinaw sa mga Marikeño ang
1
pagkakakilanlan na naisasakongkreto maging sa iba’t ibang simbolo ng kalunsuran.
nakakabit sa sagigsag panlungsod nito, makikitang nakapaskil ang iba’t ibang mga istiker
at karatula na tila may pagtatangi sa pagiging Marikeño tulad ng “Ang Tricycle Driver na
Fernando, layon nitong parangalan ang mga lehitimong angkang Marikeño. Sa ganitong
pagkilala sa mga taal na taga-Marikina, naroon ang pagtatangkang higit na kilalanin ang
mga naiulatag na katunayan, lilitaw ang katanungang nais siyasatin ng pag-aaral: Ano
(2001, 110). Marahil ito na ang depinisyon ng “bayan” na popular na ipinakilala sa atin
2
Ang pagkakaroon ng Marikina ay bunga ng sistemang reduccion ng mga
Espanyol, kung saan pinagsasama-sama ang mga mamamayan sa isang sentrong lugar sa
pagkakabuo ng simbahan sa hangganan ng Bo. Sta. Elena at Bo. San Roque (Petras
pagkakabuo ng kanilang visita malapit sa pampang ng ilog na tinawag nilang Jesus dela
Peña.
Bago pa man maging isang nagsasariling parokya ang Marikina, naging maligalig
ang pagkabayan nito kung pagbabatayan ang pamamahala at sakop na teritoryo. Batay sa
dumayo sa Maynila ay nahahati sa dalawang pangkat. Ang unang pangkat ay sina Raha
Espanya ang mga misyonerong pari sa bawat lugar tungo sa paglalatag ng paniniwalang
Katoliko (Agoncillo 1990, 80). Unang nakarating sa kalupaang ito ang mga Agustino
noong dekada 1570 na siyang nakasaksi sa paninirahan ng mga katutubo sa gilid ng isang
3
Marikina City). Mula noon ay napasailalim na sa mga Agustino ang pangangalagang
espiritwal sa mga katutubo at naisama ang lugar na ito sa visita ng Maybunga sa ilalim ng
Nailipat ang Marikina sa kontrol ng mga Heswita noong ika-16 ng Abril 1630.
Ang paglilipat na ito ay ipinagtibay ni Fray Pedro de Arce na siyang Obispo ng Cebu at
Don Juan Niño de Tabora, Vice Real Patron at Gobernador-Heneral ng Pilipinas, noong
kontrol ng Marikina at isinanib sa Ministerial ng San Mateo. Inilipat nila ang kapilya
mula sa Bo. Jesus dela Peña tungo sa higit na mataas na lugar sa kabilang pampang ng
ilog upang maiwasan ang pagbaha sanhi ng maligalig na ilog. Ang lugar na ito ay nasa
hangganan ng Bo. Sta. Elena at Bo. San Roque. At noong ika-16 ng Marso 1688, dulot
sakop ang mga baryo ng Chorillo, Barangka, Tañong, at Jesus dela Peña (Petras 2002).
Nagsilbing unang ministro nito si Fray Jose del Valle (“Augustinians in Philippines”
1903-1909, 266).
Heswita ang kontrol ng Marikina. Tinawag ng mga Heswita ang lugar na ito na
tenante at trabahador ng asyenda (Cruz et.al. 2001, 14). Noong ika-3 ng Pebrero 1748,
4
inaprubahan ng Hari ng Espanya ang Marikina bilang asyendang susuporta sa Colegio de
ari ang asyenda ng mga Tuazon, partikular ni Don Vicente Tuazon na nakabili rito sa
halagang 33,750 piso. Naging isa ito sa pinakamalaking asyenda sa Pilipinas sa huling
bahagi ng ika-18 siglo. Sa katunayan, idineklara ang Marikina bilang isang mayorazgo o
Don Benito Mendoza. May pagkakataon pang naging kabisera ng Maynila ang Marikina
nasa unang distrito at pito ay nasa ikalawa. Ang mga barangay sa unang distrito ay ang
Sto. Niño, Malanday, Barangka, San Roque, Jesus dela Peña, Tañong, Kalumpang,
Industrial Valley Complex, at Sta. Elena. Sa ikalawang distrito naman ay ang mga
barangay na Concepcion I, Concepcion II, Marikina Heights, Nangka, Parang, at ang mga
5
bagong barangay na Fortune (dating sajop ng Parang na naihiwalay noong 2004) at ang
sa-Tao
naman, nararapat na higit pang suriin ang pagiging bayan ng Marikina, lagpas sa nailatag
Isang lambak na dinadaluyan ng ilog ang bayan ng Marikina. Bilang isang lambak,
naliligid ang Marikina sa silangan ng bundok Sierra Madre at sa kanluran ng mga burol
ng Lungsod Quezon. Sa gawing hilaga ay ang mga makasaysayang bayan ng San Mateo
at Montalban. Sa timog naman ay ang mga bayan ng Cainta at Pasig. Malaki ang naging
6
bisa ng pagiging lambak ng Marikina upang mailagak ang mga natatanging karanasan at
ito. Bukod pa rito, ang kapatagang nalilikha ng katangiang lambak ay naging mainam na
taniman at sakahan.
ilog. May kabuuang sukat na 220 ektarya, nagsisilbing daluyan ang ilog ng Marikina ng
patungong Ilog Pasig. Nagsisilbi naming hangganan ng Marikina sa bayan ng San Mateo
at Montalban ang ilog sa Brgy. Nangka. Bukod rito, nagsasanga rin ang ilog ng Marikina
Creek, Concepcion Creek, Usiw Creek, Balante Creek, at Sapang Bato (Marikina City
sariwang isda at iba pang lamang-tubig. Sa katunayan, bunga ng halaga ng ilog, may
inilalagay na konstable o sundalo sa mga baybayin upang bantayan ang kalinisan nito
(Ibañez n.d., n.p.). Naging popular ang mga anyong-tubig sa buong Kamaynilaan na
7
(malayang salin ng may-akda)
ng lupa. Kaya naman, halos 90% ng mga prutas at gulay sa Marikina ay dito itinatanim.
Bunga nito, tinaguriang “vegetable Bowl” ng Maynila ang Marikina (Ibañez n.d., n.p.).
Sa mga baybayin din ng ilog nagaganap ang pakikipag-ayusan sa mga kalakal at negosyo.
(2005, 10). Isa sa maituturong kaugnay nito ay ang tradisyon sa panganganak kung saan
sinasabing sa oras na iluluwal na ang sanggol, ang ina ay dapat humiga na ayon sa
Marikeño ang konseptong “ilaya” at “ibayo”, kung saan ang “ilaya” ay may pagtukoy sa
“bayan” samantalang ang “ibayo” ay ang “kabila ng ilog”. Samakatuwid, nagtatakda ang
“loob” na kalupaang kakabit ng ilo. Pinagtitibay nitong may naiibang danas ang mga
taunang Ka-Angkan, partikular noong 2005 nang ang kabuuang tema ng pagdiriwang ay
ang iba’t ibang pangalang ibinibigay sa mga lugar at estbalisyimento tulad ng Riverbanks
ilang mga kasaping angkan ng Marikina ang kanilang pagkilala sa hanapbuhay na ito
8
bilang pinagkakakitaan ng kanilang mga ninuno. Gayundin, hindi mawawalang kakabit
sapatos noong taong 1887 sa bahay ni Don Laureano Guevarra mula sa angkan ng Andres
(ang kanyang ina ay si Doña Mariquita Matea Andres). Pagsapit ng tapng 1935, mayroon
pambabaeng sapatos at 86,692 pares na panlalaki. Ito ang nagbigay ng kita sa Marikina
nasasangkot sa industriyang ito. Sa malaking bahagi ng ika-20 siglo, ang Marikina ang
ng mga taong 1978 at 1982, ang mga produktong sapatos at bag na gawa sa balat ng ahas
gumagawa ang lungsod ng mga paraan upang mapangalagaan at maipakilala ang sapatos
ng Marikina. Ilan sa mga ito ay ang House Bill No. 3950 noong 2001 na may layong
nagpapakilala ng sapatos sa buong mundo, at ang Shoe Museum Project na inayos noong
1998.
9
kamalayan, kaugalian, diwa, paniniwala, o ang natatangi at iisang pananaw-pandaigdig
(Rodriguez-Tatel 2005, 12) ng mga Marikeño. Ito, ayon kay Rodriguez-Tatel, kung kaya
ang larawan 1)
Paano Nagsimula?
Ko, Mabubuting Tao” (tingnan ang larawan 2), nagsimula ang pagdiriwang na ito noong
mga Angkan noong 2001 at mula sa angkan ng Nepomuceno, sinasabing ang proyektong
10
tatanggap din ng suportang pinansyal sa pamahalaang lungsod (batay sa Ordinansa Blg.
angkan o pamilya, ang mga bigkis na nag-uugnay sa mga angkan ay napuputol dahilan
(Fernando 2000, 6)” at kung gayon, maaaring malimutan hindi lamang ang ugat sa
angkan kundi ang ugat ng pagiging Marikeño. Mahalagang pansinin ang pagkilala sa
bayan na binibigkis ng mga angkan, kung kaya’t nararapat suportahan upang manatili ang
Paano Isinasagawa?
paglalagay sa kanila ng kapa. Nagkakaroon din ng parada ng mga angkan, kung saan
malayang nakagagawa ng gimik ang bawat angkan upang higit silang makilala.
samantalang ang angkan ng Fernando ay nakasaya at camisa de chino. Nariyan din ang
Hindi rin nawawala sa Ka-Angkan ang photo exhibit kung saan inilalabas sa
publiko ang iba’t ibang larawan ng mga angkan, lalo na ang mga nuno nito (tingnan ang
larawan 3). Bukod dito, mayroon ding exhibit ng mga bagay na pinag-iingatan at
11
nagtatanghal ang bawat angkan. Ang angkan ng Emmang Hilot ay minsang nakalikha ng
Ilan pang mga gawain ng taunang pagdiriwang ang Ka-Angkan Miss Gay, Ka-
Tent.
12
Upang maging kabilang sa Samahan ng mga Angkan sa Marikina,
patunay na gamit, bagama’t mainam kung may maipapakitang larawan o papeles. Aniya,
mainam nang matukoy ng isang angkan kung sino ang kanilang nuno. Kadalasan, sa
lehitimong Marikeño ang isang angkan. Ang ganitong pagpapatunay ay maaaring ligaw
Marikina. Gayunman, hindi lahat ng mga ito ay nakakasali sa taunang Ka-Angkan dulot
13
na rin ng kawalan ng kinatawang maaaring mag-asikaso. Ang iba naman, sa patuloy na
Pasay, Pasco, Pato, Patola, Pertong Intsik, Pipit, Predong Putol, Pulgas,
ang mga Marikeño, partikular ang mga matatanda, ay nag-uumpukan upang magpalitan
14
ng iba’t ibang opinion at impormasyon sa mga pangyayaring panlipunan (Florendo-Imao
2002). Dahil sa hilig ng mga Marikeño sa bidahan dumami sa bawat kanto ang mga
salamyaan noong dekada ’60 at ’70. Sa mga salamyaang ito, maririnig rin ang mga
taong may prominenteng batok o may kurba ang likod. Kaugnay nito ang pahayag
hinggil kay Lelong Cornelio Sta. Ana na dahil sa kaliitan at katabaan ay tinawag namang
“tabo”, na kinikilalang nuno ng angkan ng Tabo. Sa mga salamyaan din, nalilikha ang
mito ng mga Marikeño. At bagama’t may mga angkang nakilala sa kani-kanilang mga
apelyido, hindi nangangahulugang wala itong naging bansag. Sa katunayan, ang angkan
kalikasan sa tao at ng tao sa kalikasan, lumilitaw ang mga bansag sa mga angkan na
bagyo kung saan ang bahay nina Elino at Perina de Guzman ay may
15
mga bahagi ang bubong na hindi naitali. Naisipan ni Elino na daganan
Sa kaso naman ng angkan ng Kwitib, na ang nuno ay sina Mariano San Diego at
Maria de Guzman:
Bangus na ang mga miymebro ng angkan ay sinasabing may mapuputing kutis; angkan
ng Ampalaya, na ang isa sa mga nuno nitong si Ciriaco at ipinaglihi sa ampalaya kung
kaya kulot na kulot ang buhok; at, angkan ng Kalabaw, na ang nunong sina Julio at Ana
Ciriaco ng Brgy. Tañong ay may lakas at sipag na tila kalabaw (Cruz et.al. 2002, 18-22).
16
Gayundin ang angkan ng Abeng Mamamakyaw:
nunong si Sixto “Teto” Reyes ng Brgy. San Roque ay nakilala sa paggaw ng takong ng
Mailulugar ring bahagi ng ugnayang tao-sa-tao ang mga angkang nakilala sa kani-
ang nuno ay sina Don Rufino Andres at Doña Petrona; ninuno naman ng angkan ng
Desiderio si Placido Desiderio, isang Kastila na kilala bilang Kapitan Sindo na may
malawak na lupain na sumasakop sa dalawang kalye sa Jesus dela Peña; ninuno naman
Quezon; ninuno ng angkan ng Reyes sina Simplicio at Francisca na nakilala dahil sila ang
17
ng angkan ng Fernando si Claro Fernando, isang cabeza de barangay na kinikilalang
Angkan ko, Mabubuting Tao,” nililinaw lamang nito na nararapat na ang isang angkan ay
pamamansag kung saan ang sinumang angkang nagtataglay ng bansag na hindi kanais-
Bb. Cabalquinto ang isang angkan na binansagang “puke” dahil batay sa kuwentu-
kwentuhan, ang mga kalalakihan daw sa angkang ito ay mahilig manilip. Sa paliwanag
naman ni Bb. Angie Tan ng angkan ng dela Paz, ang angkan ng “puke” raw ay
nabansagang ganito dahil sa ang mga babaeng miyembro ng angkan ay mga malalandi at
damdamin, at kilos (Rodriguez-Tatel 2005, 66). Ayon kay Salazar, na sinipi nina
18
pang-estado tulad halimbawa ng relasyon ng Brunei at Maynila, taga-
karanasan ng “labas”. At ang matatag na “loob” ang nagiging tuntungang bato ng mga
19
Sanggunian
Aklat
Panayam
20
Cabalquinto, Natividad. 2006. Personal na Interbyu, December 19.
De Guzman, Lani. 2006. Personal na Interbyu, December 19.
Fernando-Cobarrubias, Yolly. 2006. Personal na Interbyu, December 20.
Nepomuceno, Lyn. 2006. Personal na Interbyu, December 20.
Tan, Angie. 2006. Personal na Interbyu, December 19.
Papel
Souvenir Program
Fernando, Bayani, et.al., mga ed. 2000. Ka-Angkan 2000: Kapistahan ng mga Angkan;
370th Foundation Anniversary of Marikina, April 15.
Cruz, Melvin, et.al., mga ed. 2001. Ka-Angkan 2001; 371st Foundation Anniversary of
Marikina, April 15.
__________. 2002. Ka-Angkan 2002: Salamyaan sa Ilog; 372nd Founding Anniversary of
the City of Marikina, April 16.
__________. 2003. Ka-Angkan 2003: 373rd Foundation Anniversary of Marikina, April
16.
__________. 2004. Ka-Angkan Goes to the Farm: 374th Founding Anniversary of the
City of Marikina, April 16.
Website
21
Larawan 1. Ang Pagtatanghal sa Ka-Angkan
Festival noong 2006.
22
Larawan 3. Ka-Angkan Photo Exhibit
23
Si Jayson de Guzman Petras ay kasalukuyang instruktor sa Departamento ng Filipino at
Marikina.
email: jayson23_dgp@yahoo.com
24