CRIATURAS

de

Roberto Vidal Bolaño

A emoción máis antiga e máis intensa da humanidade é o medo e o máis antigo e máis intenso dos
medos é o medo ao descoñecido.

H.P. LOVECRAFT
1
Na inmensidade dunha chaira devastada, sumida na soidade e na néboa. Sobre a maxestade dun ceo grisallo e tenebroso recórtase
penoso o esqueleto dun carballo seco. O resón dunha voz lonxana e distante envólveo todo nun profundo misterio.
VOZ DISTANTE: ...Unha lúgubre noite de novembro o doutor Frankenstein viu coroados os seus esforzos.
Cunha ansiedade case raiana na agonía axuntou ao seu redor os instrumentos capaces de lle infundir vida ao ser
inerte que xacía diante súa. Era xa a unha da madrugada, a chuvia petaba tristeira contra os cristais e a candea
estaba a piques de consumirse cando, ao escintileo da chama medio extinguida, viu abrirse os ollos amarelentos e
apagados da criatura...
Un lóstrego fuxidío traspasa a chaira toda e tras del escóitase un berro longo e terrible, xurdido tal que dos profundos mesmos da
terra e máis de besta informe e ignorada que de humano ou animalia coñecida.

2
Ao medrar a luz, medra con ela a figura daquel monstro feito de anacos doutros ideado por Mary Shelley e ao que dotara de vida a
soberbia do doutor Frankenstein. A Criatura, tenra e repulsiva a un tempo, tal que a interpretada por Boris Karloff para o cine
nos clásicos de James Whale, érguese penosamente do chan cun corazón ensanguentado latexando aínda entre as mans. Adivíñase
entre a néboa, sobre a nudez do chan, o corpo sen vida dunha muller, case unha nena.

A CRIATURA: Non debiches rir cando che dixen que te quería.

Nin terme medo.
Non había motivo.
Eu só anhelaba o teu amor e a túa compaña.
Arrinqueiche o corazón por ter algo teu.
Porque mo negabas.
Levaba demasiado tempo agardando por alguén
que, perdoando a miña forma externa,
me quixese polo que de certo son.
Pola excelencia das moitas calidades
das que fun quen de dar conta
mentres non souben de vós
e das cousas deste voso estraño mundo.
E ti eras ese alguén.
Ou así o crin durante certo tempo.
Non podía deixar que te foses,
agora que dera contigo.
Non sabería que facer.
Nin a onde ir,
sen ti.

Alónxase da muller morta, levando o seu corazón con el.

Nunca entenderei
por que me tiñas máis medo a min
do que ao común da xente.
A miña monstruosidade
non é senón o reflexo
da que aniña en vós.
En ti,
en todos.

Pero eu non son real.

Son unha ficción.
Non existo.
Vós si.

Bica o corazón con agarimo e arrólao no seu colo, como quen arrola un neniño. Estoura outro
trebón e a chaira vaise enchendo de sombras e de bulicio.

Na terraza dun café, un matrimonio discute acaloradamente do terreo e do divino. Un suxeito de aspecto retraído vailles mostrando
aos presentes a foto en colores dunha cadeliña. Un vello, cos ollos fóra do cacho e maneiras de esclarecido, salmodia prédicas acendidas
empoleirado no curuto dunha cadeira. E un turista de aspecto ridículo, provisto da súa inseparable cámara de vídeo, grava canto
ocorre diante súa co meirande dos estoicismos. O conxunto é como de ensoño ou de pesadelo. O vello, de falar sentencioso e mirada
esclarecida, achégase á Criatura con moito sixilo.

O ESCLARECIDO: Doullo eu?

A CRIATURA: O que?
O ESCLARECIDO: Medo?
A CRIATURA: Debería?
O ESCLARECIDO: Sería imposible! Tanto como que a min mo dese vostede. E sabe por que? Porque só lle
temos medo ao que non somos quen de explicar, ao descoñecido. E tanto vostede coma min somos translúcidos,
transparentes, formamos parte do frecuente, do habitual, do ordinario. Mire! (Sinalando cara ao ceo.) Inda que non
poidamos vela, hoxe está insolentemente chea.
A CRIATURA: Quen?
O ESCLARECIDO: A lúa. E inflúe en todas as cousas. Para ben ou para mal dependemos da súa posición e
movemento. Así que non se deixe enganar polo aparente, meu amigo. Nada é como din. Non consinta que o
fagan sentirse responsable. Non o é. Cadaquén ten o seu propio destino e é ineludible. Todo está escrito na aura
e nos biorritmos: a saúde, o carisma, a sorte, o amor. Calculáronlle algunha vez os biorritmos? Faga que llos
calculen. É imprescindible para saber qué é, e cal o seu sino. Se a ela llos tivesen calculado, sabería que era hoxe
cando todo tería fin.
A CRIATURA: Hoxe é cando todo comeza.
O turista, cámara en man, asoma o fociño tras do carballo seco. Fala coa cámara coa mesma familiaridade con que falaría con
alguén con nome e apelidos.
O DA CÁMARA: Estremecedor! Acabo de chegar e non deixo de sorprenderme. No aeroporto asistín á
detención dun colombiano que descubriron os cans cando intentaba pasar uns quilos de cocaína e a piques
estiven de o gravar todo xusto no momento en que o trababan con saña na barriga. E agora... Un tipo de aspecto
terrorífico, tal que saído dunha película da Metro dos corenta, vén de lle arrincar o corazón a unha moza loura e
pecosa diante do meu autofocus de trinta e cinco milímetros.
Na terraza, cámara en man, o matrimonio segue discutindo, mentres sorben cada un o seu batido, axudándose dunhas palliñas
ridículas.
A ESPOSA: As mulleres somos unha contradición irresoluble. Podemos sacrificar o mellor de nós mesmas para
conservar alguén ou volvernos lobas se o que queremos é destruílo. Encántanos sabernos as vítimas.
O MARIDO: Matouna, Felicia! Aquí, diante de nós.
A ESPOSA: Porque a adoraba!
O MARIDO: Algo faría! Ninguén mata así a muller que adora. Ten que haber algunha outra razón secreta.
A ESPOSA: Se a hai, debe de ser sublime.
O tipo de aspecto retraído achégase á Criatura e móstralle a foto da cadeliña.
A DA FOTO: É gris, cunhas pintiñas brancas aquí, na flor do pescozo. A foto está un pouco descolorida, pero,
se se fixa, verá que ten os ollos verdes coma de auga do mar. (A criatura fai o aquel de ir coller a foto, pero o outro
retíralla.) Deixaríalla coller, para que a vise mellor, pero, tal como leva as mans de sangue, deixaríama perdida.
Mire, ten os bigotes así, voltos cara arriba, coma os dun dos tres mosqueteiros ou un cabo da garda civil daqueles
de cando a ditadura. Extravieina vai para tres meses. Fóiseme tras fun fox terrier e non a volvín ver. Atende por
Miriam, Púxenlle Miriam pola miña nai que en gloria estea. En maio cumpriría tres anos. Dous deles pasounos
comigo. Era a miña única compañía. Non a vería por aquí?
A CRIATURA: Non, non vin ninguén.
O DA FOTO: Se a ve, chámeme a este teléfono (Pásalle unha tarxeta.) A calquera hora da noite ou do día.
Gratificareino xenerosamente. (Vaise, chamando pola cadela.) Miriam! Miriam!
Indo ver o cadáver e sorbendo do batido.
O MARIDO: O sangue é biodegradable?
A ESPOSA: Antes érao, pero antes foi hai moito tempo.
O MARIDO: Estao poñendo todo perdido. Como sabes que era adoración o que sentía por ela e non noxo?
A ESPOSA: O noxo nunca esperta paixóns así de acendidas. O máis que fai é que vomites. Seino por
experiencia.
O MARIDO: Refíreste a nós?
A ESPOSA: Non empecemos, queres? Non estamos sos.
O esclarecido, de novo no alto da cadeira, segue salmodiándolle ao evento.
O ESCLARECIDO: Hai outras realidades máis alá das que percibimos. Outros mundos, outras dimensións.
Vemos o que vemos porque nunca miramos máis alá do coñecido. (Baixa da cadeira dun brinco e achégase á Criatura
sorpresivamente. Prende un acendedor.) Mire. ¿Sabe que o lume ten a súa propia linguaxe e as pedras e os metais e os
perfumes? A chama deste lume di que estamos extraviados, perdidos, condenados a vagar sen rumbo e sen
destino. Por que? Se eu o soubese, diríallo, pero non o sei. Nostradamus non era un profeta, era un científico!
A Criatura nin lle fai caso. A parella volve á terraza do café discutindo aínda.
O MARIDO: É o único que provoco en ti? Noxo?
A ESPOSA: E curiosidade. Pregúntome ata cando vas soportar que te desprece así.
O MARIDO: Xa che baixou a regra? Díxenche que me avisases cada vez que che baixase!
A ESPOSA: Se estiveses máis pendente de min, ninguén cho tería que dicir.
O MARIDO: Non me separo de ti! Estamos sempre xuntos.
A ESPOSA: O máis que fas é soportarme. Un luxo que non me permito nin a min mesma. E o peor é que
pretendes que cho agradeza. Es patético.
O MARIDO: Que queres? Que che arrinque o corazón como vén de facer el, para demostrarche o que te quero?
A ESPOSA: Por favor! Non me subestimes. Nunca lle pido á realidade imposibles. Pero podías ter un detalliño
algunha vez e cruzarme a cara ou cuspirme. Aínda que só fose para axudarme a relembrar que sigo sendo quen
de sentir, que estou viva. É todo o que quero de ti. Non é tanto pedir.
O MARIDO: Sabes que non podería. Aborrezo a violencia.
A ESPOSA: Tamén eu, de aí que a bote en falta, que a desexe, que me excite. Algo que ti non conseguiches aínda
desde que nos coñecemos.
Volven sentar na terraza. A Criatura, co corazón aínda na man, mira para todos eles e fai o ademán de se ir, pero impídello o
Turista, cámara en ristre. Faise un profundo silencio.
O DA CÁMARA: Vimos o que fixo.
A CRIATURA: Non deberían.
O DA CÁMARA: Estabamos aquí. Era inevitable.
A CRIATURA: Deberon mirar para outro lado.
O DA CÁMARA: Foi unha monstruosidade. Sábeo, non?
A CRIATURA: Sei.
O DA CÁMARA: Téñoo todo gravado.
A CRIATURA: Eu levareino gravado na alma de por vida.
O DA CÁMARA: Nunca é o mesmo. Quere verse? É un momentiño.
A CRIATURA: Non. Vinme unha vez e non me gusto. Non soporto a miña propia imaxe.
O DA CÁMARA: Por que o fixo?
A CRIATURA: Verme? Non me deixaron escoller. Alguén, sen eu o saber, puxo un espello diante miña.
O DA CÁMARA: Matala. Arrincarlle así o corazón.
A CRIATURA: Vese que aprendín a querer antes de que ninguén me dixese que podía non ser querido e que
contra iso só quedaba a resignación ou o crime.
O DA CÁMARA: E escolleu o crime.
A CRIATURA: Ou el me escolleu a min.
Afástase deles e sae sen rumbo coñecido. Ségueno todos coa mirada ata que desaparece entre a néboa.
O ESCLARECIDO: (No alto da cadeira.) Hai demasiadas preguntas sen resposta. Demasiadas interrogantes,
demasiadas incógnitas. Onde é que está o terceiro ollo? Onde os límites das súas facultades inmensas? Vólvese da
morte? Aínda que se resista a crelo, hai quen non e hai quen si.
O DA CÁMARA: (Falándolle á cámara e gravando todo.) Alónxase cara ao horizonte sen volver a vista atrás, co
corazón ensanguentado latexando aínda nas mans e os ollos enturbados por unhas bágoas coma cereixas.
Certamente esta terra está chea de misterios.
O DA FOTO: (Berrando.) Non se achegue a ela se a atopa. É algo rabuda cos descoñecidos. E déalle de lamber
azucre mollado en viño tinto. Colleralle cariño.
A ESPOSA: Fíxate: choraba antes de a matar, choraba cando a matou e segue a chorar agora. Daría o que fose
porque alguén me quixese así!
Muda a luz e esváense todos.

A criatura, co corazón aínda na man, vai sentar nunha bancada esquecida entre álamos. Fálalle ao corazón cunha tenrura infinita.
CRIATURA: Mal saben que quererte así,
tenme degradado
por debaixo da máis ruín das animalias coñecidas.
Ningunha culpa,
ningún dano,
ningunha maldade
poden compararse á miña.
Cada vez cústame máis
recoñecer en min
a mesma criatura chea de xenerosidade
que non hai tanto
ollaba con asombro
a beleza e a maxestade do mundo.
Consólame
que de hoxe en diante
seremos máis que nunca un do outro.
E iremos xuntos a todas as partes.
Ti e eu,
sos.

Entra un home pretendidamente elegante cunha carteira de coiro na man. Ten o falar lixeiro e acelerado e non
sempre sabe do que fala nin o que di.
O DA CARTEIRA: Perdoe que interrompa así tan emotivo soliloquio, pero non puiden evitar oílo e deixarme
traspasar por un fugaz estremecemento. Pouca cousa, non se preocupe. Ao contrario. Teño a tensión baixa e
certa tendencia a que se me disparen os triglicéridos. As emocións fortes convéñenme. Impórtalle que lle roube
uns segundiños?
CRIATURA: Importa. Gustaríame estar só.
O DA CARTEIRA: E pensa que eu non? A soidade é o estado natural do home moderno. Estamos abocados a
ela. É o noso sino. O único espazo que nos queda onde facer por recoñecernos. Recoñecerse a si mesmo
é fundamental hoxe en día. Pero para facelo hai que saber mirarse nos outros. Que lle suxire o nome de
Nietzsche? Non mo diga! Coñezo a resposta. Pouca cousa, non si? Ou ningunha. O relembro difuso dun
son, dunha melodía, dunhas letras postas unha a carón da outra que presente ter escoitado a miúdo,
Nietzsche por aquí, Nietzsche por alá, pero das que o ignora todo. Equivócome?
CRIATURA: Non.
O DA CARTEIRA: E non lle parece terrible?
CRIATURA: Por que había parecermo?
O DA CARTEIRA: Porque o é! Coñecelo tíñalle servido de moito nun transo como o que hoxe atravesa. Non
sufriría nin a metade do que está sufrindo.
A CRIATURA: E iso?
O DA CARTEIRA: Non o sabe? El foi o que dixo que o consciente e o inconsciente, o cotián e o descoñecido,
o espectador e o seu dobre, eran elementos opostos e non obstante complementarios que mantiñan
entre si unha estraña relación de dependencia pola que toda forma, todo ser, tiña o seu contrario ou o
que é mesmo, que o apolíneo non é senón o anverso do dionisíaco e viceversa. Ou sexa, que é necesario
que haxa xente coma vostede para que a poida haber coma min. Non sei se me explico.
CRIATURA: Non moito.
O DA CARTEIRA: Non importa! Observo por como me mira que, malia non saber moi ben do que falo,
interésalle o que digo. Friedrich Wilhelm Nietzsche foi un dos meirandes pensadores de todos os
tempos. Alemán, por suposto! Como os bos xoguetes ou os bos coches.
CRIATURA: Nunca oíra falar del.
O DA CARTEIRA: Presentíao! Pero non se culpe. A ignorancia é unha inxustiza da que non son responsables as
vítimas, senón os verdugos. E os verdugos son sempre os mesmos. Eles, os outros. Afortunadamente a
natureza é sabia abondo e agasallounos con ese ben inconmensurable e sen prezo que coñecemos como
“curiosidade”. A curiosidade é o que nos salva. Vostede a esta altura é preso xa dela e como todo home
inquieto, pero prudente, estarase a preguntar: Quen é este tipo tan afable? Por que se dirixe a min sen
coñecerme? Que quere? Tranquilizareino. Nada. Un pouco de conversación. A apertura dunha paréntese
de diálogo nestes tempos de incomunicación e de silencio. Verá, o pensamento é o caldo en que se coce
a dúbida e a dúbida é o único camiño para chegar á verdade. E que é o verdadeiro?
CRIATURA: E quen o sabe?
O DA CARTEIRA: Ninguén! Nin hai por que! Non hai resposta! Non debe habela. O importante é a dúbida. A
necesidade mesma da pregunta. Preguntarse, esa é a cuestión. Na filosofía, e moi en especial na de
Nietzsche, reside todo o que é necesario saber para que esa maquinaria pluscuamperfecta que é o home
se manteña a punto. Ignorala é como ignorar as leis da física ou as do motor de explosión. Sabe a que
me dedicaba eu antes?
CRIATURA: E como o hei saber? Acabamos de coñecernos.
O DA CARTEIRA: Era camioneiro! Un oficio escravo onde os haxa, créame. ¿Como pensa que tería sido a miña
vida estrada adiante se ignorase os fundamentos do motor diésel? O pensamento filosófico é o motor
das nosa existencia. Nada anda sen el, nada se move. Para controlar ese movemento, para saber cara a
onde dirixilo, cara a onde ir, hai que coñecer a fondo o motor que nos propulsa, que nos leva. E un
deses motores é Friedrich Wilhelm Nietzsche. E vostede dirá: a que vén todo isto? A onde conduce
semellante prédica? Moi sinxelo! Mire! (Extrae da carteira unha manchea de libros e vainos apiñando.) A orixe da
traxedia, Así falou Zaratustra, Consideracións intempestivas, Máis alá do ben e do mal, A xeoloxía da moral, O
crepúsculo dos ídolos, etcétera, etcétera. Toda a obra completa. En edición rústica ou de luxo. E a un prezo
especial, por tratarse de vostede. Doce tomos encadernados en pel que serán a xoia da súa sala de estar
ou da súa biblioteca. En cómodos prazos e con compromiso de devolución se non é do seu agrado. O
que ás veces ocorre. Non todo o mundo comunga coas ideas e o pensamento de Nietzsche. E de regalo,
un práctico estante para os acomodar onde quixer, un televisor en color e unha vaixela de sesenta e dúas
 pezas fileteada en ouro de trinta quilates con reproducións da firma do sen par filósofo no anverso.
CRIATURA: Non sei ler.
O DA CARTEIRA: Temos a solución a ese problema. Aínda que oficialmente xa está esgotada, estou en
condicións de lle ofrecer, sen que saia de aquí, e sen apenas incremento no prezo, unha edición
complementaria en casete, vídeo, compacto ou CD ROM, a escoller, coas mesmas profusas ilustracións a
todo color que no libro pero ademais dixitalizadas e en movemento. Nunca é o mesmo imaxinar a voz
dun autor que escoitala en vivo e en directo. No Así falou Zaratrustra é o propio Zaratrustra quen fala. Un
luxo do saber e do dicir, pode crerme. Pura música. Por certo, e falando de música, tamén temos as
obras completas de Mozart e a Enciclopedia Británica, outra sinfonía da erudición e do saber. Poñereillo
todo. Non se arrepentirá, créame. Como dixo que se chamaba?
CRIATURA: Non llo dixen.
O DA CARTEIRA: Xa mo dirá! Non hai présa. Mentres tanto váiame dando o seu número de DNI e o
enderezo.
CRIATURA: Non teño.
O DA CARTEIRA: Non ten que? Enderezo?
CRIATURA: Ningunha desas cousas que pide.
O DA CARTEIRA: Inventarémolas! Ten preferencia por algún nome en concreto? Que lle parece Rufino?
Rufino Santalices Mateos, con DNI 33.728.415 e domicilio... poñamos que aquí mesmo.
CRIATURA: Non teño cartos. Nin sei como obtelos. Nunca podería pagarlle.
O DA CARTEIRA: Nin ten por que! Moi poucos o fan. Téñaos ata que llos retiren. Daralle tempo a lelos. Para
cando o fagan eu xa cobrei a comisión e resolvín o mes.
CRIATURA: Non podo.
O DA CARTEIRA: Veña, meu amigo! Non irá volverse atrás agora? Os desfavorecidos pola fortuna temos que
axudarnos. Se non o facemos nós, ninguén o vai facer. Só me faltan tres coleccións por vender para
cubrir o cupo do trimestre. E a min tampouco me van as cousas demasiado ben. Claro que o meu é
peor. Teño fillos. Vostede tamén?
CRIATURA: Non. E gustaríame. Non me afago a vagar só.
O DA CARTEIRA: Iso explica a súa indiferenza diante da desgraza allea! Sen fillos non se entende nada. Tense
unha visión parcial do universo. Os fillos son o sal da vida, pero comen e van á escola e piden cousas:
chocolate, xeados, golosinas, pizzas, pans de allo e, o que é peor, ás veces enferman. Eu teño cinco.
Dous da primeira muller e tres da segunda. O maior tivo meninxite e é coma un vexetal. E os outros...
Pero non quero que se deixe influenciar pola miña situación familiar. Cadaquén ten a súa e a de vostede
non parece envexable, precisamente. Non quero a súa compaixón! A de ninguén! Quero que firme aquí
por convencemento. Porque sabe que xa non podería vivir sen coñecer a fondo a obra de Nietzsche. Sen
compromiso. E non se preocupe polo dos pagos. Xa miraremos como arranxar iso.
CRIATURA: Non sei escribir.
O DA CARTEIRA: Eu tampouco. Ou apenas. Hai outras maneiras de subscribir contratos de compra venda.
Témolo todo previsto. Mire! Levo tampón! Poña o dedo e asunto resolto.
CRIATURA: Cal deles?
O DA CARTEIRA: Un calquera. O que máis rabia lle dea.
CRIATURA: Están enzoufados en sangue.
O DA CARTEIRA: Mellor. Aforramos tinta. (Ollando para o corazón.) Perdoe que me meta no que non me
importa, pero xa non latexa.
CRIATURA: Que?
O DA CARTEIRA: O corazón, que xa non latexa.
CRIATURA: O pobre leva demasiado tempo en seco.
O DA CARTEIRA: Parecía un bo corazón.
CRIATURA: Érao.
O DA CARTEIRA: Tiña dono?
CRIATURA: Tiña. Unha muller. E ben fermosa, por certo. Arrinqueillo para tela sempre comigo.
O DA CARTEIRA: Debía querela moito. Hai que querer moito para facer algo así.
CRIATURA: Queríaa máis do que nada no mundo.
O DA CARTEIRA: Eu, de vostede, meteríao canto antes na neveira. Os miúdos son o que primeiro podrece. E
noraboa! Acaba de facer unha compra excelente.
CRIATURA: Grazas.
O DA CARTEIRA: Boas tardes!
CRIATURA: Boas!

O da carteira vaise e muda a luz.

5

Na barra dun bar. Un home fala con alguén que non vemos. A criatura obsérvao en silencio, perdido entre a
néboa.

O DO BAR: Encapricheime del. Podía terme encaprichado de calquera outra cousa, pero encapricheime daquel
puto sombreiro. Acababa de fechar unha operación de primeira e estaba na opulencia, así que os cartos
eran o de menos. A verdade é que ao mariconazo aquel sentáballe como unha coroa. Era o rei da
discoteca. O sombreiro era un panamá, auténtico, e antollóuseme. Non sei moi ben por que. O tipo non
paraba de dar voltas discoteca adiante con máis chulería ca un piloto de Iberia. Saínlle ao paso e, polas
boas -eu primeiro, polas boas sempre-, pedinlle que mo emprestase. “Para dar un garbeo pola pista e
provocar un par de desmaios!”. Díxenlle entre bromas e veras. O tipo nin se dignou a mirarme.
Largoume o rollo ese de que os sombreiros son como as mulleres, os peites ou os cepillos de dentes e
que nunca se prestan e foise como se tal cousa. Pareceume normal. Ninguén presta así como así algo tan
persoal. Volvinlle insistir, case que suplicándollo, co que a min me costa, pero o tipo seguiu nas mesmas.
Ti ben sabes como son eu! Nunca acepto un non por resposta. Así que, como era de supoñer,
coñecéndome, púxoseme aquí no cello, que custase o que custase, había dar unha volta discoteca adiante
con aquel puto sombreiro. Volvín onda el e, sen máis voltas, díxenlle que mo arrendase. Polo que fose.
Un par de horas soamente, nin unha máis nin unha menos. Pero volveu pasar de min olimpicamente. E
aí foi cando xa non puiden máis e tirei de carteira. “Mesmo as mulleres, os peites e os cepillos de dentes
teñen prezo!” Díxenlle. E coa mesma espeteille: “Así que é de supoñer que tamén o teñan os sombreiros!
Canto queres por el?” E vai o tipo e contéstame que o sentía moito, pero que era un regalo e que non
estaba en venda. Cago na tos! Aquilo fodeume! Que regalo nin que centellas? Co que eu estaba disposto a
chegar a ofrecerlle, á mañá seguinte, podería mercar catro ou cinco como el, e do trinque. Como é
natural, piqueime. A cousa xa transcendera e había xente arredor, mirando, pendentes de como remataba
o envite. E claro, funme medrando. Comecei a ofrecerlle cartos. Ao primeiro cifras razoables. Máis ou
menos o que poderían valer dous ou tres daqueles ditosos sombreiros. Pero o tipo, como se nada, ao
seu. Arre que non estaba en venda. Como comprenderás, púxenme frenético e lanceime, dunha para
fodelo diante de toda aquela xente que nos miraba e doutra para demostrarlle o que eu sostiña: que todo
tiña prezo. Mesmo as persoas. Así é que algún tería tamén aquel fodido chapeau. Quince, vinte, trinta mil
pesetas contantes e soantes, cheguei a ofrecerlle. E así ata cen mil. E todo por un puto sombreiro que
non valería nin dous mil pesos. Pero que queres? Aquela noite tiña o antollo de lucir con el. Pero nada,
nin con esas. O tipo seguiu nas súas trece. E eu, mira ti que traballo me custaba, nas miñas. Aí foi onde
perdín os estribos e desboqueime. Tirei de talonario de cheques, estampei a miña firma nun, púxenllo
diante, e crucifiqueino... Pon a cifra que queiras! E puxese a que puxese, aquela noite, pagaríalla. E non
vai o tipo, pousa o Panamá no chan, ponse a brincar riba del, envórcalle un cuba libre e un gin tonic e,
non contento con iso, mételle o dente ao cheque e ráchao. Botou os anacos á pista, cunha chulería que
xa me gustaría para min, e díxome que fose por eles e que se era quen, o recompuxese pegándoo con
cuspe ou con merda. Fai falta ser gilipollas!
Logo souben que era un “jodido intelectualillo”, deses que xa non quedan. Un poeta, seica.
Muda a luz e o home desaparece.
 6

Ás portas dunha Igrexa. Saen da misa un home e unha muller, xa maduros. Ela aínda leva posto o veo. El pon o sombreiro e ao
descubrir a criatura alí, desconcertada e indefensa, mete a man no peto do gabán como buscando algo.
A DO VELO: Nin se che ocorra! E menos na miña presenza.
O DO SOMBREIRO: Non pensaba facelo, xúrocho.
A DO VELO: Non me mintas. Vincho nos ollos. Ías achegarte a el e darlle uns pesos. Déixame mirarche a man.
(Intentado abrirlla.) Xa os tiñas nela, non?
O DO SOMBREIRO: É instintivo. Non podo evitalo.
A DO VELO: Os instintos hai que os reprimir. Son perigosos. Sobre todo estes!
O DO SOMBREIRO: Inténtoo, pero non sempre é posible. Ti nunca lles dás?
A DO VELO: Xamais. Pero ti, por máis que o negues, dáslles sempre. Seino.
O DO SOMBREIRO: Sempre non. Depende.
A DO VELO: De que?
O DO SOMBREIRO: De como me collan. De se levo solto. De que cara lles vexa ou de que pinta me teñan.
A DO VELO: Non deberías darlles nunca.
O DO SOMBREIRO: Tampouco lles dou a demasiados, non creas. Nin son especialmente espléndido. Un ao
día, ao sumo, e nunca máis de cinco pesos.
A DO VELO: Pois nin iso! Logo pasa o que pasa.
O DO SOMBREIRO: E que pasa?
A DO VELO: E que vai pasar? Que volven. Ou cóllente de fixo. Ou avisan outros de que es dos que dás e logo
maréante.
O DO SOMBREIRO: Eu nunca lle dou dúas veces ao mesmo.
A DO VELO: Pois eu non só non lle dou a ninguén, senón que non estou de acordo con que lles deades outros.
E menos ti. Debería estar prohibido.
O DO SOMBREIRO: Un par de pesos a nós non nos fan nada e a eles o mesmo os sacan dun apuro.
A DO VELO: Ou métenos noutro peor.
O DO SOMBREIRO: En cal?
A DO VELO: Afanse e non buscan saídas. E se non se buscan saídas non aparecen solucións.
O DO SOMBREIRO: Ninguén se afai a pedir se pode evitar facelo.
A DO VELO: E quen che dixo que o quixesen evitar? Iso era antes, cando aínda había pobres de verdade e cada
un tiña os seus. Viñan a día fixo e non che contaban a súa vida. Sabíala xa. Vivían alí, na túa rúa ou no
teu barrio. Dábaslles as sobras da comida, a roupa que xa non querías ou que xa non che servía e ás
veces mesmo apadriñabas os seus fillos para que se educasen coma cristiáns. Agora pedir é un oficio, un
traballo como outro calquera. E non hai quen distinga un pobre verdadeiro dun falso. Un bo home, dun
senvergonza. Sabías que hai ricos pedindo?
O DO SOMBREIRO: E se son ricos para que queren pedir?
A DO VELO: Para selo máis aínda. (Achegándose á Criatura e xirando arredor del.) Este ten pinta de rico. Mira que
traxe leva. É de perlé. Ninguén que necesite pedir vai cun traxe de perlé pola vida.
O DO SOMBREIRO: Quédalle pequeno. Vese que non é del.
A DO VELO: Son ricos, pero non parvos. Non van andar por aí dicíndoche: Son rico, déame algo para engrosar
 a miña xa substanciosa conta corrente.
O DO SOMBREIRO: Eu tomo as miñas precaucións, non creas.
A DO VELO: Como por exemplo?
O DO SOMBREIRO: Pois, eu que sei, se din que teñen unha chea de fillos que manter pídolles que mo
acrediten, mostrándome unha foto ou o libro de familia.
A DO VELO: E quen che garante que non son falsos? Mesmo poden levar os rapaces con eles e nunca saberás
se son os seus ou son os doutro. Empréstanse os nenos entre eles, non o sabías? Ou arréndanos.
O DO SOMBREIRO: Cando din que piden para os fillos nunca lles dou cartos.
A DO VELO: Mércaslles un bocadillo? E de xamón, claro!
O DO SOMBREIRO: Ou de calamares ou de tortilla.
A DO VELO: E pensarás que fas unha valentía? Os bocadillos os nenos nin os cheiran. Pápanllos eles.
O DO SOMBREIRO: Polo menos non gastan os cartos en droga ou en viño.
A DO VELO: Como fas para distinguir un tollido dun simulador? Antes levaban as chagas á vista, ou os muñóns.
Non había trampa nin cartón. Nada máis velos sabías ata onde lles chegara a gangrena. Pero agora que
non mostran as feridas ou van en cadeira de rodas, como fas?
O DO SOMBREIRO: (Sacando algo da lapela do gabán.) Píncholles na perna con este alfinete.
A DO VELO: Non lles doe, están afeitos. (Cóllelle o alfinete e pincha a Criatura con el.) Ves?
O DO SOMBREIRO: Ou doulles unha patada nas canelas.
A DO VELO: (Petándolle nas pernas á Criatura cos nocellos.) Lévanas protexidas con cartóns ou con tona. É como
petar nunha pedra. Hoxe non hai precaucións que vallan. Manexan alta tecnoloxía. Saben que somos uns
sentimentais, que precisamos deles para levarnos ben con nós mesmos e chaman á nosa lástima ou á nosa
compaixón, pola porta que máis nos doe. Mira ese lacazán. (Referíndose á criatura.) Aí de pé, coa cara
lavada, para convencernos de que está tísico, e mostrándolle a todo mundo, sen o menor pudor, ese
ditoso corazón de porco, co ánimo de que creamos que é todo o que teñen hoxe para xantar os seus
fillos. Miserable!
O DO SOMBREIRO: E quen che di que non é así?
A DO VELO: E quen che di que o é? Non teñen vergoña. Son quen de facer o que sexa con tal de conseguir
que lles deas uns pesos. ¿Non observaches que ultimamente hai unha chea deles que veñen co conto de
que acaban de saír do cárcere? O de ser expresidiario é eficacísimo. O natural é que un agarde que os
delincuentes, ao saír en liberdade, delincan, así é que, se de vez de che roubar o bulso, como era de
supoñer, o que fan é pedirche algo amablemente, vas, dásllos, e mesmo lles quedas agradecido. A única
precaución segura hoxe en día é a indiferenza. Aínda que chegases a saber quen o necesita de verdade e
quen non e puideses facer algo por eles, nunca poderías axudar tantos como hai. E non vas facer unha
lotería e escoller quen axudar por sorteo. Non é xusto darlles a uns e non darlles a outros, padecendo
como padecen todos as mesmas miserias. Cando non se poden remediar todos os males do mundo,
querer remediar algúns é un xeito como outro calquera de empeoralos todos. Que fas cos parados, sendo
tantos como son?
O DO SOMBREIRO: Aos parados doulles sempre. Estar parado é unha desgraza terrible.
A DO VELO: Tampouco tanto, non creas! Ten as súas vantaxes. Teñen subsidio...
O DO SOMBREIRO: Non lles dura eternamente.
A DO VELO: Dúralles de máis! Pagan menos no autobús...
O DO SOMBREIRO: Iso si. E no fútbol e no teatro.
A DO VELO: E imaxina que che gusta pasear, ou ler. Tes todo o día para ti.
O DO SOMBREIRO: Tamén é certo.
A DO VELO: Deberían obrigar a xente a ler por decreto lei. Dunha para que se instruísen. E doutra para que, se
algunha vez van ao paro, teñan algo mellor que facer que andar por aí, dando pena. O peor de estar
 parado non é non ter para comer, senón o moito que te aburres. O demais é vicio todo.
O DO SOMBREIRO: E imprevisión.
A DO VELO: Os parados, se, en vez de botarse rúa adiante a pedir, quedasen na casa, aforraban cartos. Ao no
ter nada que facer esfórzaste pouco e tes menos fame. Non queimas graxas e dúranche máis as que tes.
Andar abre o apetito e se non tes para comer, canto máis andas máis fame pasas.
O DO SOMBREIRO: É a pescadiña que morde o rabo.
A DO VELO: Por outro lado, hoxe sábese que está parado quen quere. O que sobra é onde traballar. Canto
tempo levas intentando atopar alguén que che corte a herba do xardín? Ou que che acabe coas toupas?
O DO SOMBREIRO: Meses.
A DO VELO: Dille a ese do corazón que cho vaia facer, xa verás o que che contesta. O que daría eu por estar no
paro e ter tempo para ler.
O DO SOMBREIRO: Despídete. Ou acóllete á xubilación adiantada.
A DO VELO: Para que ocupe o meu posto un destes escariotes? Nin o soñes.
Saen e muda a luz.

Nunha terminal de viaxeiros. A Criatura recolle un papel de xornal do chan senta, e ponse a secar o corazón con el. Entra un
home, con pinta de ir de viaxe.
VIAXEIRO: Non se apure. Trae demora.
CRIATURA: Perdón?
VIAXEIRO: O avión de Madrid, que unha vez máis vén con atraso. É o peor de viaxar. Sabemos a onde imos,
pero non a que hora se sae. O demais todo son vantaxes. Viaxa moito?
CRIATURA: Moi pouco.
VIAXEIRO: Pois tiña que viaxar máis. Ver mundo, cámbianos. Permítenos especular coa posibilidade de chegar
a ser outros. De abrirnos a novas ideas, a outros xeitos de ver as cousas, de entender como funciona o
mundo.
CRIATURA: E como funciona?
VIAXEIRO: Dá voltas, xira sobre si mesmo, desprázase... Nunha palabra, viaxa. Ou se viaxa con el ou contra el.
E viaxando contra el non se avanza. Eu vou a Cuba. E vostede?
CRIATURA: Eu non vou a ningures.
VIAXEIRO: Mal feito! Sempre hai un algures ao que ir! Míreme a min. Hai dous anos fixen un cruceiro polo
Nilo, hai un fun aos carnavais a Rio e agora vou a Cuba. Encántame Cuba! E non polo que lle encanta
ao común da xente. Non vou nin por solidariedade polo do embargo, nin por cepillarme dúas ou tres
xineteiras. Vou porque alí descóbrese o estúpido que se pode ser cando se teñen vinte anos.
A CRIATURA: Despois xa non?
VIAXEIRO: Despois tamén, e antes. Pero aos vinte anos é peor. É cando un cre sabelo xa todo. Antes só se
teñen dúbidas e despois a certeza de que nunca se sabe o bastante.
A CRIATURA: Eu nunca tiven vinte anos.
VIAXEIRO: Si, pero hai algún tempo. Aos vinte anos eu tamén cría no amor, sabe? No libre e máis no outro.
Dígollo polo do corazón. Delátao. Vese que está namorado.
A CRIATURA: E estouno. Lástima que ela non.
VIAXEIRO: Superarao. A min encantábame facerlles poemas ás amigas e firmábaos sempre cun corazón así.
Pintado, claro. Pero tamén pingaban del unhas gotiñas de sangue. Deixábaas impresionadas. Logo veu o
sesenta e oito e todo aquilo dos corazóns e do amor pasou a ser unha cursilada para carcas e funo
deixando. Apunteime ao follón, como todos. A verdade é que o de Franco tiña collóns. Infleime de
enzoufar con sprays as paredes do meu barrio, e de distribuír panfletos e de encabezar manifestacións.
Aos dezasete anos xa me detiveran tres veces. Pensaba, como todos aqueles gilipollas, que cedo ou tarde
as cousas rematarían por mudar e ir a mellor. Canta ignorancia, Deus Santo! E sabe por que? Porque
daquela non se viaxaba! En realidade as cousas non mudan nunca. Só lles cambian a carcasa. Os que
mudamos somos nós. Como ten que ser. E viaxar axuda moito. Non hai como ir a outros países para
saber o ben que se vive no dun. Sempre e cando o dun non sexa Cuba, claro. Ou Tanzania ou o
Camerún. Foi algunha vez ao Camerún?
CRIATURA: Non.
VIAXEIRO: Eu tampouco, pero agardo poder ir un ano destes. Creo que o están pasando moi mal. Eu, canto
máis pobre sexa o país ou a cidade á que vou, máis gozo. Cada vez que se me cae o mundo enriba, que
teño problemas na familia ou no negocio, doume un garbeo polo terceiro mundo e asunto resolto. Volve
un como novo. Vendo de que carecen os outros aprendes a apreciar o que tes. Sitúas os teus problemas
na súa auténtica dimensión e aínda que os problemas te venzan, confórmaste. Cando me separei da
primeira muller, fun a Singapur. Que putas! E a que prezos! Comparadas coas de aquí, como de saldo,
tiradas. O pau do embargo, non sei se llo dixen.
A CRIATURA: O que?
VIAXEIRO: Hai uns anos embargáronme unha fábrica de chocolate que herdara do meu pai, sabe?... Pois o pau
dese embargo supereino indo a Calcuta. Alí a xente dorme na rúa e cando se erguen pola mañá
sorpréndense de seguir respirando, e ter ou deixar de ter un negocio é o que menos importa. O meu
problema co chocolate e con Facenda, ao lado dos deles, era unha minucia. Dedícase aos negocios?
CRIATURA: Non.
VIAXEIRO: Mellor. Vivirá máis tranquilo. Pero é de aquí?
CRIATURA: De aí ao lado.
VIAXEIRO: Eu tamén. Nacín moi cerquiña do aeroporto. Levo media vida vendo saír e chegar avións. E a outra
media lanzando pedras contra o meu propio tellado. O que son as cousas! Unha das veces que me
detiveron foi por romper a cristaleira dun banco. Hoxe aquel banco finánciame esta viaxe e a casiña de
pedra que merquei vai para tres anos. Grazas a el vivo no campo, crío uns fillos sans, alonxados da
contaminación das cidades e en contacto permanente coa natureza. Os meus rapaces saben, porque
conviven con eles a diario, qué é unha galiña, qué é unha vaca, qué é un porco de ceba ou un enxame de
abellas. E todo grazas aos bancos e a ese invento marabilloso coñecido como hipoteca. Como chegar a
ese grao de consciencia? Viaxando! Abríndose a novas ideas. Desfacéndose de todo o que nos confunde.
Liberándose de estorbos. Cando un conduce entre a chuvia e a auga rebota nos cristais ata non nos
deixar ver, para poder seguir viaxe, un pon a andar o limpa e todo volve ser transparente. Viaxar é como
poñer un limpa na vida de cadaquén. Son demasiadas as augas suxas, os refugallos, as mentiras que
enturban o noso mirar e non nos deixan ver claro a onde imos, nin como é o camiño polo que transitan
as nosas vidas.
CRIATURA: E vostede a onde é que vai?
VIAXEIRO: A Cuba. Non llo dixen?
CRIATURA: Na vida.
VIAXEIRO: A onde todos. A vivir o mellor posible sen lle facer mal a ninguén. Aceptando as cousas como
veñen, como son. O dos bancos é un exemplo. Pero hai máis. O dos negros, sen ir máis lonxe, que é moi
ilustrativo. A min nunca me caeron ben, para que vou dicir o contrario. E non porque fose racista.
Tampouco me caían ben os madrileños ou os sudacas. E agora vou a Cuba, que está chea deles, e como
se tal cousa. Indo de vacacións a países en que haxa moitos negros, un vaise afacendo. E mesmo chega a
descubrir que son servizais e simpáticos. Boa xente. Sobre todo elas. É de supoñer que haberá de todo,
como entre nós. No fondo non somos tan diferentes. Cousa de matices, simplemente. Ese corazón, por
exemplo, é de branco ou de negro? Non hai maneira de o saber. Por dentro somos iguais. Por fóra non.
 A pel é diferente. A nós quéimanos o sol e temos cancro. Eles están libres diso. E hai que ver como
cantan, ou como corren, sobre todo os americanos, os do norte. Fainos máis débiles esa peculiaridade?
Fainos peores? Non, señor! Fainos diferentes! As diferenzas existen. Vendo mundo, un sábeo e aprende
a aceptalo con tranquilidade. Claro que unha cousa é saber iso, porque se viaxa, e outra telos á porta da
casa e consentir que che veñan quitar o que é teu. Imos nós quitarlles a eles o traballo? Non, señor! Ao
contrario, nos imos alí de vacacións, a un bo hotel, por uns días, e a contribuír cos nosos aforros a que as
cousas lles vaian como dios. Nada que ver co que eles queren facer con nós. Aos negros de África,
refírome, non aos outros. Entre os negros de África e os negros de América hai a mesma diferenza que
entre un e outro continente. América é a fartura, o progreso, o futuro. E que é África? O berce da Sida, e
pouco máis. Voulle facer unha confesión, para que vexa ata que punto viaxar libéranos. Aquí onde me
ve, a min gustaríame ser xitano.
CRIATURA: Polo de viaxar?
VIAXEIRO: E por que non dan pancada, nin teñen estas angustias que temos nós.
CRIATURA: Terán outras.
VIAXEIRO: Que outras van ter? Ningunha! Non pagan impostos, non saben o que é estar no paro, nos
hospitais aténdenos antes que a ninguén. Se algún día se ve na necesidade de ir a urxencias a algún
hospital, fíxese e verá. Vaia polo que vaia, en canto chega un xitano, é o primeiro que atenden. Por que?
É un misterio insondable! (Anuncian pola megafonía a saída dun voo a Madrid.) Ese é o meu! Fágame caso!
Viaxe! E sempre a países máis atrasados ca o seu. É a mellor maneira de apreciar o ben que se vive no
dun. E, se pode, fágase xitano. Nunca morrerá nunha sala de urxencias.
O home vaise e volve mudar a luz.

Nunha sala de espera, fría e distante, chea de cadeiras de PVC. A Criatura mírao todo, como tentando saber
onde está. Ao pouco entra unha señora enloitada, choromicando. Senta nunha das cadeiras.
ENLOITADA: Que inhóspitos son estes sitios, non si?
CRIATURA: Son.
ENLOITADA: E que fríos! Están tan desanxelados mentres non chegan as primeiras flores! Os privados son
moito máis acolledores. Nestes tanatorios da Seguridade Social semella que o morto é un. A vostede
vanlle mandar?
CRIATURA: O que?
ENLOITADA: Flores.
CRIATURA: Non creo.
ENLOITADA: Eu encarguei un par de ramos. Un da familia e outro dos amigos. Aínda que amigos xa non lle
quedaban. Fóronse todos antes que el. En canto cheguen as flores, isto semellará outra cousa, xa verá.
Alguén querido?
CRIATURA: Moito.
ENLOITADA: Un familiar?
CRIATURA: Non. Unha amiga.
ENLOITADA: Acompáñoo no sentimento.
CRIATURA: O mesmo lle digo.
ENLOITADA: A min fóiseme papá. Así, sen contalo, sen previo aviso. Érgueste pola mañá como calquera filla
 de veciño e a iso das doce e media chámante polo móbil e dinche que vés de quedar orfa.
(Choromiqueira.) Van alá case que dúas horas e aínda non me dou afeito. (Seca as bágoas cun pano.) Desculpe,
pero é que o boto tanto de menos!
A CRIATURA: Foi de repente?
A ENLOITADA: Dun momentiño para outro. Ás doce, cando eu o deixei, estaba coma un pancho e ás doce e
dez xa morrera. Pobre! Toda a vida traballando e agora que podía gozar… Acababan de subirlle a
pensión, sabe? E de lle poñer unha pila nova no marcapasos e malia que lle custou afacerse á ditosa
bulsa de plástico que lle puxeron cando o do próstata, onde vai xa que o aceptaba como algo natural,
case que seu. Era de tan bo conformar. O que peor levaba era o da arteriosclerose. Atacoulle ás
extremidades inferiores, xusto por aquí, polo empeine. E doíalle moito ao andar. Víñalle de herdanza. Da
miña avoa, que en gloria estea, que non creo. E non o digo por mal. Hoxe en día para a arteriosclerose
hai cousas que fan milagres e a el dábanllas todas, as que quixese, pero afectábanlle ao estómago e
tomábaas a desgusto. Só cando non podía máis. Polo resto estaba como unha rosa. Nunca se vira mellor,
sobre todo desde que o levaramos á residencia, coas monxiñas. Volvéralle a color e mesmo engordara.
Nas residencias agora trátanos moi ben. Eu ía velo sempre que podía. Tres ou catro veces ao ano. Non
todo o mundo o fai, non crea. Algúns déixanos alí e nin polo Nadal van darlles uns bicos. En canto nos
entregasen o dúplex que mercamos, sobre plano, que é a única maneira, mesmo pensabamos sacalo de
vez en cando. Xa lle tiña mirado un mexedor, deses de vimbio, para que puidese tomar o sol na terraza.
Ten unha terraciña pequena, que dá ao norte, sabe? El quería que o levásemos vivir con nós, pero onde
ía estar mellor que na residencia? Agora aténdenos macanudamente e teñen unha chea de actividades:
parchís, tute, rosario, manualidades en madeira e en barro. De todo. A última vez que o vin queixábase
de que se sentía un pouco só. Meu pobre! Só, no medio de tanta xente do Noso Señor. Claro que eu ben
sei como era. Queixábase polo que fose, con tal de que lle pasase algo de tabaco. O certo é que nunca
estivo tan ben acompañado. As vellas da residencia sorteábano. Porque, así como era de rabudo, era de
bo mozo e de guapo. Mesmo agora de vello. Non perdía peza nos bailes dos sábados. Ata botou moza.
Unha lurpia chepuda e con barbas, que o único que quería del eran os cartos. Como se tivese tantos!
Catro leiras que non hai quen venda e pouco máis. Do da lurpia esa enterámonos pola nai de Marta, unha
amiga, que tamén está acollida alí. A nai, non ela. Ela aínda é nova. Seica cando saían por aí de excursión,
a barbuda e o senvergonza de papá, durmían xuntos. Un escándalo. Toleaba polas mulleres. Toleou sempre,
pero o que lle eu dicía, aos setenta xa non se está para andar moceando. Eu son das que pensa que é
mellor non chegar a vello se é que non se vai saber chegar. E el non soubo. Tivemos que poñerlle as
cousas moi claras. Por el mesmo e pola memoria de mamá, que en paz descanse. Este ano quedas ser ir a
Benidorm! E así foi. A súa deixou dito algo?
CRIATURAS: Con respecto a que?
ENLOITADA: Ao enterro.
CRIATURAS: Non deixou dito nada, non.
ENLOITADA: Papá quería que lle désemos terra, pero imos incineralo. É máis hixiénico. E máis humano. Aquí
aínda non se leva moito, pero alguén ten que comezar a facelo. Os cemiterios están ateigados e pronto
non haberá sitio para todos (Mirando o reloxo.) Xesús, o que tardan! Vai seguir aquí?
CRIATURAS: Non teño a onde ir.
ENLOITADA: Eu non podo agardar máis. Teño os rapaces e o home sos, na casa. E a cea sen facer. Dígalles,
cando o baixen, que volverei mañá. Baixarano dun momento a outro. Estanlle facendo a autopsia. Foi de
accidente, díxenllo, non? Aos que morren de accidente fánllela a todos. Á súa tamén lla están facendo?
CRIATURA: Non creo.
ENLOITADA: De que morreu?
CRIATURA: Asasineina.
ENLOITADA: Pois non se libra dunha autopsia como Noso Señor manda e ordena! Meu pai precipitouse desde
o quinto piso da residencia. As monxiñas din que se tirou, pero eu non o creo. Caería mentres miraba a
posta do sol. Encantáballe. Por que ía tirarse, co ben que lle ía agora? En canto cheguen as flores,
faga o favor, póñalle un ramo riba da caixa e o outro ao pé. É como mellor quedan. E se bota uns
padrenuestros pola súa, non deixe de botar algún por el. Era ateo, pero un padrenuestro máis ou menos non
lle fai mal a ninguén.
A muller vaise e volve mudar a luz.

Un tipo presta declaración diante dun xuíz con moita disposición. Ten un casco de motorista na man. A Criatura
obsérvao con atención.
O DO CASCO: Coa súa venia, señor xuíz. Verá, as diferenzas entre levar casco ou non son, como lle diría eu,
substanciais. Poñamos por caso que a cabeza é este cabazo. Se a alguén se lle dese por darlle unha coitelada, a
folla entraría coma se nada, limpamente e sen practicamente esforzo, ve? (Espeta a navalla no cabazo limpamente.) Se
en vez de cun instrumento de punta ou cortante, co que se lle arrease fose co primeiro que viñese á man,
poñamos por caso, o tarabelo dunha porta se se é do rural ou unha fritideira se se é de cidade, (Colle a fritideira.)
dun só golpe ben dado, zas, podería escacharlla en anacos. Demostrareillo. (Machuca a sandía coa fritideira eléctrica.)
Viu? Observe como sen demasiado esforzo a cabeza tronza en anacos de resultas da falta de protección. Co
casco nada diso é inevitable. Poñamos a mesma cabeza, quero dicir, o mesmo cabazo ou outra similar, protexida
agora polo casco. Se se pretende espetarlle o mesmo ou outro coitelo de cociña, ao ter o casco, non é posible, ve?
(Intenta espetar o coitelo e non pode.) Por máis que o intento, o fío do coitelo esvara, non penetra, e polo tanto o
propietario ou propietaria da cabeza sálvase. Outro tanto sucede coa fritideira. A mesma potencia no golpe que
antes desfacía o cabazo en anacos, agora é absolutamente inofensiva, inocua, máis unha carantoña que un
hostiazo, con perdón da súa señoría, mortal de necesidade se a protección non existe. De aí que o do casco teña
a súa importancia, como intentarei explicar. Os coches teñen freo. Se van apresa de máis, písase o pedal e
reducen a velocidade. E os cabalos, cando se desbocan, corren ata rebentar e logo acaban calmándose. Pero,
como se frea un home cando, preso dun arrebato, é impulsado a toda velocidade, costa abaixo? O pronto é
incontrolable e non ten parada. En canto che dá, estás perdido. Non sabes o que fas. Eu descubrino cando me
deu o primeiro, na escola, por causa dos mariconeos do ditoso irmán Carlos. Viña e dábanos palmadas no cu
mentres nos duchabamos, coa escusa de que espelísemos, que había outros cativos agardando. Un día deume o
pronto e arreeille un cabezazo que case o deixo no sitio. Eu antes víaos vir. Prendíaseme unha luceciña nos ollos
que me avisaba. Case sempre cando tiña tres copas e algo non fora ben no traballo. Agora veñen de improviso.
Non hai maneira de saber cando van dar. Como con case todo o que pasa hoxe en día. Quen sabe cando vai
chover ou cando non? É un descontrol. Antes sabíase. Meu pai, que era mariñeiro de altura e ten vagado polos
sete mares, era quen de dicir con tres días de adianto, polas nubes e polo voo dos paxaros, cando ía chover ou
cando ía escampar. Agora non. Agora nada lle cadra. As nubes non din cousa con xeito e os paxaros voan como
lles sae do carallo, con perdón. Cando houbo gaivotas no interior? Nunca! Pois agora hainas! É normal? Non!
Cos prontos pasa outro tanto do mesmo. Van e veñen ao seu aire. E sen que se acenda antes luceciña ningunha.
E cando veñen hai que desafogar se non se quere que o venza a un a tolemia. O siso do home é como unha
caldeira de vapor. Cando, por causa de forza maior, sobe de máis a presión, se non se ceiba vapor, estoura e
pérdese o control. Se un non quere verse en sarillos innecesarios, hai que reducir presión. E certas cousas sempre
é mellor facelas na casa. ¿Imaxina todos nós reducindo presión a paus nos cristais de tanto coche do nososeñor que
nunca imos poder mercar ou neses escaparates cheos de cousas para as que só podemos mirar de pasada? ¿Ou
zoscándolle ao primeiro que se cruce con nós pola rúa e nos mire de través? Aínda que poida custar crelo a xente
coma min ten o seu aquel, isto é, sentido da responsabilidade. Sabemos o que nos pasa e como evitar que chegue
a maiores. Coñecémonos, señoría, e sabemos que o mellor é ter coidado con nós cando se nos vai a man. Eu
antes, cando vía vir o pronto, chamaba á casa e avisaba. Polo que puidese pasar. Por prevención. Dicíalle á muller
que fose dar unha volta, mentres non calmaba. Ao chegar, rachaba con algo que non importase, botaba un par de
mecagoensandiosescristo e xa estaba. Para cando ela volvía xa todo amainara e «si te vi no me acuerdo e aquí non pasou
nada». Un día que cheguei co pronto posto e sen a avisar, case a mato. E collín medo. Eu nunca quixen facerlle
dano. Ás mulleres, unha hostia ben dada de vez en cando non lles vén mal. Lembran quen é o que manda e a
algunha mesmo lle presta, aínda que non é o caso. Pero de o ser, prestaríanlle unha ou dúas, pero non tantas. E
non tan a miúdo e sen precaucións. As precaucións son importantes, sobre todo cando ademais se ten o
problema que eu teño. Sempre lles vou á cabeza, sabe? Co que sexa. Venme de atrás, de cando era rapaz. No
barrio en que me eu criei organizabamos pelexas entre nós. Dar o primeiro era moi importante, pero dar en bo
sitio aínda o era máis. Evitábanse moitos problemas. Outros preferían dar patadas nas partes, pero eu non, eu
sempre tiraba á cabeza. Era radical, automático. Non reaccionaban. De aí que determinase tomar medidas
preventivas. Por curarme en saúde. Verá, a min sempre me gustaron as mulleres co pico da teta mirando ao alto.
E os dela miran para abaixo, tenas caídas, comprende?, coma figos pasos. Así é que, aproveitando que estaban de
moda, no primeiro aniversario agasalleina cun wonderbra que nunca puxo. No segundo leveina a cear a unha
churrascaría e quedou contenta, mesmo chegou emperiquitarse un pouco. No seguinte as cousas xa se torceran.
A min acababan de botarme do traballo e non atopaba nada e non sei por que entroume a andrómena de que ela
me estaba poñendo os cornos, así é que en vez de regalarlle algo, deille unha man de hostias e santas pascuas.
Todas na cabeza, claro, o que me preocupou moito. Naquela ocasión termei de min, pero e se un día non daba
termado e se me ía a man? Unha mañá, indo para o traballo, vin como un repartidor de pizza móvil se metía
unha hostia coa moto. Era para matarse, pero hete aquí que levaba casco. E foi como unha iluminación. No cuarto
aniversario regaleille un. Que podía terlle dado en calquera outra parte e entón o casco non serviría de nada?
Certo! Pero non foi así. Nin podería ser, porque eu sempre tiro á cabeza, como quedou demostrado. De feito e
grazas á miña previsión, agora non está morta e só ten un vaído longo, un coma deses que lle din os doutores. E
do que poida que saia en calquera momento, e o mesmo nin lle queden lesións. Pasa ás veces, e podería pasar con
ela, por que non?
O do casco desaparece e muda a luz.

10

Na esquina dunha rúa concorrida. A Criatura mira pasar a xente. Chega un individuo coa cara pintada de
branco e traxado tal que o Conde Drácula.
DRACULA: Cando chegaches?
A CRIATURA: Xa estaba aquí.
DRACULA: Quero dicir, á cidade.
A CRIATURA: Non sei. Debo levar aquí dende sempre.
DRACULA: Que raro, nunca te vira.
A CRIATURA: Tampouco eu a vostede.
DRACULA: Non me trates de "vostede", ao fin e o cabo somos colegas.
A CRIATURA: Ti tamén estás feito de anacos doutros?
DRACULA: Como todo o mundo. Un pouco de aquí, outro pouco de alá. (Bota mans aos dentes e sácaos.) Mira! De
plástico. Teño varios modelos. (Volve poñelos.) O do corazón é moi impactante. Debe funcionarche moi
ben. Chorrea sangue?
A CRIATURA: Agora xa non. E mellor así, púñao todo perdido.
DRACULA: Á xente encántalle.
A CRIATURA: Que a poñan perdida?
DRACULA: Non, o do sangue. Fíxate no cine. Canto máis sangue, máis éxito. Eu tamén me poño algún, aquí,
 ves?, no rebique dos beizos, coma se viñese de lle morder a alguén.
A CRIATURA: E non vés?
DRÁCULA: Non, claro.
A CRIATURA: Pois parece.
DRÁCULA: É salsa de tomate. Manías. Os venres prefiro almorzar torradas e café. (Ri do seu propio chiste
estupidamente.) O teu está moi ben, de primeira, vese que controlas disto.
A CRIATURA: O que?
DRACULA: O aspecto. Estás tal cal.
A CRIATURA: Gústache?
DRACULA: Moito.
A CRIATURA: Pois á xente dálle medo.
DRACULA: Natural! Tamén llo dá o meu, mira... (Abre os brazos, ergue a capa e mostra os dentes.) Ah, ah, ah, ah! Esta
esquina tívena eu antes, ata que conseguín outra máis ao centro. Non é que esta sexa mala, pero canto
máis ao centro, mellor. A xente é máis entendida, e ten máis pelas. Ao que a tiña deica agora íalle moi
ben. Palmou, sabes? Un mal rollo. Un paradoxo. Era a estatua da liberdade e morreu de sobredose.
Déronche a licenza por moito tempo?
A CRIATURA: Que licenza?
DRACULA: Non tes licenza?
A CRIATURA: Nin sequera sei o que é.
DRACULA: Non fuches por comisaría mirar se tiñan algo sobre ti, nin presentaches a solicitude no Concello?
A CRIATURA: Non.
DRACULA: E que fas nesta esquina?
CRIATURA: Non sei. Vin dar a ela.
DRACULA: Así, sen máis? Porque si? Non serás dos que pensan que as esquinas están postas no mundo para
que se instale nelas o primeiro que chega?
CRIATURA: E non é así?
DRACULA: Non, señor! Cada un temos a nosa. E non se obtén de calquera maneira. Hai unhas normas!
CRIATURA: Non sabía.
DRACULA: Hai moito que te dedicas a isto?
CRIATURA: A arrincarlles o corazón ás mulleres que quero? Hoxe foi a primeira vez.
DRÁCULA: A primeira vez e xa escolles esta esquina? Joder, tío, o teu non ten nome! Ninguén entra nun
quirófano e se pon a operar o primeiro que lle cae nas mans, así, como se tal cousa. Esta é unha esquina
para xente experimentada, con talento e cunha gran formación. Cal é a túa?
CRIATURA: A miña que?
DRÁCULA: A túa formación. Onde aprendiches a facer isto?
CRIATURA: En ningunha parte. Cando abrín os ollos xa sabía.
DRACULA: E xa está? Así de fácil? Cres que iso te autoriza a exercer un dos oficios máis vellos do mundo?
CRIATURA: Eu non creo nada.
DRACULA: E a xente que? Non che merece o máis mínimo respecto? Cres que porque non pagan unha entrada
ou non dispoñen dun asento xa non teñen dereito a ver un traballo ben feito? Quen vos dixo que por ter
necesidade e querer gañar unhas pelas xa estades lexitimados para plantarvos nunha esquina, poñer cara
póker e crer que estades gañando a vida honradamente? Este é un oficio que esixe unha altísima
cualificación. Unha arte que se remonta á antigüidade grega. A máis pura de todas. A máis sintética. E
para a que ademais de nacer, hai que facerse. Canto tempo aguantas sen pestanexar?
CRIATURA: A que vén iso agora?
DRÁCULA: É fundamental.
CRIATURA: Nunca o medín.
DRACULA: Eu podo botar, sen pestanexar, horas, días enteiros. E sabes por que? Porque podo alcanzar unha
gran concentración. Porque adestro. Porque me someto a min mesmo a unha preparación permanente.
Sen ela non é posible mellorar e moito menos alcanzar a perfección que o oficio require. Levo toda a
vida preparándome. Vou polos trinta cursiños. Aquí e no estranxeiro. E todos con xente de primeira. De
onde sacades que ser mimo e facer de estatua é máis sinxelo que escribir un libro, recitar a Shakespeare
ou extirpar un apéndice?
CRIATURA: Que é iso?
DRACULA: Que é o que? Un apéndice?
CRIATURA: Non, ser mimo.
DRACULA: Puto intrusismo de merda!
Vaise e muda a luz.

11

Un grupo de persoas olla cara ao alto. Está entre eles o turista ridículo da cámara de vídeo. A Criatura obsérvaos dende a distancia.
O DA CÁMARA: (Falando coa cámara.) Hai un home empolicado na cima dun edificio de cinco plantas. Pasea dun
lado a outro do tellado. Diríxese cara a nós e dinos algo. Non podo escoitar o que.
HOME: Ameaza con tirarse. Non pensará que subiu aí para mirar a paisaxe. Por que non preguntarán as cousas?
Algúns levamos aquí toda a tarde.
O DA CÁMARA: Ao parecer ameaza con tirarse.
MULLER: Non o fará. Nunca o fai. A semana pasada montou o mesmo número, e nada.
O DA CÁMARA: A xente comeza a amorearse na praza. Cada vez hai máis. Polo que din coñéceno e son
escépticos a respecto de que acabe por tirarse. O que pode é caer. Móvese dun lado ao outro do tellado
preso dunha grande excitación e sen demasiado coidado. Está alto de máis para entender o que di.
MULLER: Sei quen é. Coñézoo. Fai o mesmo cada pouco. E logo nada.
HOME: Non se vai tirar?
MULLER: Nunca o fai.
HOME: Será cabronazo. Lástima! Podía facerse cunhas imaxes impactantes.
O DA CÁMARA: Acaba de baixar os pantalóns e está a ensinarnos groseiramente as súas partes.
MULLER: Baixa de aí, desgraciado! Ou tírate dunha puta vez e déixanos tranquilos! Estasme estragando o
tellado.
HOME. É súa a casa?
MULLER: É.
HOME: Eu de vostede pasáballe a conta aos da Seguridade Social. A xente así debería estar internada.
MULLER: Xa estivo, pero ceibárono.
HOME: Pois se lle pasa algo ao tellado son responsables subsidiarios! É demandable!
O DA CÁMARA: Vou tirar de zoom e ver de achegármelle á cara. Tena desencaixada. Lástima de micro
direccional. Dende onde estou non é posible entender nada do que di, aínda que pola expresión do seu
rostro non debe ser algo precisamente agradable. Así que, se cadra, mellor non escoitalo.
HOME: Tírate dunha vez e déixate de caralladas!
MULLER: Non o fará, dígollo eu, non o fai nunca.
O DA CÁMARA: (A eles.) Que quere? Que lle pasa? Por que ameaza con matarse?
MULLER: Calquera sabe. Por chamar a atención, supoño. É polo que o fan todos estes mangantes.
HOME: Joder! Outra tarde perdida. Levo aquí tres horas e nada. (Ao da cámara.) Faga algo.
O DA CÁMARA: Que faga o que?
HOME: Provóqueo, para que se tire. Pillará unhas imaxes de puta madre.
O DA CÁMARA: Non sei se estaría ben.
HOME: Quere matarse, non? O que teriamos era que axudalo.
MULLER: Nin así creo que se tirase. É un mixiricas.
HOME: (Berrándolle ao do tellado.) Veña, que xa está aquí a televisión! Non era polo que agardabas?
O DA CÁMARA: Eu só son un afeccionado. Non traballo para ningunha televisión.
MULLER: Quéreme dicir que se se tira e o grava, non sae?
O DA CÁMARA: Muller, é de supoñer que si.
HOME: E o mesmo levanta un pastón?
O DA CÁMARA: Quen sabe.
MULLER: Esquézao, non se tira, dígollo eu.
HOME: Tírate dunha vez, cabronazo! Non se pode ter a xente así, expectante. Angustiada. O que máis e o que
menos ten as súas cousas que facer.
MULLER: Xa non hai seriedade. Antes, se un tipo subía ao tellado dunha casa para tirarse, tirábase e ao nabo.
Sen tanta historia.
HOME: Tírate e demóstralles quen es a estes cabróns! Veña! Sairás na televisión. Pidámosllo todos, a coro. É o
mellor.
MULLER: Non o fará. Se o saberei eu.
TODOS: (Mentres baten palmas coas mans.) Que se tire! Que se tire! Que se tire! Que se ti...!
Calan de súpeto e seguen coa mirada a traxectoria do home ao caer.
HOME: Vaia hostión!
MULLER: Gravouno todo?
O DA CÁMARA: Todiño.
HOME: Desta fórrase, meu amigo.
MULLER: E sairemos nós?
Muda a luz e desaparecen todos.

12

Nun vertedoiro. Dous homes buscan no lixo e conversan afablemente. A Criatura obsérvaos dende un curruncho.
HOME UN: Como o escoitas, son feliz
HOME DOUS: Non digas estupideces.
HOME UN: Hai xente que o é.
HOME DOUS: O que: estúpida. Ben o sei.
HOME UN: Non, feliz.
HOME DOUS: Ti, talvez?
HOME UN: Si, señor, eu.
HOME DOUS: Estás nunha casa de acollida ou nun manicomio?
HOME UN: Non estou tolo, son feliz.
HOME DOUS: E non te sentes ridículo?
HOME UN: Xa me teño sentido peor.
HOME DOUS: Eu non son feliz, pero tampouco me queixo. Como se pode ser feliz no medio de tanto
desgraciado?
HOME UN: Xusto por iso. Que haxa tanta xente desgraciada axuda a que un sexa feliz.
HOME DOUS: Non teño ningún interese en ser feliz así. Vaime moi ben sendo desgraciado.
HOME UN: Porque non sabes o que é ser feliz.
HOME DOUS: Refíreste a ter muller e fillos, un traballo fixo e un adosado con terraciña? Xa tiven todo iso e non
me sentía mellor.
HOME UN: Refírome a deixar de chutarse e ver as cousas como son.
HOME DOUS: E como son?
HOME UN: Mellores do que pensamos. Crer nel axuda moito.
HOME DOUS: Crer en quen?
HOME UN: En Deus. Eu antes non cría nel e así me ía.
HOME DOUS: E agora cres?
HOME UN: Agora si. Descubrino onde menos pensei que fose estar.
HOME DOUS: E onde estaba?
HOME UN: Onde sempre. Só que non o vía. En todas as partes, aquí, alí, nese cubo do lixo no que remexes.
(Colle unha mazá medio podre do lixo.) Ves está mazá? Alguén a tirou antes de que podrecese de todo para
que agora a topases ti e tiveses que comer. É nestas pequenas cousas nas que mellor se ve a súa man.
HOME DOUS: Pois debe de tela fina.
HOME UN: É como o meu. Se non me pillase a reconversión e me deixase a muller e non agarrase aquela jodida
sobredose, nunca caería en boas mans como caín.
HOME DOUS: Como se pode ser feliz logo de que te pille unha reconversión, leves no paro sete anos e a
muller te deixe por outro?
HOME UN: Pois xa ves! Todo depende da filosofía coa que tomes as cousas. O da reconversión, eu, ao
primeiro, leveino moi mal. Non me parecía xusto. E de aí que caese na droga.
HOME DOUS: E agora xa che parece mellor?
HOME UN: Agora sei que foi bo para todos. As empresas teñen que modernizarse e reducir custes para poder
competir. Bótannos a algúns para que os demais poidan manter o traballo. E a alguén lle ten que tocar. É
lei de vida. Tocoume a min, como lle puido tocar a outro.
HOME DOUS: Dende cando deciden por sorteo a quen botan e a quen non?
HOME UN: É un dicir. Pero o certo é que o pasamos mal porque non nos conformamos co que temos.
HOME DOUS: Deberías volver chutarte. Estar en dique seco non che está prestando nada ben.
HOME UN: É así. Eu hoxe sei que non debo chutarme porque a droga mata. E non me chuto e todo vai ben. Sei
que na maioría dos traballos en que non me colleron foi porque os había mellor preparados e non me
cabreo cando vou á oficina do paro e non hai nada para min. E que a muller, se en realidade me quixese,
non me tería deixado, así que mellor deixala ir.
HOME DOUS: Niso douche a razón.
HOME UN: E cando, malia todo, me afundo ou comezo a desesperar, o que fago é pensar nel e todo volve ao
seu. Penso en que canto levo padecido aquí é como un investimento, como unha imposición a prazo
fixo. Cada desgraza, cada jodienda, cada putada que che fixeron e che fan aínda é a garantía dunha
felicidade inmensa na outra vida. É así. Ou así é como o hai que tomar para ir tirando. Non vale de nada
repoñerse. Total para que?
HOME DOUS: (Entre dentes.) Vivir para ver!
HOME UN: Que?
HOME DOUS: Nada, cousas miñas.
HOME UN: Na casa de acollida en que estou teño todo canto preciso. Paz de espírito, que é o primeiro que
importa. Un prato de sopa quente ao día, e non sempre de sobre, ás veces fana de polo ou de cana de
óso. Os mércores fan paella. E un día ao mes cocido. E aquilo está cheo de xente sa, que te aprecia e que
se preocupa por ti. Dannos algo para tabaco, un paquete á semana, que ás veces nin fumo. E mesmo nos
deben dar bromuro ou algo así nas comidas, porque tampouco boto de menos as mulleres, así é que son
feliz. Ou iso creo.
Vanse e muda a luz

13

Na rúa. De noite. Dous homes discuten baixo a luz dun farol. Un deles é coxo. A criatura é unha sombra apenas entreviscada [1]
na negrura.
O COXO: Para ti é moi fácil. Es un tipo normal.
O OUTRO: Un tipo normal?
O COXO: Si, señor, un tipo normal.
O OUTRO: Acabo unha carreira, preparo unhas oposicións, fágome cun posto de funcionario e logo mándoo
todo ao nabo por me ir vivir con Marga, e son un tipo normal?
O COXO: Tes as túas cousas, como as temos todos, pero es un tipo normal.
O OUTRO: E ti, non?
O COXO: Non. É moi fácil triunfar sendo un tipo normal. Coas pernas normais, coa cadeira normal, cos peitos
normais. O difícil é facelo sendo un tipo raro.
O OUTRO: Ti non es un tipo raro. Es coxo.
O COXO: E paréceche pouco? Ogallá fose un tipo raro. Como se pode escribir ben, como se pode mesmo
escribir algo, sendo coxo?
O OUTRO: Borges era cego e escribía coma os deuses.
O COXO: Borges non era de aquí. Aquí todo é diferente. Por outro lado non é o mesmo ser cego, que coxear
dun pé. E máis se é o dereito.
O OUTRO: Que ten que ver o pé do que coxees?
O COXO: Nunca é o mesmo. Cada pé ten o seu aquel.
O OUTRO: Ti nin tan sequera es escritor.
O COXO: Porque son coxo. Do contrario podería escribir tan ben coma outro calquera. Cousas que dicir non
me faltan. O de ser coxo afecta para todo. Mesmo para o sexo. Temos menos posturas. E se vas pola rúa,
ves unha tipa que che gusta e, por ver se toca a frauta, vas, e te lle insinúas, novecentas noventa e nove
veces de cada mil, a tipa vólvese cara a ti e espétache... Vai rañala, coxo! Menos mal que non teño reparo
en matarme a pallas. Ao contrario, encántame.
O OUTRO: Non sei de que te queixas. Sempre andas rodeado dunhas tipas de "puta madre".
O COXO: Para adornar. Coma todos os coxos. Ou coma os homosexuais. Non somos perigosos e damos pé a
moitos chistes fáciles e a non poucos dobres sentidos máis ou menos simpáticos. E logo está o
esqueleto.
O OUTRO: E que lle pasa ao esqueleto?
O COXO: Que se resente e pandea. E o do cine é outro desastre.
O OUTRO: O do esqueleto enténdoo, pero o do cine? Que collóns ten que ver o cine coa coxeira?
O COXO: O que é non saber, Deus Santo! Os coxos temos vinte veces menos liberdade que vós para ir ao cine.
Temos que ir sempre a sitios sen butaca diante, o que reduce a nosa posibilidade de pillar entradas cando
a película esperta certa expectación.
O OUTRO: Vai ao teatro. Nunca hai apuro, salvo que sexan cataláns.
O COXO: Vasmo dicir a min? Quixen ser actor e mesmo cheguei a facer un par de papeis. Sempre de
parapléxico ou de coxo, claro. De cantos coxos sabes no teatro universal? Ninguén escribe obras de
teatro nas que nós teñamos cancha.
O OUTRO: Joder! Pois dedícate a outra cousa!
O COXO: A cal? Que traballos hai para coxos? Hainos para cegos, para mongólicos, para diminuídos, pero non
para coxos parciais con minusvalías leves. Eles, mesmo teñen dereito a aparcamento gratis ou a
olimpíadas... pero... nós? Sabes dalgunha liga de fútbol para coxos?
O OUTRO: Queres escribir ou xogar na selección nacional?
O COXO: Quero ser normal. Coma todo o mundo.
O OUTRO: E xa o es. Es un tipo normal, que coxea do pé dereito.
O COXO: Todo sería diferente se fose un máis raro. Ser raro ten moitas vantaxes. Un tipo con ideas raras,
segundo as que sexan, ten moitas posibilidades de triunfar. Hoxe agradécense as ideas raras. Sei de máis
de un que todo o mérito que ten é ser un tipo coa cabeza chea de ideas raras. Canto máis mellor. Non
importa que sexan boas ou malas, vellas ou novas, estúpidas ou intelixentes, abonda con que sexan raras
ou con que o sexan para aquel diante de quen se expoñen. Unha idea rara é un valor en si mesmo, unha
notable vantaxe. Pero un pé cabo de máis, unha parálise no Talón de Aquiles, unha escordadura infantil
mal curada ou unha deformación conxénita herdada de teu pai… que é hoxe en día? Nada! Unha merda!
Un puto desastre!
O OUTRO: Non sabía que teu pai tamén fose coxo.
O COXO: Non o era, senón... como ía escribir tan ben?
O OUTRO: Claro! E por que non te operas dunha puta vez e resolves o problema?
O COXO: Non entendes nada. Ser coxo afecta mesmo ao sentido común. Se non fose coxo, onde vai xa que
estaría operado.
O OUTRO: Se non foses coxo non terías de que te operar.
O COXO: Pero ao selo sempre penso que podería quedar peor e non o fago. O cal é unha estupidez, pero é que
os coxos, como coño cho hei dicir?, acabamos coxeando de todo, da razón, das ideas, do talento. E se me
opero e quedo ben e descubro que sigo sen ser quen de facer nada? Non me volverían operar para
deixarme como estaba.
O OUTRO: Sempre o poderías facer ti. Antes había xente que o facía para librar da mili.
O COXO: Cres que sería capaz?
O OUTRO: Pois claro! Por que non?
O COXO: Son coxo, non o esquezas. Temos moitas limitacións. Aínda que a posibilidade de que todo sexa
reversible devólveme certa confianza.
Muda a luz e desaparecen.

14

Escóitanse uns disparos e aparece un tipo botando sangue pola gorxa, a chorros. Unha muller moi arranxada e
un tipo cun pistolón por diante, veñen tras del.
A DO PARAUGAS: Ben feito, Ramiro! Ben feito! Outro que xa non volverá afumar a ninguén.
O DA PISTOLA: Víchelo, non? Díxenllo polas boas. Advertinlle que non o podía soportar, que me daba
náuseas. Case llo pedín de favor, suplicando, cunha cordialidade extrema.
A DO PARAUGAS: Ao meu modo de ver, excesiva, innecesaria. Con estes sobran amabilidades. Non serven de
nada.
O DA PISTOLA: Mesmo lle dei a oportunidade de mudar de beirarrúa. Ou de recuar. Se mudase de beirarrúa
como lle pedín ou volvese sobre os seus pasos, nada disto tería pasado. Pero… ti víchelo, non? Estabas
aquí, ao meu lado!... Non fixo caso, nin me escoitou sequera. Seguiu alí, como se tal cousa, co pitillo na
man.
A DO PARAUGAS: Ao contrario, en canto viu que o ameazabas coa automática púxose a darlle caladas rápidas
con máis insolencia que antes. Son todos iguais. Uns provocadores. Uns radicais. Nin atenden as
recomendacións médicas, nin respectan as medidas legais. Teñen o que se merecen.
O DA PISTOLA: Deille? Fechei os ollos xusto no momento de disparar.
A DO PARAUGAS: Non sei, eu tamén os fechei.
O DA PISTOLA: Pois ábreos e mira.
A DO PARAUGAS: Non sei que me dá. (Mira.) Décheslle. Na xugular.
O DA PISTOLA: E mateino?
A DO PARAUGAS: Aínda non.
O DA PISTOLA: Merda! Teremos que avisar unha ambulancia.
A DO PARAUGAS: Non temos tempo, Ramiro, xa imos con atraso. Non ha tardar en morrer. Estase
desfacendo en sangue. Vas mellorando. Ao próximo déixalo seco dun só disparo. Que se sente, Ramiro?
O DA PISTOLA: Que se sente, cando?
A DO PARAUGAS: Ao dispararlles. Descríbemo con pelos e sinais, así, en quente, sen pensalo.
O DA PISTOLA: Agora?
A DO PARAUGAS: Agora! Mañá nin te lembrarás xa.
O DA PISTOLA: É unha sensación estraña. Diferente a canto teñas experimentado antes. En realidade non é
unha, son varias. Todas moi pouco habituais.
A DO PARAUGAS: Cales?
O DA PISTOLA: Cando sacas a pistola con decisión, apuntas e lle miras aos ollos, sentes que estás facendo o
que tes que facer, cumprindo cunha obriga inexorable. Logo, cando despois de lle ofrecer unha
 oportunidade, como é preceptivo, non tes máis saída que a de apertar o gatillo e escoitas o impacto da
bala no seu tórax ou na súa fronte, a emoción é tanta que case non che deixa respirar. E máis adiante, ao
velos así, debruzados no chan, desprovistos de toda chulería, presos da dor e a piques de a espichar, non
podes reprimir un sentimento de profunda mágoa.
A DO PARAUGAS: Aínda non estás preparado, Ramiro! O máis que fas é extirpar un cancro social. Es coma un
cirurxián. Esa piedade pode perderte! Ningún deles a sente por nós, así que non sei por que a imos
sentir nós por eles.
O DA PISTOLA: Algúns son enfermos, Sara. Non o fan por mal. Aínda que quixesen, non poderían evitalo.
A DO PARAUGAS: Hai enfermidades que se poden curar. Ou que non hai por que padecer. Ninguén que fume
sabendo as consecuencias que ten para el e para os demais, ou para a saúde pública en xeral, merece que
se desperdicie na súa memoria nin unha soa bágoa. ¿Impórtalles a eles emporcallar os nosos inocentes
pulmóns ou rebentar as arcas da sanidade pública con gastos hospitalarios innecesarios?
O DA PISTOLA: Hai quen di que ao contrario, que ao fumar morren antes e, polo tanto, reducen gastos.
A DO PARAUGAS: Parvadas! Tamén din que provocan máis cancros as hormonas ou os PVC. Din o que sexa
con tal de xustificarse.
O DA PISTOLA: Por que o fan? Tan difícil é entender que os demais non o poidamos soportar?
A DO PARAUGAS: Que lles importa a eles o que nós sintamos? Hai letreiros por todas as partes advertíndoos
do mal que fan: “Espazo libre de tabaco.” “Las autoridades sanitarias advierten que fumar durante el
embarazo daña al futuro hijo.” “Las autoridades sanitarias advierten que fumar provoca cáncer,
bronquitis crónica y otras enfermedades pulmonares.” “Las autoridades sanitarias advierten que fumar
provoca enfermedades cardiovasculares.” Pero nin os len. E se os len, non lles fan caso.
O DA PISTOLA: E se non sabía ler? Aínda hai xente que non sabe.
A DO PARAUGAS: Os fumadores saben ler todos. Senón como distinguen unhas marcas das outras? Moitos
dos máis teimudos sonche poetas ou intelectuais. (Busca no peto da chaqueta do moribundo e extrae unha
carteira. Mira dentro dela.) Mira, que che dixen? Actor de teatro. Escoura!
O DA PISTOLA: Por que se cren co dereito a nos impoñer que teñamos que defendernos deles así? Tirando de
automática. E descubríndose un día si e outro tamén, no tris de decidir se lle furas ou non o corazón a
un cabronazo que o único que quere é provocarte, convencido de que o pode facer con total impunidade.
A DO PARAUGAS: Calquera sabe. Con tal de amolar.
O DA PISTOLA: Morreu xa?
A DO PARAUGAS: Aínda non. Está dando as derradeiras boqueadas.
O DA PISTOLA: Deberiamos avisar unha ambulancia! Se cadra inda chegan a tempo de o salvar.
A DO PARAUGAS: Estes non queren que os salven! Se o quixesen, deixarían de fumar. No fondo facémoslles
un favor. Aforrámoslles unha chea de sufrimentos innecesarios. O cancro de pulmón é dos mais
dolorosos e dos máis caros. O que habería era que rematalo e santas pascuas! Por piedade.
O DA PISTOLA: Colle o meu móbil, aquí, no peto da chaqueta e chama ao cero sesenta e un.
A DO PARAUGAS: E dálle! Os do cero sesenta e un teñen máis urxencias das que poden atender. E están
postos aí para servir xente decente, non estes vándalos. ¿Que queres, volvelo topar dentro duns meses
outra vez no teu portal botándoche o fume á cara e aquí non pasou nada? Estes non os quitas do vicio
nin extirpándolles os pulmóns.
O DA PISTOLA: É o terceiro no que vai de mes. Son moitos, Sara. E non estou afeito. Non sei se o poderei
soportar.
A DO PARAUGAS: Ao primeiro custa un pouco. Pero logo afaste.
O DA PISTOLA: Ao de hai dúas semanas coñecíao. Vivíramos na mesma casa. Era un tipo desprezable e non
me deu reparo ningún, ao contrario, mesmo me sentín ben. Fumaba puros. Habanos. Nunca soportei o
cheiro dos puros e menos o dos habanos. Pero este nin o coñezo e non sei que me dá. Non parece mal
fulano. Nin tan sequera sei se fumaba rubio ou negro, nacional ou de importación.
A DO PARAUGAS: Winston de batea. Un noxo! E por riba defraudando á facenda pública. Estábaas buscando.
O DA PISTOLA: Cres que me escoitaría se lle falase?
A DO PARAUGAS: Para que queres falarlle?
O DA PISTOLA: Non sei, para que saiba que non é nada persoal.
A DO PARAUGAS: Déixate de historias, Ramiro! Imos chegar tarde. Ou entramos antes de que comece a
obertura ou xa non nos deixan ata o descanso.
O DA PISTOLA: (Case chorando.) Ei! Vostede! Bo home!
A DO PARAUGAS: Bo home? Case te mata coa fumareda que che botou á cara!
O DA PISTOLA: Agora que xa todo rematou quero que saiba que eu non quería que isto pasase. Son un home
pacífico, que gana a vida honradamente. Nunca me metín con ninguén. Teño muller e tres fillos, pago os
meus impostos relixiosamente, respecto os límites de velocidade e son dos que cre que a violencia non
serve para nada. Pero non me deixou outra saída. E non é agradable, non pense.
A DO PARAUGAS: Serás plasta. Vas botar unha conferencia cada vez que teñas que matar algún! Pois imos
aviados! Vaia coñazo!
O DA PISTOLA: Sabe a chea de decisións dolorosas que hai que tomar para facerse cunha automática? A
cantidade de principios a que un ten que renunciar? Unha arma pódeche permitir saír ben parado de
certos transos, pero pódete meter noutros irreparables.
A DO PARAUGAS: Remátao dunha vez, Pepín. Estes non merecen nin o aire que respiran, así que moito
menos que lles deas conversación. E menos destas horas.
O DA PISTOLA: Logo hai que decidir se a queres ter legal ou se a prefires de contrabando. As de contrabando
veñen de Portugal. Son igual de boas e máis baratas, pero con elas estás vendido. Se matas alguén,
convérteste nun criminal. Coas legais iso non pasa. Con elas é diferente. Pero se a queres ter legal, como
é o meu caso, hai que facerse cunha licenza e pasar por todos eses humillantes trámites en que ás veces
semella que es ti o delincuente e non aqueles dos que pretendes que te defenda a ditosa automática.
Logo tes que escoller cal queres. Hainas de moitos tipos e de diferentes calibres e nunca chegas a saber
cal é a que máis che convén. A decisión non é nada fácil. Require tempo. E moita meditación. Tempo
que case nunca tes ou que deberías dedicar a outras cousas. Segundo o calibre que escollas, estás
decidindo máis cousas das que pensas, estás tomando máis decisións das que cres ou das que talvez
queiras tomar.
A DO PARAUGAS: Eu voume!
O DA PISTOLA: Agarda, xa acabo. Hai calibres con que dificilmente poderías matar ninguén. Deberían ser os
máis aconsellables. Pero sempre hai quen che di que son os menos seguros, que moitos de vós tamén
ides armados e que postos a dispararlle a alguén o mellor é disparar a matar. Así que fas o que eu, colles
unha automática do nove longo. Cunha automática do nove longo podes matar un home a vinte metros.
Aínda así, inxenuamente, cres que nunca has ter que usala, porque ninguén vai provocarte ata ese
extremo. E un día aparece un cabronazo coma vostede, ou como o de hai dúas semanas, e destroza esa va
ilusión obrigando a un a dispararlle. Parécelle razoable?
A DO PARAUGAS: Será posible! Déixate de tanta historia! Por ti imos botar aquí toda a noite. (Ao moribundo,
mentres lle remexe nos petos.) Onde ten o paquete de tabaco? (Atopándoo.) Mire, ve? Pono aquí. (Mostrándollo.)
Vén en todos os paquetes. Pásame a ditosa pistola! (Lendo.) "Las autoridades sanitarias advierten que
fumar perjudica seriamente la salud". Non poderá dicir que non estaba avisado. (Ergue o pistolón, apúntalle
á cabeza, dispara e remátao.) Vamos, Pepín, non me gustaría perder o primeiro acto!
(Saen. A Criatura recolle o pitillo do chan aínda prendido e ponse a fumalo. Muda a luz.)
 15

Na mesma chaira desolada do primeiro. Ao pé do carballo seco e co corazón aínda na man. Abre o día.
A CRIATURA:Debín morrer hai moitos anos,
cando as imaxes deste mundo
se abriron por primeira vez aos meus sentidos,
e percibín o saúdo cálido do verán
e o murmurio das follas
ou os trinos dos paxaros,
e eran todos para min.

Cando contemplo estas mans ensanguentadas

e penso en vós
e na ciencia que a uns e a outros nos deu vida
sei que só na morte atoparei consolo,
e ansío que chegue o momento
en que deixe de velas,
en que mesmo o relembro de todos vós se desvaneza.

Buscarei a extremidade mais nórdica do globo,

construirei unha pira funeraria
e reducirei a cinzas este corpo miserable,
para que os seus restos
non proporcionen luz ningunha
ao curioso e desgraciado profano
que pretenda crear outro coma min.

Non volverei ver o sol

nin as estrelas,
nin sentirei o vento acariñar a miña cara.
E desaparecerá a luz,
e a sensibilidade
e o sentimento,
pero sei que atoparei a felicidade perdida
e o meu espírito durmirá en paz
porque tamén teredes desaparecido vós.

Tira co corazón nunha papeleira e vaise só, cara ao infinito.

Un lóstrego fuxidío volve sacudir a chaira toda e escurece definitivamente.
16

Crúzase con el pola rúa e incrépao sen máis.

EMPRESARIO: Por que me mira desa maneira? Tamén é dos que cren que son peor que vostede?
CRIATURA: Eu non creo nada.
EMPRESARIO: Que eu gane diñeiro é a mellor garantía de que o día de mañá vostede poida gañalo tamén.
Teño en nómina trescentos traballadores e vai en aumento. Trescentos homes e mulleres que grazas a min e á
miña iniciativa teñen acceso a unha chea de bens dos que dous terzos da humanidade carecen. Poida que non
cobren o que deberían, que traballen máis horas das legais e sen as cobrar como extras, pero sempre estarán
mellor traballando para min que sen traballar para ninguén. Non cre?
CRIATURA: Se vostede o di.
EMPRESARIO: Como pensa que fan as multinacionais? Cre que elaboran os seus produtos a tan baixo custe
respectando a legalidade vixente? Ao contrario, múdana, axústana á súa comenencia ou elúdena levando
manufacturar os seus produtos a países do terceiro mundo, con lexislacións máis relaxadas e salarios mínimos
inexistentes. E poñendo a traballar nenos. Se algún día descobre un neno traballando para min, poderá mirarme á
cara con desprezo, mentres tanto non. Cre que é fácil competir con eles sen facer o mesmo? E tendo unha
produtividade menor como a que temos? Este é o pais da sesta, e da lei do mínimo esforzo! E iso si que nos fai
mal, non que eu gane máis diñeiro do que gana vostede. Non quero o seu agradecemento, o de ninguén, pero a
próxima vez que se cruce comigo pola rúa, non volva mirarme dese xeito. Non o merezo.
Muda a luz.