षष्ठदिवसः

सं स्कृ तप्रशिक्षणस्य सद्यस्ककक्ष्यायां ां

भवतां सवेषां हािं स्वागतमत ।
 सरस्वतीवन्दना

जं जं हे भगतमवदत सुरभारदत !
तव चरणौ प्रण ा :
नाितत्त्व दं जं वागतमीश्वरर !
िरणं ते गतमच्छा : 1

त्व शस िरण्ं ा दिभुवनधन्ं ा

सुर दु नवशन्दतचरणा
नवरस धुरा कक्दवता ख ु रा
स्मितरुशचरुशचराभरणा 2
आसीना भव ानसहंसे
कक्ुन्ितुदहनिशिधवले !
हर जडतां कक्ुरु बुदिदवकक्ासं
शसतपङ्कजरुशचदव ले ! 3

लशलतकक्ला दं ज्ञानदवभा दं
वीणापुस्तकक्धाररशण !
दतरास्तां नो तव पिकक् ले
अदं कक्ुण्ठादवषहाररशण 4

जं जं हे भगतमवदत सुरभारदत !
तव चरणौ प्रण ा :
 सम्भावनार्थे दवध्यर्थे च

दवशधशलङ। लकक्ारः

आज्ञार्थे इच्छार्थे च

परिैपदिनः धातवः
 शलङ। लकक्ारः
भू
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
भवेत। भवेता । भवें ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
भवेः भवेत । भवेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
भवें । भवेव भवे
 शलङ। लकक्ारः
गतम ।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
गतमच्छे त। गतमच्छे ता । गतमच्छे ं ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
गतमच्छे ः गतमच्छे त । गतमच्छे त
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
गतमच्छे ं । गतमच्छे व गतमच्छे
 शलङ। लकक्ारः
वि।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवती भवत्यौ भवत्यः
प्रर्थ पुरुषः
विेत। विेता । विे ं ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
विे ः विेत । विेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
विे ं । विे व विे
 शलङ। लकक्ारः
हस।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
हसेत। हसेता । हसें ुः
त्वं ं ुवं ं ूं ं
ध्य पुरुषः
हसेः हसेत । हसेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
हसें । हसेव हसे
 शलङ। लकक्ारः
पठ।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
पठे त। पठे ता । पठे ं ुः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
पठे ः पठे त । पठे त
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
पठे ं । पठे व पठे
 शलङ। लकक्ारः
रक्ष।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवती भवत्यौ भवत्यः
प्रर्थ पुरुषः
रक्षेत। रक्षेता । रक्षें ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
रक्षेः रक्षेत । रक्षेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
रक्षें । रक्षेव रक्षे
 शलङ। लकक्ारः
रुि।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
रुद्यात। रुद्याता । रुद्युः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
रुद्याः रुद्यात । रुद्यात
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
रुद्या । रुद्याव रुद्या
 शलङ। लकक्ारः
भी-भं
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
दबभीं ात। दबभीं ाता । दबभीं ुः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
दबभीं ाः दबभीं ात । दबभीं ात
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
दबभीं ा । दबभीं ाव दबभीं ा
 शलङ। लकक्ारः
िा-िाने
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवती भवत्यौ भवत्यः
प्रर्थ पुरुषः
िद्यात। िद्याता । िद्युः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
िद्याः िद्यात । िद्यात
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
िद्या । िद्याव िद्या
 शलङ। लकक्ारः
शलख।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
शलखेत। शलखेता । शलखें ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
शलखेः शलखेत । शलखेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
शलखें । शलखेव शलखे
 शलङ। लकक्ारः
कक्ृ-कक्रने
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवती भवत्यौ भवत्यः
प्रर्थ पुरुषः
कक्ुं ाात। कक्ुं ााता । कक्ुं ुाः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
कक्ुं ााः कक्ुं ाात । कक्ुं ाात
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
कक्ुं ाा । कक्ुं ााव कक्ुं ाा
 शलङ। लकक्ारः
क्री-क्रं
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
क्रीणीं ात। क्रीणीं ाता । क्रीणीं ुः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
क्रीणीं ाः क्रीणीं ात । क्रीणीं ात
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
क्रीणीं ा । क्रीणीं ाव क्रीणीं ा
 शलङ। लकक्ारः
ज्ञा-ज्ञाने
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
जानीं ात। जानीं ाता । जानीं ुः
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
जानीं ाः जानीं ात । जानीं ात
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
जानीं ा । जानीं ाव जानीं ा
 शलङ। लकक्ारः
शचन्त।
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
शचन्तं ेत। शचन्तं ेता । शचन्तं ें ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
शचन्तं ेः शचन्तं ेत । शचन्तं ेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
शचन्तं ें । शचन्तं ेव शचन्तं े
 शलङ। लकक्ारः
कक्र्थ।-कक्र्थने
एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।
भवान। भवन्तौ भवन्तः
प्रर्थ पुरुषः
कक्र्थं ेत। कक्र्थं ेता । कक्र्थं ें ःु
त्वं ं ुवां ं ूं ं
ध्य पुरुषः
कक्र्थं ेः कक्र्थं ेत । कक्र्थं ेत
अहं आवां वं ं
उत्त पुरुषः
कक्र्थं ें । कक्र्थं ेव कक्र्थं े
 अजन्त-पुं स्मिङ्ग-िब्ाः -

रा , ोहन ,सोहन, हरर, कक्दप,

ऋदष, ुदन, गतमुरु ,साधु, भानु,
दपतृ, ातृ, स्वं म्भू,सुभ्रू,
 दितीं ा दवभदतः
प्रादिपदिकक् । एकक्वचन । दिवचन । बहुवचन ।

रा रा । रा ौ रा ान।

ोहन
सोहन
कक्दव कक्दव । कक्वी कक्वीन।

हरर हरर । हरी हरीन।

साधु साधु । साधू साधून।

दपतृ दपतर । दपतरौ दपतृन।

ातृ ातर । ातरौ ात:ृ

स्वं म्भू स्वं म्भुव । स्वं ं भुवौ स्वं ं भुव:

सुभ्रू
 वाक्याभ्यासः

िे वः अस्मि बालकक्ः न दत बालकक्ः िे वं न दत

आपणः अस्मि बाशलकक्ा गतमच्छदत बाशलकक्ा आपणं गतमच्छदत

रोदिकक्ा अस्मि ं ुवकक्ः खािदत ं ुवकक्ः रोदिकक्ां खािदत

गतमीत । अस्मि ाता गतमां दत ाता गतमीतं गतमां दत

श्लोकक्ः अस्मि शिक्षकक्ः विदत शिक्षकक्ः श्लोकक्ं विदत

भोजन । अस्मि भदगतमनी पचदत भदगतमनी भोजनं पचदत

पुिकक् । अस्मि छािः पठदत छािः पुिकक्ं पठदत

िण्डेन िण्डाभ्या ।

िण्डैः
 पािेन पािाभ्या ।

पािैः
 तृतीं ादवभदतः ( पुं शलङ्ग । )
िण्डः िण्डेन िण्डाभ्या । िण्डैः
हिः
पािः
चषकक्ः
तालः
ागतमाः
घिः
कक्ूचाः
कक्िः
बालकक्ः
 दितीं ादवभदतः ( स्त्रीशलङ्ग । )
र ा र ं ा र ाभ्या । र ाशभ:
लता
बाला
राधा
दत त्या दतभ्या । दतशभ:
धूशल
बुदि
निी निं ा निीभ्या । निीशभ:
गतमौरी
लक्ष्मी
 गतमीता
कक्र्था
सं दहता
पदिकक्ा भगतमवद्गीता
लदतकक्ा
कक्दवता पठदत
सूचना
 सम्माजानी
अङ्कनी
सम्माजानी
कक्तारी
िोधनी
ाशलनी द्रोणी नं दत
कक्ूपी
 तृतीं ादवभदतः ( स्त्रीशलङ्ग । )
र ा र ा । र े र ा:
लता
बाला
राधा
दत दत । ती ती:
धूशल
बुदि
निी निी । नद्यौ निी:
गतमौरी
लक्ष्मी
छु ररकक्ं ा छु ररकक्ाभ्या ।

छु ररकक्ाशभः
दिचदक्रकक्ं ा दिचदक्रकक्ाभ्या ।

दिचदक्रकक्ाशभः
 तृतीं ादवभदतः
छु ररकक्ा छु ररकक्ं ा छु ररकक्ाभ्या । छु ररकक्ाशभः
सशिकक्ा
बाशलकक्ा
नाशसकक्ा
पुस्मिकक्ा
दिचदक्रकक्ा
सन्दं शिकक्ा
िय्या
पाठिाला
ादपकक्ा
लेखन्या

लेखनीभ्या ।

लेखनीशभः
 तृतीं ादवभदतः
जननी जनन्या जननीभ्या । जननीशभः
भदगतमनी
पुिी
लेखनी
अङ्कनी
सूची
अङ्गुली
द्रोणी
ं ुवती
िूरवाणी
 बाल-क्रीडा
कक्न्दुकक्ेन क्रीडस्मन्त बालकक्ाः
पश्य , पश्य , क्रीडस्मन्त बालकक्ाः
इिं कक्न्दुकक्ं गतमुरुणा ित्त । ,
ह्यं तु क्रीडार्था ।
अपसर , अपसर अि न दतष्ठ ,
गतमच्छ त्वं पठनार्था ।
शििु-छािं कक्र्थं स्मन्त बालकक्ाः कक्न्दुकक्ेन
हिाघातं पािाघात । ,
वहदत कक्न्दुकक्ं ृिलु ।
कक्शित। खेलदत एकक्ः एकक्ः ,
कक्शित। कक्ूिा दत सकक्ुल ।
नदह कक्लहं कक्ुवास्मन्त बालकक्ाः कक्न्दुकक्ेन
 कक्रणीं ।
कक्ां ा । श्रवण । ििान । सजान ।

िान । भाषण । पूजन । नािकक् ।

भोजन । स्नान । भ्र ण । रक्षण ।

भजन । िं न । ध्यान । नृत्य ।

पठन । शिक्षण । ं ोगतमासन । कक्ीतान ।

लेखन । शचन्तन । िरण । पररवतान ।

 कक्रणीं ः
प्रचारः सिं ः स्वाध्यां ः सहं ोगतमः

आिरः त्यागतमः आग्रहः उपकक्ारः

उपकक्ारः ं ज्ञः अभ्यासः अशभनं ः

दवश्वासः दवचारः दनधाारः सङ्कल्पः

दवकक्ासः दवहारः व्यवहारः पररचं ः

सं वािः प्रं त्नः पररश्र ः वाताालापः

 कक्रणीं ा
वाताा लज्जा क्रास्मन्तः कक्ृदतः

दनद्रा गतमणना प्रगतमदतः सूची

साधना अचाना उन्नदतः आरती

प्रदतज्ञा न्त्रणा ं ुस्म्तः सत्सङ्गदतः

रचना आराधना भस्म्तः दनं ुस्म्तः

सेवा स्वच्छता अशभव्यस्म्तः दनवृदत्तः

 कक्रणीं ः / कक्रणीं ा / कक्रणीं ।

ध्यान । प्रगतमदतः स्नान । रक्षण ।

अभ्यासः ं ुि । सेवा दवचारः

स्वच्छता स्वाध्यां ः चं न । भस्म्तः

लज्जा पाकक्ः गतमणना परीक्षण ।

प्रं त्नः भोजन । दनणां ः सहं ोगतमः

पररश्र ः पूजा कक्ीतान । चचाा

 अिाशभः दकक्ं दकक्ं कक्रणीं । ?

अिाशभः ध्यानं कक्रणीं ।

अिाशभः प्रं त्नः कक्रणीं ः

अिाशभः चचाा कक्रणीं ा

दकक्ं दकक्ं पठनीं । ? रा ां ण । हाभारत ।

सादहत्य । पितन्त्र ।
पुराण । नािकक् ।
तव्यत्प्रत्यं :
धातुः , प्रत्यं ः च नपुं सकक्शलङ । पुं शलङ्ग । स्त्रीशलङ्ग ।

कक्ृ + तव्यत। कक्ताव्य । कक्ताव्य: कक्ताव्या

भू + तव्यत। भदवतव्य । भदवतव्यः भदवतव्या

गतम । + तव्यत। गतमन्तव्य । गतमन्तव्यः गतमन्तव्या

पच। + तव्यत। पतव्य । पतव्यः पतव्या

दृि। + तव्यत। द्रष्टव्य । द्रष्टव्य: द्रष्टव्या

प्रच्छ + तव्यत। प्रष्टव्य । प्रष्टव्य: प्रष्टव्या

धातुः , प्रत्यं ः च नपुं सकक्शलङ्ग । पुं शलङ्ग । स्त्रीशलङ्ग ।

पा+ तव्यत पातव्य । पातव्य: पातव्या

स्था + तव्यत। स्थातव्य । स्थातव्य: स्थातव्या

रुि। + तव्यत। रोदितव्य । रोदितव्य: रोदितव्या

िृ + तव्यत। िताव्य । िताव्य: िताव्या

िा+तव्यत। िातव्य । िातव्य: िातव्या

धातुः , प्रत्यं ः च नपुं सकक्शलङ्ग । पुं शलङ्ग । स्त्रीशलङ्ग ।

पठ। + तव्यत। पदठतव्य । पदठतव्य: पदठतव्या

नृत। + तव्यत। नदतातव्य । नदतातव्य: नदतातव्या

शलख + तव्यत। लेशखतव्य । लेशखतव्य: लेशखतव्या

ज्ञा + तव्यत। ज्ञातव्य । ज्ञातव्य: ज्ञातव्या

 दविेिष े ु धनं दवद्या व्यसनेषु धनं दतः
परलोकक्े धनं ध ःा िीलं सवाि वै धन । 5
 ॐ
सवे भवन्तु सुशखनः
सवे सन्तु दनरा ं ाः
सवे भद्राशण पश्यन्तु
ा कक्स्मश्चत। िुः ख ाप्नुं ात। ॥
धन्यवािः
पुनद ाला ः