2021/2022

Podstawy
anatomii,
fizjologii i
patofizjologii

Prowadzący: mgr Jessica Nowak

Możesz mnie spotkać
tutaj:

KLIK PO
LINK

Lub napisać i zapytać mnie osobiście:

dietetyklbdiet@gmail.com
dietetyk@jedzenienazdrowie.pl
https://www.facebook.com/ika.nowak.7/
 2021/2022

UKŁAD
MIĘŚNIOWY
(systema musculorum)

Prowadzący: mgr Jessica Nowak

Tkanka mięśniowa. Typy włókien
Miologia – nauka o mięśniach (mięsień - musculus)

GENEZA MIĘŚNI
Mięśnie rozwijają się z różnych listków płodowych:
- mezodermy – większość
- mezenchymy – mm gładkie
- ektodermy – mm. gładkie gruczołów potowych, zwieracz źrenicy

WŁÓKNA MIĘŚNIOWE. Podział ze względu na:

a) ilość sarkoplazmy i mioglobiny
- białe - ubogie w sarkoplazmę i miopglobinę, szybkie ale szybko męczliwe
- czerwone - zawierają większe ilości sarkoplazmy, dodatkowo jest wniej
więcej MIOGLOBINY- pracują one wolniej ale równie powoli się męczą.
b) tempo kurczenia się:
- wolnokurczliwe lub szybkokurczliwe
c) ze względu budowy
-o gładkich włóknach- mięśnie gładkie- niezależne od naszej woli
- poprzecznie prążkowane szkieletowe- zależne od naszej woli
-poprzecznie prążkmowany serca- niezależno od naszej woli
d) ze względu na co przenoszona jest wytworzona siła :
- animalne- mięśnie szkieletowe, gdyż siła wytwarzana przez nie przenoszona
jest na narząd bierny ruchu (układ kostny). Mięśnie szkieletowe unerwione są
przez obwodowy układ nerwowy.
- wegetatywne -nie służą do poruszania kośćca, ich praca zużyta jest w
trzewiach,
- układzie naczyniowym oraz w skórze. Wśród tych mięśni większość
zbudowana jest z mięśni gładkich unerwionych przez nerwy układu
autonomicznego, ale w grupie tej znajdują się także mięśnie poprzecznie
prążkowane zależne od naszej woli takie jak: mięśnie jamy ustnej, krocza,
odbytu, gardła i krtani.
e) ze względu na pochodzenie:
- mięśnie przedramienia, klatki piersiowej, kończyny dolnej etc.
 Tkanka mięśniowa poprzecznie
prążkowana.
Jest ona zbudowana z cienkich, długich
włókien mięśniowych. Komórki są
wielojądrzaste z widocznymi poprzecznymi
paskami.
Tkanka ta buduje mięśnie szkieletowe. Ich
praca jest zależna od woli człowieka.
Skurcze tych mięśni są szybkie.

b
c e

d f

a. kość
b. ścięgno
c. mięsień
d. włókienko mięśniowe
e. pęczek mięśniowy
f. włókna mięśnia poprzecznie prążkowanego
 Tkanka mięśniowa gładka.
Jest ona zbudowana z krótkich
wrzecionowatych włókien z jednym jądrem.
Tkanka ta buduje narządy wewnętrzne np.
pęcherz moczowy, ściany jelit, drogi
oddechowe.
Ich działanie jest niezależne od woli
człowieka. Skurcze tych mięśni są powolne i
długotrwałe. Mogą się one trwale odkształcić
pod wpływem długotrwale działającego
czynnika np. przejadanie się powoduje
rozciągnięcie ścian żołądka.

Tkanka mięśniowa serca.

Jest to rodzaj tkanki poprzecznie prążkowanej,
ale jej działanie jest niezależne od naszej woli.
Włókna są długie i rozgałęzione. Serce pracuje
Obraz mikroskopowy tkanki
automatycznie przez całe nasze życie.
mięśniowej serca.

a
5. Budowa mięśnia. a. ścięgno
b. brzusiec
b
Ścięgna są zbudowane z tkanki łącznej. Są elastyczne i
bardzo mocne. Służą do przyczepiania mięśnia do kości.
Brzusiec jest to środkowa część mięśnia wydłużająca się i a
skracająca podczas jego pracy.
Podział mięśni ze względu na ilość przyczepów:
a. mięsień jednogłowy,
b. mięsień dwugłowy,
c. mięsień trójgłowy,
d. mięsień czworogłowy.

mięsień
czworogłowy
uda

Podział mięśni ze względu na kształt:

a. mięsnie długie np. mięśnie kończyn,
b. mięśnie krótkie np. mięśnie wokół kręgosłupa,
c. mięśnie szerokie np. mięśnie brzucha, Mięśnie długie
d. mięśnie okrężne np. wokół oczu. kończyny
dolnej
Mięśnie płaskie
klatki piersiowej

Mięśnie płaskie brzucha

 Podział mięśni ze względu na wykonywaną pracę.
Niektóre mięśnie pracują na zasadzie przeciwstawnej – mięśnie
antagonistyczne. Możemy wyróżnić kilka par takich mięśni:
a. zginacz – prostownik np. mięśnie kończyn powodujące zginanie i
prostowanie kończyn w stawie łokciowym czy kolanowym.
b. dźwigacz – obniżacz np. mięśnie powodujące dźwiganie ręki w
stawie ramiennym czy nogi w stawie biodrowym.
c. przywodziciel – odwodziciel np. kciuka.
d. nawracacz – odwracacz np. mięśnie brzucha czy szyi powodujące
ruchy obrotowe.
e. zwieracz – rozwieracz np. mięśnie okrężne wokół otworów ciała np.
odbytu.

Podział mięśni w zależności od położenia:

a. mięśnie głowy,
b. mięśnie szyi,
c. mięśnie grzbietu,
d. mięśnie klatki piersiowej,
e. mięśnie brzucha,
f. mięśnie obręczy barkowej
g. mięśnie obręczy miednicowej,
h. mięśnie kończyn.

Rodzaje połączeń mięśni.

a. Kość – mięsień – kość. Jest to najczęstszy typ połączeń mięśni – z dwóch
stron przyczepiony do kości za pomocą ścięgien. Występuje np. w
kończynach.

b. Kość – mięsień – skóra. W ten sposób przyczepione są np. mięśnie płaskie

grzbietu, klatki piersiowej.

c. Skóra – mięsień – skóra. Mięsień ze wszystkich stron przyczepiony jest do

skóry. Przykładem tego typu połączeń są mięśnie mimiczne twarzy.
PRACA
Praca mięśni polega na skurczach i rozkurczach. Kurczący się mięsień ulega skróceniu
i następuje przemieszczenie przyczepionych do mięśnia kości.
Skurcze mięśni są sterowane przez impulsy nerwowe przesyłane przez nerwy
obwodowe.
Do wykonywania swojej pracy mięśnie potrzebują energii. Jest ona wytwarzana w
procesie oddychania wewnątrzkomórkowego. Dlatego do włókien mięśniowych krew
musi dostarczyć odpowiednią ilość glukozy i tlenu, które są niezbędne do produkcji
energii.

Mięśnie wykonują dwa rodzaje pracy:

a. dynamiczną – następuje przemieszczanie kości i ruch ciała,
b. statyczną – zmienia się jedynie napięcie mięśni np. podczas siedzenia,
stania.

W czasie długotrwałego wysiłku, przy niedoborze tlenu może dojść do gromadzenia się
w mięśniach kwasu mlekowego tzw. zakwasy mięśni. Objawia się to bólem i
zmęczeniem mięśni.

Pod wpływem różnych bodźców może dojść do mimowolnych skurczów mięśni

szkieletowych tzw. kurcz.

Mięśnie, które nie pracują ulęgają zanikowi. Można to zaobserwować np. po zdjęciu
gipsu – unieruchomiona kończyna jest wyraźnie cieńsza.

SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA
Rozwój sprawności fizycznej człowieka można podzielić na kilka etapów:
▪ opanowanie podstawowych umiejętności ruchowych – utrzymywanie
postawy ciała, chodzenie, bieganie (dzieci do 3 roku życia).
▪ zwiększanie koordynacji i dokładności ruchów (dzieci w wieku
szkolnym).
▪ dalsza koordynacja, a przede wszystkim precyzja ruchów.
▪ Aby utrzymać odpowiednią sprawność fizyczną należy wykonywać
ćwiczenia fizyczne kilka razy w tygodniu. Muszą być one dostosowane
do wieku i stanu zdrowia.
Tkanka mięśniowa. Porównanie

Mięśnie Mięśnie Mięsień

szkieletowe gładkie sercowy
Lokalizacja zwiana ze ściany ściany serca
szkieletem żołądka, jelit
itd.
Typ kontroli świadomy mimowolny mimowolny
Kształt wydłużone, wydłużone wydłużone,
włókien cylindryczne wrzecionowat widlasto
e rozgałęzione
prążkowanie występuje brak występuje

Liczba jąder liczne jedno jedno lub dwa

we włóknie
Umiejscowien peryferycznie centralnie centralnie
ie jąder
Szybkość znaczna nieznaczna pośrednia
skurczu
Zdolnośc do słaba duża pośrednia
trwania w
stanie
skurczu
Tkanka mięśniowa. Porównanie
 Tkanka mięśniowa.
1. TKANKA MIĘŚNIOWA GŁADKA: kształt komórek wrzecionowaty. W środkowej,
najgrubszej, części włókna gładkiego leży owalne wydłużone jądro. Miofibryle
(włókienka mięśniowe) są anizotropowe tzn. załamują jednakowo (podwójnie)
wzdłuż całej osi światło. Tkanka ta kurczy się powoli, a unerwiona jest przez
włókna układu nerwowego autonomicznego. Występuje wszędzie tam gdzie
chodzi o utrzymanie skurczu
przez dłuższy czas, a więc w trzewiach, skórze, ścianach naczyń krwionośnych i
narządzie wzroku.

2. TKANKA MIĘŚNIOWA SERCA: zbudowana jest z włókien poprzecznie

prążkowanych o kształcie cylindrycznym. Włókna te łączą się ze sobą w sploty,
dzięki czemu włókienka mięśniowe przechodzą z jednej komórki w drugą tworząc
zespolenia komórkowe (syncytium lub symplasma) w sarkoplazmie znajdują się
ziarenka glikogenu i centralnie położone jądro, a w jego otoczeniu tłuszczowo -
barwnikowe ziarenka lipofuscyny. Włókienka w dwojaki sposób załamują światło
tzn. podwójnie (anizotropowo – wł. Ciemniejsze) i pojedynczo (izotropowo – wł.
Jaśniejsze).

3. TKANKA MIĘŚNIOWA SZKIELETOWA: zbudowana jest z jąder cylindrycznych

zawierających dużo jąder położonych w obwodowych częściach komórki (pod
błoną) komórkową. Każde włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego
przedzielone jest ciemniejszymi, poprzecznie biegnącymi przegrodami zwanymi
błonkami granicznymi – „odcinkami mięsnymi”. Każdy odcinek składa się z pasma
anizotropowego i izotropowego.
Miofibryle trzymają się granic komórkowych, nie przechodzą z jednej komórki do
drugiej, nie leżą w sarkoplazmie pojedynczo lecz tworzą wiązki tzw. Słupki mięsne.
Oprócz mitochondriów w sarkoplazmie znajdują się także ziarenka między
włókienkowe tzw. Sarkosomy. Zawierają one substancje zapasowe: glikogen,
lipidy, białka potrzebne do pracy mięśni. Włókna mięśniowe łączą się za
pośrednictwem tkanki łącznej – omięsnej wewnętrznej – w pęczki. Kilka lub
kilkanaście włókien mięśniowych złączonych razem
omięsną zewnętrzną tworzy pęczek pierwszego rzędu. Pęczki pierwszego rzędu
łączą się z kolei w grubsze pęczki drugiego i trzeciego rzędu. Mięsień od zewnątrz
otacza omięsna zewnętrzna.
 FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA MIĘŚNI. ,
MIĘŚNIE ANTAGONISTYCZNE,
AGONISTYCZNE, SYNERGISTYCZNE
W warunkach naturalnych działanie poszczególnych mięśni w oddzieleniu od reszty
praktycznie nie występuje.

W ruchach tzw. naturalnych działają zespoły i taśmy mięśniowe.

ZESPÓŁ- pojęcie topograficzne lub czynnościowe.

Mięśnie wykonujące wspólnie tę samą czynność noszą nazwę AGONIOSTÓW np.

mięsień żwacz i mięsień skrzydłowy, wewnętrzny.

Mięśnie współdziałające w określonym ruchu nazywamy SYNERGISTAMI np. mięsień

piszczelowy przedni z grupy prostowników stopy i mięsień piszczelowy tylny z grupy
zginaczy stopy wspólnie wykonują supinację, są zatem synergistycznymi w ruchu
unoszenia brzegu przyśrodkowego stopy; mięsień prosty brzucha i mięsień
czworoboczny lędźwi strony prawej, należące do zespołu zginaczowego kręgosłupa,
zapoczątkowują wraz z prostownikami grzbietu strony prawej przegięcie boczne
tułowia w tę samą stronę.

Mięśnie wskazujące działanie sobie przeciwstawne noszą nazwę ANTAGONISTÓW

np. prostowniki względem zginaczy, odwodzące względem przywodzących, mięśnie
pronujące względem supinatorów.

Wśród mięśni zaangażowanych w określony ruch jedne wykonują czynność

podstawową, inne pełnią rolę czynnika korygującego czynność mięśni odstawowych
celem ukierunkowania ruchu w ściśle określonej płaszczyźnie. Przykładem może być
udział mięśni w ruchu odwodzenia w stawie biodrowym: ruch ten wykonuje
zespół w skład, którego wchodzą mięśnie: pośladkowy średni, pośladkowy
najmniejszy i naprężacz powięzI

.*Anatomia analizuje podział topograficzny mięśni, biomechanika podział czynnościowy.

 AKTON . MIĘŚNIE WIELOAKTONOWE
I WIELOSTAWOWE
AKTON MIĘŚNIOWY: to zespół włókien o jednakowym przebiegu i funkcji. Zespół
ten może stanowić mięsień jego część lub głowę, w których układ przebiegu włókien
ma zbliżony lub jednakowy kierunek przebiegu osi obrotu w stawie.

Mięśnie wieloaktonowe to mięśnie, które uczestniczą we wykonywaniu co najmniej

dwóch ruchów. np. mięsień pośladkowy średni, którego część środkowa odwodzi
udo w bok, część przednia wykonuje nawracanie, część tylna obraca w stronę
wewnętrzną; mięsień dwugłowy ramienia, który wykonuje ruchy odwracania i
zginania przedramienia.

MIĘŚIEŃ WIELOSTAWOWY
Mięśnie wielostawowe przebiegając ponad szeregiem ogniw stawowych wpływają
na lepszą koordynację i płynność wykonywany ruchów. Wielostawowa budowa
sprawia, że biorą one udział w ruchach złożonych. Noszą nazwę TAŚM
MIĘŚNIOWYCH STRUKTURALNYCH. Działanie mięśni wielostawowych może
objawiać się w
różny sposób: mogą one działać jednokierunkowo na wszystkie stawy nad którymi
przebiegają, lub też odmienne np. na jeden staw jako zginacze, na drugi jako
prostowniki. Kierunek działania mięśnia uzależniony jest od położenia mięśnia w
stosunku do osi ruchu stawu. Mięśnie przebiegające prostopadle i do przodu osi
poprzecznej działają jako zginacze, a mięśnie przebiegające do tyłu osi poprzecznej
działają jako prostowniki. Mięśnie położone bocznie od osi strzałkowej odwodzą,
natomiast mięśnie położone przyśrodkowo przywodzą. Mięśnie przebiegające
skośnie lub poprzecznie do podłużnej osi stawu wykonują ruchy obrotowe tzn.
nawracanie lub odwracanie.
 FORMY DZIAŁANIA MIĘŚNIA
SZKIELETOWEGO
(KONCENTRYCZNA, STABILIZUJĄCA, EKSCENTRYCZNA)

BW działaniu tym nie zachodzą zmiany wielkości kątowych w stawach

odziec nerwowy stopniujący wielkość napięcia mięśniowego jest podstawowym
czynnikiem regulującym precyzję ruchu. W zależności od wielkości wyzwalanej
siły rozróżniamy trzy formy działania mięśni: koncentryczne, stabilizujące i
ekscentryczne
.
DZIAŁANIE KONCENTRYCZNE: zachodzi wówczas gdy moment siły mięśniowej
jest większy od momentu siły oporu. W tej sytuacji mięsień lub zespół wykonuje
swoją „nominalną” funkcję tzn. zginacz – zgina, prostownik – prostuje, itd.

DZIAŁANIE STABILIZUJĄCE: zachodzi wówczas gdy moment siły mięśniowej

jest równy momentowi siły oporu (siłę oporu może stanowić siła zewnętrzna lub
siła mięśni antagonistów).
.
DZIAŁANIE EKSCENTRYCZNE: w działaniu tym moment siły mięśniowej jest
mniejszy od siły oporu. Ruch powstający e tych warunkach jest zgodny z
kierunkiem działania siły oporu. Przeciwstawiająca się siła mięśniowa wpływa na
zmniejszenie prędkości wykonywanego ruchu.

DZIAŁANIE ANTYGRAWITACYJNE MIĘŚNI

W ruchu zginania stawu łokciowego siła mięśnia zginacza przeciwstawia się sile
ciężkości. Siła ciężkości przedramienia przeciwstawia się sile zginania. Siła
ciężkości skierowana jest w dół, a punktem jej przyłożenia jest środek ciężkości
przedramienia wraz z ręka.
RUCHY ODDECHOWE, MECHANIKA
Oddychanie składa się z dwóch zasadniczych faz:
wdechu i wydechu.W procesie oddychania biorą udział elementy:
● struktura kostna klatki piersiowej
● połączenia stawowe pomiędzy poszczególnymi elementami kostnymi
● mięśnie
● nerwy motoryczne

STRUKTURA KOSTNA – 12 kręgów piersiowych; 12 par żeber; trzyczęściowy

mostek. Cechą całości konstrukcji est budowa odcinkowej równoczesnej
zmienności żeber. Żebra najdłuższe (VI – X0 posiadają największą amplitudę
wahań oddechowych.

POŁĄCZENIA STAWOWE – dzielą się na tylne i przednie. Główka każdego żebra

łączy się stawem jamowym z Trzonem odpowiedniego kręgu, a guzek żebrowy z
powierzchnią stawową na wyrostku poprzecznym kręgu. Są to stawy jednoosiowe,
obrotowe. Połączenia tylne kręgowo – żebrowe stanowią zespół stawów
sprzężonych. Połączenia przednie: przedłużenie trzonu każdego żebra tworzy
listwa chrzęstna silnie zespolona z kostną częścią żebra i wzmocniona ochrzęstną.
Chrząstki te zwiększają elastyczność ścian klatki piersiowej i umożliwiają
intensywniejsze wychylenie żeber. Sześć par żeber tworzy z mostkiem połączenie
stawowe typu jamowego, są to stawy wolne jednoosiowe.Staw y przednie i tylne
stanowią zespół 56 stawów sprzężonych co stanowi największy taki zespół w
organizmie ludzkim. Mostek spełnia rolę klamry, która zamyka i wzmacnia przednią
ścianę klatki piersiowej.. Ruchy w stawach żebrowych przednich i tylnych powodują
obrót szyjki żebra co daje zmianę położenia trzonu żebra. To przechylenie listwy
kostnej zwiększa wymiar czołowy i strzałkowy klatki piersiowej. Równocześnie kąt
jaki tworzy część kostna żebra z częścią chrzęstną ulega zwiększaniu dzięki
elastyczności chrząstki. Chrząstka ta wśród elementów biernych mechanizmu
oddychania jest największym czynnikiem warunkującym rozszerzalność klatki
piersiowej.
 MIĘŚNIE ODDECHOWE
MIĘŚNIE – dzielą się na:
A. synchronizatory ruchów 56 stawów sprzężonych; mięśnie międzyżebrowe i
mięśnie dźwigacze żeber
B. mięśnie oddechowe (zasadnicze i dodatkowe)
● WDECHOWE: przepona (główny mięsień wdechowy), mięśnie zębate tylne
górne oraz mięśnie pochyłe (rola dodatkowa)

● WYDECHOWE: wdech jest e dużej mierze bierną fazą dzięki elastycznym

właściwościom klatki piersiowej, wydech wspomagają mięśnie tłoczni brzusznej
tj. mięśnie skośne brzucha.

C. mięśnie oddechowe zapasowe: mięsień piersiowy mniejszy i większy,

mięsień zębaty przedni, mięsień podobojczykowy. Uruchamiane są w
warunkach niedoboru tlenowego.

NERWY MOTORYCZNE:
● mięśnie międzyżebrowe zaopatrzone są w gałązki ruchowe z nerwów
międzyżebrowych
● zespół mięśni wdechowych unerwiony jest w większej części przez gałęzie
splotu szyjnego
● przepona unerwiona jest przez nerw przeponowy
● mięśnie wydechowe unerwione są przez nerwy międzyżebrowe
● mięsień czworoboczny lędźwi unerwiony jest przez gałązki krótkie ze splotu
lędźwiowego
● mięśnie oddechowe zapasowe unerwione są ze splotu ramiennego
 MIĘŚNIE ŚCIANY JAMY BRZUCHA
Jama brzuszna- osłonięta częściami kostnymi jedynie w części górnej i dolnej. U
góry wchodziw obręb klatki piersiowej, do której wpukla się przepona stanowiąca
górną ścianę jamy brzusznej. U dołu sięga w obręb miednicy.
Ograniczenia:Od przodu i z boków mięśniami przyczepiającymi się na żebrach i
na kościach miednicy. W częściach bocznych- mięśnie płaskie: mięsień skośny
zewnętrzny i wewnętrzny brzucha, pod nimi leży mięsień poprzeczny brzucha.
Mięśnie te w części przyśrodkowej przechodzą w rozcięgna, między, którymi
przebiegają pionowo: mięsień prosty brzucha i mięsień piramidowy.Ścianę tylną
brzucha: mięsień czworoboczny lędźwi i mięśnie międzypoprzeczne boczne
lędźwiowe.

Przepona -jest cienkim mięśniem oddzielającym jamę brzuszną od jamy klatki

piersiowej. Ma ona kształt kopuły zwróconej wypukłością do góry. Mięśnie
przepony są przyczepione do brzegów dolnego otworu klatki piersiowej.
część: lędźwiową, żebrową i mostkową.

POWIĘŹ PODSKÓRNA- leży pod skóra brzucha. Głębiej, w zależności od

grubości podściółki tłuszczowej, leży powięź mięśnia skośnego brzucha
zewnętrznego. Jest to powięź powierzchniowa brzucha, która stanowi część
powięzi powierzchniowej ciała. Powięź ta w okolicy pierścienia pachwinowego
powierzchniowego przechodzi na otwory wychodzące z tego kanału pod skórę, a
więc na powrózek nasienny u mężczyzny i więzadło obłe macicy kobiety. Powięź
otacza te otwory, zstępując z nimi, u mężczyzn do moszny jako powięź mięśnia
dźwigacza jądra, u kobiet do zakończenia więzadła w wargach sromowych
większych. Na powierzchni wewnętrznej ściany przedniej znajduje się pięć fałdów,
oddzielających sześć dołków. Od szczytu pęcherza biegnie do pępka fałd pępkowy
pośrodkowy. Biegnie w nim pasmo łącznotkankowe, które jest zanikłym
przewodem omoczni. Po obu stronach fałdu leżą doły nadpęcherzowe, po boku
których biegną fałdy pępkowe przyśrodkowe z zanikłymi tętnicami pępkowymi.
Bocznie od tych fałdów leżą doły pachwinowe przyśrodkowe, które od zewnątrz
ograniczone są fałdami pępkowymi bocznymi.
PUNKTY ZMNIEJSZONEJ ODPORNOŚCI
Przepuklina -stan powstały na skutek przemieszczenia narządu z miejsca jego
stałego położenia przez zwężone przejście. Elementami przepukliny są jej
wrota, worek i treść, pod nazwą przepukliny zazwyczaj rozumiemy wyjście
trzew poza obręb jamy brzusznej. Trzewia z jamy brzusznej wychodzą przez:
kanał pachwinowy, kanał udowy, pierścień pępkowy lub przez otwór w kresie
białej, które stanowią wrota przepukliny.
W stanie prawidłowym wrota te są zamknięte powięziami i otrzewną. W
przypadku osłabienia ściany brzusznej i wzmożonego ciśnienia
ewnątrzbrzusznego narządy wewnętrzne mogą uwypuklić zamykające drogę
błony wytwarzając z nich worek przepuklinowy. Tego rodzaju przepukliny są
przepuklinami nabytymi. Narządy, które wyjdą z jamy brzusznej i znajdą się w
worku przepuklinowym stanowią treść przepukliny.
PRZEPUKLINA PĘPKOWA: może powstać w obrębie pierścienia pępkowego tj.
szczeliny znajdującej się w utkaniu kresy białej. Może ona być nabyta, wrodzona
i fizjologiczna powstająca w czasie znacznego wzrostu pętli pępkowej.
PRZEPUKLINA KRESY BIAŁEJ: miejscami zmniejszonego oporu mogą być również
drobne otworki dla naczyń i nerwów w obrębie kresy białej. W pewnych
okolicznościach mogą one się powiększać tworząc wrota dla tej przepukliny.
UMIEĆ WYMIENIĆ
bez opisów
PRZEPUKLINA UDOWA: występuje w dwóch rodzajach:
1. Przepuklina PACHWINOWA SKOŚNA: przechodzi przez cały kanał pachwinowy
2. NABYTA przepuklina PACHWINOWA PROSTA: uwypukla się od strony jamy
brzusznej przez dół pachwinowy przyśrodkowy.
Przepukliny pachwinowe mogą być nabyte i wrodzone. Wrodzone powstają w
przebiegu zstępowania jąder przez kanał pachwinowy i są zawsze skośne.
 MIĘŚNIE KRĘGOSŁUPA UMIEĆ WYMIENIĆ
I POKAZAĆ NA
ZDJĘCIU , bez
wskazania na
trzy grupy pod względem topograficznym i czynnościowym. Są to: zewnętrzne
wewnętrze, bez
● Mięśnie szyi – w skład zespołu działającego na układ stawowy kręgosłupa
podziału na głowy
wchodzą:
- mięsień mostkowo – obojczykowy – sutkowy
- grupa przedkręgowa: mięśnie pochyłe (przedni, tylny i środkowy), mięsień długi
głowy
- drobne mięśnie jednosegmentowe: mięsień prosty głowy przedni i boczny mają
znaczenie uzupełniające
● Mięśnie brzucha – stanowią przednią obudowę lordozy lędźwiowej. W skład
tego zespołu wchodzą:
1. mięsień prosty brzucha
2. mięśnie płaskie: skośny, zewnętrzny, wewnętrzny i poprzeczny
3. miesień czworoboczny lędźwi

● Mięśnie grzbietu właściwe – można uszeregować w cztery zespoły różniące

się charakterem czynnościowym. Są to:
1. mięśnie łączące punkty jednoimienne kręgosłupa: to mięśnie
międzypoprzeczne, mięśnie międzykolcowe i mięsień kolcowy.
2. mięśnie łączące punkty różnoimienne, tworzące układ w górę zbieżny:
rozpoczynają się na wyrostkach poprzecznych, a kończą na wyrostkach
kolczystych.
3. mięśnie łączące punkty różnoimienne tworzące układ w górę rozbieżny:
mięsień płatowaty głowy, mięsień płatowaty szyi
4. mięśnie długie: kształtują lordozę lędźwiowatą i częściowo szyjną. W skład
tego zespołu wchodzą: mięsień najdłuższy i mięsień biodrowo – lędźwiowy.
Wszystkie w/w mięśnie grzbietu działają na zasadzie dźwigni dwustronnych.
MIĘŚNIE STABILIZATORY POSTAWY.
- ● Mięsień prostownik grzbietu
- ● Mięsień lędźwiowy większy
- ● Mięsień prostownik brzucha
- ● Mięsień czworogłowy uda
- ● Mięsień trójgłowy łydki
- ● Miesień piszczelowy przedni
 BUDOWA ŚCIANY SERCA.SPECYFIKA
zbudowana jest z trzech warstw:
1.NASIERDZIE: cienka błona surowicza od zewnętrznej powierzchni
pokrywająca mięsień sercowy oraz leżące za nim powierzchnie naczyń
wieńcowych
2. MIĘSIEŃ SERCOWY – z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej,
zbliżonej do budowy mięśni szkieletowych jednak rózniący się m.in.:
- połączeniem poszczególnych komórek z komórkami sąsiednimi za pomocą
odgałęzień (razem wytwarzają w ten sposób sieć mięśniową)
- przez wspomniane odgałęzienia przechodzą włókna kurczliwe od komórki do
komórek sąsiednich.
- Wnętrze komórek zajęte przez sarkoplazmę i leżące w niej jądra.
- Na przebiegu włókien mięśniowych poprzecznie przebiegają cienkie tzw.
wstawki.
Warstwa mięśniowa serca jest najgrubsza w obrębie komory lewej, cieńsza
w ścianie komory prawej i najcieńsza w przedsionkach. Błona mięśniowa
komór nie łączy się bezpośrednio z błoną mięśniową przedsionków (wyjątek- w
pęczku przedsionkowo – komorowym). Na granicy przedsionków z komorami
znajdują się pierścienie włókniste.
DODATKOWO: Błona mięśniowa w przedsionkach zbudowana jest z dwóch
warstw: powierzchniowej i głębokiej, z których powierzchowna jest wspólna a
głęboka jest oddzielna dla każdego przedsionka.
3. WSIERDZIE: jest przezroczystą błoną, która pokrywa ściany przedsionków i
komór, przechodząc bezpośrednio w błonę wyściełającą naczyń. Wsierdzie
pokrywa również z obu stron zastawki.
Komórki mięśniowe przewodzące serca (włókna Purkinjego). - -znajduję się w okolicy
ujścia żyły głównej do przedsionka prawego i w przegrodzie międzykomorowej.
Tworzą tzw. UKŁAD AUTONOMICZNY SERCA, w którym inicjowane są bodźce do
skurczów serca.
 ZASTAWKI SERCA
- z tkanki łącznej włóknistej, obustronnie pokryte przez wsierdzie. Występują na
granicy komór i przedsionków (zastawki przedsionkowo – komorowe) oraz w
miejscach ujść aorty (zastawka aorty) i pnia płucnego (zastawka pnia płucnego).
Zastawki ujść aorty i pnia płucnego od strony pni tętniczych utworzone są przez
przez swoją błonę wewnętrzną.
1. ZASTAWKA PRZEDSIONKOWO – KOMOROWA PRAWA (TRÓJDZIELNA): -
ma trzy płatki, każdy ma kształt trójkąta. Jeden bok płatka umocowany jest do
pierścienia włóknistego otaczającego ujście, dwa pozostałe płatki są wolne. Do
wolnych brzegów i dolnej powierzchni każdego płata przyczepione są struny
ścięgniste, z drugiej strony łączące się z wierzchołkami mięśni brodawkowatych.
Rola strun polega na zabezpieczaniu zastawek przed wywinięciem do wewnątrz
przedsionków w trakcie skurczu.
Na wewnętrznej ścianie komory obecne są beleczki mięśniowe, a z nich
wychodzą mięśnie brodawkowate, których liczba równa się ilości płatków
zastawek.
2. ZASTAWKA PRZEDSIONKOWO – KOMOROWA LEWA (DWUDZIELNA): - tutaj
struny ścięgniste zaczepione są do dwóch mięśni brodawkowatych.
3. ZASTAWKA UJŚCIA PNIA PŁUCNEGO: obecna w komorze prawej, zbudowana
jest z trzech płatków, z których każdy jedną krawędzią przyczepiony jest do
tętnicy, a brzegiem wolnym zetknięty jest z płatkami sąsiadującymi. Zastawka
ujścia pnia płucnego pozwala na swobodne przepływanie krwi do tętnicy podczas
skurczu komory, uniemożliwia natomiast powrót krwi podczas rozkurczu.
4. ZASTAWKA AORTY: umiejscowiona w ujściu aorty między przegrodą
międzykomorową i ujściem przedsionkowo – komorowym. Zbudowana z trzech
półksiężycowatych płatków.
 MIĘŚNIE SZYI

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ
 UMIEĆ WYMIENIĆ
STAWY KOŃCZYNY GÓRNEJ I POKAZAĆ NA
ZDJĘCIU

STAW RAMIENNY: łączy kończynę górną wolną z jej obręczą. Wypukłą

powierzchnię tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej, pokryta
chrząstką szklistą,Staw ramienny jest stawem kulistym i wieloosiowym
STAW ŁOKCIOWY: jest stawem złożonym. Składa się z trzech połączeń,
objętych wspólną torebką stawową.
1. część ramienno łokciowa tworzy powierzchnia stawowa bloczka kości
ramiennej i wcięcia bloczkowe kości łokciowej
2. część ramienno – promieniową tworzą powierzchnia stawowa główki kości
ramiennej i dołek stawowy głowy kości promieniowej
3. część promieniowo – łokciową tworzy wcięcie promieniowe kości łokciowej
wraz z obwodem stawowym głowy kości promieniowej.
Więzadłami wzmacniającymi ten staw są:
● więzadło poboczne promieniowe● więzadło poboczne łokciowe
● więzadło pięrścieniowate● więzadło czworoboczne
STAW PROMIENIOWO – ŁOKCIOWY DALSZY: panewka : wcięcie łokciowe
kości promieniowej, wypukłal obwód stawowy głowy kości łokciowej

STAWY RĘKI: liczne stawy ręki umożliwiają jej dużą ruchomość. Zaliczamy do
nich:
1. Staw promieniowo – nadgarstkowy.
2. Staw śródręczno – nadgarstkowy: tzw. staw dalszy ręki,
3. Stawy międzynadgarstkowe
4. Stawy nadgarstkowo – śródręczne
5. Stawy między kośćmi śródręcza: występują w liczbie trzech stawów, a tworzą
je powierzchnie stawowe podstaw II – V kości śródręcza.
MIEŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ
STAWY KOŃCZYNY DOLNEJ

STAW BIODROWY: łączy miednicę z częścią wolną kończyny dolnej. Jest to

staw kulisty, panewkowy, wieloosiowy. ● Więzadło biodrowo – udowe
● Więzadło kulszowo – udowe ● Więzadło łonowo – udowe ● Warstwa
okrężna

STAW KOLANOWY: jest największym stawem ustroju ludzkiego. Łączy on

udo z golenią. półksiężycowatych pierścieni włóknisto – chrzęstnych tzw.
łękotek. Więzadła ● Więzadło poboczne piszczelowe ● Więzadło poboczne
strzałkowe ● Więzadło rzepki ● Więzadło podkolanowe skośne ● Więzadło
podkolanowe łukowate ● Więzadła krzyżowe kolana (przednie i tylne),
● Więzadło poprzeczne kolana.

STAW PISZCZELOWO – STRZAŁKOWY: łączy powierzchnię stawową

głowy strzałki z powierzchnią stawową strzałową piszczeli. więzadłA
przednim i tylnym głowy strzałki. Jest to staw płaski, półścisły o bardzo małej
ruchomości.

STAW SKOKOWO – GOLENIOWY: tzw. staw skokowy górny łączy goleń ze

stopą. Wypukłą powierzchnię stawową tworzy bloczek kości
skokowej,więzadła: więzadło przyśrodkowe; więzadło skokowo – strzałkowe
przednie, więzadło skokowo – strzałkowe tylne i więzadło piętowo
–Strzałkowe

STAW SKOKOWO – PIĘTOWY: tzw. staw skokowy tylny stanowi połączenie

między powierzchnią stawową piętową tylną kości skokowej a powierzchnią
stawową skokową tylną kości piętowej. więzadła: więzadło skokowe –
piętowe boczne, więzadło skokowe – piętowe przyśrodkowe oraz bardzo
silne więzadło skokowo – piętowe międzykostne.
STAWY KOŃCZYNY DOLNEJ
STAW SKOKOWO – PIĘTOWO – ŁÓDKOWY: łączy trzy kości: piętową,
łódkową i skokową.więzadła: część piszczelowo – łódkowatą więzadła
przyśrodkowego, więzadło skokowo – łódkowe oraz więzadło skokowo –
piętowe (przyśrodkowa część więzadła rozdwojonego). więzadło piętowo –
łódkowe podeszwowe oraz więzadło podeszwowe długie. więzadło skokowo
– piętowe międzykostne.
Staw skokowo – piętowy i staw skokowo – piętowo – łódkowy zwane są
także stawem skokowym dolnym

STAW PIĘTOWO – SZEŚCIENNYwięzadła: więzadło piętowo – sześcienne

podeszwowe, więzadło podeszwowe długie oraz więzadło piętowo
Sześcienne

STAW KLINOWO – ŁÓDKOWY: łączy trzy kości klinowate z kością

łódkowatą i kością sześcienną. więzadła klinowo – łódkowe podeszwowe i
grzbietowe, więzadła międzyklinowe (podeszwowe, grzbietowe i
międzykostne), więzadła klinowo – sześcienne (podeszwowe, grzbietowe i
miedzykostne), oraz więzadła sześcienno – łódkowe podeszwowe i
grzbietowe.

STAWY STĘPOWO ŚRÓDSTOPNE: łączą trzy kości klinowate i kość

sześcienną z podstawami I – V kości śródstopia.więzadła stępowo –
śródstopne podeszwowe i grzbietowe oraz więzadła klinowo – śródstopne
międzykostne.

STAWY MIĘDZYŚRÓDSTOPNE:- TRZY i łączą skierowane do siebie

powierzchnie stawowe podstaw kości śródstopia II – V. Wzmocnione są
przez więzadła śródstopne (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne).SĄ
stawami płaskimi o minimalnych możliwościach ruchu.

STAWY ŚRÓDSTOPNO – PALICZKOWE: łączą głowy kości śródstopia z

podstawami paliczków bliższych i palców. więzadła poboczne, więzadła
podeszwowe oraz wiezadło poprzeczne głębokie sródstopia.
 UKŁAD RUCHU

Ze względu na budowę i właściwości układ ruchu można podzielić na:

• część czynną – układ mięśniowy

• część bierną – układ szkieletowy
Dzięki współdziałaniu tych układów możemy:

– wykonywać ruchy lokomocyjne

– zmieniać ułożenie ciała względem siebie
– utrzymać odpowiednią postawę ciała
– osłabiać skutki działania różnych przeciążeń

SZKIELET

Jest to część bierna układu ruchu. Stanowi rusztowanie ciała i jest oparciem dla
mięśni. Ponadto pełni również inne funkcje:
• ochronną dla narządów,
• krwiotwórczą (szpik kostny wypełniający wnętrze kości tworzy ciałka krwi),
• magazynującą ( w kościach gromadzi się wiele soli mineralnych, szczególnie
wapń).
Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu człowieka jest tkanka kostna oraz w
mniejszym stopniu chrzęstna.
 TKANKA CHRZĘSTNA
Składa się z istoty międzykomórkowej (A), w której zanurzone są włókna białkowe oraz
komórki chrzęstne: chondrocyty (B).
Nie jest unaczyniona ani unerwiona(odżywianie zachodzi z łącznotkankowej
ochrzęstnej na drodze dyfuzji)

Rodzaje tkanki chrzęstnej:

• szklista – buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber, występuje w
części chrzęstnej nosa, nagłośni, oskrzelach
• sprężysta – występuje w małżowinie usznej
• włóknista – występuje w miejscu przyczepu ścięgien do kości, współtworzy krążki
międzykręgowe

CZĘŚĆ AKTYWNA UKŁADU RUCHU

Aktywną częścią aparatu ruchu jest
zespół mięśni szkieletowych, który
stanowi przeciętnie 40% masy
całego ciała.
Typowy mięsień szkieletowy
zbudowany jest z brzuśca (2) oraz
ścięgien (1). Brzusiec jest
skupieniem włókien mięśniowych.
Ma czerwone zabarwienie ze
względu na obecność barwnika -
mioglobiny. Większość mięśni ma
jeden brzusiec, np. mięsień
pośladkowy, niektóre mają ich
jednak więcej, np. mięsień dwugłowy
ramienia. Ścięgna zbudowane są z
tkanki łącznej i ich funkcją jest
przymocowanie mięśni do kości.
 MIOGLOBINA I BUDOWA MIĘŚNIA
Jest to złożone białko globularne, którego zasadniczą
funkcją jest magazynowanie tlenu w mięśniach
czerwonych (poprzecznie prążkowanych). Podczas
nadmiernego wysiłku, mioglobina uwalnia
zmagazynowane cząsteczki O2 i pozwala
mitochondriom na syntezę ATP.

Podstawową jednostką strukturalną mięśnia jest włókno mięśniowe (3). Włókna w

mięśniu zebrane są w pęczki (2) i otoczone łącznotkankową błoną. Pęczki włókien
mięśniowych (2) zebrane razem tworzą brzusiec mięśnia (1). Wnętrze włókna
mięśniowego (3) wypełnione jest głównie pęczkami miofibryli (6) - (włókienek
kurczliwych). Z kolei włókienka kurczliwe (8) utworzone są przez „minipałeczki” –
filamenty (7).

Pęczki miofibryli otoczone są błonami siateczki śródplazmatycznej. Pomiędzy

pęcherzyki siateczki wnikają kanaliki łączące się z błoną komórkową włókna.
Dzięki temu możliwe jest szybkie rozprzestrzenianie bodźca skurczowego we
włóknie. Liczne jądra komórkowe znajdują się na obrzeżach komórki. Ponieważ
mięśnie zużywają ogromne ilości energii więc ich włókna zawierają znaczne
ilości mitochondriów. Ponadto, ze względu na duże zapotrzebowanie tlenowe i
intensywną przemianę materii, mięśnie są dobrze ukrwione i unerwione, a ich
skurcz jest zależny od naszej woli.
W cytoplazmie włókien mięśniowych stwierdzono
obecność białek kurczliwych, które tworzą tzw.
filamenty - „minipałeczki”(1,2). Filamenty
zorganizowane są w jednostki wyższego rzędu –
miofibryle (3) (włókienka kurczliwe), które tworzą z
kolei pęczki miofybryli (4).
Wyróżniamy dwa rodzaje filamentów:
- aktynowe (cienkie), w skład których wchodzi białko
aktyna (1)
- miozynowe (grube), w skład których wchodzi białko
miozyna (2)
Oba wymienione białka biorą udział w skurczu
mięśni
 MECHANIZM SKURCZU
Model molekularnego mechanizmu skracania się miofybryli: w czasie skurczu
miofibryli filamenty cienkie – aktynowe (2), wsuwają się między filamenty
grube – miozynowe (1) – „ślizgają się’. Jeżeli skrócą się wszystkie miofibryle,
to efektywnie skurczy się cała komórka, a jeśli skurczą się wszystkie lub
część komórek w mięśniu to jego długość także zmaleje.

Odcinek miofibryli ograniczony dwoma liniami Z i będący podstawową jednostką

strukturalno – czynnościową włókienka kurczliwego nazwano sarkomerem.
Zawiera on połowę prążka jasnego, prążek ciemny oraz połowę następnego
prążka jasnego. W stanie spoczynku jego długość wynosi kilka mikrometrów, a
w momencie skurczu skraca się ok. 2 razy.
 ŹRÓDŁA ENERGII DO SKURCZU
Aby filamenty mogły „ślizgać się” względem siebie, niezbędna jest energia.
Bezpośrednim jej źródłem jest hydroliza ATP do ADP. Zapas ATP w mięśniach
starcza zaledwie na ułamek sekundy intensywnej pracy mięśni.

Podtrzymanie kurczenia się mięśni wymaga dodatkowej energii, której dostarcza

zmodyfikowany aminokwas – fosfokreatyna.

Dzięki niej przez kilka sekund możliwe jest odtwarzanie ATP

Równocześnie zostaje uruchomiony proces utleniania glukozy w mięśniach
(najpierw beztlenowo do pirogronianu i potem tlenowo do CO2 i H2O).

ten zapas energii wystarcza na kilkanaście minut pracy. Jeżeli wysiłek mięśni trwa
dłużej, to organizm sięga do rezerw glikogenu (w mięśniach i wątrobie) oraz
tłuszczowców (głównie w tkance tłuszczowej).
 DŁUG TLENOWY
U osób o mało ruchliwym trybie życia wydolność układu oddechowego i
krwionośnego są zbyt małe, aby zaspokoić intensywnie pracujące mięśnie.
Wówczas często zasoby tlenu okazują się niewystarczające dla
intensywnie pracujących komórek mięśniowych – szybko narasta tak
zwany dług tlenowy. Toteż komórki przejściowo rozkładają cząsteczki
glukozy bez użycia tlenu- p owstają wówczas mniejsze ilości ATP oraz
kwas mlekowy,
To kwas mlekowy zakłóca funkcjonowanie włókien mięśniowych i odpowiada za
charakterystyczny ból.

Mięsień zaczyna się męczyć, jego skurcze ulegają osłabieniu jako odpowiedź
na wyczerpywanie się rezerw ATP i gromadzenie się kwasu mlekowego.
Mięśnie stają się słabsze, sztywniejsze, a ich ruch sprawia ból
– mówimy wówczas o zakwaszeniu mięśni.
Dopiero po kliku-kilkunastu godzinach kwas mlekowy ulega rozkładowi -
przenika do krwi, a stąd transportowany jest do wątroby. Wątroba
przemienia kwas mlekowy w glukozę.
BIBLIOGRAFIA

• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia

• Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon
• Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa
• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa
• Frank H. Netter, Atlas anatomii czlowieka Nettera. Polskie
mianownictwo anatomiczne 2019