‫دانشگاه بامیان‬

‫دانشکده تعلیم و تربیه‬

‫دیپارتمنت روانشناسی‬

‫اوضاعی سیاسی اجتماعی و‬

‫اقتصادی دورانی زمان شاه‬

‫علی خان "محسنی" ‪ .‬حمید "وفا"‪.‬‬ ‫تهیه کننده‪:‬‬

‫نسیم "جعفری" ‪ .‬محمد حبیب "علیزاده" ‪ .‬محمد امین "راهیاب"‪.‬‬

‫رهنما ‪ :‬معصومه "الهام"‬ ‫استاد‬

‫سالی تعلیمی ‪1401...............................................................‬‬
 ‫فهرست مطالب‪:‬‬

‫دورانی کودکی زمان شاه‪2 ..................................................‬‬

‫چگونگی به قدرت رسیدن زمان شاه ‪3 ....................................‬‬
‫زنان و فرزندان زمان شاه ‪5 ..............................................‬‬
‫خوی وصفات زمان شاه ‪5 .................................................‬‬
‫مشکالت داخلی حکومت زمان شاه ‪6 .....................................‬‬
‫مشکالت خارجی حکومت زمان شاه ‪7 ...................................‬‬
‫اوضاع اطراف افغانستان در زمان زمان شاه‪7 .........................‬‬
‫علت لشکرکشیهای زمان شاه به هند ‪8 ....................................‬‬
‫نخستین معاهده انگلیس و ایران علیه افغانستان ‪8 .......................‬‬
‫زمان شا چگونه از حکومت خلع گردید ‪10 ..............................‬‬
‫نتیجه گیری‪12 .................................................................‬‬
‫منابع و مآخذ ‪13 ...............................................................‬‬

‫أ‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫تاریخ معاصررررانستان ررررفاا وانیسانیینگررررون باد ونا وا و ی ررررو ررررف‬
‫نر ررررفویان رررری یک رنیک یگررررورثای و ا اان تررررا یک نستان ررررفاا مان ا‬
‫نیثایگررررورباد تررررانی زنپماا نی ووگرررراسفی یک یگررررور باد نریوایی زنان‬
‫تجا ک موکا نا ایر مانا ی ررررررو ررررررف نتو هک ند ی رررررر باد یهک ر‬
‫نظامامانعی اند نیجا تتووا ی نو انیی رنیک یگررررررور ک تررررررمارمواس‬
‫عضرررررری نیترررررراباا یک دونباا یارد ر رن ررررررفاد وانرد ی تتووا امعک‬
‫باد ذتفکا یارد نی‬ ‫نستانی و ناا نوپ خاطا و ف نتوهک ند ثای ی‬
‫ووش ا نفونن ف ا‪.‬‬
‫تاریخ معاصرررا نستان رررفاا نی رررا ی ‪ 1747‬م ا ک نارت ر رررواا نثما ترررا‬
‫ن ان ی ر یگررور ززای مودا ‪ .‬عا نی نثما تررا ‪.‬تومور تررا و رراب عا نی‬
‫تومور ترررررا یماا ترررررا بیفمک و رررررا تومور ی ررررروموک وا ترررررا دانون‬
‫رررایینیی ک نارت ر ررروا‪ .‬ثکوم یماا ترررا ک مگرررک ت باد ررروا ررری‬
‫دار ی نی مهک ماند تی رررررروا رررررری نندهوچ ی نیانا بم وک مگررررررک تی‬
‫ندهی ان رنا یماا تررررررا ی ررررررانا نتاین اان نی وک رسفک عضرررررری نی‬
‫اثانت نستان فاا ی ثکوم یماا تا تا‪ .‬یماا تا ر ال ‪ 1773‬م‬
‫مفو ا ر ا ی ‪ 1793‬تو ط یثمات وای ا محما داا ک نارت ر وا‪ .‬ی عا‬
‫نی نک ال ثکوم ر ال ‪ 1800‬م تو ط ماندهک نیانا ی بم اا یییا‬
‫سفح دراا ی ان رب ترررررررا محمو نی رررررره‪ .‬ر دهد ا یرا‪ .‬درانون‬
‫ر یا ن ا نی وک رسفک وا تررابی نیوب‬ ‫ررایینیی عا نی ‪ 87‬ررال رره‪.‬‬
‫تا و ا تومور تا دف ا ‪.‬‬
‫ناا ینم‬ ‫قایایی وا تررررررراباا رررررررایینیی با ر بانت ی ن ابار تقایتا ی‬
‫نمو ‪ .‬ی ک وایاا ر وا‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫یرننی یو یی یماا تا‬
‫مرحووووه کهوووزاد در کتووواب اا بووواو حصوووار کابوووخ و یشوووامدهای تووواریخی )) سووواخ‬
‫تولووود وی را ‪ 1186‬ق‪ .‬ذکووور کووورده اسوووت زموووان شووواه در سووواخ بوووه تخوووت نشسوووتن‬
‫ووودر متولووود شوووده و تموووواه دوره طفولیوووت و نوجووووانی را در کابوووخ گذرانووووده و در‬
‫بووواو حصوووار کابوووخ بوووزرا شوووده اسوووت زموووان شووواه درکابوووخ تعلووویه دیوووده ودر هموووین‬
‫شوووهر شوووهد نیوووز ووورور یافتوووه اسوووت‪ .‬زموووان شووواه از ن ووور سووونی هفتموووین سووور‬
‫تیمورشوووواه و بوووورادری عینووووی ااشووووجاع الملوووور)) و از مووووادریا فاطمووووه بوووویگه)‬
‫یوسووووف زایووووی بووووود‪ .‬زمووووان شوووواه سووووومین شوووواه سوووودوزوایی ‪ .‬بعوووود از مخالفووووت‬
‫بووورادران ‪ .‬و دسیسوووه یوووی موووادر انووودران و دسوووته بنووودی سووورداران ‪ .‬و بزرگوووان و‬
‫ارکووووان دولووووت در نیمووووه شووووواخ سوووواخ ‪1207‬ه ق ‪ .‬در دیوووووان خانووووه بوووواو حصووووار‬
‫کابوووخ در سووون ‪ 22‬سوووالگی بوووه ادشووواهی انتخووواب شووود‪ .‬از شووواهزادگان موجوووود در‬
‫باوحصوووار بوووه زور بیعوووت گرفوووت و بعووود از یووور هفتوووه هموووه یوووی شووواهزادگان در‬
‫بووواو حصوووار محبووووس گشوووتند‪ .‬مراسوووه توووا وشوووی زموووان شووواه موووا ننووودی جووود‬
‫کووووه بووووه‬ ‫احموووود شوووواه درانووووی بسوووویار سوووواده انجوووواه شوووود‪ .‬حوووواجی محموووود صووووف‬
‫حضووورت قیووووه جهوووان معوووروف بوووود‪ .‬ن روز بعووود از وفوووات تیموووور شووواه در شوووب‬
‫جمعوووه ودر منوووزخ خوووود درشوووور بازار‪.‬دسوووتار بووور سووورزمان شووواه یچیووود واورا‬
‫شووواه نامید‪.‬بوووه روی انگشوووتر زموووان شووواه کوووه نقووو مهووور اورا نیوووز داشوووت حووور‬
‫شوووده بود‪.‬زموووان شووواه بعووود از رسووویدن بوووه قووودرت بوووا اعطوووای القووواب برخوووی را بوووه‬
‫قوووودرت بی تووووری رسوووواند‪.‬از جمله‪:‬سوووورداررحمت خووووان فرزنوووودی سووووردار فووووت‬
‫خووان کووامران خیووخ سوودوزای حوواف شوویر محموود خووان فرزنوود وزیوور شوواه ولووی‬
‫خان‪.‬نورمحمووود خوووان اموووین الملووور بوووابری سوووردار اینوووده خوووان‪.‬و بعضوووی را شووواه‬
‫زموووان از مقووواه ازخ نموووود و حتوووا حوووبس کرد‪.‬هنگووواه کوووه قووودرت بوووه زموووان شووواه‬
‫دولوووت شووواهی را‬ ‫رسوووید تحووووخ اداری مهوووه بوووه وجوووود یورد‪.‬شووواه قاضوووی فوووی‬
‫کوووه در تمووواه دوره ادشووواهی تیموووور شووواه قاضوووی القضوووات بلکوووه وزیووور اع وووه و‬
‫مووورد مقتووودر دربوووار بوووود‪.‬از و یفوووه ا ازخ نموووود زنووودانی سووواخت و اموووال و‬
‫اموووواخ اورا مصوووادره کووورد زموووان شووواه هنگووواه بوووه ادشووواهی رسوووید کوووه خیوووالی‬
‫تسوووخیر مملکوووت هنووواور هنووود را در سووور می رورانووود‪.‬وی بووورای نایوووخ شووودن بوووه‬
‫ایوون مقصوود سوو اهی ع وویه فووراهه کوورد امووا یوور طوورف نفوواق داخلووی بووین خانوودان‬

‫‪2‬‬
‫شووواهی جریوووان یووودا کووورد و از طووورف دیگووور سیاسوووت حفووو هنووود توسوووط دولوووت‬
‫انگلسووووتان و سیاسووووت اصووووتالی نووووا لیون کبیوووور در کشووووورهای مجوووواور افغانسووووتان‬
‫واع و شووده خووودی ایوون کشووور میوودان عملیووات مختلووف سیاسووی گووردد زمووان شوواه‬
‫والووووی کابووووخ بووووود و از ن وووور هووووو شووووجاعت و کفایووووت بوووور دیگوووور بوووورادران‬
‫برتووووری داشووووت‪.‬دوران سوووولطنت زمووووان شوووواه بیشووووتر بووووه جنوووو بووووا بوووورادران‬
‫گذشوووت جنووو هوووای داخلوووی باعوووی شووود کوووه قسووومت هوووای وسووویع از قلمووورو احمووود‬
‫شوووواهی از شوووورق و یوووورب از یکوووور افغانسووووتان جوووودا شووووود‪.‬دوره کوتوووواه سوووولطنت‬
‫زموووان شووواه بوووا حووووادی ع ووویه سیاسوووی و اجتمووواعی در جهوووان هموووراه بوووود‪ .‬چهوووار‬
‫سووواخ وووی از بوووه سووولطنت رسووویدن وی انقوووالب کبیووور فرانسوووه ارو ووواه را تکوووان‬
‫داده بودد‪.‬شووو سووواخ بعووود از جلووووس او دولوووت جدیووود فرانسوووه بوووه قیوووادت نوووا لیون‬
‫قووود برافراشوووته و بیشوووتر ارو ووواه را بوووه لووورزه در یورده بوووود‪.‬در شووورق افغانسوووتان‬
‫شووووواهزادگان راج ووووووت متیوووووع قووووودرت ن وووووامی انگلسوووووتان گردیدنووووود‪.‬در یووووورب‬
‫افغانسوووتان دولوووت قاجووواری تشوووکیخ شووود‪ .‬موسوووس ایووون دولوووت ایقوووا محمووود خوووان)‬
‫شخصوووی بوووا اراده و مووودبر بوووود‪ .‬درایووون هنگووواه کشووووری ایوووران نیوووز دو چووواری‬
‫در گیووووری هووووای خووووارجی و نووووزاع هووووای داخلووووی بووووود‪ .‬مووووی توووووان گفووووت دولووووت‬
‫درانوووی بعووود از مووورا تیموووور شووواه بوووه جانوووب افووووخ و نوووا بوووودی گووواه نهووواد‪ .‬تعووودد‬
‫بووووی ازحوووود زوجوووواتی تیمووووور شوووواه وذیووووادی فرزنوووودانی او جنوووو داخلووووی را بووووه‬
‫مس واله یووی اصوولی تبوودیخ کوورد‪ .‬در ایوون زمووان تضوواد ونووزاع بووین موودعیان سوولطنت‬
‫ییوواز گردیوود و در ایووانی کووار نووه تنهووا بووه ادشوواهی خووانواده سوودزایی خاتمووه داد‬
‫بلکوووی ام راتووووری وسووویع را کوووه احمووود شووواهی درانوووی بنیووواد نهووواده بوووود منقووور‬
‫سووواخته و بوووه افغوووا نسوووتان محووودود نموووود‪ .‬افیوووا کوووابلیا علوووی اکبووور ا ‪ 1389‬ه‬
‫)‬

‫چدوندی ک نارت ر واا یماا تا‬

‫طوووووری کووووه قووووبال یوووواد یوری نمووووودیه تیمووووور شوووواه در سووووالی ‪ 1793‬ه ‪ .‬بوووور ا وووور‬
‫مووورا طبیعوووی و یوووا بوووه گفتوووه بعضوووی از موووورخین توسوووط زهووور مسوووموه گردیووود‪.‬‬
‫چوووون سووورانی ذیوووادی از خوووود بوووه جوووا گذاشوووته بوووود‪ .‬و شووواه زموووان هوووه ششووومین‬
‫فرزنووودی وی بوووود‪.‬اا فاطموووه بووویگه ))موووادر زموووان شوووا ازقووووه یوسوووف زایوووی بوووود‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫واز زنوووان موووورد سوووند وقابوووخ اعتمووواد تیموووور شووواه بوووود ‪.‬زموووان شووواه در زموووان‬
‫حیوووات ووودر لیاقوووت وکفایوووت خووووی را بووورای درباریوووان نشوووان داده و در بعضوووی‬
‫اوقوووات در ییووواب ووودر بوووه حیوووی والوووی کابوووخ ایفوووای و یفوووه مینمود‪.‬وبوووا درباریوووان‬
‫رفتوووار نیکوووو و مناسوووب داشوووت هنگووواه کوووه تیموووور شووواه فووووت کووورد ‪.‬موووادر زموووان‬
‫شوواه در قووده اوخ اینووده محموود خووان را کووه شخصووی بووا نفوووذ دربووار بووود مالقووات‬
‫کوورد‪ .‬ایوون بووانوی موودبر دسووت زمووان شوواه را گرفووت بووه دسووت اینووده محموود خووان‬
‫داد‪.‬توووا بوووه تخوووت ووواد شووواهی ووودر بینشووواند‪ .‬اینده محمووود خوووان یکوووی از سووورداران‬
‫صووواحب نفووووذ دربوووار واز نگووواه کمیوووت نیوووز از طووورف داران زیوووادی داشوووت در‬
‫ا وووور خووووواح مووووادری زمووووان شوووواه در تووووال افتوووواد کووووه از بزرگووووان واقووووواه‬
‫مختلوووف سووواکن در کشوووور بووورای شووواه زموووان بیعوووت بگیووورد بنوووا بووور تعهووودی کوووه‬
‫اینوووده محمووود خوووان بووواریکزای بوووه موووادر زموووان شووواه داد ه بوووود‪.‬همراه افوووراد قابوووخ‬
‫اعتموواد تیموووور شووواه جلسووه سووویری را د ایووور کووورد ‪ .‬وچنووین فیصوووله بوووه عموووخ اورد‬
‫‪.‬کوووه وووی از انتشوووار خبووور مووورا تیموووور شووواه سوووران قبایوووخ را بوووه فرموووان تیموووور‬
‫شوواه بووه دربووار حاضوور سووازند ‪.‬چنووین هووه شوود وقتووی کووه سووران قبایووخ بوودون اینکووه‬
‫از مووورا تیموووور شووواه اطوووالع داشوووته باشووود داخوووخ یاوحصوووار شووودند بوووه دسوووتوری‬
‫اینوووده محمووود خوووان دروازه بووواو حصوووار را بسوووته نمووووده و سووو س رشوووته سوووخن را‬
‫در وووی گرفوووت گفوووت کوووه اعلیحضووورت تیموووور شووواه عمووور را بوووه شوووما بخشووویده‬
‫اسووت‪.‬و بووه خوواطر اینکووه ن ووه اداری و سیاسووی در کشووور بوور هووه نووه خووورد قبووخ‬
‫از دفوووون میووووت بایوووود یوووور نفوووور از سووووران شوووواه را کووووه نسووووبت بووووه دیگووووران‬
‫شایسوووتگی دارد بوووه عنووووانی ادشووواه انتخووواب نموووایه در ییووور ایووون صوووورت کشوووور‬
‫بوووه سووووی بحوووران سووووق داده موووی شوووود وووس بهتراسوووت در ایووون جلسوووه تصووومیه‬
‫گرفتووووه شووووود‪.‬ما شووووناختی کووووه از شوووواه زادگووووان داریووووه زمووووان میوووورزا را دارای‬
‫چنووین اوصووواف و واجووود شووورایط میووودانیه و بوووه ادشووواهی یشووونهاد موووی نمووواییه و از‬
‫شوووما هوووه تقاضوووایی بیعوووت بوووه شووواه جووووان را داریوووه بعووود از سوووحنان اینوووده محمووود‬
‫خوووان دیگوووران نیوووز سوووخن رانوووی کووورد و گفتوووه یوووی اینوووده محمووود خوووان را تاییووود‬
‫نمود‪.‬بدین ترتیب اازمان میرزا ))به ادشاهی انتخاب شد‪.‬‬
‫در شوووهر کابوووخ مووودعی توووا و تخوووت دیگوووری بووورادران زموووان شووواه نیوووز بوووود قبوووخ‬
‫ازخوووته مراسوووه فاتحوووه خووووانی تیموووور شووواه‪ .‬برادرانوووی دیگوووری خوووود راجموووع کووورد‬

‫‪4‬‬
‫و خووود را وواد شوواه اعووالن کوورد‪ .‬بوورادران و دیگوور کسووانی کووه بیعووت نووه کوورد ین‬
‫هووووا را اوخ دسووووتگیر و بعوووودن زنوووودانی سوووواخت‪ .‬شوووویی صووووفی کووووه در شووووور‬
‫بووووازاری کابووووخ مووووی زیسووووت از شوووویو معتبوووور وقابووووخ احتووووراه بووووود‪ .‬زمووووان شوووواه‬
‫بووورای مراسوووه توووا وشوووی خووووی نوووزد شووویی رفوووت و دسوووتاری را بوووا خوووود بووورده‬
‫بووود شوویی صووفی بوور سووری شوواه ج ووان یچانوود و بعوود بووه خوواطر اطووالع جشوونی‬
‫را در باوحصار کابخ برگزار کردند‪.‬‬
‫دوری کوتوووواه سوووولطنت زمووووان شوووواه بووووا حوووووادی ع وووویه سیاسووووی و اجتموووواعی در‬
‫جهوووان هموووراه بوووود‪ .‬چهوووار سووواخ وووی از بوووه قووودرت رسووویدن و انقالبوووی کبیووور‬
‫فرانسووووه دنیووووایی قوووودیه اورو ووووا راتکووووان داده بووووود‪ .‬شوووو سوووواخ بعوووود ازجلوووووس او‬
‫دولوووت جدیووود فرانسوووه بوووه قیوووادت نوووا لیون قووود برافراشوووت و بیشوووتر اورو وووا را بوووه‬
‫زیووور سووولطه خوووود در یورده بوووود‪ .‬درشووورق افغانسوووتان مصوووادف بوووا جلوسوووی شووواه‬
‫زموووان سوووورجان شووووور گوووورنر جنووووراخ مقبوضووووات هنووودی انکلیسووووی شووووده بووووود و‬
‫شووووواهزادگان راج ووووووت مطیوووووع قووووودرت ن وووووامی انگلسوووووتان گردیووووود‪ .‬در یووووورب‬
‫افغانسووووتان دو سوووواخ بعوووود از بووووه قوووودرت رسوووویدن شوووواه زمووووان در سووووالی ‪ 1799‬ه‬
‫دولوووت قاجووواری تشوووکیخ شووود موسوووس ایووون دولوووت اایقامحمووود خوووان))مرد بوووا اراده‬
‫و مووودبر بوووود در ایووون هنگووواه کشوووور ایوووران نیوووز دوچووواری در گیوووری خوووارجی و‬
‫نزاع داخلی بود‪ .‬اصمیمیا شیرعلی ا ‪)1397‬‬

‫یناا ی ساینانا یماا تا‬

‫زموووان شووواه ماننووودی ووودر تیموووور زنوووان و فرزنووودانی ذیوووادی نداشوووت‪.‬اما دو تووون‬
‫از زنوووانی زموووان شووواه شوووناخته شوووده کوووه یکوووی دختوووری نوووور محمووود خوووان بوووابری‬
‫اموووووین الملکوووووو دیگوووووری دختوووووری عبووووودالرحیه خوووووانی هوتووووور بووووووده و از جملوووووه‬
‫اوودی او از چهار سر و دو دختر ناه برده شده است‪.‬‬

‫دود یصیات یماا تا‬

‫زمووان شوواه ادشوواهی بووا گفایووت و ویقووی بووود و از خووود عووزه واراده در کووار هووا‬
‫نشوووان موووی داد‪ .‬میووور محمووود صووودید فرهنووو موووی نویسووود‪ :‬اازموووان شووواه صووواحب‬
‫اراده شووووجاع جوووواه طلووووب عالقمنوووود بووووه کشووووور گشووووایی شووووکا و سووووختگیر بووووود‬
‫برخوووی بووور ایووون بووواور اسوووت کوووه زموووان شووواه در بوووین شووواه هوووان سووودوزایی بعووود از‬

‫‪5‬‬
‫احموووود شوووواه درانووووی از بزرگووووواری خاصووووی برخوووووردار بووووود‪ .‬وی در موووودت نووووه‬
‫سوووواخ حکومووووت خووووود لح ووووه ای یراه نگرفووووت و اسووووتراحت نکوووورد توطووووه هووووای‬
‫حرامسوووورا کووووه مووووادر انوووودردان طوووورا مووووی کوووورد بوووورادران بوووورای رسوووویدن بووووه‬
‫قوودرت تووال مووی کوورد زمووان شوواه را از انجوواه کارهووای اساسووی بوواز مووی داشووت‬
‫و همووین توطووه هووا باعووی شوود کووه شوواه بعوود از دسووتگیر نمووودن بوورادر شووهزاده‬
‫همایون با قساوت او را کور کند‪ .‬اطنینا اهر ا ‪)1383‬‬

‫مگک ت ندهی ثکوم یماا تا‬

‫مرحلوووووه اوخ مشوووووکالت داخلوووووی زموووووان شووووواه مخالفوووووت شووووواهزادگان دربوووووار در‬
‫باوحصووووار و برخووووی از اموووورای دولووووت و سوووورداران بووووود کووووه تقریبووووا در اوایووووخ‬
‫حکوموووت وی حوووخ گردیووود ولوووی مخالفوووت دوتووون از بووورادران هموووایون و محموووود‬
‫در قنووودهار و هووورات ییووواز شووود و دامنوووه ین دوره ‪ 9‬سووواخ حکوموووت زموووان شووواه‬
‫را فراگرفووووت و تموووواه قلمووووروی کشووووور را گرفتوووواری یشوووووب و نگرانووووی کوووورد‪.‬‬
‫جنوو هووای زمووان شوواه بووا محمووود و همووایون کووه در نقوواط مختلیووف کشووور و تووا‬
‫یخووووور سووووولطنت او اداموووووه یافوووووت‪ .‬هموووووایون بعووووود از ‪ 3‬سووووواخ جنووووو و گریوووووز در‬
‫قنوووودهار‪.‬قالت و سووووند در نزدیکووووی ملتووووان اسوووویر گشووووته و بووووه امووووری زمووووان شوووواه‬
‫کوووور گردیووود‪ .‬محموووود بعووود از ایووون کوووه از جنووو اوخ بوووا بووورادر زموووان شووواه‬
‫شکسوووت خوووورد بوووا ایموووا وگذشوووت وی مواجوووه گردیووود وبوووه حکوموووت هووورات‬
‫ابقووا شوود امووا وی تووا مووی توانسووت باحکومووت مرکووزی مخالفووت کوورد در صووورت‬
‫نیووواز بوووه دربوووار قاجوووار و امیووور بخوووارا ناهنوووده موووی شووود از بیگانوووه گوووان اسوووتمداد‬
‫مووووی خواسووووت و از ین جووووای کووووه ین کشووووور هووووا تحووووت سوووویطره اجنبووووی قوووورار‬
‫داشوووت‪ .‬کشوووور همیشوووه از شووورق و یووورب تهدیووود موووی شووود کوووه عاموووخ ین اسوووتعمار‬
‫انگلووویس بوووود‪ .‬عوووده تعقیوووب شووواهزادگان اشوووتباهی بوووود کوووه نتوووای ین سوووالهای بعووود‬
‫مشووووکالت بووووزرا تووووری را بووووه وجووووود یورد کووووه بووووه سووووقوط سوووولطنت و کوووووری‬
‫چشه خود شاه زمان و خانه جنگی های طوونی منجر شد‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫مگک ت دار ی ثکوم یماا تا‬
‫دسوووتگاه اسوووتعماری کم نوووی هنووودی شووورقی از کنووواره هوووای خلوووی بنگووواخ سرکشووویده‬
‫بووود ایوون کم نووی کووه هوودف از ین یشوورفت در نوویه قوواره یووی هنوود و مقابلووه بووا نقشووه‬
‫هووووای نووووا لیون و تووووزار بووووود تحریکوووواتی را در سوووورحداتی قلموووورو و ام راتوووووری‬
‫درانی به میان یورده‬
‫کوووه فرصوووت هرگونوووه اصوووالا و عموووران کشوووور را از زموووان شووواه سووولب کووورد در‬
‫ایووون زموووان دخالووووت یشوووکار و نهووووان انگلووویس در اموووور افغانسووووتان علوووت العلووووخ‬
‫مشوووکالت بوووود درایووون زموووان کم نوووی تجوووارتی سیاسوووی هنووود شووورقی کوووه در سووواخ‬
‫‪1600‬ه بووه وجووود یمووده بووود موفوود گشووته بووود هنوود را بووه تصوورف خووود دریورد‪.‬‬
‫افیا ا ‪)1389‬‬

‫نیضاع نطانف نستان فاا ر یماا یماا تا‬

‫در ممالووور همسوووایه هنووود و ایوووران بوووا تحریکوووات اسوووتعمار انگلووویس مواجوووه گردیووود‬
‫که با ایوای سیکها قاجار هور‪.‬‬
‫در سوووواخ ‪1791‬ه الووووی ‪1211‬ه ق خبوووور تجوووواوز یقووووا محموووود قاجووووار بووووه مشووووهد‬
‫وشووووور مجوووودد شووووهزاده تیمووووور بووووه زمووووان شوووواه رسووووید وی سوووورکوبی شووووور‬
‫هوووای سووویر نجووواب را رهوووا کووورده بوووه سووورعت بوووه طووورف کابوووخ راه افتووواد امیووور‬
‫بخوووارا سووویکها و قاجوووار هوووا در بیووورون افغانسوووتان و محموووود و هموووایون در داخوووخ‬
‫کشووووور تمامووووا بوووور ا وووور ایوووووا و تحریکووووات انگلوووویس هووووا بووووه راه افتادن‪.‬اسووووتعمار‬
‫انگلووویس عوووالوه بووور نقشوووه هوووای نوووا لیون فرانسوووه وی و توووزار روسوووی از وجوووود‬
‫یووور ام راتووووری در افغانسوووتان بوووه شووودت هوووراس داشوووت و لوووذا بووورای تضوووعیف‬
‫ام راتوووووری افغانسووووتان تووووال نمووووود‪.‬و تووووا فوووورو اشووووی ین ووووی رفووووت‪.‬انگلیس‬
‫مخصوصوووا حکمرانوووان ین در هنووود دریافوووت کوووه قووودرت زموووان شووواه افغوووانی بووورای‬
‫ین خطوووور سوووواز اسوووووت ودر صوووودد دفوووووع و نووووابود سووووواختن ین براموووود‪ .‬وتصووووومیه‬
‫گرفووووت کووووه در شوووورق و یوووورب قلموووورو افغانسووووتان در نجوووواب و خراسووووان بلوووووا‬
‫بر ووا کند‪.‬بووه ایوون صووورت کووه بووا حضوووری زمووان شوواه در شوورق کشووور شوواهان‬

‫‪7‬‬
‫قاجوووار را تحریووور بوووه مداخلوووه مسوووتقیه و ییووور مسوووتقیه نمووووده و شووواه افغانسوووتان‬
‫را مجبور به حرکت به سمت یرب کشور برا دفع شور نماید‪.‬‬
‫مهوودی علیخووان کووه ایرانووی ولووی تبعیووت هنوودی داشووت مووامور شوود کووه بووه عنوووان‬
‫نماینووده کم نووی شوورقی بووه بوشووهر رود نووه ک نووی هنوود شوورقی یوور کم نووی تجوواری‬
‫بووووود و نووووه مهوووودی علیخووووان نماینووووده ین بلکووووه وی مووووامور بووووود کووووه از طوووورف‬
‫انگلیسوووها تمووواه شووورایط وزه را در دربوووار ایوووران بوووه کوووار گرفتوووه وزموووان شووواه را‬
‫دایما مشغوخ و گرفتار نماید تا به طرف هند توجه ننماید‪.‬‬

‫گکایگوهاد یماا تا ک ب ا‬ ‫اه‬

‫عوووالوه بووور عالقوووه زیوووادی کوووه زموووان شووواه بوووه تسوووخیر هنووود داشوووت ناموووه هوووای از‬
‫ااشوواه عوواله )) و سووایر اموورای مسوولمان هنوود باعووی شوود کووه زمووان شوواه بووه سوووی‬
‫دهلی حرکت نماید‪.‬‬
‫مسووولمانان کوووه از یشووورفت کم نوووی انگلووویس و قووووت گووورفتن هنووودوان در نووویه قووواره‬
‫نگوووران بودنووود در هموووه جوووا بوووا شوووور و شوووعف در انت وووار رسووویدن قووووای درانوووی‬
‫بودنووود در مقابوووخ هنووودوان بوووا خووواطره ی جنووو وووانی وووت و دیگووور حموووالت احمووود‬
‫شاه به هند از یینده احساس خوف میکردند‪.‬‬
‫مسوووولمانان‬ ‫وخوووورو‬ ‫انگلیسووووها از لشووووکر کشووووی زمووووان شوووواه بووووه هنوووود و جووووو‬
‫برای استقباخ از و در ترس بودند اکامگارا ‪)1376‬‬

‫نخ فوک معابا نندهوچ ی نیانا اهوک نستان فاا‬

‫زموووان کوووه خطووور زموووان شووواه بووورای هنووود جووودی و قطعوووی تلقوووی شوووده‪ .‬ریچوووارد‬
‫ولزلی از طرف انگلیس حکمران هند در دوره زمان شاه بود‪.‬‬
‫شوووورا مفصووووخ موضوووووع را اجوناتووووان دنکن)فرمووووانروای بمبیووووی محوووووخ کوووورد و‬
‫وی یووور ایرانوووی اهوووخ خراسوووان بنووواه مهووودی علیخوووان را کوووه بوووی از بیسوووت سووواخ‬
‫در کم نووی هنوود شوورقی خوودمت کوورده بووود مهموریووت داد کووه بووه ایووران سووفر کنوود‬
‫و بوووا در احتیوووار گذاشوووتن سووواونه دو سوووه لووور رو یوووه بوووه او از و خواسوووتند کوووه‬

‫‪8‬‬
‫تموواه وسووایخ وزمووه را دربووار ایووران بکووار گیوورد‪ .‬تووا زمووان شوواه دایمووا مشووغوخ و‬
‫گرفتار باشد و فرصت مراجعت به هند را نیابد‪.‬‬
‫مهوووودی علیخووووان در سوووواخ ‪1798‬ه بووووا طاقووووه هووووای ارچووووه ابریشوووومی و هوووودایای‬
‫نفیس از بمبیی به قصد ایران سوار کیشتی گردید‪.‬‬
‫در اکتبووور ‪1798‬ه وارد بوشوووهر شوووده‪ .‬وبوووا ارسووواخ ناموووه هوووای بووورای شووواه ایوووران‬
‫از بوشوووهر بووور تسوووریع حمتوووه ایوووران بوووه زموووان شووواه تاکیووود کووورد‪ .‬و نوشوووت کوووه بوووا‬
‫توجوووه بوووه حضوووور دو بووورادر ناراضوووی زموووان شووواه امحموووود و فیوووروز )در یوووزد‬
‫هووور مقوووودار کموووور مووووالی سووووالا و تووودارکات ن ووووامی کووووه وزه باشوووود در اختیووووار‬
‫دولت ایران قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫مهووووودی علیخوووووان وووووس از یووووور مووووواه توقوووووف در شووووویراز و دو هفتوووووه اقاموووووت در‬
‫اصوووووفحان در دسوووووامبر ‪1799‬ه وارد تهوووووران شوووووده و در موووووذاکرات بوووووا شووووواه و‬
‫صدر اع ه ایران اهرا موفد گردید‪.‬‬
‫مهوووودی علیخووووان ووووس از چنوووود موووواه اقامووووت در تهووووران راهووووی بوشووووهر گردیوووود‪ .‬و‬
‫کوووار را رسوووما بوووه عنووووان نماینوووده کم نوووی در ین شوووهر شوووروع کووورد‪ .‬وچوووون‬
‫هنوووز تهدیوود زمووان شوواه بوورای هنوود از بووین نرفتووه بود‪.‬سووروان جووان ملکووه را کووه‬
‫سووووارکار مووواهر و ماننووود مهووودی علیخوووان تسووولط کاموووخ بوووه زبوووا ن فارسوووی داشوووت‬
‫بووووا هیاوووووت انصوووود نفوووووری و هوووودایای ووووور رزقوووووبرق موووووامور در بووووار ایووووورران‬
‫گردیووود‪.‬این هیاوووت مو وووف بوووود کوووه ضووومن جلوووب دوسوووتی شووواه ایوووران وی متعهووود‬
‫سوووازد کوووه در صوووورت بوووروز هووور نووووع خطووور و حملوووه ی از طووورف زموووان شووواه‬
‫بوورای هنوود بووه وی اعوواله جنوو دهوود‪.‬وی بعوود از ورود بووه تهووران بارهووا بووا مقوواه‬
‫هوووای ایرانوووی شووواهانی ایرانوووی دیووودار کووورد و موفووود شووود کوووه شووواه ایوووران یمووواده‬
‫همکووووواری بوووووا انگلیسوووووی هوووووا در زمینوووووه وارد یوردن فشوووووار بووووور شووووواه زموووووان‬
‫سوودوزایی اسووت‪ .‬ولزلووی فرمانفرمووایی انگلوویس هنوود معاهووده را بووا فووت علووی شوواه‬
‫قاجوووار بووور ضووود افغوووان هوووا امضوووا نموووود ودر ین بوووه صوووورت واضووو ذکووور نمووووده‬
‫بوووود‪ .‬کوووه هووور گووواه شووواه افغوووان تصووومیه حملوووه بوووه هنووود را بگیووورد‪ .‬چوووون سووورزمین‬
‫هنووود مربووووط رعایوووایی انگلووویس اسوووت بنوووان شووواه ایوووران یووور قشوووون کووووه یکووور را‬
‫بووا تموواه لوووازه و مهمووات جنگووی بووه افغانسووتان بفرسووتد کووه ین مملکووت را خووراب‬

‫‪9‬‬
‫را بووه خوور دهوود کووه ین ملووت بووه کلووی‬ ‫و ویووران نمایوود‪ .‬ودر ضوومن تموواه تالش و‬
‫نابود و ریشان گردد‪.‬‬
‫اگووور شووواه افغوووان تمایوووخ نشوووان دهووود کوووه از در دوسوووتی و صووول واردگوووردد بایووود‬
‫خیاخ حمله‬
‫به هند را از سری خود دور کند‪.‬‬
‫هرگووواه اتفووواق افتووواد کوووه شووواه افغوووان یوووا کسوووی از ملوووت فرانسوووه بخواهووود بوووا دولوووت‬
‫ایران داخخ جن گردد ‪ ....‬انگلیس به ایران کمر ن امی می کند ‪.‬‬
‫بوووودین ترتیووووب گووووامی مهووووه دربوووواره تووووامین امنیووووت حووووریه دفوووواعی مسووووتعمره هنوووود‬
‫ایجوووواد گردیوووود وتنووووور مشوووواجرات و منازعووووات دو طوووورف گووووره گشووووت تووووا بووووه‬
‫ضعف هردو کشور ااایران و افغانستان )) منجر گردید‪.‬‬

‫یماا تا چدونک نی ثکوم دهد ا یا‬

‫بعوود از قتووخ اینووده محموود خووان توسووط شوواه زمووان بخوواطر کودتووای کووه قوورار بووود‬
‫در سووواخ ‪ 1799‬ه ‪.‬انجووواه شوووود کوووه هووودف شوووان خلوووع شووواه زموووان و قتوووخ وزیووور‬
‫خوووان بوووود‪ .‬و ناکوووامی گراییووود اینوووده محمووود خوووان بوووه عنووووان رهبووور‬ ‫رحموووت‬
‫ایوون گووروه اعووداه گردیوود سوور بووزرا اینووده محموود خووان بنوواه فووت خووان بووا جمعیووع‬
‫از اقوووووواه وبزرگوووووان قبیلوووووه بووووواریگزایی کوووووه در مجمووووووع تقوووووریبن ‪ 85‬نفووووور را‬
‫تشوووووکیخ میدادنووووود از قنووووودهار فووووورا و بوووووه طووووورف گرشووووور رفتنووووود‪ .‬و در ان جوووووا‬
‫تصووومیه گرفتنووود کوووه علیوووه شووواه زموووان اقوووداه نمایووود متوجوووه شووودند ‪ .‬کوووه محموووود از‬
‫موودت هووا بووه ایوون طوورف در ایووران اسووت بایوود بووا او هووه دسووت شووده شوواه زمووان را‬
‫از سووولطنت برکنوووار نمایووود ‪ .‬چوووون محموووود وفوووت خوووان هووودف واحووودی د اشوووتند بوووا‬
‫هووه متحوود شووده‪ .‬بووه حرکووات خووود برضوود زمووان شوواه ییوواز کردنوود ‪.‬شووکی نیسووت‬
‫کووووه ایووووران در مسوووول سوووواختن ین دو علیووووه زرمووووان شوووواه نقوووو عمووووده را بووووازی‬
‫کوورده باشوود‪ .‬هنگوواه کووه شوواه زمووان در یشوواور بووود ‪ .‬محمووود بووه کموور فووت خووان‬
‫از ایوووران بووووه سیسووووتان امووود حوووواکه سیسووووتان از انهوووا اسووووتقباخ وا هووووار همکوووواری‬
‫نمووود ‪ .‬بعوود بووا اقووواه مختووف قنوودهار تموواس حاصووخ کردنوود ‪ .‬و بووا همکوواری انهووا‬
‫قنووودهار را بعووود از محاصوووره طووووونی اشوووغاخ نمودنووود‪ .‬بوووا شوووینیدن ایووون خبووور شووواه‬

‫‪10‬‬
‫زمووان از یشوواور بووه کابووخ یموود بووا عووده قلیلووی سوو اه در مقابووخ محمووود یموواد ه گووی‬
‫جنووو را گرفوووت در مووودت خیلوووی کوووه توانسوووت تقوووریبن ‪30000‬سوووی هوووزار سووو اه‬
‫را تعبیووه نموووده‪ .‬و جهووت سوورکوبی محمووود و یوواران دسووت بووه کووار شووود ‪.‬شوواه‬
‫زموووان فرمانووودهی قووووای را بوووه سوووردار احمووود خوووان داد قومنووودانان قووووایی زموووان‬
‫شوووواه سووووردار احموووود خووووان بووووه محمووووود بیوووودونی جنوووو تسوووولیه شوووود ایوووون اموووور در‬
‫سرنوشوووت جنووو توووا یر فوووراوان گذاشوووت زیووورا زموووان شووواه بوووه نسوووبت اوضووواع‬
‫ووی یمووده قووادر ادامووه جن و نبووود تصوومیه گرفووت کووه بووه یشوواور بیوورود بووا قوووای‬
‫تووازه ده بووا تجهیووزات یشوورفته دوبوواره بووه کابووخ بیایوود وبووه قوودرت از دسووت رفتووه‬
‫ا را بووواز وووس گیووورد‪ .‬بنوووابر ایووون ازجنووو دسوووت کشوووید وبوووه طووورف یشووواور بوووه‬
‫حرکت شد‬
‫در جریوووان شکسوووت شووواه زموووان قووووای محموووود وی را تعقیوووب نمووووده ودر منطقوووه‬
‫ای {وچوووه انوووه وبوووین دو شووواه جنووو صوووورت گرفوووت در ایووون نبووورد نیوووز سووو اهیان‬
‫محموووود موفووود شووود‪ .‬شووواه زموووان راشکسوووت دهووود و شووواه زموووان بعووود از شکسوووت‬
‫متوووواری شوووده ودر خانووووه یکوووی از فیووووداون معووووروف بنووواه مالعاشووود شوووونواری‬
‫نووواه بووورد ایووون ملووور در اوخ از شووواه زموووان همراهوووان اسوووتقباخ کووورد ولوووی بعووود‬
‫از توورس ینکوووه مبوووادا بوووه جوووره نووواه دادن زموووان شووواه موووورد یضوووب محموووود واقوووع‬
‫گردیووووود‪ .‬دروازه ای قلعوووووه رابسوووووته موضووووووع را بوووووه اطوووووالع محموووووود رسوووووانید‬
‫محمووووود سووووردار اسوووودوو خووووان را بوووورای دسووووتگیر نمووووودن شوووواه زمووووان بووووه قلعووووه‬
‫مالعاشووود شووونواری فرسوووتاد‪ .‬در نتیجوووه شووواه زموووان دسوووتگیر وتوسوووط یووور نفووور‬
‫جوووراا کوووور سووواخته شوووود ‪ .‬و وزیووور رحموووت خوووان را مطوووابد فیصوووله اینوووده‬
‫محمد خان اعداه نموده و شاه زمان را در زندان حبس کردند‪.‬‬
‫قصوووری چهوووخ سوووتون قصووور دخ گشوووا مسوووجد وووخ خیشوووتی مسوووجد او اسووواله تعمیووور‬
‫یراه گووواه تیموووور شووواه درانوووی از بنوووا هوووای معوووروف دوران شووواه زموووان اسوووت ‪ .‬بوووه‬
‫نسوووب عالقوووه منووودی زیوووادی کوووه ایووون شووواه جووووان بوووه ابوووادی کشوووور د اشوووت کوووا‬
‫هوووای قصووورها و بوووا هوووا مجللوووی را مطوووابد عصووور وزموووان در کشوووور بنوووا نمووووده‬
‫است‪ .‬اافشارا محمود ا ‪)1360‬‬

‫‪11‬‬
 ‫نفوجک واد‬
‫در یخیووور بوووه ایووون نتیجوووه موووی رسووویه کوووه زموووان شووواه درانوووی هفتموووین سووور‬
‫تیمور شاه و نواسه احمد شاه درانی از خانواده‬
‫سوووودوزایی مووووی باشوووود‪.‬زمان شوووواه سووووومین شوووواه از خووووانواده سوووودوزایی مووووی‬
‫باشوووود کووووه بعوووود از تیمووووور شوووواه و ووووی از محمووووود شوووواه بووووه موووودت نووووه سوووواخ‬
‫حکومووت نموووده اسووت زمووان شوواه در سووالی ‪ 1773‬ه هووه زمووان بووا بووه قوودرت‬
‫رسووویدن ووودر تیموووور شووواه متولووود شووود‪ .‬زموووان شووواه تمووواه دوره طفولیوووت و‬
‫نوجوووووانی خووووود را در کابووووخ گذرانووووده در بوووواو حصووووار کابووووخ بووووزرا شووووده‬
‫است ونیز در کابخ تعلیه دیده و رور یافته است ‪.‬‬
‫زموووان شووواه در سوووالی ‪ 1793‬ه ودر سووونی ‪ 22‬سوووالگی بوووه همکووواری موووادر‬
‫اافاطموووه بووویگه )) و اینوووده محمووود خوووان کوووه یکوووی از سوووران قبایوووخ بوووا نفووووذ‬
‫بود در باوحصار کابخ به قدرت رسید‪.‬‬
‫زموووووان شووووواه در زموووووان حیوووووات ووووودر لیاقوووووت و کفایوووووت خووووووی را بووووورای‬
‫درباریوووان نشوووان داده ودر بعضوووی اوقوووات در نبوووود ووودر بوووه حیوووی والوووی کابوووخ‬
‫ایفوووای و یفوووه موووی نموووود در زموووان حکوموووت زموووان شووواه جنووو هوووای داخلوووی‬
‫و خووووووارجی و همچنووووووان تغیراتووووووی سیاسووووووی و اجتموووووواعی در افغانسووووووتان و‬
‫اطراف ین به وجود یمد‪.‬‬
‫بآلخووووره زمووووان شوووواه در سووووالی ‪ 1800‬ه توسووووط مووووداخالتی سیاسووووی ایووووران و‬
‫انگلووویس بوووا همکووواری بووورادر شووواه محموووود و وزیووور فوووت خوووان از ادشووواهی‬
‫خلع گردید‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫م ا د ی مآدذ‬
‫افشارا محمود ‪;. (1360).‬افغان نامه( ‪.‬دوه )‪, Ed.‬تهران‪ :‬انتشارات ادبی‪.‬‬
‫صمیمیا شیرعلی ‪;. (1397).‬تاریی معاصر افغانستان‪ .‬از سلطنت تا جمهودیت ‪.‬‬
‫(چ‪ .‬دوه )‪, Ed.‬کابخا افغانستان‪ :‬فرهن ‪.‬‬
‫طنینا اهر ‪;. (1383).‬افغانستان در مسیر تاریی( ‪.‬اوخ )‪, Ed.‬تهران‪ :‬چنگخ‪.‬‬
‫‪).‬تاریی معاصر افغانستان ‪ :‬از احمدشاه‬ ‫کابلیا علی اکبر ‪;. (1389‬ه‬ ‫فیا‬
‫دورانی تا سقوط کمونیست ها( ‪.‬چ‪ .‬اوخ )‪, Ed.‬مشهدا ایران‪ :‬نشرالمصطفی‪.‬‬
‫ا ع ‪. (1389).‬تاریی معاصر افغانستان (اوخ( ‪ ed.).‬ا‪ .‬رهیاب )‪, Ed.‬مشهدا‬ ‫فیا‬
‫ایران‪ :‬نشرالمصطفی‪.‬‬
‫کامگارا ‪. (1376).‬معارف افغانستان( ‪.‬چ‪ .‬اوخ )‪ , Ed.‬شاور‪ :‬مرکز نشراتی‬
‫میوند‪.‬‬

‫‪13‬‬