See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/345034622

Bulonlu Alın Levhalı Guseli Simetrik Olmayan Kiriş-Kolon Birleşimlerinde

Alın Levhası Eğilme Kapasitesinin Akma Çizgileri Kullanılarak Araştırılması -
IMO2019

Conference Paper · October 2019

CITATIONS READS

0 257

3 authors, including:

Haluk Emre Alçiçek Cuneyt Vatansever

Istanbul Technical University Istanbul Technical University
7 PUBLICATIONS   1 CITATION    22 PUBLICATIONS   89 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Cuneyt Vatansever on 21 March 2021.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Bulonlu Alın Levhalı Guseli Simetrik Olmayan Kiriş-Kolon
Birleşimlerinde Alın Levhası Eğilme Kapasitesinin Akma
Çizgileri Kullanılarak Araştırılması

1Haluk Emre Alçiçek, 2Cüneyt Vatansever

Tel: 190
(212) 285 6217, 290 (212) 285 3815
E-Posta: 1alcicek@itu.edu.tr, 2cuneyt.vatansever@itu.edu.tr

3Adem Karasu
E-Posta: karasuad@itu.edu.tr
1, 2, 3 İnşaat Müh. Böl., İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul

Öz

Bulonlu alın levhalı birleşimler en yaygın kullanılan moment aktaran birleşim

türlerindendir. Sahada kaynak işçiliğine gereksinim duyulmaması ve montaj kolaylığı
bu birleşim türlerini ekonomik yapmaktadır. Bu tür birleşimlerde eğilme momentinden
dolayı oluşan kuvvet çiftinin basınç bileşeni temas ile aktarılırken çekme bileşeni
bulonlar vasıtası ile aktarılmaktadır. Birleşimin çekme kuvveti etkisindeki bölgesinde
alın levhasının veya kolon başlığının akmasına izin verilmesi halinde, eğilme
şekildeğiştirmeleri nedeniyle bulonlarda ilave kaldırma kuvveti etkileri oluşacaktır.
Kalın levha davranışı yaklaşımı ile tasarım yapıldığında ise, alın levhasının ve kolon
başlığının eğilme şekildeğiştirmesi sınırlandırılarak bulonlarda kaldırma kuvvetlerinden
dolayı ilave etkiler oluşması önlenecektir. Kalın alın levhası yaklaşımı esas alındığında,
alın levhasının ve kolon başlığının bu yaklaşıma uygun davranış gösterecek kalınlığa
sahip olması gerekmektedir. Bu çalışmada, bulonlu alın levhalı guseli simetrik olmayan
kiriş-kolon birleşimleri için pozitif ve negatif eğilme momenti etkisi altındaki
durumların akma çizgileri konfigürasyonu oluşturularak, alın levhasının eğilme
momenti kapasitesi her iki durum için de hesaplanmıştır. Ayrıca örnek benzer bir
birleşimi kapsayan deneysel bir çalışma esas alınarak, geliştirilen sonlu eleman
modelinin doğrulanması sağlanmış ve akma çizgileri yöntemi kullanılarak belirlenen
alın levhası parametreleri sonlu eleman analizleri yardımıyla incelenmiştir.

Anahtar sözcükler: Moment aktaran birleşim, Akma çizgileri, Guse levhası.

Giriş

Sismik yükler altındaki yapı sistemlerinde göçme olmaksızın yüksek derecede enerji
sönümlenmesi ve yapı sisteminin yeterli derecede sünek davranması, yapı tasarımında
kapasite tasarımının benimsenmesini gerektirmektedir. Kapasite tasarımında

350
plastikleşen elemanlar vasıtasıyla enerji sönümlenirken diğer elemanların elastik
kalması beklenmektedir. Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çerçevelerden oluşan
yapı sistemlerinin kirişlerinde oluşacak plastik mafsallar sayesinde enerji
sönümlenirken, birleşimlerin elastik düzeyde kalması gerekmektedir. Dolayısıyla,
birleşim bölgelerinde gevrek göçmenin önlenmesi ve birleşimi oluşturan elemanların
kapasitelerinin yeterli güvenlikle tahmin edilmesi önemli olmaktadır.
Kaliforniya’da meydana gelen 1994 Northridge depremi sonucunda, moment aktaran
çelik çerçevelerin rijit birleşimlerinde kaynaklı bölgelerin gevrek kırılmalarına bağlı
hasarların ortaya çıkması yaygın bir şekilde gözlenmiştir. Benzer birleşim hasarlarının
yaygın şekilde gözlemlenmesi araştırmacıları moment aktaran birleşimlerin sünek
davranışı konusunda araştırma yapmaya yönlendirmiştir. Araştırmalar kapsamında öne
sürülen fikirlerden biri de birleşim bölgelerinde kirişin bir veya her iki başlığında guse
teşkil etmek olmuştur (Lee ve Uang, 1997; Yu, Uang ve Gross, 2000). Ayrıca kaynaklı
birleşim yerine, bazı çekincelerle birlikte bulonlu alın levhalı birleşim kullanımı da öne
sürülmüştür. Bulonlu alın levhalı birleşimlerle ilgili sınırlı sayıda çevrimsel yükleme
deneyi olması nedeniyle, oluşan bu çekincelerin ortadan kaldırılması ve birleşim
davranışının daha açık ortaya konması amacıyla FEMA (Federal Emergency
Management Agency) tarafından birçok araştırma projesi desteklenmiştir (Ryan, 1999).
Deneysel ve analitik çalışmalara dayanan araştırmalar sonucunda bulonlu uzun ve kısa
alın levhalı moment aktaran birleşimlerin davranışları ortaya konmuş ve akma çizgileri
yöntemi de kullanılarak kapasite hesapları için formüller geliştirilmiştir (Borgsmiller,
1995; Ryan, 1999; Italiano, 2001; Sumner, 2003).
Bu çalışmada bulonlu alın levhalı guseli simetrik olmayan kiriş-kolon birleşimleri için
akma çizgileri yöntemi ile alın levhasının eğilme kapasitesi hesaplanmaya çalışılmıştır.
Çalışma kapsamında örnek bir deneysel çalışma esas alınarak, geliştirilen sonlu eleman
modelinin doğrulanması sağlanmış ve ele alınan birleşim tipi için akma çizgileri
yöntemi ile hesaplanan eğilme kapasitesinin tasarım açısından yeterli güvenlikte
olduğunun gösterilmesi amacıyla, sonlu eleman analizleri gerçekleştirilmiştir.

Bulonlu Alın Levhalı Guseli Simetrik Olmayan Kiriş-Kolon Birleşiminin Akma

Çizgisi Yöntemi ile Analizi

Virtüel iş metodunun temel alındığı akma çizgileri teorisinde akma çizgileri boyunca
oluşan toplam iç işler, eğilme momentinden kaynaklanan dış işlere eşitlenerek levhanın
eğilme momenti dayanımı hesaplanmaktadır. İç işler dış işlere eşitlenerek denklemler
düzenlendiğinde alın levhası eğilme momenti kapasitesi Denk. 1’de verilen ifade elde
edilmektedir. (Sumner, 2003). Burada Yp akma çizgileri parametresi olarak
adlandırılmaktadır.

M pl  Fyptp2Yp (1)

Çalışma kapsamında incelenecek simetrik olmayan moment aktaran birleşim detayı

Şekil 1’de verilmiştir. Şekil 2’de pozitif ve negatif eğilme momenti için akma çizgileri
konfigürasyonu gösterilmiştir. Pozitif eğilme momenti halinde, tarafsız eksenin kiriş üst
başlığının orta noktasından geçtiği varsayılarak, alın levhasına ait akma çizgileri
parametresi, Yp (AISC 358-16) elde edilmiştir (Denk. 3). Negatif eğilme momenti etkisi

351
 altında ise, birleşimin rijitlik levhası bulunan bölgesi çekme kuvveti etkisinde
kalacaktır. Negatif eğilme momenti durumu için tarafsız eksenin yeri, guse başlığından
itibaren guse yüksekliğinin %40’ına karşı gelen nokta olarak varsayılabilir (Stratan ve
diğ., 2017). Bu durum için Şekil 2(b)’de verilen akma çizgileri yerleşimi dikkate
alınarak Yp parametresi belirlenmiştir (Denk. 4).
HE340B A
30 240 30
14M30(10.9) IPE450

50
100

15

Negatif

115
IPE450 eğilme
momenti

90
P
450

140
15

850
90
Pozitif

115
eğilme
35°

momenti
200

18

200
15
100

50
t = 12mm
50 140 50

A HE340B
A-A Kesiti
Şekil 1: Simetrik olmayan moment aktaran birleşim detayı.

1
s bp g (2)
2

Pozitif eğilme momenti etkisinde, alın levhası için Yp parametresi

bp   1   1 2   1   2 1 1
Yp   h1    h2     h3    h4      ...
2   pfb   pfh pfo   pfi   pb s  2 
(3)
2  3   3 
...   h2  pfh  pfo   h3  pfi    h4  s  
g  4 pb   4 pb  

Negatif eğilme momenti etkisinde, alın levhası için Yp parametresi

bp   1 1   1 2  1 
Yp   h1     h2     h3    1 ...
2   2d e pfo   pfi pb  s 
(4)
2  3   3 
...   h1  d e  pfo   h2  pfi    h3  s  
g  4 pb   4 pb  

352
 de
pfo
h1
pfi

h2 pb
h4
s 
s

h3  h3
pb
pfi
h2 pfo

pfh

h1 pfb

g g
bp bp
(a) (b)
Şekil 2 :a) Negatif (b) Pozitif eğilme momenti etkisi altında akma çizgilerinin
yerleşimi.

Alın levhası eğilme momenti kapasitesi hesabında en elverişsiz akma çizgisi yerleşimi
ele alınacağından, (pfi>s, pfo>s, pfh >s) olması halinde, , pfi = s, pfo = s, pfh = s olarak
dikkate alınmalıdır.

Sonlu Eleman Modeli

Örnek Deneysel Çalışma

Bu araştırma kapsamında geliştirilecek olan sonlu eleman modelinin doğrulanması

amacıyla, EQUALJOINTS (European pre-QUALified steel JOINTS) isimli Avrupa
Birliği projesi kapsamında Timisoara Teknik Üniversitesi Laboratuvarı’nda yürütülen
deneysel çalışmalarda kullanılan EH2-TS35-M numunesi esas alınmıştır. Şekil 3’te
deney numunesinin genel görünüşü, Şekil 6’da birleşim detayı verilmiştir (Keunwoo,
2016; Stratan ve diğ, 2017).
Deneyde kullanılan kiriş enkesiti IPE450, kolon enkesiti HE340B’dir. Guseli birleşimde
30mm kalınlığında alın levhası 12×M30(10.9) bulonlarla kolon başlığına
birleştirilmektedir. Panel bölgesinde plastik deformasyonu önlemek amacıyla kolon
gövdesinin her iki tarafına alın levhası uzunluğu boyunca takviye levhaları
yerleştirilmiştir. Levha ve profillerde S355 sınıfı yapısal çelik malzemesi kullanılmıştır.

Sonlu Eleman Modelinin Doğrulanması

EH2-TS35-M numunesinin sonlu eleman modeli ABAQUS (HKS,2017) sonlu eleman

yazılımı ile hazırlanmıştır. Tüm elemanlar C3D8R üç boyutlu katı eleman ile
modellenmektedir. Malzeme davranışları, çelik çekme testlerinden elde edilen veriler,
353
gerçek gerilme-gerçek şekildeğiştirme değerlerine dönüştürülerek tanımlanmıştır.
Yüzeyler arası sürtünme katsayısı 0.25 olarak dikkate alınmıştır (Keunwoo, 2016).
Bulonlara verilen önçekme ile ilgili bir bilgi bulunmadığından ÇYTHYE (2018), Tablo
13.6 uyarınca bulonlara 393kN önçekme kuvveti uygulanmıştır. Hazırlanan model Şekil
4’te gösterilmektedir.
Esas alınan deneysel çalışmada, birleşimde negatif moment oluşturacak şekilde tek
doğrultuda artan yükleme gerçekleştirilmiş, numune davranışı, kolon yüzündeki eğilme
momenti (Mcf) ve kiriş-kolon eksenlerinin kesiştiği noktanın dönmesi (S) cinsinden
ifade edilmiştir.
Gerçekleştirilen deneysel çalışmaya benzer biçimde, birleşimde negatif moment
oluşturacak şekilde kiriş ucuna düşey yönde yerdeğiştirme uygulanarak sonlu eleman
analizi gerçekleştirilmiştir. Analiz sonucunda elde edilen eğilme momenti-dönme eğrisi
deneysel çalışma sonucu ile karşılaştırmalı olarak Şekil 5’te verilmektedir. Şekil
incelendiğinde, deneysel çalışma ve sonlu eleman analizi sonuçları arasında yeterli
derecede bir uyumun olduğu gözlenmektedir. Ayrıca Şekil 6’da verilen deneysel
çalışma ve sonlu eleman analizi sonucunda elde edilen göçme şekilleri incelendiğinde
benzer göçme modlarının oluştuğu görülmektedir.

Yp Parametresinin Sonlu Eleman Analizleri ile Değerlendirilmesi

Yp parametresinin incelenmesi amacıyla, deneysel çalışma esas alınarak geliştirilen

sonlu eleman modeli, Şekil 1’de verilen detaylara uygun olarak güncellenmiştir. Alın
levhası kalınlığı 15mm ve 30mm olmak üzere iki sonlu eleman modeli hazırlanmıştır.
Birleşim tasarımında her ne kadar alın levhasının akmasına izin verilmemesi gerekliyse
de bu çalışma kapsamında alın levhasındaki akmanın gözlenmesi amacıyla alın
levhasının malzeme sınıfı S235 olarak değiştirilmiş, diğer levha ve profillerde S355
yapısal çelik malzeme sınıfı kullanılmıştır. Ayrıca kirişin malzeme sınıfının olası akma
ve çekme dayanımları dikkate alınmamıştır. Sonlu eleman modelleri ile analiz sonuçları
Tablo 1’de gösterilmektedir.

N15 ve P15 modelleri

N15 ve P15 modellerinde alın levhasındaki akma davranışını gözlemlemek amacıyla,

alın levhası kalınlığı 15mm seçilmiştir. Bu durumda Yp parametresi esas alınarak
hesaplanan alın levhası eğilme kapasitesi, negatif eğilme momenti için 373,28kNm,
pozitif eğilme momenti etkisi için ise 421,27kNm olarak elde edilmektedir. Kirişte
plastik mafsal oluşmasına karşı gelen kolon yüzündeki eğilme momenti de 721,70kNm
olarak hesaplanmaktadır. Şekil 9’da verilmiş olan sonlu eleman analizlerinden elde
edilen dönme-eğilme momenti eğrileri dikkate alındığında, birleşimin kapasitesi negatif
eğilme momenti altında 640kNm, pozitif eğilme momenti etkisinde de 680kNm olarak
elde edilmektedir. Şekil 8 incelendiğinde her iki yönde etkiyen eğilme momenti altında,
alın levhasının plastikleşen bölgelerinin Şekil 2’de öngörülen akma çizgilerinin formları
ile uyumlu olduğu, ancak sonlu eleman modellerinde plastikleşen bölgelerin daha büyük
bir alanı içine aldığı görülmektedir. Bu durumda akma çizgileri kullanılarak elde edilen
eğilme momenti kapasitelerinin, güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla hesaplandığı
anlaşılmaktadır. Esas alınan örnek modelde hesaplanan ve analizlerden elde edilen

354
kapasiteler oranlandığında güvenlik seviyesi N15 modeli için 1,7, P15 modeli için ise
1,6 olarak hesaplanmaktadır.
A

HE340B HE340B

B B

1221
IPE450
12M30(10.9)
IPE450

450
2P

P P

1060
A
A-A
2120 340 Kesiti

HE340B
IPE450 12M30(10.9)

B-B Kesiti
(a)

HE340B
30 240 30
IPE450
12M30(10.9)
50

100

15
115

IPE450
90

450
230

15
850

850
115

35°
200

18
200

15
100
50

t = 12mm
50 140 50
340 30 286

HE340B

(b)
Şekil 3 EH2-TS35-M numunesi genel detayı (Keunwoo, 2016).

355
 Şekil 4 EH2-TS35-M numunesi sonlu eleman modeli.

Şekil 5 EH2-TS35-M numunesi moment-dönme eğrisi.

(a) (b)
Şekil 6 Yerel burkulma şekilleri (a) Deneysel çalışma (Keunwoo, 2016), (b) Sonlu
eleman modeli.

356
 Tablo 1 Sonlu Eleman Modelleri ve Analiz Sonuçları.
Model Alın levhası Moment Mb, kNm
Yp, mm Mpl, kNm
adı kalınlığı, mm yönü
N30 Negatif 7059,59 1493,10
30
P30 Pozitif 7967,33 1685,09
721,70
N15 Negatif 7059,59 373,28
15
P15 Pozitif 7967,33 421,27
Mpl: Alın levhası eğilme momenti kapasitesi, Mb: Kirişin plastikleşmesine karşı gelen
kolon başlığı yüzündeki eğilme momenti

(a) (b)

Şekil 7 (a)N30 ve (b)P30 modellerinde plastikleşen bölgeler.

(a) (b)
Şekil 8 (a)N30 ve (b)P30 modellerinin dönme-eğilme momenti eğrileri.

357
 (a) (b)
Şekil 9 (a)N15 ve (b)P15 modellerinde plastikleşen bölgeler.

(a) (b)
Şekil 10 (a)N15 ve (b)P15 modellerinin dönme-eğilme momenti eğrileri.

Sonuçlar
Bu çalışma kapsamında bulonlu alın levhalı guseli simetrik olmayan kiriş-kolon
birleşimleri için akma çizgileri yöntemi ile alın levhası eğilme momenti kapasitesi
hesaplanmaya çalışılmıştır. Esas alınan örnek bir birleşim modeli için akma çizgileri
belirlenerek, Yp parametresi için denklemler elde edilmiştir. Denklemlerin yeterliliği
için tipik sonlu eleman modellerinden yararlanılmıştır. Analiz sonuçları incelendiğinde,
belirlenen akma çizgisi formlarının, analiz sonucundan elde edilen alın levhasının akma

358
 bölgeleri ile yeterli düzeyde uyumlu olduğu görülmüştür. Böylece, Yp parametresinin
yeterli bir güvenlikle hesaplanabildiği anlaşılmaktadır. Çalışma kapsamında
gerçekleştirilen sonlu eleman analizleri sonucunda, incelenen moment aktaran
birleşimlerin tasarımında Yp parametresinin kullanımının yeterli yaklaşıklığı sağladığı
görülmüştür. Ancak bu çalışma sadece sonlu eleman analizlerine dayandığından,
araştırmanın deneysel çalışmalarla desteklenmesi gerekmektedir.

Kaynaklar
AISC 341-16, (2016). Prequalified connections for special and intermediate steel
moment frames for seismic applications, American Institute of Steel Construction,
Chicago, Illinois, USA.
Borgsmiller, J.T. (1995) Simplified method for design of moment end-plate
connections. Ph.D. Thesis, Virginia Polytechnic Institute and State University, USA.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016) Çelik yapıların tasarım, hesap ve yapım esaslarına
dair yönetmelik, Ankara.
HKS, (2017). ABAQUS/Standard CAE, Hibbit Karlsson Sorenson Inc., Version 2017
Italiano, V.M. (2001) Behavior of diagonal knee moment end-plate connections. MSc.
Thesis, Virginia Polytechnic Institute and State University, USA.
Keunwoo, L. (2016) Numerical investigation on seismic behaviors of steel haunch
connections. M.Sc. Thesis, Politehnica University Timişoara, Romania.
Lee, C.H. & Uang, C.M. (1997) Analytical modeling of dual panel zone in haunch
repaired steel MRFs. Journal of Structural Engineering, Vol. 123, No. 1, pp. 20-29.
Ryan, J.C. (1999) Evaluation of extended end-plate moment connections under seismic
loading. MSc. Thesis, Virginia Polytechnic Institute and State University, USA.
Stratan, A., Maris, C., Dubina, Dan. & Neagu, C. (2017) Experimental prequalification
of bolted extended end plate beam to column connections with haunches. The 8th
European Conference on Steel and Composite Structures, September13–15,
Copenhagen, Denmark.
Sumner, E.A. (2003) Unified design of extended end-plate moment connections subject
to cyclic loading. Ph.D. Thesis, Virginia Polytechnic Institute and State University,
USA.
Yu, Q.S., Uang, C.M. & Gross, J. (2000) Seismic rehabilitation design of steel moment
connection with welded haunch. Journal of Structural Engineering, Vol. 126, No. 1, pp.
69-78.

359

View publication stats