MÜZÂRAA
Müzâraa akdini mutlak olarak lâzým ve-
ya gayri lâzým diye niteleyenler bulunduðu
gibi ekim öncesi ve sonrasý arasýnda ayý-
rým yaparak, yine tohumun hangi tarafça
saðlandýðýna bakarak deðerlendirme ya-
panlar da vardýr. Bazý Hanbelîler, Mâlikî-
ler’den Ýbnü’l-Mâciþûn ve Sahnûn ile Ca‘-
ferîler’e göre müzâraa iki taraf açýsýndan
da baðlayýcýdýr. Diðer Mâlikîler’le Zâhirîler’e
göre tarlaya tohum ekilmeden önce gayri
lâzým, ekildikten sonra lâzýmdýr. Hanefî-
ler’e göre tohum ekilmeden önce tohumu
verecek taraf açýsýndan gayri lâzým, diðeri
açýsýndan lâzýmdýr; tohum ekildikten son-
ra ise her ikisi açýsýndan lâzým hale gelir.
Ahmed b. Hanbel’e ve Hanbelî mezhebin-
deki hâkim kanaate göre tohum ekilmiþ
bile olsa her iki taraf açýsýndan gayri lâzým-
dýr. Akid kendisi açýsýndan baðlayýcý sayýl-
mayan tarafýn münferit iradesiyle müzâ-
raa feshedilebilir. Baðlayýcýlýðýn söz konu-
su olduðu durumlarda ancak taraflarýn ak-
di feshetme konusunda anlaþmasý veya
meþrû mazerete binaen tek taraflý fesih
yoluyla akde son verilebilir. Âmilin hasta-
lanmasý, acze düþmesi, baþka yere göç-
mesi gibi durumlar genellikle meþrû ma-
zeret sayýlmýþtýr. Hanbelîler’de hastalýk ha-
linde âmile yardýmcý olmak üzere bir ele-
man verilmesi gerektiði yönünde de gö-
rüþ vardýr. Hanefîler’e göre ekin ekilmeden
veya ekilmiþ olsa bile henüz bitmeden mev-
cut olan bir borç sebebiyle ve baþka malý
da bulunmadýðý için arazisini satmak zo-
runda kalmasý arazi sahibi bakýmýndan
meþrû bir fesih sebebidir. Mâlikîler, arazi
sahibi iflâs etse de âmil kabul etmedikçe
müzâraanýn feshedilemeyeceði kanaatin-
dedir. Ca‘ferîler’e göre borç sebebiyle de
olsa müzâraa hiçbir þekilde tek taraflý fes-
hedilemez. Hanefîler, âmilin hýrsýzlýk gibi
ortaklýða ihanet niteliðindeki fiillerini ara-
zi sahibi açýsýndan geçerli fesih sebebi sa-
yarlar. Þâfiîler ve Hanbelîler ise bu gibi du-
rumlarda hâkimin alacaðý bazý tedbirlerle
akdin sürdürülmesine yönelik çözümler
üretmiþlerdir. Müzâraanýn geçerli bir se-
beple feshinde izlenecek usul kaynaklar-
da özel olarak incelenmemekle birlikte ki-
ranýn feshine kýyasla bu konuda genel ka-
bul gören görüþ þöyle ifade edilebilir: Fe-
sih hakký fesih sebebinin açýk olduðu du-
rumlarda ilgili tarafça doðrudan, bu sebe-
bin deðerlendirmeye açýk bulunduðu du-
#‫) אא‬
rumlarda ise ancak mahkeme kararýyla
kullanýlabilir.
Kararlaþtýrýlan sürenin dolmasý veya örf
gereði tarým mevsiminin sona ermesiyle
müzâraa infisah eder. Bu durumda ürün
henüz olgunlaþmamýþsa olgunlaþýncaya
236
kadar tarlada kalýr; fakat o andan itibaren
arazi sahibi âmilin emeði, âmil de tarla
üzerinde hak sahibi sayýlmadýðýndan ta-
raflar geri kalan süre için üründeki payý nis-
betinde tarlanýn kirasýný veya âmilin eme-
ðinin karþýlýðýný yekdiðerine vermek zorun-
dadýr. Ýstihkak durumunda, yani arazinin
baþkasýna ait olduðu anlaþýlýp asýl sahibin-
ce zaptedilmesi halinde de akid infisah
eder. Ekim öncesi istihkak durumunda taz-
min söz konusu deðildir. Ekim sonrasýnda
tarlanýn gerçek sahibi ekinlerin sökülme-
sini isterse tohumun diðer tarafça veril-
miþ olmasý halinde âmil dilerse ekinin ya-
rýsýný olduðu þekliyle biçip alýr, dilerse eki-
nin o günkü deðerinin yarýsýný ortaðýna taz-
min ettirir. Tohumu âmil saðlamýþsa sökü-
len ekinin yarýsýný alabileceði gibi ekinin ta-
mamýný ortaðýna býrakýp kendi payýný kýy-
metiyle tazmin etmesini de isteyebilir. Mâ-
likîler’e göre istihkak halinde asýl mâlik
isterse bahçesini alýp ürünü sahiplenir ve
âmile o âna kadar yaptýðý iþlerin ücretini
verir, isterse sözleþmede tarla sahibi ko-
numuna geçerek eski þartlarla ortaklýðý
sürdürür. Bütün ürünün semavî bir âfet-
le telef olmasý da müzâraanýn infisah se-
beplerindendir. Hanefîler’e göre taraflar-
dan birinin ölümü halinde kira akdinde ol-
duðu gibi müzâraanýn da infisah ettiði ka-
bul edilir; ancak ekim yapýldýktan sonra ve
ekin henüz yeþilken taraflardan biri ölür-
se vârisleri iþe devam edebilir, bu durum-
da diðer taraf ekin yetiþinceye kadar akdi
bozamaz (bu konudaki deðiþik ihtimaller
ve görüþler için bk. Ali Haydar, III, 771-
773). Þâfiî ve Mâlikîler’le Hanbelîler’den
müzâraa ve müsâkatý baðlayýcý sayanlara
göre ürünün hangi aþamasýnda olursa ol-
sun sözleþme süresi dolmamýþsa bahçe sa-
hibinin ölmesi müzâraanýn devamýna en-
gel deðildir.
BÝBLÝYOGRAFYA :
el-Muva¹¹aß, “Müsâkat”, 2; Buhârî, “Harþ ve’l-
müzâra.a”, 8, 18; Müslim, “Büyû.”, 114; Ýbn Mâ-
ce, “Rühûn”, 7, 10; Ebû Dâvûd, “Büyû.”, 30-31;
Nesâî, “Eymân”, 45; Ebû Yûsuf, Kitâbü’l-ƒarâc
(nþr. Ýhsan Abbas), s. 218-223; Yahyâ b. Âdem,
Kitâbü’l-ƒarâc (nþr. Ahmed M. Þâkir), Kahire
1381, s. 38; Sahnûn, el-Müdevvene, IV, 8-19; Ýbn
Zencûye, Kitâbü’l-Emvâl (nþr. Þâkir Zîb Feyyâz),
Riyad 1406/1986, II, 634; Müzenî, el- MuÅta½ar
(nþr. M. Zührî en-Neccâr), Beyrut 1393/1973, s.
128; Taberî, ÝÅtilâfü’l-fušahâß (nþr. F. Kern), Bey-
rut, ts. (Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye), s. 147-167; Ta-
hâvî, Þer¼u Me£âni’l-â¦âr, IV, 114-115; Ýbnü’l-
Cellâb, et-Tefrî£ (nþr. Hüseyin b. Sâlim ed-Dehmâ-
nî), Beyrut 1408/1988, II, 202-203; Hattâbî, Me£â-
limü’s-Sünen (nþr. Ýzzet Ubeyd ed-De‘‘âs – Âdil
Seyyid), Humus 1389/1969, III, 682-683; Ýbn
Hazm, el-Mu¼allâ, VIII, 215- 226; Ebû Ca‘fer et-
Tûsî, el-Mebsû¹ fi’l-fýšhi’l-Ýmâmiyye (nþr. M. Bâ-
kýr el-Behbûdî), Tahran 1387/1967, III, 253-254;
a.mlf., Te×hîbü’l-a¼kâm (nþr. Seyyid Hasan el-
Mûsevî Harsân), Tahran 1944, VII, 195; Suðdî, en-
Nutef fi’l-fetâvâ (nþr. Selâhaddin en-Nâhî), Bað-
dad 1976, II, 550-554; Serahsî, el-Mebsû¹, III, 5;
XXIII, 6-164; Kâsânî, Bedâßi £, IV, 200; VI, 175-
185; Burhâneddin el-Mergýnânî, el-Hidâye, Ka-
hire, ts., IV, 54-71; Ýbn Rüþd, Bidâyetü’l-mücte-
hid (nþr. Abdülmecîd Tu‘me el-Halebî), Beyrut
1418/1997, IV, 33-40; Muvaffakuddin Ýbn Kudâ-
me, el-Mu³nî, Beyrut 1984, IV, 649, 650; V, 93,
265, 565-596; Muhakkýk el-Hillî, el-MuÅta½arü’n-
nâfi £ fî fýšhi’l-Ýmâmiyye, Beyrut 1405/1985, s.
172-173; Nevevî, Rav²atü’¹-¹âlibîn, Beyrut 1991,
V, 158-170; Þehâbeddin el-Karâfî, el-Furûš, Bey-
rut, ts., III, 269; Ýbn Dakýkul‘îd, ݼkâmü’l-a¼kâm,
Beyrut, ts., III, 131; Ýbn Teymiyye, Mecmû£u fetâ-
vâ, XXIX, 11, 66, 109, 112; Ýbnü’l-Cüzey, el-Æa-
vânînü’l-fýšhiyye, Beyrut, ts. (Dârü’l-kalem), s.
185-186; Ahmed b. Muhammed el-Feyyûmî, el-
Mi½bâ¼u’l-münîr, Beyrut 1987, s. 96; Bâbertî, el-
£Ýnâye, Beyrut, ts., VIII, 388; Heysemî, Mecma£u’z-
zevâßid, III, 141; Ýbn Hacer el-Askalânî, Fet¼u’l-
bârî, Beyrut 1402, V, 7-9; Molla Hüsrev, Düre-
rü’l-¼ükkâm, Ýstanbul 1287, II, 686; Haccâvî, el-
Ýšnâ£, Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), II, 277-281; Ýbn
Hacer el-Heytemî, el-Fetâva’l-kübra’l-fýšhiyye,
Kahire 1308, III, 141; Þirbînî, Mu³ni’l-mu¼tâc, II,
324-331; Þemseddin er-Remlî, Nihâyetü’l-mu¼-
tâc, Kahire 1938, V, 245-258; Abdurrahman Þey-
hîzâde, Mecma£u’l-enhur, Ýstanbul 1273, II, 777;
Ahmed b. Muhammed el-Hamevî, øamzü £uyû-
ni’l-be½âßir, Beyrut 1405/1985, III, 118; Muham-
med b. Abdullah el-Haraþî, Þer¼u MuÅta½arý ƒa-
lîl, Beyrut, ts. (Dâru Sâdýr), VI, 63-68, 229-234;
Ali b. Ahmed el-Adevî, ¥âþiye (Muhammed b.
Abdullah el-Harâþî, Þer¼u MuÅta½arý ƒalîl için-
de), VI, 63-68, 234; Tahtâvî, ¥âþiyetü’¹-ªa¼¹âvî
£ale’d-Dürri’l-muÅtâr, Beyrut 1395/1975, IV, 141-
146; Ahmed b. Muhammed es-Sâvî, Bu³yetü’s-
sâlik, Kahire, ts., IV, 649-650; Ýbn Âbidîn, Red-
dü’l-mu¼târ (Kahire), VI, 274-276; Þevkânî, Ney-
lü’l-ev¹âr, V, 308; Mecelle, md. 1426, 1431-1440;
Ali Haydar, Dürerü’l-hükkâm, Ýstanbul 1330, III,
758-764, 771-773; Necîb el-Mutîî, et-Tekmile (Ne-
vevî, Mecmû£ içinde), XIV, 416 vd.; Abdürrezzâk
Ahmed es-Senhûrî, el-Vasî¹ fî þer¼i’l-Æånûni’l-me-
denî el-cedîd, Kahire 1963, VI, 1366; Mustafa
Ahmed ez-Zerka, el-Fýšhü’l-Ýslâmî fî ¦evbihi’l-ce-
dîd, Dýmaþk 1965, I, 41; Kenan Tunçomað, Borç-
lar Hukuku, Ýstanbul 1974, II, 357; M. Cevâd Mað-
niyye, Fýšhü’l-Ýmâm Ca£fer e½-Øâdýš, Beyrut 1404/
1984, IV, 191-192; Bilmen, Kamus 2, VII, 122-
136; Hüseyin Kayapýnar, Ýslâm Hukukunda Or-
taklýk ve Kira Yoluyla Arazinin Ýþletilmesi (dok-
tora tezi, 1993), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,
tür.yer.; Ali Bardakoðlu, “Ýslâm Hukukunda ve
Modern Hukukta Beklenmedik Hal Nazariyesi”,
EÜ Ýlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2, Kayseri 1985,
II, 89; “Mupâbere”, Mv.F, XXXVI, 239; “Müzâra.a”,
a.e., XXXVII, 49-85.
ÿHüseyin Kayapýnar
– —
MÜZAYEDE
( 
˜ ™
Sözlükte “artmak, çoðalmak; arttýrmak”
anlamlarýndaki zeyd (ziyâde) kökünden tü-
reyen müzâyede kelimesi “fiyat arttýrma-
da rekabet etmek” demektir. Fýkýh terimi
olarak satýþ iþleminde açýk arttýrma yön-

temini ifade eder. Bu usulle yapýlan satým
akdine bey‘u’l-müzâyede, bey‘u men ye-
zîd, bey‘u’d-dilâle, bey‘u’l-münâdât gibi
isimler de verilmektedir. Çünkü belli yer-
lerde mezat kurma uygulamasý baþlama-
dan önceki açýk arttýrma geleneði bir me-
zatçýnýn (dellâl) satmaya vekil kýlýndýðý mal-
la birlikte pazarý dolaþýp müzayede duyu-
rusunda bulunarak en yüksek fiyatý vere-
cek müþteriyi aramasý þeklinde cereyan et-
miþtir. Bu yöntemin karþýtýna münâkasa
(eksiltme) adý verilir.
Fakihlerin çoðunluðu, Bakara sûresinin
275. âyetini ve Hz. Peygamber’in fakir bir
sahâbîye ait bazý þeyleri bu yöntemle sat-
masýný (Buhârî, “Büyû.”, 59; Ýbn Mâce,
“Ticârât”, 25; Ebû Dâvûd, “Zekât”, 27; Tir-
mizî, “Büyû.”, 10; Nesâî, “Büyû.”, 22) de-
lil göstererek bey‘ ve icâre gibi ivazlý iþlem-
lerde müzayedeyi mubah saymýþtýr. Halife
Hz. Ömer’in de zekât develerini ayný usul-
le sattýðý rivayet edilmektedir (Ýbn Hazm,
VIII, 448). Ancak Resûl-i Ekrem’in müza-
yedeyi yasakladýðýna dair zayýf bir hadise
(Þevkânî, V, 271) dayanan Ýbrâhim en-Ne-
haî bu yöntemin kerâhetine kanaat getir-
miþtir. Hasan-ý Basrî, Ýbn Sîrîn, Evzâî, Ýbn
Râhûye ise bir baþka rivayetten hareket-
le (Müsned, II, 71; Dârekutnî, III, 11) bunu
ganimetlerin ve miraslarýn satýmý dýþýnda
mekruh saymýþtýr. Velâyet sahibinin veli-
si bulunduðu kiþiye veya devlet yetkilile-
rinin kamuya ait olan ya da mahkemenin
haczedilen malý satarken müzayede usulü-
nü uygulamasý müstehap kabul edilmiþ-
tir.
Bir önceki teklif sahibiyle satýcý arasýn-
da anlaþma eðilimi belirmeden sürdürül-
düðü için müzayede hadislerle yasaklan-
mýþ olan pazarlýk üzerine pazarlýktan ay-
rýlmaktadýr. Satýcý veya vekili mala kýyme-
tine denk bir teklif gelmediði için ilâný dur-
durduktan sonra da arttýrmada bulunma-
nýn câizliði hususunda ittifak vardýr. An-
cak taraflarýn mutabakat saðlamasýnýn ar-
dýndan bilerek yapýlan arttýrma pazarlýk
üzerine pazarlýk kapsamýna girer (bk. MÜ-
SÂVEME). Mezatçýnýn tekliflerden biriyle il-
gili olarak mal sahibinin fikrini almak üzere
duyuruya ara vermesi sýrasýnda da -satýþ
emri gelmedikçe- arttýrmada bulunulabi-
lir. Fakat Mâlikî ve Hanefîler, satýcýnýn ka-
týlýmcýlardan birinin teklifini kabule mey-
ledip ilâný durdurmasýndan sonraki arttýr-
mayý pazarlýk üzerine pazarlýkla özdeþleþ-
tirerek haram sayar.
Müzayede yöntemiyle gerçekleþtirilen
satýþýn sýhhat þartlarý genelde bey‘ akdi-
ninkilerle aynýdýr. Hanefîler’e göre meza-
da katýlanlarýn teklifleri farklý icaplarý, sa-
týcýnýn belli bir fiyattan satýþa muvafaka-
ti ise kabulü oluþturur. Diðer mezhepler-
den meydana gelen çoðunluk ise satýcýnýn
onayýný ertelenmiþ icap, alýcýlarýn teklifle-
rini kabul sayar. Genelde Ýslâm ülkelerinin
çaðdaþ medenî kanunlarýnda Hanefî yak-
laþýmý benimsenmiþtir.
Mâlikî mezhebindeki kuvvetli görüþe gö-
re müzayede meclisinde her müþterinin
teklifi, satýcý malýný verilen bir fiyattan sat-
mayý kararlaþtýrdýðý takdirde mezat daðý-
lýncaya kadar baðlayýcýdýr. Ayrýca artýþ bek-
lentisi yeni bir pey sürülse bile öncekinin
baðlayýcýlýðýný düþürmez. Mâlikîler’den Ýb-
yânî’ye göre ise baþka bir teklif gelince
baðlayýcýlýk öncekinden düþer ve yenisine
geçer. Hattâb, kendi zamanýnda Mekkeli-
ler’in örfünde de baðlayýcýlýðýn süreðen ol-
madýðýný söylemektedir. Zürkanî, müzaye-
dede satýcýnýn -bizzat þart koþmasý veya
örfün mezat meclisi daðýlana kadar malý-
ný tutmasýna imkân vermesi hâlinde- iþti-
rakçilerden dilediðini alýmla ilzam edebi-
leceði kanaatindedir.
Mâlikîler’e göre esasen örf taraflar ayrýl-
dýktan sonra bile teklifin baðlayýcýlýðý yö-
nünde oluþmuþsa veya satýcý bunu þart koþ-
muþsa iþtirakçi, teamülün gerektirdiði ve-
ya satýcýnýn þartýnda belirttiði süre dolma-
dýkça malý satýn almakla mükelleftir. Mâ-
zerî bazý kadýlarýn, icapsýz daðýlmalarýn
âdet haline geldiði pazarlardaki müzaye-
delerde tekliflerin taraflarýn ayrýlmasýndan
sonra dahi baðlayýcýlýðýný korumasýna hük-
mettiklerini, halbuki müþterinin -örfe ayký-
rý düþse bile- teklifinin baðlayýcýlýðýnýn me-
zat meclisinin sonuna kadar geçerli olma-
sýný þart koþabileceðini belirtir. Ýmam Mâ-
lik, haczedilmiþ mallar veya ölünün tere-
kesi içindeki taþýnýrlarýn mezadýnýn üç gün,
taþýnmazlarýnkinin vasýflarý duyurularak iki
üç ay kadar sürdürülmesini müstehap di-
ye niteler. Ýbnü’l-Kasým, bu tür mallarýn sa-
týþa çýkarýldýðý mezattaki teklifleri resmî sa-
týþ onayý alýnýncaya kadar baðlayýcý sayar.
Zamanýmýzda genellikle kapalý zarf usulü
arttýrmalarda teklifler deðerlendirmenin
sonuçlandýrýlacaðý muayyen tarihe kadar,
açýk arttýrma (alenî müzayede) uygulamasýn-
da ise mezat tamamlanýncaya kadar bað-
layýcýlýðýný korumaktadýr.
Teklifin geri çekilmesi baþkasýnýn daha
yüksek fiyat vermesinden önce gerçekle-
þirse bu durumda icaptan rücûun diðer sa-
týþlardakinden farký yoktur; çünkü iþtirak-
çinin kabul edilmeden önce icabýndan dön-
me muhayyerliði vardýr. Ancak bazý Mâli-
kîler’e göre müþteri icabýnýn geçerliliðini
belli bir süreyle kayýtlamýþsa -ki bu bütün
iþtirakçilerin tekliflerinin baðlayýcýlýðý yö-
MÜZAYEDE
nündeki mezhep görüþüne aykýrýdýr- o
müddetin sonuna kadar rücû hakkýný kul-
lanamaz. Hanefî ve Mâlikîler’e göre karþý-
lýklý icap ve kabul gerçekleþtikten sonra ta-
raflar ayný mecliste bulunmayý sürdürseler
bile satýcýnýn daha yüksek bir teklif geldi-
ðinde rücû hakký yokken Þâfiî ve Hanbelî-
ler’e göre vardýr. Bu görüþ ayrýlýðýnýn se-
bebi ikinci gruptakilerin satýcýya meclis
muhayyerliði tanýmasý, birincilerin tanýma-
masýdýr. Müzayedenin ayýp muhayyerliði-
nin geçerli olduðu diðer alým satým türle-
rindekinden farký yoktur (bk. MUHAYYER-
LÝK). Mâlikîler’e göre ayýp muhayyerliðin-
de sorumlu merci mal sahibidir; ücretli iþçi
konumundaki mezatçýnýn tazmin sorum-
luluðu bulunmaz. Ayrýca çoðunluk, açýk art-
týrma sýrasýnda malýn kasýtsýz ve kusursuz
telefi halinde de onu tazminle yükümlü kýl-
maz.
Mâlikî mezhebinin meþhur görüþüne gö-
re þu þartlar dýþýnda gabn iddiasý alýnan
malý iade hakký saðlamaz. 1. Aldanan kiþi
onun piyasa fiyatýndan habersiz olmalýdýr.
2. Sözleþmenin üzerinden geçen süre bir
yýlý aþmamalýdýr. 3. Gabn fâhiþ olmalýdýr.
Bunun ölçüsü emsâl bedelin en az üçte
biri, üçte birinden fazlasý veya alýþýlmamýþ
miktardýr. Ancak mezhep mensuplarý ara-
sýnda, bu noktada müzayede ile diðer alým
satým türleri arasýnda ayýrým yapmayan-
larýn yaný sýra birçok teklif sahibinin ve ilâ-
nýn bulunmasý sebebiyle gabn iddiasýnýn
geçersizliðine hükmedenler de vardýr. Di-
ðer mezhepler taðrîrle (aldatma) birlikte
olmayan salt gabn iddiasýna itibar etmez;
ikisinin beraberliði durumunda ise müza-
yedeyi diðer alým satým türlerinden ayýr-
maz. Mâlikîler, özel kiþilere veya kamuya
ait mallarýn resmî makamlarca satýldýðý
müzayedede önceden þart koþulmasa bile
müþteriye ayýp muhayyerliði tanýmaz; çün-
kü ayýbýn varlýðý bilinmeyebilir.
Ýbnü’l-Kasým’a göre iki kiþi ayný teklifi
verir ve baþka arttýran çýkmazsa malý or-
taklaþa alýrlar. Îsâ b. Dînâr ise önce sürü-
len peye denk baþka bir teklifin kabul edil-
memesi gerektiði, dolayýsýyla malýn ilk iþ-
tirakçinin hakký olduðu kanaatindedir; an-
cak ona göre de ayný fiyatýn eþ zamanlý
olarak iki kiþi tarafýndan verilmesi duru-
munda paylaþýrlar. Bu hükmün yetimin ve-
lisi, sultan ve vekil gibi baþkasýnýn malýný
satanlar için söz konusu olduðu, kendi me-
tâýný pazarlayanýn ikisinden dilediðine ve
hatta daha düþük pey sürene bile verebi-
leceði de söylenmiþtir. Fakat en son icabýn
öncekileri düþüreceði görüþünü savunan-
lara göre daha düþük teklif sahibine iha-
le mümkün deðildir. Genellikle günümüz-
237
MÜZAYEDE
deki kapalý zarf usulünde mal veya ihale
en yüksek teklif sahibinden baþka bir iþ-
tirakçiye devredilebilmektedir.
Mâlikîler’e ve Hanbelîler’den Takýyyüddin
Ýbn Teymiyye’ye göre iki iþtirakçiden biri-
nin malýn daha ucuza kapatýlmasý için ra-
kibiyle belli bir pay veya maktû bedel kar-
þýlýðýnda anlaþarak müzayededen çekil-
mesini istemesinde baþka tekliflerin gel-
mesi ihtimali varsa sakýnca yoktur. Kalan
iþtirakçi, arttýrmadan ayrýlan tarafa ara-
larýndaki anlaþma karþýlýðýnda borçlandý-
ðý bedeli malý satýn almasa bile ödemek-
le mükelleftir. Söz konusu payýn mal üze-
rindeki gizli ortaklýk sebebiyle deðil ödül
olarak belirlenmesi durumunda çekilme
talebi câiz sayýlmaz. Ayrýca daha sonra pay-
laþmak maksadýyla ihtiyaç duyduklarý ma-
lý yahut ihaleyi ucuza kapatmak için biri
hariç bütün veya çoðu iþtirakçilerin ya da
tüccarbaþý gibi çoðunluðu peþinden sürük-
leyebilecek konumdakinin danýþýklý çekil-
mesi satýcýya zarar vereceðinden câiz gö-
rülmemiþtir. Mâlikîler bunu müþteri açýsýn-
dan neceþe (muvâzaalý arttýrma) kýyasla-
makta ve satýcýnýn rýzasýný zedelediðini dü-
þünmektedir. Gerçekleþmesi durumunda
akid sahihtir, fakat satýcý fesih muhayyer-
liðine sahiptir. Mal yok olmuþsa kýymetini
veya muvâzaalý satýþ bedelinden yüksek
olanýný talep hakký vardýr. Ayrýca vekil ko-
numundaki mezatçýnýn iþtirakçilerden bi-
riyle gizlice ortaklýk yapmasý -malý daha
pahalýya pazarlamaya çalýþmayabileceði
için- Hanefî, Mâlikî ve Hanbelîler’ce satýcý-
ya hýyanet sayýlmýþtýr. Þâfiîler buna mal sa-
hibinin onaylamasý kaydýyla, bir rivayete
göre Ahmed b. Hanbel de piyasa fiyatýnýn
üzerine çýkýlmasý durumunda cevaz ver-
miþtir. Takýyyüddin Ýbn Teymiyye’ye göre
yetkili merciler, kendilerine müzayede usu-
lüyle satmalarý için emanet edilen mallarý
ortaklaþa almakta anlaþan mezatçýlara töv-
bekâr oluncaya kadar meslekten men da-
hil ta‘zîr cezasý uygulamalýdýr (Mecmû£u
fetâvâ, XXIX, 305).
Fukahanýn çoðunluðu, üçüncü kiþilerce
alým kastý bulunmaksýzýn pazarlýk sýrasýn-
da araya girilerek yapýlan, mala raðbeti art-
týrýcý, göstermelik, yanýltýcý yüksek fiyat tek-
liflerini hadislerde yasaklanan (Wensinck,
el-Mu£cem, “ncþ” md.) neceþ kapsamýnda
deðerlendirir. Mütekaddim Þâfiîler’e gö-
re böyle bir iþleme neceþ hükmü verilme-
si için aldatma kastýnýn bulunmasý dahi
gerekmez. Müzayede sýrasýndaki neceþin
hüküm bakýmýndan diðer alým satým yön-
temlerindeki neceþten farký yoktur. Nece-
þin önlenmesinin gerekliliði ve neceþ ya-
panýn günahkârlýðý hususunda görüþ bir-
238
liði vardýr. Neceþ iþleyen kiþi satýcýyla an-
laþmalý ise günahta ona ortaktýr. Sahâbî
Abdullah b. Ebû Evfâ neceþ yapaný “hain
faiz yiyici” þeklinde niteler (Buhârî, “Bü-
yû.”, 60; “Þehâdât”, 22). Neceþli satým iþ-
lemlerini Hanefîler dýþýndaki üç mezhebin
mensuplarý ve Zâhirîler haram sayar. Ha-
nefîler’e göre malý kýymetine eriþtiren tek-
liften sonraki neceþ tahrîmen mekruhtur;
önceki ise aldatma içermediðinden mek-
ruh deðildir.
Ancak hadislerdeki yasaðýn, erkân ve
þartlarý tamam olan akdin özüne veya aslî
unsurlarýna deðil mücâvir ya da hâricî vas-
fýna taalluk ettiði gerekçesiyle neceþli sa-
tým iþlemi fukahanýn çoðunluðunca hu-
kuken (kazâen) geçerli görülmüþtür. Ýlgili
hadislerin zâhirine itibar edenlere göre ne-
ceþ yasaðý bu usulle gerçekleþtirilen akdin
fesadýný gerektirir. Ýmam Mâlik’ten ve Ah-
med b. Hanbel’den de böyle bir görüþ riva-
yet edilmiþtir. Fukahanýn genel tavrý nece-
þin rýzayý zedelediði gerekçesiyle müþteri-
ye bazý kayýtlarla akdi iptal hakký verilme-
si yönündedir (Mustafa Ahmed ez-Zerka,
I, 378-379). Bazý Mâlikîler, satýcýnýn neceþ
yapýldýðýný bildiði gabn-i fâhiþ durumun-
da akdi hüküm bakýmýndan ayýbýn / kusu-
run gizlendiði satýþ gibi görüp müþteriye
malý iade muhayyerliði tanýr. Þâfiîler’den
Mâlikîler’e katýlanlar varsa da diðerleri bu-
nun için satýcýnýn neceþten haberi bulun-
masý kaydýný koymazlar. Zâhirîler, muhay-
yerlik hakkýný malýn satýþ fiyatýnýn neceþ
sebebiyle kýymetini aþmasý þartýna bað-
lar. Bir rivayette Ahmed b. Hanbel ve bazý
Hanbelîler, müþterinin alýþýlmamýþ gabn-i
fâhiþ (bedelin üçte veya altýda biri) halin-
de akdi feshedebileceði kanaatindedir.
Osmanlý Devleti’nden bu yana kamu iha-
le sisteminin özel yasalarla düzenlenme-
si zorunluluðu 1857 tarihli nizamnâme ile
baþlamýþ, devlet ihtiyaçlarýnýn karþýlanma-
sýyla ilgili iþlemler 22 Nisan 1925 tarihin-
den itibaren 661 sayýlý Müzayede, Müna-
kasa ve Ýhalât Kanunu hükümleri çerçeve-
sinde yürütülmüþ, 2 Haziran 1934 tarihli
ve 2490 sayýlý Arttýrma, Eksiltme ve Ýhale
Kanunu ile resmî alým, satým, yapým ve
hizmet gibi ihtiyaçlarýn karþýlanmasýnda
uygulanacak nizam ve esaslar belirlenmiþ-
tir.
Ýslâm Konferansý Teþkilâtý’na baðlý Ýs-
lâm Fýkýh Akademisi 1994 yýlýnda Bruney’-
de gerçekleþtirdiði sekizinci dönem toplan-
týsýnda bey‘, icâre vb. iþlemlerin müzaye-
deye konu olabileceði, ihtiyarî ve cebrî gi-
bi kýsýmlara ayrýlan bu akdin / tanzim þekli-
nin, kayýt, kural ve þartlarýnýn þer‘î ahkâm-
la çatýþmamasý gerektiði, iþtirakçilerden
teminat alýnabileceði, ancak mezat sonun-
da bunun alýcýnýn / yüklenicinin ödeyeceði
bedelden düþülüp diðerlerine geri öden-
mesi icab ettiði, kayýt ücreti talebine bir
mani bulunmadýðý ve neceþin çeþitli türle-
rinin haram kýlýndýðý kanaatine ulaþmýþtýr
(Mecelletü Mecma£i’l-fýšhi’l-Ýslâmî, VIII/2
[1994], s. 169-170).
BÝBLÝYOGRAFYA :
Wensinck, el-Mu£cem, “ncþ” md.; Müsned, II,
71; Buhârî, “Büyû.”, 58-60, 64, 70, “Þehâdât”,
22, “Þurût”, 8, 11, “Hiyel”, 6, “Edeb”, 81; Müs-
lim, “Nikâh”, 51-52, “Birr”, 30, 32, “Þurût”, 11,
“Büyû.”, 11-13; Ýbn Mâce, “Ticârât”, 14, 25; Ebû
Dâvûd, “Zekât”, 27, “Ýcâre”, 10; Tirmizî, “Büyû.”,
10, 65; Nesâî, “Nikâh”, 20, “Büyû.”, 16-17, 19,
21-22; Sahnûn, el-Müdevvene, IV, 353; Tahâvî,
MuÅta½aru ÝÅtilâfi’l-£ulemâß (nþr. Abdullah Nezîr
Ahmed), Beyrut 1416/1995, III, 47; Dârekutnî,
es-Sünen (nþr. Abdullah Hâþim Yemânî el-Mede-
nî), Kahire, ts. (Dârü’l-mehâsin), III, 11; Ýbn Hazm,
el-Mu¼allâ, VIII, 447-449; Bâcî, el-Müntešå, Ka-
hire 1332, V, 101; Serahsî, el-Mebsû¹, XV, 76; Ýbn
Rüþd, el-Beyân ve’t-ta¼½îl (nþr. Ahmed eþ-Þerkâvî
Ýkbâl – Muhammed Haccî), Beyrut 1404/1984,
VIII, 474-476; Ýbn Rüþd, Bidâyetü’l-müctehid, II,
145-147; Ýbn Kudâme, el-Mu³nî (Herrâs), IV,
234-237; V, 117-119; Abdülkerîm b. Muhammed
er-Râfiî, el-£Azîz þer¼u’l-Vecîz (nþr. Ali M. Muav-
vaz – Âdil Ahmed Abdülmevcûd), Beyrut 1417/
1997, IV, 130, 131-132; Nevevî, el-Mecmû£, XIII,
17-19; Ýbn Teymiyye, Mecmû£u fetâvâ, XXIX, 304-
305; XXX, 97-99; Þemseddin Ýbn Müflih, Kitâbü’l-
Fürû£ (nþr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc), Beyrut
1405/1985, IV, 96-97, 402; Ýbnü’l-Mülakkýn, Tu¼-
fetü’l-mu¼tâc ilâ edilleti’l-Minhâc (nþr. Abdullah
b. Saâf el-Lihyânî), Mekke 1406/1986, IV, 314,
315-316; Ýbnü’l-Hümâm, Fet¼u’l-šadîr, VI, 476-
477, 479; Hattâb, Mevâhibü’l-celîl, Beyrut 1398,
IV, 237-239; Buhûtî, Keþþâfü’l-šýnâ£, III, 183, 198-
199, 212, 432-433; Muhammed b. Abdullah el-
Haraþî, Þer¼u MuÅta½arý ƒalîl, Bulak 1318, V,
82-83; Muhammed b. Ahmed ed-Desûký, ¥âþiye
£ale’þ-Þer¼i’l-kebîr, [baský yeri ve tarihi yok] (Dâ-
rü’l-fikr), III, 5, 67-68, 159, 170; IV, 26, 27; Þev-
kânî, Neylü’l-ev¹âr, V, 268-271; Mustafa Ahmed
ez-Zerka, el-Fýšhü’l-Ýslâmî fî ¦evbihi’l-cedîd, Dý-
maþk 1967-68, I, 377-379; Ali Muhyiddin el-Ka-
radâðî, Mebdeßü’r-rý²â fi’l-£uš†d, Beyrut 1406/
1985, I, 633-640; M. Revvâs Kal‘acî, el-Mu£âme-
lâtü’l-mâliyyetü’l-mu£â½ýra fî Šavßi’l-fýšh ve’þ-
þerî£a, Beyrut 1420/1999, s. 142-149; Necâtî M.
Ýlyas Kavkâzî, Bey£u’l-müzâyede: el-Mezâdü’l-
£alenî, a¼kâmühû ve ta¹bîšåtühü’l-mu£â½ýra:
Dirâse fýšhiyye mu£â½ýra, Amman 1424/2004,
s. 36-196; M. Osman Þübeyr, “.Akdü bey.i’l-mü-
zâyede beyne’þ-þerî.a ve’l-kanûn”, Mecelletü’þ-
þerî£a ve’d-dirâsâti’l-Ýslâmiyye, V/11, Küveyt
1988, s. 331-380; M. Muhtâr es-Selâmî, “Bey.u’l-
müzâyede”, Mecelletü Mecma£i’l-fýšhi’l-Ýslâmî,
VIII/2, Cidde 1415/1994, s. 9-52; Abdülvehhâb
Ýbrâhim Ebû Süleyman, “.Akdü’l-müzâyede bey-
ne’þ-þerî.ati’l-Ýslâmiyye ve’l-kanûn: Dirâse mu-
kabele ma.a’t-terkîz .alâ ba.çi’l-kaçâya’l-mu.â-
sýra”, a.e., s. 53-133; “Karâr rakm: 77/4/8d bi-
þe,ni .akdi’l-müzâyede”, a.e., s. 169-170; “Bey.
menhiyyün .anh”, Mv.F, IX, 219-222; “Müzâye-
de”, a.e., XXXVII, 86-93; “Neceþ”, a.e., XL, 118-
120.
ÿCengiz Kallek