Professional Documents
Culture Documents
Πνεύματα και πειράματα στον Μεσοπόλεμο
Πνεύματα και πειράματα στον Μεσοπόλεμο
Μεσοπόλεμο
Στα τέλη του 19oυ και στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρξε μια τάση για εξερεύνηση
φαινομένων που φάνταζαν παραφυσικά
Στα σαλόνια των διανοούμενων των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα
οι επικλήσεις πνευμάτων ήταν πιο δημοφιλείς ακόμη και από το μπριτζ. Επιφανείς
Αθηναίοι, όπως ο καθηγητής αρχαιολογίας και πεζογράφος Αλέξανδρος Ρίζος-
Ραγκαβής, μαγνητίστηκαν από την τάση του πνευματισμού που στη Βρετανία σάρωνε
ήδη από τη βικτοριανή εποχή. Δεν ήταν λίγες οι βραδιές που ο Παλαμάς, ο
Καρκαβίτσας και ο Δροσίνης με τις παρέες τους προσπάθησαν να καλέσουν τα
πνεύματα του Βούδα, του Γκαίτε, του Ουγκώ, ενώ γνωστές ήταν οι πνευματιστικές
σεάνς που στήνονταν στο περίφημο σαλόνι του Γεωργίου Σουρή, στο σπίτι του στο
Νέο Φάληρο, με προσκεκλημένους τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Παύλο Νιρβάνα,
τον Μπάμπη Αννινο, τον Νικόλαο Επισκοπόπουλο και πολλούς άλλους γνωστούς
Αθηναίους. Αν και οι συμμετέχοντες υποστήριζαν πως αυτές οι συγκεντρώσεις
γίνονταν με μόνο στόχο το γέλιο, όπως άλλωστε οτιδήποτε συνέβαινε στο σαλόνι του
Σουρή, πρόσφεραν πλούσιο υλικό για άρθρα σε εφημερίδες της εποχής.
Ο Τανάγρας δεν δεχόταν την ύπαρξη πνευμάτων, αλλά πίστευε ότι τα φαινόμενα
αυτά ήταν προϊόντα του ανθρώπινου νου, ικανότητες του οποίου ακόμη δεν είχαν
εξερευνηθεί. Στόχος του ήταν εν ολίγοις να γκρεμίσει ό,τι πρέσβευε ο πνευματισμός
και να ερμηνεύσει τα παράδοξα φαινόμενα με τη μέθοδο της ψυχοφυσιολογίας. Οπως
έλεγε ο καθηγητής Παθολογίας Σπύρος Λιβιεράτος, μέλος της ΕΨΕ, «Οι αρκούμενοι
εις τον χαρακτηρισμόν αυτών ως “υπερφυσικών” θα έπρεπε να έχουν υπόψει ότι το
“υπερφυσικόν” δεν υπάρχει, διά τον απλούστατον λόγον ότι παν ό,τι υπάρχει και
γίνεται είναι μόνον φυσικόν, εάν δε δεν δύναται να εξηγηθή πώς συμβαίνει, τούτο
σημαίνει ότι είναι υπερνοητόν».
Εκτός από τον Τανάγρα, που ήταν ο πρόεδρος, στην εταιρεία συμμετείχαν ο Παύλος
Νιρβάνας, ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, ο νευρολόγος Αρ. Μιλτιάδης Βλαστός, ο
διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας Κοσμάς Καλυβίτης. Ως ένας από τους πρώτους
συνεργάτες της Εταιρείας αναφέρεται και ο πρωθυπουργός Αθανάσιος Ευταξίας, ενώ
στις συναντήσεις λάμβανε συχνά μέρος και η Καλλιρρόη Παρρέν (η πρώτη διάλεξη
του Τανάγρα δόθηκε το 1924 στην αίθουσα του Λυκείου Ελληνίδων). Η σοβαρότητα
με την οποία είχαν την πρόθεση να προσεγγίσουν θέματα που εύκολα μπορούσαν να
καταλήξουν γραφικά έκανε πολλούς επιστήμονες και διανοούμενους να ασχοληθούν
με τις δραστηριότητες της εταιρείας και την Αλεξάνδρα Χωρέμη Μπενάκη, της
γνωστής οικογενείας, να προσφέρει μεγάλα ποσά για την πραγματοποίηση των
πειραμάτων. Στο πρωτόκολλο της εταιρείας ως επίτιμα μέλη «αποδεχθέντα την
εκλογήν των» αναφέρονται, μεταξύ άλλων, ο Αϊνστάιν, ο Φρόιντ, ο Ανρί Μπερξόν
και η Μαρί Κιουρί.
Εκτός από τα πειράματα που γίνονταν στα γραφεία της εταιρείας, ειδικές αποστολές
οργανώνονταν για καταγραφή περιπτώσεων που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν. Στην
μηνιαία έκδοση με τίτλο «Ψυχικαί Ερευναι», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1925, τα
φαινόμενα αυτά περιγράφονται με τίτλους όπως: «Τηλεκινητικά φαινόμενα
Κοζάνης», «Το εκτόπλασμα του Ηρακλείου», «Τηλεκινητικά φαινόμενα
Αμφιλοχίας», «Τα φαινόμενα των Σπετσών». Μέσα από τις επισκέψεις και τα
πειράματα η ομάδα του Τανάγρα προσπαθούσε να ερμηνεύσει επιστημονικά όσα
μέχρι τότε θεωρούνταν φαντάσματα, δαιμονισμοί κ.λπ. Στα άρθρα των «Ψυχικών
Ερευνών» περιγράφονται αντικείμενα που σπάνε μόνα τους, πόρτες κλειδωμένες που
ανοίγουν χωρίς να τις αγγίξει ανθρώπινο χέρι, μορφές που εμφανίζονται μέσα σε
κρεβατοκάμαρες τη νύχτα, εκτοπλάσματα που παίρνουν ανθρώπινη μορφή και πολλά
άλλα που θα τα ζήλευε και η καλύτερη γοτθική πένα.
Εναν χρόνο μετά ο καθηγητής Θεόφιλος Βορέας δίδασκε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο
το μάθημα της πειραματικής τηλεπάθειας. Η ελληνική εταιρεία αναγνωρίστηκε
επίσημα από τη Βρετανική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών και το 1930 αναγορεύθηκε σε
επίτιμο μέλος της. Την ίδια χρονιά διοργανώθηκε στην Αθήνα το 4° Διεθνές Συνέδριο
Ψυχοφυσιολογίας, στο οποίο προέδρευσε ο καθηγητής του πανεπιστημίου της
Λειψίας Χανς Ντρις, ενώ μεταξύ άλλων είχε προσκληθεί να μιλήσει και ο καθηγητής
του πανεπιστημίου της Τυβίγγης, Κονσταντίν Έστεραιχ. Το 1933 στο πρόγραμμα
σπουδών του Εθνικού Πανεπιστημίου συμπεριλήφθηκε σειρά ψυχικών φαινομένων.
Στις 5 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, η συμπλήρωση των δέκα χρόνων από την
ίδρυση της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών γιορτάστηκε στην αίθουσα του
«Παρνασσού», «με ασφυκτικήν συρροήν της εκλεκτοτέρας Αθηναϊκής κοινωνίας,
Ακαδημαϊκούς, καθηγητάς του Πανεπιστημίου, λογοτέχνας, βουλευτάς,
γερουσιαστάς κ.λπ. Παρέστησαν επίσης αντιπρόσωποι του Υπουργού της παιδείας κ.
Μακρόπουλου και του δημάρχου κ. Μερκούρη, ο πρύτανης κ. Σεφεριάδης, ο
πρόεδρος του “Παρνασσού” κ. Καραβίας και η μεγάλη ευεργέτη της Εταιρείας κ.
Αλεξάνδρα Χωρέμη Μπενάκη». Ο Αγγελος Τανάγρας στην ομιλία του εκείνη τη
μέρα είπε μεταξύ άλλων: «Οταν προ 50 περίπου ετών ιδρύετο εν Λονδίνω υπό
διαπρεπών επιστημόνων της εποχής εκείνης η πρώτη Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών, μια
νέα μορφή επιστημονική ερεύνης ανέτειλε διά την διανόησιν, με σκοπόν όχι μόνο την
έρευναν των ψυχικών φαινομένων αλλά και την καταπολέμησιν της δεισιδαιμονίας
και των ολεθρίων υλιστικών θεωριών αίτινες εδηλητηρίασαν την ψυχήν και έκαμαν
τον άνθρωπον να χάση την εμπιστοσύνην προς το παρόν και την ελπίδα διά το
μέλλον».
Το μέντιουμ Κασσάνδρα