20 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan A

SHARIAH HIGH COURT (KUALA TERENGGANU) — CIVIL CASE

APPLICATION NO 11200–010–0005 OF 2012
B
WAN MOHD ZAKRI SHHCJ
28 MAY 2012

Islamic Law — Marriage — Validity of — Marriage contracted in Thailand — C

Conditions of valid marriage — Fundamental or essential requirements for a valid
Muslim marriage — Whether fulfilled — Whether marriage ought to be recognised
and registered — Administration of Islamic Family Law (Terengganu) Enactment
1985 ss 8, 10 & 107(1)
D
Islamic Law — Shariah Court — Jurisdiction — Validity of Muslim marriages
contracted in Thailand — Whether within jurisdiction of the Shariah High Court
— Syariah Court (Terengganu) Enactment 2001 s 11(3) — Practice Direction No
4 of 2007
E
This case was to affirm the marriage between the applicant and the respondent
which was alleged to have been solemnised on 10 June 2011. The marriage
solemnisation took place at Masjid Bandar Sungai Golok, Narathiwat
Thailand and solemnised by wali hakim/raja by the name of Hj Mustafa bin
F
Abdullah. The applicant in this case had an existing wife by the name of Wan
Faridah bt Wan Ibrahim and subsequently married the respondent without the
knowledge of his existing wife.

Held, affirming the marriage between the applicant and the respondent:
G
(1) Taking into consideration that all the pillars and conditions of a valid
marriage have been satisfied, this court affirms, according to hukum
syarak, the solemnisation of the marriage between the applicant and
respondent on 10 June 2011 at Masjid Bandar Sungai Golok,
Narathiwat, Thailand, with RM5,000 maskahwin. The said marriage H
was solemnised by Mustafa bin Abdullah acting as wali am, who at that
time had the authority in the district of Narathiwat, Thailand.
Therefore, the marriage was declared as valid according to ss 10 and
107(1) of the Administration of Islamic Family Law Enactment
(Terengganu) 1985 (see paras 35–36). I

[Bahasa Malaysia summary

Kes ini adalah permohonan untuk mengesahkan perkahwinan antara
pemohon dengan responden yang telah didakwa telah diakadnikahkan pada
 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 21

A 10 Jun 2011. Akad nikah perkahwinan tersebut diadakan di Masjid Bandar

Sungai Golok, Narathiwat Thailand berwalikan wali hakim/raja, bernama Hj
Mustafa bin Abdullah. Pemohon dalam kes ini telah mempunyai seorang isteri
pertama yang bernama Wan Faridah bt Wan Ibrahim dan kemudiannya telah
berkahwin dengan responden tanpa pengetahuan isteri pertama.
B
Diputuskan, mengesahkan perkahwinan antara pemohon dengan responden:
(1) Memandangkan kesemua rukun-rukun nikah dan syarat-syarat yang
terkandung di dalam tiap-tiap satunya telah dipatuhi sepenuhnya
mahkamah memutuskan akad nikah perkahwinan antara pemohon
C dengan responden pada 10 Jun 2011 yang dilangsungkan di Masjid
Bandar Sungai Golok, Narathiwat, Thailand, berwalikan wali am
bernama Mustafa bin Abdullah, yang pada masa itu mempunyai kuasa
kewalian di dalam Wilayah Narathiwat, Thailand dan dengan
maskahwin RM5,000 tunai, adalah sah mengikut hukum syarak.
D Maka pernikahan tersebut hendaklah diiktiraf sebagai sah menurut
undang-undang mengikut peruntukan ss 10 dan 107(1) Enakmen
Undang-undang Pentadbiran Keluarga Islam (Terengganu) 1985
(lihat perenggan 35–36).]
E Notes
For cases on jurisdiction, see 8(1) Mallal’s Digest (4th Ed, 2011 Reissue) paras
766–773.
For cases on validity of, see 8(1) Mallal’s Digest (4th Ed, 2011 Reissue) paras
717–720.
F
Legislation referred to
Enakmen Mahkamah Syariah (Terengganu) 2001 ss 11(3), 83(i)
Enakmen Undang-Undang Pentadbiran Keluarga Islam (Terengganu) 1985
ss 8, 10, 107(1)
G
Quranic verses referred to
Surah al-Nisa’ (4):21, 23
Surah al-Rum (30):21
H Books referred to
Al-Fiqhul Islami wa Adillatuhu, oleh Dr Wahbah Az-Zuhaily, (2nd Ed),
1405H/1985M, Juz 1, p 75
Al Muktamad fi al Fiqh al Syafie, Professor Doktor Muhammad al Zuhaily,
(2nd Ed), 1431H/2010, publication Dar al Qalam, Juz 4 p 59
I Kifayatul Akhyar fi Halli Ghayah wa al Ikhtisor, Allamah Taqiyuddin Abi Bakr
bin Muhammad al Husainy al Husni al Dimasyqi al Syafie, Dar al Kutub al
Ilmiyyah (Ed), Beirut Lubnan, pp 476–477
Mughni Muhtaj, Muhammad Khatib As Syarbini, Vol 3, Al Maktabah
Al-Ma’rifah, Beirut, Lubnan, (1st Ed), 1997 pp 188, 195, 211
22 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

Nizaam al-Qada’ fi al-Shari’ah al-Islamiyyah, Dr Abdul Karim Zaidan, A

Muassah al-Risalah, Beirut, Lebanon, (3rd Ed), 1418H/1997M, p 39
Iaanah al-Taalibin Matan Fathal Mu’in, Al-Sayyid al-Bikri Ibn al-Sayyid
Muhammad Shatho al-Dimyaatti, Darul Fikr (Ed), Beirut, Labenon, (1st
Ed), 1418H/1997M, Juz 3, p 314
B
Wan Mohd Zakri ShHCJ:

[1] Atas permohonan pemohon, permohonan ini dipanggil untuk C

perbicaraan di dalam mahkamah terbuka, Mahkamah Tinggi Syariah
Terengganu, di Kuala Terengganu dengan kehadiran pemohon dan responden,
setelah mendengar keterangan yang diberikan dan saksi-saksi yang hadir, maka
pada hari ini yang arif hakim telah membuat penghakiman seperti berikut:
D
[2] Kes yang didengar di hadapan saya ini adalah permohonan untuk
mengesahkan perkahwinan antara Md Ghani bin Abdul Rashid, No KP:
580502–11–5099, pemohon dengan Sulaini bt Mat Hassan, No KP:
830123–11–5194, responden yang telah didakwa telah diakadnikahkan pada
8 Rejab 1432 bersamaan 10 Jun 2011. Akad nikah perkahwinan tersebut E
diadakan di Masjid Bandar Sungai Golok, Narathiwat Thailand berwalikan
wali hakim/raja, bernama Hj Mustafa bin Abdullah No KP Thailand:
3961200097072. Pemohon dalam kes ini telah mempunyai seorang isteri
pertama yang bernama Wan Faridah bt Wan Ibrahim dan kemudiannya telah
berkahwin dengan responden tanpa pengetahuan isteri pertama beliau. F

[3] Sebelum ditentukan sahnya perkahwinan ini, adalah perlu mahkamah

menyentuh serba sedikit mengenai bidang kuasa. Bidang kuasa satu-satu
mahkamah sebenarnya telah lama disentuh oleh perundangan Islam atau
hukum syarak mengikut hukum syarak, sebagaimana yang dijelaskan dalam G
Kitab Nizaam al-Qada’ fi al-Shari’ah al-Islamiyyah, oleh Dr Abdul Karim
Zaidan, Muassah al-Risalah, Beirut, Lebanon, (Cetakan Ketiga),
1418H/1997M, ms 39, menyebut maksudnya:
Dan apabila khalifah menentukan seorang qadi dengan had-had tertentu seperti H
had tempat atau masa atau jenis kes pertikaian atau jenis pihak-pihak bertikai,
maka taqlid kehakiman bagi hakim tersebut adalah taqlid khas.

[4] Bidang kuasa al-taqlid al-khas hakim-hakim Mahkamah Syariah

Terengganu adalah menurut bidang kuasa tiap-tiap mahkamah yang I
diperuntukkan di dalam Enakmen Mahkamah Syariah (Terengganu) 2001.
Subseksyen 11(3) Enakmen Mahkamah Syariah (Terengganu) 2001 telah
memperuntukkan bidang kuasa Mahkamah Tinggi Syariah. Ianya
diperuntukkan seperti berikut:
 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 23

A Mahkamah Tinggi Syariah hendaklah —

(a) dalam bidangkuasa jenayahnya, membicarakan apa-apa kesalahan
yang dilakukan oleh seseorang orang Islam dan boleh dihukum di
bawah Enakmen ini atau mana-mana undang-undang bertulis lain
B
yang sedang berkuat kuasa yang menetapkan kesalahan-kesalahan
terhadap rukun-rukun agama Islam, dan boleh mengenakan apa-apa
hukuman yang diperuntukkan bagi kesalahan itu; dan
(b) dalam bidangkuasa malnya, mendengar dan memutuskan semua
tindakan dan prosiding jika semua pihak dalam tindakan atau
C prosiding itu adalah orang Islam dan tindakan atau prosiding itu
adalah berhubungan dengan —
(i) pertunangan, perkahwinan, ruju’, perceraian, pembubaran
perkahwinan (fasakh), nusyuz, atau pemisahan kehakiman
(faraq) atau apa-apa perkara yang berkaitan dengan
D
perhubungan antara suami isteri;
(ii) apa-apa pelupusan atau tuntutan harta yang berbangkit
daripada mana-mana perkara yang dinyatakan dalam
subperenggan (i);
E
(iii) nafkah orang-orang tanggungan, kesahtarafan, atau penjagaan
atau jagaan (hadhanah) budak-budak;
(iv) pembahagian atau tuntutan harta sepencarian;
(v) wasiat atau alang semasa marad-al-maut;
F
(vi) alang semasa hidup, atau penyelesaian yang dibuat tanpa balasan
yang memadai dengan wang atau nilaian wang, oleh seorang
orang Islam;
(vii) wakaf atau nazar;
G
(viii) pembahagian atau pewarisan harta berwasiat atau tak berwasiat;
(ix) penentuan orang-orang yang berhak kepada bahagian harta
pusaka seseorang si mati yang beragama Islam atau
bahagian-bahagian yang kepadanya masing-masing orang itu
H
berhak;
(x) pengisytiharan bahawa seseorang itu bukan lagi orang Islam;
(xi) pengisytiharan bahawa seseorang yang telah mati itu ialah
seorang Islam atau sebaliknya pada masa kematiannya; dan
I
(xii) perkara-perkara lain yang berkenaan dengannya bidang kuasa
diberikan oleh mana-mana undang-undang bertulis.

[5] Subseksyen (b)(i) di atas menunjukkan bahawa Mahkamah Tinggi

24 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

Syariah mempunyai bidang kuasa asal terhadap permohonan ini. Namun, A

adakah mahkamah rendah atau Mahkamah Tinggi Syariah yang berbidang
kuasa mendengar dan memutuskan kes ini? Dalam kes ini, pemohon,
Md Ghani bin Abdul Rashid sebelum berkahwin dengan responden beliau
telah mempunyai seorang isteri bernama Wan Faridah bt Wan Ibrahim.
Menurut Arahan Amalan No 4 Tahun 2007 berbunyi: B

permohonan pengesahan nikah yang berkaitan dengan poligami hendaklah dibuat

di Mahkamah Tinggi Syariah

[6] Dari peruntukan hukum syarak dan undang-undang di atas, jelaslah C

bahawa bidang kuasa mendengar dan memutuskan permohonan di hadapan
saya ini diberi kepada mahkamah ini, iaitu Mahkamah Tinggi Syariah
Terengganu.

[7] Mengenai permohonan untuk mengesahkan perkahwinan antara D

pemohon dengan responden ini, eloklah disebutkan terlebih dahulu
sebahagian ayat-ayat al-Quran yang berkaitan dengannya. Antaranya Allah
SWT berfirman maksudnya:
Dan di antara tanda-tanda yang membuktikan kekuasaannya dan rahmatNya, E
bahawa ia menciptakan untuk kamu (wahai kaum lelaki), isteri-isteri dari jenis
kamu sendiri, supaya kamu bersenang hati dan hidup mesra dengannya, dan
dijadikannya di antara kamu (suami isteri) perasaan kasih sayang dan belas kasihan.
Sesungguhnya yang demikian itu mengandungi keterangan-keterangan (yang
menimbulkan kesedaran) bagi orang-orang yang berfikir (Surah al-Rum, ayat 21)
F

[8] Daripada ayat di atas, dapat disimpulkan bahawa seseorang lelaki boleh
berkahwin dengan seorang perempuan. Setelah berlakunya akad nikah antara
mereka berdua, mereka bebas bergaul mesra antara mereka dengan penuh
ketenangan, kasih sayang dan rahmat daripada Allah SWT. Dalam ayat yang G
lain, Allah SWT berfirman maksudnya:
Dan bagaimana kamu tergamak mengambil balik pemberian itu padahal kasih
mesra kamu telah terjalin antara satu dengan yang lain, dan mereka pula
(isteri-isteri kamu itu) telah pun mengambil perjanjian yang kuat daripada kamu?
H
(Surah al-Nisa’, ayat 21)

[9] Berdasarkan tafsiran ulama’-ulama’ dalam bidang tafsir, maksud

perjanjian yang kuat di dalam ayat ini bermaksud akad nikah. Melalui akad
nikah yang sah, seseorang suami itu bertanggungjawab terhadap isterinya. I
Begitulah juga pihak isteri, melalui akad nikah yang sah menjadikan isteri
mempunyai tanggung jawab terhadap suaminya itu.

[10] Sesuatu perkahwinan itu sah apabila rukun-rukun nikah dan

 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 25

A syarat-syaratnya dipenuhi. Mengenai rukun nikah, di dalam Kitab Mughni

Muhtaj oleh Muhammad Khatib As Syarbini (meninggal dunia pada 977
Hijriah), pada ms 188 Jil Ketiga oleh Al Maktabah Al-Ma’rifah, Beirut,
Lubnan, (Cetakan Pertama) 1997, ada memperuntukan yang bererti:

B Rukun-rukun nikah itu lima perkara iaitu; sighah, pengantin perempuan, dua
orang saksi lelaki, pengantin lelaki dan wali.

[11] Berdasarkan susunan rukun-rukun yang telah dinukilkan oleh

pengarang kitab di atas, rukun nikah yang pertama ialah sighah. Maksud
C
sighahqabul ialah lafaz ijab daripada wali pengantin perempuan beserta qabul
dari pihak pengantin lelaki. Di dalam kes ini, menurut keterangan yang
dikemukakan oleh pemohon dan responden dan dua orang saksi yang hadir,
iaitu Mohamad Asmawi bin Mohd Tajuddin dan Mansor bin Mahmud beserta
keterangan dokumentar iaitu Surat Keterangan Nikah dan Ta’liq yang
D
dikeluarkan oleh Majlis Hal Ehwal Agama Islam Wilayah Narathiwat,
Thailand telah dibuktikan bahawa adanya lafaz ijab iaitu daripada Hj Mustafa
bin Abdullah, sebagai wali am kepada Sulaini bt Mat Hassan, responden
semasa itu dan adanya lafaz qabul daripada pengantin lelaki sendiri iaitu Md
Ghani bin Abdul Rashid, pemohon. Lafaz ijab dan itu berlangsung pada pukul
E
10.30 pagi hari Jumaat, 8 Rejab 1432 bersamaan 10 Jun 2011 di Masjid
Bandar Sungai Golok, Narathiwat Thailand.

[12] Rukun kedua adalah pengantin perempuan. Dalam kes ini, pengantin
F perempuan ialah Sulaini bt Mat Hassan, responden. Berdasarkan iqrar yang
dibuat oleh pemohon dan responden, responden, semasa perkahwinan ini
pengantin perempuan adalah seorang anak dara dan belum pernah berkahwin.
Beliau sekarang bekerja sebagai seorang tukang jahit dan beralamat
penyampaian di 3741, Jalan Masjid Kampung Pak Madah, Bukit Payung,
G 21400 Marang, Terengganu.

[13] Menurut hukum syarak, perempuan-perempuan yang haram

dikahwini kerana hubungan nasab terdiri daripada ibu, anak perempuan,
saudara perempuan, ibu saudara sebelah bapa, ibu saudara sebelah ibu, anak
H perempuan daripada saudara lelaki, anak perempuan daripada saudara
perempuan. Ini berdasarkan firman Allah SWT di dalam surah al-Nisa’ ayat 23
yang berbunyi yang bermaksud:

Diharamkan kamu berkahwin dengan (perempuan-perempuan yang berikut;

I ibu-ibu kamu, dan anak-anak kamu dan saudara-saudara kamu, dan
saudara-saudara bapa kamu, dan saudara-saudara ibu kamu, dan anak-anak
saudara kamu yang lelaki, dan anak-anak saudara kamu yang perempuan …

[14] Manakala perempuan-perempuan yang haram dikahwini kerana

26 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

hubungan susuan pula, ialah ibu susu dan saudara perempuan susuan A
sebagaimana yang difirmankan di dalam ayat 23 surah al-Nisa’ iaitu
sambungan ayat tadi yang berbunyi yang bermaksud:
Diharamkan kamu berkahwin dengan … ibu-ibu kamu yang telah menyusu kamu
dan saudara-saudara susuan kamu … B

[15] Dan perempuan-perempuan yang haram dikahwini kerana musoharah

atau hubungan persemendaan ialah ibu mertua, anak tiri, ibu tiri, menantu
dan menghimpun dua orang perempuan bersaudara iaitu sebagaimana yang
difirmankan Allah SWT di dalam surah al-Nisa’, ayat 23 iaitu sambungan C
daripada ayat tadi yang berbunyi yang bermaksud:
Diharamkan kepada kamu berkahwin dengan ibu-ibu isteri kamu, anak-anak tiri
yang dalam pemeliharaan kamu dan isteri-isteri yang telah kamu campuri, (tetapi
kalau kamu belum campuri mereka (isteri kamu) itu (dan kamu telah pun D
menceraikannya mereka), maka tiadalah salah kamu (berkahwin dengannya) dan
(haram juga kamu berkahwin dengan) bekas isteri anak-anak kamu sendiri yang
berasal dari benih kamu. Dan diharamkan kamu menghimpunkan dua beradik
sekali (untuk menjadikan isteri-isteri kamu), kecuali yang telah berlaku pada masa
lalu, sesungguhya Allah adalah amat pengampun dan lagi amat mengasihani.
E

[16] Perkara-perkara yang dimaksudkan di dalam al-Quran ini telah

dikanunkan di dalam undang-undang sebagaimana yang telah diperuntukkan
di bawah s 8 Enakmen Undang-Undang Pentadbiran Keluarga Islam
(Terengganu) 1985. F

(1) Tiada seseorang lelaki atau perempuan, mengikut mana yang

berkenaan, boleh, oleh sebab nasab, berkahwin dengan —
G
(a) ibunya atau bapanya;

(b) neneknya hingga ke atas, sama ada dari sebelah bapa atau dari
sebelah ibu;
H
(c) anak perempuannya atau anak lelakinya dan cucu
perempuannya atau, cucu lelakinya hingga ke bawah;

(d) saudara perempuan atau saudara lelaki seibu sebapa, saudara

perempuan atau saudara lelaki sebapa, dan saudara I
perempuan atau saudara lelaki seibu;

(e) anak perempuan atau anak lelaki kepada saudara lelaki atau
saudara perempuan hingga ke bawah;
 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 27

A (f ) emak saudara atau bapa saudara sebelah bapanya hingga ke

atas;

(g) emak saudara atau bapa saudara sebelah ibunya hingga ke atas.

B
(2) Tiada seseorang lelaki atau perempuan, mengikut mana yang
berkenaan, boleh, oleh sebab pertalian kahwin, berkahwin dengan-

(a) ibu mertuanya atau bapa mertuanya hingga ke atas;

C
(b) emak tirinya atau bapa tirinya, iaitu isteri bapanya atau suami
ibunya;

(c) nenek tirinya iaitu isteri atau suami kepada nenek lelakinya
D atau nenek perempuannya, sama ada dari sebelah bapa atau
sebelah ibu;

(d) menantunya;

E
(e) anak perempuan atau anak lelaki tirinya hingga ke bawah.

(3) Tiada seseorang lelaki atau perempuan, mengikut mana yang

berkenaan, boleh, oleh sebab sesusuan, berkahwin dengan seseorang
F perempuan atau lelaki yang ada hubungan dengannya melalui
penyusuan di mana, jika hubungan itu adalah melalui kelahiran dan
bukan melalui penyusuan, perempuan atau lelaki itu tetap dilarang
berkahwin dengannya oleh sebab nasab atau pertalian kahwin.

G (4) Tiada seseorang lelaki boleh mempunyai dua isteri pada satu masa
jika isteri-isteri itu adalah bertalian antara satu sama lain melalui
nasab, pertalian kahwin, atau susuan dan pertalian itu adalah dari
jenis yang, jika salah seorang daripada mereka adalah seorang lelaki,
menjadi perkahwinan antara mereka tetap tidak sah disisi hukum
syara.
H

[17] Mahkamah mendapati bahawa responden tidak tertegah untuk

berkahwin dengan pemohon dari segi nasab, susuan maupun persemendaan.
Selain itu, berdasarkan iqrar pemohon dan responden sendiri bahawa
I pengantin perempuan juga tiada sebarangan hubungan dengan isteri pertama
pemohon, Wan Faridah bt Wan Ibrahim sama ada melalui nasab, pertalian
kahwin atau susuan.

[18] Rukun ketiga, dua orang saksi. Mengenai syarat-syarat saksi, disebut
28 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

dalam Kitab Kifayatul Akhyar fi Halli Ghayah wa al Ikhtisor, karangan Allamah A

Taqiyuddin Abi Bakr bin Muhammad al Husainy al Husni al Dimasyqi al
Syafie, di ms 476–477 Cetakan Dar al Kutub al Ilmiyyah, Beirut Lubnan,
menyatakan:
Maksudnya:
B
Maka tidak sah suatu akad nikah tanpa kehadiran dua orang saksi muslim
(sekalipun pengantin perempuan zimmi), mukallaf, merdeka, lelaki dan bersifat
adil pada zahir. Disamping itu disyaratkan kedua-duanya tergolong daripada
mereka yang diterima kesaksiannya terhadap setiap pengantin tersebut dan ke
atasnya. Dan hendaklah kedua-duanya mempunyai pendengaran dan penglihatan C
yang baik, mengetahui percakapan lafaz ijab daripada wali pengantin perempuan
beserta qabul dari pihak pengantin lelaki, dalam keadaan sedar. Dan tidak sah
dengan kehadiran saksi yang pelupa dan tidak kuat ingatannya. Hujah syarat-syarat
saksi ini adalah berpandukan hadith Rasulullah SAW yang berbunyi: Tidak sah
suatu pernikahan melainkan dengan wali yang mursyid dan dua orang saksi yang
adil. D

[19] Mengenai sabitan keadilan saksi nikah, di dalam Kitab Mughni Muhtaj
oleh Muhammad Khatib As Syarbini (meninggal dunia pada 977 Hijriah),
pada ms 195 Jil Ketiga oleh Al Maktabah Al-Ma’rifah, Beirut, Lubnan, E
(Cetakan Pertama) 1997, ada menyatakan:
Yang bererti:
Dan sah suatu perkahwinan melalui kesaksian yang tersembunyi keadilannya iaitu
kedua-duanya dikenali bersifat adil pada zahirnya bukannya secara batin dengan F
diketahui secara percampuran tanpa perlu diuji keadilannya di sisi Hakim
mengikut pendapat yang sahih. Ini kerana zahir seorang muslim itu bersifat adil
dan perkahwinan itu sesuatu yang biasa berlaku antara manusia dan orang awam.
Sekiranya diambilkira sifat adil secara batin maka perlulah diketahui secara teliti
dan menghadirkan saksi yang bersifat sedemikian, nescaya akan menyusahkan dan
menyukarkan manusia. G

[20] Manakala peruntukan undang-undang di dalam s 83(i) Enakmen

Keterangan Mahkamah Syariah (Terengganu) 2001 memperuntukkan:
H
(1) Tertakluk kepada peruntukan seksyen ini, semua orang Islam adalah kompeten
untuk memberikan syahadah atau bayyinah sebagai saksi dengan syarat bahawa
mereka adalah ‘aqil, baligh, ‘adil, mempunyai ingatan yang baik dan tidak
berprasangka.
Huraian - Seseorang Islam adalah disifatkan ‘adil, jika dia menunaikan obligasi I
agamanya, melaksanakan kewajipan agama yang ditetapkan, menahan diri
daripada melakukan dosa besar dan tidak terus menerus melakukan dosa kecil.

[21] Dalam kes ini, dua saksi lelaki iaitu Mohamad Asmawi bin Mohd
 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 29

A Tajuddin dan Mansor bin Mahmud telah hadir di dalam majlis akad nikah itu,
telah memberi keterangan di dalam mahkamah. Kedua-dua saksi ini
mempunyai ingatan yang baik mengenai fakta akad nikah perkahwinan
pemohon dengan responden.

B
[22] Rukun keempat, pengantin lelaki. Dalam kes ini, pengantin lelaki ialah
Md Ghani bin Abdul Rashid, pemohon. Berdasarkan iqrar yang dibuat oleh
pemohon sendiri dan juga responden, semasa perkahwinan ini pengantin lelaki
adalah seorang suami kepada seorang isteri. Beliau sekarang bekerja sebagai
C
seorang peniaga dan beralamat penyampaian di 3741, Jalan Masjid Kampung
Pak Madah, Bukit Payung, 21400 Marang, Terengganu. Mengenai
syarat-syarat bagi rukun keempat ini, mahkamah merujuk kepada Kitab Al
Muktamad fi al Fiqh al Syafie, karangan Professor Doktor Muhammad al
Zuhaily, cetakan kedua 1431H/2010, terbitan Dar al Qalam Juz Keempat ms
D 59 menyatakan:
Maksudnya:

Rukun yang ketiga: Pengantin Lelaki:

E … Dan disyaratkan pada pengantin lelaki empat syarat iaitu:

(1) Tiada tegahan hukum syarak daripada berkahwin

(2) Tertentu
F

(3) Tidak berihram

(4) Ada keahlian iaitu seorang yang baligh, berakal dan mampu
G menguruskan diri

[23] Berdasarkan keterangan-keterangan yang dikemukakan di dalam kes

ini saya dapati pengantin lelaki iaitu pemohon juga tidak terlarang dari segi
H nasab, susuan mahupun persemendaan, berkahwin dengan pengantin
perempuan iaitu responden. Dari segi syarat ‘taayin’ iaitu tertentu, Md Ghani
bin Abdul Rashid adalah lelaki yang ditentukan dalam ijab dan beliau hadir
dalam akad nikah tersebut serta tidak berihram. Mahkamah juga mendapati
pengantin lelaki, Md Ghani bin Abdul Rashid adalah mempunyai keahlian
I dan berkemampuan untuk berkahwin.

[24] Mengenai rukun nikah kelima iaitu wali. Fakta dalam kes ini ialah
pemohon dan responden telah diakadnikahkan dengan memakai wali am di
dalam Wilayah Narathiwat, Thailand. Wali am yang mengakad nikah
30 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

pernikahan ini bernama Hj Mustafa bin Abdullah. Dalam kes ini adakah Hj A
Mustafa bin Abdullah berhak menjadi wali kepada Suliani bin Mat Hassan,
responden?

[25] Di dalam kitab-kitab perundangan Islam menyatakan mereka yang

menjadi wali pada asalnya itu adalah mereka yang mempunyai keturunan B
daripada nasab, mengikut tertibnya bermula daripada bapa. Jika tidak ada
bapa, bapa kepada bapa, kemudian saudara lelaki seibu sebapa, kemudian
saudara lelaki sebapa, kemudian anak lelaki kepada saudara lelaki seibu sebapa,
kemudian anak lelaki kepada saudara sebapa dan seterusnya sampailah kepada
mereka yang menjadi asobah dalam pusaka. Kemudian setelah tidak ada asobah C
dari nasab dan walaa’, maka yang memegang kewalian adalah qadi dan
naib-naib mereka.

[26] Ini telah dijelaskan dalam Kitab Iaanah al-Taalibin, oleh Al-Sayyid
al-Bikri Ibn al-Sayyid Muhammad Shatho al-Dimyaatti, (selesai karangan D
kitab ini pada hari Isnin, 23 Shawwal 1300), Cetakan Darul Fikr, Beirut,
Labenon, (Cetakan Pertama) 1418H/ 1997M, Juz 3, ms 314 ada disebut
matan Fathul Mu’in berbunyi:
Yang bererti: E
Setelah tidak ada lagi orang yang berhak menjadi wali mengikut tertib nasab
(keturunan) atau tidak ada lagi orang yang memerdehekakannya (jika pengantin
perempuan itu asalnya adalah hamba kemudian dimerdehekakan), maka yang
berhak menjadi wali ketika itu ialah Qadi atau Naib Qadi menurut sebagai mana
sabda Rasulullah SAW, ‘al-Sultan adalah menjadi wali bagi wanita yang tidak ada F
wali. Yang dimaksudkan dengan al-Sultan di dalam sabda Rasulullah SAW itu ialah
sesiapa yang memegang kekuasaan kewalian sama ada Imam atau Qadi atau
naib-naib mereka.

[27] Di dalam kes ini Hj Mustafa bin Abdullah bukanlah wali nasab kepada G
Suliani bt Mat Hassan, responden kerana wali nasab kepada Suliani bt Mat
Hassan ialah bapanya yang bernama Mat Hassan bin Ibrahim. Jadi adakah Hj
Mustafa bin Abdullah berhak menjadi wali am/wali sultan kepada Suliani bt
Mat Hassan?
H
[28] Perkara ini telah diperuntukkan di dalam kitab Kitab Mughni Muhtaj
oleh Muhammad Khatib As Syarbini (meninggal dunia pada 977 Hijriah),
pada ms 211 Jil Ketiga oleh Al Maktabah Al-Ma’rifah, Beirut, Lubnan,
(Cetakan Pertama) 1997, ada menyebut:
I
Yang bererti:
Andainya wali yang akrab ghaib, sama ada wali itu daripada nasab ataupun yang
memerdehekakan melebihi dua marhalah dan tidak ada wakilnya hadir di dalam
majlis akadnikah itu, atau jarak jauh yang mengharuskan qasar sembahyang, maka
 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 31

A perempuan itu hendaklah dikahwinkan oleh Sultan iaitu Sultan negeri perempuan
itu berada semasa akadnikah itu dijalankan atau Naib Sultan tersebut, bukan Sultan
negeri lain daripada negeri perempuan itu berada semasa akadnikah itu, dan tidak
boleh diakadnikah oleh wali yang lebih jauh menurut tertib nasab kewalian pada
pendapat yang asoh.
B
[29] Di dalam Kitab Al-Fiqhul Islami wa Adillatuhu, oleh Dr Wahbah
Az-Zuhaily, (Cetakan Kedua) Tahun 1405H/ 1985M, Juz Pertama, di ms 75
pada menerangkan jadual ukuran dan sukatan ada menyebut:
C Yang beerti:
Satu Farsakh: adalah bersamaan 3 batu atau sejauh 5544 meter iaitu sekira-kira satu
setengah jam perjalanan.
Satu Barid Arabi: adalah bersamaan 4 Farsakh atau 22176 meter atau 22176
D kilometer atau sekira-kira enam jam perjalanan.
Masafat al qasr bagi musafir: adalah bersamaan 88,704 kilometer, di sisi Mazhab
Hanafi, lebih kurang 96 kilometer.

E [30] Di dalam kes ini bapa kepada Suliani bt Mat Hassan bernama Mat
Hassan bin Ibrahim semasa akad nikah antara pemohon dengan responden
dilangsungkan berada di Kuala Terengganu. Mengikut perkiraannya jarak
antara Kuala Terengganu dari Masjid Bandar Sungai Golok, Narathiwat
Thailand, tempat di mana akad nikah dilangsungkan adalah kira-kira 200 km,
F melebihi jarak jauh dua marhalah atau jarak jauh masafat al qasr.

[31] Di sini timbul persoalan adakah Haji Mustafa bin Abdullah ini adalah
seorang Sultan ataupun Qadi di Wilayah Narathiwat, Thailand? Mengenai
persoalan ini, walaupun tidak dibuktikan oleh pemohon dan responden serta
G saksi-saksi yang hadir, mahkamah mendapat maklumat melalui surat daripada
Haji Muhammad Liki, Setiausaha Majlis Agama Islam Wilayah Narathiwat,
Selatan Thailand, melalui suratnya, bertarikh 9 Zulkaedah 1426H / 11
Disember 2005M, yang antara memaklumkan bahawa Hj Mustafa bin
Abdullah adalah salah seorang yang berhak menikah bagi pasangan yang tidak
H mempunyai wali (wali meninggal dunia/ wali jauh lebih daripada dua
marhalah daripada tempat aqad nikah) di dalam Wilayah Narathiwat,
Thailand yang telah menerima istikhlaf dan lafaznya daripada Qadi Syarie
Wilayah Narathiwat dan diberi gelaran dengan nama ‘wali am’.

I [32] Mengenai hukum wali istikhlaf, sesorang qadi di sesuatu negeri atau
wilayah berkenaan boleh mengarahkan seseorang faqih di dalam negeri atau
wilayahnya menjadi wali ke atas perempuan-perempuan yang putus wali di
dalam wilayah itu secara istikhlaf dan melafazkannya. Perkara ini disebut di
dalam Kitab Iaanatul al-Taalibin Matan Fathul Mu’n oleh Al-Sayyid al-Bakri
32 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

Ibn al-Sayyid Muhammad Shatho al-Dimyaatti, (selesai karangan kitab ini A

pada hari Isnin, 23 Shawwal 1300), Cetakan Darul Fikr, Beirut, Labenon,
(Cetakan Pertama) 1418H/ 1997M, Juz Ketiga ms 323 ada dinyatakan seperti
berikut:
Yang bererti:
B
Sekiranya seseorang Qadi itu hendak mewakilkan bidang kuasa walinya untuk
menikahkan seseorang kepada seorang faqih (orang yang berpengetahuan luas
dalam perundangan Islam), maka cara perwakilan itu, tidaklah memadai setakat
Qadi itu menulis surat perwakilan semata-mata bahkan hendaklah juga dilafazkan
kata-kata perwakilan bidang kuasa walinya itu kepada faqih berkenaan. C

[33] Namun, akad nikah dengan wali Sultan atau wakilnya ini hendaklah
dipenuhi syarat-syarat sebagaimana diperuntukkan di dalam kitab yang sama,
Juz Ketiga ms 314 yang menghuraikan matan Fathul Mu’in berbunyi:
D
Yang bererti:
Qadi hendaklah mengahwinkan perempuan-perempuan yang putus walinya
dengan lelaki yang sekufu’ dengannya, tidak boleh dengan lelaki yang tidak sekufu’
dengannya, dan perempuan itu telah baligh. Perkahwinan seperti ini hendaklah
dimana sewaktu akadnikah diadakan perempuan tersebut berada di dalam kawasan E
kekuasaan Qadi itu sekalipun sekadar melalui kawasan itu walaupun semasa
perempuan itu memberi keizinan untuk melangsungkan akadnikah itu kepada wali
perempuan itu masih berada di luar kawasan kekuasaan Qadi. Adapun jikalau
sewaktu dijalankan akadnikah perkahwinan, perempuan itu berada di luar kawasan
kekuasaan Qadi, maka Qadi itu tidak boleh melakukan akadnikah perempuan itu F
walaupun dia telah memberi izin untuk dikahwinkan semasa dia berada di dalam
kawasan kekuasaan Qadi, sekalipun calon suaminya berada di dalam kawasan
kekuasaan Qadi, kerana Qadi itu berkait dengan perempuan bukan dengan calon
suami.
G
[34] Mahkamah berpuas hati bahawa semasa akad nikah antara pemohon
dengan responden itu dilangsungkan, Hj Mustafa bin Abdullah adalah wali am
yang ada bidang kuasa kewalian menikahkan perempuan yang putus wali atau
walinya berada melebihi dua marhalah atau kadar masafat al qasr di dalam
Wilayah Narathiwat, Thailand. Mahkamah juga berpuas hati semua H
syarat-syarat di atas telah dipenuhi sebagaimana iqrar daripada pemohon dan
responden. Oleh itu mahkamah berpuas hati bahawa rukun kelima nikah di
dalam kes ini telah dipatuhi sepenuhnya.

[35] Dengan kelima-lima rukun nikah dan syarat-syarat yang terkandung di I

dalam tiap-tiap satunya telah dipatuhi sepenuhnya mahkamah memutuskan
akad nikah perkahwinan antara Md Ghani bin Abdul Rashid, No KP:
580502-11-5099, pemohon dengan Sulaini bt Mat Hassan, No KP:
830123-11-5194, respondan pada 8 Rejab 1432 bersamaan 10 Jun 2011 yang
 Md Ghani bin Abdul Rashid v Sulaini bt Mat Hassan (Wan
[2013] 1 ShLR Mohd Zakri ShHCJ) 33

A dilangsungkan di Masjid Bandar Sungai Golok, Narathiwat Thailand,

berwalikan wali am bernama Mustafa bin Abdullah, yang pada masa itu
mempunyai kuasa kewalian di dalam Wilayah Narathiwat, Thailand dan
dengan maskahwin RM5000 tunai, adalah sah mengikut hukum syarak.

B [36] Oleh kerana akad nikah itu sah mengikut hukum syarak maka ianya
hendaklah diiktiraf sebagai sah menurut undang-undang mengikut
peruntukan s 10 dan sub-s 107(1) Enakmen Undang-Undang Pentadbiran
Keluarga Islam (Terengganu) 1985.
C
[37] Atas permohonan pemohon, permohonan ini dipanggil untuk
perbicaraan di dalam mahkamah terbuka, Mahkamah Tinggi Syariah
Terengganu, di Kuala Terengganu dengan kehadiran pemohon dan responden,
setelah mendengar keterangan yang diberikan oleh pihak-pihak dan
saksi-saksi, maka pada hari ini yang arif hakim telah membuat
D
perintah-perintah seperti berikut:
(a) Saya sabit akad nikah perkahwinan antara Md Ghani bin Abdul
Rashid, No KP: 580502–11–5099, pemohon dengan Sulaini bt Mat
Hassan, No KP: 830123–11–5194, responden, yang mana akad nikah
E telah dilangsungkan pada 8 Rejab 1432 Hijriah bersamaan 10 Jun
2011 dengan berwalikan wali am bernama Hj Mustafa bin Abdullah
dengan mas kahwin sebanyak RM5,000 dan akad nikah telah
diadakan di Masjid Bandar Sungai Golok, Narathiwat, Thailand
adalah sah mengikut hukum syarak.
F
(b) Saya memberi pengiktirafan perkahwinan sebagaimana yang tersebut
di atas, adalah sah menurut undang-undang mengikut peruntukan di
bawah s 10 dan sub-s 107(1) Enakmen Undang-Undang Pentadbiran
Keluarga Islam (Terengganu) 1985.
G (c) Saya akui adanya 2 orang saksi yang hadir antaranya:

(i) Mansor bin Mahmud

No KP: 411010–11–5095
Alamat: Taman Desa Jaya, Kg. Pak Damat, Kuala Terengganu
H
(ii) Mohamad Asmawi bin Mohd Tajuddin
No KP: 751015–11–5335
Alamat: Lorong Tok Payung, Kuala Ibai, Kuala Terengganu
I
(d) Saya akui selepas akad nikah itu dilangsungkan, Md Ghani bin Abdul
Rashid, No KP: 580502–11–5099, pemohon ada melafazkan ta’liq
seperti berikut:
Aku bertakliq: Jika aku tidak sekedudukan dengan isteriku
34 Shariah Law Reports [2013] 1 ShLR

Sulaini binti Mat Hassan seperti suami isteri mengikut syarak A

atau aku tidak memberi nafkah terhadapnya lebih daripada
empat bulan atau aku menyakitinya dan mendakwa ia kepada
Qadi atau Ahli Jawatankuasa Islam Wilayah serta mendatangkan
dua saksi atas dakwaannya dan apabila disabitkan dakwaannya
maka tertalaq ia dengan satu talaq dan setiap kali aku rujuk akan B
dia dengan tidak redhanya maka tertalaqlah ia dengan satu talaq
pula.
(e) Saya akui alamat penyampaian pihak-pihak adalah seperti berikut:

(i) Md Ghani bin Abdul Rashid C

No KP: 580502–11–5099
Alamat: No 3741, Jalan Masjid Kampung Pak Madah, Bukit Payung,
21400 Marang, Terengganu.
D
(ii) Sulaini bt Mat Hassan
No KP: 830123–11–5194
Alamat: No 3741, Jalan Masjid Kampung Pak Madah, Bukit Payung,
21400 Marang, Terengganu.
E
(f ) Kos permohonan ditanggung oleh pihak masing-masing.

Marriage between applicant and respondent affirmed.

Reported by Ashgar Ali Ali Mohamed F