TEB 411 ULUSLARARASI

TARIM TİCARETİ (3 0 3)

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 1

2. DIŞ TİCARET TEORİLERİ
• Merkantilizm
• Serbest Ticaret Taraftarları (Fizyokratlar ve
Klasik İktisatçılar)
– Klasik Dış Ticaret Teorisi
• Mutlak Üstünlük Teorisi (Adam Smith)
• Mukayeseli (Nispi) Üstünlük Teorisi (David
Ricardo)
• Nispi Üstünlüğün Modern Teorisi

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 2

Merkantilizm (16. yy İngiltere)
• “Dış ticaretin mümkün olduğu kadar ülkeye çok altın ve
gümüş sağlayacak şekilde düzenlenmesi”
• “Para ve para getiren servetler yegane kuvvet aracıdır”
• “İthalatın daraltılması”na karşılık “ihracatın
geliştirilmesi”
– “Bir ülkenin dış ticaret fazlası vermesi, refahın
devamını sağlayacaktır”
– “Dış ticaret bilançosu açık veren ülkeler çöker,
mahvolur.”
• Dış ticaretin gelişmesi için “kuvvetli bir ticaret filosunun
kurulması”na gayret etmişlerdir.
• Devletin ekonomiye müdahalesi “zorunludur”.
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 3
Merkantilizme yöneltilen tenkitler
• Altın ve gümüş ihracının önlemesi ülke
ekonomisi bakımından zararlıdır
– Fazla para ihracatı olumsuz azaltır
– Altın ve gümüş stokları bir ülkenin zenginliğini
göstermez
– Ülkenin zenginliği tabii kaynaklarına, sanayisi ve
insan kaynaklarına bağılıdır (örn. İngiltere)

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 4

KDTT’nin cevap aradığı sorular:
• Dış ticareti ne belirler? Veya
• Ülkeler dış ticaret yaparak nasıl kazanç
sağlarlar?
• İki ülke arasında nispi maliyet-fiyat
ilişkilerini diğerine göre ucuz yapan nedir? -
Klasik İktisatçılar;
– Mutlak Üstünlük Teorisi
– Karşılaştırmalı (Mukayeseli/Nispi) Üstünlükler
Teorisi

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 5

Klasik Dış Ticaret Teorisinin cevap aradığı sorular:
• Ülkeler arasında hangi mallar ihraç ve ithal edilir? Dünya
ülkeleri arasında ticaretin yönü nedir?
– Ülkeler nispi üstünlüğe sahip olduğu ürünlerde uzmanlaşmalı,
arz ve talep fazlası olanlar değiştirilmeli
• Uluslar arası ticarette mal fiyatları (dış ticaret haddi) nasıl
oluşur?
– Fiyat (ticaret haddi), uluslararası arz ve talebe göre oluşmakta ve
ticaret yapan tarafların kazancını belirlemekte
• Dış ticaretten sağlanan kazanç ne kadardır? Dış ticaret
ülkeler açısından karlı mıdır? Karlı ise ticarete katılanlar
arasında kar nasıl dağıtılır?
– Her ülke nispi üstünlüğe sahip olduğu üründe uzmanlaşmasıyla
aynı kaynaklar ile daha fazla çıktı elde edilecek ..... Dünya
üretiminin artması .... Ticaret yapan herkesi kazançlı çıkması
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 6
Serbest ticaret taraftarları (1)
• Fizyokratlar:
– “Asıl servet toprak/tabiattır ve verimli olan
faaliyet sadece tarımdır”
– “İnsanların uyması gereken bir tabii düzen
vardır ve bu düzen ekonomik hayata yön verir”
– “Serbest rekabeti savunmaktadırlar”

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 7

Klasik Dış Ticaret Teorisinin Varsayımları
• Ekonomide para nötrdür
• Fiyatlar tam esnektir ve tam rekabet şartlarında
belirlenmektedir
• Emek-Değer Teorisi (kapalı bir ekonomide bütün malların fiyatları
tek bir üretim faktörü olan emeğin değeri ile ölçülür)
• Ticaret yapan ülkelerde üretim faktörleri sabittir
• Uluslar arası faktör hareketliliği söz konusu değildir
• Zevkler değişmemektedir
• Gelir dağılımı değişmemektedir
• Ekonomide bütün verimli kaynaklar tam olarak
kullanılmaktadır
• Dünyada sadece iki ülke ve iki mal vardır
• Dış ticarette kota vd kısıtlamalar yoktur
• Ulaştırma ve haberleşme maliyetleri sıfırdır
• Ülkelerin üretim fonksiyonları farklıdır.
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 8
Mutlak Üstünlükler Teorisi
• Prof. Adam Smith (1723-1790) -Glasgow Ün.
• Ekonomi biliminin kurucusu ve klasiklerin babası
• En önemli serbest ticaret savunucusu
• MÜP: “Bir ülke diğer bir ülkeye göre bir ürünü daha az bir
maliyetle üretebiliyor ise o üründe mutlak üstünlüğe sahiptir”
• “Mallar en düşük maliyetle elde edilen ülkede üretilmelidir”
• “Akıllı bir aile reisi dışarıdan daha ucuza alabileceği bir şeyi
hiçbir zaman evde yapmaması gerekir”
• Bir ülkede pazarın dar olması, üretim kapasitesinin
fazlalığına bağlıdır. Aşırı kapasite, ülke içinde talep
edilmeyen ürünlerin dışarıya satılması ve pazarın
genişlemesiyle kullanılabilecektir. Bunun için ise, iş
bölümünün geliştirilmesi gerekmektedir.
• Ülkeler kapalı ekonomi durumuna göre daha karlı
olduğundan dış ticaret yaparlar”
• “Dünyada serbest ticaretin artırılması ülkeler ve dünyanın9
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU
refahını artırması bakımından yararlıdır”
 Örnek (Mutlak Üstünlük Teorisi*):
Varsayımlar:
- AB ve ABD’de 4’er milyon ha araziye buğday ve mısır ekme imkanı var
-Hektar başına üretim maliyeti her iki ülkede de aynıdır.
-Kendine yeterlilik için ABD 4 milyon ton buğdaya, 20 milyon ton mısıra
-AB 3,2 milyon ton buğday ve 10 milyon ton mısıra ihtiyaç duymaktadır.
Çizelg. AB ve ABD arasında ticaret yok iken buğday ve mısır üretimleri
Ülke Buğday Mısır
Verim E.A. Üretim Verim E.A. Üretim
(ton/ha) (ha) (ton) (ton/ha) (ha) (ton)

ABD 2,0* 2,0 4,0 10,0* 2,0 20,0

AB 1,6 2,0 3,2 5,0 2,0 10,0

Toplam 4,0 7,2 BOZOĞLU
PROF.DR. MEHMET 4,0 30,0
10
Nispi Üstünlük (Mukayeseli Masraflar) Teorisi
• David Ricardo:
• “Her bir ülke en fazla avantaja veya en az
dezavantaja sahip olduğu ürünlerin üretiminde
uzmanlaşırsa ve ülkeler arasında serbest ticaret
olursa bu ülkelerin toplam üretiminde artış olur”
• “Bir ülkenin ve dolayısıyla dünyanın
kaynakları, sektör ve mallar arasında “nispi
üstünlük prensibine” göre dağıtıldığında
kaynaklar daha etkin bir şekilde kullanılmış
olurlar”
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 11
 Örnek (Nispi Üstünlük Teorisi*):
Varsayımlar:
- AB ve ABD’de 4’er milyon ha araziye buğday ve mısır ekme imkanı var
-Hektar başına üretim maliyeti her iki ülkede de aynıdır.
-Kendine yeterlilik için ABD 4 milyon ton buğdaya, 20 milyon ton mısıra
-AB 3,2 milyon ton buğday ve 10 milyon ton mısıra ihtiyaç duymaktadır.
Ç. İhtisaslaşma ve ticaretin olması durumda ABD ve AB’nin üretim mikt.
Ülke Buğday Mısır
Verim E.A. Üretim Verim E.A. Üretim
(ton/ha) (ha) (ton) (ton/ha) (ha) (ton)

ABD 2,0 0,4 0,8 10,0* 3,6 36,0

(5)
AB 1,6* 4,0 6,4 5,0 0,0 0,0
(3,12)
Toplam 4,4 7,2 BOZOĞLU
PROF.DR. MEHMET 3,6 36,0
12
 Nispi Üstünlük Prensibi
• AB, 10 milyon ton mısırı ABD’den, ABD de 3,2 milyon ton
buğdayı AB’den alması gerekir (hatta rekabet güçlerine
bağlı olarak bu miktarların üstünde ürün satın alabilirler).
• ABD’nin mısır/buğday: 10/2=5 (5 ton mısır ile 1 ton buğday)
• AB mısır/buğday=5/1.6=3,125 (3,125 ton mısır ile 1 ton
buğday)
– Mübadele farklılığı, iki ülke arasında ticaretin olmasının her iki
tarafın da çıkarına olacağı (kazançlı çıkacaklarını) göstermektedir.
• Ticarete konu olacak mısır ve buğday miktarları:
– ABD’nin mısır fazlalığı= 36-20 = 16 milyon ton (buğday talebi: 3.2 mil. ton)
– AB’nin buğday fazlası= 6.4-3.2 = 3.2 milyon ton (mısır talebi: 10 mil. ton)
• 3.2 milyon ton buğday fazlası x 5 milyon ton mısır = 16 milyon ton mısır ithalatı
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 13
Nispi Üstünlük Teorisinin Eksiklikleri (1)
• Marjinal verimlilik ve marjinal maliyetin sabit
olduğu varsayılmaktadır
– Oysa, Azalan Verimler Kanunu, herhangi bir malın
üretimi artırıldığında belirli bir noktadan sonra
verimliliğin düşeceği ve maliyetlerin yükseleceğini,
dolayısıyla nispi üstünlüğün sürekli olmayacağını
göstermektedir.
• Ülkeler arasında tüketici tercihi ve talep
farklılıkları dikkate alınmamaktadır
– Tüketici tercihlerindeki farklılıklar, tamamen aynı
üretim imkanlarına sahip ülkeler arasındaki ticaretten
bir takım kazançların ortaya çıkmasını sağlar

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 14

Nispi Üstünlük Teorisinin Eksiklikleri (2)
• Emek, üretimde ne tek, ne de sabit bir üretim faktörüdür.
Üretim için tabiat, sermaye ve müteşebbis gibi faktörlere de
ihtiyaç vardır.
• Emek, tabiat ve sermaye homojen değildirler.
• İşgücü ne ülke içinde tam hareketli, ne de ülkeler arasında tam
hareketsizdir.
• Üretim arttıkça maliyetlerin artması veya azalması söz konusu
olabilmektedir.
• Klasik teori, dış ticareti emek verimliliğinin ülkeler arasında
farklı olmasına bağlamakta, fakat farklılığın neden
kaynaklandığını açıklamamaktadır. Her ülkede üretimin
fiziksel şartları (iklim, doğal kaynaklar, işgücünün niteliği,
teknoloji) farklı olduğundan, faktör verimlilikleri de
farklılaşabilmektedir.
• Ülkeler arasında üretim teknolojisinde de hızla değişim
yaşanmaktadır.
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 15
 Nispi Üstünlüğün Modern Teorisi
• “Bir ülke iyi işleyen bir dünya ekonomisinde
üretim faktörlerinin bir biriminden en yüksek
gelir elde edecek düzeyde üretim yapabiliyor ve
üretilen ürünleri ihraç edebiliyor ise o ülke o
üründe nispi (rekabet edebilir) bir üstünlüğe
sahiptir”
• Gerçek dünyada vergiler, desteklemeler, kotalar
ve diğer piyasa müdahalelerinden dolayı rekabet
üstünlüğü, nispi üstünlükten daha yaygınca
uygulanabilir bir kavramdır.
PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU 16