აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ბიზნესის, სამართლის და სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი

ინეზა წერეთელი, ვახტანგ გოგისვანიძე

ბიზნესის საფუძვლები
(სალექციო კურსი)

ქუთაისი 2014
ი. წერეთელი, ვ. გოგისვანიძე. ბიზნესის საფუძვლები
(სალექციო კურსი). ქუთაისი: აწსუ. 2014.-199 გვ.

სალექციო კურსი განკუთვნილია აწსუ-ს ბიზნესის ადმინისტრირების

ბაკალავრიატის სტუდენტებისათვის და ბიზნესით დაინტერესებული
პირებისათვის.

რეცენზენტი:
ა.წ.ს.უ-ს ასოცირებული პროფესორი ე. ჯულაყიძე

ISBN 978-9941-453-12-0
აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა

2
 შინაარსი
შესავალი …………………………………………………………………………………… 6
თემა 1. ბიზნესის მეცნიერული საფუძვლები ………………………………………… 7
1.1. ბიზნესის საფუძვლების საგანი, შესწავლის ობიექტი, მიზანი და ამოცანები … 7
1.2. ბიზნესის საფუძვლების კავშირი სხვა ეკონომიკურ დისციპლინებთან ………. 11
1.3. ბიზნესის საფუძვლების მეთოდი ………………………………………………….. 11

თემა 2. ბიზნესის არსი და კონცეფციები …………………………………………….. 13

2.1. ბიზნესი და მეწარმეობა ……………………………………………………………. 13
2.2. ბიზნესის კონცეფციები ……………………………………………………………. 25
2.3.ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია ………………………………………………... 26
2.4.ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცი ………………………………………………… 28
2.5.ბიზნესის პრაგმატული კონცეფცია ……………………………………………… 32
2.6.ბიზნესის ქცევითი, კომუნიკაციური და სისტემურ-სოციალური გაგება …. 35

თემა 3. ბიზნესის სუბიექტები და ობიექტები ……………………………………….. 38

3.1. ბიზნესის სუბიექტები ……………………………………………………………… 38
3.2. ბიზნესის ობიექტები ……………………………………………………………….. 42

თემა 4. ბიზნესის პრინციპები და სისტემა …………………………………………… 48

4.1. ბიზნესის ორიენტაციის პრინციპები ……………………………………………... 48
4.2. ბიზნესის მასტიმულებელი პრინციპები ………………………………………… 53
4.3. ბიზნესის ორგანიზაციულ-ქცევითი პრინციპები ……………………………… 56
4.4. ბიზნესის ევოლუციური პრინციპები …………………………………………… 60
4.5. ბიზნესის სისტემური პრინციპები ……………………………………………….. 63
4.6. ბიზნესის ეროვნული მოდელები ………………………………………………… 69

თემა 5. ბიზნესის მოდელები ………………………………………………………… 80

5.1. ბიზნესის ლიბერალური მოდელი ……………………………………………… 80
5.2.ბიზნესის ზომიერად ლიბერალური მოდელი ………………………………… 81
5.3. სოციალურად ორიენტირებული მოდელი …………………………………….. 82
5.4. .თანამშრომლობის პატერნალისტური მოდელი ………………………………. 83
5.5. ბიზნესის სოციალისტური მოდელი …………………………………………… 84

3
თემა 6. ბიზნესის ორგანიზაცია ………………………………………………………… 86
6.1. მეწარმეობრივი უნარის შეფასება, პარტნიორების შერჩევა და ბაზრის
თავდაპირველი შესწავლა ………………………………………………………… 86
6.2. ბიზნესის დაფუძნება და Fფირმების მიკუთვნება
ეკონომიკის სექტორისადმი ….…………………………………………………. 89
6.3. საკუთრების ფორმები ბიზნესში ………………………………………………… 90

6.4. მეწარმეობის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების დახასიათება … 97

6.5. მცირე ბიზნესი და ფრენშაიზინგი ……………………………………………… 100

თემა 7. ბიზნესის სახეობები ………………………………………………………… 103

7.1. საწარმოო ბიზნესი ………………………………………………………………….. 103
7.2. კომერციული ბიზნესი …………………………………………………………….. 105
7.3. ფინანსური ბიზნესი ……………………………………………………………….. 107
7.4. საშუამავლო ბიზნესი ……………………………………………………………… 107
7.5. საბირჟო ბიზნესი …………………………………………………………………... 110
7.6. სადაზღვევო ბიზნესი ……………………………………………………………... 113
7.7. საერთაშორისო ბიზნესის არსი და სახეობები…………………………………… 115

თემა 8. Bბიზნესის დაგეგმვა ……………………………………………………… 118

8.1. ბიზნეს-გეგმის არსი, მისი ობიექტური აუცილებლობა და
კონფიდენციალური ხასიათი ……………………………………………………. 118
8.2. რა და როგორ უნდა აისახოს ბიზნეს-გეგმაში ………………………………… 120
8.3. როგორ წამოვიწყოთ საკუთარი საქმე …………………………………………… 126

თემა 9. ბიზნესის დაფინანსება და ფირმის ეფექტიანობა ……………………… 130

9.1. ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის არსი და მნიშვნელობა …………. 130
9.2. ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის წყაროები და სახეობები ………… 131
9.3. ფირმის ეფექტიანობა და მისი ფინანსური უზრუნველყოფის
გაუმჯობესების გზები ………………………………………………... 135
თემა 10. ფირმის ხარჯები და მათი გაანგარიშება ………………………………… 142
10.1. ფირმის ხარჯების არსი და სახეობები ………………………………… 142
10.2 ზღვრული პროდუქტი. ზღვრული ხარჯი. კლებადი უკუგების კანონი …… 147

4
თემა 11. ბიზნესის სახელმწიფოსთან ურთიერთობა ………………………… 149
11.1. სახელმწიფოს როლი ბიზნესის გარემოს ჩამოყალიბებაში ………………. 149
11.2. გადასახადების სოციალურ-ეკონომიკური არსი
და მისი თავისებურებები ...…………………………………… 153
11.3. გადასახადების თეორიული წანამძღვრები ………………………………. 154
11.4. გადასახადების ფუნქციები …………………………………. 157

11.5. გადასახადების ფისკალური და მარეგულირებელი ფუნქციების

თანაფარდობის პრობლემა …………………………………. 159
11.6. გადასახადების კლასიფიკაცია ………………………………….. 162
11.7. გადასახადის ელემენტები …………………………………… 166

გამოყენებული ლიტერატურა ………………………………………………... 168

დანართები ……………………………………………………………………………… 169

5
 შესავალი

ყოველ საზოგადოებრივ - ეკონომიკურ სისტემას თავისი დასაყრდენი ძალა,

სტაბილიზაციისა და კეთილდღეობის გარანტი გააჩნია. სოციალიზმის დროს ასეთი
გარანტი იყო მუშათა და გლეხთა კლასი. საბაზრო სისტემაში კი ხსენებული მისია
მეწარმეთა ფენას აკისრია. მაშასადამე, საქართველოში ეროვნული მეწარმეთა ფენა
უნდა მოგვევლინოს დასავლური ტიპის დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლად.
Mმსოფლიოს განვითარებული ქვეყნები და მათი უმსვილესი კომპანიები ჩვენი
ქვეყნის ეკონომიკაში სახსრების დაბანდებას ცდილობენ და წარმატებითაც აღწევენ.
აღსანიშნავია, რომ ეროვნული მეწარმეობის განვითარების შემთხვევაში უცხოელთა
თანამონაწილეობა დაახლოებით 20% არ უნდა აჭარბებდეს. ეს მსოფლიო კანონია,
რომელსაც ცხადია ვერც საქართველო აუქცევს გვერდს.
B ბიზნესი ხელოვნებაა და იგი უნდა იყოს თავისთავადი და განუმეორებადი.
შეხვიდე ცივილიზებული ბიზნესის სამყაროში, გახდე პროფესიონალი ბიზნესმენი
და მიაღწიო წარმატებას, მოიხვეჭო საქმიანი ადამიანის სახელი, მიიღო მოგება - ეს არ
არის იოლი საქმე. მაგრამ ყველას არ ძალუძს გახდეს მეწარმე. ცივილიზებულ
ბიზნესში, სადაც ამჟამად პრესტიჟული უმაღლესი სასწავლებლების
კურსდამთავრებულები ბატონობენ, მოუმზადებელი მეწარმეები ვერაფერს
გახდებიან. მაგალითად, აშშ-ში ჰარვარდის უნივერსიტეტის ყოველი მეათე
კურსდამთავრებული მილიონერია. მაშასადამე, პერსპექტივაში წარმატება
განათლებულ ბიზნესმენთა ხვედრია.

6
 თემა 1. ბიზნესის მეცნიერული საფუძვლები

1.1. ბიზნესის საფუძვლების საგანი, შესწავლის ობიექტი, მიზანი და ამოცანები

1.2. ბიზნესის საფუძვლების კავშირი სხვა ეკონომიკურ დისციპლინებთან
1.3. ბიზნესის საფუძვლების მეთოდი

1.1. ბიზნესის საფუძვლების საგანი, შესწავლის ობიექტი,

მიზანი და ამოცანები

“ბიზნესის საფუძვლები”, სხვა ეკონომიკური დისციპლინების მსგავსად,

წარმოიშვა ეკონომიკური თეორიის ბაზაზე. სწორედ ამიტომ, მისი საგნის
გარკვევისათვის უნდა ვიცოდეთ თავად ეკონომიკური თეორიის არსი.
E ეკონომიკური თეორიის არსის გაგებისას კი იქედან უნდა გამოვიდეთ, რომ,
ერთის მხრივ, საზოგადოების მოთხოვნილებანი განუსაზღვრელია, ხოლო მეორეს
მხრივ, მათი დაკმაყოფილებისათვის საჭიროა ეკონომიკური რესურსები, რის
ხარჯზეც წარმოებული უნდა იქნას დოვლათი. ცხადია, შეზღუდული რესურსების
მთლიანად გამოყენების შემთხვევაშიც კი ადამიანთა განუსაზღვრელი
მოთხოვნილებანი სრულად და ერთბაშად მაინც ვერ დაკმაყოფილდება. Aამიტომ
დგება რიგი პრობლემებისა:
 რომელი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაა უფრო პრიორიტეტული ანუ
პირველ რიგში რა უნდა იქნას წარმოებული?
 როგორ უნდა იქნას წარმოებული ანუ რესურსების მინიმალური
დანახარჯებით როგორ უნდა იქნას მიღებული შერჩეული პროდუქციის
(მომსახურების) მაქსიმუმი?
 ვისთვის უნდა იქნას წარმოებული ანუ ვის უნდა მიეყიდოს წარმოებული
დოვლათი (დაბალ, საშუალო თუ მაღალ შემოსავლიანს), რომ დაცული იქნას
სამართლიანობა და მიღწეული იქნას ეკონომიკური ზრდა?
Aამგვარად, ეკონომიკური თეორია არის მეცნიერება ოპტიმალური არჩევანის
შესახებ, რომელიც შეზღუდული რესურსების ეფექტიანი

7
გამოყენებით იძლევა მაქსიმალურ სოციალურ-ეკონომიკურ შედეგს საზოგადოების
მოთხოვნილებების უკეთ დაკმაყოფილებისათვის. ნათქვამიდან გამომდინარე, ის
ვინც ფლობს ამ მეცნიერებას, ის ფლობს შეზღუდული რესურსების ეფექტიანი
გამოყენების ხელოვნებასაც. მაშასადამე, რესურსების დეფიციტის გამწვავების
კვალობაზე ეკონომიკური თეორიის შესწავლა სულ უფრო აქტუალური ხდება.
Eეკონომიკურ თეორიას გააჩნია რთული სტრუქტურა, რომელიც ასახავს
თანამედროვე ეკონომიკის მრავალდარგობრივ, მრავალფუნქციურ და მრავალდონიან
აგებულებას.
ეკონომიკური თეორიის ნაწილს, რომელიც ძირითად ეკონომიკურ კითხვებზე
(რა, როგორ და ვისთვის) პასუხობს მწარმოებლის და მომხმარებლის პოზიციიდან და
ეკონომიკურ მოვლენებს და პროცესებს სამეურნეო ერთეულების (ფირმების,
საწარმოების) დონეზე სწავლობს, მიკროეკონომიკა ეწოდება. სხვაგვარად,
მიკროეკონომიკა შეისწავლის არა მთლიანად ეკონომიკას, არამედ მის შემადგენელ
ნაწილებს - ფირმებს, საწარმოებს და მათს შორის კავშირებს და ურთიერთობებს.
Eეკონომიკური თეორიის შემადგენელ ნაწილს, რომელიც ძირითად ეკონომიკურ
საკითხებს მთელი საზოგადოების (ქვეყნის) პოზიციებიდან წყვეტს, მაკროეკონომიკა
ეწოდება. მაკროეკონომიკა შეისწავლის მთლიანად ქვეყნის ეკონომიკას. Mმისი
შესწავლის სფეროა: ერთობლივი მოთხოვნა და ერთობლივი მიწოდება, უმუშევრობა,
ინფლაცია, ფასების საერთო დონე და სხვ. Mმაკროეკონომიკის მიზნებია:
ეკონომიკური ზრდა, შიდა და გარე სტაბილიზაცია, ეკონომიკური ეფექტიანობა,
სოციალური დაცულობა, სრული დასაქმება, საგარეო ეკონომიკური წონასწორობა.
E ეროვნული, ქვეყნის ეკონომიკის ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული
ქვესისტემების ანალიზს მეზოეკონომიკა ახდენს. ესენია: აგროსამრეწველო
კომპლექსი, სამეცნიერო-საწარმოო, სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსი და ა.შ.
შრომის საერთაშორისო დანაწილების საფუძველზე ჩამოყალიბებულ
ეკონომიკურ ურთიერთობებს მეგაეკონომიკა (მსოფლიო ეკონომიკა) სწავლობს. ესაა
საგარეო ვაჭრობა, იმპორტი და ექსპორტი, მდიდარი და ღარიბი ქვეყნების
ურთიერთობა და სხვ. საქართველოს ეკონომიკა ღია ტიპის ეკონომიკაა, იგი
მსოფლიო ეკონომიკის ორგანული ნაწილია დ, ამდენად მისი ანალიზი
წარმოუდგენელია გარე სამყაროსთან ერთიერთობის გარაშე. მოკლედ, მეგაეკონომიკა
სწავლობს გლობალურ ეკონომიკურ პრობლემებს.

8
 ამგვარად, ეკონომიკური თეორია იკვლევს მიკრო, მაკრო, მეზო და
მეგაეკონომიკის, ასევე დარგობრივი,ფუნქციური, რეგიონული და ისტორიული
ეკონომიკური დისპლინების მხოლოდ ზოგად თეორიულ და მეთოდოლოგიურ
საფუძვლებს. ამასთან, როგორც დავინახეთ, თითოეულ დასციპლინას გააჩნია
კვლევა-ძიების სპეციფიური სფერო, ობიექტი, საგანი და ამიტომაც არიან
დამოუკიდებელი ეკონომიკური მეცნიერებანი. Aამ დამოუკიდებელ დისციპლინებს
შორისაა “ბიზნესის საფუძვლებიც”.
ბიზნესის საფუძვლები სწავლობს ეკონომიკური აგენტების (ფირმების,
მეწარმეების) სამეურნეო-კომერციულ ქცევებს. სხვადასხვა ორგანიზაციულ-
სამართლებრივი ფორმების სახით წარმოდგენილი ფირმების სამეწარმეო საქმიანობა
კი მიკროეკონომიკაში ხორციელდება. თუმცა, მიკროეკონომიკა უფრო ფართო
არეალისაა, რადგანაც მასში, ჯერ ერთი კომერციულის გარდა არაკომერციული
საქმიანობაც მიმდინარეობს და მეორე, ზოგჯერ ადგილი აქვს პროდუქციის
წარმოებას არა გაყიდვის, არამედ საკუთარი მოხმარების მიზნით. ცხადია ეს
სახეობები ბიზნესის საფუძვლების საგანში არ შედის.
ბიზნესის საფუძვლების შესწავლის ობიექტია ფირმის ჩამოყალიბება,
ფუნქციონირება-გაფართოება და ლიკვიდაცია, უფრო კონკრეტულად:
 ბაზრის მოთხოვნის შესწავლა ანუ იმის გარკვევა, რა სურს მომხმარებელს;
 ბაზრის მოთხოვნების გათვალისწინებით მეწარმეობრივი უნარ-
შესაძლებლობების გარკვევა;
 იმის განსაზღვრა, თუ ვისთვის უნდა იქნას დამზადებული პროდუქცია;
 მოთხოვნა-მიწოდების თანაფარდობის გათვალისწინებით ოპტიმალური ფასების
დადგენა;
 ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფა;
 წარმოების ორგანიზება;
 პროდუქციის რეალიზაცია;
 ბიზნესის განახლება უცვლელი, გაზრდილი ან შეკვეცილი მასშტაბით;
 ბიზნესის ლიკვიდაცია.
ბიზნესის საფუძვლების მიზანია ღრმად შეიცნოს ბიზნესში მიმდინარე
უმნიშვნელოვანესი მოვლენები, პროცესები და უზრუნველყოს მეწარმეები
კანონების, კანონზომიერებებისა და პირობების ცოდნით, რათა ამით ხელი შეუწყოს

9
მეწარმეობის ფორმირება-განვითარებას. მეწარმეთა ფენა - რამდენიმე ათასი
დინამიური, ინიციატივიანი და რისკიანი ადამიანი- ეს არის ერთგვარი “ოქროს
ფონდი”. მაგალითად, ცნობილია რომ ამერიკულ ინდუსტრიას საფუძველი ჩაუყარა
ისეთმა ინიციატივიანმა მეწარმეებმა, როგორებიც იყვნენ: როკფელერი (ნავთობის
ბიზნესი), მორგანი (ფოლადოს ბიზნესი და საბანკო საქმე), ფორდი (საავტომობილო
ბიზნესი) და სხვ.
ბიზნესის საფუძვლების ამოცანებია:
 საზოგადოებაში საბაზრო, სამეწარმეო იდეოლოგიის დანერგვისთვის
ხელშეწყობა. უაღრესად მნიშვნელოვანია “ჰომოეკონომიკუსების” ანუ ისეთი
“ეკონომიკური ადამიანების” ჩამოყალიბება, რომლებიც თავიანთ საქმიანობაში
ისწრაფვიან მაქსიმალური მოგების მიღებისაკენ. ასეთი ადამიანები თავად ქმნიან
თავიანთ მატერიალურ კეთილდღეობას. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია
გარდამავალი ეკონომიკის საქართველოსათვის, ვინაიდან საზოგადოების დიდი
ნაწილი დღესაც მატერიალურ და სულიერი სიკეთის მიღებას სახელმწიფოსაგან
 ვხვდებით “ადმინისტრაციულ ადამიანებსაც”, რომლებიც მიჩვეულნი არიან
ზემოდან დაშვებული ბრძანებების უსიტყვოდ შესრულებას და ამის გამო უჭირთ
საბაზრო გარემოში დამოუკიდებელი მოქმედება, ინიციატივის გამოჩენა;
 ბიზნესის შესახებ დღემდე დაგროვილი სამამულო და უცხოური ცოდნა-
გამოცდილების კრიტიკული ათვისება და ეროვნული თავისებურებების
გათვალისწინებით მისი შემდგომი განვითარება;
 როგორც დამწყები, ისე მოქმედი მეწარმეებისათვის ბიზნესის წამოწყება-
გაფართოების (ბიზნეს-იდეა, გეგმა, ფირმის რეგისტრაცია, მომგებიანი
საქმიანობის გაფართოება და ა.შ.) უნარ-ჩვევების გამომუშავება;
 ბიზნესის შესახებ ცოდნის ზეპირი და წერილობითი გადმოცემის კულტურის
გამომუშავება;
 შეძენილი ცოდნა-გამოცდილების კონკრეტულ სიტუაციაში პრაგმატული
(მომგებიანი) გამოყენების უნარ-ჩვევების გამომუშავება.

10
 1.2. ბიზნესის საფუძვლების კავშირი სხვა ეკონომიკურ დისციპლინებთან

ბიზნესის საფუძვლები, უწინარეს ყოვლისა კავშირშია ეკონომიკურ

თეორიასთან, ვინაიდან მის მეთოდოლოგიურ საფუძველს სწორედ ეკონომიკის
თეორია წარმოადგენს.
ბიზნესის საფუძვლები მჭიდრო კავშირშია დარგობრივ ეკონომიკებთან,
ვინაიდან მათი თავისებურებების და ფუნქციონირების კანონზომიერების ცოდნის
გარეშე შეუძლებელია ბიზნესის ეფექტიანი ორგანიზება.
ბიზნესის საფუძვლები, ასევე მჭიდროდაა დაკავშირებული გამოყენებით,
ფუნქციურ (მარკეტინგი, მენეჯმენტი, ფინანსები და სხვ.) დისციპლინებთან,
რადგანაც ამ ფუნქციების ცოდნის გარეშე საერთოდ წარმოუდგენელია მეწარმეობა,
მისი გონივრული მართვა.
ბიზნესის საფუძვლები კავშირშია, აგრეთვე ეკონომიკისა და ეკონომიკური
აზრის, თავად მეწარმეობის განვითარების ისტორიასთან.

1.3. ბიზნესის საფუძვლების მეთოდი

ბიზნესის საწყისების მეთოდოლოგიური საფუძველი ეკონომიკის თეორიაა.

განასხვავებენ ზოგად (შემეცნების დიალექტიკური და სისტემური) და კერძო
(პოზიტიური და ნორმატიული ანალიზი, აბსტრაქცია, ანალიზი, სინთეზი და სხვ.)
მეთოდებს.
შემეცნების დიალექტიკური მეთოდის გამოყენება ნიშნავს, რომ ბიზნესის
სამყაროში ეკონომიკური მოვლენები და პროცესები განიხილება მუდმივ
მოძრაობაში, ურთიერთკავშირსა და განუწყვეტელ განვითარებაში. ეკონომიკურ
მოვლენებსა და პროცესებს შორის არსებული წინააღმდეგობების გამოვლენა და
გადაჭრა მხოლოდ დიალექტიკური მეთოდით არის შესაძლებელი.
შემეცნების სისტემური მეთოდით ვარკვევთ, თუ რა ელემენტებისაგან შედგება
ფირმა, როგორც სისტემა, რა შინაგანი თვისებები ახასიათებს მის სტრუქტურულ
ელემენტებს, როგორია მათი როლი. სისტემური მიდგომა გვეხმარება ფირმის
საქმიანობა შევიმეცნოთ არა ერთი კუთხით, არამედ მთლიანობაში, ყოველმხრივ.

11
 პოზიტიური ანალიზი საშუალებას იძლევა ბიზნესში მიმდინარე მოვლენები და
პროცესები ისეთი სახით წარმოვსახოთ, როგორებიც არიან რეალურად.
ნორმატიული ანალიზი კი უფრო შორს მიდის. არსებული სინამდვილის
შესწავლის საფუძველზე იგი ცდილობს გააუმჯობესოს საწარმოო სისტემა. მაგ.
როგორ უნდა მოხდეს შემოსავლების სამართლიანი განაწილება, როგორ უნდა
ამაღლდეს ფირმის ეფექტიანობა და ა.შ.
ბიზნესში, კერძოთ, რისკების ანალიზისას, Fართოდ გამოიყენება მეცნიერული
აბსტრაქციის მეთოდი. ამ მეთოდით არსებითისაგან გამოიყოფა არაარსებითი,
მეორეხარისხოვანი. ყურადღება მახვილდება იმ ფაქტორებზე, რომელთა მოხდენის
ალბათობა დიდია და თანაც მნიშვნელოვანი ზარალის მომტანი.
ანალიზი გულისხმობს ფირმის, როგორც ერთიანი მთელის ქვესისტემებად
(საწარმოო, ტექნიკური, ეკონომიკური, სოციალური) დაყოფას და მათ
ავტონომიურად განხილვას. სინთეზი კი შესასწავლი ფირმის ცალკეული ნაწილების
(ქვესისტემების) გაერთიანებაა ერთიან მთელად.
ინდუქციის მეთოდი ითვალისწინებს აზროვნების სვლას ფაქტებიდან
განზოგადებისაკენ, დედუქცია კი - აზროვნების სვლას ზოგადიდან რეალური
ეკონომიკური ფაქტებისაკენ.
შედარების მეთოდი გულისხმობს განსახილველ მოვლენებს შორის საერთო და
განმასხვავებელი ნიშნების დადგენას.
ანალოგიის მეთოდი ითვალისწინებს ცნობილი მოვლენის ერთი ან რიგი
თვისების უცნობზე გადატანა-გავრცელებას.
ეკონომიკურ-მათემატიკური მოდელირება გულისხმობს ფირმაში მიმდინარე
მოვლენების მათემატიკური მეთოდებით, ვთქვათ, გრაფიკულ ასახვას.
მოდელი (მოდელირება)- სინამდვილის გამარტივებული სურათი, აბსტრაქტული
განზოგადებაა იმისა, თუ როგორია ფაქტობრივი მდგომარეობა.

12
 თემა 2. ბიზნესის არსი და კონცეფციები

2.1. ბიზნესი და მეწარმეობა

2.2. ბიზნესის კონცეფციები
2.3. ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცია
2.4. ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია
2.5. ბიზნესის პრაგმატული კონცეფცია
2.6. ბიზნესის ქცევითი, კომუნიკაციური და სისტემურ-სოციალური გაგება

2.1. ბიზნესი და მეწარმეობა

საბაზრო ურთიერთობათა დამკვიდრებამ ბიზნესი, მეწარმეობა, კომერციული

საქმიანობა გახადა საქართველოს ეკონომიკის ბუნებრივი შემადგენელი ნაწილი.
ბევრი ჩვენი მოქალაქისთვის ბიზნესი წარმოადგენს სამუშაოს ძირითად სახეობას ან
მეორადი დასაქმების ფორმას. იგი განსაკუთრებით იზიდავს ახალგაზრდა თაობას.
მეურნეობრიობის საბჭოური სისტემის ბატონობის პერიოდში ბიზნესი
მიჩნეული იყო მეურნეობრიობის წმინდა კაპიტალისტურ ფორმად და იგი
აღიქმებოდა როგორც ჩარჩული (ვაჭრული) საქმიანობა, რომელიც ემყარება სხვისი
შრომის შედეგების მითვისებას, მოტყუებას.
განვლო საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის, გარდამავალი პერიოდის ათიოდე
წელმა და ბიზნესი თანდათანობით შეიჭრა ადამიანთა ეკონომიკური საქმიანობის
ყველა სფეროში: მრეწველობაში, სოფლის მეურნეობაში, მშენებლობაში, ვაჭრობაში,
მომსახურების სფეროში და ა. შ.
საბაზრო ეკონომიკა, უწინარეს ყოვლისა, თავისუფალი ბიზნესის ეკონომიკაა,
ე.ი. იგი ქმნის ბიზნესის ფართოდ გავრცელების დიდ შესაძლებლობებს. ამიტომ
ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის საბაზრო მექანიზმზე გადაყვანა გარდუვალად
დაკავშირებულია ბიზნესში ადამიანთა მაქსიმალურ ჩაბმასთან.
ბიზნესი (ინგლ. Business - საქმე) არის სამეურნეო (ეკონომიკური) საქმიანობა და
საქმიანი ურთიერთობა (და არა საქმოსნობა, როგორც მოხსენიებულია ზოგიერთი

13
ავტორის მიერ) მის მონაწილეებს შორის, რომელთა მიზანია ეკონომიკური
სარგებლის (სარფის) მიღება მოგების ან სხვა ფორმით. ამერიკული გაგებით ბიზნესი
განისაზღვრება როგორც საქმის წარმოების სისტემა, ადამიანებისათვის საჭირო
პროდუქციის, მომსახურების შექმნა, მუშაობა (სამუშაო), ეკონომიკის ცენტრალური
მაგისტრალი, მომხმარებელთა მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების წყარო და
საბოლოოდ ის, თუ როგორ ცხოვრობენ ადამიანები. სწორედ ასე გებულობენ
ბიზნესის არსს და მის როლს ამერიკელები ადამიანების, საზოგადოების ეკონომიკურ
ცხოვრებაში.
აშშ, ეკონომიკურად ყველაზე განვითარებული და ძლიერო ქვეყანა, ითვლება
ბიზნესის ერთ-ერთ პირველ ქვეყნად. მისი მოსახლეობის ძირითად ნაწილს
საკუთარი ბიზნესი გააჩნია, მათთვის ბიზნესი მიჩნეულია გამდიდრების მთავარ
წყაროდ. ამასთან დაკავშირებით არ იქნება ინტერესმოკლებული მოვიტანოთ
რუსულ-ამერიკული კომპანიის «ბოს-მოსკოს» პრეზიდენტის ჰენრი მ.კვინლანის
გამონათქვამი: «ცუდია ის ამერიკელი, რომელიც არ ოცნებობს გახდეს მილიონერი».
ბიზნესმენი (ინგლ. Businessman - საქმის კაცი, საქმიანი ადამიანი) არის პირი,
რომელიც ეწევა ბიზნესს და იღვწის არა მარტო მოგების მისაღებად, არამედ
საზოგადოებრივი კეთილდღეობისათვისაც. იგი ქონების, კაპიტალის მფლობელია,
მესაკუთრეა (ფირმის პატრონია). ცივილიზებულ ქვეყნებში ბიზნესმენი ითვლება
ეკონომიკის მეფედ.
უნდა აღინიშნოს, რომ ყოველგვარი საქმიანობა არ შეიძლება ჩაითვალოს
ბიზნესად. მაგალითად, ნებისმიერი მუშაობა არის საქმიანობა, მაგრამ მუშაობა
თავისთავად, ეკონომიკური პროდუქტის შექმნა ჯერ კიდევ არ არის ბიზნესი.
მუშაობა, საქმიანობა წარმოადგენს ბიზნესს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის თავის
მიზნად ისახავს მოგების, შემოსავლის მიღებას. წარმოება ხდება ბიზნესი, როდესაც
მწარმოებელი არა უბრალოდ უშვებს პროდუქციას, არამედ შედის ეკონომიკურ
ურთიერთობებში მყიდველთან (მომხმარებელთან) წარმოებული საქონლის
ხელსაყრელად გაყიდვის, რეალიზაციის, გაცვლის მიზნით. ამასთან უმართებულოა
საჭიროებათა, მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების, მოხმარების მიკუთვნება
ბიზნესისათვის. მაგალითად, შინ საჭმლის დამზადება ან ტანსაცმლის შეკერვა
პირად მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად, არ არის ბიზნესი. თუ საჭმელი

14
დამზადდა ან ტანსაცმელი შეიკერა გასაყიდად, ისინი შეიძლება ჩაითვალოს
ბიზნესად.
ბიზნესის შესახებ საქართველოში ჯერჯერობით არსებობს არასწორი,
დამახინჯებული შეხედულება. ეს განპირობებულია იმით, რომ იგი
გარკვეულწილად რჩება ჩრდილოვან (ფარულ), ე. წ. იატაკქვეშა საქმიანობად.
კანონსაწინააღმდეგო ბიზნესი ამა თუ იმ სახით ვლინდება თითქმის ყველა ქვეყანაში,
მაგრამ მისი არსებობა და საზოგადოების მიერ ჯეროვანი გაკიცხვა არ უნდა გახდეს
იმის საბაბი, რომ მთლიანად ბიზნესს ნეგატიური შეფასება მიეცეს. კრიმინალური
ბიზნესი თავისებური მავნე ნარჩენია. უარყოფით რეაქციას აძლიერებს ის ფაქტიც,
რომ ბევრ შემთხვევაში ჩვენთან ბიზნესი გაიშალა ძირითადად ვაჭრობის,
მომსახურების (მ.შ. საბანკო) სფეროებში და არა წარმოების სფეროში. იქმნება
შთაბეჭდილება და წარმოდგენა ბიზნესის არა პროდუქტიულობის თაობაზე,
როგორც ყიდვა-გაყიდვის საქმიანობა იოლი გამდიდრების მიზნით. ქართული
ბიზნესი საწყის ეტაპზეა, არსებობს არასაკმაო მომწიფებულ საბაზრო
ურთიერთობათა პირობებში. დროთა განმავლობაში იგი ხელსაყრელ სავაჭრო-
საფინანსო ოპერაციებთან ერთად გახდება საწარმოო, შემოქმედებითი საქმიანობა
საერთო კეთილდღეობისა და ყველა ადამიანის ურთიერთსარგებლობისათვის.
თანამედროვე ცივილიზებულ ბიზნესში ბიზნესმენი ვალდებულია ფიქრობდეს არა
მარტო თავის სარგებლობაზე, არამედ სხვა პირების სარგებლობაზეც, რომლებიც
მონაწილეობენ საერთო საქმეში. ასე რომ, იგი ზრუნავს როგორც საერთო მოგებიდან
თავისი წილის მიღებაზე, ასევე იმ წილზეც, რომელსაც მიიღებენ საქმის
თანამონაწილენი (პარტნიორები), კონტრაგენტები და სხვ. ამ გაგებით სიტყვა
«სარგებლობის» ნაცვლად უფრო მიზანშეწონილია სიტყვა
«ურთიერთსარგებლობის» გამოყენება.
დღეს მსოფლიოში ყველაზე დიდ ინტერნაციონალისტად მიჩნეულია ბიზნესი,
რომელმაც არ იცის საზღვრები და ეროვნებები. შეიძლება სახელმწიფოებს შორის არ
იყოს დიპლომატიური კავშირურთიერთობა, მაგრამ შეიძლება არსებობდეს ბიზნეს-
ურთიერთობა ასეთი სახელმწიფოების ფირმებს შორის.
მაშასადამე, ბიზნესი მრავალწახნაგოვანი ცნებაა. იგი წარმოადგენს საქმიანობას,
რომელიც ხორციელდება კერძო პირების, საწარმოების (ფირმების, კომპანიების)
მიერ ბუნებრივი დოვლათის მოპოვების, საქონლის (მომსახურების) წარმოების,

15
შეძენის და გაყიდვის ან სხვა საქონელზე ან ფულზე გაცვლისათვის, რაც იწვევს
დაინტერესებული პირების ან საწარმოების (ორგანიზაციების)
ურთიერთსარგებლობას. ამ თვალსაზრისით, თუ საქმეში მონაწილე ერთი მხარე
ღებულობს მოგებას მეორე მხარის ზარალის ხარჯზე, ეს ბიზნესი არ არის, არამედ
უბრალოდ მოტყუებაა.
ბიზნესის განსაზღვრათა უმრავლესობაში აღინიშნება, რომ ესაა მოქალაქეთა ან
მოქალაქეთა ჯგუფის, კერძო პირების და საწარმოების საქმიანობა. ამით აქცენტი
კეთდება იმაზე, რომ ბიზნესი ემყარება წარმოების ფაქტორებზე (მიწა, შრომა,
კაპიტალი) კერძო საკუთრებას. სიტყვა “კერძო საკუთრება“ გულისხმობს
არასახელმწიფოებრივ საკუთრებას, ე. ი. მოიცავს საოჯახო, ჯგუფურ, აქციონერულ
და სხვა საკუთრებას. ბიზნესის მიკუთვნება საქმიანობის კერძო,
არასახელმწიფოებრივ ფორმებზე სავსებით მართებული და კანონზომიერია. მაგრამ
ბიზნესში სახელმწიფოს მონაწილეობის მთლიანად უარყოფა არაა საჭირო.
სახელმწიფოს შეუძლია დააბანდოს თავისი სახსრების ნაწილი ბიზნესში.
სოციალურ-ეკონომიკური პროგრამების განხორციელებისას, რომლებიც ფინანსდება
ბიუჯეტიდან, სახელმწიფო შეკვეთის შემსრულებელი შეიძლება იყოს ბიზნესი
სახელმწიფოს ფულზე (მაგალითად, თავდაცვის სამინისტროს შეკვეთების
შესრულება ფირმის მიერ). რიგ შემთხვევაში ბიზნეს-საქმიანობას სახელმწიფო მხარს
უჭერს ეკონომიკურად, კერძოდ, ეხმარება მცირე ბიზნესს, ფერმერულ მეურნეობას.
ბიზნესი როგორც პროცესი გულისხმობს განსაზღვრულ ფუნქციებს: ფინანსებისა და
აღრიცხვის წარმართვას, საკადრო და მატერიალურ-ტექნიკურ (ლოგისტიკურ)
უზრუნველყოფას, საწარმოო და სხვა სამეურნეო საქმიანობას, მარკეტინგულ
საქმიანობას, სამეცნიერო-კვლევით და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოებს.
ბიზნესს განიხილავენ აგრეთვე როგორც კონკრეტული სამეურნეო
(ეკონომიკური) საქმიანობის კონკრეტულ სახეობას, რომელიც ორგანიზებულია
განსაზღვრული სტრუქტურის ფარგლებში, რომლის მიზანსა და შედეგს
წარმოადგენს შემოსავლის (მოგების) მიღება. ამგვარად, ნებისმიერ ბიზნესს გააჩნია
თავისი ეკონომიკურ ორგანიზაციული ფორმა საწარმოს სახით. საწარმო,
მიისწრაფვის რა გამორჩეულ იქნეს ბაზარზე მსგავსი საწარმოებისაგან, ქმნის და
არეგისტრირებს თავის განსხვავებებს საფირმო სახელწოდებისა და ატრიბუტების
სახით. ამ შემთხვევაში ბიზნესის ცნება უფრო ფართოა: ბიზნესი განიხილება არა

16
მხოლოდ როგორც საქმიანობის პროცესი, არამედ როგორც საკუთრების ობიექტიც,
რომელიც შეიძლება გაიყიდოს, დაიზღვიოს, დაგირავდეს, ერთმა მეორეს
უანდერძოს. ამ მხრივ ბიზნესი ხდება გარიგების ობიექტი, საქონელი. ბიზნესს
როგორც საქონელს გააჩნია რიგი თავისებურებები:
 ეს არის საინვესტიციო საქონელი, ე. ი. საქონელი, რომელშიც დაბანდება
ხორციელდება მომავალში უკუგების მიზნით;
 ბიზნესი წარმოადგენს სისტემას, მაგრამ შეიძლება გაიყიდოს როგორც მთელი
სისტემა, ასევე მისი ნაწილებიც (ელემენტებიც);
 მოთხოვნილება მოცემულ საქონელზე დამოკიდებულია პროცესებზე,
რომლებიც მიმდინარეობენ როგორც თვით ფირმის შიგნით, ასევე გარე
გარემოშიც;
 სახელმწიფოს მონაწილეობის აუცილებლობა არა მარტო ბიზნესის (წარმოება-
გასაღების) მექანიზმის რეგულირებაში, არამედ ბიზნესის სფეროში საბაზრო
ფასების ფორმირებაში (ეს დაკავშირებულია ბიზნესის მდგრადობის
განსაკუთრებულ მნიშვნელობასთან საზოგადოებაში სტაბილურობისათვის).
ბიზნესის განსაკუთრებული შემთხვევაა მეწარმეობა (სამეწარმეო საქმიანობა).
იგი უშუალო კავშირშია ადამიანის - მეწარმის პიროვნებასთან, რომელიც
ახორციელებს ბიზნესს მოგების მიღების მიზნით საკუთარი სახსრებისა და პირადი
რისკის საფუძველზე.
ცნება «მეწარმე» სამეცნიერო ტერმინოლოგიაში შემოიტანა და ამ ფენომენის
კვლევაში პირველი ნაბიჯები გადადგა ფრანგმა ეკონომისტმა რიჩარდ კანტილონმა
(წარმოშობით ირლანდიელმა), რომელიც ცხოვრობდა XVIII საუკუნის დასაწყისში.
კანტილონის მიხედვით, მეწარმე არის ადამიანი შემოსავლების სხვადასხვა
წყაროებით - გლეხი, ხელოსანი, ვაჭარი და ა. შ., რომელიც იძენს რა სხვის საქონელს
(წარმოების საშუალებებს) არსებული ფასით, იმედი აქვს გაყიდის თავის საქონელს
უფრო მეტი ფასით. მეწარმისათვის დამახასიათებელი თვისებაა რისკი საწარმოო-
სამეურნეო საქმიანობაში. მისი ძირითადი ეკონომიკური ფუნქცია არის მიწოდების
მოთხოვნასთან შესაბამისობაში მოყვანა სხვადასხვა სასაქონლო ბაზარზე.
კანტილონის გარდა, ამა თუ იმ კონტექსტში და ანალიზის თავისებური მიდგომით
მოცემულ კატეგორიას ეხებიან ა. სმითი, ჟ. ბ. სეი, კ. მარქსი და სხვა ეკონომისტები,
რომლებიც მოღვაწეობდნენ XVIII-XIX საუკუნეებში. მაგალითად, ჟ. სეი მეწარმეს

17
განსაზღვრავდა როგორც «პირს, რომელიც თავისი ხარჯითა და რისკით თავის
სასარგებლოდ იწყებს რაიმე პროდუქტის წარმოებას».
სეის მიხედვით, მეწარმის ფუნქციები მოიცავს წარმოების ფაქტორების
შეერთებას, ინფორმაციის შეგროვებასა და აუცილებელი გამოცდილების
დაგროვებას გადაწყვეტილებათა მისაღებად განუსაზღვრელ სიტუაციაში.
კანტილონისაგან განსხვავებით, რომელიც მეწარმის საქმიანობაში პირველ ადგილს
აკუთვნებდა გაცვლის ფუნქციას, ჟ. სეი უფრო აღნიშნავდა მეწარმის მნიშვნელობას
წარმოების ფაქტორების გაერთიანებაში.
მეწარმის როგორც ადამიანის თანამედროვე გაგებამ, რომელიც ხარჯავს ამაზე
(რაიმე ახლის შექმნა, რასაც გააჩნია ღირებულება) აუცილებელ დროსა და ძალას,
კისრულობს მთელ ფინანსურ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ რისკს, ღებულობს რა
სანაცვლოდ ფულს და მიღწეულით კმაყოფილებას»8 გაიარა გამოკვლევათა მთელი
რიგი სერიებისა, რომლებიც აშუქებენ და აზუსტებენ მეწარმის ცალკეულ ფუნქციებსა
და როლს საზოგადოებრივი კვლავწარმოების პროცესში.
ამ მხრივ განსაკუთრებით აღსანიშნავია ისეთი მეცნიერული ნაშრომები,
როგორიცაა ჯ. კლარკის «სიმდიდრის განაწილება», ჟ. შუმპეტერის «ეკონომიკური
განვითარების თეორია». მაგალითად, ჯ. კლარკი სეის სამფაქტორიან ფორმულაში
სვამს მეოთხე ფაქტორს და მიიჩნევს, რომ სწორედ სამეწარმეო საქმიანობას მოაქვს
კაპიტალისტისათვის მოგება: «თავისუფალი კონკურენცია მიისწრაფვის მისცეს
შრომას ის, რაც იქმნება შრომით, კაპიტალისტებს - ის, რაც იქმნება კაპიტალით,
ხოლო მეწარმეებს - ის, რაც იქმნება კოორდინირების ფუნქციით».
ი. შუმპერტის მიხედვით, მეწარმის საქმიანობა მდგომარეობს «ახალი
კომბინაციების» განხორციელებაში, რომელთა შორის ძირითადია: «ახალი,
მომხმარებლებისათვის უცნობი დოვლათის დამზადება, წარმოების
(ტექნოლოგიების) ახალი წესების აღმოჩენა და უკვე არსებული დოვლათის
კომერციული გამოყენება, გასაღების ახალი ბაზრების ათვისება, ნედლეულის
ახალი წყაროების გამოყენება, დარგის სტრუქტურის შეცვლა».
შუმპეტერს მიაწერენ წარმოების მეოთხე ფაქტორად მეწარმეობის გამოყოფას.
აქ, ბუნებრივია, იგულისხმება მეწარმული უნარი. მოცემულ პრობლემაში ფ.
ხაიეკმა დაინახა ახალი მიჯნა, დაიწყო რა იმის მტკიცება, რომ მეწარმეობა - «ესაა

18
ახალ ეკონომიკურ შესაძლებლობათა ძიება და შესწავლა, ქცევის მახასიათებელი და
არა საქმიანობის სახე».
ეკონომიკური კატეგორიის _ «მეწარმის» თანამედროვე განმარტებანი
ერთმანეთისაგან უმნიშვნელოდ განსხვავდება. ფართოდ გავრცელებულ
სახელმძღვანელოში - «მენეჯმენტის საფუძვლები» მ. მესკონი თანაავტორებთან
ერთად მეწარმის მახასიათებლად მიიჩნევს პირად რისკს, რეაქციას ფინანსურ
შესაძლებლობებზე, ხანგრძლივად და შეუპოვრად მუშაობის სურვილს, რომ
ანგარიში არ გაუწიოს დასვენებას.
ა. ხოსკინგი მეწარმეს აკუთვნებს «პირს, რომელიც წარმართავს საქმეს თავის
ხარჯზე, პირადად მართავს ბიზნესს და კისრულობს პირად პასუხისმგებლობას
აუცილებელი საშუალებებით უზრუნველყოფისათვის, დამოუკიდებლად
ღებულობს გადაწყვეტილებებს. მისი გასამრჯელოა სამეწარმეო საქმიანობის
შედეგად მიღებული მოგება და კმაყოფილების გრძნობა, რომელსაც იგი
განიცდის თავისუფალი მეწარმეობის საქმიდან. მაგრამ ამასთან ერთად მან თავის
თავზე უნდა აიღოს დანაკარგის მთელი რისკი მისი საწარმოს გაკოტრების
შემთხვევაში.
საქართველოში გამოცემულ ცნობარში მეწარმედ ჩაითვლება «ადამიანი,
რომელიც მიდის რისკზე ახალი ორგანიზაციის შექმნისას ან ახალი იდეის,
პროდუქტის ან მომსახურების დანერგვის დროს მოგების მიღების მიზნით».
ამგვარად, მეწარმის ყველაზე დამახასიათებელ თვისებებს მიეკუთვნება:
 საქონლის ან მომსახურების წარმოების ერთიან პროცესში მიწის, კაპიტალის და
შრომის რესურსების შეკავშირების (შეერთების) ინიციატივა;
 ძირითადი, მაგრამ პირველ რიგში არა რუტინული, გადაწყვეტილებების
მიღება;
 ახალი საქონლის შექმნის, ახალი ტექნოლოგიების ათვისების, ბიზნესის
ორგანიზაციის ახალი ფორმების დანერგვის იმანენტურობა;
 სწრაფვა რისკისაკენ როგორც თავისუფლების შეგრძნების განუყოფელი
ელემენტისაკენ.
ცნება «მეწარმესთან» მჭიდროდ დაკავშირებულია მეწარმეობის, სამეწარმეო
საქმიანობის არსი და შინაარსი.

19
 ეკონომიკურ ლიტერატურაში გვხვდება მოცემული კატეგორიის სხვადასხვა
დეფინიცია. მეწარმის ენციკლოპედიურ ცნობარში აღნიშნულია, რომ ესაა
«მოქალაქეთა თავისი სახელით, საკუთარი ქონებრივი პასუხისმგებლობით ან
იურიდიული პასუხისმგებლობით განხორციელებული ინიციატივური
დამოუკიდებელი საქმიანობა, რომელიც მიმართულია მოგების ან პირადი
შემოსავლის მიღებაზე».
მოცემული განმარტება თითქმის არ განსხვავდება იმ განმარტებებისაგან,
რომლებიც ახასიათებენ თვით მეწარმეს. ამერიკელი ავტორები რ. ხიზრიჩი და მ.
პიტერსი გვთავაზობენ მოკლე განსაზღვრას: «მეწარმეობა რაიმე ახლის შექმნის
პროცესია, რომელსაც გააჩნია ღირებულება».
ამით ისინი მკითხველს აძლევენ შემოთავაზებული ფორმულირების
დაზუსტების შესაძლებლობას. უფრო სრულად მოცემული კატეგორიის განმარტება
გადმოცემულია შემდეგნაირად: მეწარმეობა არის «მოქალაქეთა ინიციატივიანი,
დამოუკიდებელი საქმიანობა, რომელიც მიზნად ისახავს მოგების მიღებას,
შემოსავლის გაზრდას. მეწარმეობას თავისი რისკისა და ქონებრივი
პასუხისმგებლობის საფუძველზე ახორციელებენ როგორც ფიზიკური, ასევე
იურიდიული პირები. მეწარმეობას მიეკუთვნება სამეურნეო საქმიანობის
(ბიზნესის) ნებისმიერი სახეობა, თუ იგი საკანონმდებლო აქტებით არ არის
აკრძალული. მეწარმეობა მოიცავს საწარმოო, სავაჭრო-შემსყიდველ, ინოვაციურ,
საკონსულტაციო და სხვა საქმიანობას, კომერციულ შუამავლობას, აგრეთვე
ფასიანი ქაღალდების ოპერაციებს».
ადამიანთა აქტივობის ამ სპეციფიკური სახეობის ეკონომიკური
ინტერპრეტაცია გაშუქებულია დამხმარე სახელმძღვანელოში - «საბაზრო
მეწარმეობა». კერძოდ, იგი დახასიათებულია როგორც საქმიანობა, «რომელიც
დაკავშირებულია სახსრების დაბანდებასთან მოგების მიღების მიზნით პირადი
გამორჩენის საზოგადოებრივ სარგებლობასთან შეხამების საფუძველზე».
რისკისა და სიახლეებისაკენ მისწრაფების თაობაზე მოხსენიებულია სხვა
დამხმარე სახელმძღვანელოშიც - «ეკონომიკა და ბიზნესი»: «საქმიანობის სახე,
რომელიც დაკავშირებულია ახალი საქმის ორგანიზაციასთან, ახალი პროდუქციის
რეალიზაციასთან საკუთარი სახსრების ჩადებისა და მეწარმის მიერ პირადი
რისკის გაწევის გზით».

20
 «მეწარმეთა შესახებ» საქართველოს კანონის მიხედვით, სამეწარმეო
საქმიანობად მიიჩნევა მართლზომიერი და არაერთჯერადი საქმიანობა, რომელიც
ხორციელდება მოგების მიღების მიზნით, დამოუკიდებლად
და ორგანიზებულად».
ბევრ ქვეყანაში სამეწარმეო საქმიანობად არ ჩაითვლება ფიზიკური პირების
სახელოვნებო, სამეცნიერო, სააუდიტო, საკონსულტაციო (მათ შორის
საგადასახადო კონსულტანტთა), სასოფლო-სამეურნეო ან სატყეო-სამეურნეო
საქმიანობა. სასოფლო-სამეურნეო და სატყეო-სამეურნეო წარმოებები შეიძლება
არსებობდეს კანონში გათვალისწინებული ორგანიზაციულ-სამართლებრივი
ფორმით, თუ მათი მფლობელი რეგისტრაციაში გატარდება. რეგისტრაცია
სავალდებულოა, თუ წარმოებაში მუდმივად დასაქმებულია მფლობელის ოჯახის
არაწევრი ხუთი პირი მაინც.
აღსანიშნავია სამეწარმეო საქმიანობის დახასიათება, რომელიც მოტანილია
ერთ-ერთ სახელმძღვანელოში და რომელიც მიჩნეულია მოცემული კატეგორიის
ეკონომიკური ასპექტების მრავალფეროვნების ყველაზე ადეკვატურ ასახვად:
«წარმოების ფაქტორების (რესურსების) ორგანიზაცია და შეერთება მატერიალური
დოვლათისა და მომსახურების შექმნისათვის, რომლებიც აკმაყოფილებენ
საზოგადოებრივ მოთხოვნილებებს, მეწარმის საკუთარი მატერიალური ინტერესების
რეალიზაციის საბოლოო მიზნით».
ცნებების - «მეწარმისა» და «სამეწარმეო საქმიანობის» დაზუსტება იძლევა
შესაძლებლობას, განისაზღვროს მეწარმეობის სუბიექტები სხვადასხვა
ორგანიზაციული ფორმების როგორც ფიზიკური და იურიდიული პირები,
საბაზრო ურთიერთობათა მონაწილეები, რომლებიც ახორციელებენ სამეწარმეო
საქმიანობას და კისრულობენ სრულ იურიდიულ და ეკონომიკურ
პასუხისმგებლობას ამ საქმიანობის შედეგებისათვის. მეწარმეობის ობიექტად
გამოდის საქმიანობის განსაზღვრული საქმე, რომელიც მიმართულია მოგებისა და
საქმიანობის პროცესისაგან კმაყოფილების მიღებაზე.
ამგვარად, ბიზნესი და მეწარმეობა თავისი არსით მოგების მიღებაზე
გამიზნული საქმიანობაა, რის გამოც რიგ ქვეყნებსა (გერმანია, რუსეთი და სხვ.) და
ლიტერატურაში ეს ცნებები ერთმანეთთან გაიგივებულია (გამოიყენება როგორც
სინონიმები). დასავლეთში ბიზნესს ყოფენ ოთხ კატეგორიად: წვრილი, მცირე,

21
საშუალო და დიდი (მსხვილი) ბიზნესი. ხშირად მეწარმეობას მიიჩნევენ ახალი
საქმის დაწყებად და მას მიაკუთვნებენ წვრილ (საოჯახო) და მცირე ბიზნესს.
ბიზნესის კატეგორიებად დაყოფას საფუძვლად ედება საწარმოს (ფირმის)
მომუშავეთა (დასაქმებულთა) რაოდენობა და სამუშაოთა მოცულობა (ბრუნვა).
მაგალითად, საქართველოს კანონში «მცირე საწარმოთა მხარდაჭერის შესახებ»
(23.07.2009) განსაზღვრულია მცირე საწარმოთა სტატუსი - დასაქმებულთა საშუალო
რაოდენობა და საწარმოს წლიური ბრუნვა არ აღემატება შემდეგ ოდენობას:
ა) მცირე საწარმოებისათვის – 20 დასაქმებულსა და 500 ათას ლარს;
ბ) საშუალო საწარმოებისათვის – 100 დასაქმებულსა და 1500 ათას ლარს.
(04.07.2002 N1641)

მართალია, ბიზნესი და მეწარმეობა ემსახურებიან ერთნაირი მიზნის მიღწევას,

მაგრამ არაა მართლზომიერი მათი გაიგივება. ჩვენი აზრით, ამასთან დაკავშირე-
ბით ყველაზე მართებული პოზიცია უკავია ცნობილ ამერიკელ პროფესორს
პიტერ დრუკერს. იგი აღნიშნავს, რომ ყოველი წვრილი ბიზნესი არ არის სამეწარმეო
საქმიანობა, ანუ არ წარმოადგენს მეწარმეობას. მას მოაქვს შემდეგი მაგალითი:
ცოლ-ქმარი, რომლებიც ხსნიან გასტრონომიულ მაღაზიას ან მექსიკურ რესტორანს,
განსაზღვრულ რისკს ეწევიან, მაგრამ ისინი აკეთებენ იმას, რაც ადრე კეთდებოდა და
არ ქმნიან არც ახალ სამომხმარებლო მოთხოვნას, არც მის დაკმაყოფილების ახალ
წყაროს. ამიტომ ისინი, რისკის გაწევის მიუხედავად, არ არიან მეწარმეები. ამავე
დროს, «მაკდონალდსის» რესტორნების ქსელის ორგანიზაცია წარმოადგენს წმინდა
მეწარმეობას. «მაკდონალდსის» კომპანიამ იხელმძღვანელა მენეჯმენტის
პრინციპებითა და მეთოდებით («რას აფასებს კლიენტი?»), მოახდინა «პროდუქტის»
სტანდარტიზება, დაამუშავა ტექნოლოგიური პროცესი და გამოიყენა ახალი
ინსტრუმენტები პერსონალის შესაბამისი მომზადებით, შეძლო მკვეთრად
აემაღლებინა კაპიტალდაბანდების უკუგება, შეექმნა ახალი ბაზარი და ახალი
მომხმარებელი.
ამრიგად, საქმიანობის მასშტაბი არ არის განმსაზღვრელი ნიშანი. არსებითია ის,
რომ მეწარმეობა გულისხმობს ბიზნესის ისეთნაირად წარმართვას, რომ შეიქმნას
ახალი ბაზარი და ახალი მომხმარებელი. ე. ი. მეწარმეობა ინოვაციური ბიზნესია. პ.
დრუკერი მეწარმეობად მიიჩნევს კომპანია «ჯენერალ ელექტრიკის» საქმიანობას
(რომელიც შეიქმნა 100 წლის წინათ), ბრიტანული საცალო სავაჭრო კომპანია «მარქს

22
ენდ სპენსერის» საქმიანობას, რომელიც გამოირჩევა დასავლეთ ევროპაში ბოლო 50
წლის მანძილზე ნოვატორობით და სხვ.
გარდა ამისა, როგორც აღინიშნა, მეწარმეობა მართლზომიერი და
არაერთჯერადი საქმიანობაა. არამართლზომიერად იგულისხმება ისეთი
საქმიანობა, რომელიც ან პირდაპირ არის აკრძალული კანონით (მაგალითად,
ნარკოტიკების დამზადება-გასაღება), ან საქმიანობისათვის საჭიროა სახელმწიფოს
ნებართვა (აზარტული თამაშების ორგანიზაცია და სხვ.), აგრეთვე არაეთიკური,
ამორალური ქმედებანი. არამართლზომიერად შეიძლება ჩაითვალოს აგრეთვე
საქმიანობა, რომელიც შეიძლება არაეთიკურ, ამორალურ ქმედებად იქნეს
მიჩნეული. მაგალითად, XIX საუკუნის 30-იანი წლების გერმანიის სასამართლოები
ბორდელების მშენებლობას ამორალურ საქმიანობად თვლიდნენ და ამ მოტივით ეს
საქმიანობა არამართლზომიერად ითვლებოდა. აქვე უნდა აღინიშნოს ცნობილი
ფინანსისტისა და ბიზნესმენის ჯ. სოროსის ერთ-ერთი დასკვნის შესახებ:
«ცხოვრებასა და ბიზნესში წარმატებისთვის არ არის სავალდებულო მორალური
მოთხოვნების დაცვა. უფრო პირიქით, მათ შეუძლიათ ხელის შეშლა».
არაერთ ჯერადობა ნიშნავს იმას, რომ, მოქმედებები უნდა ხორციელდებოდეს
სისტემატურად და გეგმაზომიერად. ე. ი. მეწარმეობა ბიზნესისაგან განსხვავებით,
არის სისტემატური, პერიოდული (სეზონური), უწყვეტი საქმიანობა, მაშინ
როდესაც ბიზნესი მოიცავს ერთჯერად ბიზნეს ოპერაციებსაც. ამიტომ ბიზნესი
უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე მეწარმეობა და იგი მოიცავს ამ უკანასკნელსაც.
აღსანიშნავია ისიც, რომ მეწარმეც საქმიანი ადამიანია და აღიარებულია
პატიოსან ადამიანად, ეკონომიკის ჯენტლმენად. ცნობილია, რომ ამერიკულ
ინდუსტრიას XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში საფუძველი
ჩაუყარეს ისეთმა გამბედავმა მეწარმეებმა, როგორებიც იყვნენ: როკფელერი
(ნავთობის ბიზნესი), მორგანი (ფოლადის ბიზნესი და საბანკო საქმე), მელონი
(ალუმინის ბიზნესი), ჰენრი ფორდი (საავტომობილო ბიზნესი) და სხვ.
ბიზნესმენისაგან განსხვავებით, რომელიც ქირაობს საკუთარი ფირმისათვის
სპეციალისტებს, მათ შორის მენეჯერებსაც ფირმის პრეზიდენტის ჩათვლით, მეწარმე
თვითონ წარმართავს საკუთარ საქმეს (ე. ი. ასრულებს მენეჯერის ფუნქციებს),
რამდენადაც არის მისი უშუალო შემოქმედი (ფირმის მიზნების ჩამოყალიბება, მათი
მიღწევის საშუალებების განსაზღვრა და ა. შ.) და ბიზნესგეგმის ავტორი.

23
 ბევრის შეგნებაში, თუ საქართველოს დღევანდელი მოსახლეობის
უმრავლესობაში არა, ბიზნესი ჩვენთან მოვიდა საბაზრო ეკონომიკის პრინციპების
დამკვიდრებასთან დაკავშირებით. იმის შესახებ, რომ მეწარმეობა (როგორც
აღინიშნა, ტერმინი «მეწარმეობა» ხმარებაში შემოვიდა 200 წლის წინათ, ხოლო
ტერმინი «ბიზნესი» - გაცილებით გვიან) საქართველოში ადრეც არსებობდა,
ცნობილია მხოლოდ მათთვის, ვინც იცის ან შეისწავლა ჩვენი ისტორია. ისტორია კი
უდავოდ ადასტურებს, რომ პოსტსაბჭოურ საქართველოში მეწარმეობისა და
ბიზნესის აღმოცენება კი არ მიმდინარეობს, არამედ მათი აღორძინება ხდება.
საქმე ის არის, რომ გასაბჭოებამდე წარმატებულ საქმიანობას ეწეოდნენ ისეთი
ქართველი მეწარმეები, როგორებიც იყვნენ: დ. სარაჯიშვილი, ძმები
ზუბალაშვილები, ა. ხოშტარია, მ. ლაღიძე და სხვ. XX საუკუნის 30-იან წლებში
ჩვენთან აიკრძალა ყოველგვარი კერძო საქმიანობა (ბიზნესი).
საქართველოს დღევანდელი ეკონომიკის კრიზისიდან გამოყვანისა და მისი
აღორძინების მთავარი მაგისტრალური გზაა მცირე ბიზნესის განვითარება,
რომელიც არ საჭიროებს მასშტაბურ დაბანდებებს. ამიტომ ჩვენი სახელმწიფოს
ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი საკითხი უნდა იყოს ბიზნესის
ყოველმხრივი მხარდაჭერა.
საქართველოს კონსტიტუციის (1995 წ.) თანახმად სახელმწიფო ვალდებულია
ხელი შეუწყოს თავისუფალი ბიზნესის და კონკურენციის განვითარებას.
აკრძალულია მონოპოლიური საქმიანობა, გარდა კანონით დაშვებული
შემთხვევებისა. მომხმარებელთა უფლებები დაცულია კანონით.
რაც შეეხება კომერციულ საქმიანობას, თანამედროვე გაგებით იგი ბიზნესის
სინონიმი გახდა, ვინაიდან კომერციული ორგანიზაციების საქმიანობა უშუალოდ
მიმართულია მოგების მიღებაზე (მაგალითად, კომერციული ბანკები, კომერციული
სასწავლებლები და სხვ.).

2.2. ბიზნესის კონცეფციები

კონცეფციის ცნებაში გაიგება ამა თუ იმ ობიექტურ მოვლენებზე მყარი,

ლოგიკურად ურთიერთდაკავშირებული თეორიული შეხედულებების სისტემა,
აგრეთვე მოცემული შეხედულებებიდან გამომდინარე დებულებები, დასკვნები და

24
კატეგორიები, რომელთა დახმარებით მოცემული მოვლენები აისახება მეცნიერულ
გამოკვლევებში, დამუშავებებში, პუბლიკაციებში და საყოფაცხოვრებო ლექსიკონში.
გამოყოფენ ბიზნესის სამ ძირითად კონცეფციას. ესენია: კრიტიკული, პოზიტიური
(არაკრიტიკული) და პრაგმატული კონცეფციები (ნახ.1.1).

ბიზნესის
კონცეფციები

პოზიტიური პრაგმატული

კრიტიკული

2.3. ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია

ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია გამომდინარეობს იქიდან, რომ ცნება

«ბიზნესი» აერთიანებს საბაზრო ურთიერთობათა სხვადასხვა სუბიექტების
მოქმედებათა ერთობლიობას, რომელთა მიზანია გამდიდრება საბაზრო
ურთიერთობათა სხვა სუბიექტების ხარჯზე.

25
 ბიზნესის კრიტიკული კონცეფციის საფუძველია რიგი მეცნიერულ-
თეორიული და იდეოლოგიური დებულებები:
1) ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია განსახილველ მოვლენას მიაკუთვნებს
განსაკუთრებით საბაზრო ეკონომიკას. ადამიანთა საზოგადოების
მრავალსაუკუნოვან ისტორიაში გამოყოფენ სხვადასხვა პერიოდს. თანამედროვე
ეკონომიკის განვითარების საბაზრო პერიოდს წინ უსწრებდა ნატურალური
მეურნეობა. კრიტიკული კონცეფციის ფარგლებში ბიზნესი განისაზღვრება
როგორც ეკონომიკის განვითარების მხოლოდ საბაზრო პერიოდის ნიშან-თვისება
(ზოგჯერ ამბობენ, რომ ბიზნესი ბაზრის ატრიბუტია). ასეთი გაგებიდან
გამომდინარეობს ის, რომ ბიზნესი მოვლენაა, რომელიც შეზღუდულია დროში.
არც კაცობრიობის წარსულ ისტორიაში, საბაზრო ეკონომიკის წარმოშობამდე
(ძველი რომის, ძველი ინდოეთის, საშუალო საუკუნოვან ცივილიზაციებში), არც
მომავალში ბიზნესი არ წარმოადგენს საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ცხოვრების
დამახასიათებელ თვისებას;
2) კრიტიკული კონცეფცია ბიზნესს მიაკუთვნებს ადამიანთა საქმიანობის
განსაკუთრებულ სახესხვაობას საბაზრო ეკონომიკის პირობებში. ბიზნესი ყოველ-
დღიურ ცხოვრებაში ამ მიდგომის მომხრეთა აზრით კავშირშია ადამიანთა
მოქმედებებთან, რომლებიც არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ჩაითვალოს
ბიზნესად. ბიზნესის სფეროდან გამოირიცხება დაქირავებული შრომა მისი ყველა
ფორმით, შემოქმედებითი საქმიანობის ნებისმიერი სახეები (მეცნიერება, კულტურა,
ხელოვნება, ლიტერატურა), აგრეთვე ჯანდაცვა, სწავლა-განათლება,
საზოგადოებრივი საქმიანობა.
ბიზნესისა და «არა ბიზნესის» გამიჯვნის კრიტერიუმებია მოგების მიღება და
ამასთან დაკავშირებული პირადი ანგარებიანი მოტივები ადამიანთა მოქმედებებში.
კრიტიკული კონცეფციის თანახმად ბიზნესი გამიზნულია მხოლოდ მოგების
მიღებაზე, «არა ბიზნესი» კი არ არის გამიზნული მოგების მიღებაზე. სწრაფვა
მოგებისაკენ განიხილება როგორც საბაზრო ეკონომიკის პირობებისადმი შესაბამისი
პირადი სიმდიდრისაკენ მისწრაფების მოდიფიკაცია. ბიზნესმენები და მდიდრები,
ბიზნესი და სიმდიდრე ხშირად გაიგივებულია.
ბიზნესის კრიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ მოგების მისაღებად ბიზნესმენი
მზადაა გამოიყენოს ქცევის ნებისმიერი, მათ შორის ანტისაზოგადოებრივი ხერხები.

26
ასეთი შეხედულებები ფართოდ იყო გავრცელებული ჯერ კიდევ 100 წლის წინათ
ეკონომიკურ, სოციოლოგიურ და ფილოსოფიურ თეორიებში. ყველაზე აშკარად
კრიტიკულ მიდგომას ადგილი ჰქონდა ე. წ. მარქსიზმ-ლენინიზმის კონცეფციაში.
ბიზნესის სისტემას მარქსიზმ-ლენინიზმი მიიჩნევდა კაპიტალისტურ სისტემად
ანუ კაპიტალიზმად. მის გავრცელებას უკავშირებდნენ ანტაგონისტურ კლასობრივ
წინააღმდეგობებს კაპიტალისტ-ბიზნესმენებსა და დაქირავებულ მუშაკებს
(პროლეტარებს) შორის, გარდაუვალ და მუდმივ კონფლიქტებს კონკურენტებს
შორის. სსრ კავშირში აუცილებლად და მიზანშეწონილად ითვლებოდა
კაპიტალიზმის მუდმივად დაგმობა და ადამიანთა ცხოვრებაში ბიზნესის ნებისმიერ
გამოვლინებათა კრიტიკა. ბიზნესი როგორც კაპიტალიზმისათვის
დამახასიათებელი ფენომენი კატეგორიულად იყო უარყოფილი არა მარტო
საბჭოთა იდეოლოგიის მიერ, არამედ სსრ კავშირის კანონმდებლობაშიც. ამიტომ,
როგორც ცნობილია, გასული საუკუნის 30-იან წლებში საბჭოთა კავშირში
აიკრძალა ყოველგვარი კერძო საქმიანობა.
ბიზნესის კრიტიკული კონცეფციის ფესვებია არამარტო მარქსიზმ-ლენინიზმში,
არამედ დასავლეთში სხვა თეორიებშიც, აგრეთვე ლიტერატურაშიც (ო. ბალზაკი, თ.
დრაიზერი, ფ. ნორისი, ე. სინკლერი, ა. ოსტროვსკი, ფ. დოსტოევსკი და სხვ.).
საქართველოშიც ტრადიციულად არაპრესტიჟულად ითვლებოდა
საქონელმიმოქცევის სფერო, კერძოდ ვაჭრობა, მაშინ როდესაც ესა თუ ის დიდი
საქმე ეკონომიკაში ყოველთვის იწყებოდა ვაჭრობით ან ვაჭრობასთან იყო
დაკავშირებული. ვაჭრობაში, მიმოქცევის სფეროში, ბაზარზე, როგორც ფოკუსში
აისახება ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკის მიღწევები თუ ნაკლოვანებები. ამასთან
დაკავშირებით საგულისხმოა დიდი მგოსნის ვაჟა-ფშაველას წერილი «გიკვირთ?!»
(დაწერილია 1909 წელს), რომელშიც იგი გულისტკივილით წერდა: «ვაჭრობა
ნაცვლად იმისა, რომ შეეყვარებინათ ხალხისათვის, შეაზიზღეს».
ამის დასადასტურებლად იგი ასახელებს პიესა «ძუნწის» დადგმას სცენაზე და
სხვა მაგალითებს, რაც საკმარისი აღმოჩნდა რაინდული ხასიათის ქართველისათვის,
რომ მას ხელი არ მოეკიდა ვაჭრობისთვის და, როგორც ვაჟა-ფშაველა აღნიშნავს:
«ჩვენი მეგობარ-მეზობლები გაძლიერებული იყვნენ ქონებით (რომელსაც ყიდიდა
ქართველი თავადები ), ხოლო ჩვენ დაკნინებულ ვიყავით» (რომელ მეზობლებზეა

27
ნათქვამი იოლი მისახვედრია. ამჟამადაც იყიდება საქართველოში თითქმის
ყველაფერი უცხოელ, მათ შორის რუს ინვესტორებზე).
ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია გამოიყენება ცალკეული პოლიტიკური
პარტიებისა და მოძრაობების იდეური პლატფორმების დასაბუთებისათვის,
რომელთა რიცხვს მიეკუთვნებიან ანტიგლობალისტები საზღვარგარეთ და პოსტ
საბჭოელი ორთოდოქსი კომუნისტები.

2.4. ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცია

ბიზნესის პოზიტიური (არაკრიტიკული) კონცეფცია წარმოადგენს ბიზნესის

კრიტიკული კონცეფციის სრულიად საწინააღმდეგო მოვლენას. მისი არსი არის ის,
რომ ბიზნესი გაიგება და ფასდება როგორც ადამიანთა საზოგადოებრივი -
სასარგებლო საქმიანობა, რომელიც ხორციელდება პირადი ინიციატივით, რომლის
მიზანია საქონლისა და მომსახურების წარმოება სხვა ადამიანებისათვის.
ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცია ემყარება სხვადასხვა ფილოსოფიურ მოძღვრებას
და მეცნიერულ თეორიას, რომელთა ფარგლებში ბიზნესი განიხილება როგორც
ადამიანთა პროგრესული საქმიანობა თავიანთი მოწოდების შესაბამისად.
ბიზნესის სუბიექტები გამოიყოფა საზოგადოების სხვა წევრებისაგან. ისინი
ხასიათდებიან როგორც განსაკუთრებული შემოქმედებითი სულისკვეთების
მატარებლები, ცხოვრების გაბედული გარდამქმნელები, ახლის შემქმნელები,
როგორც კაცობრიობის ოქროს ფონდი. მათი საქმიანობა ახალი საქონლისა და
მომსახურების შესაქმნელად ხელს უწყობს საზოგადოების მოთხოვნილებათა
დაკმაყოფილებას და
მის აყვავებას. ასეთ წარმოდგენათა განვითარებამ ქრისტიანობის ჩარჩოებში
განაპირობა ბიზნესის პოზიტიური დასაბუთების ფორმირება, რომელმაც XIX
საუკუნის ბოლოს ჰპოვა ფართო გაშუქება მაქს ვებერის ნაშრომში
«პროტესტანტული ეთიკა და კაპიტალიზმის სულისკვეთება». ამჟამად ბიზნესის
პოზიტიური კონცეფცია ფრიად პოპულარულია ბევრი ამერიკული უნივერსიტეტის
პროფესორ-მასწავლებელთა გარემოში. სახელდობრ, ბიზნესის ტიპური
განსაზღვრა მოცემულია სახელმძღვანელოში «ბიზნესის კონცეფცია», რომელიც

28
მოამზადეს გამოსაცემად შემდეგმა ავტორებმა: ს. როზენბლატმა, რ. ბონინგტონმა,
ბ. ნიდლსმა. «რა არის ბიზნესი? ბიზნესი საქმის წარმოების სისტემაა. ბიზნესი
პროდუქციის შექმნაა, რომელიც სჭირდებათ ადამიანებს. ბიზნესი სამუშაოა.
ბიზნესი ცენტრალური მაგისტრალია ჩვენს სოციალურ-ეკონომიკურ სისტემაში.
ბიზნესი სისტემაა, რომელიც ჩვენ შევქმენით ჩვენი სურვილების
დასაკმაყოფილებლად.
ბიზნესი - ეს ისაა, თუ როგორ ვცხოვრობთ ჩვენ. ზოგადად ბიზნესი არის
წარმოების სისტემა საზოგადოების მოთხოვნილებებისა და სურვილების
დასაკმაყოფილებლად».
მოტანილი განსაზღვრებანი სავსებით ასახავენ განსაზღვრულ («პოზიტიურ»)
შეხედულებებს თანამედროვე ბიზნესზე. პოზიტიური კონცეფციის თანახმად
ბიზნესი განიხილება როგორც ადამიანთა საქმიანობა ერთმანეთის
მომსახურებისთვის, აგრეთვე მათი ერთობლივი საქმიანობა, რომელიც
მიმართულია საზოგადოების საკეთილდღეოდ. ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცია
ახდენს თანამედროვე ბიზნესის დადებითი მხარეების აბსოლუტიზებას,
წარმოადგენს მას როგორც ეკონომიკური ჰარმონიების სისტემას. ეს კონცეფცია
სხვადასხვა დროს იყო ბევრი წარმოდგენისა და თეორიის საფუძველი, რომლებიც
ადამიანთა ცხოვრებას საბაზრო ეკონომიკის პირობებში წარმოადგენენ
იდილიურად, ყოველგვარი წინააღმდეგობების გარეშე. ასეთები იყვნენ, მაგალითად,
წარსულში ფართოდ გავრცელებული «საყოველთაო კეთილდღეობის
საზოგადოების», «საყოველთაო დოვლათიანობის სახელმწიფოს» არამეცნიერული
თეორიები, რომელთა მომხრეები ცდილობდნენ აეხსნათ საბაზრო ეკონომიკაში
მიმდინარე პროცესები, როგორც მთლიანად უკონფლიქტო ან ნაკლებ კონფლიქტიან
პროცესებად. ამიტომ პოზიტიური კონცეფცია აგრეთვე ცნობილია არაკრიტიკული
კონცეფციის სახელწოდებით.
ბიზნესის შესახებ პოზიტიურ წარმოდგენათა მომხრეების შეხედულებით
თანამედროვე საზოგადოებაში, დიდი ხანია ადგილი არა აქვთ XIX და XX
საუკუნეების დასაწყისის მწვავე სოციალურ კონფლიქტებს და კრიზისებს. ეს
წინააღმდეგობანი, რომლებსაც ადგილი ჰქონდათ წარსულში, დარჩნენ წარსულში.
კეთილდღეობა ყველასათვის, ზემოთ აღნიშნული წარმოდგენების თანახმად,
მიიღწევა საზოგადოების წევრებს შორის სასიცოცხლო დოვლათის სამართლიანი

29
განაწილების დახმარებით. ამიტომ «საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს»
თეორიის შინაარსში მთავარ ელემენტად ითვლება სახელმწიფოს საქმიანობა
სიმდიდრის გადანაწილებისა და თანასწორობის დამყარების საქმეში რეფორმების
დახმარებით სოციალური დაზღვევის, საგადასახადო, შრომითი კანონმდებლობის,
დასაქმების, ხელფასის, ფასების სფეროებში. საზოგადოებრივი ურთიერთობების
ასეთი ტრანსფორმაციების საფუძვლად აღიარებულია სახელმწიფოს მიერ
პასუხისმგებლობის გაცნობიერება ერთდროულად საზოგადოების ყველა წევრის
წინაშე. ამრიგად, ადამიანები, რომლებიც ეწევიან ბიზნესს ერთმანეთის
საკეთილდღეოდ, ერთობლივად და მიზანმიმართულად ხელს უწყობენ ეროვნული
ეკონომიკის განმტკიცებასა და განვითარებას.
ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცია ფართოდ წარმოდგენილია საზღვარგარეთ
არა მარტო თეორიაში, არამედ პრაქტიკაშიც. მაგრამ საქართველოში იგი თითქმის
არასდროს იყო აღიარებული წარსულში როგორც წარმოდგენათა სისტემა,
რომელიც შეესაბამება ქართულ ტრადიციებსა და მენტალობას. პირიქით, ჩვენთან
ღრმად გაიდგა ფესვები მცდარმა წარმოდგენამ იმის თაობაზე, რომ ბიზნესი უცხოა
ქართული სულისკვეთებისათვის და ქართულ სინამდვილეში იგი მოვიდა
საზღვარგარეთიდან ან არაქართველთა საქმიანობის მეოხებით, რომლებიც
ცხოვრობენ საქართველოში (გასაბჭოებამდე საქართველოში მანთაშოვის ფულიც კი
არსებობდა). ამის გამო, როგორც აღნიშნავდა ვაჟა-ფშაველა საქართველოს
სიმდიდრეს ეპატრონებოდნენ არაქართველები. დღეს მდგომარეობა ნაწილობრივ
შეიცვალა, რასაც მოწმობს «ახალი ქართველების» გაჩენა, რომლებიც საქმიან
ურთიერთობაში იყენებენ უცხოური ბიზნესის მიდგომებს. მათი საქმიანობა
მიჩნეულია ობიექტურ აუცილებლობად, მაგრამ ქართველი ადამიანებისათვის
არადამახასიათებლად.
ბიზნესის უცხოურობას მიაწერენ «ამერიკანიზმების» ცნებას, რომლებმაც
თითქოს გააჯერეს ქართული საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ცხოვრება. ის, რაც
განიხილება როგორც პოზიტიური მოვლენა თანამედროვე ამერიკულ
სინამდვილეში, თითქოს დაუსაბუთებლად გადმოტანილ იქნა ქართულ
ცხოვრებაში, რომელსაც გააჩნია სხვაგვარი სამეურნეო (ეკონომიკური) ტრადიციები.
ამერიკანიზმები პოპულარულია იმ ადამიანთა გარემოში, რომლებმაც ვერ
შეძლეს ეპოვათ თავიანთი უნარის გამოყენების ღირსეული ფორმები ან ვერ

30
განავითარეს თავიანთ თავში საქმიანი უნარი, რასაც მოითხოვს საბაზრო ეკონომიკა.
ამერიკანიზმების მკაცრად განსჯა და დაგმობა ხშირად უკავშირდება ჩვენთვის
ცნობილ წარმოდგენებს იმის თაობაზე, რომ ბიზნესი თითქოს უცხოა
ქართველებისათვის. ამერიკანიზმები ქართულ ბიზნესში წარმოადგენენ,
სხვადასხვა აზრის თანახმად, ქართული ბიზნესის გარემოში გადმოტანილ
ბიზნესმენთა საქმიანი ქცევის სტერეოტიპებსა და საქმიან ურთიერთობათა
წარმართვის მანერებს, რომლებსაც ადგილი არ ჰქონდათ წინა (საბჭოთა) პერიოდში.
ისტორიულად ამერიკული ბიზნესი იქმნებოდა აშშ ზოგიერთი მცხოვრების
მიერ (როგორც ცნობილია, ასეთებია ჩრდილოამერიკული ინდიელები, რომლებიც
ერთ დროს იყვნენ მთელი კონტინენტის სრულუფლებიანი პატრონები). იგი
ფაქტიურად ჩამოყალიბდა სხვა ქვეყნებიდან ამერიკაში გადმოსახლებულების მიერ
უკეთესი ცხოვრების, განსაკუთრებული ამერიკული ოცნების მაძიებლების მიერ.
ჰოლანდიიდან, ინგლისიდან, ირლანდიიდან, გერმანიიდან, საფრანგეთიდან
გადმოსახლებულთა უმეტესობა პერსპექტივებს უკავშირებდა ფეოდალური
დამოკიდებულებიდან თავის დაძვრენას. ადამიანები გადაკვეთავდნენ ატლანტის
ოკეანეს, რომ გულიდან ამოეგდოთ დაწყევლილი ბატონყმური წარსული. მათ
შორის ძირითადად იყვნენ შრომისმოყვარე ადამიანები, მაგრამ იყვნენ აგრეთვე
კრიმინალებიც. შრომისმოყვარე ადამიანების მასობრივი გადასახლება ამერიკაში
სხვადასხვა ქვეყნიდან ხელს უწყობდა ბიზნესის მასშტაბურ განვითარებას აშშ-ში.
კონფლიქტი ბიზნესსა და მონათმფლობელობას შორის, რომელმაც გამოიწვია XIX
საუკუნის შუა პერიოდში სამოქალაქო ომი, დამთავრდა საბაზრო პრინციპების
სრული ტრიუმფით ქვეყნის ეკონომიკაში. სარგებლობის (გამორჩენის) პრინციპი
უბიძგებს ამერიკის ხელისუფლებას აშშ ტერიტორიაზე სხვა ქვეყნების
მოქალაქეების მიერ ფირმების გახსნისაკენ, რამდენადაც ეს ხელს უწყობს
კაპიტალის შემოდინებას ამერიკის ეკონომიკაში, ზრდის ასაკრეფი გადასახადების
მოცულობას. ამასთან ამერიკელი ბიზნესმენები სიამოვნებით აბანდებენ ფინანსურ
სახსრებს საზღვარგარეთ, პოლიტიკურად არამყარ ქვეყანაშიც კი.
საგარეო ექსპანსიის ელემენტები საზღვარგარეთელი ბიზნესმენების მხრივ
ასრულებენ ქართული ბიზნესის განვითარების კატალიზატორის როლს ჩვენს
ცხოვრებაშიც. საქმე, რასაკვირველია, არ მიდის აბორიგენების განადგურებამდე,
როგორც ეს მოხდა ამერიკის კოლონიზაციის დროს, მაგრამ უცხოური კაპიტალის

31
ინვესტირება საქართველოს ეკონომიკაში და ამავე დროს ბიზნესის ქცევის
სტერეოტიპების გავრცელება საქართველოში დასავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან და
აშშ-დან სახეზეა. საქართველოში მუდმივად მუშაობენ საერთაშორისო საფინანსო
ორგანიზაციები და ფონდები (საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი
და სხვ.). ჩვენი ხელისუფლება ვალდებულია მტკიცედ იცავდეს ეროვნულ
ინტერესებს და ატარებდეს გონივრულ პოლიტიკას.

2.5.ბიზნესის კრიტიკული კონცეფცია

ბიზნესის კრიტიკული და პოზიტიური (არაკრიტიკული) კონცეფციები

ბიზნესის როგორც ობიექტური მოვლენის შეფასებაში წარმოადგენენ უკიდურეს
პოზიციებს (ცხრილი 1.1). ამ უკიდურესობათა დაძლევა ხორციელდება მხოლოდ
ბიზნესის პრაგმატული კონცეფციის ფარგლებში.
პრაგმატიზმის ცნებაში იგულისხმება ადამიანთა საქმიანობის გეგმებისა და
მიზნების ორიენტაცია პრაქტიკული სარგებლიანობის (შემოსავლიანობის) მიღწევაზე
გარემოებებში, რომლებსაც გააჩნიათ ობიექტური და ამიტომ ამ ადამიანთა ნებასა
და სურვილზე დამოუკიდებელი ხასიათი. პრაგმატიზმი ადამიანთა ქცევის
რაციონალური საწყისის უმაღლესი ფორმაა, უწინარეს ყოვლისა, მათი
პროფესიული საქმიანობის სფეროში. იგი ემოციურობის საპირისპიროა, რომელშიც
ადამიანთა გრძნობები დომინირებენ გონებაზე, რაც, როგორც წესი, იწვევს
ობიექტური მოვლენების ცალმხრივ შეფასებას - მათ შელამაზებას ან
გაბათილებას. ბიზნესის სფეროში ადამიანები უნდა მოქმედებდნენ რაციონალურად
და ცდილობდნენ თავიანთი ინტერესების რეალიზაციას. ეს ინტერესები და,
შესაბამისად, ადამიანთა მოქმედებები განსხვავებულია. მაგალითად, ბიზნესს
შეიძლება გააჩნდეს სხვადასხვა მასშტაბი - გამოყოფენ წვრილ, მცირე, საშუალო
და მსხვილ (დიდ) ბიზნესს. შეიძლება იყოს ოლიგარქიული ბიზნესიც.
განსხვავებულია ერთმანეთისაგან ბიზნესის სახეებიც.
ადამიანები თავიანთი ინტერესებიდან გამომდინარე ეწევიან ბიზნესს და
მოქმედებენ რაციონალურად. ამის მეოხებით თითოეული მათგანი მიისწრაფვის

32
პირადი სარგებლიანობისაკენ, ხოლო საზოგადოება ღებულობს თავის -
საზოგადოებრივ სარგებელს.
ბიზნესის პრაგმატული კონცეფციის არეა ის, რომ ბიზნესი განიხილება
როგორც მოვლენა, რომელიც აუცილებელია საზოგადოების განვითარებისათვის.
ერთი მხრივ, მოცემული მოვლენა წინააღმდეგობრივია, ვინაიდან ქმნის ბიზნესის
სუბიექტების ინტერესების კონფლიქტს, რომელთაგანაც თითოეულს ამოძრავებს
საკუთარი ინტერესი, ხშირად საწინააღმდეგო კონტრაგენტების ინტერესებისა.
მეორე მხრივ, მოცემული მოვლენა სარგებლიანია ადამიანებისათვის, რომლებიც
დამოუკიდებლად ეწევიან ბიზნესს, ან მონაწილეობენ მასში დაქირავებული
მუშაკების სახით და ამისათვის ღებულობენ შემოსავლებს, ან იყენებენ მის
შედეგებს. ამრიგად, პრაგმატული კონცეფციის ფარგლებში ბიზნესი გაიგება
როგორც საზოგადოების სხვადასხვა წევრებს შორის ურთიერთმოქმედება.
საზოგადოების წევრების ერთი ნაწილია ბიზნესმენები, რომლებიც მიისწრაფვიან
დაიკმაყოფილონ თავიანთი ეგოისტური (ანგარებითი) ინტერესები ინიციატივიანი,
დამოუკიდებელი საქმიანობის მეშვეობით საკუთარი რისკის საფუძველზე.
საზოგადოების სხვა წევრები ბიზნესმენების წყალობით ღებულობენ შესაძლებლობას
მუდმივად დაიკმაყოფილონ თავიანთი მოთხოვნილებანი საქონლის წარმოებისა და
მომსახურების გაწევის დახმარებით. ამასთან ისინი ახდენენ მათი სამომხმარებლო
ინტერესების რეალიზაციას. იგებს საზოგადოებაც. ბიზნესის წყალობით იგი
ღებულობს ეკონომიკური და სოციალური განვითარების აუცილებელ რესურსებს.
ეწევიან რა ბიზნესს, ადამიანები ერთმანეთისათვის ახორციელებენ სასარგებლო
საქმეს. ერთმანეთისათვის სარგებლობის მოტანით, ისინი აყალიბებენ
საზოგადოებას, რომელშიც ცხოვრობენ და მუშაობენ. მათი მოქმედებები
დადებითად ფასდება საზოგადოების მიერ. ბიზნესის სუბიექტები ერთმანეთს
ადარებენ მათი საქმიანობიდან მიღებულ პირად წარმატებას და საზოგადოებრივ
სარგებლიანობას. ისეთ კრიტერიუმებს, როგორიცაა, მაგალითად, კულტურის დო-
ნე, ზოგადი განათლებულობის ხარისხი, უცხო ენების ცოდნა, აქვთ
დაქვემდებარებული მნიშვნელობა.
ბიზნესის პრაგმატული კონცეფცია განსხვავდება კრიტიკული კონცეფციისაგან
იმით, რომ იგი არ ახდენს ინტერესთა წინააღმდეგობების აბსოლუტიზებას ბიზნესის
სფეროში. ინტერესთა წინააღმდეგობები და კონფლიქტები არ განიხილება

33
მხოლოდ უარყოფითად. მაგალითად, კონკურენციის როგორც პოზიტიური
ფაქტორის როლი არის ის, რომ მისი გამწვავება გონივრულ ზღვრამდე
სტიმულს აძლევს ეკონომიკის განვითარებას. პრაგმატული კონცეფცია უარყოფს
აგრეთვე ბიზნესის განსაზღვრისას მის მოხსენიებას როგორც წვრილი ან მსხვილი
თაღლითობის საქმიანობად და მის იდეოლოგიად შემდეგი თეზისის გამოცხადებას:
«არ მოატყუებ-ვერ გაყიდი». მთლიანად გამოყოფენ ბიზნესის პრაგმატული
კონცეფციის შემდეგ შემადგენლებს.
 ბიზნესი მთლიანად ადამიანთა ცხოვრების აუცილებელი და გარდაუვალი
კომპონენტია; ის აერთიანებს, ერთი მხრივ, ცალკეული მოქალაქეების სწრაფვას
თავიანთი ინტერესების რეალიზაციისაკენ, ხოლო მეორე მხრივ-სხვა
ადამიანების სწრაფვას საქონელზე, მომსახურებაზე, სამუშაოზე თავიანთ
მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებისაკენ;
 ბიზნესი წინააღმდეგობრივი მოვლენაა. ნებისმიერი წინააღმდეგობები
ადამიანებს შორის, რომლებიც მონაწილეობენ ბიზნესში, შეიძლება გახდნენ
მრავალფეროვანი კონფლიქტების მიზეზი, მაგრამ საერთოდ ისინი
წარმოადგენენ ეკონომიკის განვითარების წყაროს და მათ არ გააჩნიათ
უიმედოდ დამანგრეველი ხასიათი;
 ბიზნესი ემყარება ადამიანებს შორის ურთიერთობებს, რომელთაგანაც
თითოეული მათგანი, შედის რა ამ ურთიერთობებში, იცავს საკუთარ
ინტერესებს, რომლებიც აუცილებელი არ არის ემთხვეოდნენ სხვა ადამიანის
ინტერესებს. ერთი მხრივ, ინტერესთა ბუნებრივი კონკურენცია იწვევს
ინტერესების კონფლიქტს, ადამიანთა ერთი ნაწილის ინტერესების მეორე
ნაწილისათვის თავზე მოხვევას, რომელთა საკუთარი ინტერესები ასეთ
სიტუაციაში აღმოჩნდება დათრგუნული, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს
არაპროგნოზირებადი შედეგები. მეორე მხრივ, საბოლოოდ ინტერესთა
კონფლიქტი არ იწვევს დამღუპველ შედეგებს ადამიანთა საზოგადოებისათვის,
პირიქით, ხელს უწყობს ეკონომიკისა და ადამიანთა კეთილდღეობის მუდმივ
ზრდას;
 ბიზნესი განვითარებადი მოვლენაა. მისი მიმართულებები, სახეები,
ტექნოლოგიები და ინსტრუმენტები განიცდიან მუდმივ სრულყოფას
საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებების შესაბამისად.

34
 ბიზნესის პრაგმატული კონცეფციის საფუძველია თვით ტერმინ «ბიზნესის»
არა წინააღმდეგობრივი განსაზღვრა. სიტყვა «ბიზნესის» განმარტებაში
განსხვავებები ხშირად განპირობებულია განსხვავებით მისი მნიშვნელობის
ინტერპრეტაციაში.

2.6.ბიზნესის ქცევითი, კომუნიკაციური და სისტემურ-სოციალური გაგება

ბიზნესის ცნებაში ხშირად გაიგება არაერთნაირი პროცესები, მოვლენები,

ადამიანთა მოქმედებები. განასხვავებენ ბიზნესის ქცევით გაგებას, ბიზნესის
კომუნიკაციურ გაგებას და ბიზნესის სისტემურ-სოციალურ გაგებას.
ბიზნესის ქცევითი გაგება გულისხმობს იმას, რომ ასეთი მიდგომის
დახმარებით განისაზღვრება ადამიანთა მოქმედებების ერთობლიობა. აქედან
გამომდინარეობს როგორ: «გაკეთდეს ბიზნესი», «მოხდეს დასაქმება ბიზნესით»,
«შეფასდეს ბიზნესი». ქცევითი გაგების ფარგლებში ბიზნესი მიზანშეწონილია
განისაზღვროს როგორც ადამიანთა საქმიანი მოღვაწეობა.
ბიზნესის კომუნიკაციური გაგება ნიშნავს იმას, რომ მოცემული ტერმინი
აღწერს ურთიერთობებს, რომლებიც წარმოიშობიან ბიზნესით დასაქმებულ
სხვადასხვა ადამიანებს შორის. აქედან გამომდინარეობენ: «საქმიანი
ურთიერთობები», «საქმიანი ურთიერთობების სუბიექტები» («ბიზნესის
სუბიექტები»), «ბიზნესის სუბიექტების ინტერესები». კომუნიკაციური გაგების
ფარგლებში ბიზნესი მიზანშეწონილია განისაზღვროს როგორც ადამიანებს შორის
საქმიანი ურთიერთობები. ხშირად იყენებენ «ბიზნესის» ცნების ორ ზემოთ მოტა-
ნილ გაგებას.
ბიზნესის სისტემურ-სოციალური გაგება გულისხმობს მოცემული ტერმინის
გამოყენებას იმის აღსაწერად, რომ «ბიზნესის მკეთებელი» ადამიანების ჩართვა
ერთმანეთის საქმიან ურთიერთობებში საზოგადოების ცხოვრების როგორც
სოციალურ-ეკონომიკური სისტემის აუცილებელი ელემენტია. ბიზნესის
სისტემურ-სოციალური გაგება ადამიანთა საქმიანი მოღვაწეობისა და საქმიანი
ურთიერთობების შესახებ მეცნიერულ წარმოდგენათა საფუძველია. ამრიგად,
ბიზნესი, ერთი შეხედვით ცალკე ადამიანთა კერძო საქმე, არსებითად
საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი მოვლენაა, როგორც სოციალური ფენომენი.

35
წარმატებული ბიზნესმენების გარემოში დიდი პოპულარობით სარგებლობს
გამონათქვამი: «ბიზნესს აკეთებენ სერიოზული ადამიანები სერიოზულ
ადამიანებთან».
მაშასადამე, ბიზნესს როგორც ქცევით, კომუნიკაციურ და სისტემურ-სოციალურ
მოვლენას ახასიათებს შემდეგი ნიშნები:
 ადამიანები ხდებიან ბიზნესის სუბიექტები, მოქმედებენ რა წამქეზებელი
მოტივების გავლენით; ამასთან, ისინი ურთიერთ მოქმედებენ სხვა
ადამიანებთან - ბიზნესის სუბიექტებთან, რომლებიც აგრეთვე
მოტივირებულნი არიან ბიზნესის ამა თუ იმ სახით;
 ასეთი ურთიერთმოქმედებები განაპირობებენ საქმიან კომუნიკაციათა
აუცილებლობას, როდესაც ვლინდება ბიზნესის სუბიექტების სხვადასხვა
მოტივები და ინტერესები, წინააღმდეგობები, აგრეთვე წარმოიშობა
წინააღმდეგობათა გადალახვისა და საქმიანი ინტერესების შეხამების
აუცილებლობა;
 ხდებიან რა ბიზნესის სუბიექტები, ადამიანები მზად უნდა იყვნენ ასეთი
კომუნიკაციებისათვის იმგვარად, რომ გარიგებები იყოს ყველა მხარისთვის
ხელსაყრელი;
 ბიზნესის სუბიექტები, ურთიერთ მოქმედებენ ერთმანეთთან, ქმნიან
საინფორმაციო სისტემას - ინფორმაციის ნაკადს მრავალრიცხოვან საქმიანი
ურთიერთკავშირების შესახებ, რომლებიც შეიცავენ მონაცემებს ბიზნესის
სუბიექტების თავისებურებების, მათი ქცევითი და კომუნიკაციური
მოტივების, გარიგებების შესახებ. ასეთი ინფორმაციის მოძრაობა იძლევა
შესაძლებლობას ბიზნესის მუდმივად სრულყოფისათვის წარმოშობილი
პრობლემების დროულად გადასაწყვეტად.

36
 თემა 3. ბიზნესის სუბიექტები და ობიექტები

3.1. ბიზნესის სუბიექტები

3.2. ბიზნესის ობიექტები
3.1. ბიზნესის სუბიექტები

ბიზნესის სუბიექტი არის ან ადამიანი, ან ადამიანთა ჯგუფი, ან ორგანიზაცია

(საწარმო ან ფირმა), რომლებიც ახორციელებენ სამეურნეო (ეკონომიკურ)
საქმიანობას და შედიან საქმიან ურთიერთობებში ბიზნესის სხვა სუბიექტებთან
ბიზნესის ობიექტების გამო. ბიზნესის თითოეული სუბიექტი უფლებებისა და
პასუხისმგებლობის მატარებელია, რომლებიც წარმოიშობიან ამ საქმიანობის
მსვლელობაში. ტერმინს «ბიზნესის სუბიექტი», როგორც მის ინგლისურ
ეკვივალენტს «ბიზნესმენი» (Businessman), არა აქვს ჯეროვანი ასახვა ქართულ
კანონმდებლობაში (მიღებულია «კანონი მეწარმეთა შესახებ»). ბიზნესის სუბიექტის
ცნებაში გაიგება ცალკეული ბიზნესმენი (საქართველოში მეწარმე), ბიზნესმენთა
ჯგუფები ან კოლექტივები ან ფირმები.
ბიზნესს როგორც პროფესიას აქვს შრომითი წარმოშობა და შრომითი
ხასიათი დაქირავებული შრომის მსგავსად. წარმოდგენები ბიზნესმენზე როგორც

37
მდიდარ უქნარაზე («კაპიტალისტზე»), მშრომელთა ექსპლუატატორზე, ზოგჯერ
ჩვეულებრივადაც ადამიანზე, რომელიც ეწევა ცხოვრების პარაზიტულ წესს
(ხშირად ასე მოიაზრებოდა მხატვრულ ლიტერატურაში), მოწმობენ მათ ავტორთა
არასაკმარის კომპეტენტურობაზე ამ სფეროში. ცალკეული ბიზნესმენის სიმდიდრე
არ უნდა განიხილებოდეს როგორც არაშრომითი შემოსავალი. როგორც
დაქირავებული მუშაკი, ბიზნესმენიც ვალდებულია პროფესიულად ეწეოდეს
თავის საქმიანობას. მაგრამ დაქირავებული მუშაკებისაგან განსხვავებით, რომ-
ლებიც მუშაობენ შრომითი კონტრაქტის (ხელშეკრულების) საფუძველზე,
ბიზნესმენები იძულებულნი არიან შექმნან სამუშაო ადგილები მათთვის.
ბიზნესის როგორც პროფესიის აზრი არის ის, რომ დამოუკიდებლად და
საკუთარი რისკის საფუძველზე შექმნა ბიზნესი, ფლობდე მას, შეინარჩუნო იგი
საჭიროების მიხედვით და შემდეგ - ისევ საჭიროების მიხედვით-დროულად
მოახდინო მისი ლიკვიდირება.
ასეთ მოქმედებათა ინსტრუმენტია ბიზნესის სუბიექტების უფლება ბიზნესის
ობიექტების (უძრავი და მოძრავი ქონების, ნედლეული, მზა პროდუქცია,
საფინანსო და საინვესტიციო რესურსები და სხვ.) ფლობაზე, გამოყენებაზე ან
განკარგვაზე. ჩვეულებრივად ასეთი უფლების უზრუნველყოფა მიიღწევა ბიზნესის
ობიექტებზე კერძო ან ჯგუფური საკუთრებით, ან მათი არენდით, ან მათი მუქთი
(უსასყიდლო) გამოყენებით. დაქირავებული მუშაკების მიმართ ბიზნესმენი
წარმოადგენს სამუშაოს მიმცემს: მოცემული ურთიერთმოქმედების პროცესში
მისი ფუნქციაა მუშაკებისათვის შესაფერი სამუშაო ადგილების მიცემა.
დაქირავებული მუშაკების მთელი შტატის მიმართ ბიზნესმენი ახორციელებს
ადმინისტრაციულ-მმართველობით საქმიანობას (როგორც წესი, მენეჯერების
მეშვეობით, რომლებიც განეკუთვნებიან დაქირავებულ მუშაკთა კატეგორიას). ამ
გზით ხდება ფირმის თანამშრომელთა მოქმედებების კოორდინირება, შიგა საფირმო
ურთიერთობების რეგულირება. როგორც საკუთარი ბიზნესის მფლობელები,
ბიზნესმენები წარმართავენ უმნიშვნელოვანესი პროცესების ერთობლიობას თავის
ფირმაში, აგრეთვე ატარებენ მოცემული ფირმის საქმიანობის მონიტორინგს.
ბიზნესის განხორციელება შეუძლიათ მხოლოდ იმ პირებს, რომლებიც
გატარებულნი არიან რეგისტრაციაში ბიზნესმენების სახით. ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ
პირების რეგისტრაციის ფაქტი ოფიციალურად ადასტურებს მათი როგორც

38
ბიზნესის სუბიექტების უფლებებსა და პასუხისმგებლობას. ოფიციალური
რეგისტრაცია ნიშნავს იმას, რომ ბიზნესმენები ხდებიან ბიზნესის სუბიექტები.
ადამიანთა როგორც ბიზნესმენთა ოფიციალური რეგისტრაცია ხდება
სხვადასხვანაირად. ყველა შემთხვევაში საერთოა ადამიანის ამა თუ იმ ფირმის
საქმეებში ადამიანის მონაწილეობის ფიქსაციის აუცილებლობა. მას შეუძლია
მიიღოს მონაწილეობა ამ საქმეებში (ბიზნესში) როგორც ფირმის ერთპიროვნულმა
მფლობელმა (მესაკუთრემ), როგორც თანამფლობელმა (პარტნიორმა), მათ შორის
როგორც წილის მფლობელი ფირმის კაპიტალში ან როგორც ფირმის აქციების
მფლობელი.
ბიზნესის სუბიექტები ეწევიან ბიზნესს დამოუკიდებლად, ნებაყოფლობით,
ინიციატივის, თავისი რისკის და პასუხისმგებლობის საფუძველზე. ბიზნესმენები
მოქმედებენ, როგორც წესი, ნებაყოფლობით საფუძველზე. არავის არ შეუძლია
აიძულოს ადამიანი აკეთოს ესა თუ ის საქმე, როგორც ეს ხდებოდა
მონათმფლობელობისა და ფეოდალიზმის დროს. არჩევანის ნებაყოფლობითობა
ნიშნავს, რომ ნებისმიერ იურიდიულად თავისუფალ ადამიანს შეუძლია გახდეს
ბიზნესმენი, მაგრამ შეუძლია არც გახდეს ასეთად. აკეთებენ რა ნებაყოფლობით
არჩევანს, ბიზნესმენები მოქმედებენ დამოუკიდებლად. ყველა გადაწყვეტილება
ბიზნესის ნებისმიერ სფეროში მიიღება უშუალოდ ბიზნესმენების მიერ, და მხოლოდ
მათ მიერ. ასევე დამოუკიდებლად ბიზნესმენები ახორციელებენ საკუთარი
საქმიანობის (ბიზნესის) მონიტორინგსაც, აჯამებენ მის შედეგს და აკეთებენ
დასკვნებს.
მაშასადამე, ბიზნესმენთა ეკონომიკური და იურიდიული დამოუკიდებლობა
მათი ბიზნესში მონაწილეობის აუცილებელი პირობაა. ფლობს რა
დამოუკიდებლობას, თითოეული ბიზნესმენი სხვა ბიზნესმენებთან მეტოქეობაში
(კონკურენციაში) მოქმედებს თავისი ინტერესების დასაცავად. წარმატების
შემთხვევაში იმარჯვებს, მარცხის შემთხვევაში შეიძლება გაკოტრდეს და მას
ვერავინ უშველის. ე. ი. ბიზნესი ხორციელდება თავისი რისკის საფუძველზე. ცნება
«თავისი რისკი» ახასიათებს საქმის მდგომარეობას, რომლის დროსაც მთელი
პასუხისმგებლობა საქმიანობის (ბიზნესის) განხორციელებისათვის ეკისრება ამ
საქმიანობის სუბიექტს. ბიზნესმენი ღებულობს ვალდებულებას პასუხი აგოს
თავისი პარტნიორების, აგრეთვე საზოგადოების წინაშე, ყველა გარიგებისთვის

39
მისი მონაწილეობით. ყველა ბიზნესმენი, რომელიც იწყებს თავის საქმეს, ვერ
აღწევს სასურველ შედეგს და ვერ შედის ბიზნესის სისტემაში. მაგალითად, აშშ-ში
ახალი ფირმების ნახევარზე მეტი თავისი არსებობის პირველსავე წელს იხურება
საქმიანი ოპერაციების მცირე მომგებიანობის ან გაკოტრების გამო.
წარმატება ბიზნესის სფეროში ბევრად დამოკიდებულია ბიზნესმენებისა და
ამ სფეროში დასაქმებული ადამიანების პროფესიულ უნარზე, კომპეტენციასა და
შესაბამის პიროვნულ თვისებებზე. როგორც ნებისმიერი სხვა სფეროს
წარმომადგენლებისათვის, ასევე ბიზნესმენებისათვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს
პროფესიონალიზმს. ბიზნესს ხელი შეიძლება მოკიდონ ადამიანებმა, რომლებსაც
გააჩნიათ მიდრეკილება ამ საქმიანობის განსაზღვრული სახის (მაგალითად,
საწარმოო ან სამშენებლო, სავაჭრო ან საინვესტიციო, საკონსულტაციო ან
საინოვაციო ბიზნესის) მიმართ. ამ ადამიანებს უნდა ახასიათებდეთ ისეთი
პიროვნული თვისებები როგორიცაა ბუნებრივი ეგოიზმი, საკუთრების გრძნობა,
მიდრეკილება გაცვლისადმი, მეტოქეობის სულისკვეთება, არჩევანის გაკეთების
უნარი, სხვების ინიციატივების გამოყენების მიდრეკილება, სამართლიანობისა და
ბრძოლის წყურვილი, თვისებები როგორიცაა ბუნებრივი ეგოიზმი, საკუთრების
გრძნობა, მიდრეკილება გაცვლისადმი, მეტოქეობის სულისკვეთება, არჩევანის
გაკეთების უნარი, სხვების ინიციატივების გამოყენების მიდრეკილება,
სამართლიანობისა და ბრძოლის წყურვილი, ბენებრივი ჰუმანიზმი, მეწარმული
სული, სწრაფვა სრულყოფისაკენ. ამასთან სათანადო პიროვნული თვისებები
თავისთავად ვერ გახდიან ადამიანს ბიზნესმენად - ამისათვის იგი აუცილებლად
უნდა დაეუფლოს ბიზნესმენის პროფესიას. ამა თუ იმ პირის რეგისტრაცია
ბიზნესმენად აგრეთვე არ ნიშნავს ადამიანის აუცილებელ გადაქცევას ბიზნესის
სრულფასოვან სუბიექტად - დარეგისტრირებული ბიზნესმენები მზად უნდა იყვნენ
სისტემატური პროფესიული საქმიანობისათვის როგორც ბიზნესის სუბიექტები.
მიუხედავად საამისო მცდელობისა ადამიანთა მნიშვნელოვანი ნაწილი ვერ ხდება
პროფესიული ბიზნესმენი. ბიზნესმენის პროფესიის, როგორც ნებისმიერი სხვა
პროფესიის დაუფლებისათვის, აუცილებელია სწავლა. ამ მიზნით მსოფლიო
მასშტაბით ფართოდ გავრცელებულია ბიზნესის სკოლები, ფაკულტეტები უმაღლეს
სასწავლებლებში. საქართველოშიც ფუნქციონირებენ კავკასიის ბიზნეს-სკოლა და
ბიზნესის ფაკულტეტები თითქმის ყველა უნივერსიტეტში.

40
 ბიზნესის სოციალური მნიშვნელობის გამო, ბიზნესმენი ყოველთვის
ობიექტურად იყო საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური ცხოვრების
ცენტრალური ფიგურა. დღეს საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში აღიარებულია, რომ
პროფესიული ბიზნესმენები ერის თავისებური «ოქროს ფონდია», ამიტომ
სახელმწიფომ ყოველმხრივ უნდა წაახალისოს და მხარი უნდა დაუჭიროს
ბიზნესს როგორც პროფესიას. ამასთან ბიზნესმენების ხელში ბიზნესის ობიექტების
კონცენტრაციის ფაქტორს, რომელიც ბევრი ადამიანის მიერ აღიქმება როგორც
მხოლოდ მათი სიმდიდრის გადიდება, აქვს არა ნეგატიური, არამედ, პირიქით,
დადებითი მნიშვნელობა. შუასაუკუნოვანი მიწათმფლობელი არისტოკრატებისაგან
განსხვავებით, რომლებიც ხარჯავდნენ სიმდიდრეს გასართობებზე, უქმად ყოფნასა
და განძის შეგროვებაზე,
თანამედროვე ბიზნესმენები იყენებენ ფლობის ობიექტებს უპირველეს
ყოვლისა საკუთარი საქმის განვითარებისათვის საზოგადოებრივი აღიარების
საკეთილდღეოდ.
მაშასადამე, რომ განისაზღვროს ცნება «ბიზნესმენები», ხელმძღვანელობენ
შემდეგი მახასიათებლებით:
 ბიზნესმენებად ითვლებიან ცალკეული ადამიანები, რომლებმაც გაიარეს
ოფიციალური რეგისტრაცია დადგენილი წესით;
 ბიზნესმენებს აქვთ უფლება განახორციელონ ბიზნესის ნებისმიერი სახეობა,
რომელიც არ არის აკრძალული მოქმედი კანონმდებლობით, თავიანთი
ინტერესების შესაბამისად;
 ბიზნესმენთა საქმიანობა ექსტერიტორიულია; ეს ნიშნავს, რომ განსხვავებანი
სხვადასხვა ქვეყნის ეროვნულ კანონმდებლობაში არ შეიძლება უწევდნენ
წინააღმდეგობას ბიზნესის სუბიექტებს დაამყარონ ერთმანეთთან საქმიანი
ურთიერთობები;
 ბიზნესმენი არის კატეგორია, რომელიც დამახასიათებელია ადამიანთა
საზოგადოების არსებობის ნებისმიერი ისტორიული ფორმისათვის.
ბიზნესის სუბიექტებს ბიზნესმენებთან ერთად აკუთვნებენ სხვა ფიზიკურ
და იურიდიულ პირებსაც

41
 3.2. ბიზნესის ობიექტები

ბიზნესის ობიექტია დოვლათი (სიკეთე), რომლის დახმარებით ადამიანები

იკმაყოფილებენ თავიანთი მრავალფეროვან მოთხოვნილებებს. დოვლათის
(სიკეთის) ცნებაში მოიაზრებიან მატერიალური საგნები და ობიექტები (მათ
უწოდებენ მატერიალურ დოვლათს), აგრეთვე მომსახურება და სამუშაოები,
რომლებსაც ასრულებს ადამიანთა ერთი ნაწილი მეორე ნაწილისათვის (მათ
უწოდებენ არამატერიალურ დოვლათს). მატერიალურ დოვლათს ყოველთვის აქვს
საგნობრივი (ობიექტის) ფორმა, რომელიც ხელმისაწვდომია (ადვილად გასაგებია)
ადამიანისათვის (გრძნობის ორგანოებისათვის). ასეთებია ჰაერი, წყალი, საჭმელი,
ტანსაცმელი, საცხოვრებელი ბინა, სხვა საგნები და ობიექტები. მატერიალური
დოვლათი, რომელსაც იყენებენ ადამიანები ცხოველმოქმედების პროცესში, მისი
სახეები შეიძლება იყოს განსხვავებული სხვადასხვა ნიშნების მიხედვით.
მატერიალური დოვლათის სახეებს განასხვავებენ:
 მოცემული ბუნებისაგან (ბუნების ნობათი) და წარმოებული ადამიანების მიერ;
 სამომხმარებლო და საინვესტიციო;
 კერძო და საზოგადოებრივი;
 აღწარმოებადი (კვლავწარმოებადი) და არაკვლავწარმოებადი (უნიკალური).
ბუნება ადამიანს აძლევს ჰაერს, წყალს, მიწას. ეს ბუნებრივი მატერიალური
დოვლათია, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანთა არსებობის პირობებს. მის
გარეშე შეუძლებელია ადამიანის ცხოვრება. მაგრამ ადამიანი ერთადერთი არსებაა
პლანეტაზე, რომელსაც ძალუძს გარდაქმნას ბუნებრივი საგნები (ნედლეული)
მისთვის აუცილებელ საგნებად (ნივთებად), რაც ხორციელდება მწარმოებლური
საქმიანობის შედეგად. ამიტომ მათ უწოდებენ წარმოებულ მატერიალურ
დოვლათს. ბუნებრივ ან წარმოებულ მატერიალურ დოვლათს, რომელიც
განკუთვნილია პირადი, ოჯახური, ჯგუფური, ასოცირებული მოხმარებისათვის,
წარმოადგენს სამომხმარებლო დოვლათს. მას მიეკუთვნება, მაგალითად,
საყოფაცხოვრებო ტექნიკა, ავეჯი, ტანსაცმელი, კვების პროდუქტები.
საინვესტიციო მატერიალური დოვლათი მოიცავს ნედლეულს, მანქანებს,
მოწყობილობას, მაკომპლექტებელ ნაწარმს, რომლებიც აუცილებელია სხვა სახის
მატერიალური დოვლათის წარმოებისათვის, მომსახურების გაწევისა და სამუშაოთა

42
შესრულებისათვის. მაგალითად, ავტოსატრანსპორტო საშუალებები, რომლებიც
გამოიყენება ნედლეულის ან მზა ნაწარმის გადასატანად, უნდა მიეკუთვნონ
საინვესტიციო მატერიალურ დოვლათს, ხოლო ოჯახში გამოსაყენებელი -
სამომხმარებლო მატერიალურ დოვლათს.
იმის მიხედვით თუ, ვინ იყენებს მატერიალურ დოვლათს, მას ყოფენ კერძო და
საზოგადოებრივ მატერიალურ დოვლათად. მაგალითად, საოჯახო ავტომობილი
კერძო დოვლათს განეკუთვნება. საზოგადოებრივი პარკი, რომლის
დათვალიერებითაც ტკბობას ღებულობს ბევრი მოქალაქე, განეკუთვნება
საზოგადოებრივ დოვლათს.
მატერიალური დოვლათი შეიძლება იყოს აღწარმოებადი და უნიკალური.
უნიკალურია დოვლათი, რომელიც არ შეიძლება იყოს აღწარმოებადი
(კვლავწარმოებადი) სხვადასხვა გარემოებათა გამო (მაგალითად, ხელოვნების
ნაწარმოებები). დანარჩენი მატერიალური დოვლათი აღწარმოებადია.
არამატერიალურ დოვლათს არა აქვს საგნობრივი ფორმა, მისი სარგებლობა
ადამიანისათვის გამოიხატება გაწეული მომსახურების ან შესრულებული
სამუშაოს შედეგის ეფექტში. მომსახურება საზოგადოებრივი ცხოვრების ისეთი
სფეროების არსებობის საფუძველია, როგორიცაა განათლება, მედიცინა, სპორტი,
კულტურა, მეცნიერება და სხვ.
დოვლათზე მოთხოვნილებებისა და მისი მიწოდების შესაბამისობის
კრიტერიუმების მიხედვით განასხვავებენ თავისუფალ და შეზღუდულ დოვლათს.
თავისუფალი, ანუ მუდმივად ხელმისაწვდომი დოვლათის ჯგუფში მოიაზრება
ისეთი დოვლათი, რომელზეც მოთხოვნილება ყოველთვის შეიძლება
დაკმაყოფილდეს (მაგალითად, ისეთი ბუნებრივი დოვლათი, როგორიცაა ჰაერი).
მატერიალური და არამატერიალური დოვლათის უდიდესი ნაწილი განეკუთვნება
შედარებით შეზღუდული ან აბსოლუტურად შეზღუდული ჯგუფის დოვლათს. ეს
ნიშნავს იმას, რომ მასზე მოთხოვნილების მოცულობა აღემატება მის მიწოდებას.
დოვლათის შედარებით შეზღუდულობა წარმოიშობა შემდეგი მიზეზებით:
 ადამიანთა მოთხოვნილებების განვითარების გასწრება დოვლათის მიწოდების
დინამიკის მიმართ (ე. წ. მოთხოვნილებების გაზრდა);
 ბუნებრივი რესურსების როგორც ნედლეულის პოტენციური წყაროების
შედარებითი შეზღუდულობა მზა პროდუქციის შექმნისათვის;

43
 ადამიანთა საწარმოო შესაძლებლობების შედარებითი (შეფარდებითი)
შეზღუდულობა, რომლებიც მონაწილეობენ მზა პროდუქციის შექმნაში;
 ბუნებრივი მატერიალური დოვლათის, ნედლეულის და ადამიანისეული
რესურსების, აგრეთვე ადამიანების როგორც დოვლათზე მოთხოვნილებების
მქონეთა გეოგრაფიული (ტერიტორიული) განლაგების შედარებითი
უთანაბრობა;
 განსხვავებები შესაბამისობის მაჩვენებლებში, ერთი მხრივ, მოთხოვნილებების
სიდიდეებსა და შედგენილობას, ხოლო მეორე მხრივ - დოვლათის მიწოდების
შედგენილობასა და სიდიდეებს შორის.
დასახელებული მიზნები განაპირობებენ როგორც მატერიალური, ასევე
არამატერიალური დოვლათის შედარებით შეზღუდულობას. აბსოლუტურად
შეზღუდულია იშვიათი დოვლათი. თუ დოვლათის შეზღუდულობა არ
გამოიხატება მის იშვიათობაში, მაშინ შეიძლება საუბარი არა მარტო მის შედარებით
შეზღუდულობაზე, არამედ შედარებით უკმარისობაზეც. მატერიალური და
არამატერიალური დოვლათის შეფარდებითი ან აბსოლუტური შეზღუდულობის
არსებობა განაპირობებს მოქმედებას ადამიანთა საზოგადოებაში ამ შეზღუდულობის
დაძლევის აქტიური ტენდენციის ჩამოყალიბებისათვის. ამრიგად, ადამიანთა
შედარებით ან აბსოლუტურ შეზღუდულ დოვლათთან ხელმისაწვდომობის
საუკეთესო პირობების უზრუნველყოფა ბიზნესის სუბიექტების უმნიშვნელოვანესი
პროფესიული ფუნქციაა. დოვლათის აბსოლუტური ან შეფარდებითი
შეზღუდულობა ხდება ობიექტური ფაქტორი, რომლის არსებობა აიძულებს
ადამიანს ეძიოს აღნიშნული დოვლათის მიღების შესაძლებლობა. ამ ძიებაში
საკვანძო როლს ასრულებენ ბიზნესის სუბიექტები, რომლებიც კონკურენტებთან
შედარებით ქმნიან ადამიანებისთვის დოვლათთან ხელმისაწვდომობის საუკეთესო
პირობებს. ყოველივე აღნიშნული აიძულებს ბიზნესის სუბიექტებს მუდმივად
იფიქრონ არა მარტო საკუთარ კეთილდღეობაზე, არამედ იმ ადამიანების
კეთილდღეობაზეც, რომელთა მოთხოვნილებები მათ პროფესიას ანიჭებს დიდ
საზოგადოებრივ მნიშვნელობას. ამ ადამიანებს განეკუთვნებიან დოვლათის
საბოლოო და შუალედური მომხმარებლები. დოვლათის საბოლოო მომხმარებლებია
ადამიანები, რომლებიც იყენებენ დოვლათს პირადი არასაწარმოო მოხმარების
ობიექტების სახით.

44
 დოვლათის შუალედური მომხმარებლებია ადამიანები, რომლებიც
მონაწილეობენ დოვლათის წარმოებაში ან მზა დოვლათის უშუალო დაყვანაში
საბოლოო მომხმარებლებამდე. ასეთებია, მაგალითად, ნედლეულის ან
სათადარიგო ნაწილების მომხმარებლები, რომლებიც იყენებენ პროდუქციის
შექმნისათვის, ან სადისტრიბუტორო ფირმები, საცალო მოვაჭრეები და სავაჭრო
შუამავლები. მათ მიერ დოვლათის მოხმარების პროცესს გააჩნია საწარმოო ხასიათი.
დოვლათის შუალედური მომხმარებლები ბიზნესის სუბიექტებია, ხოლო
დოვლათის საბოლოო მომხმარებლები არ განეკუთვნებიან ამ კატეგორიას. ბიზნესის
სუბიექტები ერთმანეთთან ურთიერთმოქმედებენ, აგრეთვე ამყარებენ საქმიან
ურთიერთობებს დოვლათის საბოლოო მომხმარებლებთან, რომელთა
განხორციელების ტექნოლოგიური ფორმა გარიგებებია.
გარიგების ცნებაში გაიგება საქმიან ურთიერთობათა განხორციელების
პროცედურა. საქმიან ურთიერთობათა მონაწილეები დებენ რა გარიგებას, ხდებიან
გარიგების მხარეები (გარიგების პარტნიორები). თითოეული გარიგება, ერთი მხრივ,
გარიგების მხარეებს აქცევს პარტნიორებად, მეორე მხრივ კი ავლენს ამ მხარეთა
ინტერესების კონფლიქტს, ვინაიდან თითოეული პარტნიორი ცდილობს მოცემულ
გარიგებაში მიაღწიოს საკუთარი ინტერესების საუკეთესო რეალიზებას. გარიგება
ოპტიმალურია, თუ ორივე მხარე აღწევს ურთიერთსასარგებლო თანამშრომლობას.
გარიგების დადებისას აუცილებელია რიგი პირობების დაცვა. ჯერ _ ერთი,
თითოეულმა ბიზნესმენმა უნდა გაითვალისწინოს პარტნიორის წინაშე თავისი
ვალდებულებების სრული ან ნაწილობრივი შეუსრულებლობის შესაძლებლობა
ფორსმაჟორულ გარემოებათა გავლენით. მაგრამ მნიშვნელოვანია ის, რომ
ფორსმაჟორული არ გახდეს მთელი კონტრაქტი გარიგების შესრულებაზე.
ხელშეკრულებას გარიგების შესრულების შესახებ უნდა ჰქონდეს სტაბილური
ხასიათი. მეორე, მოცემული გარიგების მხარის სტატუსის მქონე ადამიანი უნდა
გახდეს ბიზნესის ფაქტიური სუბიექტი. ეს ასე რომ მოხდეს, იგი უნდა ფლობდეს
გარიგების მხარედ ყოფნის ფაქტიურ უფლებას ანუ უფლებაუნარიანობას. მხოლოდ
უფლებაუნარიანობით მოსილ ადამიანებს შეუძლიათ გახდნენ ბიზნესის
სუბიექტები, იმუშაონ ბიზნესში პროფესიულად და დამოუკიდებლად, წავიდნენ
რისკზე, იკისრონ პასუხისმგებლობა და პასუხი აგონ ვალდებულებებზე. ფირმები
ხდებიან უფლებაუნარიანები მათი სახელმწიფო რეგისტრაციის შემდეგ დადგენილი

45
წესით. გარიგებათა ერთობლიობა, რომლებსაც დებს ბიზნესის თითოეული
პროფესიონალი სუბიექტი, შეადგენს ბიზნესის შინაარსს.
მაშასადამე, ბიზნესის ცნებაში გაიგება ბიზნესის სუბიექტების ინიციატივიანი
მოქმედებები, რომლებიც ფლობენ, იყენებენ ან განკარგავენ ბიზნესის ობიექტებს,
დამოუკიდებლად - ინდივიდუალურად ან დაქირავებული შრომის გამოყენებით _
ქმნიან პროდუქციას, ეწევიან მომსახურებას და ასრულებენ სამუშაოს. ამ
მოქმედებებს ისინი ახორციელებენ რეგულარულად ან სისტემატურად, ახდენენ რა
თავიანთი პროფესიული უნარიანობის, პროფესიული კომპეტენციების (ცოდნის,
უნარის, ჩვევების), პირადი თვისებების რეალიზებას, მოცემულ მოქმედებებს
წარმართავენ საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი შედეგების მიღწევასა და მოგების
(შემოსავლების) მიღებაზე.

46
 თემა 4. ბიზნესის პრინციპები და სისტემა

4.1. ბიზნესის ორიენტაციის პრინციპები

4.2. ბიზნესის მასტიმულებელი პრინციპები
4.3. ბიზნესის ორგანიზაციულ-ქცევითი პრინციპები
4.4. ბიზნესის ევოლუციური პრინციპები
4.5. ბიზნესის სისტემური პრინციპები
4.6. ბიზნესის ეროვნული მოდელები

4.1. ბიზნესის ორიენტაციის პრინციპები

ბიზნესი ყოველთვის ორგანიზებულია განსაზღვრული პრინციპების

მიხედვით. ეს კარგად უნდა ახსოვდეთ ბიზნესის გამოცდილ სუბიექტებს და
უნდა იცოდნენ დამწყებმა ბიზნესმენებმა, რომლებსაც სურთ დაეუფლონ ბიზნესის
ხელოვნებას. ლათინურად სიტყვა «პრინციპი» ნიშნავს საფუძველს.
ტერმინი «პრინციპის» ზოგად ფილოსოფიური მნიშვნელობა აკავშირებს მას
კონსტრუქციის არსთან. ბიზნესის პრინციპების ცნებაში მოიაზრება ბიზნესის
ფუძემდებლური ელემენტები, რომლებითაც უნდა იხელმძღვანელოს ყველა
ადამიანმა, რომლებიც მიისწრაფვიან პროფესიული წარმატების მიღწევისაკენ
ბინესის სფეროში. მოცემულ პრინციპებს (კანონებს) გააჩნიათ ობიექტური
ხასიათი და წარმოადგენენ იმ მთავარს, ძირითადს ბიზნესში, რომელთა გარეშე იგი
საერთოდ არ შეიძლება იყოს კორექტულად იდენტიფიცირებული როგორც
ადამიანთა საქმიანობის განსაკუთრებული ტიპი, მიუხედავად ეკონომიკის
ისტორიული და ეროვნული თავისებურებებისა, აგრეთვე მისი მდგომარეობისა.
ბიზნესის ორგანიზება და განვითარება ხდება პრინციპების ხუთი ჯგუფის
საფუძველზე. ესენია:
 ბიზნესის ორიენტაციის პრინციპები;
 ბიზნესის მასტიმულებელი პრინციპები;
 ბიზნესის ორგანიზაციულ-ქცევითი პრინციპები;

47
 ბიზნესის ევოლუციური პრინციპები;
 ბიზნესის სისტემური პრინციპები.
ბიზნესის ორიენტაციის პრინციპებს განეკუთვნებიან ბიზნესის პროფესიულ
საქმიანობასთან შესაბამისობის პრინციპი და ბიზნესის კონკურენტუნარიანობის
პრინციპი. ბიზნესმენების მიერ ცხოვრებაში ღირსეული ადგილის მოძებნა
დაკავშირებულია მათ მიერ თავიანთი საქმიანი დანიშნულების (მოწოდების)
გამოვლენასთან, რომელსაც ჩვეულებრივად უწოდებენ საბიზნესო მისიას. ასეთი
მისია უნდა განსაზღვროს თითოეულმა ადამიანმა, რომელიც გადის საქმიანი
კარიერის სტარტზე, მიუხედავად იმისა, იგი ამას აკეთებს პირველად, თუ
უბრუნდება საქმეს შესვენების შემდეგ. თითოეული ბიზნესმენის მისიას (საქმიან
დანიშნულებას) აქვს ორი მხარე: საგარეო და საშინაო. მისიის საგარეო მხარე
ქმნის თანამშრომელთა, კლიენტთა, მიმწოდებელთა, კონკურენტთა,
ხელისუფლების და მართვის ორგანოების მოლოდინთა ერთობლიობას. ისინი
შეადგენენ ბიზნესმენთა შიგა საფირმო და ფირმათა შორის გარემოცვას.
ბიზნესის ნებისმიერი სუბიექტისაგან ყველა მუდმივად რაღაცას ელის. ვიღაც
ელოდება ახალ კარგი ხარისხის საქონელს და მომსახურებას, ვიღაც მისი სახით
გასაღების ახალი ბაზრის კლიენტი გახდება, ვიღაცისათვის აუცილებელია
საქმიანი პარტნიორი ან მყარი კონტრაგენტი, ხოლო ფირმის
თანამშრომელებისათვის, მაგალითად, აუცილებელია იღბლიანი და ეფექტიანი
ლიდერი.
პოტენციური და რეალური გარემოცვა არა უბრალოდ პასიურად და
მოთმინებით ელოდება საბიზნესო მისიის მატარებლებს, არამედ აქტიურად
ემზადება ბიზნესის მოსალოდნელი სუბიექტების მოქმედებებისათვის და მათთან
შესახვედრად. მოლოდინის, მოთხოვნილებისა და მოთხოვნის ერთობლიობა,
რომლებიც ყალიბდებიან ბიზნესმენთა ფირმათა შორის და შიგა საფირმო
გარემოცვაში (გარემოში), ქმნიან ბიზნესის გარე იმპულსებს. მათზე რეაქცია
სწორედ არის საბიზნესო მისიის გარე შემადგენელი.
საბიზნესო მისიის საშინაო მხარე ქმნის იმას, რაც ადამიანებისათვის
წინასწარ დასახულია დაბადებიდან და რასაც უწოდებენ საბიზნესო მოწოდებას.
ადამიანთა ერთი ჯგუფი მოწოდებულია გახდეს პოეტები ან კომპოზიტორები,
მეორე ჯგუფში- მეცნიერები განსაზღვრულ დარგში, ხოლო მესამე- ბიზნესმენები

48
განსაზღვრულ სახეში (საქონლის წარმოება, მომსახურების გაწევა, სამუშაოთა
შესრულება). საბიზნესო მოწოდება შეადგენს ბიზნესის შიგა იმპულსს. არის თუ
არა ასეთი მოწოდება, თითოეულ ბიზნესმენს შეუძლია გაიგოს იმით, ღებულობენ
თუ არა აღიარებას მისი პროფესიული საქმიანობის შედეგები. ამ აღიარებაზეა
დამოკიდებული მისი წარმატებები ბიზნესში. ბიზნესში წარმატებების მიხედვით
ადამიანებმა მუდმივად უნდა ჩამოაყალიბონ თავიანთი მისია იმის
გათვალისწინებთ, თუ რას მოელიან მათგან კონტრაგენტები, კონკურენტები,
კლიენტები (მომხმარებლები), საზოგადოება როგორც ერთიანი მთლიანი, და კარგად
გაიაზრონ, მოწოდებულნი არიან თუ არა ისინი იყვნენ ბიზნესმენები ბიზნესის
რომელიმე სახეობაში. რომ გამოავლინოს, რაში მდგომარეობს მისი საქმიანი
დანიშნულება (მოწოდება), ბიზნესის თითოეულმა სუბიექტმა უნდა გაიგოს ან
შეიგრძნოს გარემოს მოლოდინები და მოთხოვნილებები. იგი აგრეთვე უნდა
გაერკვეს თავის თავში. იწყებს რა ბიზნესს, თითოეული ბიზნესმენი მზად უნდა
იყოს გასცეს პასუხები შემდეგ საკითხებს: «რისთვის?», «ვისთვის?», «რა?»,
«როგორ?», «ვისთან?» და «ვის წინააღმდეგ?».
სწორედ განსაზღვრული საბიზნესო მისია უნდა იყოს აგრეთვე
შესრულებადი. თავისი საქმიანი დანიშნულების შესრულება ხორციელდება
ბიზნესის მიზნების და მიზნების მიღწევის საშუალებების განსაზღვრის (თვით
ბიზნესმენთა კომპეტენციებისა და უნარების, მატერიალური ბაზისა და
ადამიანისეული რესურსების და სხვ.), აგრეთვე ბიზნესის ორგანიზაციის,
დაგეგმვის და კონტროლის საშუალებით.
მისია იქნება შესრულებადი შემდეგი პირობების განხორციელებისას:
 ბიზნესის რეალისტური მიზნების დადგენა, რომლებიც შეესაბამება
გარემოცვისა და წარმატების შესახებ საკუთარ წარმოდგენებს;
 საკუთარი კონკურენტუნარიანობის პოტენციალის დასაბუთებული
გაანგარიშება;
 მთელი გარემოცვის (გარემოს) კონკურენტუნარიანობის, მათ რიცხვში
პირდაპირი კონკურენტების პოტენციალის დასაბუთებული გაანგარიშება;
 ბიზნესის ეფექტიანი ორგანიზაცია, დაგეგმვა და კონტროლი.
თუ მოცემული პირობების დაცვა არ ხდება, სწორად განსაზღვრული მისია,
რომელიც ძირითადად შეესაბამება გარემოს მოლოდინებს, შეიძლება გახდეს

49
შეუსრულებადი. ბიზნესმენების მიერ თავიანთი მისიის შესრულება
დამოკიდებულია მათი ბიზნესის კონკურენტუნარიანობაზე.
კონკურენტუნარიანობის ცნებაში იგულისხმება კონკურენციაში მონაწილეობის
უნარი. კონკურენტუნარიანი ბიზნესმენები მზად უნდა იყვნენ არა მარტო
პროდუქციის წარმოების, მომსახურების გაწევის, სამუშაოს შესრულების არჩეულ
სფეროში, არამედ უკეთ აკეთონ ბიზნესიც თავიანთ კონკურენტებთან შედარებით.
კონკურენტუნარიანობის პოტენციალის ცნებაში იგულისხმება თანაფარდობა
ბიზნესის სუბიექტების კონკურენტულ უპირატესობებსა და კონკურენტულ
ნაკლოვანებებს შორის (რითი ჯობნის ბიზნესმენი მეტოქეებს და რაში ჩამორჩება
მათ). ბიზნესის სუბიექტის კონკურენტუნარიანობა მდგომარეობს მის უნარში
გამოავლინოს და შეინარჩუნოს კონკურენტული უპირატესობები მეტოქეებთან
მიმართებაში. ფირმის კონკურენტუნარიანობის დონე განისაზღვრება მისი
კონკურენტული უპირატესობების და კონკურენტული ნაკლოვანებების შეფასებების
დაპირისპირების გზით მეტოქეების კონკურენტულ უპირატესობებისა და
კონკურენტულ ნაკლოვანებებთან.
ბიზნესის ნებისმიერი სუბიექტის კონკურენტუნარიანობის პოტენციალის
შედგენილობაში შედიან: ბიზნესმენთა პირადი კონკურენტუნარიანობის პოტენცია-
ლი და ფირმების ინსტიტუციური კონკურენტუნარიანობის პოტენციალი.
ბიზნესმენთა პირადი კონკურენტუნარიანობის პოტენციალი ვლინდება ბიზნესის
სუბიექტების პროფესიული უნარების, პროფესიული კომპეტენციებისა და პირადი
თვისებების ერთობლიობაში. ეს პოტენციალი გამოიყენება ბიზნესმენების მიერ
საქმის წარმოებისა და ბაზარზე მეტოქეობის პროცესში.
ფირმების ინსტიტუციური კონკურენტუნარიანობის პოტენციალი ვლინდება
ფირმის მატერიალური და ადამიანისეული რესურსების ერთობლიობაში. ასეთი
პოტენციალის ტიპური სტრუქტურა ჩვეულებრივად მოიცავს შემდეგ
სავალდებულო ელემენტებს:
 ფირმის საქმიანობის შრომის საშუალებების, საგნების და ტექნოლოგიების
ერთობლიობა;
 ფირმის შექმნილი და სარეალიზაციო საქონლის, აგრეთვე ფინანსური
აქტივების ერთობლიობა;

50
 ფირმის ორგანიზაციული პოტენციალი, მათ რიცხვში ორგანიზაციული
სტრუქტურა, შიგა საფირმო მენეჯმენტის დონე, მოცემული ფირმის საგარეო
კომუნიკაციების არსებობა და მდგომარეობა;
 ბიზნესის სუბიექტის დადებითი საქმიანი რეპუტაცია;
 ფირმის მუშაკთა პროფესიული თვისებები;
 ფირმის მფლობელების, მისი თანამშრომლების და მენეჯერების
გერგილიანობის (ფხიანობის) პოტენციალი;
 ფირმის ბიზნესის განმტკიცებისა და საქმიანობის ეფექტიანობის მაჩვენებელთა
ზრდის წანამძღვრების არსებობა.
ფირმები და ბიზნესმენები კონკურენტუნარიანებად ჩაითვლება თავიანთი
გარემოცვის მიერ, თუ ისინი ფლობენ ყველა აუცილებელ კომპონენტს მათი
მისიის შესასრულებლად და ავლენენ კონკურენტულ უპირატესობებს ბიზნესის
არჩეულ სახეში (სახეებზე). თითოეული მოქმედი ბიზნესმენი მუდმივად
დაინტერესებული მომხმარებლების, კონტრაგენტების, კონკურენტების ყურადღების
ცენტრშია. თვითონაც კარგად აკვირდება თვის გარემოცვას და აფასებს მის
კონკურენტუნარიანობის დონეს, ადარებს რა მას საკუთარ კონკურენტუნარიანობის
დონესთან. კონკურენტუნარიანობის პოტენციალების ორმხრივი შეფასება ბაზრის
მნიშვნელოვანი თვისებაა. თუ ადამიანი სუსტია როგორც პროფესიონალი და
არაკონკურენტუნარიანია, უკეთესია გამოვიდეს საქმიდან ან არ დაიწყოს იგი.
საკუთარი საქმის დაწყებამდე, აუცილებელია გულმოდგინედ შესწავლილ
იქნეს თავისი კონკურენტული უპირატესობები და ნაკლოვანებები, გაკეთდეს
პროგნოზი თუ როგორ მიიღებს ფირმის ძლიერ და სუსტ მხარეებს გარემოცვა.
მაგალითად, აშშ-ში ეს კეთდება ბიზნესის სუბიექტების სპეციფიკური თვისებების
განსაზღვრის სპეციალურად დამუშავებული ტესტების დახმარებით. საკუთარი
ბიზნესის შექმნისას აანალიზებენ ფაქტორებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ
ბიზნესის რაციონალიზაციის სფეროში და საქმიანი უნარების განვითარებაზე.
ამერიკელების ასეთი გულმოდგინება და სერიოზულობა საკუთარი ბიზნესის
საქმეში აიხსნება იმით, რომ აშშ-ში არ უყვართ ადამიანები, რომლებსაც არ
შეუძლიათ პროფესიულად შეასრულონ საკმაოდ მაღალ დონეზე ნაკისრი
ვალდებულებები.
4.2. ბიზნესის მასტიმულებელი პრინციპები

51
 პროფესიული ბიზნესის მასტიმულებელ პრინციპებს განეკუთვნებიან:
 წარმატების ფორმების მრავალფეროვნების პრინციპი;
 ბიზნესში წარმატების ბიზნესმენების საქმიანობის შედეგებთან შესაბამისობის
პრინციპი;
 «დაიჭირო წარმატება» მზადყოფნის პრინციპი;
 მოტივების მრავალფეროვნების პრინციპი;
 ბიზნესში ეგოისტური და საზოგადოებრივი ინტერესების შეხამების პრინციპი.
ბიზნესში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ცნებაა წარმატება. იგი
წარმოადგენს ბიზნესის ყოველი სუბიექტის საქმიანობის საბოლოო მიზანს.
ბიზნესის სუბიექტის წარმატება არის მისი საქმიანობის უმაღლესი მიღწევა, მის
მიერ თავისი კონკურენტუნარიანობის პოტენციალის და თავისი მისიის
შესრულების ყველაზე სრული რეალიზაცია. წარმატების ცნებასთან
დაკავშირებულია ისეთი მნიშვნელოვანი ცნებები, როგორიცაა სარგებლიანობა
ბიზნესიდან და ეფექტიანობა ბიზნესში. ბიზნესი ეფექტიანია, თუ ბიზნესმენთა
ძალისხმევა მიმართულია წარმატებისაკენ. ამასთან ერთად ყოველი ბიზნესი ხდება
წარმატებული, თუ იგი უზრუნველყოფს სარგებლიანობას (სარფას). ბიზნესის
სახის, პარტნიორების და გარიგების ხასიათის არჩევა ყოველთვის განპირობებულია
სარგებლიანობით. რამდენადაც ბიზნესმენები სარგებელს (მოგებას) ღებულობენ
მეტოქეობის შედეგად, მოგების მიღებას ხშირად აღწევენ კონკურენტების,
კონტრაგენტების და მომხმარებლების ხარჯზედაც კი. ასეთ სარგებელს უწოდებენ
ცალმხრივ სარგებელს. მაგრამ ბიზნესი შეიძლება განვითარდეს მყარად მხოლოდ
იმ შემთხვევაში, როდესაც ტიპური მოვლენაა ბიზნესის სუბიექტების ურთიერთ
სარგებლიანობა, ან მრავალმხრივი სარგებლიანობა (მაგალითად, გარიგებების
მონაწილეების ან პარტნიორების). ყოველი წარმატება ბიზნესში შეიძლება
განისაზღვროს რაოდენობრივად წარმატების მეტრიკების დახმარებით.
ჩვეულებრივად ისინი გამოიხატებიან ბიზნესის ეფექტიანობის ან ბიზნესის
წარმოებაზე დანახარჯების სარგებლიანობის სხვადასხვა მაჩვენებლების
საშუალებით. წარმატებები სხვადსხვა გარემოებათა მიხედვით შეიძლება იყოს:
 მიმდინარე (შუალედური) და საბოლოო;
 მოკლევადიანი, საშუალო ვადიანი და გრძელვადიანი;

52
  დამსახურებული და დაუმსახურებელი.
წარმატება ჩაითვლება გამართლებულად მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც
გადაწყვეტილია ორი მთავარი ამოცანა: 1) ბიზნესმენი აღწევს თავისი საქმიანობის
შედეგების საზოგადოებრივ აღიარებას; 2) ეძლევა წარმატების შანსი
კონკურენციაში. გამარჯვება კონკურენციაში საზოგადოებრივი აღიარების ფონზე
ნიშნავს, რომ ბიზნესის მოცემულმა სუბიექტმა საუკეთესოდ შეძლო
კონკურენტუნარიანობის თავისი პოტენციალის რეალიზება და პირობების შექმნა
მისი შემდგომი განმტკიცებისათვის.
ბიზნესის სუბიექტების წარმატებაში განსახიერდება მათი იდეალი -ბიზნესში
უმაღლესი მიღწევის სახე, რომელიც იქმნება თითოეული მათგანის წარმოდგენაში,
ვიდრე ისინი შეუდგებოდნენ საქმის წარმოებას, მისიის ფორმულირების პროცესში.
ბიზნესის სხვადასხვა სუბიექტს უყალიბდება საკუთარი იდეალი (საქმიანი
კომუნიკაციების სიმყარე, შემოსავლებისა და მოგების მაღალი დონე, პოზიტიური
საქმიანი და საზოგადოებრივი რეპუტაცია და ა. შ.). ბიზნესის ამ სუბიექტებისათვის,
შესაბამისად, განსხვავებულია წარმოდგენები ბიზნესის წარმატებების, წარმატების
მიღწევის გზების, სარგებლიანობისა და ეფექტიანობის შესახებ. ყოველივე ეს
განაპირობებს ადამიანთა მოტივების მრავალფეროვნებას ბიზნესის დასაწყებად,
რომელთა შორის გამოყოფენ ეკონომიკურ, სოციალურ, ფსიქოლოგიურ, ფიზიკურ
და ჰუმანურ მოტივებს.
თითოეული ბიზნესმენი მიისწრაფვის წარმატებისაკენ, ხელმძღვანელობს რა
საკუთარი წარმოდგენებით წარმატების, ბიზნესის სარგებლიანობისა და
ეფექტიანობის და მოტივების საკუთარი იერარქის შესახებ. ბიზნესმენების ერთი
ნაწილი მიისწრაფვის მხოლოდ შემოსავლების მაქსიმიზაციისაკენ ნებისმიერი
საშუალებებით. მეორე ნაწილი კი, აყალიბებს რა ბიზნესის სტრატეგიულ მიზნებს,
ხელმძღვანელობს ფინანსურ და ქონებრივ მოტივებთან ერთად აგრეთვე ეთიკური,
ფილოსოფიური, სოციალური, ესთეტიკური, ფსიქოლოგიური, ფიზიკური
მოტივაციებით. საბოლოო წარმატება ბიზნესის სფეროში ყოველთვის
დაკავშირებულია იდეალის სრულ განსახიერებასთან. აქეთკენ მიისწრაფვის
ნებისმიერი ბიზნესმენი. მაგრამ სინამდვილეში იდეალის მიღწევა ხშირად
შეუსრულებადია სხვადასხვა მიზეზების გამო. თვით იდეალი შეიძლება
აღმოჩნდეს სათანადოდ და კორექტულად გამოხატული. იგი შეიძლება, პირიქით,

53
საკმარისად იყოს განსაზღვრული, მაგრამ იყოს ფანტასტიკური. დაბოლოს, გზა
იდეალისკენ ხშირად აღმოჩნდება გართულებული კონკურენტების მოქმედებებთან,
უპასუხისმგებლო პარტნიორების, მერყევი კლიენტების საქმიანობასთან
დაკავშირებით და აგრეთვე საგანგებო საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და
ბუნებრივი მიზეზების გამო. ამიტომ ძალიან ხშირად, სახავენ რა გზას იდეალისაკენ,
ბიზნესის სუბიექტები კმაყოფილდებიან არა საბოლოო, არამედ მიმდინარე
(შუალედური) წარმატებით. წარმატება ცხადდება მიმდინარედ, რამდენადაც მის
მიღწევასთან არ არის დაკავშირებული ბიზნესის სუბიექტების მიერ თავისი
საბოლოო მიზნების შესრულება. ბიზნესმენის მიმდინარე წარმატებას აგრეთვე
უწოდებენ შუალედურს, რამდენადაც იგი განიხილება როგორც საფეხური საბოლოო
წარმატების მიღწევისაკენ, რომელიც სინამდვილეში შეიძლება არასდროს იყოს
მიღწეული.
მიმდინარე წარმატების მიღწევა ითვლება ბიზნესის თანმიმდევრული
განვითარების მნიშვნელოვან პირობად. წარმატების გრძელვადიანი ხასიათი
მოწმობს ბიზნესის სუბიექტების კონკურენტუნარიანობის განვითარების
განსაკუთრებით მაღალ დონესა და ბიზნესის შედეგების მაღალ შეფასებას
გარემოცვის მხრივ. როგორც წესი, წარმატების გრძელვადიანი ხასიათი
დამახასიათებელია ბიზნესის ლიდერებისათვის, რომლებიც დომინირებენ
ბიზნესის არჩეულ სფეროებში. ასეთებია მსოფლიო ბიზნესის ლიდერები:
«ჯენერალ მოტორსი», «ფორდ მოტორსი», «ტოიოტა მოტორსი» (საავტომობილო
მრეწველობა), «ექსონ მობილი» (ნავთობ ქიმია), «ჯენერალ ელექტრიკი»
(მრავალპროფილიანი ელექტრონული კორპორაცია) და სხვ.
წარმატება- წარუმატებლობის (იღბლიანობა - უიღბლობის) ფაქტორის არსებობა
აიძულებს ბიზნესმენებს იმოქმედონ იმგვარად, რომ ისინი მუდამ იყვნენ მზად
«დაიჭირონ წარმატება», ე. ი. გამოიყენონ ხელსაყრელი გარემოებათა დამთხვევა.
«წარმატების დაჭერის» უნარი დამახასიათებელია გონიერი, გერგილიანი,
მანევრული ადამიანებისათვის, რომლებსაც შეუძლიათ ფიზიკური და
ინტელექტუალური რესურსების, აგრეთვე კონკურენტუნარიანობის მთელი
პოტენციალის სწრაფი მობილიზება წარმატების მისაღწევად რისკისა და
განსაკუთრებულობის ვითარებაში. შესაბამისად, «წარმატების დაჭერის» უუნარობა
ბიზნესმენთა სერიოზული კონკურენტული ნაკლოვანებაა, რომელიც ხშირად ხელს

54
უშლის მათ მიაღწიონ წარმატებას ბიზნესში. ბიზნესმენები, რომლებსაც არ
შეუძლიათ ან არ იციან «წარმატების დაჭერა», იმსახურებენ არა მარტო
თანაგრძნობას, არამედ სამართლიან კრიტიკულ შეფასებასაც, ვინაიდან
წარუმატებელი საქმიანობა ხშირად კანონზომიერი შედეგია იმის გამო, რომ მათ
არ გააჩნიათ პროფესიული უნარები და კომპეტენციები.

4.3. ბიზნესის ორგანიზაციულ-ქცევითი პრინციპები

ბიზნესის ორგანიზაციულ-ქცევითი პრინციპები განსაზღვრავენ ბიზნესის

ორგანიზაციასა და ბიზნესის სუბიექტების ქცევას. მათ განეკუთვნებათ:
 ბიზნესის რაციონალური ლოგიკის პრინციპი;
 ბიზნესში კონკურენციისა და თანამშრომლობის შეხამების პრინციპი;
 ქცევის სტრატეგიული, ტაქტიკური და სიტუაციური დონეების შეხამების
პრინციპი.
ბიზნესის პრაგმატული კონცეფცია გამოდის იქიდან, რომ ბიზნესმენები
ყოველთვის მოქმედებენ ქცევის რაციონალური ლოგიკით. პროფესიული ბიზნესი
არ შეიძლება არ იყოს ლოგიკური, ვინაიდან ულოგიკო ქცევა მოწმობს
პროფესიონალიზმის არარსებობას. მაგრამ ბიზნესის თვით ლოგიკაში აუცილებლად
უნდა დომინირებდეს რაციონალური საწყისი. ეს საწყისი მოიცავს ბიზნესის სახის,
საგნების, საქმიანობის ობიექტების, ბიზნესის პარტნიორების, კლიენტების,
მიმწოდებლების არჩევას, აგრეთვე მოქმედებათა ერთობლიობას პარტნიორებისა და
კონტრაგენტების მიმართ. უნარი რაციონალური არჩევანის სრულყოფისა და
რაციონალურ გადაწყვეტილებათა მიღებისადმი აუცილებელია დოვლათის
შეზღუდულობის პირობებში.
ბიზნესის რაციონალური ლოგიკა ემყარება შემდეგ პრინციპებს:
 ბიზნესში საკუთარი ინტერესების გაცნობიერება, თავისი მოწოდების გაგება,
მისიის, იდეალური წარმოდგენების ფორმულირება წარმატების შესახებ და
მიზნების განსაზღვრა;
 ბიზნესის როგორც პროფესიული საქმიანობის სფეროს აღქმა, რომელიც
მოითხოვს პირად და ინსტიტუციურ კონკურენტუნარიანობას, მუდმივ

55
 გამიზვნას წარმატებაზე ინტერესების კონფლიქტებისა და მეტოქეობის
პირობებში;
 საზოგადოებაში ინტერესთა მრავალფეროვნების გაგება, რომლებსაც ანგარიში
უნდა გაუწიოს თითოეულმა ბიზნესმენმა საკუთარი ინტერესების დაცვით;
 სწრაფვა წარმატებისა და სარგებლიანობის მიღწევისაკენ თავისი მიღწევების,
კონკურენტუნარიანობის და კონკურენტული უპირატესობების
საზოგადოებრივი აღიარების საფუძველზე საქმიანობის გაცვლის შედეგად;
 ქცევის მხოლოდ ერთი სახეების, მეთოდების, ფორმებისა და საშუალებების
გამოყენება, რომლებიც გადაწყვეტადია ან არ არიან აკრძალული კანონით,
საქმიან ურთიერთობათა ტრადიციებითა და ეთიკით.
ზოგჯერ ვარაუდობენ, რომ ბიზნესის რაციონალური ლოგიკა მდგომარეობს
მხოლოდ მოგებისათვის გამოდევნებაში, ხოლო რაციონალიზმი - გამდიდრების
ყველაზე ეფექტიანი წესების ძებნაში. ეს ასე არ არის. რაციონალიზმი ბიზნესში
ასახავს ორიენტაციას გრძელვადიან წარმატებაზე და ღირსეული ადგილის
მოპოვებას ბიზნესის სხვა სუბიექტებს შორის. ამას ექვემდებარება რაციონალური
ქცევის ლოგიკა. ამრიგად, ბიზნესის ლოგიკა, რომელიც უგულებელყოფს ქცევის
ზემოთ ჩამოთვლილ პრინციპებს, არ შეიძლება აღიარებულ იქნეს რაციონალურად. ეს
იმას ნიშნავს, რომ ბიზნესმენები, რომლებიც მისდევენ ქცევის არარაციონალურ
ლოგიკას, ადრე თუ გვიან წააწყდებიან ბიზნესში გადაულახავ სიძნელეებს.
მაგალითად, ბიზნესმენები, რომლებიც იზიარებენ შეხედულებებს თავისი
ეგოისტური ინტერესების პირველადობის შესახებ, როგორც წესი, მოხვდებიან
განდევნილი ბიზნესმენების რიცხვში, რომლებთანაც არავინ მოისურვებს საქმის
დაჭერას. ბიზნესმენები, რომლებიც არღვევენ კანონს, აღმოჩნდებიან
სამართლებრივი არეს მიღმა და დაკარგავენ ბიზნესში მონაწილეობის უფლებას.
ბიზნესის რაციონალური ლოგიკა ვლინდება მოქმედებათა რაციონალურ ხასიათში,
რომლებსაც ახორციელებენ ბიზნესმენები საქმიან ურთიერთობათა დამყარებისა
და საქმის წარმოების პროცესში. მაგალითად, ბიზნესში პარტნიორების
შერჩევისას იგი ვლინდება მიდგომაში, რომლის თანახმად ეს არჩევანი უნდა
დაემყაროს რაციონალურ და არა ემოციურ საფუძველს. ასე მაგალითად, არ ღირს
ბიზნესის მეგობრებთან ერთად დაწყება, რომლებთანაც ურთიერთობა აგებულია
უანგარო თანამშრომლობის საფუძველზე. რაციონალური ლოგიკა გვაუწყებს:

56
«გინდა აკეთო ბიზნესი მეგობრებთან- დარჩები ბიზნესის გარეშეც, მეგობრების
გარეშეც». ბიზნესში რაციონალურად ითვლება შემოქმედებითი საწყისის
(კრეატულობის) და რუტინის შეხამება. მიისწრაფვიან რა საკუთარი
კონკურენტუნარიანობის ამაღლებისაკენ, ბიზნესის სუბიექტები
დაინტერესებულნი არიან ბიზნესის შემოქმედებითი შემადგენლის განვითარებაში.
აუცილებელია შემოქმედებითი საქმიანობა შეზღუდული დოვლათის
ხელმისაწვდომობის, აგრეთვე ბიზნესის ობიექტების ამა თუ იმ თვისებების
სრულყოფისათვის. ამასთან მცდარია ვარაუდი იმის თაობაზე, თითქოს ბიზნესმენთა
შრომა გამომგონებელთა შემოქმედების მსგავსია. ბიზნესი ემყარება შემოქმედებისა
და ადმინისტრაციული რუტინის (მიმდინარე მოვალეობათა შესრულება ბიზნესში
და კონკურენტუნარიანობის პოტენციალის მობილიზაცია საქმის
წარმოებისათვის, შიგა საფირმო და ფირმათა შორისი საქმიანი კომუნიკაციების
ორგანიზაცია) ყოველდღიურ შეხამებას. ბიზნესმენებს შეუძლიათ ეს რუტინა
დელეგირების წესით გადასცენ დაქირავებულ მენეჯერებს. წვრილ ბიზნესში
მენეჯმენტისა და ბიზნესის ფუნქციები ხშირად ერთიანია (არ არის
დიფერენცირებული). მსხვილ ბიზნესში ფირმის მენეჯერები, როგორც წესი,
დაქირავებული მუშაკებია, რომლებიც მოქმედებენ დელეგირებულ
უფლებამოსილებათა ფარგლებში. ეფექტიანი მენეჯმენტი ბიზნესის
რაციონალური ლოგიკის მნიშვნელოვანი ელემენტია, რომელიც შესაძლებლობას
აძლევს ბიზნესმენებს შეახამონ შემოქმედებითი საწყისი და რუტინა
კონკურენტუნარიან უპირატესობათა შექმნის, კონკურენტუნარიანობის
უზრუნველყოფისა და წარმატებების მიღწევისათვის ბიზნესში.
ბიზნესის რაციონალური ლოგიკას განაპირობებს ის, რომ ბიზნესის
სუბიექტები რეალისტურად განსაზღვრავენ საქმიანობის პრიორიტეტებს, მათ
უქვემდებარებენ საქმის წარმოებისა და საქმიანი ურთიერთობის მეთოდებს,
თანმიმდევრულად იცავენ თავიანთ ინტერესებს. ასეთი ლოგიკა ვლინდება არა
მარტო საკუთარ გამოგონებათა (სიახლეთა), არამედ სხვების გამოგონებათა
გამოყენებაში, წარმატების მისაღწევად. ბიზნესი ყოველთვის ინიციატივური
საქმიანობაა, მაგრამ ყოველთვის ჩაითვლება საუკეთესო გადაწყვეტილებად
ინიციატივები, რომლებიც ემყარებიან საკუთარ ნოვაციებს.

57
 ხშირად უფრო ხელსაყრელია სხვების გამოგონებათა გადაღება (პირის
გადაღება) ვიდრე სიახლის შექმნა, თვით საკუთარ გამოგონებათა საფუძველზე, ან
ეტალონის მოხერხებული მიბაძვა. ეს იძლევა სასარგებლო გამოცდილების
გადმოღების შესაძლებლობას, რომლის გავრცელება ხელს უწყობს ბიზნესის
უფრო სწრაფად განვითარებას. ზოგჯერ სიახლეთა გადმოღება ცალკეული
ბიზნესმენების მიერ შეხამებულია სხვისი, ჯერ კიდევ არარეალიზებული
ინიციატივების, ხელში ჩაგდებასთან.
ბიზნესის რაციონალური ლოგიკა ვლინდება აგრეთვე საქმეებში
გამჭვირვალობისა და ბიზნესის გარემომცველთათვის ფარულობის შეხამებაში.
ფირმის საქმეების შესახებ ინფორმაციას ყოველთვის გააჩნია კონფიდენციალური
ხასიათი და არ შეიძლება გახდეს იგი კონკურენტების კუთვნილება. ამიტომ
ბიზნესმენები იძულებულნი არიან დამალონ ინფორმაციის მნიშვნელოვანი
ნაწილი თავიანთი ბიზნესის შესახებ. საქმიანი ინფორმაციის კონფიდენციალობა
უბიძგებს ადამიანებს კონკურენტების მოტყუებისაკენ. მაგრამ ისინი ამას აკეთებენ
ბიზნესის უსაფრთხოების მოსაზრებებით. იმავდროულად ბიზნესმენები
ღებულობენ ვალდებულებებს უზრუნველყონ (შესაძლებლობის ფარგლებში)
გამჭვირვალობა თავის საქმეებში. ბიზნესმენების პარტნიორები, მომხმარებლები,
მიმწოდებლები, სახელმწიფო მართვის ორგანოები, კონკურენტებიც კი უნდა
ღებულობდნენ ინფორმაციას მათი ბიზნესის შესახებ, რაც ხელს შეუწყობდა
მათდამი ნდობის განმტკიცებას საზოგადოებაში და დაარწმუნებდა ყველას იმაში,
რომ ისინი კეთილსინდისიერად ასრულებენ თავიანთ ვალდებულებებს.
ბიზნესის ორგანიზაციის პროცესში ყოველთვის გამოყოფენ ბიზნესმენთა
ქცევის სტრატეგიულ, ტაქტიკურ და სიტუაციურ დონეებს. სტრატეგიულ დონეზე
ბიზნესმენები განსაზღვრავენ ბიზნესის სტრატეგიას, რომელიც გამიზნულია
გრძელვადიან წარმატებაზე. ჩვეულებრივად ბიზნესმენები ცდილობენ პასუხი
გასცენ მსგავს საკითხებს სტრატეგიული ბიზნეს-გეგმების ფორმირებით. ისინი
წარმოადგენენ ბიზნესმენების მიერ საკუთარი მისიის შესახებ წარმოდგენათა
განსახიერების მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს. ბიზნეს–გეგმების შედგენისას
კეთდება ფირმის კონკურენტუნარიანობის ანალიზი, შეისწავლება კონკურენტები,
ყალიბდება ბიზნესის სტრატეგიული მიზნები, რომლებიც უნდა შეესაბამებოდნენ
ბაზრის მოთხოვნილებებს.

58
 ტაქტიკურ დონეზე ბიზნესმენები ასრულებენ კონკურენტულ, ერთმანეთთან
დაკავშირებულ მოქმედებებს: ხსნიან და ხურავენ ფირმებს, ხელმძღვანელობენ
თანამშრომლებს, აწარმოებენ გარიგებებს, ახორციელებენ ინვესტიციებს, ატარებენ
პროექტების პრეზენტაციებს. სიტუაციურ დონეზე ბიზნესმენები მუდმივად
ურთიერთ მოქმედებენ გარემოცვასთან, წყვეტენ რა ყოველდღიურ ამოცანებს.
ქცევის აღნიშნული დონეები მნიშვნელოვანია თითოეული ბიზნესმენისთვის,
ვინაიდან აუცილებელია სტრატეგიული დაგეგმვისა და ბიზნესის ყოველდღიური
ადმინისტრირების ტაქტიკური მუშაობის ჩვევების შეხამება. წარმატებებს
ბიზნესში და სარგებლიანობას ბიზნესიდან აგრეთვე აქვთ სტრატეგიული,
ტაქტიკური და სიტუაციური მნიშვნელობა. ბიზნესმენებისათვის მნიშვნელოვანია
მიაღწიონ საკუთარ მიზანდასახულობას ქცევის ყველა დონეზე.

4.4. ბიზნესის ევოლუციური პრინციპები

ბიზნესის ევოლუციური პრინციპებია:

 ბიზნესის უფრო მარტივი ფორმებიდან უფრო რთულ ფორმებისაკენ
თანმიმდევრული განვითარების პრინციპი;
 ბიზნესის ისტორიული სპეციფიკის პრინციპი საბაზრო ეკონომიკაში;
 კაპიტალის პირველდაწყებითი დაგროვების პრინციპი.
ბიზნესი წინააღმდეგობრივი მოვლენაა, მაგრამ ისტორიულად არა
წარმავალია. შეუძლებელია ბიზნესის გაუქმება, როგორც ვარაუდობდნენ ბიზნესის
კრიტიკული კონცეფციის მომხრეები. ისტორიამ არ იცის ბიზნესის ლიკვიდაციის
არც ერთი წარმატებული ცდა. პირიქით, ბიზნესი მუდმივად ვითარდება უფრო
მარტივი ფორმებიდან უფრო რთული ფორმებისაკენ. თანამედროვე საბაზრო
ეკონომიკა ჩამოყალიბდა ადამიანთა საზოგადოების ევოლუციის შედეგად.
კერძოდ, ბიზნესის მარტივი ფორმებიდან რთული ფორმებისაკენ ხანგრძლივი
ევოლუციის პროდუქტია. კატეგორია «ბაზარს» გააჩნია სხვადასხვა მნიშვნელობა.
ბაზარი უპირველეს ყოვლისა ბიზნესის სუბიექტების უშუალო
ურთიერთმოქმედების სფერო და გარიგებების განხორციელების ადგილია (როგორც
წესი, ვაჭრობის ადგილი, მოთხოვნისა და მიწოდების დაკავშირება).

59
 საბაზრო გარიგებები შეიძლება ჩატარდეს ფიზიკურად, და მაშინ ბაზრის
მაგალითად გამოდგება ყველასათვის ცნობილი სასურსათო ან სამშენებლო
მასალების ბაზარი. მაგრამ გარიგებები შეიძლება განხორციელდეს უნაღდო ფულადი
ანგარიშსწორების, აგრეთვე კომუნიკაციის თანამედროვე საშუალებების (ტელეფონი,
ფაქსი, ტელექსი, ტელე კომუნიკაციური სისტემები, ინტერნეტის გლობალური
ქსელის ჩათვლით) გამოყენებით.
ბაზარი განიხილება როგორც საზოგადოების ცივილიზებულობის თანამედროვე
დონის შესაბამისი ბიზნესის სუბიექტების საქმიანი ურთიერთმოქმედების წესი.
მისი ნიშნებია ელექტრონული კომერცია, სატელევიზიო და სატელეფონო მაღაზიები,
საკრედიტო და სადებეტო პლასტიკური ბარათები, რომელთა დახმარებით
შეიძლება შესრულდეს ნებისმიერი ფულადი ანგარიშსწორება, და მრავალი სხვა.
ბაზარი წარმოადგენს მრავალსექტორულ წარმონაქმნს. ბაზრის სექტორები მისი ნა-
წილებია, რომლებიც განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან ბიზნესის ობიექტების
თავისებურებათა მიხედვით. ასეთი სექტორებია წარმოების საშუალებების,
მოხმარების საგნების, სამუშაო ძალის, მომსახურების, ინფორმაციის,
ინტელექტუალური შრომის პროდუქტების, ინვესტიციების, ფასიანი ქაღალდების
ბაზრები. ბაზრის ყველა ეს სექტორი დაკავშირებულია ერთმანეთთან. ამასთან
ურთიერთობებს, რომ-ლებიც ყალიბდებიან თითოეულ მათგანზე, გააჩნია
თავისებურებები, რომლებიც განპირობებულია განსხვავებებით ბიზნესის სახეების
მიხედვით.
ბაზრის სექტორებთან ერთად გამოყოფენ მის სეგმენტებს. ბაზრის სეგმენტი
ბაზრის ნაწილია, რომელიც შექმნილია მომხმარებელთა მოლოდინების
კრიტერიუმების მიხედვით. ბიზნესის ერთი და იგივე სუბიექტი, ემსახურება
მომხმარებლებს, რომლებსაც გააჩნიათ სხვადასხვა ასაკი, სქესი, სამომხმარებლო
ტრადიციები და სხვ. მომხმარებელთა თითოეული ჯგუფი აყალიბებს ბაზრის
სეგმენტს, რომლის არსებობას ანგარიში უნდა გაუწიონ ბიზნესმენებმა. ბაზრის
სეგმენტს, რომელიც არ არის ათვისებული ბიზნესის სუბიექტების მიერ,
უწოდებენ საბაზრო (ბაზრის) ნიშას. საბაზრო ნიშების მოძებნა და ათვისება
კონკურენტი ბიზნესმენების ძირითადი პრაქტიკული ამოცანაა, რომლებიც
მიისწრაფვიან ბაზარზე თავიანთი მდგომარეობის განმტკიცებისაკენ.

60
 ბაზრის ერთ-ერთი დანიშნულებაა ის, რომ იგი წარმოადგენს ბაზრის
სუბიექტების საქმიანობით გაცვლის სფეროს. თუ საქმიანი ურთიერთობები
მოიცავენ ბიზნესის სუბიექტების საბაზრო კომუნიკაციებს, მათ უწოდებენ
საბაზრო ურთიერთობებს. ბაზარი ადამიანებს შორის საზოგადოებრივი კავშირის
ფორმაა, რომლებიც აკეთებენ (ეწევიან) ბიზნესს მთელ მსოფლიოში.
გამოყოფენ ბიზნესის ორ საბაზრო ფორმას. საქმიანობის შედეგებით გაცვლა
ხორციელდება:
 ნატურალური (ბარტერული, ფულის გარეშე) საქონელგაცვლის საშუალებით. ამ
შემთხვევაში დომინირებს ბიზნესის მარტივი სასაქონლო (ბარტერული) ფორმა;
 ან საქონლის ყიდვა-გაყიდვის (საქონელმიმოქცევის) საშუალებით, ე. ი. ფულის
გამოყენებით. ამ შემთხვევაში დომინირებს ბიზნესის სასაქონლო-ფულადი
ფორმა.
ეკონომიკის ტიპი, რომელშიც ბიზნესის სასაქონლო-ფულად ფორმას გააჩნია
გაბატონებული მნიშვნელობა, ცნობილია საბაზრო ეკონომიკის სახელწოდებით.
ქვეყნებს, რომლებშიც გაბატონებულია (ჭარბობს) ბიზნესის მოცემული ფორმა,
უწოდებენ საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებს. საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში
ბიზნესისათვის დამახასიათებელია შემდეგი ნიშნები:
 ბიზნესის თითოეული სუბიექტის ეკონომიკური თავისუფლება, რაც
შესაძლებელია მხოლოდ იძულებითი შრომის ფორმების არარსებობისას;
 ბიზნესის სფეროში ყველა ადამიანის უფლებაუნარიანობის-უნარის არსებობა
იყოს ბიზნესმენი და ბიზნესის მფლობელი კანონიერ საფუძველზე;
 სასაქონლო-ფულადი ბაზრის აბსოლუტური დომინირება გარიგებათა ბაზარზე;
 საკუთრების ყველა ტიპის თანასწორობა;
 საქონლის, მომსახურების, სამუშაოთა ეროვნული და მსოფლიო ბაზრების
რეგულირება ბიზნესის სტაბილური განვითარებისთვის.
საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში ნებისმიერი ადამიანი არის არა მარტო
მოხმარების საგნებისა და თავისი სამუშაო ძალის მესაკუთრე, მას საკმაოდ მარტივად
შეუძლია გახდეს წარმოების საშუალებების მესაკუთრე და ბიზნესის მფლობელი.
ამისათვის საკმარისია, მაგალითად, შეიძინოს რომელიმე ფირმის აქციები ან
აქციების პაკეტი ან გახდეს კერძო, კოლექტიური ან წილობრივი ფირმის
(შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების) დამფუძნებელი. ამ მხრივ

61
არანაირ პრინციპულ დაბრკოლებას არ შეიცავს საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნების
კანონმდებლობა.
ბიზნესის სასაქონლო-ფულადი ფორმისთვის დამახასიათებელია ისეთი
კატეგორიები, როგორიცაა ფასი, მოგება და კაპიტალი. ფასი საქონლის,
მომსახურების ან სამუშაოს ღირებულების ფულადი გამოხატულებაა. მის სიდიდეზე
გავლენას ახდენს ხარჯების სიდიდე, რომლებიც ხმარდება საქონლის წარმოების,
ტრანსპორტირებისა და რეალიზაციის პროცესს, აგრეთვე თანაფარდობა საქონლის,
მომსახურების, სამუშაოს მიწოდებასა და მათზე მოთხოვნას შორის. მოგება
ბიზნესისაგან შემოსავლის ნაწილის (შემოსავლიდან დანახარჯების გამოკლებით)
ფულადი ფორმაა. მოგების მიმღებები არიან მხოლოდ ბიზნესის სუბიექტები.
კაპიტალი ეკონომიკური კატეგორიაა, რომელიც გამოხატავს ბიზნესის ამა თუ იმ
სუბიექტის საკუთრების ობიექტების ფულად შეფასებას. კაპიტალად იქცევა
საკუთრების ის ობიექტები, რომლებიც გამოიყენება ბიზნესში. საკუთრების ასეთ
ობიექტებს მიეკუთვნებიან უძრავი ქონება, მოძრავი ქონება, ფულადი დაგროვება.
ბიზნესის სუბიექტების მოგების ნაწილს, რომელიც არ გამოიყენება პირადი
მოხმარებისათვის, არამედ გადაიქცევა საკუთრების ობიექტებად, რომლებიც
გამოიყენება ბიზნესის შემდგომი განვითარებისა და გაფართოებისათვის, უწოდებენ
კაპიტალის დაბანდებას (კაპიტალდაბანდებას) ანუ ინვესტიციას.
ბიზნესის სასაქონლო-ფულადმა ფორმამ დაიწყო გაბატონებულ ფორმად
გადაქცევა გასული საუკუნის მხოლოდ შუა პერიოდში. ეს გადასვლა
განპირობებული იყო იმით, რომ აღნიშნულ ისტორიულ პერიოდში განვითარებული
ქვეყნების მოსახლეობამ მიიღო ბიზნესში მონაწილეობის შესაძლებლობა ბიზნესის
იურიდიულად დამოუკიდებელი პირის სახით შრომის საზოგადოებრივი
დანაწილების მეოხებით.

4.5. ბიზნესის სისტემური პრინციპები

ბიზნესის სისტემური პრინციპებია:

 ბიზნესის სისტემურობის პრინციპი;
 ბიზნესის მუდმივი განვითარების პრინციპი ინტეგრაციული (სისტემური)
თვისებების საფუძველზე;

62
 ცენტრიდანული და ცენტრისკენული ტრადიციების ურთიერთკავშირის
პრინციპი ბიზნესში;
 ბიზნესის ეროვნული მოდელების მრავალფეროვნების პრინციპი;
 ბიზნესის როგორც მსოფლიო სისტემის ფორმირების პრინციპი, რომელმაც არ
იცის სახელმწიფოებრივი საზღვრები.
ცნება «ბიზნესის სისტემა» ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მეცნიერული
კატეგორიაა. სისტემაში იგულისხმება ერთიანი განვითარებადი მთელის მჭიდროდ
ურთიერთდაკავშირებული ელემენტების ერთობლიობა. ყველა სისტემა მთლიანი
და მყარია, რაც სისტემების მუდმივი განვითარების პირობაა. სისტემებთან
ერთად ბუნებასა და საზოგადოებაში არიან შემთხვევითი საგნების ან ადამიანთა
ურთიერთობებისა და კავშირების ერთობლიობები, რომლებიც ობიექტურად არ
არიან განპირობებულნი, - არასისტემური კონგლომერატები.
მაგალითად, კინოფილმი წარმოადგენს სისტემას, ხოლო ტელევიზიით
კინოფილმის ჩვენება, რომელსაც თან ახლავს პამპერსების, სარეცხი საშუალებების,
წამლების და სხვა საქონლის რეკლამა, წარმოადგენს არასისტემურ
კონგლომერატს.
თანამედროვე ბიზნესი ობიექტური სისტემაა. იგი ვითარდება
დამოუკიდებლად შინაგანი აუცილებლობის ხარჯზე. მისი განვითარება
ხორციელდება არა მარტო ცალკეული ქვეყნების ეროვნულ ბაზრებზე, არამედ
მსოფლიო ბაზრებზეც. მას გააჩნია გლობალური კანონზომიერების ხასიათი.
თანამედროვე ბიზნესის სისტემური ნიშნებია:
 პროფესიული კომპეტენტურობა- პროფესიული ცოდნა, უნარი, ჩვევები, ფირმის
შექმნის, შესყიდვის, გაყიდვის, აგრეთვე აქციებისა და წილებისა კოლექტიურ
ფირმებში, ფირმის საქმის წარმოების, ბიზნესის უსაფრთხოების
უზრუნველყოფის, კონკურენტული მოქმედებების ხელმძღვანელობის,
პარტნიორების, კლიენტების, კონტრაგენტების, თანამშრომლების,
საზოგადოების წინაშე ვალდებულებათა შესრულების, მათ შორის
გადასახადების გადახდის დარგში;
 მდგრადობა, რომელიც მიიღწევა ბიზნესის მუდმივი აღწარმოების
(გაფართოებული კვლავწარმოების) მეოხებით ბიზნესმენთა სარგებლიანობის
და კონკურენტუნარიანობის საზოგადოებრივი აღიარების საფუძველზე;

63
 დინამიზმი, რომელიც მიიღწევა ბიზნესმენთა ინიციატივის, კონკურენტულ
უპირატესობათა მუდმივი გაზრდის აუცილებლობის მეოხებით ბიზნესის
ყველა სუბიექტის კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების აღრიცხვის
სავალდებულობის ვითარებაში;
 მთლიანობა, რომელიც მიღწევა ბიზნესის ყველა სუბიექტის
ურთიერთდამოკიდებულების მეოხებით თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის
პირობებში;
 სოციალური ხასიათი, რომელიც განპირობებულია იმით, რომ თანამედროვე
ბიზნესი მოიცავს ადამიანებს შორის ურთიერთობათა მთელ ერთობლიობას და
მოწოდებულია გადალახოს ინტერესთა კონფლიქტი საზოგადოებაში;
 თვითრეგულირებადი ხასიათი, რომელიც ემყარება: განვითარების შიგა
რესურსებს, ვალდებულებათა კეთილსინდისიერ შესრულებას, კანონის დაცვას,
საქმიანი ბრუნვისა და ეთიკური ნორმების ტრადიციებს, რომლებიც მიღებულია
საზოგადოებაში, წარსულის გადმონაშთების გადალახვის უნარს.
ბიზნესის სისტემის განვითარებისას წყაროთა წინააღმდეგობა გულისხმობს
შეხამებას თავიანთი ინტერესებისათვის მოქმედების აუცილებლობასა და
გარემოცვის ინტერესებზე ორიენტირების აუცილებლობას შორის. ამ საწყისების
შეხამება კანონიერ საფუძველზე მოქმედი ბიზნესის სუბიექტების საქმიანი
სუვერენიტეტის საფუძველია.
ბიზნესმენთა საქმიანი სუვერენიტეტი თითოეული უფლებაუნარიანი და
კონკურენტუნარიანი ადამიანის განუყოფელი უფლებაა ბიზნესში
მონაწილეობისათვის, თავიანთი კანონიერი ინტერესების დაცვისა და წარმატების
მიღწევისათვის კანონის, საქმიანი ბრუნვის ეთიკისა და ტრადიციების დაცვის
პირობებში. იგი განპირობებულია, ერთი მხრივ, ბიზნესმენთა სურვილით
იმოქმედონ ინიციატივიანად თავიანთი ინტერესებისათვის, ხოლო მეორე მხრივ-
ბიზნესის სხვა სუბიექტების ასეთივე სუვერენიტეტის დაცვის აუცილებლობით.
საბაზრო ეკონომიკის პირობებში საქმიანი სუვერენიტეტი გარანტირებულია
თითოეული კეთილსინდისიერი ბიზნესმენისათვის და მას იცავს საზოგადოება.
ბიზნესმენები, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან საკუთარი საქმიანი
სუვერენიტეტის შენარჩუნებაში, თავიანთი მხრივ ღებულობენ ვალდებულებას არ
დაარღვიონ ბიზნესის სხვა სუბიექტების საქმიანი სუვერენიტეტი.

64
 ბიზნესმენთა საქმიანი სუვერენიტეტი განსხვავდება ბიზნესის
თავისუფლებისაგან. თავისუფლება ბიზნესში წარმოადგენს ბიზნესმენთა
დამოუკიდებლობის ისეთ ხარისხს, რომლის დროსაც ბიზნესმენები მთლიანად არ
არიან დამოკიდებული თავიანთი გარემოცვის ინტერესებზე, გადაწყვეტილებებსა
და მოქმედებებზე.
ასეთი დამოკიდებულება პრაქტიკულად არასდროს არ მიიღწევა.
ბიზნესმენები მუდმივად ზღუდავენ ერთმანეთის თავისუფლებას დასაშვებ
ჩარჩოებში, დამოუკიდებლობის კორიდორით, რომლის შიგნით თითოეული მათგანი
ნახულობს თავისუფლებას. სინამდვილეში ისინი თავისუფლები არიან მხოლოდ
საკუთარი საქმიანი სუვერენიტეტისა და გარემოცვის ყველა წარმომადგენლის
საქმიანი სუვერენიტეტის ფარგლებში.
პროფესიულად კომპეტენტური ბიზნესმენი არასდროს გაიხდის
თავისუფლებას თვითმიზნად. აგრეთვე თვითმიზნად არ გაიხდის შემოსავლების
(მოგების) ზრდას. პირიქით, იგი უპირველეს ყოვლისა შეეცდება მოეწონოს თავის
გარემოცვას, დაიმსახუროს მისი ნდობა, უჩვენოს მას სარგებლობის მოტანის
სურვილი. ბიზნესის სუბიექტები იძულებულნი არიან მუდმივად წავიდნენ
კომპრომისებზე. თანამედროვე ბიზნესის სუბიექტები იგნორირებას ვერ უკეთებენ
ადამიანთა მოთხოვნილებებისა და ბაზრის სამომხმარებლო მოლოდინების
ობიექტურ ტენდენციებს. ანალოგიური დამოკიდებულება აქვთ მათ
პარტნიორებთანაც, რომლებიც არიან ნედლეულის, მასალების მიმწოდებლები და
სხვებთანაც. ისინი, როგორც წესი, ითვალისწინებენ კონკურენტების კანონიერ
ინტერესებს ქვეყნის ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის საფუძველზე
(დაუშვებელია არაკეთილსინდისიერი კონკურენცია, ბაზრების მონოპოლიზაცია).
კონკურენტულმა მოქმედებებმა არ უნდა გამოიწვიონ დამანგრეველი შედეგები
ბაზრისა და საზოგადოებისათვის.
ბიზნესის თითოეული სუბიექტი გავლენას ახდენს თავის საქმიან
გარემოცვაზეც. გავლენათა ურთიერთმოქმედება იწვევს იმას, რომ პროფესიონალი
ბიზნესმენები კისრულობენ ორმხრივ პასუხისმგებლობას და ყველა ერთად პასუხს
აგებს საზოგადოების წინაშე ბიზნესის განვითარებისათვის. კონტრაგენტების
ინტერესების მუდმივი დავიწყება, როგორც მინიმუმი, იწვევს საქმიან
ურთიერთობათა შეწყვეტას, ხოლო როგორც მაქსიმუმი - ბიზნესის გარემოდან

65
განდევნას. ამიტომ ინტერესთა თანხმობის მიღწევა თანამედროვე ბიზნესს ხდის
სოციალურად პასუხისმგებელ ბიზნესად. ამრიგად, ბიზნესის სუბიექტების საქმიანი
სუვერენიტეტი და საქმიან ურთიერთობათა ყველა კეთილსინდისიერი სუბიექტის
ინტერესების თანხმობა წარმოადგენენ ბიზნესის თანამედროვე სისტემის სისტემურ
(ინტეგრაციულ) თვისებებს.
ბიზნესის სუბიექტების კანონიერ და კეთილსინდისიერ საქმიანობას იცავს
სახელმწიფო. არავის აქვს უფლება ჩაერიოს მასში და იძულებით თავს მოახვიოს
თავისი ინტერესები. ბიზნესის სისტემაში საქმიანი სუვერენიტეტის ურთიერთ
გარანტირება სოციალურად უსაფრთხო ბიზნესის საფუძველია. ბიზნესის
სუბიექტებიდან ვერც ერთი ვერ შეძლებს მთლიანად უზრუნველყოს თავისი
ბიზნესის უსაფრთხოება დამოუკიდებლად, თითოეული მათგანი საჭიროებს
საზოგადოებრივი (ლოკალური, სახელმწიფო, საერთაშორისო) უსაფრთხოების
ეფექტიან სისტემას. ბიზნესის საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა
არ შეუძლია ბიზნესის არც ერთ სუბიექტს, ვინაიდან ცალკე აღებულ სუბიექტს არა
აქვს შესაძლებლობა ისეთი ზემოქმედება მოახდინოს საზოგადოებაზე, რომ მოშალოს
იგი თავისი ეგოისტური ინტერესების დაცვის მიზნით. სახელმწიფო
ხელისუფლებისა და მართვის ორგანოების, ხელისუფლების ლოკალური
ორგანოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების ერთ-ერთი საკვანძო ამოცანაა
ბიზნესის სუბიექტების უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და მათი საქმიანი
სუვერენიტეტის მხარდაჭერა. ამისათვის ბიზნესის სუბიექტები, არსებითად,
ინახავენ აღნიშნულ ორგანიზაციებს, ანაზღაურებენ რა მათ ძალისხმევას
გადასახადების სახით ბიზნეს-საქმიანობიდან. თანამედროვე ბიზნესში ვლინდება
ორი სისტემური ტენდენცია:
 ბიზნესმენთა კონკურენციის ტენდენცია, რომლებიც მიისწრაფვიან წარმატების
მიღწევისაკენ კონკურენტულ უპირატესობათა შექმნისა და თავის
გარემოცვასთან მეტოქეობაში გამარჯვების უზრუნველყოფის ხარჯზე;
 გამოცალკევებული ბიზნესის სისტემური ინტეგრაციის ტენდენცია
საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობის ერთიან პროცესში
საზოგადოების ყველა წევრის კანონიერი ინტერესების ურთიერთ აღიარებისა და
აღრიცხვის საფუძველზე.

66
 მაშასადამე, ბიზნესმენთა მეტოქეობას ემატება თითოეული მათგანის
საქმიანობის სისტემური ინტეგრაციის ტენდენცია, მათი მოქმედებათა გარდაქმნა
ერთიანი სისტემის ელემენტებად, რომლისთვისაც დამახასიათებელია
მთლიანობის თვისება. ბიზნესის სისტემური ინტეგრაცია ნიშნავს თითოეული
კეთილსინდისიერი ბიზნესმენის საქმიანობის ჩართვას ბიზნესის ერთიან,
მუდმივად აღწარმოებად სისტემაში მსოფლიო მასშტაბით. შეუძლებელია ბიზნესის
სისტემა ტოტალური კონკურენციისა და დამარცხებული მეტოქეების ბიზნესის
სფეროდან თანდათანობითი განდევნის საფუძველზე.
შეუძლებელია ეკონომიკის აშენებაც, რომელშიც ბიზნესის სუბიექტების
მეტოქეობის ნაცვლად იყოს საყოველთაო სიყვარული, ურთიერთდახმარება და
ტოტალური თანამშრომლობა საყოველთაო კეთილდღეობისათვის თავდადებისა და
ალტრუიზმის საფუძველზე. ამ გარემოებისადმი არასაკმარისმა ყურადღებამ
განაპირობა ბიზნესის კრიტიკული კონცეფციის ფართოდ გავრცელება წარსულში,
რომლის ფარგლებში ბიზნესსა და ბაზარს განმარტავდნენ როგორც ისტორიულად
გარდამავალ მოვლენას, რომლებიც განწირულნი არიან გასაქრობად საზოგადოების
განვითარების კვალობაზე. ბიზნესის პოზიტიური კონცეფცია აგრეთვე არ აქცევს
ჯეროვან ყურადღებას ბიზნესის სისტემურ ხასიათს, ამიტომ თანამედროვე ბიზნესი
ხშირად განიხილება როგორც ბიზნესმენთა და საერთაშორისო ბიზნესის ღირსებების
არასისტემური კონგლომერატი.
ბიზნესის პრაგმატული კონცეფცია გამოდის იქიდან, რომ კონკურენციის
ტენდენციებისა და სისტემური ინტეგრაციის ურთიერთმოქმედება ცივილიზებული
პროფესიული ბიზნესის საფუძველია. ტერმინი «ცივილიზებული ბიზნესი»
სავსებით მისაღებია იმიტომ, რომ თანამედროვე ბიზნესის სისტემური ხასიათი
ადამიანთა ცივილიზაციის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მონაპოვარია. 3.1.
ცხრილში მოტანილია თანამედროვე ცივილიზებული ბიზნესის ძირითადი
თავისებურებები.
კაპიტალის პირველდაწყებითი დაგროვების პროცესში იქმნებოდა პირობები
საკუთარი საქმის ორგანიზების უნარის მქონე ადამიანების წარმოშობისათვის
ბიზნესმენების სახით. სწორედ კაცობრიობის ისტორიის მოცემულ პერიოდში
ბიზნესმა, რომელიც წარმოიშვა ადრე ცალკეული პროცესების შემთხვევითი

67
ერთობლიობის სახით, თანდათანობით დაიწყო გარდაქმნა მთლიან, მყარ,
დინამიკურ განვითარებად სისტემად.
სიტუაცია კარდინალურად შეიცვალა XX საუკუნის შუა პერიოდში,
როდესაც ბიზნესის თანამედროვე სისტემამ შეიძინა ჩამოყალიბებული მთლიანობის
თვისებები და იქცა მარადიულ რეალურ ფაქტად. სწორედ ამ ისტორიულ
პერიოდში ზოგიერთი ქვეყანა გადაიქცა საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნად (დასავლეთ
ევროპის ქვეყნების უმრავლესობა, აშშ, კანადა, იაპონია). ბიზნესის თანამედროვე
სისტემა ადამიანთა საზოგადოების ხანგრძლივი განვითარების ნაყოფია და მისი
შემდგომი განვითარების წანამძღვარია.

4.6. ბიზნესის ეროვნული მოდელები

პროფესიული ბიზნესის სისტემური პრინციპები სხვადასხვანაირად

გამოიყენება საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში. თითოეულ ეროვნულ მოდელს გააჩნია
თავისი ისტორია. მაგალითად, ინგლისში ბიზნესის დასაწყის ეტაპად მიიჩნევენ
მიწის შემოღობვას XVI საუკუნეში, ხოლო შემდეგ ოლივერ კრომველის
რეფორმებს, რომელმაც უხელმძღვანელა წარმატებულ ანტიმონარქიულ
გადატრიალებას XVII საუკუნის შუა პერიოდში. საფრანგეთში ბიზნესის «მამად»
მიჩნეულია ნაპოლეონ ბონაპარტე, რომელიც ისტორიაში შევიდა არა მარტო
სახელგანთქმული ომებით, არამედ კლასიკური საკანონმდებლო აქტითაც-
სამოქალაქო კოდექსით, რომელიც მიღებულ იქნა XIX საუკუნის პირველ
ნახევარში. მასში განმტკიცებული იყო ბიზნესმენების უფლებები, აგრეთვე მათი
პასუხისმგებლობა საზოგადოებისა და სხვა მოქალაქეების წინაშე.
გერმანიაში ბიზნესის სისტემის ჩამოყალიბებას უკავშირებენ იმპერიის
პირველ რაიხსკანცლერს ოტო ბისმარკს, იტალიაში კი _ ლეგენდარულ მეფეს
ვიქტორ ემანუელ II-ს. ორივე დასახელებული სახელმწიფო მოღვაწე საქმიანობას
წარმართავდა XIX საუკუნის მეორე ნახევარში.
ქვეყნები, რომლებიც XX საუკუნის მეორე ნახევარში დაადგნენ საბაზრო
ეკონომიკის გზას, ხშირად ბიზნესის ეროვნულ სისტემის ფორმირებას უნდა
უმადლოდნენ სამხედროებს. ბიზნესის ეროვნული სისტემების თანამედროვე
«მამები», როგორც წესი, იპყრობდნენ ძალაუფლებას ამა თუ იმ ქვეყანაში სამხედრო

68
გადატრიალების შედეგად და, სარგებლობდნენ რა განუსაზღვრელი
დიქტატორული სრულუფლებიანობით, ატარებდნენ საბაზრო გარდაქმნებს.
ასეთები იყვნენ, მაგალითად, ესპანელი დიქტატორი ფრანკო, არგენტინელი
დიქტატორი ხუან პერონი, ჩილელი დიქტატორი პინოჩეტი და სხვ.
ამჟამად გამოყოფენ ბიზნესის მოდელების ხუთ ტიპს, რომლებიც
გამოიყენება სხვადასხვა ქვეყნის ეროვნულ ბაზრებზე. ბიზნესის საინიციატივო
მოდელის მაგალითია ამერიკის შეერთებული შტატები (აშშ). ამ მოდელის
ისტორიული სამშობლოა ინგლისი, მაგრამ სწორედ აშშ-ში ბიზნესის საინიციატივო
იდეოლოგიამ მიიღო ყველაზე დიდი გავრცელება მოცემულ ქვეყანაში კაპიტალის
პირველდაწყებითი დაგროვების თავისებურებათა შედეგად. ამერიკული ბიზნესი
და ამერიკული ეკონომიკა იქმნებოდა ადამიანების მიერ, რომლებიც გაექცნენ
ფეოდალურ ჩაგვრას, სიღატაკეს, უუფლებობას, კარიერული ზრდის პერსპექტივების
უქონლობას. თავისუფლებისა და ბიზნესის დასაწყებად საუკეთესო სასტარტო
პირობების მოსაპოვებლად ისინი გადასახლდნენ ამერიკაში ევროპის სხვადასხვა
ქვეყნებიდან, შემდეგ კი-ყოველი მხრიდან. «ახალი ამერიკელები» აქტიურად
ითვისებდნენ ტერიტორიას, მათ არ აწუხებდა წოდებრივი შეზღუდვები და
ეროვნებათაშორისი ცრურწმენები. ახალმოსახლეობის ეროვნულობა ხდებოდა
ამერიკის მოქალაქეობა. თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის პრინციპი
ყოველთვის იყო არსებითი მნიშვნელობის ამერიკელი ბიზნესმენებისათვის.
ახალი ტერიტორიების ათვისება გახდა კაპიტალის მასობრივი პირველდაწყებითი
დაგროვების ძირითადი ფორმა აშშ-ში. ლიბერალური ბიზნესი იყო და რჩება აშშ-ში
საქმიან ურთიერთობათა საკვანძო საზოგადოებრივ იდეალად. თავისი ისტორიის
მთელ მანძილზე ამერიკული ბიზნესი ვითარდებოდა თვით ბიზნესმენთა
ინიციატივის ხარჯზე ბიზნესის რეგულირებაში სახელმწიფოს შედარებით
უმნიშვნელო როლის პირობებში. სახელმწიფო საკუთრება ყველა დროში
შეზღუდული იყო აშშ-ში მხოლოდ სოციალურად დანიშნულების
დაწესებულებებით (სავადმყოფოები, განათლების დაწესებულებები).
სწორედ აშშ-ში წარმოიშვა დღეს ყველაზე ერთ-ერთი ცნობილი მეცნიერული
ეკონომიკური სკოლა, რომლის საფუძველია წარმოდგენები ბიზნესმენებისათვის
მაქსიმალურად ფართო «დამოუკიდებლობის კორიდორის» უზრუნველყოფის
აუცილებლობის შესახებ. ესაა მეცნიერული ეკონომიკური სკოლა- მონეტარიზმი,

69
რომლის ფუძემდებელი ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორი მილტონ ფრიდმენი
გახდა ნობელის პრემიის ლაურეატი ეკონომიკის დარგში (1976 წ.). აქვე უნდა ითქვას
იმის შესახებაც, რომ ამერიკული ბიზნესი კარგა ხანია გასცდა თავისუფალი
კონკურენციის ეტაპს. კერძოდ, აშშ-ში იქნა მიღებული (1890 წ.) პირველი და
დღემდე ყველაზე ცნობილი ანტიმონოპოლიური კანონი - შერმანის კანონი.
გასული საუკუნის 30-იან წლებში აშშ-ში განხორციელდა დიდი დეპრესიიდან
(1929-1932 წ.წ. მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისიდან) გამოსვლის
ფართომასშტაბიანი სახელმწიფო ჩარევა ბიზნესის განვითარებაში, რომელმაც
მიიღო «პრეზიდენტ რუზველტის ახალი კურსის» სახელწოდება. მაგრამ ამჟამად
ბიზნესმენთა თავისუფლება და დამოუკიდებლობა, რომლებიც არიან
ინიციატივისა და გერგილიანობის მატარებლები, ეკონომიკური და სოციალური
პროგრესის მთავარი მამოძრავებელი ძალა, ამერიკის საზოგადოებაში სარგებლობენ
დიდი პატივისცემით, როგორც თანამედროვე ადამიანისეული ცივილიზაციის
ძირითადი ფასეულობა. მონეტარისტული შეხედულებები ედო საფუძვლად
«რეიგანოეკონომიკას» -პრეზიდენტ როლანდ რეიგანის (აშშ მე-40-ე პრეზიდენტი
1981-1989 წწ.) ეკონომიკურ კურსს, რომელმაც საყოველთაო აღიარებით
უზრუნველყო ქვეყნის არნახული ეკონომიკური აყვავება XX საუკუნის 80-იან
წლებში.
თანამედროვე ეტაპზე ბიზნესის საინიციატივო მოდელის ნიშნები
დამახასიათებელია არა მარტო კანადისა და დიდი ბრიტანეთისათვის, არამედ
ლათინური ამერიკის ქვეყნების უმრავლესობისათვის (ჩილე, არგენტინა,
ბრაზილია), სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთი ქვეყნისათვის (სამხრეთ
კორეა, მალაიზია, სინგაპური, ფილიპინები).
ბიზნესის საინიციატივო მოდელის პირდაპირ საპირისპიროა ბიზნესის
ეროვნული მოდელები, რომელთა განვითარებაში მნიშვნელოვან წარმმართველ
როლს თვით ბიზნესმენებთან ერთად ასრულებენ სახელმწიფო ხელისუფლებისა
და მართვის ორგანოები. ასეთი სისტემები გავრცელებულია უპირველეს ყოვლისა
დასავლეთ ევროპის რიგ ქვეყნებში (საფრანგეთი, იტალია, ბელგია, პორტუგალია).
მათი არსი გამოიხატება ტერმინით «დირიჟიზმი», რომელიც შევიდა ლექსიკონში
საფრანგეთში პოპულარული «ბიზნესზე სასიკეთო სახელმწიფო გავლენის
თეორიების» მეოხებით. ეს მოდელი ემყარება წარმოდგენებს იმის თაობაზე, რომ

70
ბიზნესის სუბიექტების საქმიანი ინტერესების წინააღმდეგობებს გააჩნიათ
დაუძლეველი ხასიათი, მაგრამ მათი ნეგატიური გავლენის წარმატებული
ნიველირება შეიძლება, თუ ეროვნულ ეკონომიკაში მძლავრად წარმოდგენილია
სახელმწიფო სექტორი. ასეთი სექტორი მუშაობს უპირველეს ყოვლისა
სახელმწიფო შეკვეთებისა და დავალებების შესრულებაზე. იგი წარმოადგენს
გამაწონასწორებელ ძალას კონკურენტებისათვის (არასახელმწიფო
სუბიექტებისათვის). ამავე დროს იგი მოწოდებულია ხელი შეუწყოს შრომის ბაზრის
სტაბილიზებას, მოსახლეობის დასაქმებას. შემთხვევითი არ არის ის, რომ
საფრანგეთსა და იტალიაში თანამედროვე ბიზნესის ბევრ ფლაგმანს აქვს
სახელმწიფო საწარმოთა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა (Renault, Citroen,
ENI). სახელმწიფო სახელისუფლო და აღმასრულებელი ორგანოები, დირიჟორების
მსგავსად, რომლებიც მართავენ სიმფონიურ ორკესტრებს, დირიჟორობენ ბიზნესის
ყველა სუბიექტს და ამით უზრუნველყოფენ ეროვნული ბიზნესის მთლიანობას,
მისი წარმატებული განვითარების სიმყარეს. აქედან მოდის ბიზნესში
დირიჟიზმის მოდელის განსაზღვრაც. დირიჟიზმის მოდელი ითვალისწინებს
ბიზნესში სუბიექტების დამოუკიდებლობას, მათ უფლებებს ინიციატივაზე,
აქტიურობასა და გერგილიანობაზე.
ბიზნესის ეროვნული მოდელის მესამე ტიპი უშუალო კავშირშია სოციალურ
საბაზრო ეკონომიკასთან. მას უწოდებენ სოციალურად პასუხისმგებელი ბიზნესის
მოდელს. სოციალური საბაზრო ეკონომიკა წარმოიშვა XX საუკუნის მეორე
ნახევარში ომის შემდგომ გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში ეკონომიკური
რეფორმების შედეგად, რომლებიც განახორციელა კანცლერმა ლუდვიგ ერჰარდმა.
მოგვიანებით ამ მოდელმა გავრცელება ჰპოვა სხვა ევროპულ ქვეყნებში - პირველ
რიგში ნორვეგიაში, დანიასა და შვეციაში. მისი მთავარი თავისებურებაა
თანამედროვე ცივილიზაციის ძირითად მიღწევად ურთიერთპასუხისმგებლობის
აღიარება ბიზნესის სუბიექტებსა და საზოგადოებას შორის. საზოგადოება
უზრუნველყოფს ბიზნესმენთა წარმატებულ საქმიანობას, ბიზნესმენები ზრუნავენ
საზოგადოების აყვავებაზე. დირიჟიზმის მოდელისაგან განსხვავებით, სოციალურად
პასუხისმგებელი ბიზნესის მოდელი ემყარება არა სახელმწიფო საწარმოთა
გამოყოფას ეროვნული ბიზნესის პრიორიტეტულ სუბიექტებად, არამედ ყველა
ბიზნესმენისთვის საქმიანი უნარებისა და ტალანტების გამოვლენის საუკეთესო

71
შესაძლებლობების უზრუნველყოფას. ბიზნესმენები ყველაზე სრულად და
თანმიმდევრულად უნდა იყვნენ მოტივირებულნი უმაღლესი შედეგების მიღებაზე
ბიზნესში.
მიღწევები ბიზნესში განიხილება არა მარტო როგორც წარმატებები თვით
ბიზნესმენების, არამედ უწინარეს ყოვლისა როგორც ურთიერთხელსაყრელი
თანამშრომლობის შედეგი სახელმწიფოსა და ბიზნესს შორის. ამიტომ შემოსავლები
ბიზნესში არ აღიქმება როგორც მხოლოდ ბიზნესის სუბიექტების მიღწევა.
სოციალურად პასუხისმგებელი ბიზნესი იძულებულია გაიყოს შემოსავლები მთელ
საზოგადოებასთან. ეს, როგორც წესი, კეთდება საგადასახადო სისტემის
დახმარებით. მაგალითად, სკანდინავიის ზოგიერთ ქვეყანაში გადასახადი მოგებაზე
50%-მდეა. ანარიცხების ასეთი მაღალი დონე სახელმწიფოს სასარგებლოდ აიხსნება
სოციალური სფეროს შენახვის, პენსიონერების, დროებით შრომისუუნარო,
უმუშევარი მოქალაქეების და სხვათა სოციალური გარანტიების უზრუნველყოფის
აუცილებლობით. შემოსავლების ასეთი გადანაწილების ხარჯზე ხორციელდება
სოციალური სტაბილურობა საზოგადოებაში, საზოგადოება დაცულია
დამანგრეველი სოციალური კონფლიქტებისაგან, რომლებმაც შეარყიეს საბაზრო
ეკონომიკა XIX საუკუნეში და წარმოშვეს წარმოდგენები საბაზრო ეკონომიკის
სოციალიზმითა და კომუნიზმით შეცვლის აუცილებლობის შესახებ. ამჟამინდელ
პირობებში შესაძლებელია სოციალიზმის მიღწევა სოციალური საბაზრო
ეკონომიკის დროს - ასეთია ოფიციალური დოქტრინა, რომელიც საფუძვლად უდევს
სახელმწიფო პოლიტიკას ბიზნესის დარგში. შემთხვევითი არ არის დღეს ისეთი
გამოთქმების გავრცელება, როგორიცაა «შვედური სოციალიზმი», «ნორვეგიული
სოციალიზმი» და სხვ.
ბიზნესის ეროვნული მოდელის მეოთხე ტიპია თანამშრომლობის
პატერნალისტური მოდელი ბიზნესში. ასეთი მოდელის სამშობლოა იაპონია,
რომელმაც განაპირობა ამ ქვეყნის ეკონომიკის განვითარება მაღალი ტემპებით XX
საუკუნის მეორე ნახევარში, რაც გახდა ე. წ. «იაპონური ეკონომიკური სასწაულის»
საფუძველი. სასწაული იყო ის, რომ იაპონია, რომელმაც განიცადა გამანადგურებელი
მარცხი მეორე მსოფლიო ომში, რამდენიმე ათწლეულში ჩამორჩენილი ნახევრად
ფეოდალური სახელმწიფოდან გაკოტრებული ეკონომიკით და მორალურად
გატეხილი მოსახლეობით გარდაიქმნა აყვავებულ სახელმწიფოდ და შევიდა

72
მსოფლიო ბიზნესის ელიტაში. იაპონიის ფირმები დღეს დომინირებენ მსოფლიო
ბიზნესის ბევრ დარგში, უწინარეს ყოვლისა საყოფაცხოვრებო ტექნიკის,
ელექტრონიკის, კავშირგაბმულობის საშუალებების, ავტომობილების წარმოებაში,
ფინანსურ ბიზნესში. წამყვანი კომერციული ბანკების ათეულში მსოფლიო
მასშტაბით რვა ადგილი უკავია იაპონიის ბანკებს. ბიზნესის იაპონურ მოდელს
გააჩნია რიგი თავისებურებები. იგი ემყარება ბიზნესის თავისუფლებას,
კონკურენცია გამწვავებულია არა მარტო სხვადასხვა ფირმებს, არამედ შიგა
საფირმო ბიზნეს პროექტებს შორისაც. ფირმის თანამშრომლები მიჩნეულნი არიან
ბიზნესმენთა სრულუფლებიან პარტნიორებად მათ ბრძოლაში კონკურენტებთან,
თუმცა ისინი არ არიან ბიზნესის თანამფლობელები. ფირმისადმი ერთგულება
განიხილება როგორც ადამიანთა დადებითი მორალური თვისება (ოჯახის
თითქმის ყველა წევრი ერთი ფირმის თანამშრომელია). თავის მხრივ, ბიზნესის
მფლობელები კისრულობენ პასუხისმგებლობას მუდმივი ყურადღების ცენტრში
იყოლიონ თანამშრომლები.
ბიზნესმენები ზრუნავენ თანამშრომელთა კეთილდღეობაზე, მათ პროფესიულ
დაოსტატებაზე, მათი ბავშვების ჯანმრთელობაზე და ა. შ. ამით ისინი ავლენენ
პატერნალიზმს (იტალ. «პატერნალიზმი» ნიშნავს «მამობას», «მამობრივს»).
XX საუკუნისა და XXI საუკუნის დასაწყისის შესანიშნავი მოვლენა გახდა
სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკის მოდელი, რომელიც განვითარდა ჩინეთის
სახალხო რესპუბლიკაში. ეს მოდელი ინიციატივურ ბიზნესს ახამებს ერთი
პარტიის- ჩინეთის კომუნისტური პარტიის პოლიტიკურ მონოპოლიასთან. გასული
საუკუნის 70-იან წლებში ჩინეთის კომპარტიის მაშინდელი ლიდერის დენ
სიაოპინის ინიციატივით ჩინეთმა სოციალიზმისა და კომუნიზმის მშენებლობის
კურსი შეცვალა საბაზრო ორიენტაციის ეკონომიკის საფუძვლების ფორმირებით.
ჩინური ბიზნესის თავისებურებებია:
 ერთობლივი ბიზნესის განვითარება მსხვილ საწარმოო ბიზნესში, რომელშიც
ჩინეთის მხრიდან მონაწილეობენ ბიზნესმენები და სახელმწიფო საწარმოები;
 განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონების მხარის დაჭერა ქვეყნის
ტერიტორიაზე, რომლებიც შეასრულებენ ბიზნესის მსოფლიო ცენტრების
ფუნქციას (მაგალითად, ჰონკონგი);

73
 ინვესტიციების აქტიური მოზიდვა ეროვნულ ეკონომიკაში შეძლებული
ეთნიკური ჩინელების მხრივ, რომლებიც მუდმივად ცხოვრობენ
საზღვარგარეთ (ხუაციაო);
 ჩინელების საზღვარგარეთ წასვლის წახალისება სისტემატური ბიზნეს-
საქმიანობის ჩასატარებლად;
 მასობრივი წვრილი ბიზნესი ჩინეთის შიგნით.
ჩინურმა ბიზნესმა მოკლე დროში მიაღწია დიდ წარმატებას პირველ რიგში
ფართო მოხმარების საქონლის წარმოების სფეროში. ამ სფეროს იაფფასიანმა
საქონელმა სრულიად წალეკა შესაბამისი საქონლის ბაზრები მთელ მსოფლიოში,
დასავლეთ ევროპის ქვეყნებისა და აშშ ჩათვლით. «Made in China» («დამზადებულია
ჩინეთში») გახდა ჩვეულებრივი მოვლენა მასობრივი მოთხოვნის საქონლის
მომხმარებლებისათვის (მყიდველებისათვის). ასევე ჩვეულებრივია დღეს
«ჩაინათაუნოვების» (ინგლ. Chinatown- ჩინური ქალაქი) - ეთნიკური ჩინელების
კომპაქტური ცხოვრების ადგილების არსებობა და მათ მიერ წვრილი ბიზნესის
წარმოება საბაზრო ეკონომიკის წამყვანი ქვეყნების დედაქალაქებში. ჩინეთის
კომპარტია თითქმის სამი ათეული წელი ინარჩუნებს პოლიტიკურ ძალაუფლებას
ქვეყანაში, გამოდის რეფორმების მთავარ ძრავად და ცდილობს იყოს ბიზნესის ყველა
სუბიექტის საქმიანობის ეფექტიანი დირიჟორი.
თანამედროვე მსოფლიოში ბიზნესის ეროვნული მოდელები თანდათანობით
ინტეგრირდება ბიზნესის ერთიან მსოფლიო სისტემაში. ამგვარად, ბიზნესის
სისტემური ინტეგრაცია იძენს საერთაშორისო მნიშვნელობას.
ბიზნესის ინტერნაციონალიზაციისა და გლობალიზაციის პროცესებმა (XX
საუკუნის შუა პერიოდი) გაშალა ეროვნული საზღვრები. მეორე მსოფლიო ომის
შემდეგ დასავლეთ ევროპის რიგი ქვეყნების ლიდერები მივიდნენ იმ დასკვნამდე,
რომ თანამშრომლობა მათ ქვეყნებს შორის გახდება აყვავებისა და სტაბილურობის
პირობების უზრუნველყოფის საუკეთესო საშუალება.
ბიზნესის სახელმწიფოთაშორისი ინტეგრაციის იდეა (წამოაყენა საფრანგეთის
საგარეო საქმეთა მინისტრმა რობერტ შუმანმა) რეალიზებულ იქნა პარიზის
ხელშეკრულებაში, რომელიც დაიდო 1951 წელს ექვსი ქვეყნის მიერ, რომლის
შესაბამისად დამტკიცებულ იქნა ქვანახშირისა და ფოლადის ევროპული
საზოგადოება (გაერთიანება), რომელშიც შევიდნენ საფრანგეთი, გერმანიის

74
ფედერაციული რესპუბლიკა, ბელგია, იტალია, ლუქსემბურგი და ნიდერლანდები.
პარიზის ხელშეკრულების წარმატებამ გაამხნევა ამ ქვეყნების მთავრობები
ინტეგრაციის პროცესის გასაღრმავებლად. 1957 წელს რომის ხელშეკრულებით
იურიდიულად გაფორმდა ევროპული ეკონომიკური გაერთიანება. 1973 წელს
მასში შევიდნენ დიდი ბრიტანეთი, დანია და ირლანდია, 1981 წელს- საბერძნეთი,
1986 წელს - ესპანეთი და პორტუგალია, 1995 წელს - ავსტრია, შვედეთი და ფინეთი.
1992 წელს ხელი მოეწერა ხელშეკრულებას ევროპული კავშირის შესახებ. 2004
წლის 1 მაისს ოფიციალურად გამოცხადდა ევროკავშირში ჩეხეთის, სლოვაკეთის,
სლოვენიის, ლატვიის, ლიტვიის, ესტონეთის, პოლონეთის, უნგრეთის, კიპროსის
და მალტის გაწევრიანების შესახებ. ევროკავშირის შექმნას თან ახლდა დასავლეთ
ევროპაში ქვეყნებს შორის სახელმწიფო საზღვრების ფაქტიური ლიკვიდაცია და
გადასვლა დასავლეთ ევროპის ქვეყნების უმრავლესობისათვის საერთო ვალუტაზე -
ევროზე.
საქართველოში ბიზნესის ეროვნული მოდელის შესახებ საუბარი ჯერჯერობით
ნაადრევია, ვინაიდან მისი ეკონომიკა გარდამავალ ეტაპზეა და ბიზნესის გარემო
თანამედროვე საქართველოში არ არის სრულად ჩამოყალიბებული. არ არის
დასრულებული საქართველოს ეკონომიკაში კაპიტალის პირველდაწყებითი
დაგროვებაც, რომლის ძირითადი ინსტრუმენტი იყო სახელმწიფო საწარმოთა
პრივატიზაცია, რაც ჩვენთან განხორციელდა მთელი რიგი ხარვეზებით.
წარმოიშვნენ ძალიან მდიდრები, რომელთა პირადი კეთილდღეობას
უპირისპირდება მოსახლეობის უმრავლესობის შემოსავლების ძალიან დაბალი
დონე და უმუშევრობა, ქართული ბიზნესის სუბიექტების სპეციფიკა გამოიხატება
ჩვეულებრივად ცნების _ «ახალი ქართველების» დახმარებით. ტერმინი «ახალი
ქართველები» აერთიანებენ: ლეგალურ ბიზნესმენებს, რომლებიც მოქმედებენ
არსებული კანონმდებლობის ჩარჩოებში; კრიმინალური ბიზნესის
წარმომადგენლები; სახელმწიფო მოხელეები; წარმატებული ადამიანები
ეკონომიკის რეფორმირების წლებში (პოსტსაბჭოურ პერიოდში). ესენი მეტწილად
არიან ე. წ. «ნუვორიშები» (ფრან. «ახალი მდიდრები») - სწრაფად გამდიდრებული
ადამიანები, მდიდარი მეტიჩარები, რომლებიც თავიანთ თავს აკუთვნებენ
საზოგადოების ელიტარულ ფენას. ქართული ბიზნესისათვის დამახასიათებელია:

75
 მატერიალური და არა სულიერი ამოცანების სიჭარბეზე ფასეული
ორიენტაციების ერთობლიობა; წარმატებისაკენ სწრაფვის პრიორიტეტი
სულიერი ფასეულობებისაკენ სწრაფვის მიმართ; ინდივიდუალიზმისა და
რაციონალური პრაგმატიზმის უპირატესობა თავდადების, უანგარობის,
ნებისმიერი ახლობლის სიყვარულის იდეალებზე;
 სამართლებრივი ნორმატიული აქტების არამყარობა, ხშირი საკანონმდებლო
სიახლეები, ცვალებადი «თამაშის წესები» ბიზნესის სუბიექტებისათვის;
ბიზნესის კეთება არა კანონის მიხედვით, არამედ «წარმოდგენების»
(ურთიერთშეხამებით, რომელიც მიღწეულია სამართლებრივი ნორმებისაგან
დამოუკიდებლად) მიხედვით;
 ბევრი ადამიანის რწმენა იმის თაობაზე, რომ ბიზნესი უცხოა ქართული
მეურნეობრიობის ტრადიციებისათვის.
სხვადასხვა ნეგატიური მოვლენების დაძლევის პროცესს ბიზნესში
უწოდებენ სტრუქტურირებას. იგი მოიცავს შემდეგ მიმართულებებს:
 ბიზნესმენთა პროფესიული კომპეტენტურობის დონის ამაღლება ბიზნესის
სფეროსათვის პროფესიული განათლებისა და გადამზადების სისტემების
განვითარების ხარჯზე;
 ქართულ ბიზნესში პრიორიტეტების ფორმირება და თანმიმდევრული
შენარჩუნება, რომლებიც ემყარება ქართული ბიზნესის
კონკურენტუნარიანობის იდეას;
 ბიზნესის ქართული ეროვნული მოდელის ფორმირება და მისი ინტეგრაცია
საერთაშორისო ბიზნესისა და მსოფლიო ბაზრის გლობალურ სივრცეში;
 ქართული ბიზნესის კრიმინალიზაციისა და ქართველი ბიზნესმენების
კანონისადმი უპატივცემულობის მოვლენების დაძლევა. საქართველოში
ყველაზე მეტად განვითარდა ბიზნესის ისეთი სახეები, როგორიცაა საფინანსო-
საკრედიტო ბიზნესი (უპირველეს ყოვლისა საბანკო საქმე), მომსახურების
ბიზნესი (უპირველეს ყოვლისა ძვირფასიანი საქონლის ვაჭრობისა და
ძვირფასიანი მომსახურების გაწევის სფეროებში). ბიზნესის სახეებიდან
ყველაზე მნიშვნელოვნად ითვლება საწარმოო ბიზნესი, მათ შორის
სამრეწველო ბიზნესი (მრეწველების მოწოდება - «მრეწველობა გადაარჩენს
საქართველოს»), მაგრამ საქართველო ტრადიციულად იყო სასოფლო-

76
 სამეურნეო ქვეყანა და ამიტომ, ჩვენი აზრით, აგრალურ ბიზნესს უნდა
მიენიჭოს პრიორიტეტული მნიშვნელობა. სოფლის მეურნეობის გარეშე ვერ
განვითარდება მრეწველობა, რომელსაც აგრალური სექტორი უზრუნველყოფს
ნედლეულით, ხოლო მოსახლეობას- კვების პროდუქტებით (ამიტომ სავსებით
მისაღებია მოწოდება - «სოფლის მეურნეობა გადაარჩენს საქართველოს»).
აღნიშნულიდან გამომდინარე საქართველოში პრიორიტეტული მნიშვნელობა
უნდა მიენიჭოს საწარმოო ბიზნესის ტრადიციულ დარგებს როგორც
მრეწველობაში, ასევე სოფლის მეურნეობაში და ტურისტულ ბიზნესს.
ჩვენს საზოგადოებაში ჯერჯერობით არ არის ჩამოყალიბებული აზრი ბიზნესის
როგორც ადამიანთა პროფესიული საქმიანობის განსაკუთრებული სფეროს შესახებ.
ბევრ მოქალაქეს ერთობ გულუბრყვილოდ მიაჩნია, რომ ბიზნეს-საქმიანობისთვის
არ არის საჭირო სპეციალური მომზადება, ვინაიდან ეს საქმიანობა შეუძლია
შეასრულოს ნებისმიერმა ადამიანმა, ვისაც სურს მოგების მიღება. მოქმედ
ბიზნესმენთა უმრავლესობაში ჯერ კიდევ არ ჩამოყალიბებულა მოთხოვნილება
თავისი პროფესიული კვალიფიკაციის მუდმივ ამაღლებაზე. ამ საკითხს უნდა
მიექცეს ჯეროვანი ყურადღება იმიტომ, რომ ბიზნესის ნებისმიერი სახის
ეფექტიანობა უშუალოდ დამოკიდებულია კადრების პროფესიონალიზმის მაღალ
დონეზე.

77
 თემა 5. ბიზნესის მოდელები

5.1. ბიზნესის ლიბერალური მოდელი

5.2. ბიზნესის ზომიერად ლიბერალური მოდელი
5.3. სოციალურად ორიენტირებული მოდელი
5.4. .თანამშრომლობის პატერნალისტური მოდელი

5.1. ბიზნესის ლიბერალური მოდელი

ამჟამად გამოყოფენ ბიზნესის მოდელების ხუთ ტიპს, რომლებიც გამოიყენება

სხვადასხვა ქვეყნის ეროვნულ ბაზრებზე: ლიბერალური, ზომიერად ლიბერალური,
სოციალურად ორიენტირებული, თანამშრომლობის პატერნალისტური და
სოციალისტური. ბიზნესის ლიბერალური მოდელის მაგალითია ამერიკის
შეერთებული შტატები (აშშ). ამერიკული ბიზნესი და ამერიკული ეკონომიკა
იქმნებოდა ადამიანების მიერ, რომლებიც გადასახლდნენ ამერიკაში ევროპის
სხვადასხვა ქვეყნებიდან, შემდეგ კი - ყოველი მხრიდან. «ახალი ამერიკელები»
აქტიურად ითვისებდნენ ტერიტორიას. ახალმოსახლეობის ეროვნულობა ხდებოდა
ამერიკის მოქალაქეობა. თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის პრინციპი
ყოველთვის იყო არსებითი მნიშვნელობის ამერიკელი ბიზნესმენებისათვის.
ახალი ტერიტორიების ათვისება გახდა კაპიტალის მასობრივი პირველდაწყებითი
დაგროვების ძირითადი ფორმა აშშ-ში. თავისი ისტორიის მთელ მანძილზე
ამერიკული ბიზნესი ვითარდებოდა თვით ბიზნესმენთა ინიციატივის ხარჯზე
ბიზნესის რეგულირებაში სახელმწიფოს შედარებით უმნიშვნელო როლის
პირობებში. სახელმწიფო საკუთრება ყველა დროში შეზღუდული იყო აშშ-ში
მხოლოდ სოციალურად დანიშნულების დაწესებულებებით (სავადმყოფოები,
განათლების დაწესებულებები) შემოიფარგლებოდა. Aაქ მრეწველობისა და
ტრანსპორტის სააქციონერო კაპიტალში სახელმწიფოს წილად მოდის მხოლოდ 10%;
სწორედ აშშ-ში წარმოიშვა დღეს ყველაზე ერთ-ერთი ცნობილი მეცნიერული
ეკონომიკური სკოლა, რომლის საფუძველია წარმოდგენები ბიზნესმენებისათვის
მაქსიმალურად ფართო «დამოუკიდებლობის კორიდორის» უზრუნველყოფის

78
აუცილებლობის შესახებ. ესაა მეცნიერული ეკონომიკური სკოლა - მონეტარიზმი,
რომლის ფუძემდებელი ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორი მილტონ ფრიდმენი
გახდა ნობელის პრემიის ლაურეატი ეკონომიკის დარგში (1976 წ.). აქვე უნდა ითქვას
იმის შესახებაც, რომ ამერიკული ბიზნესი კარგა ხანია გასცდა თავისუფალი
კონკურენციის ეტაპს. კერძოდ, აშშ-ში იქნა მიღებული (1890 წ.) პირველი და
დღემდე ყველაზე ცნობილი ანტიმონოპოლიური კანონი - შერმანის კანონი.
გასული საუკუნის 30-იან წლებში აშშ-ში განხორციელდა დიდი დეპრესიიდან
(1929-1932 წ.წ. მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისიდან) გამოსვლის
ფართომასშტაბიანი სახელმწიფო ჩარევა ბიზნესის განვითარებაში, რომელმაც
მიიღო «პრეზიდენტ რუზველტის ახალი კურსის» სახელწოდება. მაგრამ ამჟამად
ბიზნესმენთა თავისუფლება და დამოუკიდებლობა, რომლებიც არიან
ინიციატივისა და გერგილიანობის მატარებლები, ეკონომიკური და სოციალური
პროგრესის მთავარი მამოძრავებელი ძალა, ამერიკის საზოგადოებაში სარგებლობენ
დიდი პატივისცემით, როგორც თანამედროვე ადამიანისეული ცივილიზაციის
ძირითადი ფასეულობა. მონეტარისტული შეხედულებები ედო საფუძვლად
«რეიგანოეკონომიკას» _ პრეზიდენტ როლანდ რეიგანის (აშშ მე-40-ე პრეზიდენტი
1981-1989 წწ.) ეკონომიკურ კურსს, რომელმაც საყოველთაო აღიარებით
უზრუნველყო ქვეყნის არნახული ეკონომიკური აყვავება XX საუკუნის 80-იან
წლებში.
თანამედროვე ეტაპზე ბიზნესის ლიბერალური მოდელის ნიშნები
დამახასიათებელია არა მარტო კანადისა და დიდი ბრიტანეთისათვის, არამედ
ლათინური ამერიკის ქვეყნების უმრავლესობისათვის (ჩილე, არგენტინა,
ბრაზილია), სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთი ქვეყნისათვის (სამხრეთ
კორეა, მალაიზია, სინგაპური, ფილიპინები).

5.2. ბიზნესის ზომიერად ლიბერალური მოდელი

ბიზნესის ზომიერად ლიბერალური მოდელის განვითარებაში მნიშვნელოვან

როლს ბიზნესმენებთან ერთად ასრულებენ სახელმწიფო ხელისუფლებისა და
მართვის ორგანოები. ასეთი სისტემები გავრცელებულია უპირველეს ყოვლისა
დასავლეთ ევროპის რიგ ქვეყნებში (საფრანგეთი, იტალია, ბელგია, პორტუგალია).

79
მაგალითად, იტალიაში სახელმწიფოს წილად მოდის საკუთრების 38%, ხოლო
საფრანგეთში – 34%. საფრანგეთში დიდია სახელმწიფოს მარეგულირებელი როლი;
1947 წლიდან ხდება ინდიკატური დაგეგმვა, მუშავდება ხუთწლიანი გეგმები.
სახელმწიფო ფართოდ ერევა კაპიტალის დაგროვების პროცესში. მათი არსი
გამოიხატება ტერმინით «დირიჟიზმი», რომელიც შევიდა ლექსიკონში საფრანგეთში
პოპულარული «ბიზნესზე სასიკეთო სახელმწიფო გავლენის თეორიების»
მეოხებით. ეს მოდელი ემყარება წარმოდგენებს იმის თაობაზე, რომ ბიზნესის
სუბიექტების საქმიანი ინტერესების წინააღმდეგობებს გააჩნიათ დაუძლეველი
ხასიათი, მაგრამ მათი ნეგატიური გავლენის წარმატებული ნიველირება შეიძლება,
თუ ეროვნულ ეკონომიკაში მძლავრად წარმოდგენილია სახელმწიფო სექტორი.
ასეთი სექტორი მუშაობს უპირველეს ყოვლისა სახელმწიფო შეკვეთებისა და
დავალებების შესრულებაზე. იგი წარმოადგენს გამაწონასწორებელ ძალას
კონკურენტებისათვის (არასახელმწიფო სუბიექტებისათვის). ამავე დროს იგი
მოწოდებულია ხელი შეუწყოს შრომის ბაზრის სტაბილიზებას, მოსახლეობის
დასაქმებას. შემთხვევითი არ არის ის, რომ საფრანგეთსა და იტალიაში
თანამედროვე ბიზნესის ბევრ ფლაგმანს აქვს სახელმწიფო საწარმოთა
ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა. სახელმწიფო სახელისუფლო და
აღმასრულებელი ორგანოები, დირიჟორების მსგავსად, რომლებიც მართავენ
სიმფონიურ ორკესტრებს, დირიჟორობენ ბიზნესის ყველა სუბიექტს და ამით
უზრუნველყოფენ ეროვნული ბიზნესის მთლიანობას, მისი წარმატებული
განვითარების სიმყარეს. აქედან მოდის ბიზნესში დირიჟიზმის მოდელის
განსაზღვრაც. დირიჟიზმის მოდელი ითვალსიწინებს ბიზნესში სუბიექტების
დამოუკდიებლობას, მათ უფლებებს ინიციატივაზე, აქტიურობასა და
გერგილიანობაზე.

5.3. სოციალურად ორიენტირებული მოდელი

ბიზნესის ეროვნული მოდელის მესამე ტიპი უშუალო კავშირშია სოციალურ

საბაზრო ეკონომიკასთან, რომელიც წარმოიშვა XX საუკუნის მეორე ნახევარში, ომის
შემდგომ გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში ეკონომიკური რეფორმების
შედეგად, რომლებიც განახორციელა კანცლერმა ლუდვიგ ერჰარდმა. მოგვიანებით

80
ამ მოდელმა გავრცელება ჰპოვა სხვა ევროპულ ქვეყნებში - პირველ რიგში
ნორვეგიაში, დანიასა და შვეციაში. მისი მთავარი თავისებურებაა თანამედროვე
ცივილიზაციის ძირითად მიღწევად დირიჟიზმის მოდელისაგან განსხვავებით,
სოციალურად პასუხისმგებელი ბიზნესის მოდელი ემყარება არა სახელმწიფო
საწარმოთა გამოყოფას ეროვნული ბიზნესის პრიორიტეტულ სუბიექტებად, არამედ
ყველა ბიზნესმენისთვის საქმიანი უნარებისა და ტალანტების გამოვლენის
საუკეთესო შესაძლებლობების უზრუნველყოფას. მიღწევები ბიზნესში განიხილება
არა მარტო როგორც წარმატებები თვით ბიზნესმენების, არამედ უწინარეს
ყოვლისა როგორც ურთიერთხელსაყრელი თანამშრომლობის შედეგი
სახელმწიფოსა და ბიზნესს შორის. ამიტომ შემოსავლები ბიზნესში არ აღიქმება
როგორც მხოლოდ ბიზნესის სუბიექტების მიღწევა. სოციალურად
პასუხისმგებელი ბიზნესი იძულებულია გაიყოს შემოსავლები მთელ
საზოგადოებასთან. ეს, როგორც წესი, კეთდება საგადასახადო სისტემის
დახმარებით.

5.4. თანამშრომლობის პატერნალისტური მოდელი

თანამშრომლობის პატერნალისტური მოდელის სამშობლოა იაპონია,

რომელმაც განაპირობა ამ ქვეყნის ეკონომიკის განვითარება მაღალი ტემპებით XX
საუკუნის მეორე ნახევარში, რაც გახდა ე. წ. «იაპონური ეკონომიკური სასწაულის»
საფუძველი. სასწაული იყო ის, რომ იაპონია, რომელმაც განიცადა გამანადგურებელი
მარცხი მეორე მსოფლიო ომში, რამდენიმე ათწლეულში ჩამორჩენილი
ნახევრადფეოდალური სახელმწიფოდან გარდაიქმნა აყვავებულ სახელმწიფოდ
და შევიდა მსოფლიო ბიზნესის ელიტაში. იაპონიის ფირმები დღეს დომინირებენ
საყოფაცხოვრებო ტექნიკის, ელექტრონიკის, კავშირგაბმულობის საშუალებების,
ავტომობილების წარმოებაში, ფინანსურ ბიზნესში. წამყვანი კომერციული
ბანკების ათეულში მსოფლიო მასშტაბით რვა ადგილი უკავია იაპონიის ბანკებს.
ბიზნესის იაპონურ მოდელს გააჩნია რიგი თავისებურებები. იგი ემყარება
ბიზნესის თავისუფლებას, კონკურენცია გამწვავებულია არა მარტო სხვადასხვა
ფირმებს, არამედ შიგასაფირმო ბიზნეს პროექტებს შორისაც. ფირმის
თანამშრომლები მიჩნეულნი არიან ბიზნესმენთა სრულუფლებიან პარტნიორებად

81
მათ ბრძოლაში კონკურენტებთან, თუმცა ისინი არ არიან ბიზნესის
თანამფლობელები. ფირმისადმი ერთგულება განიხილება როგორც ადამიანთა
დადებითი მორალური თვისება (ოჯახის თითქმის ყველა წევრი ერთი ფირმის
თანამშრომელია). თავის მხრივ, ბიზნესის მფლობელები კისრულობენ
პასუხისმგებლობას მუდმივი ყურადღების ცენტრში იყოლიონ თანამშრომლები.
ბიზნესმენები ზრუნავენ თანამშრომელთა კეთილდღეობაზე, მათ პროფესიულ
დაოსტატებაზე, მათი ბავშვების ჯანმრთელობაზე და ა. შ. ამით ისინი ავლენენ
პატერნალიზმს (იტალ. «პატერნალიზმი» ნიშნავს «მამობას», «მამობრივს»).

5.5. თანამშრომლობის პატერნალისტური მოდელი

XX საუკუნისა და XXI საუკუნის დასაწყისის შესანიშნავი მოვლენა გახდა

სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკის მოდელი, რომელიც განვითარდა ჩინეთის
სახალხო რესპუბლიკაში. ეს მოდელი ინიციატივურ ბიზნესს ახამებს ერთი
პარტიის - ჩინეთის კომუნისტური პარტიის პოლიტიკურ მონოპოლიასთან. გასული
საუკუნის 70-იან წლებში ჩინეთის კომპარტიის მაშინდელი ლიდერის დენ
სიაოპინის ინიციატივით ჩინეთმა სოციალიზმისა და კომუნიზმის მშენებლობის
კურსი შეცვალა საბაზრო ორიენტაციის ეკონომიკის საფუძვლების ფორმირებით.
ჩინური ბიზნესის თავისებურებებია: ერთობლივი ბიზნესის განვითარება მსხვილ
საწარმოო ბიზნესში, რომელშიც ჩინეთის მხრიდან მონაწილეობენ ბიზსნესმენები
და სახელმწიფო საწარმოები; განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონების მხარის
დაჭერა ქვეყნის ტერიტორიაზე, რომლებიც შეასრულებენ ბიზნესის მსოფლიო
ცენტრების ფუნქციას (მაგალითად, ჰონკონგი); ინვესტიციების აქტიური მოზიდვა
ეროვნულ ეკონომიკაში შეძლებული ეთნიკური ჩინელების მხრივ, რომლებიც
მუდმივად ცხოვრობენ საზღვარგარეთ (ხუაციაო); ჩინელების საზღვარგარეთ
წასვლის წახალისება სისტემატური ბიზნეს-საქმიანობის ჩასატარებლად; მასობრივი
წვრილი ბიზნესი ჩინეთის შიგნით.
ჩინურმა ბიზნესმა მოკლე დროში მიაღწია დიდ წარმატებას პირველ რიგში
ფართო მოხმარების საქონლის წარმოების სფეროში. ამ სფეროს იაფფასიანმა
საქონელმა სრულიად წალეკა შესაბამისი საქონლის ბაზრები მთელ მსოფლიოში,
დასავლეთ ევროპის ქვეყნებისა და აშშ ჩათვლით. ასევე ჩვეულებრივია დღეს

82
«ჩაინათაუნების»- ეთნიკური ჩინელების კომპაქტური ცხოვრების ადგილების
არსებობა და მათ მიერ წვრილი ბიზნესის წარმოება საბაზრო ეკონომიკის წამყვანი
ქვეყნების დედაქალაქებში.

თემა 6. ბიზნესის ორგანიზაცია

6.1. მეწარმეობრივი უნარის შეფასება, პარტნიორების შერჩევა და ბაზრის

83
 თავდაპირველი შესწავლა
6.2. ბიზნესის დაფუძნება და Fფირმების მიკუთვნება ეკონომიკის სექტორისადმი
6.3. საკუთრების ფორმები ბიზნესში
6.4. მეწარმეობის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების დახასიათება

6.1. მეწარმეობრივი უნარის შეფასება, პარტნიორების შერჩევა და ბაზრის

თავდაპირველი შესწავლა

საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ვიდრე ამა თუ იმ საქმეს, ან პროფესიის

შესწავლას მოვკიდებთ ხელს, საჭიროა გულდასმით გავაანალიზოთ მათზე
მოთხოვნა, შევაფასოთ ჩვენი შესაძლებლობები, ასევე, გავარკვიოთ რას ვანიჭებთ
უპირატესობას: დოვლათის წარმოებას, იდეების გამომუშავებას, შემოქმედებით
შრომას, თუ ადამიანის ხელმძღვანელობას? თითოეულ ამ კითხვაზე საჭიროა ზუსტი
პასუხი, ვინაიდან საბაზრო კონკურენციულ ბრძოლაში იმ პროფესიის არჩევა,
რომლის მიწოდება ბევრად სჭარბობს მოთხოვნას და იმის კეთება, რომლის მაღალ
დონეზე შესრულება არ შეგვიძლია, შესაძლოა საკმაოდ ძვირი დაგვიჯდეს. ამისათვის
სპეციალური ტესტით უნდა შევაფასოთ ჩვენი მეწარმეობრივი უნარ-თვისებები.
მიზანშეწონილია საქონელი და მომსახურება ვიყიდოთ მაშინ, როცა ირგვლივ
უმრავლესობა ყიდის, ე.ი. როცა საქონლის ფასები დაბლა დაიწევს და გავყიდოთ
მაშინ, როცა უმრავლესობა ყიდულობს ე.ი. მაშინ, როცა ფასი მაღლა აიწევს.
თითოეულ თეთრს ჩვენთვის გარკვეული უკუგება უნდა მოჰქონდეს. Aამიტომ
ფული არ უნდა მოვაცდინოთ, დავაბანდოთ იგი იმაში რისი ხელახალი გაყიდვაც
შესაძლებელია სწრაფად და მომგებიანად.
Gგვახსოვდეს, საქმეში დასაბანდებლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ მხოლოდ
დროებით თავისუფალი ფული, ანუ ის ფული, რომელიც დაგვრჩება ყველა
აუცილებელი, პირველადი ხარჯების გამოკლების შემდეგ. Eე.ი. საქმეში ჩავდოთ ის
ფული, რომლის დაკარგვა ჩვენთვის კატასტროფის ტოლფასი არ იქნება.
ტესტით ( იხ.დანართი N5) შემდეგნაირად უნდა ვისარგებლოთ: თითოეულ
ჰორიზონტალურ გრაფაში საჭიროა ვიპოვოთ თვისების ის განსაზღვრება, რომელიც
ყველაზე მეტად გვახასიათებს. აღვნიშნოთ იგი იმ ციფრით, რომელიც შეესაბამება

84
ყოველ ვერტიკალურ სვეტს. Aამ ციფრების დაჯამების შედეგად ჩვენი მეწარმეობის
პოტენციალის შეფასება შეიძლება იყოს: ფრიადი (25-28 ქულა), ძალიან კარგი (21-24),
კარგი (17-20 ქულა), საშუალო (13-16 ქულა) და ცუდი (12 და ნაკლები ქულა).
შესაძლებელია, რომ ჩვენ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი თვისება, რისკიანობა
ან ორგანიზატორული ნიჭი არ აღმოგვაჩნდეს, მაგრამ თუ გვაქვს ძლიერი სურვილი
გვქონდეს საკუთარი საქმე და ვიყოთ მეწარმე, მაშინ “გუნდის” დაკომპლექტებისას
ისეთი პარტნიორები უნდა შევარჩიოთ, რომელთაც ეს თვისებები ექნებათ. ბიზნესის
წარმატება დამოკიდებულია არა მარტო ჩვენს სამეწარმეო თვისებებზე, არამედ იმ
ადამიანურ რესურსებზეც, რომელთაც ჩვენ ვიყენებთ. საბაზრო სისტემაში
გაბატონებულია აზრი: “შეიძლება დაკარგო ბიზნესი, მაგრამ თუ შეინარჩუნებ
საკადრო პოტენციალს შესაძლოა მალე არადგინოთ საქმე და ფეხზე წამოდგეთ”.
სრული კრახი მაშინაა, როცა დაეცემი და ფეხზე წამოდგომის თავი აღარ გაქვს.
თანამშრომლები უნდა შევარჩიოთ კომპეტენციისა და შესაძლებლობის მიხედვით,
რათა კარგად მოერგონ ჩვენი ბიზნესის სისტემას და არა მხოლოდ მეგობრული,
ნათესაური და თუნდაც პოლიტიკური მოსაზრებებით. პირადი ერთგულება და
საიმედობა კარგია, მაგრამ წარმატების გარანტი არ არის. ამ მომენტს
განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს, რადგან ჩვენში არც თუ იშვიათად მეგობრებს
საქმეზე წინ აყენებენ.
ჩვენი სამეწარმეო უნარის შეფასების და პარტნიორების შერჩევის შემდგომ
მოგვიწევს ბაზრის თავდაპირველი შესწავლა, ანუ იმის გარკვევა საზოგადოებაში,
რომელ ახალ გაუმჯობესებულ საქონელზე და მომსახურეობაზეა მოთხოვნა. ამაში
დაგვეხმარება “ბაზრის ენა” ანუ ბაზარზე ჩამოყალიბებული თავისუფალი ფასი,
ვინაიდან ფასი სწორედ ის ორიენტირია, რომლის მიხედვითაც უნდა გადავწყვიტოთ
თუ რა უნდა ვაწარმოოთ, რა ვიყიდოთ და გავყიდოთ.
საქონელზე და მომსახურებაზე მაღალი და მომგებიანი ფასი სიგნალია იმისა,
რომ მათზე საზოგადოების გაზრდილი მოთხოვნაა. საჭიროა შევადგინოთ
გაზრდილი მოთხოვნის და მომსახურების ნუსხა. სამეურნეო და კომერციული ქცევა
ბაზრიდან უნდა დავიწყოთ და უწინარეს ყოვლისა, გავარკვიოთ თუ რა პროდუქცია
და მომსახურება ესაჭიროებათ მომხმარებლებს, რათა მათი სურვილებისა და
მოთხოვნილებების დამყოფილების გზით მივიღოთ სარგებელი. ჩვენი ბიზნესი არ
იქნება მომგებიანი, თუ მომხმარებელს არ სურს ჩვენს მიერ შეთავაზებული

85
პროდუქციის შეძენა. მომხმარებელს უნდა შევთავაზოთ არა ის, რისი წარმოებაც ჩვენ
შევძელით ან გაგვაჩნია, არამედ ის, რაც მათ სურთ.
საჭიროა გავითვალისწინოთ შემდეგი:
 საქართველოში საბაზრო ეკონომიკის წარმატებული მშენებლობა დიდადაა
დამოკიდებული მის პროფესიულ უზრუნველყოფაზე. სწორედ ამიტომ
საგრძნობლად გაზრდილია მოთხოვნა საბაზრო ეკონომიკურ ცოდნაზე, კერძოდ:
მენეჯერი, მარკეტოლოგი, ფინანსისტი, ბუღალტერი, იურისტი და სხვა;
 ტერიტორიაზე, სადაც სასურსათო მაღაზიები მომუშავეთა სამსახურიდან
დაბრუნებამდე იკეტება, მოთხოვნილება იქნება გვიანობამდე მომუშავე სასურსათო
მაღაზიებზე;
 ტერიტორიაზე, სადაც მრავლად არიან წვრილშვილიანი მომუშავე მშობლები (ან
მშობელი), მოთხოვნილება იქნება საბავშვო-ბაგებზე და ბაღებზე;
 საზოგადოებაში, სადაც მაღალია შობადობა, მოთხოვნილება იქმნება რძეზე და
რძის პროდუქტებზე, სატყურაზე, საბავშვო ტანსაცმელზე, ფეხსაცმელზე, პამპერსზე,
ეტლზე და სხვა;
 საზოგადოებაში, სადაც სჭარბობს დაბალშემოსავლიანი სტუდენტ-
ახალგაზრდობა, მოთხოვნილება იქნება ჩასახვის საწინააღმდეგო ქიმიურ და
მექანიკურ საშუალებებზე;
 საზოგადოებაში, სადაც პენსიონერები სჭარბობენ, მოთხოვნილება
იქნებაინტერნატებზე ან მოხუცთა სახლებზე, სამედიცინო საქონელზე და
მომსახურებაზე, ასევე დანაზოგების ბანკში შენახვაზე და სხვა.
ყოველივე ზემოთ თქმულის შემდეგ საჭიროა გავარკვიოთ რა უნარ-ჩვევები და
რესურსებია აუცილებელი ჩვენს მიერ შესათავაზებელი პროდუქციისა მომსახურების
წარმოებისათვის და მათგან რას ვფლობთ ჩვენ. იმ შემთხვევაში, თუ არ გაგვაჩნია
ყველა საჭირო უნარ-ჩვევა ან რესურსი, მაშინ უნდამოვძებნოთ პარტნიორები
შესაბამისი შესაძლებლობებით და ჩამოვაყალიბოთ მეწარმეობის პარტნიორული ან
კორპორაციული ფორმა. ამისათვის უნდა ვერკვეოდეთ ორგანიზაციულ-
სამართლებრივი ფორმების ღირსება-ნაკლოვანებებში.
6.2. ბიზნესის დაფუძნება და Fფირმების მიკუთვნება ეკონომიკის სექტორისადმი

86
 მეწარმე სუბიექტები არიან: ინდივიდუალური მეწარმე, სოლიდარული
პასუხისმგებლობის საზოგადოება (სპს), კომანდიტური საზოგადოება (კს),
შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება (შპს), სააქციო საზოგადოება (სს,
კორპორაცია) და კოოპერატივი. ინდივიდუალური მეწარმე, წარმოიშობა მხოლოდ
მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრში
რეგისტრაციის მომენტიდან. იგი არ არის იურიდიული პირი. ინდივიდუალური
მეწარმე საქმიან ურთიერთობებში თავის უფლებებს ახორციელებს და მოვალეობებს
ასრულებს, როგორც ფიზიკური პირი. სოლიდარული პასუხისმგებლობის
საზოგადოება, კომანდიტური საზოგადოება, შეზღუდული პასუხისმგებლობის
საზოგადოება, სააქციო საზოგადოება და კოოპერატივი არიან იურიდიული პირის
სტატუსის მქონე საწარმოები (კომპანიები).
კომპანიები ეკონომიკის სექტორების მიხედვით იყოფა 2 ძირითად ჯგუფად:
I. მომსახურების სფეროში დასაქმებულ და II. წარმოების სფეროში დასაქმებულ
კომპანიებად. ამ თუ იმ კომპანიის მიკუთვნება ეკონომიკის სექტორისადმი
განისაზღვრება იმის მიხედვით თუ რას აწარმოებენ ისინი: საქონელს თუ
მომსახურებას. ცალკეულ ქვეყნებში მომსახურების სფერო მაპროფილებელია.
მაგალითად, აშშ-ში მასზე მოდის ბიუჯეტის შემოსავლის 70%. იაპონიაში 74%,
გერმანიაში 62%. მომსახურებასა და წარმოებას შორის ურთიერთკავშირი არ
განისაზღვრება ქვეყნის ეკონომიკაში მისი ხვედრითი წილით. მწარმოებლებს
ესაჭიროებათ მომსახურე ფირმები, რათა შეძლონ საქონლის ყიდვა-გაყიდვა. ბოლო
წლებში ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში იზრდება მომსახურების
ხვედრითი წილი. ამის მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ წარმოების სრულყოფამ
შესაძლებელი გახადა საწარმოო სფეროში შემცირებულიყო დასაქმებულთა
ხვედრითი წილი. უკანასკნელნი დასაქმდნენ მომსახურების სფეროში (რესტორნების,
იურიდიული მომსახურების და სხვა ბიზნესში), მეორე მიზეზი არის ტექნიკური
პროგრესი. იმის მაგივრად, რომ მსხვილმა კომპანიებმა აწარმოონ საკუთარი
საკომპიუტერო, სამარკეტინგო და სხვა ტიპის მომსახურება, მიმართავენ წვრილ ან
საშუალო ფირმებს, რომლებიც სპეციალიზდებიან ამ სფეროში.
სწრაფად განვითარებადს დღეს წარმოადგენს საცალო და საბითუმო ვაჭრობის
სფერო. აქ არის წარმოდგენილი როგორც წვრილი საოჯახო ფირმები, ასევე მსხვილი
საბითუმო გამანაწილებელი კომპანიები. ამასთან, მიმდინარეობს წვრილი ფირმების

87
ეტაპობრივი გამოძევების პროცესი ამ ბაზრიდან. მათ ენაცვლებათ მსხვილი
სუპერმარკეტები. მსხვილ სფეროდ რჩება ფინანსები და დაზღვევა. აქ არის
წარმოდგენილი, როგორც მსხვილი საფინანსო ინსტიტუტები, ასევე საშუალო
სადაზღვეო კომპანიები. უკანასკნელ ათწლეულში ეს სექტორი ინტენსიურად
ფართოვდება.
ტრანსპორტი და კომუნიკაციები უკანასკნელ ათწლედში ასევე მნიშვნელოვნად
განვითარდა და ეს პრივატიზაციის ერთ-ერთი შედეგია. ავიაკომპანიების შექმნა,
ელექტრო დისტრიბუცია თუ ტელე კომუნიკაციური სისტემები მოითხოვს მსხვილ
კაპიტალდაბანდებას.
ჩქარი ტემპებით ვითარდება “სხვა მომსახურება”. აქ შედის საპარიკმახერო
სალონები, კერძო სკოლები, სარემონტო სახელოსნოები, სასტუმროები, სამედიცინო
კერძო დაწესებულებები, დასვენების პარკები და სხვა.
ყველაზე დიდი პერსპექტივა გააჩნია ტურიზმს, როგორც სწრაფად მზარდ და
რენტაბელურ დარგს.
საწარმოო სექტორის აღორძინება ხდება 90-იანი წლებიდან. აქ დომინირებს
მშენებლობა. ეს არის დარგი, რომელიც ყველაზე უფრო რეაგირებს საპროცენტო
განაკვეთებზე. თუ საპროცენტო განაკვეთი მაღალია, მშენებლობის მოცულობა ეცემა
და პირიქით.

6.3. საკუთრების ფორმები ბიზნესში

საკუთრების ფორმების მიხედვით კომპანიები იყოფა: 1)ერთპიროვნულ

მფლობელებად და ინდივიდუალურ ფირმად, 2) ამხანაგობად, 3) კორპორაციად.
საკუთრების სამივე ფორმას აქვს თავისი ინდივიდუალური თვისებები, უარყოფითი
და დადებითი მხარეები.
ინდივიდუალური კერძო ფირმა – ეს არის ის ფირმა, რომელიც მიეკუთვნება ერთ
პიროვნებას, თუმცა მასში შეიძლება დასაქმებული იქნეს რამდენიმე ათეულობით
ადამიანი. ეს არის საქმიანი საწარმოოს ორგანიზების ყველაზე იაფფასიანი და
მარტივი ფორმა. უპირატესად, ეს ფორმა დომინირებს საცალო ვაჭრობის,
მომსახურების, საოჯახო მეურნეობის სფეროებში. ინდივიდუალურ კერძო ფირმას
გააჩნია რიგი უპირატესობები. ყველაზე ძირითადი არის ის, რომ ასეთი ფირმები

88
მარტივია დაფუძნების თვალსაზრისით. კიდევ ერთი უპირატესობა ამ ტიპის
ფირმებისა არის კონფიდენციალობა. ასეთი ტიპის საწარმოების ფინანსური და
საწარმოო მდგომარეობა ცნობილია მხოლოდ საგადასახადო ორგანოებისათვის, ანუ
ამ ფირმის მფლობელი არ არის ანგარიშვალდებული საზოგადოების წინაშე, როგორც
ეს ხდება კორპორაციის შემთხვევაში. ასეთი ტიპის ფირმებს აქვთ უარყოფითი
თავისებურებანიც. ჯერ ერთი, ისინი ეფუძნება შედარებით მცირე კაპიტალს და
ამიტომაც აწყდებიან წინააღმდეგობებს სესხების აღების შემთხვევაში. ამასთან, მცირე
საწარმოებს მოკლევადიანი კრედიტი მიეცემათ უფრო მაღალი სა პროცენტო
განაკვეთით, ვიდრე მსხვილ კორპორაციებს. უარყოფითია ამ სახის ბიზნესის
მემკვიდრეობითობა, ანუ ფირმის მფლობელის სიკვდილის შემდეგ მისი ბიზნესი
გადაეცემა მემკვიდრეებს, იმ შემთხვევაში თუ ბიზნესი აგებული იყო მისი
მფლობელის ტალანტსა და კვალიფიკაციაზე ეჭვქვეშ დგება მისი მომავლის საკითხი.
თუ არსებობს ბიზნესის დამოუკიდებელი დაწყების საფრთხე, იქმნება
ამხანაგობა – ეს არის ორი ან მეტი პირის გაერთიანება ერთობლივი ბიზნესის
წარმოებისა და ერთობლივი მოგების მიღების მიზნით. ინდივიდუალურ კერძო
ფირმებს და ამხანაგობებს აქვთ რიგი უპირატესობებისა: ჯერ ერთი მეწარმეობის ამ
ფორმების შექმნა ორგანიზაციულად მარტივია. ამხანაგობების უპირატესობა
მჟღავნდება იმაშიც, რომ მათ მართვაში (მენეჯმენტში) მონაწილეობს რამდენიმე
პარტნიორი და შესაბამისად, კარგად შერჩეული გუნდის შემთხვევაში, ეს ქმნის
წარმატებული ბიზნესის პერსპექტივას. ამხანაგობას უპირატესობა გააჩნია
ინდივიდუალურ საწარმოსთან შედარებით კრედიტების მოპოვების
თვალსაზრისითაც, რადგანაც ვალის გადახდის ვალდებულება თანაბრად ნაწილდება
პარტნიორებზე და მათ ქონებაზე. ამხანაგობის წევრის გასვლის (სიკვდილის)
შემთხვევაში ადვილი ხდება ახალი პარტნიორის მოძებნა, რომელიც ახალ სტიმულს
მატებს უკვე არსებულ ბიზნესს. ამხანაგობების ძირითადი ნაკლოვანება მდგომარეობს
ამხანაგობის წევრების შეუზღუდავ პასუხისმგებლობაში. თუ რომელიმე პარტნიორი
დაუშვებს სერიოზულ პროფესიულ ან ფინანსურ შეცდომას, მასზე პასუხს აგებს
ამხანაგობა მთელი მისი ქონებით, რაც ქმნის ბიზნესის გაკოტრების საფრთხეს. კიდევ
ერთი ნაკლოვანება არის ის, რომ ბიზნესის ერთობლივი წარმართვის შემთხვევაში
იზრდება პარტნიორებს შორის კომფლიქტების წარმოქმნის პოტენციური
შესაძლებლობა.

89
 ბიზნესის ორგანიზაციის ყველაზე მსხვილი ფორმა არის კორპორაცია.
თანამედროვე კორპორაციები ჩამოყალიბდნენ XIX საუკუნეში, რაც დაკავშირებული
იყო კაპიტალის გამსხვილებასთან, მსხვილი პროექტების განხორციელების მიზნით.
ამიტომ, აუცილებელი გახდა ბიზნესის წილების გაყიდვა, რათა ყოველ ჩადებულ
დოლარზე მეპაიებს მიეღოთ ამ ბიზნესიდან მოგება. მეწილეები არ მონაწილეობენ
კორპორაციის მართვაში; ამასთან, მათ აქვთ უფლება, კენჭი უყარონ იმ საკითხებს,
რომლებიც დაკავშირებულია ბიზნესში მათ ინტერესებთან. იმისათვის, რომ წილი
დაცული ყოფილიყო რისკისაგან, მათი პასუხისმგებლობა განისაზღვრებოდა,
მხოლოდ მათ მიერ შეტანილი პაის ფარგლებში. კორპორაციები შეიძლება იყოს
საშუალო და მსხვილი. კორპორაციები შეიძლება იყოს სახელმწიფო ან კვაზი
სახელმწიფო და კერძო. კორპორაციები განსხვავდებიან ბიზნესის
ადგილმდებარეობის მიხედვით. საზღვარგარეთის კორპორაცია არის ის ფირმა,
რომელიც ეწევა ბიზნესს ერთ ქვეყანაში, ხოლო რეგისტრირებულია მეორეში.
ადგილობრივი კორპორაციები არის ის ფირმები, რომლებიც ეწევიან ბიზნესს იმ
ქვეყანაში, სადაც გაიარეს რეგისტრაცია და მიიღეს საქმიანობის ლიცენზია.
საკუთრების ფორმების მიხედვით კომპანიები იყოფა: 1) ერთპიროვნულ
მფობელობად და ინდივიდუალურ ფირმად, 2) ამხანაგობად, 3) კორპორაციად.
საკუთრების სამივე ფორმას აქვს თავისი ინდივიდუალური თვისებები, უარყოფითი
და დადებითი მხარეები.
ინდივიდუალური კერძო ფირმა – ეს არის ის ფირმა, რომელიც მიეკუთვნება ერთ
პიროვნებას, თუმცა მასში შეიძლება დასაქმებული იქნეს რამდენიმე ათეულობით
ადამიანი. ეს არის საქმიანი საწარმოოს ორგანიზების ყველაზე იაფფასიანი და
მარტივი ფორმა. უპირატესად, ეს ფორმა დომინირებს საცალო ვაჭრობის,
მომსახურების, საოჯახო მეურნეობის სფეროებში. ინდივიდუალურ კერძო ფირმას
გააჩნია რიგი უპირატესობები. ყველაზე ძირითადი არის ის, რომ ასეთი ფირმები
მარტივია დაფუძნების თვალსაზრისით. მის შესაქმნელად საკმარისია რეგისტრაცია.
საკუთრების ამ ფორმაში ყველა სახეობის გადაწყვეტილებანი (რა ვაწარმოოთ, ვინ
დავასაქმოთ, როგორ გავანაწილოთ მოგება და სხვა) მიიღება ინდივიდუალურად.
კიდევ ერთი უპირატესობა ამ ტიპის ფირმებისა არის კონფიდენციალობა. ასეთი
ტიპის საწარმოების ფინანსური და საწარმოო მდგომარეობა ცნობილია მხოლოდ
საგადასახადო ორგანოებისათვის, ანუ ამ ფირმის მფლობელი არ არის

90
ანგარიშვალდებული საზოგადოების წინაშე, როგორც ეს ხდება კორპორაციის
შემთხვევაში. აშშ-ში, ამ ტიპის ფირმებს ეძლევათ უფლება, გახსნან ბანკში ე.წ. “კოკა”
ანგარიში. ამ ანგარიშზე ჩაირიცხება ამ ფირმების გარკვეული თანხები, რომლებიც
ქმნიან საპენსიო ფონდს. ასეთი შემოსავლები არ იბეგრება მათი ანგარიშიდან
მოხსნამდე, რაც შესაძლებელია მხოლოდ პენსიაზე გასვლის შემდეგ.
მიუხედავად იმისა, რომ ინდივიდუალური საწარმო შეიძლება იყოს ნებისმიერი
ზომის, მათი უმრავლესობა მიეკუთვნება მცირე ბიზნესს. ასეთი ტიპის ფირმებს აქვთ
უარყოფითი თავისებურებანიც. ჯერ ერთი, ისინი ეფუძნება შედარებით მცირე
კაპიტალს და ამიტომაც აწყდებიან წინააღმდეგობებს სესხების აღების შემთხვევაში.
ამასთან, მცირე საწარმოებს მოკლევადიანი კრედიტი მიეცემათ უფრო მაღალი
საპროცენტო განაკვეთით, ვიდრე მსხვილ კორპორაციებს. ერთპიროვნული
მმართველობა ნიშნავს ერთპიროვნულ პასუხისმგებლობას ფირმის მენეჯმენტზე.
ამდენად, ფირმის გაფართოების ტენდენცია დამოკიდებულია ერთი პირის ტალანტსა
და უნარზე, რომელიც, როგორც წესი, დამოუკიდებლად ღებულობს
გადაწყვეტილებებს, რაც ფაქტობრივად არ იძლევა ამ გადაწყვეტილებათა სხვა
პირებზე გადანაწილების შესაძლებლობას, ანუ ამ ბიზნესის მთავარი უარყოფითი
თვისება არის მისი მფლობელის განუსაზღვრელი პასუხისმგებლობა. კანონის
შესაბამისად ფირმა და მისი მფლობელი არის გაიგივებულია. ნებისმიერი ტიპის
დანახარჯებზე პასუხისმგებელი არის მხოლოდ ამ ფირმის მფლობელი. უარყოფითია
ამ სახის ბიზნესის მემკვიდრეობითობა, ანუ ფირმის მფლობელის სიკვდილის შემდეგ
მისი ბიზნესი გადაეცემა მემკვიდრეებს, იმ შემთხვევაში თუ ბიზნესი აგებული იყო
მისი მფლობელის ტალანტსა და კვალიფიკაციაზე ეჭვქვეშ დგება მისი მომავლის
საკითხი.
საკუთრების ფორმების მიხედვით კომპანიები იყოფა: 1)ერთპიროვნულ
მფლობელებად და ინდივიდუალურ ფირმად, 2) ამხანაგობად, 3) კორპორაციად.
საკუთრების სამივე ფორმას აქვს თავისი ინდივიდუალური თვისებები, უარყოფითი
და დადებითი მხარეები.
თუ არსებობს ბიზნესის დამოუკიდებელი დაწყების საფრთხე, უპრიანია მისი
რისკის გადანაწილება, ანუ მისი დაწყება პარტნიორთან ერთად. ასეთ შემთხვევაში
იქმნება ამხანაგობა – ეს არის ორი ან მეტი პირის გაერთიანება ერთობლივი ბიზნესის
წარმოებისა და ერთობლივი მოგების მიღების მიზნით.

91
 ამხანაგობის შემთხვევაში პარტნიორებს შორის ნაწილდება ყველა სახეობის
ვალდებულება დაწყებული ამხანაგობის მართვიდან, დამთავრებული მოგების თუ
ზარალის გადანაწილებამდე. ამხანაგობა თავისი მასშტაბების მიხედვით, შეიძლება
იყოს როგორც მცირე მასშტაბების საწარმო, რომელსაც მართავს ორი ან მეტი
პიროვნება, ასევე მრავალათასიანი ტრანსნაციონალური კომპანია.
არსებობს ამხანაგობის სამი ძირითადი სახეობა. ესენია: საერთო ამხანაგობა,
რომელშიც ყველა პარტნიორი თანაბარი უფლებებით სარგებლობს და ასევე საერთოა
მათი პასუხისმგებლობა ფირმის წინაშე. შეზღუდული პასუხისმგებლობის
საზოგადოება (ამხანაგობა) სადაც ერთი ან რამდენიმე ადამიანი გამოდის ფირმის
მთავარ პარტნიორებად, და მთლიანად ახორციელებენ მის მენეჯმენტს, ხოლო სხვა
პარტნიორები არიან მხოლოდ ინვესტორები და არ მონაწილეობენ ფირმის მართვაში,
ამიტომაც ეწოდება მათ შეზღუდული პასუხისმგებლობის. მესამე ფორმა არის
შეზღუდული პასუხისმგებლობის კვალიფიციური ამხანაგობა – რომელიც მოქმედებს
როგორც კორპორაცია, რომელსაც აქვს უფლება გაყიდოს პარტნიორული უფლებები
საფონდო ბირჟაზე.
ინდივიდუალურ კერძო ფირმებს და ამხანაგობებს აქვთ რიგი უპირატესობებისა:
ჯერ ერთი მეწარმეობის ამ ფორმების შექმნა ორგანიზაციულად მარტივია. შედარებით
რთულია ხელშეკრულების გაფორმება, სადაც გაწერილია პარტნიორების უფლებები
და მოვალეობანი, რაც მოითხოვს დამატებით იურიდიულ კონსულტაციას.
ამხანაგობების უპირატესობა მჟღავნდება იმაშიც, რომ მათ მართვაში (მენეჯმენტში)
მონაწილეობს რამდენიმე პარტნიორი და შესაბამისად, კარგად შერჩეული გუნდის
შემთხვევაში, ეს ქმნის წარმატებული ბიზნესის პერსპექტივას. ამხანაგობას
უპირატესობა გააჩნია ინდივიდუალურ საწარმოსთან შედარებით კრედიტების
მოპოვების თვალსაზრისითაც, რადგანაც ვალის გადახდის ვალდებულება თანაბრად
ნაწილდება პარტნიორებზე და მათ ქონებაზე. ამხანაგობის წევრის გასვლის
(სიკვდილის) შემთხვევაში ადვილი ხდება ახალი პარტნიორის მოძებნა, რომელიც
ახალ სტიმულს მატებს უკვე არსებულ ბიზნესს.
ამასთან ერთად, ამხანაგობებს გააჩნიათ ნაკლოვანებანიც. მისი ძირითადი
ნაკლოვანება მდგომარეობს ამხანაგობის წევრების შეუზღუდავ პასუხისმგებლობაში.
თუ რომელიმე პარტნიორი დაუშვებს სერიოზულ პროფესიულ ან ფინანსურ
შეცდომას, მასზე პასუხს აგებს ამხანაგობა მთელი მისი ქონებით, რაც ქმნის ბიზნესის

92
გაკოტრების საფრთხეს. თუმცა დღევანდელ სადაზღვევო პრაქტიკაში უკვე
შესაძლებელი ხდება ფინანსური რისკების დაზღვევა, რაც დამატებით ხარჯებს
მოითხოვს ბიზნესის სტაბილურობისთვის. კიდევ ერთი ნაკლოვანება არის ის, რომ
ბიზნესის ერთობლივი წარმართვის შემთხვევაში იზრდება პარტნიორებს შორის
კომფლიქტების წარმოქმნის პოტენციური შესაძლებლობა. ეს დაკავშირებულია
იმასთან, რომ თითოეული მათგანი ცდილობს, მოექცეს ბიზნესის მმართველობის
სათავეში. “სკამებისათვის” ბრძოლის პროცესში ახალგაზრდა პარტნიორებს შორის,
როგორც წესი, წარმოიქმნება “სამეწარმეო ანტაგონიზმი”, რაც ასევე ხელს უშლის
ბიზნესის წარმართვას.
ბიზნესის ორგანიზაციის ყველაზე მსხვილი ფორმა არის კორპორაცია.
თანამედროვე კორპორაციები ჩამოყალიბდნენ XIX საუკუნეში, რაც დაკავშირებული
იყო კაპიტალის გამსხვილებასთან, მსხვილი პროექტების განხორციელების მიზნით.
ამიტომ, აუცილებელი გახდა ბიზნესის წილების გაყიდვა, რათა ყოველ ჩადებულ
დოლარზე მეპაიებს მიეღოთ ამ ბიზნესიდან მოგება. მეწილეები არ მონაწილეობენ
კორპორაციის მართვაში; ამასთან, მათ აქვთ უფლება, კენჭი უყარონ იმ საკითხებს,
რომლებიც დაკავშირებულია ბიზნესში მათ ინტერესებთან. იმისათვის, რომ წილი
დაცული ყოფილიყო რისკისაგან, მათი პასუხისმგებლობა განისაზღვრებოდა,
მხოლოდ მათ მიერ შეტანილი პაის ფარგლებში. კორპორაციები შეიძლება იყოს
საშუალო და მსხვილი. კორპორაციები შეიძლება იყოს სახელმწიფო ან კვაზი
სახელმწიფო და კერძო. სახელმწიფო კორპორაციებს სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა
დანიშნულება გააჩნიათ. მაგ.: საქართველოში – შპს გაზისა და ნავთობის კორპორაცია
100% სახელმწიფო წილით, რაც გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეული
რესურსების გაკონტროლებას. კვაზი სახელმწიფო კორპორაციები იქმნება
კომუნალური მომსახურების, წყლის, გაზის მიწოდების და სხვა მიზნით. კერძო
კორპორაციები – ეს ის კორპორაციებია, რომლებიც იმყოფებიან კერძო პირების
მფლობელობაში. მათ გააჩნიათ მოგების ზრდის უფრო ძლიერი სტიმულები ვიდრე
სახელმწიფო კორპორაციებშია.
სახელმწიფო და კერძო კორპორაციები შეიძლება იყოს, როგორც კომერციული
ასევე არაკომერციული. არაკომერციულ კორპორაციებს გააჩნია არაეკონომიკური
მიზნები, მათი ამოცანები ვრცელდება განათლების, ქველმოქმედების და სხვა
საზოგადოებრივ ინტერესებზე. კორპორაციები Aშეიძლება იყოს ღია და დახურული

93
ტიპის. ღია ტიპის კორპორაციები აქტიურად ყიდიან თავიანთ აქციებს ღია ბაზარზე.
უკანასკნელს შეიძლება მივაკუთვნოთ, როგორც კერძო ასევე კვაზისახელმწიფო
კორპორაციები. დახურული ტიპის კორპორაციები არ ყიდიან თავიანთ აქციებს ღია
ბაზარზე, ანუ საკუთარ სახსრებს იყენებენ წარმოების გაფართოებისთვის ან
აფინანსებენ ბიზნესის განვითარებას საბანკო წყაროებიდან. ეს აძლევს მათ
მფლობელებს უფლებას, სრულად გააკონტროლონ თავიანთი აქციები და იცავს
კომპანიას საკონტროლო პაკეტის გაყიდვისაგან. გარდა აღნიშნულისა, არსებობს
პროფესიული კორპორაციები, რომლებიც არ მიეკუთვნებიან ღია ტიპის
კორპორაციებს, ხოლო მათი აქციონერები ბაზარზე ყიდიან სხვადასხვა ტიპის
მომსახურებას (სამედიცინოს, საინჟინროს, იურიდიულს). სხვა ტიპის კორპორაციებს
მიეკუთვნებათ ე.წ. S – კორპორაციები. ეს არის კორპორაციისა და ამხანაგობის
ჰიბრიდი. ამ შემთხვევაში შემოსავლები და გასავლები მოდის უშუალოდ
კორპორაციის მფლობელებზე. ამასთან ერთად S – კორპორაციების აქციების, ისევე
როგორც ჩვეულებრივი კორპორაციების აქციების მფლობელებს, გააჩნიათ
შეზღუდული პასუხისმგებლობა. S – კორპორაციებს გააჩნიათ შეზღუდვები. აშშ-ის
კანონებით ამ კორპორაციაში არ შეიძლება შედიოდეს 35-ზე მეტი აქციონერი, მას არ
შეიძლება გააჩნდეს სხვა კორპორაციის აქციების 80%-ზე მეტი და მას არ აქვს უფლება,
შემოსავლის 25%-ზე მეტი მიიღოს პასიური წყაროებიდან, ისეთებიდან, როგორიცაა
იჯარა, განაკვეთი და სხვა. ყველა კორპორაცია არის დამოუკიდებელი ორგანიზაცია.
შვილობილი კორპორაციები ნაწილობრივ ან სრულად მიეკუთვნება სხვა
კორპორაციებს, რომელთაც დედობილი კომპანიები ეწოდება, უკანასკნელნი სრულად
აკონტროლობენ შვილობილ კორპორაციებს. დედობილი კომპანიების
განსაკუთრებული ტიპი არის ხოლდინგი, რომელიც არ ერევა შვილობილი კომპანიის
საქმიანობაში, არამედ ფლობს მხოლოდ აქციებს, როგორც ინვესტირებულ კაპიტალს.
კორპორაციები გარდა აღნიშნულისა, განსხვავდებიან ბიზნესის ადგილმდებარეობის
მიხედვით. საზღვარგარეთის კორპორაცია არის ის ფირმა, რომელიც ეწევა ბიზნესს
ერთ ქვეყანაში, ხოლო რეგისტრირებულია მეორეში. ადგილობრივი კორპორაციები
არის ის ფირმები, რომლებიც ეწევიან ბიზნესს იმ ქვეყანაში, სადაც გაიარეს
რეგისტრაცია და მიიღეს საქმიანობის ლიცენზია.

6.4. მეწარმეობის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების დახასიათება

94
 ინდივიდუალური საწარმო შეიძლება შევარჩიოთ იმ შემთხვევაში, თუ: ჩვენ
პოტენციურ ბიზნესს არ სჭირდება დიდი კაპიტალი; საწარმო შეიძლება მართოს
ერთმა პიროვნებამ ან ოჯახმა; საწარმოო ამოცანების გადაწყვეტას არ სჭირდება
კოლექტიური ძალისხმევა; არ გვსურს მოგების სხვაზე განაწილება.
სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება არის საზოგადოება,
რომელშიც რამდენიმე პირი (პარტნიორი) ერთობლივად, ერთიანი საფირმო
სახელწოდებით ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას და კრედიტორების წინაშე პასუხს
აგებენ მთელი თავისი ქონებით. საზოგადოების ხელმძღვანელობის
უფლებამოსილება განისაზღვრება მეწარმეთა შესახებ კანონით და საზოგადოების
წესდებით. ყოველი სამეურნეო წლის ბოლოს ბალანსის საფუძველზე დგინდება
წლიური მოგება ან ზარალი და გამოითვლება მასში ყოველი პარტნიორის წილი.
საზოგადოებიდან პარტნიორის გასვლის შემთხვევაში მისი წილი საზოგადოების
ქონებაში ნაწილდება სხვა დანარჩენ პარტნიორებზე. დანარჩენი პარტნიორები
ვალდებული არიან, საზოგადოებიდან გამსვლელი პარტნიორი გაათავისუფლონ
საზოგადოების ვალებისაგან და გადაუხადონ ის, რასაც იგი საზოგადოების
ლიკვიდაციის შემთხვევაში მიიღებდა.
კომანდიტურ საზოგადოებაში ერთი ან რამდენიმე პარტნიორის
პასუხისმგებლობა არის შეზღუდული (კომანდიტები), ხოლო სხვა პარტნიორების
პასუხისმგებლობა არის სრული (კომპლემენტარები). კომანდიტური საზოგადოების
პარტნიორი შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირი.
კომპლემენტარები საზოგადოების კრედიტორების წინაშე პასუხს აგებენ, როგორც
სოლიდარული მოვალეები, – მთელი თავისი ქონებით, კომანდიტური
საზოგადოების მიმართ გამოიყენება სოლიდარული პასუხისმგებლობის
საზოგადოების შესაბამისი წესები. კომანდიტური საზოგადოების წესდების მიღების,
მასში და სარეგისტრაციო მონაცემებში ცვლილებების შეტანის უფლება აქვთ
მხოლოდ სრულ პარტნიორებს (კომპლემენტარებს). საზოგადოების კაპიტალში
წილები შეიძლება განაწილდეს მხოლოდ კომანდიტებს შორის. შეზღუდული
პარტნიორები (კომანდიტები) არ მონაწილეობენ საზოგადოების ხელმძღვანელობაში;
ისინი ხმის უფლებით სარგებლობენ მხოლოდ საზოგადოების წესდებით
განსაზღვრულ შემთხვევებში.

95
 შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება არის საზოგადოება, რომლის
პასუხისმგებლობა მისი კრედიტორების წინაშე შემოიფარგლება მთელი მისი
ქონებით. ასეთი საზოგადოების დაფუძნება შეუძლია ერთ პირსაც. შეზღუდული
პასუხისმგებლობის საზოგადოების კაპიტალი შეიძლება განისაზღვროს ნებისმიერი
ოდენობით. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების კაპიტალი
დაყოფილია წილებად. წილი არის მიმოქცევადი უფლება. მართვის ორგანოების
სტრუქტურა, შემადგენლობა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება საწარმოს
წესდებით.
სააქციო საზოგადოება არის საზოგადოება, რომლის კაპიტალი დაყოფილია
წესდებით განსაზღვრული კლასისა და რაოდენობის აქციებად. სააქციო
საზოგადოების პასუხისმგებლობა მისი კრედიტორების წინაშე შემოიფარგლება
მთელი მისი ქონებით. სააქციო საზოგადოების აქციონერი პასუხს არ აგებს სააქციო
საზოგადოების ვალდებულებებისათვის. სააქციო საზოგადოების დაფუძნებისას
კაპიტალი შეიძლება განისაზღვროს ნებისმიერი ოდენობით. სააქციო საზოგადოება,
რომლის აქციონერთა რაოდენობა 50-ზე მეტია, ვალდებულია აქციათა რეესტრი
აწარმოოს დამოუკიდებელი რეგისტრატორის მეშვეობით, მასთან დადებული
ხელშეკრულების საფუძველზე. დადგენილი, აქციები შეიძლება იყოს ჩვეულებრივი
და პრივილეგირებული. ერთი ჩვეულებრივი აქცია უზრუნველყოფს ერთი ხმის
უფლებას აქციონერთა საერთო კრებაზე, ხოლო პრივილეგირებული აქცია არ იძლევა
ხმის უფლებას. პრივილეგირებული აქცია უზრუნველყოფს დივიდენდის მიღებას
დადგენილი განაკვეთით.
კოოპერატივი არის წევრთა შრომით საქმიანობაზე დაფუძნებული ან წევრთა
მეურნეობის განვითარებისა და შემოსავლის გადიდების მიზნით შექმნილი
საზოგადოება, რომლის ამოცანაა წევრთა ინტერესების დაკმაყოფილება და იგი
მიმართული არ არის უპირატესად მოგების მიღებაზე. კოოპერატივი თავისი
ვალდებულებების გამო კრედიტორების წინაშე პასუხს აგებს მხოლოდ თავისი
ქონებით. კოოპერატივის წევრის მინიმალური პაის ოდენობას განსაზღვრავენ
დამფუძნებლები. კოოპერატივის ერთ წევრს შეიძლება ჰქონდეს რამდენიმე პაი. თუ
წევრთა რაოდენობა ორასზე მეტია, შეიძლება წესდებით განისაზღვროს, რომ საერთო
კრების ნაცვლად ჩატარდეს წარმომადგენელთა კრება. წარმომადგენელთა კრება
შედგება სულ ცოტა 50 წარმომადგენლისაგან, რომლებსაც ირჩევენ კოოპერატივის

96
წევრები. წარმომადგენლებს არა აქვთ უფლება, თავიანთი უფლებამოსილება სხვა
პირებს გადასცენ. კოოპერატივს უფლება აქვს, წესდებით გაითვალისწინოს
სამეთვალყურეო საბჭოს არსებობა და განსაზღვროს მის წევრთა რაოდენობა.

მეწარმეობის ორგანიზაციული ნორმების მახასიათებლები

ინდივიდუალური
მახასიათებლები პარტნიორობა კორპორაცია
საწარმო

მოითხოვს
მნიშვნელოვან
ჩამოყალიბების
ძალისხმევას და
სიმარტივე და
ჩამოყალიბების მატერიალურ
გაფორმების და
სიმარტივე და ხარჯებს, რაც
ჩამოყალიბების ორგანიზაციის
გაფორმების და დაკავშირებულია
სირთულე დაბალი ხარჯები,
ორგანიზაციის რიგი
პლიუს მონაწილეებს
დაბალი ხარჯები დოკუმენტების
შორის
შექმნასთან და
ხელშეკრულება
სამართლებრივ
რეგულირებასთან

მონაწილეთა
ძალიან მაღალია,
დანაზოგების
შესაძლოა დიდი
შემოფარგლულია გაერთინების
კაპიტალის კაპიტალის სწრაფი
მესაკუთრის საფუძველზე
მობილიზაციის მობილიზება
დანაზოგის კაპიტალების
უნდარი ფასიანი
სიდიდით მოზიდვის
ქაღალდების
შესაძლებლობების
ემისიის გზით
გაფართოება

შეუზღუდავი შეუზღუდავი, შეზღუდულია

მესაკუთრის
პასუხისმგებლობა სუბსიდირებული კუთვნილი ფასიანი
პასუხისმგებლ-
პირადი ქონების პასუხისმგებლობა ქაღალდების
ობის მასშტაბი
ჩათვლით მონაწილეთა ღირებულებით

97
 პირადი ქონების
ჩათვლით

დანაწილებულია
მესაკუთრის მონაწილეებს შორის,
კუთვნილი
მხრიდან სრული მთელ რაც აზრთა
აქციების (წილის)
კონტროლის საქმიანობაზე სხვადასხვაობის და
შესაბამისად
ხარისხი უთანხმოების
მიზეზია

არაა
განსაზღვრულია დამოკიდებულია განსაზღვრული,
არსებობის მეპატრონის პარტნიორებს შორის შეწყვეტა შეიძლება
ხანგრძლივობა სიცოცხლის ხელშეკრულების მხოლოდ
ხანგრძლივობით პირობებზე გაკოტრების
შემთხვევაში

პირად
პირად შემოსავალზე
შემოსავალზე
დაბეგვრა საგადასახადო ორმაგი დაბეგვრა
საგადასახადო
განაკვეთი
განაკვეთი

დაბალი, არსებობს საკმაოდ დაბალი,

ლიკვიდობა სირთულეები არსებობს სიძნელენი მაღალი
გაყიდვაში წილის გაყიდვაში

6.5. ფრენშაიზინგი, როგორც საკუთარი საქმის ორგანიზაციის ფორმა

მსოფლიოში მცირე ბიზნესის ფართოდ გავრცელების საუკეთესო ფორმაა

ფრენშაიზი. ამ უკანასკნელის დროს დამწყები მეწარმე ცნობილი და მსხვილი
კომპანიისგან (ფრენშაიზერისაგან) იძენს ფრენშაიზს (ლიცენზიას), რომელიც მას
უფლებას ანიჭებს გამოიყენოს სათაო საწარმოს (ფრენშაიზერის) მდიდარი
გამოცდილება, საფირმო სახელი და ამით მკვეთრად შეამციროს რისკი. აღნიშნულის
გამო, გაკოტრების საშიშროება ბევრად ნაკლებია.

98
 ფრენშაიზინგი წარმოიშვა XIX საუკუნეში, როდესაც ისეთმა კომპანიებმა,
როგორიც არის “ზინგერი”, “ინტერნეიშნალ ხარვესტერი” და სხვა, მსოფლიოში
დააფუძნეს ფირმები, რომელთაც გააჩნდათ მათი საქონლის ექსკლუზიური გაყიდვის
უფლება. XX საუკუნის დასაწყისში ისეთი კომპანიები, როგორებიცაა “კოკა-კოკა”
“ჯენერალ მოტორზი” და სხვა, აქტიურად იყენებდნენ ფრენშაიზინგს თავიანთი
საქონლის და მომსახურების გასაყიდად.
ფრენშაიზინგს გააჩნია შემდეგი უპირატესობები: წვრილი მეწარმეები,
რომელთაც არ გააჩნიათ დამატებითი ფულადი საშუალებანი და სათანადო
გამოცდილება, მსხვილი ფირმების (ფრენშაიზერების) ეგიდის ქვეშ ახდენენ ნაკლები
დანახარჯებით საკუთარი საქმის მოწყობას, ეზოგებათ სახსრები რეკლამაზე,
ორგანიზაციულ და სხვა საკითხებზე, რადგანაც მათ დიდ ნაწილს საკუთარ თავზე
იღებს სათაო საწარმო (ფრენშაიზერი); ფრენშაიზერი უცხოეთის ბაზარზე მოგებას
იღებს პირდაპირი ფინანსური ინვესტირების გარეშე.
მომხმარებლისათვის კარგად ცნობილი სავაჭრო მარკა მცირე საწარმოებს
საშუალებას აძლევს დამკვიდრდენ იმ ბაზარზე, სადაც სხვა პირობებში არც ისე დიდ
და დამოუკიდებელ ფირმებს შეღწევა-დამკვიდრება გაუჭირდებოდათ. ისინი
უფასოდ იღებენ საქმის წარმართვის რჩევებს.
ფრენშაიზინგის ნაკლოვანება ისაა, რომ ფრენშაიზი ფრენშაიზერზეა “მიბმული”,
კერძოდ მან ფრენშაიზერისაგან უნდა შეიძინოს გარკვეული მარაგი და ამ მარაგის
მოცულობიდან გამომდინარე გადაუხადოს მოგების წილი.
საქართველოში ფრენშაიზინგული სისტემის განვითარების შესაძლებლობანი
დიდია. საქართველოში ფრენშაიზინგის მაგალითია ფირმა “მაკდონალდსის” ქსელი.
მცირე ბიზნესის საწარმოების სახესხვაობაა ვენჩერული ფირმა, რომელიც
მისდევს ნოვატორულ წამოწყებათა რეალიზაციას-ტექნიკურ სიახლეთა დანერგვას,
პროდუქციის ახალ სახეობათა გამოშვებას, ახალი სახეობის მომსახურების გაწევას.
როგორც წესი, ისინი მსხვილი ფირმების დაკვეთით მოქმედები.
არსებობს ფრენშაიზინგის ოთხი ძირითადი ფორმა:
1) სასაქონლო ნიშნის გამოყენების ფრენშაიზინგი, როდესაც ფრენშაიზის
მყიდველი კორპორაციას უხდის ფულს სასაქონლო ნიშნის გამოყენებისათვის;
2) მზა პროდუქციის გაყიდვის ფრენშაიზინგი, როდესაც მყიდველი ყიდულობს
საქონელს კორპორაციისაგან, ხოლო შემდგომ ახდენს მის რეალიზაციას საკუთარი

99
ფასებით. მაგალითად, ამ კატეგორიის საქონლით ვაჭრობენ ის ფირმები, რომლებიც
ახდენენ ავტომობილების ან ბენზინის გაყიდვას;
3) საქონლის წარმოების ფრენშაიზინგი, როდესაც ლიცენზიანტი დედობილი
კომპანიისაგან იღებს მისი საქონლის წარმოებისა და რეალიზაციის უფლებას.
ამასთან, გამოიყენება კომპანიისაგან ნაყიდი ნედლეული და მასალები. ამის
მაგალითია, მაგალითად ქარხანა – “კოკა-კოლას” წარმო-მადგენლობა
საქართველოში, რომელიც ახდენს გამაგრილებელი სასმელების ჩამოსხმას.
კონცენტრატებს ამ პროდუქციის წარმოებისათვის ის იღებს სათაო კომპანიისაგან;
4) საქმიანობის სახეობაზე ფრენშაიზინგი, რომლის მიხედვით ლიცენზიანტი
ყიდულობს საკუთარი ფირმის გახსნის უფლებას კორპორაცია-ლიცენზიანტის
სახელწოდების გამოყენებით, მისი საქმიანობის პროფილის შენარჩუნებით. ამის
ტიპიური მაგალითია “ნიკალას” ტიპის კვების ობიექტების ქსელი საქართველოში.

თემა 7. ბიზნესის სახეობები

7.1. საწარმოო ბიზნესი
7.2. კომერციული ბიზნესი
7.3. საფინანსო ბიზნესი

100
7.4. საშუამავლო ბიზნესი
7.5. საბირჟო ბიზნესი
7.6. სადაზღვევო ბიზნესი
7.7. საერთაშორისო ბიზნესის არსი და სახეობები

7.1. საწარმოო ბიზნესი

ბიზნესის (მეწარმეობის) უმთავრესი ფუნქციაა საზოგადოების საქონლითა და

მომსახურებით უზრუნველყოფა.
დარგთა ერთობლიობა, რომლებიც აწარმოებენ საქონელსა და მომსახურებას
იყოფა სამ დიდ ჯგუფად: პირველად, მეორად და მესამეულ დარგებათ.
Pპირველადი დარგები აწარმოებენ ნედლეულს, როგორც მოპოვებითი
მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა, მეტყევეობა და მეთევზეობა. Mმეორადი ანუ
დამმუშავებელი დარგები ნედლეულს გადაამუშავებენ მზა პროდუქციად ან
ნახევარფაბრიკატებად. Mმესამეული დარგები სხვადასხვაგვარ მომსახურებას უწევენ
როგორც პირველადი და მეორადი დარგების საწარმოებს, ასევე უშუალოდ
მომხმარებლებს.
ბიზნესის (მეწარმეობის) სახეობები პირდაპირ კავშირშია როგორც ზემოთ
განხილულ დარგებთან, ისე კვლავწარმოების ფაზებთან (წარმოება, განაწილება,
გაცვლა, მოხმარება). Kკვლავწარმოების თითოეულ ფაზას ბიზნესის (მეწარმეობის)
გარკვეული სახეობა შეესაბამება:
წარმოებას – საწარმოო-მეწარმეობა;
განაწილება-გაცვლას – კომერციული და ფინანსური მეწარმეობა.
საწარმოო ბიზნესი (მეწარმეობა) კავშირშია საქონლისა და მომსახურების წარმოებით
მოგების მიღებასთან, ხოლო კომერციული და ფინანსური ბიზნესი (მეწარმეობა)
საქონლისა და ფასიანი ქაღალდების ყიდვა – გაყიდვასთან. ბიზნესის სახეობებს
შორის მთავარია საწარმოო ბიზნესი, ვინაიდან მის გარეშე სავაჭრო ბიზნესი
მატერიალურ საფუძველს კარგავს და მხოლოდ იმპორტული საქონლის ვაჭრობით
შემოიფარგლება. სამწუხაროდ ასეთი ვითარებაა დღეს საქართველოში.
საწარმოო ბიზნესის (მეწარმეობის) პრინციპული სქემა ასე გამოიყურება
(ნახ.7.1):

101
 ძირითადი
კაპიტალის
მესაკუთრე

 
საბრუნავი კაპიტალის  ბიზნესმენი  საქონლის მყიდველი
მესაკუთრე
 მეწარმე 

 
სამუშაო
ძალის
მესაკუთრე

როგორც სქემიდან ჩანს, საწარმოო ბიზნესი წარმოების ფაქტორების

(საბრუნავი კაპიტალი, ძირითადი კაპიტალი, სამუშაო ძალა) თავმოყრით იწყება,
ხორციელდება მათი მწარმოებლური ხარჯვა და საქონლის (ს) გამოშვებით
მთავრდება, რომელიც უშუალოდ მეწარმის ან სავაჭრო ორგანიზაციის მეშვეობით
რეალიზდება და მეწარმე ღებულობს ამონაგებს (ფშ), შემოსავალს. Mმეწარმის
შემოსავალი (ამონაგები) ტოლია დროის გარკვეულ პერიოდში გაყიდული საქონლის
რაოდენობისა და ერთეული საქონლის ფასის ნამრავლისა. მეწარმის მთავარი მიზანი
შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის სხვაობის ანუ მოგების მაქსიმიზებაში
მდგომარეობს..
საწარმოო ბიზნესი (მეწარმეობა) საკმაოდ რთული და სარისკო სახეობაა. Aასე
მაგალითად:
a) თუ ბანკები თავიანთი საქმიანობისათვის საჭირო რესურსებს 10-დან 20%
საკუთარი კაპიტალის ხარჯზე აყალიბებენ, ხოლო დანარჩენს მოიზიდავენ,
სამრეწველო საწარმოებში საკუთარი სახსრები სულ ცოტა 50-65 % უნდა
იყოს;

102
 b) საწარმოო ბიზნესში დაბანდებული კაპიტალის გამოსყიდვა შედარებით
ხანგრძლივ პერიოდს მოითხოვს;
c) საწარმოო ბიზნესში რისკის ხარისხი შედარებით მაღალია.
საწარმოო ბიზნესი მჭიდრო კავშირშია სავაჭრო ბიზნესთან.

7.2. კომერციული ბიზნესი

კომერციული მეწარმეობაY(ბიზნესი) დაკავშირებულია საქონლისა და

მომსახურების საფუძველზე მოგების მიღებასთან. რაც სქემატურად შეიძლება ასე
გამოვსახოთ (ნახ. 7.2):

N
საქონლის  Bბიზნესმენი  საქონლის
ვაჭარი-
მფლობელი მეწარმე მყიდველი
 

ფშ ფშ

ვაჭარი-მეწარმე საქონელს საბითუმო ფასებში იძენს მსხვილი პარტიობით, რაც

ბევრად დაბალია საცალო ფასზე (30-50%-ით). სხვაობა საცალო ფასსა და საბითუმო
ფასსა და მიმოქცევის ხარჯებს შორის არის ვაჭარი-მეწარმის მოგება.
ბითუმად მოვაჭრეები ესაა დამოუკიდებელი კომერციული საწარმოები,
რომლებიც საკუთრების უფლებას იძენენ ყველა სახის საქონელზე, რომელთანაც
რაიმე შეხება აქვთ. ისინი სხვადასხვაგვარი ფორმით ფუნქციონირებენ, როგორიცაა:
დისტრიბუტორობა, დილერობა, სავაჭრო მაკლერობა, სავაჭრო წარმომადგენლობა,
კომი-ვოაჟერი, აუქციონერობა და ა.შ.
დისტრიბუტორი ესაა შუამავალი, რომელიც მწარმოებლისაგან იძენს საქონელს
და შემდეგ თავის მუდმივ კლიენტებს მიჰყიდის მას. არსებობს სამრეწველო
დანიშნულების საქონლის დისტრიბუტორები და დისტრიბუტორები, რომლებიც
სამომხმარებლო საქონელს საცალო მოვაჭრეებზე ჰყიდიან.
საშუამავლო ოპერაციის ფრიად გავრცელებულ ფორმას წარმოადგენს

103
დილერობა. დილერი საქონლის გადაყიდვას საკუთარი სახელით და საკუთარი
ხარჯით აწარმოებს. სადილერო მოგება წარმოადგენს სხვაობას საქონლის შესასყიდ
და სარეალიზაციო ფასს შორის. გამყიდველთან შეთანხმების საფუძველზე დილერს
შეუძლია მიაწოდოს მას ინფორმაცია ბაზრის შესახებ, გაუწიოს რეა-ლიზებული
საქონლის გაყიდვის შემდგომი მომსახურება და ა.შ. ზოგჯერ დილერის
ანგარიშსწორება სპეციალური ხელშეკრულების საფუძველზე ხორციელდება,
რომელიც გულისხმობს პრინციპიალისაგან მიღებული საქონლის ღირებულების
გარკვეულ პროცენტს.
სავაჭრო მაკლერი ესაა მეწარმე-შუამავალი, რომელიც თვითონ არ
მონაწილეობს გარიგებაში, მაგრამ მიუთითებს მისი განხორციელების
შესაძლებლობაზე. მისი ფუნქცია გამოიხატება მხოლოდ პარტნიორების
შეკავშირებაში. სამეწარმეო შემოსავალს იგი ღებულობს მაკლერული გასამრჯელოს
სახით, რომლის ოდენობა დამოკიდებულია დადებული გარიგების თანხაზე.
სავაჭრო წარმომადგენელი, როგორც დამოუკიდებელი მეწარმე ასევე
განეკუთვნება შუამავალთა კატეგორიას. მას შეუძლია ერთდროულად
წარმოადგინოს რამოდენიმე პრინციპიალის ინტერესი.
კომივოიაჟერი ესაა მეწარმე-შუამავალი, რომელიც არა მარტო ყიდის, არამედ
მყიდველთან ჩააქვს საქონელი. კომივოიაჟერი, როგორც სავაჭრო ფირმის
წარმომადგენელი მუდმივად მოგზაურობს და მყიდველს სთავაზობს საქონლის
შეძენას წარმოდგენილი ნიმუშების მიხედვით. კომივოიაჟერები უზრუნველყოფენ
საქონლის საკმაოდ ეფექტიან რეკლამას და ქმნიან პროდუქციის გასაღების საიმედო
არხებს.
ვაჭრობის სააუქციონერო ფორმა ასევე მიეკუთვნება საშუამავლო ოპერაციების
კატეგორიას. ამგვარ ოპერაციათა განხორციელებაში სამი სუბიექტი მონაწილეობს.
აუქციონი წარმოადგენს საჯარო ვაჭრობას. ეს არის მყიდველთა შეჯიბრი აუქციონზე
გამოტანილი საქონლის შეძენის უფლების მოსაპოვებლად. აუქციონზე
წარმოდგენილ საქონელს აქვს სასტარტო ფასი, რომლიდანაც იწყება ხოლმე ვაჭრობა.
საქონელი ითვლება გაყიდულად აუქციონისტის ჩაქუჩის მესამე დარტყმის შემდეგ,
როდესაც არც ერთი აუქციონერი აღარ სთავაზობს დასახელებულზე მეტ ფასს.
სავაჭრო ბიზნესი ხორციელდება: მაღაზიებში, ბაზრობებზე, ბირჟებზე,
აუქციონებზე, სავაჭრო სახლებში და ა.შ.

104
 7.3. ფინანსური ბიზნესი

ფინანსური ბიზნესი კავშირშია ფულის, ვალუტის და ფასიანი ქაღალდების

ყიდვა-გაყიდვის საფუძველზე მოგების მიღებასთან.
საფინანსო-მეწარმეობის სქემა ასეთია (ნახ. 7.3):

N სახით კრედიტით
ფულადი  ბიზნესმენი  ფულადი
 
საშუალებების მეწარმე საშუალებების
ანაბრების კრედიტის
მესაკუთრენი (ბანკირი) მყიდველი
დაბრუნება დაბრუნება
პროცენტით პროცენტით

ფული ფულის
ანაბრები გაცემა

Bბანკების შემოსავლების ძირითადი წყაროა ანაბრებზე და კრედიტებზე

დაწესებულ პროცენტებს შორის სხვაობა (მარჟა).
Fფინანსური ბაზრის მომსახურე ინსტიტუტებია: ბანკები, საინვესტიციო
ფონდები, ვალუტის გადამცვლელი პუნქტები, საფონდო ბირჟები და სხვა.

7.4. საშუამავლო ბიზნესი

Bბიზნესის (მეწარმეობის) კიდევ ერთი დამოუკიდებელი სახეობაა- საშუამავლო

ბიზნესი, რომელიც ემსახურება ეკონომიკური აგენტების ინფორმაციულ
უზრუნველყოფას, მათ შორის კონტაქტების დამყარებას. შუამავლებად
გვევლინებიან: ბროკერი, მაკლერი,სავაჭრო აგენტი და ა.შ.
შუამავლობის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა აგენტირება ანუ ურთიერ-
თობის ისეთი ტიპი, როდესაც აგენტი გვევლინება შემაკავშირებელ რგოლად მწარ-
მოებელსა და მომხმარებელს შორის.

105
 აგენტი ესაა პირი, რომელიც მოქმედებს მწარმოებლისა თუ მომხმარებლის
სახელით და იცავს მათ ეკონომიკურ ინტერესებს. პირს, რომლის სახელითაც მოქმე-
დებს აგენტი პრინციპიალი ეწოდება. ამრიგად, შუამავლობა აგენტის მონაწილეობით
მოიცავს უკვე სამი სუბიექტის ურთიერთობას (ნახ.7.4.).

ნახ 7.4. მწარმოებლისა და მომხმარებლის ურთიერთობის სქემა

აგენტის მონაწილეობით

პრინციპიალი აგენტი მყიდველი

(მწარმოებელი)

არსებობს აგენტის რამდენიმე ტიპი:

1) მწარმოებელთა აგენტები;
2) სრულუფლებიანი აგენტები გასაღების საკითხებში;
3) აგენტები შესყიდვის საკითხებში.
მწარმოებელთა აგენტები წარმოადგენენ ორი ან მეტი მწარმოებლის ინტერესებს;
სრულუფლებიან აგენტებს გასაღების საკითხებში ენიჭებათ მთელი პროდუქციის გა-
საღების უფლება, მაგრამ ისინი არ შედიან მწარმოებელი ფირმის სტრუქტურაში და
სახელშეკრულებო პირობებზე თანამშომლობენ მასთან; აგენტები შესყიდვის სა-
კითხებში ჩვეულებრივ დაკავებულნი არიან საჭირო სასაქონლო ასორტიმენტის შერ-
ჩევით, მაგალითად, წვრილი საცალო მოვაჭრეებისათვის. ამგვარ ურთიერთობათა
განხორციელების სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს სააგენტო ხელშეკრუ-
ლება, რომელიც ფორმდება პრინციპიალსა და აგენტს შორის. ამ ხელშეკრულების თა-
ნახმად აგენტი ვალდებულია გაყიდოს ან შეიძინოს საქონელი ხელშეკრულებაში და-
ფიქსირებული პირობების შესაბამისად.
თუ აგენტი პრინციპიალის ინტერესს წარმოადგენს გრძელვადიან პერიოდში,
მოკლევადიან ანუ ერთჯერადი აგენტის ფუნქციებს ბროკერი ასრულებს. ანუ ის
პირი, რომლის ძირითადი ამოცანაა მყიდველისა და გამყიდველის შეკავშირება და
მათ შორის ურთიერთშეთანხმების მიღწევის ხელშეწყობა. ბროკერს არავითარი
რისკი არ ეკისრება.
ბროკერი ესაა შუამავლი, რომელიც მოქმედებს კლიენტის დავა-ლებით და გარი-
გების გაფორმებისას მათგან სპეციალურ გასამრჯელოს ღებულობს. ბროკერი მიე-

106
კუთვნება პროფესიული საქმიანი შუამავლის კატეგორიას.
ზოგჯერ აგენტი გვევლინება ხოლმე კომისიონერის სახით, რომელიც დამოუკი-
დებლად განკარგავს საქონელს, ღებულობს რა მას კომისიაზე.
საკომისიო ოპერაციები ესაა სავაჭრო-საშუამავლო ოპერაციების სახესხვაობა,
რომელიც ხორციელდება ერთი მხარის (კომისიონერის) მიერ მეორე მხარის (პრინცი-
პიალის) დავალებით. მხარეების ურთიერ-თობები რეგულირდება საკომისიო ხელ-
შეკრულებით.
კომისიონერი ესაა ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც ახორციელებს
გარიგებებს პრინციპიალის სასარგებლოდ და მისივე ხარჯზე.
გასამრჯელოს ოდენობა შეიძლება განისაზღვროს როგორც გარკვეული პროცენ-
ტი გარიგების თანხიდან, ან როგორც სხვაობა პრინციპიალის მიერ დაწესებულ ფასსა
და იმ ფასს შორის, რომლის მიხედვითაც კომისიონერი მოახდენს საქონლის რეალი-
ზაციას.
აგენტირების ნაირსახეობა არის კონსიგნაცია. კონსიგნაცია წარმოადგენს სავაჭ-
რო-საშუამავლო ოპერაციის სახეობას, როდესაც კონსიგნატორი (შუამავალი) საკუთა-
რი საწყობიდან ყიდის საქონელს დავალების ან კონსიგნაციური შეთანხმების სა-
ფუძველზე. კონსიგნატორი გვევლინება როგორც სასაწყობო სათავსოების
მფლობელი და ამავე დროს ბითუმად მოვაჭრე. ის კონსიგნატისაგან შესანახად
იბარებს საქონელს მისი შემდგომი რეალიზაციის მიზნით. მაგრამ კონსიგნატორს არ
ეკისრება საქონლის გაყიდვის ვალდებულება, მან მხოლოდ უნდა შესთავაზოს საქო-
ნელი პოტენციურ მყიდველს პირველი შესაძლებლობისთანავე ( მაგრამ ის პასუხს
აგებს შესაძლო კლიენტის დაკარგვისათვის).
ყველაზე დიდი გავრცელება კონსიგნაციამ მოიპოვა საცალო მოვაჭრეთათვის
საბითუმო მიწოდების სფეროში. მწარმოებლისა და მიმწოდებლის ურთიერთობის
სქემას კონსიგნატორის მეშვეობით ასეთი სახე აქვს (ნახ.7.5).

107
 საქონლის გადაცემა საქონლის ბითუმად
გადაცემა

კონსიგნატი Kკონსიგნატორი

მწარმოებელი ან სასაწყობო
მესაკუთრე სათავსოების
მფლობელი

საცალო მოვაჭრეები

ნახ.7.5. მწარმოებლისა და მომხმარებლის ურთიერთობების

სქემა კონსიგნატორის მონაწილეობით

7.5. საბირჟო ბიზნესი

საბირჟო ბიზნესი სამეწარმეო საშუამავლო საქმიანობის სხვა სახეობებთან

შედარებით სპეციფიკურ თავისებურებათა მთელი რიგი ახასიათებს, რის გამოც მას
განიხილავენ როგორც საქმიანი პრაქტიკის დამოუკიდებელ მიმართულებას.
უპირველეს ყოვლისა ბირჟები წარმოადგენენ საშუამავლო სტრუქტურებს,
რომლებიც ორგანიზებული სახით ეწევიან საბითუმო ვაჭრობას. გარდა ამისა, ისინი
კლიენტების მომსახურებასაც ეწევიან, რაც მათი უმთავრესი ფუნქციაა.
დღესდღეობით შეუძლებელია სამეწარმეო საქმიანობის ეფექტიანად წარმართვა
საბირჟო ვაჭრობის პრინციპებისა და შინაარსის საფუძვლიანი ცოდნის გარეშე.
ბირჟები, რომელთა სპეციალიზაცია განისაზღვრება საქმიანობის პროფილით,
შემდეგ ჯგუფებად იყოფა:

108
1. სასაქონლო ბირჟა საბითუმო ვაჭრობა მასობრივი საქონლით, რომელსაც მტკიცე
ხარისხობრივი პარამეტრები გააჩნია;
2. საფონდო ბირჟა ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვასთან დაკავშირებული
ოპერაციები;
3. სავალუტო ბირჟა ოქროსა და ვალუტის ყიდვა-გაყიდვასთან დაკავშირებული
ოპერაციები;
4. შრომის ბირჟა სამუშაო ძალის ყიდვა-გაყიდვა შუამავლის მეშვეობით. თუმცა
ბოლო დროს კლასიკური შრომის ბირჟა სულ უფრო უთმობს ადგილს შრომის
ცენტრებს, რომლებიც ჩვეულებრივ ფუნქციონირებენ შრომისა და დასაქმების
სამინისტროს ეგიდით.
ბიზნესის სფეროში ყველაზე დიდი ყურადღების ცენტრშია სასაქონლო ბირჟა.
საბირჟო საქონლის პრინციპული განმასხვავებელი ნიშანია მისი ერთგვაროვნება.
საბირჟო საქონლის რეალიზაცია ჩვეულებრივ ხორციელდება მისი წინასწარი
შემოწმებისა და დათვალიერების გარეშე.
საბირჟო გარიგებები რამდენიმე ჯგუფად იყოფა:
1. გარიგება, რომელიც ითვალისწინებს საქონლის დაუყონებლივ ჩაბარებას;
2. ფორვარდული გარიგება, როდესაც საქონლის მიწოდება ხდება მომავლის
გარკვეული პერიოდისათვის;
3. ვადიანი გარიგება, რომელიც ითვალისწინებს საქონლის მიწოდებას გარკვეული
დროისათვის. გარიგების დადების მომენტი და საქონლის მიწოდების ვადა
ჩვეულებრივ 6-12 თვითაა ერთმანეთისაგან დაშორებული. მაგალითად, გარიგება
ბამბის მიწოდებაზე ივლისში იდება ხოლმე, ხოლო ბამბის მიწოდება დეკემბერში
ხდება.
4. ონკოლური გარიგება ესაა ოპერაციის სახეობა, როდესაც რეალური საქონლის
შეძენა ხორციელდება ფასის ფიქსირების გარეშე მანამ, სანამ ამას მყიდველი არ
მოითხოვს.
5. საბირჟო ვაჭრობის აუცილებელ ელემენტს წარმოადგენს სპეკულაციაც.
სპეკულაცია ამ შემთხვევაში განისაზღვრება როგორც ვაჭრობა, რომელიც
დამყარებულია მოგების მიღების იმედზე საბაზრო ფასის ცვლილების შედეგად.
საბირჟო სპეკულიანტებს მათი საქმიანობის მიმართულებიდან გამომდინარე
«ხარებს» ან «დათვებს» უწოდებენ.

109
 «ხარი» ესაა საბირჟო მოთამაშე, რომელიც ვარაუდობს, რომ ფასები მალე
მოიმატებს და ამიტომ ყიდულობს ახალს და ინარჩუნებს ადრე შეძენილ
კონტრაქტებს.
«დათვი» ესაა საბირჟო მოთამაშე, რომელიც ვარაუდობს, რომ ფასები ახლო
მომავალში მოიკლებს და ამიტომ ჰყიდის კონტრაქტებს.
6. ფიუჩერსული გარიგება. ფიუჩერსული კონტრაქტი ესაა ხელშეკრულება, რომელიც
ითვალისწინებს განსაზღვრული ხარისხისა თუ მარკის საქონლის მიწოდებას,
განსაზღვრული ოდენობით, მითითებული ვადის განმავლობაში.
7. ჰეჯირება შესყიდვით ესაა საბირჟო ოპერაცია, რომელიც გამოიხატება
ფიუჩერსული კონტაქტის შესყიდვაში. ის, ვინც ამგვარ ოპერაციას ახორციელებს,
რეალური საქონლის ბაზარზე ყიდის, ხოლო ფიუჩერსულ ბირჟაზე ყიდულობს,
აზღვევს რა ამით თავის ოპერაციას რეალური საქონლით.
8. ჰეჯირება გაყიდვით ესაა ოპერაცია ფიუჩერსულ ბირჟაზე, რომელიც გამოიხატება
ფიუჩერსული კონტაქტის გაყიდვაში. ამ შემთხვევაში შესყიდვა ხორციელდება
რეალური საქონლის ბაზარზე, ხოლო გაყიდვა ფიუჩერსულ ბირჟაზე. მაშასადამე,
ჰეჯირება წარმოადგენს ბალანსირებას ვალდებულებებს შორის რეალური საქონლის
ბაზარზე და ფიუჩერსულ ბაზარზე, ეს არის შესაძლებელი რისკის დაფარვა.
9. ოპციონი. საბირჟო გარიგებათა განსაკუთრებულ სახეობას წარმოადგენს ოპციონი.
ეს არის სახელშეკრულებო ვალდებულება საქონლისა თუ ფინანსური უფლებების
შეძენასთან დაკავშირებით წინასწარ განსაზღვრული ფასის მიხედვით. ოპციონის
ქვეშ იგულისხმება პირობა, რომელიც ირთვება საბირჟო გარიგებებში და რომლის
მიხედვითაც ერთ-ერთ მხარეს ენიჭება არჩევანის უფლება გარიგების
ურთიერთგამომრიცხველ პირობებს შორის. ამრიგად, ოპციონის ქვეშ იგულისხმება
არჩევანი, არჩევანის შესაძლებლობა.
ოპციონი საკმაოდ ხშირად გვხვდება საქმიან ურთიერთობებში მეწარმეობრივი
აქტიურობის სხვადასხვა ასპექტებთან მიმართებაში. ოპციონური დივიდენდი
ნიშნავს, რომ აქციონერს ენიჭება შემოსავლის ფორმის არჩევის უფლება მას შეუძლია
შემოსავლის მიღება როგორც ფულადი ფორმით, ასევე ახალი აქციების სახით
დივიდენდის თანხის ჩარჩოში. არცთუ იშვიათად გამოიყენება ოპციონური სესხის
ცნება ესაა სესხის ფორმა, რომლის დროსაც კრედიტორს განსაზღვრულ ფარგლებში
ენიჭება სესხის გასტუმრების პირობათა შერჩევა.

110
 სახელშეკრულებო ურთიერთობებში ოპციონის ქვეშ იგულისხმება
ვალდებულების შესრულების ხერხის, ფორმის, მოცულობისა და ტექნიკის შერჩევის
უფლება, ასეთი უფლება ენიჭება ერთ-ერთ მხარეს ხელშეკრულების პირობებით.
საბირჟო ოპერაციებთან მიმართებაში ოპციონი წარმოადგენს საბირჟო
გარიგებათა განსაკუთრებულ სახეობას. ეს არის განსაზღვრულ ფასეულობათა თუ
ფინანსურ უფლებათა შეძენის ან გაყიდვის სახელშეკრულებო ვალდებულება
წინასწარ შეთანხმებული ფასის მიხედვით დროის შეთანხმებული პერიოდის
ფარგლებში. ასეთი უფლე-ბის მოპოვებისათვის ოპციონის მყიდველი უხდის
გამყიდველს ე.წ. ოპციონურ პრემიას. ასეთი მოქმედება ნიშნავს რისკის შემცირებას
როგორც ერთი, ასევე მეორე მხარისათვის აღნიშნული თანხის ოდე-ნობით.
ოპციონის დროულად შესრულებისათვის მყიდველს არ უბრუნ-დება გამყიდველის
სასარგებლოდ გადახდილი ოპციონური პრემია.
გაყიდვის ოპციონი იძლევა ფიუჩერსული კონტრაქტის ან სხვა ფასეულობის
(გარდა საქონლისა) გაყიდვის უფლებას.
შესყიდვის ოპციონი იძლევა ფიუჩერსული კონტრაქტის, საქონლის ან სხვა
ფასეულების შეძენის უფლებას წინასწარ შეთანხმებული ფასის მიხედვით.
ოპციონური კონტრაქტი საფონდო ბირჟაზე მყიდველს აძლევს უფლებას
განსაზღვრული ვადით ფიქსირებულ ფასად შეიძინოს ან გაყიდოს რომელიმე
კომპანიის ჩვეულებრივი აქციები. ოპერაციის შეძენა მყიდველს არ ანიჭებს აქციებზე
საკუთრების უფლებას, მას შეუძლია მხოლოდ აქციათა განსაზღვრული რაოდენობის
განკარგვა კონტრაქტით გათვალისწინებული ვადის განმავლობაში.

7.6. სადაზღვევო ბიზნესი

საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლამ წარმოშვა (მეწარმეობა). დაზღვევისას

დამზღვევის ფინანსური დანაკარგების რისკს სხვა ადამიანებიც ინაწილებენ.A
სადაზღვევო ბიზნესის მეწარმეობის სქემა ასეთია (ნახ. 7.6.):

111
A სადაზღვევო სიცოცხლის,
Bბიზნესმენი, შენატანი ჯანმრთელიბის,
Mმეწარმე-მზღვეველი -------------------
ფშ ქონების, კრედიტის

სადაზღვევო და
(სადაზღვევო
მომსახურებ
კომპანია)
--------------------- პასუხისმგებლობის
 დამზღვევი

სადაზღვევო
დოკუმენტი

ფულადი
კომპენსაცია
-------------------

ფკ

სქემის მიხედვით, შემოთავაზებული სადაზღვევო მომსახურება არის სამეწარმეო

საქონელი, რომელიც გარკვეულ ფასად (ფშ) იყიდება. სადაზღვევო ფირმა ფულის
სანაცვლოდ გასცემს სადაზღვევო დოცუმენტს, რომელიც უფლებას აძლევს
მყიდველს ან მის მემკვიდრეს სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, ქონების დაკარგვის
შემთხვევაში ან მოვალის მიერ კრედიტის დაუბრუნებლობის შემთხვევაში
მზღვეველისაგან მიიღოს დანაკარგების გარკვეული ფულადი კომპენსაცია
(ფკ)სადაზღვევო მომსახურების (მ) სახით. Mმაგრამ ყოველივე ამისთვის დამზღვევმა
უნდა გადაიხადოს ე.წ. სადაზღვევო შენატანი ანუ დაზღვევის ფასი.
ცნობილია დაზღვევის სამი სახე: 1. სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის;
2. ქონების; 3. პასუხისმგებლობის.

112
 როგორც წესი, სადაზღვევო შენატანები, რომლიც დამზღვევებს შეაქვთ, უნდა
აღემატებოდეს იმ თანხას, რომელსაც მზღვეველები ახმარენ ზარალის დაფარვას. სხვა
შემთხვევაში მეწარმე ვერავითარ მოგებას ვერ მიიღებს.
სამეწარმეო კომპანიათა უმრავლესობა განეკუთვნება წარმოების პირველად,
მეორად ან მესამეულ დარგებს. თუმცა არსებობნენ ისეთი კომპანიებიც, რომლებიც
სამივე დარგს მოიცავენ.

7.7. საერთაშორისო ბიზნესის არსი და სახეობები

საერთაშორისო ბიზნესი არის მოგების მიღების მიზნით ქვეყნის საზღვრებს

გარეთ რესურესების და საქონლის (მომსახურების) გადაადგილებასთან
დაკავშირებული საქმიანობა.
Bბოლო პერიოდში საერთაშორისო ბიზნესის მასშტაბების გაფართოებას ხელი
შეუწყო რიგმა ფაქტორებმა:
 ინფორმაციის სწრაფი გადაცემის შესაძლებლობა;
 სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების შედეგად საქონლის,
მომსახურებისა და მუშახელის გადაადგილების დაჩქარება;
 მსოფლიო ფულის (ვალუტის) გაცვლითი კურსის სტაბილურობის გამო
საგარეო ეკონომიკური კავშირების გაფართოება და გაიოლება;
 საერთაშორისო ფინანსური, სავაჭრო და ეკონომიკური ორგანიზაციების
საქმიანობის გააქტიურების საფუძველზე განვითარების სხვადასხვა დონის
მქონე ქვეყნებს შორის კავშირების დამყარება;
 ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში ბიზნესის განვითარებისათვის
არასაკმარისი ეროვნული ბაზარი და ამის გამო ტრანსეროვნული (იქმნება
ერთი ქვეყნის სუბიექტების მიერ და საქმიანობას ეწევა მრავალ ქვეყანაში)
ჩამოყალიბება.
საერთაშორისო ბიზნესში ფუნქციონირებადი ფირმის მართვა გაცილებით
რთულია. Mმისი მენეჯერები კარგათ უნდა გაერკვნენ იმ ქვეყნის ეკონომიკურ
პროცესებში, სადაც ეწევიან ბიზნესს. საზღვარგარეთ ბიზნესის წარმოებაზე შესაძლოა
გავლენა იქონიონ შემდეგმა ეკონომიკურმა ფაქტორებმა: მოსახლეობის
შემოსავლების დონემ; გაცვლითმა კურსმა; ინფლაციამ; საკრედიტო საპროცენტო

113
განაკვეთმა; საგადასახადო-საბაჟო სისტემამ და სხვ. ანგარიშგასაწევია არაწმინდა
ეკონომიკური ხასიათის ფაქტორებიც: პოლიტიკური სტაბილურობა; რესურსების
რაოდენობა; კულტურა; კანონები; ტექნოლოგიური განვითარების დონე და სხვ.
საერთაშორისო ბაზარზე კომპანიების გასვლის გზებია: ექსპორტი,
ლიცენზირება, პირდაპირი ინვესტიცია, ერთობლივი საწარმოები და საერთაშორისო
კომპანიები.
Kკომპანიების უმეტესობა საერთაშორისო ბიზნესს ექსპორტით იწყებს, რაც
საგარეო ბაზარზე გასვლის ყველაზე იაფი და ეფექტიანი გზაა. Aამ მიზნით იქმნება
დამოუკიდებელი სავაჭრო კომპანია, რომელიც აადვილებს უცხოელ მყიდველებთან
დაკავშირებას და საქონლის სანაცვლოდ საქართველოში შემოედინება უცხოური
ვალუტა. ქართული საექსპორტო საქონლის კონკურენტუნარიანობა დიდადაა
დამოკიდებული ლარის კურსზე სხვა ქვეყნის ვალუტის მიმართ. Lლარის სისუსტე
ექსპორტიორებისათვის ხელსაყრელია, რადგან ქართულ საქონელს აიაფებს სხვა
ქვეყნების საქონელთან შედარებით, და პირიქით.
L ლიცენზირება, ფრანჩაიზის მსგავსად, ნებართვის შეძენაა. Lლიცენზიის გამცემი
თავისი სავაჭრო მარკის საერთაშორისო ბაზარზე გამოყენებიდან შემოსავალს იღებს
ყოველგვარი ინვესტირების გარეშე.
Pპირდაპირი ინვესტიციები გულისხმობს ინვესტიციების განთავსებას უცხოურ
სახელმწიფოში ბაზრის დაუფლების მიზნით. Pპირდაპირი ინვესტირება უცხოეთში
ორი ფორმით ხდება: 1. კომპანიის მიერ უკვე მზა ბიზნესის ან მისი ნაწილის შეძენა; 2.
საზღვარგარეთ მიწის შეძენა თავისი პროფილის საწარმოს აშენების მიზნით.
ერთობლივი საწარმო გულისხმობს ორი ან მეტი კერძო ან სახელმწიფო
კომპანიის მიერ ერთობლივი ორგანიზაციის ჩამოყალიბებას, რომელშიც თითოეული
მონაწილე მოგებას იღებს აქციების პაკეტის შესაბამისად.
საერთაშორისო ბიზნესის უმნიშვნელოვანესი სახეობაა საერთაშორისო
(მრავალეროვანი) კომპანიები –კორპორაციები, რომლებიც რამდენიმე ქვეყნის
კაპიტალით იქმნება და მართავენ 25-ზე მეტ ქვეყანაში განლაგებულ ფილიალებს.
აღნიშნული კორპორაციების მიერ საზღვარგარეთ წარმატების მისაღწევად
აუცილებელია მოცემული ქვეყნის ენის, კულტურისა და გარემოს შესწავლა.
საერთაშორისო კორპორაციები განსხვავდებიან წესდების (კარტერი, სინდიკატი,
ტრესტი, კონცერნი) მიხედვით.

114
 საერთაშორისო კარტერი არის ხელშეკრულების საფუძველზე შექმნილი
იურიდიულად დამოუკიდებელი საწარმოთა გაერთიანება,რომლებიც ინარჩუნებენ
რა დამოუკიდებლობას, ერთმანეთთან თანხმდებიან ფასების დაწესებაში, გასაღების
ბაზრების განაწილებაში და წარმოების მოცულობის ქვოტირებაში.
საერთაშორისო სინდიკატი სხვადსხავა ქვეყნის იურიდიულად
დამოუკიდებელი კორპორაციების გაერთიანებაა, ჩამოყალიბებული მისი წევრების
მომარაგებისა და მათ მიერ წარმოებული პროდუქციის გასაღების ცენტრალიზაციის
მიზნით.
საერთაშორისო ტრესტი არის იურიდიულად დამოუკიდებლობას მოკლებული
საწარმოების კავშირი, რომელშიდაც გაერთიანებულია მასში შემავალი ყველა
საწარმოს საკუთრება, ხოლო მესაკუთრეები იღებენ მოგებას დაბანდებული
კაპიტალის შესაბამისად.
საერთაშორისო კონცერნი სხვადასხვა ქვეყნების სხვადასხვა დარგების:
მრეწველობის, ტრანსპორტის, ვაჭრობის, ბანკების და სადაზღვევო კომპანიების
გაერთიანებაა. ხშირად ასეთი გაერთიანების მართვა ხორციელდება მთავარი
საწარმოს მიერ, რომელსაც ხელთ უპყრია აქციების საკონტროლო პაკეტი.

115
 თემა 8. Bბიზნესის დაგეგმვა

8.1. ბიზნეს-გეგმის არსი, მისი ობიექტური აუცილებლობა და

კონფიდენციალური ხასიათი
8.2. რა და როგორ უნდა აისახოს ბიზნეს-გეგმაში
8.3. როგორ წამოვიწყოთ საკუთარი საქმე

8.1. ბიზნეს-გეგმის არსი, მისი ობიექტური აუცილებლობა

და კონფიდენციალური ხასიათი

ნებისმიერი საქმიანობა, მათ შორის, ბიზნესი (მეწარმეობა) იდეით იწყება,

რომელიც ან ახალია, ანდა საიდანმეა გადმოღებული. Aამ იდეის რეალიზაციისათვის
იქმნება ინდივიდუალური, პარტნიორული ან კორპორაციული საწარმო (ფირმა).
თანამედროვე ეკონომიკაში სწორედ ფირმები აწარმოებენ საქონლისა და
მომსახურების ძირითად მასას. Fფირმების მომგებიანი ფუნქციონირების
უზრუნველყოფა კი ბიზნესმენების (მეწარმეების) მიერ ხორციელდება. Mმოგების
მიღების მთავარ საშუალებას ფირმის კონკურენტუნარიანობა წარმოადგენს. ფირმის
კონკურენტუნარიანობა ეს არის მისი რეალური და პოტენციური შესაძლებლობა
აწარმოოს და რეალიზაცია გაუკეთოს საქონელს, ან გასწიოს მომსახურება, რომლებიც
ფასობრივი და ხარისხობრივი მახასიათებლებით უფრო მიმზიდველია, ვიდრე
კონკურენტი ფირმის საქონელი და მომსახურება. Bბაზარზე ფირმის პოზიციების
განმტკიცებისათვის საჭიროა რიგი ოპერაციების განხორციელება. ბიზნესმენის
(მეწარმის) მოქმედებების ერთობლიობას საქმის დაწყებიდან მის დასრულებამდე
ბიზნესოპერაცია ეწოდება. Bბიზნესოპერაციის განხორციელების ეტაპებია:
 საქმიანი იდეის შემუშავება;
 ჩანაფიქრის ფორმულირება;
 გეგმის შემუშავება და მისი სხვა თანამშრომლებთან შეთანხმება;
 კონტრაქტების დადება;
 ბიზნესის რესურსებით უზრუნველყოფა;
 აკუმულირებული რესურსებით პროდუქციის (მომსახურების) წარმოება;
 რეკლამა;

116
 წარმოებული პროდუქციის (მომსახურების) მომგებიანი რეალიზაცია.
აუცილებელია ბიზნესოპერაციის მიზნების, ამოცანებისა და ვადების
დაზუსტება. Aასევე, უნდა გაირკვეს მათი რესურსებით უზრუნველყოფის
საკითხი - Uუნდა შეირჩეს ყველაზე ოპტიმალური, რათა დასახული მიზნის
მიღწევა მოხდეს სახსრების ნაკლები დანახარჯებით და შესაძლო მოკლე დროში.
Oოპერაციის გეგმა უნდა შედგეს იმდაგვარად, რომ იგი იყოს რეალური, ადვილად
გასაგები, საიმედო და მაქსიმალური მოგების მომტანი.
ისმის კითხვა – ყოველთვის აუცილებელია თუ არა ბიზნეს-გეგმის
წერილობითი შედგენა? ხაზგასასმელია, რომ ფირმის დონეზე გეგმა ყოველთვის
აუცილებელია. როგორც პრაქტიკა ცხადყოფს, ინდმეწარმე იშვიათად აფორმებს
ჩასატარებელი ოპერაციების გეგმას წერილობითი ფორმით, მაგრამ პარტნიორულ
და კორპორაციულ საწარმოებში წერილობითი დოკუმენტი აუცილებელიცაა და
მნიშვნელოვანიც.
Bბიზნეს-გეგმა, ერთის მხრივ, თვით მეწარმისთვის არის აუცილებელი და
მეორე მხრივ, იმათთვის, ვისთანაც ის ეკონომიკურ ურთიერთობაში მოდის. გეგმა
გამოიყენება, როგორც ძირითადი დოკუმენტი ინვესტიციების მოზიდვისათვის,
აგრეთვე სხვადასხვა სახის დაფინანსების მისაღებად, კვალიფიციური
მენეჯერებისა და ტექნიკური პერსონალის დასაქირავებლად. რასაკვირველია,
ბიზნეს-გეგმა აინტერესებს ყველა იმ პარტნიორს, მიმწოდებელს თუ
მომხმარებელს ვინც ეკონომიკურ ურთიერთობებს აპირებს ჩვენს ბიზნესთან,
რათა დარწმუნდეს საქმის საიმედობასა და რეალურობაში.
მაგალითად, ბანკები, სანამ ფულს გვასესხებენ, მოისურვებენ გაეცნონ ჩვენი
ახალი ფირმის ბიზნეს-გეგმას.
მიზანშეწონილია, რომ ბიზნეს-გეგმა ჩვენს მიერ ან ჩვენი
თანამონაწილეობით შემუშავდეს, ვინაიდან იგი ჩვენი სამოქმედო გეგმაა. ხშირად
ბევრი ბანკი თუ საინვესტიციო ფირმა საერთოდ უარს ამბობს საშუალებების
გამოყოფის შესახებ განცხადების განხილვაზე თუ გაირკვა, რომ საწარმოო გეგმა
თავიდან ბოლომდე მოწვეული კონსულტანტების მიერ არის შედგენილი, ხოლო
ჩვენ მხოლოდ ხელის მოწერით შემოვიფარგლეთ. გვახსოვდეს! Uუცხოელები
მხოლოდ მაშინ მოდიან თანამშრომლობაზე, როცა ჩვენი საწარმო კერძოა და
გვაქვს ბიზნეს-გეგმა.

117
 კიდევ ერთი კითხვა – ყველას უნდა მიუწვდებოდეს თუ არა ხელი ჩვენს
ბიზნეს-გეგმაზე? ბიზნეს-გეგმა, როგორც ფირმის არამატერიალური აქტივი,
ინტელექტუალური საკუთრება, ჩვენს კომერციულ საიდუმლეობას
წარმოადგენს და საიმედოდ უნდა იქნას დაცული. Mმისი გაცნობა უნდა შეეძლოთ
მხოლოდ ჩვენი ნებართვით და გადაწყვეტილებით.

8.2. რა და როგორ უნდა აისახოს ბიზნეს-გეგმაში

ბიზნეს-გეგმის გადმოცემა უნდა დავიწყოთ ბოლოდან, ანუ რეზიუმედან,

რომელიც უნდა მომზადდეს სამუშაოს ბოლოს, როცა მზად არის ყველა დანარჩენი
განაყოფი და თანამშრომლებთან და მოწვეულ კონსულტანტებთან ერთად
გარკვეულია შედგენილი პროექტის ყველა ასპექტი. რეზიუმეზე მუშაობა ძალზე
მნიშვნელოვანია, ვინაიდან თუ იგი დადებით შთაბეჭდილებას არ ტოვებს იმათზე,
ვისგანაც ვაპირებთ სესხის აღებას, მაშინ ისინი ჩვენს ბიზნეს-გეგმას ბოლომდე არც
წაიკითხავენ და მაშასადამე, არც სახსრებს გამოგვიყოფენ.
რეზიუმეს მოცულობა არ უნდა აღემატებოდეს ოთხ ნაბეჭდ გვერდს. აღწერილი
უნდა იყოს ისე მარტივად და გასაგებად, რომ ნებისმიერმა შემთხვევითმა პირმაც კი
ადვილად გაიგოს ჩვენი პროექტის ღირსებანი და უპირატესობანი. რეზიუმეში
მაქსიმალური ყურადღება უნდა დავუთმოთ იმას, თუ რის გაკეთებას ვაპირებთ, რის
ხარჯზე, რითი განსხვავდება ჩვენს მიერ შესაქმნელი პროდუქტი კონკურენტების
პროდუქტისაგან და მომხმარებლები რატომ იყიდიან მაინც და მაინც ჩვენს
პროდუქტს.
რეზიუმეს ბოლო გვერდი უნდა დავუთმოთ იმ ძირითად სავარაუდო ფინანსურ
შედეგებს, რომელსაც ველით საკუთარი საქმიდან. Aაქ უნდა ავსახოთ უახლოეს
წლებში გასაყიდი საქონლის მოცულობის, რეალიზაციიდან ამონაგების, წარმოების
ხარჯების, მოგებისა და რენტაბელობის დონის საერთო პროგნოზი და ბოლოს, ის
ვადა, რომლის განმავლობაშიც შევძლებთ სესხის დაბრუნებას (რა თქმა უნდა, თუკი
ვაპირებთ ბანკის კრედიტის აღებას).
სამეწარმეო გეგმის ძირითადი ნაწილი იწყება პირველი განაყოფით, რომელშიც
აღწერილია ის პროდუქტი და მომსახურება, რომელსაც ვთავაზობთ ჩვენს მომავალ

118
მომხმარებელს. ძალიან მნიშვნელოვანია “გეგმაში” აისახოს, თუ რა არის მასში ის
განსაკუთრებული, რომლის გამოც მომხმარებლები უპირატესობას მიანიჭებენ ჩვენს
პროდუქციას კონკურენტებთან შედარებით; რა პატენტით და საავტორო მოწმობით
არის დაცული ჩვენი პროდუქცია თუ ტექნოლოგია. Aაქვე უნდა იყოს მოცემული
ფასისა და წარმოებისათვის საჭირო დანახარჯების პროგნოზი. უცხოელ
ბიზნესმენებთან მოლაპარაკებისას მიზანშეწონილია თან გვქონდეს ჩვენი
პროდუქციის ნიმუში, რადგან ძალიან ძნელია ფულის მიღება მხოლოდ იდეისათვის
და რომ ასჯერ გაგონილს ერთხელ ნანახი სჯობს.
საქმიანი გეგმის მეორე მნიშვნელოვანი ნაწილია – გასაღების ბაზრის შეფასება.
ვამზადებთ რა ტექსტის ამ ნაწილს 5-6 გვერდის ოდენობით, წინასწარ უნდა
შევაგროვოდ და დავამუშაოთ საკმაო ინფორმაცია. Bბაზრის შესწავლის ტიპიური
პროცესი ოთხ ეტაპიანია:
 ჩვენთვის საჭირო ინფორმაციის ტიპის განსაზღვრა;
 ამ ინფორმაციის მოძიება;
 ინფორმაციის ანალიზი;
 ამ ინფორმაციის ჩვენი საწარმოს სასარგებლოდ გამოყენებისათვის ღონისძიებების
განხორციელება.
ყველაზე მნიშვნელოვანი ინფორმაციაა, თუ ვინ შეიძენს ჩვენს საქონელს,
სად არის ჩვენი ადგილი ბაზარზე? Mმცდარია ფიქრი იმის შესახებ, რომ ჩვენს
საქონელს მაღალი ღირსების გამო ერთბაშად დაიტაცებენ. საჭიროა ბაზრის
კონიუნქტურის სერიოზული შესწავლა, ე.ი. იმის გარკვევა ვინ, რისთვის, რამდენს და
როდის იყიდის ჩვენს პროდუქციას უახლოესი ორი წლის განმავლობაში. Dდა თუ
მიახლოებით მაინც განვსაზღვრავთ ჩვენთვის ხელსაყრელ და მომხმარებლისთვის
ხელმისაწვდომ ფასსაც, მაშინ შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენ შევასრულეთ საკუთარი
პროგრამა-მაქსიმუმი ბაზრის შესწავლაში.
Dდღესდღეობით ქართველ მეწარმეთათვის საკმაოდ რთულია ბაზრის შესახებ
უტყუარი ინფორმაციის მოძიება. Uუცხოელებს ამ მონაცემების მიღება შეუძლიათ
ადგილობრივ სავაჭრო პალატებში, დარგობრივ და სავაჭრო ასოციაციებში და ა.შ.
გასაღების სტიმულირების მეთოდებათ შეგვიძლია გამოვიყენოთ:
 მსხვილი პარტიით შესყიდვისას ფასებზე დათმობა (ბონუსი);
 უფასო გასინჯვა;

119
 გაყიდულ პარტიაზე დანამატის ჩუქება;
 საქონლის ნისიათ, განვადებით გაყიდვა;
 დეფექტის აღმოჩენის შემთხვევაში საქონლის უკან დაბრუნება ან შეცვლა.
Kკონკურენციით დასათაურებულ Mმესამე განაყოფში პასუხი უნდა გავცეთ
შემდეგ კითხვებს:
 ვინ არის ანალოგიური პროდუქციის უმსხვილესი მწარმოებელი?
 როგორია მათი რეალიზაციის მოცულობა, შემოსავლები, მოდელების
დანერგვა, ტექნიკური სარვისი, რეკლამა?
 რას წარმოადგენს მათი პროდუქცია, როგორია ხარისხი, ფასთაA დონე,
დიზაინი, მყიდველთა აზრი?
ამ კითხვაზე პასუხის გაცემისას უმჯიბესია ვიყოთ გულწრფელნი: აღვნიშნოთ
დადებითიც და უარყოფითიც. Eეს აამაღლებს ჩვენს რეპუტაციას ბიზნესის
სამყაროში.
G გვახსოვდეს, თუ კონკურენტში ვერ ვხედავთ რაიმე ნაკლს, რომლის გამოც
შეგვიძლია ბაზარზე უპირატესობის მიღწევა, უმჯობესია მოვნახოთ ჩვენი
შესაძლებლობების სხვა სფერო.
მეოთხე განყოფილებაში – მარკეტინგის სტრატეგია რეკომენდირებულია
აისახოს მარკეტინგის გეგმის ძირითადი ელემენტები:
 საქონელთა გავრცელების სქემა;
 ფასწარმოქმნა;
 რეკლამა
 რეალიზაციის სტიმულირების მეთოდები;
 საქონლის გაყიდვის შემდეგ კლიენტის მომსახურების ორგანიზაცია;
 საქონლისა და ფირმის შესახებ საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება.
თითოეული ამ პუნქტის უკან დგას რიგი საკითხებისა, რომლებზედაც პასუხი
წინასწარ უნდა გვქონდეს გააზრებული, რათა არ გავწითლდეთ მომავალ
პარტნიორებთან ჩვენი “საქმიანი სცენარის” განხილვისას. Aროგორც მაგალითად:
 როგორ ვაპირებთ საქონლის გაყიდვას – საკუთარი საფირმო მაღაზიების
მეშვეობით, თუ საბითუმო საწარმოების მეშვეობით?
 როგორ განვსაზღვრავთ ფასებს და როგორი იქნება რენტაბელობის დონე?

120
 როგორ მოვახდენთ რეკლამის ორგანიზებას და რა ოდენობის სახსრებს
გამოვყობთ ამისათვის?
 როგორ მივაღწევთ საქონლის რეალიზაციის მოცულობის მუდმივ ზრდას -
გასაღების რაიონის გაფართოების, თუ მომხმარებელთა მოზიდვის ახალი
ფორმების ძიებით?
 როგორ ვაპირებთ და რა დაგვიჯდება მომსახურების ორგანიზაცია?
 როგორ მივაღწევთ ჩვენი საქონლის და ფირმის კეთილსასურველ იერ-სახეს
(იმიჯს), რასაც დასავლეთში “ფაბლიკ რილეიშენ”-ს (საზოგადოებასთან
ურთიერთობას) უწოდებენ და რომელიც ხელს უწყობს საქონლისადმი
ყოველგვარი უნდობლობის დაძლევას, იმ სიძნელეების გადალახვას, რომელიც
ბაზარზე ჩნდება საქონლის სამომხმარებლო თვისებებისაგან დამოუკიდებლად,
მომხმარებლების შეგნებაში არსებული სტერეოტიპების გავლენით.
ფასწარმოქმნის მოქნილი პრაქტიკა ასევე მიეკუთვნება მარკეტინგს. მეწარმეს
მოეთხოვება დაგეგმოს საქონლის არა მარტო საშუალო ფასი, რომელიც
უზრუნველყოფს განსაზღვრული დონის მოგებას, არამედ მისგან შესაძლებელ
გადახრას ამა თუ იმ მიმართულებით. Mმაგ.: თუ საქონელზე შემცირდა მოთხოვნა და
თვითღირებულებასთან ახლოს მყოფი ფასით შეიძლება გაიზარდოს მოთხოვნა
საქონლზე და ამ გზით მიღებულ იქნა მოგება, მაშინ კონკურენტებთან ბრძოლის ეს
მეთოდი სავსებით მისაღებია, ხოლო თუ გაიზარდა მოთხოვნა უნდა მოხდეს ფასების
აწევა. ეს ყველაფერი უნდა აისახოს ბიზნეს-გაგმაში. ზოგჯერ ფასების დაწევა, თუ
ამასთან იზრდება გაყიდვების მოცულობა, არ ამცირებს საერთო მოგებას.
ბიზნეს-გეგმაში უნდა აისახოს აგრეთვე თუ :
 რა სახის ტრანსპორტით მიეწოდება საქონელი;
 საქონელი გაიყიდება ბითუმად თუ ცალობით;
 საქონელს თავად მეწარმე გაყიდის თუ შუამავალი.
თუ ჩვენს ბიზნესში ვრთავთ რომელიმე სავაჭრო შუამავალს უნდა
დასაბუთდეს, რამდენად შეუძლია მას გაყიდვის მოცულობის გაფართოება.
ბიზნეს-გეგმა უნდა მოიცავდეს ღონისძიებებს რემონტისა და სერვისული
მომსახურების სფეროში ( გაუმართავების აღმოფხვრა, დაზიანებული ნაწილების
შეცვლა, პროდუქციის ხარისხის შემოწმება, შეფუთვა, საქონლის გადატვირთვა,
მისამართზე მიტანა და ა.შ.)

121
 M მეხუთე განაყოფი უნდა დავუთმოთ წარმოების გეგმას. Aაქ მთავარია ჩვენს
პოტენციურ პარტნიორებს დავუსაბუთოთ, რომ ჩვენ შევძლებთ ვაწარმოოთ
სათანადო ხარისხის, საჭირო რაოდენობის საქონელი სათანადო დროში. Aაქ პასუხი
უნდა გაეცეს სემგეგ კითხვებს:
 სად ვაპირებთ საქონლის დამზადებას მოქმედ, თუ ახლად ასაშენებელ საწარმოში?
 საქონლის დასამზადებლად რა საწაროო სიმძლავრეებია საჭირო და როგორ
გაიზრდებიან ისინი წლითი-წლობით?
 სად, ვისგან და როგორ პირობებში შევიძენთ ნედლეულს, მასალებს და
მაკომპლექტებლებს? ღოგორი რეპუტაციით სარგებლობენ ჩვენი მომწოდებლები
და გვაქვს თუ არა მათთან მუშაობის გამოცდილება?
 მოვალთ თუ არა საწარმოო კოოპერაციაში და ვისთან?
 შესაძლებელია თუ არა წარმოაბის, ან რესურსების მოწოდების მოცულობის რაიმე
ლიმიტირება?
 რა სახის მოწყობილობა დაგვჭირდება და სად შევიძენთ. იქნება თუ არა ამ საქმეში
რაიმე პრობლემა და რა სახის.
სამეწარმეო გეგმის მეექვსე განაყოფში უნდა აისახოს საორგანიზაციო
საკითხები. კერძოდ, ვისთან ერთად ვაპირებთ საქმის ორგანიზაციას და როგორ
ვაპირებთ მათთან მუშაობის მოწესრიგებას. Aაქ ამოსავალია საკვალიფიკაციო
მოთხოვნა: სახელდობრ, რა სახის სპეციალისტები, რა განათლებით, რა
გამოცდილებითა და ანაზღაურებით დაგვჭირდება საქმის წარმატებული
გაძღოლისათვის? საიდან მოვიყვანთ მათ? მივიღებთ ძირითად სამუშაოზე, თუ
შემთავსებლების სახით? Aარის თუ არა იმის საშუალება ვისარგებლოთ რომელიმე
ორგანიზაციის პროფესიული მომსახურებით და სხვ.
A აქვე უნდა მოვიყვანოთ ჩვენი საწარმოს ორგანიზაციული სქემა, საიდანაც
მკაფიოდ უნდა ჩანდეს: ვინ რითი დასაქმდება, როგორ ურთიერთობაში მოვლენ
სამსახურები და როგორ მოხდება მათი საქმიანობის კოორდინაცია და კონტროლი.
მიზანშეწონილია ამავე განაყოფში ითქვას დაქირავებული ხელმძღვანელის შრომის
ანაზღაურებისა და სტიმულირების შესახებ.
მეშვიდე განაყოფში, რომლის სახელწოდებაა იურიდიული გეგმა, უნდა
მივუთითოთ თუ რომელი ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას ვირჩევთ.
მერვე განაყოფი უნდა დავუთმოთ რისკის შეფასებას და დაზღვევის საკითხებს.

122
 მეცხრე, ფინანსური გეგმის განაყოფში განზოგადებულად, ღირებულებით
ფორმაში უნდა აისახოს წინა თავების მასალები (მოგებისა და ზარალის განსაზღვრა).
Aამავე დროს უნდა მომზადდეს დოკუმენტები:
 რეალიზაციის მოცულობის პროგნოზი;
 ფულადი შემოსავლებისა და გასავლების ბალანსი
 ზარალისაგან თავის დაღწევის გრაფიკი.
რეალიზაციის მოცულობის პროგნოზმა წარმოდგენა უნდა შეგვიქმნას
ბაზრის იმ ნაწილის შესახებ, რომლის დაპყრობასაც ვაპირებთ საკუთარი
პროდუქციით. რეკომენდებულია ასეთი პროგნოზი გაკეთდეს სამი წლით
ადრე. ამასთან, პირველი წლისათვის მონაცემები უნდა იყოს თვეების
მიხედვით. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენი შეფასებანი იყოს რეალური,
ვინაიდან რეალიზაციის ამ მაჩვენებლების მიხედვით მოგვიწევს
მოწყობილობის შეძენა, მუშაკთა დაქირავება, საკუთარი ფინანსური
რესურსების დაბანდება, რეკლამისთვის ხარჯების გაღება და ა.შ. და თუ ამ
პროგნოზს არასერიოზულად მივუდგებით ჩვენ თვითონ დავზარალდებით.
ფულადი შემოსავლებისა და გასავლების ბალანსის მთავარი ამოცანაა
შეამოწმოს Fულადი საშუალებების შემოსავლებისა და გასავლების სინქრონულობა.
ზარალისაგან თავის დაღწევის გრაფიკი ეს არის სქემა, რომელიც გამოხატავს
წარმოების მოცულობის, გასაყიდი ფასის და პროდუქციის თვითღირებულების
ზეგავლენას მოგებაზე.
და ბოლოს, დასკვნითი, მეათე განაყოფი ეძღვნება დაფინანსების სტრატეგიას.
სადაც პასუხი უნდა გაეცეს კითხვებს:
 რა რაოდენობის ფულადი სახსრები დაგვჭირდება პროექტის
რეალიზაციისათვის?
 დაბანდებულ სახსრებს როდის ამოვაგებთ და რა ფორმით?
 აღებულ სესხს როდის დავუბრუნებთ ინვესტორებს სარგებლითურთ?
Pპირველ კითხვაზე პასუხს მივიღებთ წინა განაყოფიდან “საფინანსო გეგმა”; რაც
შეეხება მეორე კითხვაზე პასუხს – განსაკუთრებული მსჯელობის საგანია.
დავიმახსოვროთ, კრედიტის მეშვეობით დაფინანსება უმჯობესია უკვე მოქმედი
საწარმოების გაფართოებისას.

123
 მსოფლიო გამოცდილებიდან გასათვალისწინებელია ოთხი ყველაზე
უპიტატესობის მქონე სფერო, სადაც სწრაფი ფინანსური წარმატების მიღწევის
ალბათობა ყველაზე დიდია:
1. სხვადასხვა სახეობის მომსახურების გაწევა (კონსულტაცია, რეკლამა, სიახლის
დანერგვა);
2. საზოგადოებრივი კვება;
3. ავტომობილების შეკეთება;
4. საცხოვრებელი სახლების (განსაკუთრებით ინდივიდუალური) მშენებლობა.
სწრაფი წარმატებისათვის ასევე აუცილებელია:
 ჩვენს ფირმას მონოპოლია ჰქონდეს ნაკეთობის ან მომსახურების რაიმე სახეობაზე;
 ჩვენი ბიზნესის ზრდა დამოკიდებული იყოს ეკონომიკური ციკლის ფაზისაგან,
ე.ი. ფირმის ბრუნვის ზრდა უნდა მოხდეს წარმოების დაცემის პერიოდშიც;
 ავირჩიოთ სამეურნეო საქმიანობის ისეთი სფერო, სადაც ბევრი რამ მენეჯერის
ნიჭზეა დამოკიდებული;
 ვიმოქმედოთ ბიზნესის იმ სფეროში, რომელზეც ნაკლებს წერენ მოხსენებაში და
საბირჟო ოპერაციების ანგარიშებში;
 ჩვენ ბიზნესს ჰქონდეს მაღალი მოგების ნორმა და შეკვეთების მატების ტემპი,
ამასთან, ის აუცილებლად მეტი უნდა იყოს, პროდუქციაზე განმეორებითი
შეკვეთებისათვის.

8.3. როგორ წამოვიწყოთ საკუთარი საქმე

ბიზნესის წამოწყებისათვის მნიშვნელოვანია, რომ პროდუქციაზე და

მომსახურებაზე, რომლის წარმოებასაც ჩვენ ვაპირებთ იყოს საზოგადოებრივი
მოთხოვნა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენი პროდუქცია ჩაწვება საწყობებში, ვერ
ჰპოვებს გასაღებას, რის გამოც ვერ მივიღებთ შემოსავლებს, ვერ დავფარავთ გაწეულ
ხარჯებს და გავკოტრდებით.
მნიშვნელოვანია სასტარტო კაპიტალის საკმარისობაც. Aიმიტომ
საგულდაგულოდ უნდა გავთვალოთ რა საქმისთვის გვეყოფა კუთვნილი სახსრები
და თავდაპირველად ისეთი საქონელი ვაწარმოოთ, რაც დიდ კაპიტალს არ
მოითხოვს.

124
 საწარმოს შექმნისას რეკომენდირებულია ჩავატაროთ ჩვენს მიერ
შეთავაზებული პროდუქციის (მომსახურების) მარკეტინგული გამოკვლევა.
სოციალიზმის პირობებში ეს პრობლემა არ იდგა, ვინაიდან სამეურნეო
ხელმძღვანელთა აზროვნება წარმოებიდან იწყებოდა. საბაზრო ეკონომიკის
პირობებში კი პირიქით – ჩვენი ეკონომიკური აზროვნება და სამეურნეო-
კომერციული ქცევა ბაზრიდან უნდა დაიწყოს და წარმოებისაკენ წარიმართოს. ხოლო
თუ რამდენად მართებულია ჩვენი გადაწყვეტილება ამის შესახებ პასუხს თვით
ბაზარი იძლევა, ანუ ის გაიყიდა თუ არა ჩვენი პროდუქცია (მომსახურება), მივიღეთ
თუ არა შემოსავალი და არა ის, შევასრულეთ თუ არა გეგმა! მოკლეთ, საბაზრო
მეურნეობის პირობებში ხელფასები დამოკიდებულია არა გეგმის შესრულებაზე,
არამედ მიღებულ შემოსავალზე.
ყოველივე ზემოთთქმულიდან გამომდინარე მთავარია:
 ჩვენი პროდუქცია მომხმარებელს ესაჭიროებოდეს მუდმივად, როგორც დღეს
ისე ახლო და შორეულ მომავალში;
 დასაწყისისათვის პროდუქციის წარმოება ძალიან ძვირი არ უნდა იყოს, რათა
მისი წარმოებისა და რეალიზაციისათვის გვეყოს მცირე საწყისი კაპიტალი.
შეიძლება დიდი სურვილი გვქონდეს ავტომანქანების წარმოებისა, მაგრამ ამას
დიდი ოდენობის საწყისი კაპიტალი ესაჭირეობა;
 ჩვენი პროდუქციის წარმოების ინდივიდუალური ხარჯები უთუოდ ნაკლები
უნდა იყოს მის საბაზრო ფასზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში მოგებას ვერ
მივიღებთ. Uნდა ვეცადოთ ჩვენი პროდუქციის წარმოებისა და რეალიზაციის
ხარჯები ფულში გამოხატული, ანუ თვითღირებულება ნაკლები იყოს
კონკურენტების ანალოგიურ მაჩვენებრლზე. Aმის მიღწევა შეიძლება
შედარებით იაფი კრედიტის აღებით. შედარებით იაფათ ნედლეულის,
მასალების შეძენით, საიჯარო გადასახადის და ტრანსპორტირების ხარჯების
მინიმიზაციით.
თვითღირებულების მაჩვენებელი ჩვენთვის არანაკლებ მნიშვნელოვანია,
ვიდრე მოგება.
რასაკვირველია, საქმის დასაწყისში ჩვენ გვესაჭიროება ფულადი საშუალებანი
საწარმოო შენობისათვის, მოწყობილობისათვის, ნედლეულისათვის და იმ მუშაკთა
ხელფასისათვის, ვინც დაამზადებს და რეალიზაციას გაუკეთებს ჩვენს პროდუქციას,

125
მაგრამ საწყისი კაპიტალის სიდიდე ბევრად იქნება დამოკიდებული ჩვენს
“გაქანებაზე” – ანუ იმაზე, თუ რა ოდენობის მოგების მიღებას ვისახავთ მიზნად.
A აუცილებელი საკმარისი კაპიტალის აწორად განსაზღვრისათვის საჭიროა
სპეციალური გათვლები, რასაც ბიზნეს-გეგმა ეწოდება, სადაც გათვლილია ნაბიჯ-
ნაბიჯ, თუ როდის რა უნდა ვაკეთოთ.
Bბიზნეს-გეგმის შემუშავება სხვადასხვაგვარად შეიძლება სასურველი
მოგებიდან, პროდუქციის თვითღირებულებიდან თუ საქმეში ჩადებული ფულის
რაოდენობიდან გამომდინარე.
დავუშვათ, რომ გვწადია თვეში მივიღოთ 500 ლარის მოგება, ანუ ყოველგვარი
ხარჯებისა და გადასახადების დაფარვის შემდეგ დაგვრჩეს 500 ლარი, ამისათვის
საჭიროა გაირკვეს რა რაოდენობის პროდუქციის გამოშვებას ვაპირებთ.
საქონლის ფასი ზალიან მაღალი არ უნდა იყოს, ვინაიდან მას არავინ შეიძენს.
ასევე მიუღებელია ძალიან დაბალი ფასი, რამეთუ ვერ დავფარავთ გაწეულ ხარჯებს,
რომ აღარაფერი ვთქვათ მოგების მიღებაზე. Mმოკლედ, ფასი უნდა იყოს
ოპტიმალური.
დავუშვათ საცალო ბაზარზე ერთი ფირფიტა ციტრამონი 10 თეთრი ღირს.
კონომიკური კანონებიდან გამომდინარე მისი საბითუმო ფასი საცალოზე
დაახლოებით 30%-ით ნაკლები უნდა იყოს. Eე.ი. ერთი ფირფიტის საბითუმო ფასი 7
თეთრია. მაშასადამე, ჩვენი პროდუქცია საცალო მოვაჭრწწბს შეიძლება მიეყიდოს
ფირფიტა 7 თეთრად.
ეხლა გავარკიოთ ერთი ფირფიტის წარმოების და რეალიზაციის ხარჯები
ფულში გამოხატული ანუ თვითღირებულება :
 იმ შენობის საიჯარო ქირის ნაწილი, სადაც განთავსებულია ჩვენი წამლების
მწარმოებელი საწარმო – 0.25 თეთრი;
 იჯარით აღებული ან ნაყიდი მოწყობილობის ღირებულების ნაწილი – 0.25
თეთრი;
 ნედლეულის ფასი – 0.25 თეთრი;
 მეშების ხელფასი - @ თეთრი;
 პროდუქციის შეფუთვის და ტრანსპორტირების ხარჯები – 0.25 თეთრი;
---------------------------------------------------------------------
ხარჯების ელემენტების ღირებულება სულ = 3 თეთრი

126
 საბითუმო ფასს გამოკლებული თვითღირებულება შეადგენს მოგებას, ანუ (7-
3)=4 თეთრი ე.ი. ერთეულ პროდუქციაზე ვღებულობთ 4 თეთრის მთლიან
მოგებას.
ჩვეულებრივ, გადასახადების საერთო ჯამი მოგების დაახლოებით 50%-ა. ე.ი.
გადასახადების გასტუმრების შემდეგ დარჩება: (4-2)=2 თეთრი. მაშასადამე ერთი
ფირფიტიდან ვღებულობთ 2 თეთრის წმინდა მოგებას.
ეხლა შეგვიძლია გავარკვიოთ – რამდენი ფირფიტა ციტრამონი უნდა
ვაწარმოოთ, რომ თვეში მივიღოთ 500 ლარის მოგება. ამისათვის
500 : 0.02 = 2500 ცალი/თვეში
ეს მაჩვენებელი აუცილებელია იმისათვის, რათა გავარკვიოთ რამდენი
დაზგა, საწარმოო ფართი და მუშაკი ანუ რა რაოდენოდის საწყისი კაპიტალი
გვჭირდება. თუ ერთი ფირფიტის თვითღირებულება 3 თეთრია და გვსურს 25000
ასეთი ფირფიტის წარმოება, მაშინ წარმოების საწყისი ციკლისათვის
დაგვჭირდება არანაკლებ 750 ლარი ( 0.03 X 25000 = 750 ლარი).
A ამგვარად, საკუთარი საქმის წამოწყებისათვის გვესაჭიროება 750 ლარის
საწყისი კაპიტალი. რა ვადაში გამოვისყიდით დაბანდებულ კაპიტალს?
750 : 500 = 1,5 თვეში.
ე.ი. მეორე თვის მეორე ნახევარში ამოღებული გვექნება თავდაპირველად
დაბანდებული კაპიტალი და ვიმუშავებთ მოგებისათვის.

127
 თემა 9. ბიზნესის დაფინანსება და ფირმის ეფექტიანობა

9.1. ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის არსი და მნიშვნელობა

9.2. ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის წყაროები და სახეობები
9.3. ფირმის ეფექტიანობა და მისი ფინანსური უზრუნველყოფის გაუმჯობესების
გზები

9.1. ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის არსი და მნიშვნელობა

სამეწარმეო საქმიანობის მიზანი და მიზნის მიღწევის საშუალება არის ფული.

მეწარმის მიერ ფულადი სახსრების ინვესტირებაც მეტი ფულის მოპოვების მიზნით
ხდება. ფულთან არის დაკავშირებული მეწარმის მიერ ეკონომიკური რესურსების
აკუმულირება, მათი მწარმოებლური ხარჯვა და წარმოებული პროდუქციის
რეალიზაცია და მისი განახლება როგორც უცვლელი (მარტივი კვლავწარმოება), ისე
გაფართოებული მასშტაბით (გაფართოებული კვლავწარმოება).
თითეული მეწარმე ვალდებულია სათანადოდ ერკვეოდეს საფინანსო
მენეჯმენტში, მან უნდა განჭვრიტოს თუ რა სახეობის საქონელზეა მოთხოვნა, რისი
და რაოდენობით წარმოების შესაძლებლობები გააჩნია, რა დაუჯდება პროდუქციის
წარმოება, საიდან და რა ფორმით უნდა მოიზიდოს ფულადი საშუალებები გაწეული
ხარჯების დასაფარავად, როგორი იქნება სავარაუდო შემოსავალი, მოგება,
ეფექტიანობა, როდის დააბრუნოს ვალი, რა ხერხებით მოახერხოს ხარჯების
მინიმიზება და მოგების მაქსიმიზება, როგორ გაანაწილოს მოგება ოპტიმალურად
დაგროვებისა და მოხმარებისათვის, როგორ უნდა იქნას წაკითხული უმთავრესი
საფინანსო დოკუმენტები: ბალანსი და მოგება ზარალის ანგარიში.
მეწარმის მიერ საკუთარი საქმის წამოწყება-განვითარებისათვის ფულადი
საშუალებების მოპოვება არის ბიზნესის დაფინანსება, ანუ ბიზნესის დაფინანსება - ეს
არის სამეწარმეო საქმიანობის წამოწყებისა და მისი ზრდა-განვითარების ფინანსური
უზრუნველყოფა.
ბიზნესი ფინანსურ უზრუნველყოფას საჭიროებს როგორც საწყის, ისე მის
შემდგომ სტადიაში, კერძოდ: სადამფუძნებლო დოკუმენტაციის შემუშავებისათვის,

128
მისი რეგისტრაციისათვის, ძირითადი საბრუნავი საშუალებების შეძენისათვის,
მუშაკთა ხელფასისათვის, რეკლამისათვის და ა.შ.
ფუნქციონირებადი ფირმები ასევე საჭიროებენ საბრუნავ ფულად კაპიტალს.
მყიდველთა ფულადი სახსრების შემოსვლამდე ფირმის მიერ შექმნილი და
გაყიდული პროდუქციის საზღაურის სახით მეწარმემ უნდა გასწიოს მიმდინარე
ხარჯები, განახორციელოს ფულადი გადახდები. ესაა ხარჯები, გაღებული
ნედლეულის, მასალების, ენერგიის, მომსახურების, ფირმის ფუნქციონირებისათვის
აუცილებელი დეტალების შეძენაზე და სხვა საჭიროებებისათვის.
მეწარმეთა მოთხოვნილებები საფინანსო რესურსებზე იყოფა გრძელვადიან და
მოკლევადიან მოთხოვნილებებად. გრძელვადიანი საფინანსო რესურსები საჭიროა
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში და ხშირად დაკავშირებულია ძირითადი
კაპიტალის შეძენასთან. მოკლევადიანი საფინასო რესურსები საჭიროა მიმდინარე
ოპერაციების განსახოციელებლად და დაკავშირებულია საბრუნავი საშუალებების
ხარჯებთან.
მას შემდეგ, რაც მეწარმე განსაზღვრავს, რა ვადით და რა რაოდენობის ფულადი
საშუალებები ესაჭიროება მას თავისი საქმის დასაფინანსებლად, იგი იწყებს
დაფინანსების წყაროების ძიებას.

9.2. ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის წყაროები და სახეობები

არსებობს ბიზნესის დაფინანსების ორი – შიდა და გარე წყარო. ფირმის

ფინანსური სახსრების მნიშვნელოვანი ნაწილი (60-70%) შემოდის შიდა წყაროებიდან,
ესენია:
1. პირადი და პარტნიორთა დანაზოგები;
2. ფირმის გაუნაწილებელი მოგება;
3. ამორტიზაციის ფონდი;
4. საკუთარი ქონების რეალიზაციიდან და იჯარით გაცემიდან მიღებული
შემოსავალი.
განვიხილოთ თითეული მათგანი:
პირადი დანაზოგი – ეს არის საკუთარი წყაროების უმნიშვნელოვანესი
ელემენტი მეწარმეებისათვის. მაგრამ საკუთარი დანაზოგით დიდი წარმატების

129
მიღწევა ნაკლებად შესაძლებელია, რადგან ბიზნესის შემდგომი განვითარება-
გაფართოების პირობებში ეს წყარო უმნიშვნელო ხდება;
ფირმის მოგება – ეს არის სხვაობა ფირმის მაღალ შემოსავლებსა და დაბალ
ხარჯებს შორის. იგი შეიძლება განაწილდეს მთლიანად მეპატრონეებს შორის, ან
ასევე მთლიანად მოხმარდეს ბიზნესის შემდგომ განვითარებას, მაგრამ ორივე ეს
გადაწყვეტილება მცდარი იქნება, ვინაიდან პირველს შემთხვევაში დაზარალდება
ფირმა, ხოლო მეორე შემთხვევაში – მისი პარტნიორები. აქედან გამომდინარე,
ფირმის ხელმძღვანელობამ უნდა მოახერხოს ამ თანხის ოპტიმალური განაწილება
ისე, რომ პარტნიორებმა მიიღონ გარკვეული თანხა და მოგების დარჩენილი,
გაუნაწილებელი სახსრებით მოხერხდეს საქმის შემდგომი განვითარება, ე.ი.
გაუნაწილებელი მოგება კი არ ამოიღება და მოიხმარება, არამედ ისევ საქმეში
დაბანდდება;
ამორტიზაციის ფონდი – ეს არის ის თანხა, რომელიც ხმარდება ძირითადი
კაპიტალის შეკეთება-აღდგენას, რისი აუცილებლობაც წარმოიშობა მათი ცვეთის
კვალობაზე.
საკუთარი ქონების რეალიზაციიდან და იჯარით გაცემიდან მიღებული
შემოსავალი. ბევრ საწარმოს გააჩნია ჭარბი მიწის ნაკვეთი ან სხვა კაპიტალი და მას
შეუძლია მათი გაყიდვითა და გაქირავებით მიიღოს შემოსავალი, რაც წარმოადგენს
ბიზნესის დაფინანსების ერთ-ერთ შიდა წყაროს.
ბიზნესის დაფინანსების გარე წყაროებია:
1. სესხის აღება ანუ კრედიტი;
2. უნაცვალგებო (მუქთი) დაფინანსება;
3. ფირმის მიერ აქციების გამოშვება დამატებითი ფინანსური სახსრების
მოზიდვის მიზნით.
განვიხილოთ თითოეული მათგანი:
სესხის აღება ანუ კრედიტი. კრედიტი – არის ფულის სესხად გაცემა
დაბრუნებადობის, ვადიანობის, მიზნობრიობისა და სარგებლის გადახდის პირობით.
განასხვავებენ ნატურალურ (კომერციულ და ქონებრივ) და ფულად კრედიტს.
ფულადი კრედიტი შეიძლება იყოს: მოკლევადიანი (ერთ წლამდე ვადით),
საშუალოვადიანი (1-დან 3 წლამდე ვადით) და გრძელვადიანი – 3 წელზე მეტი
ვადით.

130
 მოკლევადიანი კრედიტები გამოიყენება ყოველდღიური ხარჯების
დასაფარავად, ხელფასის გასაცემად და ა.შ. ხოლო გრძელვადიანი კრედიტები –
ძირითადი კაპიტალის, ფაბრიკა-ქარხნების მოწყობილობების შეძენისათვის და სხვა.
კრედიტი შეიძლება იყოს უზრუნველყოფილი და არაუზრუნველყოფილი, ანუ
საბლანკო კრედიტი.
უზრუნველყოფილი კრედიტი, რომლის დაბრუნებაც უზრუნველყოფილია
დაგირავებული მატერიალური ფასეულობებით, ხოლო არაუზრუნველყოფილია
კრედიტი, რომელიც გაცემულია მატერიალური უზრუნველყოფის გარეშე.
უზრუნველყოფილი კრედიტის სახეობებია: საიპოთეკო და სალომბარდო
კრედიტი. აქედან პირველი გაიცემა უძრავი ქონების გირაოს ქვეშ, ხოლო
სალომბარდო კრედიტი - მოძრავი ფასეულობების ქვეშ.
არსებობს სესხის დაბრუნების ორი ძირითადი წყარო: ფირმის შემოსავლები და
მატერიალური და არამატერიალური აქტივები.
კრედიტორი ბანკი სესხის გაცემამდე და შემდგომი პერიოდის განმავლობაში
რეგულარულად სწავლობს კლიენტის აქტივებსა და შემოსავლებს. იგი თვალყურს
ადევნებს იმ საქმიანობას, რომელშიც დაბანდებულია მისი კრედიტი. იგი სწავლობს
ფირმის ფინანსურ მდგომარეობას, საქონლის რეალიზაციას, აქვს თუ არა ადგილი
ჩავარდნებს და ა.შ. ხოლო რაც შეეხება მატერიალურ და არამატერიალურ აქტივებს,
როდესაც ისინი გირაოს როლშია, ბანკი სწავლობს მათ ლიკვიდურობას, ანუ იმას, თუ
რამდენად იოლად და უდანაკარგოდ შეიძლება მათი გაყიდვა და ფულად ქცევა, ამავე
დროს, აქტივების ფულადი გამოხატულება უნდა აღემატებოდეს კრედიტის
მოცულობას, რათა მოულოდნელი გაუფასურების პირობებშიც კი ბანკს შეეძლოს
მათი გასაღება და ამით კრედიტის მოცულობის დაფარვა. ხოლო თუ ასეთ სიტუაციას
ექნება ადგილი, მაშინ ბანკს უფლება აქვს ხელშეკრულების პირობების მიხედვით
მსესხებელს მოსთხოვოს საგირავნო ღირებულების სხვა ობიექტებით შევსება ან
ჩანაცვლება. ე.ი. ბანკი მიმართავს ყოველგვარ ზომას, რათა საკრედიტო რისკის, ანუ
სესხის (თავნის) და მასზე დარიცხული პროცენტის დაუბრუნებლობა მინიმუმამდე
დაიყვანოს.
კრედიტორთან დაკავშირებით არსებობს რიგი კანონზომიერებები:
 კომერციული კრედიტის პროცენტი აუცილებლად ნაკლები უნდა იყოს
საბანკო კრედიტზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში ფირმა ამჯობინებს ფულადი

131
 კრედიტის აღებას, ამგვარი მიდგომა კი საკრედიტო რესურსების დეფიციტის
პირობებში შეაფერხებს საქონლის გასაღებას;
 მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ქონებრივი კრედიტის პროცენტი აღემატებოდეს
საბანკო კრედიტის პროცენტს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ქონების მესაკუთრე
დაინტერესებული იქნებოდა იმით, რომ გაეყიდა თავისი ქონება და ამ ფულს
ბანკში შეიტანდა პროცენტის მიღების მიზნით. ეს კი ხელს შეუშლიდა
ეკონომიკის ნორმალურ ფუნქციონირებას;
 როგორც წესი, ბანკებს ხელს აძლევს რაც შეიძლება ნაკლებად რისკიანი
კრედიტის გაცემა. აქედან გამომდინარე, რაც უფრო დიდია კრედიტის
დაკარგვის რისკი, მით უფრო მაღალია პროცენტი კრედიტზე.
სუბსიდირება, ანუ უნაცვალგებო დაფინანსება - ეს არის საფინანსო რესურსების
მიღება საქველმოქმედო შემოწირულობებისა და სუბსიდიების სახით, რომლებიც არ
ექვემდებარებიან სესხის ანუ კრედიტის უმთავრეს პრინციპს - დაბრუნებადობას.
ფირმის მიერ აქციების გამოშვება დამატებითი ფულადი სახსრების მოზიდვის
მიზნით. სააქციო საზოგადოებები (კორპორაციები) გარე სახსრების მოზიდვის
მთავარ გზად მიიჩნევენ აქციებისა და ობლიგაციების გამოშვებას. აქციები და
ობლიგაციები ერთმანეთისაგან გასნხვავდებიან შემდეგი თვისებებით:
 აქციები მათ მფლობელებს სააქციო საზოგადოების თანამესაკუთრის უფლებას
აძლევს და ამავე დროს მათ უფლება აქვთ მიიღონ საზოგადოების მოგების
წილი დივიდენდის სახით. არსებობს აქციების ორი ტიპი: ჩვეულებრივი და
პრივილეგირებული. ჩვეულებრივი აქციები მათ მფლობელს აძლევს
შემოსავლის მიღებისა და კორპორაციის მართვის უფლებას. მათ შეუძლიათ
მონაწილება მიიღონ დირექტორთა საბჭოს არჩევნებში და იქონიონ ხმათა
პროცენტული რაოდენობა მათ ხელთ არსებული აქციების რაოდენობის
პირდაპირ პროპორციულად. პრივილეგირებული აქციების მფლობელებს
აქციონერთა კრებაზე ხმის უფლება არა აქვთ, მაგრამ ისინი პრივილეგირებულ
მდგომარეობაში არიან, ვინაიდან დივიდენდს იღებენ იქამდე, სანამ მისი
გაცემა დაიწყება ჩვეულებრივ აქციებზე, ხოლო კორპორაციის ლიკვიდაციის
შემთხვევაში ისინი პირველები იღებენ საკუთრების უფლებას აქტივების
წილზე;

132
  ობლიგაციების მყიდველი თანამესაკუთრე კი არ ხდება, არამედ სააქციო
საზოგადოებას სესხს სთავაზობს და გამოდის კრედიტორის როლში.
ობლიგაცია ეს მხოლოდ მოწმობაა, რომელიც სესხის ფაქტს ადასტურებს და
რომლის თანახმადაც სააქციო საზოგადოება ვალდებულებას კისრულობს
ობლიგაციით გათვალისწინებული მთელი თანხა გადაუხადოს მის
მფლობელს სესხის ვადის გასვლისთანავე. ამავდროულად იგი ვალდებულია
ყოველწლიურად უხადოს მას სარგებელი წინასწარ დადგენილი განაკვეთის
მიხედვით. ამასთან, აქციებთან შედარებით, ობლიგაციები ნაკლებადაა
დაკავშირებული რისკთან, ვინაიდან მათ მფლობელებს ენიჭებათ გარკვეული
უპირატესობა აქციონერებთან შედარებით, ისინი ფირმის ლიკვიდაციის
შემთხვევაშიც კი მიიღებენ სარგებელს; ობლიგაცია სასურველია
კომპანიისათვის, ვინდაიდან სარგებელი, როგორც წესი, დაბალია, ვიდრე სხვა
სახეობის სესხის აღებისას. ამავე დროს ობლიგაციებზე გადახდილი
სარგებელი არ ექვემდებარება დაბეგვრას.
მხოლოდ დაფინანსების წყაროების არსებობაა არაა ფირმის საქმიანობის
გაფართოების საწინდარი, ამავდროულად აუცილებელია ფირმამ
გაათვითცნობიეროს საქმის ფინანსური უზრუნველყოფის გაუმჯობესების გზები და
ეფექტიანობა.

9.3. ფირმის ეფექტიანობა და მისი ფინანსური

უზრუნველყოფის გაუმჯობესების გზები

ფირმის ფინანსურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შესაფასებლად გამოიყენება

შემდეგი მაჩვენებლები: მომგებიანობა, საერთო და ფაქტორული ეფექტიანობა,
ფირმის ლიკვიდურობა, მდგრადობა და ა.შ.
მოგება - ეს არის სხვაობა შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის.
არსებობს მოგების მირების ორი გზა:
ა) ფასების უცვლელობის პირობებში ხარჯების შემცირება;
ბ) ხარჯების უცვლელობის პირობებში ფასების ზრდა (როგორც წესი
მონოპოლიური ფირმები ამ უკანასკნელს მიმართავენ).

133
 მხოლოდ მომგებიანი გამოთვლა არ იძლევა სრულ წარმოდგენას საწარმოს
ეფექტიანობის შესახებ, ვინაიდან შეიძლება ერთი ფირმა მეორეზე მომგებიანი იყოს,
მაგრამ ეს მოგება მან მიიღოს უფრო მეტი დანახარჯების ფასად, ვიდრე მეორემ.
განასხვავებენ საწარმოს ფაქტორულ და საერთო ეფექტიანობას.
საწარმოს ფაქტორული ეფექტიანობის გამოთვლისას წარმოების შედეგს
უფარდებენ წარმოების ერთ რომელიმე ფაქტორს (შრომას, კაპიტალს, ნედლეულს).

წარმოების შედეგი (პროდუქტის ღირებულება)

შრომის მწარმოებლურობა =
მომუშავე მუშაკთა რაოდენობა

წარმოების შედეგი (პროდუქტის ღირებულება)

კაპიტალუკუგების მაჩვენებელი =
ძირითადი კაპიტალის ღირებულება

წარმოების შედეგი (პროდუქციის ღირებულება)

მასალაუკუგება =
მასალების ხარჯი

შრომის მწარმოებლურობის შებრუნებული სიდიდეა შრომატევადობა,

კაპიტალუკუგების შებრუნებული სიდიდეა – კაპიტალტევადობა, ხოლო
მასალაუკუგების შებრუნებული სიდიდეა მასალატევადობა.
წარმოების საერთო ეფექტიანობის მახასიათებელია რენტაბელობა.

წარმოების შედეგი (პროდუქციის ღირებულება)

რენტაბელობა = X 100
წარმოების ხარჯები

წარმოების შედეგი (პროდუქციის ღირებულება)

რენტაბელობა = X 100
ძირითადი და საბრუნავი კაპიტალის ღირებულება

134
 ფირმის ეკონომიკურ მდგომარეობას ასევე ახასიათებს აქტივების
ლიკვიდურობა. ფირმის აქტივები – ეს არის საკუთარ კაპიტალს დამატებული
პასივები.
აქტივების ელემენტებია: ნაღდი ფული, მატერიალური რესურსები, ფასიანი
ქაღალდები, არამატერიალური ფასეულობანი, ანუ ფირმის აქტივებია ყველაფერი ის,
რაც მას ფულის სახით გააჩნია, რაშიც ფულია ჩადებული და რაც შეიძლება იოლად
გადაიქცეს ფულად. აქტივების ლიკვიდურობა გულისხმობს ფირმის აქტივების
ფულად გადაქცევას სწრაფად და უდანაკარგოდ, ანუ ფირმის გადახდისუნარიანობას.
ლიკვიდურობის დონის შესაფასებლად გამოიყენება ორი მაჩვენებელი:
დაფარვის კოეფიციენტი და ვადიანობის კოეფიციენტი.

ფირმის საბრუნავი საშუალებები

დაფარვის კოეფიციენტი =
მოკლევადიანი ვალდებულებანი

სასურველია, რომ აქტივები მოკლევადიან ვალდებულებებზე ნაკლები არ იყოს,

ვინაიდან საჭიროების შემთხვევაში ამ აქტივების მეშვეობით შესაძლებელი გახდეს ამ
ვალდებულებების დაფარვა, ხოლო თუ ფირმას თავისი აქტივები ვალდებულებებზე
ნაკლები აქვს, მაშინ მის მიერ მოგების მიუღებლობის შემთხვევაში არსებობს ფირმის
გაკოტრების საშიშროება.

სწრაფად რეალიზებადი მაღალლიკვიდური აქტივები

ვადიანობის კოეფიციენტი =
მოკლევადიანი ვალდებულებანი

ვადიანობის კოეფიციენტი გვიჩვენებს, თუ ფირმას რამდენად სწრაფად

შეუძლია ფულადი ვალდებულებების დაფარვა. ფირმისათვის კარგია, როცა ეს
მაჩვენებელი ახლოს არის ერთთან, ხოლო თუ ის ერთზე მეტია, ეს არაა სასურველი,
რადგან ამ დროს ფირმას გააჩნია იმაზე მეტი საშუალებები, ვიდრე საჭიროა.
ფირმის ეფექტიანობის კიდევ ერთი მაჩვენებელია გამოსყიდვის მაჩვენებელი,
რაც იმას გვიჩვენებს, თუ მეწარმეს რამდენად სწრაფად შეუძლია დაიბრუნოს საქმეში
დაბანდებული ფული.

135
 ფირმის მდგრადობას, საიმედობის კრიტერიუმი ახასიათებს ფირმის საკუთარი
საშუალებებით უზრუნველყოფის ხარისხს და მის მიმართულებას დაფინანსების
გარე წყაროსთან.
რაც მეტად არის ფირმა უზრუნველყოფილი საკუთარი საშუალებებით, ანუ
დაფინანსების შიდა წყაროებით და რაც ნაკლებად გარე წყაროებით, მით მაღალია
მისი ფინანსური დამოუკიდებლობა და საიმედოობა (სიმდიდრე); უდავოა, რომ
საკუთარი ფული სხვისზე საიმედოა, ამიტომ აუცილებელია საკუთარი
საშუალებების ღირებულებას არ აღემატებოდეს ნასესხი საშუალებები და დაფაროს
კუთვნილი სავალო ვალდებულებანი.
ფირმის ფინანსურ-ეკონომიკური მდგრადობის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური
შემფასებელია მისი ბალანსი და მოგება-ზარალის ანგარიში.

ბალანსის ზოგადი სახით ასე გამოიყურება

აქტივი პასივი

I. საწარმოს საწესდებო კაპიტალი I. საკუთარი კაპიტალი

II. ანარიცხები (გრძელვადიანი

II. ძირითადი კაპიტალი
ვალდებულებანი ბანკის წინაშე)

III. საბრუნავი კაპიტალი III. მოკლევადიანი სესხები

IV. მომავალი პერიოდის ხარჯები IV. მომავალი პერიოდის შემოსავლები

სიტყვა “ბალანსი” ნიშნავს წონასწორობას. როდესაც მეწარმე რაიმეს

ყიდულობს, იგი ხარჯავს ფულს, მაგრამ სანაცვლოდ იღებს საქონლის ექვივალენტურ
რაოდენობას, როდესაც ახორციელებს გაყიდვას, მასთან შემოდის ფული. აქედან
გამომდინარე ბალანსის ფორმულა იღებს ასეთ სახეს:
აქტივი – პასივი = საკუთარი კაპიტალი
აქტივი – ეს არის ფირმის საკუთრებაში არსებული ფასეულობანი; პასივი
ფირმის მოზიდული, სახსრები – ვალებია, ხოლო საკუთარი კაპიტალი ეს არის
ფირმის მფლობელების მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები.
მოგება-ზარალის ანგარიშში თავმოყრილია ფირმის შემოსავლები და ხარჯები
და მათ შორის სხვაობა დროის მოცემულ პერიოდში, რომელიც აფიქსირებს ან

136
მოგებას ან ზარალს. როდესაც დანახარჯები აღემატება შემოსავალს, ფირმა
ზარალდება.
ვინაიდან განვსაზღვრეთ ფირმის საქმიანობის ეფექტიანობის მაჩვენებლები,
განვიხილოთ ის გზები, რომლებიც ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის
გაუმჯობესებას ემსახურება. საქმის წამოწყება შეუძლებელია ფულადი სახსრების
გარეშე.
ბიზნესის ფინანსური უზრუნველყოფის წყაროებით მიღებული ფინანსური
უზრუნევლყოფის გაუმჯობესება შეიძლება:
1) პირადი და პარტნიორთა დანაზოგებით. ამ ელემენტს განსაკუთრებით
დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ბიზნესის საწყის (პირველ) სტადიაზე. აქედან
გამომდინარე, ბიზნესმენს უნდა შეეძლოს ისეთი პარტნიორების მოზიდვა,
რომელთაც გააჩნიათ როგორ წარმოებისათვის სასურველი ფულადი სახსრები, ასევე
მმართველობის კარგი უნარი და საქმისადმი არაგულგრილი დამოკიდებულება.
2) ფირმის გაუნაწილებელ მოგებას. ეს არის მოგების ნაწილი, რომელიც
ისევ საქმეში ბრუნდება. აქედან გამომდინარე, არ შეიძლება მოგების უდიდესი
ნაწილი გაუნაწილდეს პარტნიორებს, საქმე კი დაუფინანსებელი დარჩეს. მეორეს
მხრივ არც ისაა გამართლებული, რომ თანხის უდიდესი ნაწილი მოხმარდეს
დაფინანსებას, პარტნიორებს კი დაეკარგოთ შემოსავალი, რასაც ისინი ფირმაში
საქმიანობის შედეგად მოელიან. როგორც ვხედავთ, გაუნაწილებელი მოგების
გასაზრდელად საჭიროა მიზანმიმართული მოქმედება და ამ მოგების ოპტიმალურად
განაწილება.
3) ამორტიზაციის ფონდს. ეს არის ის თანხა, რომელიც ხმარდება
ძირიტადი კაპიტალის შეკეთებას, გარემონტებას და აღდგენას, რისი აუცილებლობაც
წარმოიშვა მათი ცვეთის შედეგად.
ამის გათვალისწინებით ფირმამ უნდა ეცადოს შეიძინოს რაც შეიძლება მაღალი
ხარისხის და დაბალი ფასის ძირითადი კაპიტალი (მანქანა-დანადგარები, ქარხნები,
ნაგებობები), ვინაიდან ამორტიზაციის ფონდის დაზოგვით იგი სოლიდურ მოგებას
მიიღებს, ამ დაზოგილ თანხას კი გამოიყენებს სხვა საჭირო საქმიანობისათვის.
შესაძლებელია ძირითადი კაპიტალის საგარანტიო შეძენაც, რაც საგრძნობლად
შეამცირებს მათ ვადამდელ ცვეთას და ქმედითუნარიანობის რისკს. მოულოდნელი

137
ავარიისა თუ უბედური შემთხვევის შედეგად მირებული ზარალის თავიდან
ასაცილებლად ფირმას შეუძლია თავისი ძირითადი კაპიტალის დაზღვევა.
4) საკუთარი ქონების რეალიზაციითა და იჯარით გაცემით მიღებული
შემოსავალით. ეს ის შემოსავალია, რომელსაც ფირმა იღებს მის საკუთრებაში
არსებული და დროებით ან სამუდამოდ თავისი მატერიალური თუ
არამატერიალური ფასეულობების გაიჯარება-გასაღებით. მიღებული თანხით ფირმას
შეუძლია ახალი საქმე წამოიწყოს, ან დააფინანსოს უკვე წამოწყებული ბიზნესი.
5) სესხის აღებით ანუ კრედიტით. არსებობს ორი სახის კრედიტი: საბანკო
კრედიტი და სავაჭრო კრედიტი.
საბანკო კრედიტი – ეს არის ბანკის მიერ გაცემული სესხი განსაზღვრული
ვადითა და პროცენტით.
მეწარმისათვის ხელსაყრელია, რაც შეიძლება დაბალპროცენტიანი კრედიტის
აღება. ეს შეიძლება მოხერხდეს კრედიტის დაკარგვაზე რისკის შემცირებით. ეს
უკანასკნელი კი გამომდინარეობს თვით ფირმის საქმიანობიდან, მისი საბირჟო
რეპუტაციიდან, მისი აქტივებიდან, რაც წარმოადგენს კრახის შემთხვევაში ბანკის
მიერ გაცემული კრედიტის დაბრუნების გარანტს. აქედან გამომდინარე, კრედიტის
ოპტიმალური პროცენტით და ხელსაყრელ ვადებში მიღების ერთ-ერთი უმთავრესი
გზაა ფირმის გადახდისუნარიანობა და მისი იმიჯი.
ზოგჯერ ბიზნესის დამფინანსებლის როლში გამოდიან ფირმები ან ცალკეული
პირები, რაც ხორციელდება სავაჭრო კრედიტის მეშვეობით.
სავაჭრო კრედიტი ანუ კომერციული კრედიტი გულისმობს იმას, რომ მეწარმე
იძენს საქონელს ფულადი გადახდის გადავადებით, ე.ი. იღებს ვალდებულებას,
დააბრუნოს ამ საქონლის ღირებულება გარკვეული ვადის შემდეგ (მომავალში).
ასეთი კრედიტის დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება პირად ურთიერთობებს,
ანუ ურთიერთობებს კრედიტორსა და მოვალეს შორის. ფირმისათვის სასურველია,
საქმე დაიჭიროს არაკონკურენტ საწარმოსთან, ვინაიდან ამ დროს ერთმანეთის
მიმართ კეთილგანწყობა უფრო დიდია, ვიდრე კონკურენციის პირობებში.
6) უნაცვალგებო დაფინანსებთ. ეს არის შემოწირულეობებსა და სუბსიდიებზე
დაფუძნებული დაფინანსება, მაგრამ მას დამსახურება უნდა, რადგანაც სახელმწიფოს
მხრიდან დამხარება ეწევა იმ ფორმებს, რომლებიც ზრუნავენ საზოგადოების
ინტერესებზე, ეკოლოგიურ სისუფთავეზე, თანამშრომლების უსაფრთხოებასა და ა.შ.

138
ასე რომ, საწარმოთა ხელმძღვანელობამ უნდა გაითვითცნობიეროს, რომ საქმით
ემსახურებოდეს საზოგადოების ინტერესებს. რაც, ბუნებრივია, მკვეთრად გაზრდის
მის რეპუტაციას და შესაბამისად მოგებას.
7) ფირმის მიერ აქციების გამოშვებით, დამატებითი ფინანსური რესურსების
მოზიდვის მიზნით. ეს ღონისძიება ფირმის დაფინანსების უმთავრესი წყაროა.
იმისათვის, რომ ფირმამ აქციების გამოშვებით სასურველ შედეგს მიაღწიოს,
ანუ გაყიდოს ისინი მაღალ ფასად და დიდი რაოდენობით, მან უნდა შეძლოს
საფონდო ბირჟაზე გარკვეული წარმატების მიღწევა. ამ უკანასკნელის
განხორციელება კი შესაძლებელია სხვადასხვა მეთოდებით, კერძოდ: ფირმას
შეუძლია შეიმუშავოს მიმზიდველი საემისიო პროსპექტი, მოძებნოს ისეთი
ინვესტოი, რომელიც შეიძენს მის აქციებს და შემდეგ გაყიდის მოსახლეობაში ან სხვა
ფირმებზე.
არსებობს საინვესტიციო ბანკებად წოდებული ფირმები, რომლებიც
სპეციალდებიან ფასიანი ქაღალდების გარანტირებულ გაყიდვაზე, ანუ ისინი
კისრულობენ ვალდებულებას, გაყიდონ კლიენტის აქციები მასთან შეთანხმებულ
ფასში.
ობლიგაციების გამოშვებასაც შეიძლება მიეცეს ლატარიის სახე, რაც
დააინტერესებს მათ მყიდველებს და გაყიდვაც უფრო მომგებიანი ხდება.
ზემოთ განხილულ ფირმის შიგა და გარე ფინანსური უზრუნველყოფის
გაუმჯობესების გზები ფირმის მომავალი წარმატებების საწინდარია.

139
 თემა 10. ფირმის ხარჯები და მათი გაანგარიშება

10.1. ფირმის ხარჯების არსი და სახეობები

10.2. ზღვრული პროდუქტი. ზღვრული ხარჯი. კლებადი უკუგების კანონი

10.1. ფირმის ხარჯების არსი და სახეობები

საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ნებისმიერი ბიზნესმენის მიზანი

მაქსიმალური მოგების მიღებაა. მოგება კი სხვა არაფერია თუ არა წარმოების
ხარჯებზე გარდამეტი შემოსავალი. სწორედ ამის გამო მეწარმე გამუდმებით ზრუნავს
ხარჯების შემცირებაზე, ვინაიდან მასში ჩადებული ყოველი ლარით მცირდება
მოგება.
ფირმის (წარმოების ხარჯები არის პროდუქციის წარმოებისა და რეალიზაციის
ხარჯების ერთობლიობა ფულში გამოხატული. იმას, რასაც მეწარმე (ფირმა)
ღებულობს პროდუქციის რეალიზაციიდან, საერთო ამონაგები ანუ მთლიანი
შემოსავალი ეწოდება. ფირმის მთლიანი შემოსავალი დამოკიდებულია გაყიდული
ერთეული საქონლის ფასზე და რეალიზებული საქონლის რაოდენობაზე. საქონლის
საბაზრო ფასი და რეალიზაციის მოცულობა უკუპროპორციულ დამოკიდებულებაში
იმყოფებიან.
მოგების სახეობებს (ბუღალტრული და წმინდა ეკონომიკური მოგება)
გამიჯვნისა და ამის საფუძველზე საწარმოთა მომგებიანობის უკეთ შეფასების
მიზნით მთლიან ხარჯებს ყოფენ გარე (ცხად) და შიდა (არაფულად) ხარჯებად, გარე,
ანუ ცხადი ხარჯები, ის ფული და დანახარჯებია, რომელსაც მეწარმე (ფირმა) გაიღებს
პროდუქციის წარმოებისათვის საჭირო რესურების (შენობა-ნაგებობა, ნედლეული-
მასალები, ნახევარფაბრიკატები, სამუშაო ძალა) გარედან შესაძენად. აქედან
გამომდინარე, ცხადი ხარჯების ხვედრითი წილი შედარებით მაღალი უნდა იყოს
ამწყობ საწარმოებში.
არც თუ იშვიათად მეწარმე სამეურნეო საქმიანობაში იყენებს საკუთარ (შენობა,
ტრანსპორტი, ნედლეული, მასალა, შრომა და სხვა) რესურსებსაც. მეწარმის (ფირმის)
საკუთარი რესურსების ხარჯი არის არაცხადი (ალტერნატიული) ხარჯი. ეს არაცხადი
ხარჯი არ შედის იმ გასავლებში, რასაც ფირმა გაიღებს რესურსების გარედან

140
შეძენისათვის. მეწარმე საკუთარი რესურსების გამოყენებისას არავის უხდის, მაგრამ
იმის გამო, რომ მას კუთვნილი რესურსები უმცირდება, მათ ხარჯზე შექმნილი
ღირებულება კი იზრდება, ამდენად მან საკუთარი რესურსების ალტერნატიული
ღირებულება (ანუ ის შემოსავალი, რომელიც მას შეეძლო მიეღო საკუთარი
რესურსების გაყიდვა-გაქირავებისათვის) უნდა ჩართოს წარმოების ხარჯებში,
როგორც არაცხადი (ალტერნატიული) ხარჯები.
მაგალითად, ჩვენ გადავწყვიტეთ დამოუკიდებლად გავარემონტოთ საკუთარი
ბინა. ჩვენი ხარჯები იქნება: შპალერის, საღებავის, წებოს და სხვა ღირებულება,
მაგრამ ვარემონტებთ რა ბინას რამდენიმე დღის განმავლობაში, ჩვენ უარი ვთქვით იმ
სამუშაოზე, სადაც შეგვეძლო ხელფასის მიღება. ჩვენი ხარჯების სტრუქტურა ასეთ
სახეს მიიღებს:
ცხადი ხარჯები:
შპალერი – 400 ლარი
საღებავი – 200 ლარი
წებო – 50 ლარი
ჯამი – 650 ლარი
ალტერნატიული ხარჯები:
ხელფასი სამსახურში – 300 ლარი
სულ – 950 ლარი
ცხადია, თუ სარემონტო კანტორა იმავე სამუშაოში (მასალების ღირებულების
გარდა) მოითხოვს 300 ლარზე ნაკლებს, მაშინ მივაკითხავთ მას, ხოლო თუ ამ
თანხაზე მეტს მოითხოვს, მაშინ ბუნებრივია, თავად გავარემონტებთ ბინას.
ამრიგად, განვასხვავეთ რა ცხადი და არაცხადი ხარჯები, შეგვიძლია
განვსაზღვროთ რა მოიაზრება ბუღალტრული და წმინდა ეკონომიკური მოგების
ქვეშ. ბუღალტრული ანუ ფინანსური მოგება არის სხვაობა ფირმის მთლიან
შემოსავლებსა და ცხად ხარჯებს შორის. საწარმოთა ხელმძღვანელებს, როგორც წესი,
მოგების ამ სახეობასთან (ბუღალტრულ მოგებასთან) აქვთ საქმე. ხოლო წმინდა
ეკონომიკური მოგება არის ფირმის მთლიანი შემოსავლებისა და ცხადი და არაცხადი
ხარჯების ჯამის სხვაობის ტოლია. ბუღალტრული მოგება წმინდა ეკონომიკურ
მოგებას აღემატება არაცხადი ხარჯებით.

141
 არაცხადი ხარჯების ხვედითი წილი შედარებით დიდია საკუთარი
რესურსების ფართოდ გამოყენებაზე დამყარებულ სავაჭრო, საყოფაცხოვრებო
მომსახურების, საზკვებისა და სხვა საწარმოებში.
გამოსაშვები პროდუქციის მოცულობაზე დამოკიდებულების მიხედვით
განასხვავებენ მუდმივ და ცვლად ხარჯებს.
ხარჯებს, რომელიც პროდუქციის მოცულობის ცვალებადობასთან (ზრდა ან
შემცირება) ერთად არ იცვლება, ეწოდება მუდმივი ხარჯები, ხოლო იმ ფაქტორებს,
რომლებშიც განხორციელებულია ეს ხარჯები, წარმოების მუდმივი ფაქტორები
ეწოდება. მუდმივი ხარჯების სახეობებია: საიჯარო გადასახადი, ქონებაზე
გადასახადი, უმაღლესი მმართველური პერსონალის ხელფასი, კრედიტზე
სარგებელი და ა.შ.
ხარჯებს, რომელიც პროდუქციის მოცულობის ცვალებადობასთან ერთად
იცვლებიან, ცვლადი ხარჯები ეწოდება. ხოლო ფაქტორებს, რომლებშიაც ცვლადი
ხარჯებია განხოციელებული, ცვლადი ფაქტორები ეწოდება. ცვლადი ხარჯების
სახეობებია: ნედლეულზე, მასალებზე, სათბობზე, ნარდად მომუშავე მუშაკების
ხელფასებზე და სხვაზე გაღებული ხარჯები.
ხარჯების მუდმივ და ცვლად სახეობებად დაყოფა ხანმოკლე პერიოდის
მიხედვით ხდება. ხანგრძლივი პერიოდის მიხედვით კი – ყველა ხარჯი ცვლადია.
მაგალიტად თუ მოცემული საწარმოს რესურსები სრულდა არ არის დატვირთული
და მის პროდუქციაზე მოთხოვნა გაიზარდა, მაშინ ამ საწარმოს შეუძლია, საკუთარი
შენობის, დაზგა-დანადგარების სრული დატვირთვით ანუ მუდმივი კაპიტალის
შეუცვლელად გაზარდოს პროდუქციის გამოშვება. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს
ხანმოკლე პერიოდთან. მაშასადამე, ხანმოკლე არის დროის ის ინტერვალი, რომლის
განმავლობაშიც წარმოების მოცულობის გადიდება შესაძლებელია მხოლოდ
ხარჯების გაუმჯობესებით.
იმ შემთხვევაში, თუ საწარმოს რესურსები სრულად არის დატვირთული და
მის პროდუქციაზე იზრდება მოთხოვნა, მაშინ მას ამ გაზრდილი მოთხოვნის
დაკმაყოფილება მოუწევს ახალი შენობის, ახალი დაზგა-დანადგარების და სხვათა
აგება - შეძენის გზით, რაც შესაბამისად ხანგრძლივ პერიოდს მოითხოვს. მაშასადამე
ხანგრძლივი დროის მონაკვეთი, რომლის განმავლობაშიც წარმოების მოცულობის

142
გადიდება შესაძლებელია არა მხოლოდ ცვლადი, არამედ მუდმივი ხარჯების
გაუმჯობესებითაც.
არსებობს კლასიფიკაციის სხვა სახეობაც, სახელდობრ, ხარჯების დაყოფა
პირდაპირ და ირიბ (ზედნადებ) ხარჯებად.
პირდაპირია ხარჯები, რომელიც შეიძლება სრულად მიეკუთვნოს საქონელს ან
მომსახურებას, ესენია:
 ნედლეულისა და მასალების ღირებულება, რომელიც გამოიყენება საქონლისა და
მომსახურების წარმოება-რეალიზაციისათვის;
 იმ მუშაკთა სანარდო ხელფასი, რომლებიც უშუალოდ არიან დაკავებულნი
საქონლის წარმოებით;
 სხვა პირდაპირი ხარჯები, რომლებიც ასე თუ ისე კავშირში არიან საქონელთან.
ირიბი (ზედნადები) ხარჯები, რომელიც უშუალოდ (პირდაპირ) კავშირში არ
არის ამა თუ იმ საქონელთან, მაგრამ მთლიანად ფირმას მიეკუთვნება,
ასეთებია:
 ხარჯები ადმინისტრაციული აპარატის შენახვაზე;
 საიჯარო ქირა;
 ამორტიზაცია;
 პროცენტი კრედიტზე.
წარმოებაში დამატებითი ფაქტორების ჩართვა ანუ წარმოების მასშტაბების
ზრდა დადებით ან უარყოფით ზეგავლენას ახდეს შრომის მწარმოებლურობაზე.
მასშტაბის ეფექტი დადებითია, თუ პროდუქციის რაოდენობის ზრდისას წარმოების
საშუალო ხარჯები (დანახარჯები პროდუქციის ერთეულზე – თვითრირებულება)
მცირდება, ხოლო თუ ეს საშუალო საერთო დანახარჯები (თვითღირებულება)
იზრდება, ეფექტი უარყოფითია.
წარმოების მასშტაბების გაფართოებით გამოწვეული ეკონომია
განპირობებულია იმით, რომ:
 საწარმოს სიდიდის ზრდის კვალობაზე წარმოებაში და მართვაში უმჯობესდება
სპეციალიზაციის გამოყენების შესაძლებლობანი;
 მსხვილ საწარმოში უკეთესი პირობებია მაღალმწარმოებლური და
ძვირადღირებული მოწყობილობების გამოყენებისა;

143
 დიდი შესაძლებლობებია წარმოების ნარჩენების საფუძველზე დამხმარე
წარმოების განვითარებისა და საქმიანობის დივერსიფიკაციისა.
მსხვილ საწარმოებში უარყოფითი ეფექტი გამოხატულებას პოლულობს
მართვადობის მოშლაში;
 ფირმა მოუქნელი ხდება, ეცემა მისი ცალკეული ქვედანაყოფების
ურთიერთქმედების ეფექტიანობა;
 ძნელდება ფირმის ხელმძღვანელობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების
რეალიზაციაზე კონტროლი;
 ცალკეული ქვედანაყოფების ლოკალური ინტერესები წინააღმდეგობაში მოდის
მთლიანად ფირმის ინტერესებთან;
 იზრდება ინფორმაციის გადაცემისა და დამუშავების ხარჯები.
წარმოების ხარჯების ანალიზისას გამოყოფენ ხარჯების შემდეგ ეკონომიკურ
ელემენტებს:
 ნედლეული და ძირითადი მასალები;
 ნაყიდი მაკომპლექტებელი ნაკეთობანი და ნახევარფაბრიკატები;
 დამხმარე მასალები;
 სათბობი და ენერგია;
 ხელფასი;
 ძირითადი კაპიტალის ამორტიზაცია;
 სხვა ფულადი ხარჯები.
ხარჯების ცალკეული სახეობების ღირებულების თანაფარდობა მთლიან
ხარჯებთან გვიჩვენებს თვითღირებულების სტრუქტურას, რაც დარგების მიხედვით
მნიშვნელოვნად განსხვავებულია. მაგალითად, მომპოვებელ დარგებში მაღალია
ხელფასის ხვედრითი წილი, ეს მაშინ, როდესაც მსუბუქ და კვების მრეწველობაში
ნედლეულისა და მასალების ხარჯი შეადგენს დანახარჯთა საერთო ჯამის 80-90%-ს.
ფირმის მომგებიანობის გარკვევისათვის საჭიროა პროდუქციის
თვითღირებულების გაანგარიშება, რასაც კალკულაცია ეწოდება.
მეწარმე, რომელიც მოგების მიღებას ესწრაფვის, ხარჯების შემცირებაზე უნდა
იფიქროს, ვინაიდან ზარალიანი საწარმოების მხარდაჭერა საბაზრო ეკონომიკის
პირობებში გამონაკლისია და არა წესი, რასაც სოციალიზმის დროს ჰქონდა ადგილი.

144
 ხშირად ხარჯების ეკონომია თავად მოითხოვს გარკვეული შრომის,
კაპიტალის და ფინანსურ ხარჯებს. ამიტომ დანახარჯები ხარჯების ეკონომიისათვის
მაშინ არის გამართლებული, როცა ეკონომიის ეფექტი ბევრად სჭარბობს მის
მიღებაზე გაწეულ ხარჯებს. სხვაგვარად, არც დამატებითი ხარჯების და არ ეკონომია
თვითმიზანი არ არის. ისინი ეკონომიკურად მაშინ არიან გამართლებულნი, როდესაც
ზრდიან მოგებას.
მეწარმემ ხარჯების შემცირების მიზნით მუდმივი და ცვალებადი კაპიტალი
ისეთი თანაფარდობით უნდა შეარჩიოს, რომ ჯერ ერთი, არც ერთი ფაქტორი არ
მოცდეს, და მეორე, საჭირო რაოდენობის პროდუქცია წარმოებულ უნდა იქნას
მინიმალური დანახარჯებით. თუ ბაზარზე შრომა უფრო იაფია ვიდრე კაპიოტალი,
მაშინ მეწარმემ წარმოებაში დიდი რაოდენობით შრომა უნდა შეიყვანოს; თუ
საქონელზე მოთხოვნა დაეცა, ხოლო მისი წარმოებისათვის რესურსებზე ფასები
გაიზარდა, მაშინ დამატებითი პროდუქციის წარმოებას სჯობია რესურსების გაყიდვა;
თუ მოსალოდნელია ნედლეულზე ფასების ზრდა, მაშინ ხელსაყრელია დიდი
მარაგების გაკეთება; საწარმოში ახალი ტექნიკისა და ტექნოლოგიის დანერგვა
მაღალკვალიფიციური მუშაკის დაქირავებას მოითხოვს, რაც შესაბამისად ზრდის
მასზე მოთხოვნას და მის დაქირავებაზე ხარჯებს. მოკლედ, კონკრეტული
სიტუაციიდან გამომდინარე, ფაქტორების იმდაგვარი კომბინაცია უნდა მოახდინოს,
რომ რესურსების მინიმალური დანახარჯებით მიიღოს პროდუქციის წინასწარ
განსაზღვრული მოცულობა.

10.2. ზღვრული პროდუქტი. ზღვრული ხარჯი.

კლებადი უკუგების კანონი

მუდმივი და ცვალებადი ხარჯების ჯამი არის წარმოების საერთო (მთლიანი)

ხარჯები. წარმოების საერთო ხარჯებისა და ფირმის მიერ წარმოებული პროდუქციის
მთლიანი მოცულობის განაყოფი არის წარმოების საშუალო ხარჯები, ანუ ერთეულ
პროდუქციაში განხორციელებული ხარჯები, რომელსაც ფულში გამოხატულს
პროდუქციის თვითღირებულება ეწოდება.

145
 ანალოგიურად გაინგარიშება საშუალო მუდმივი და საშუალო ცვლადი
ხარჯები. საშუალო მუდმივი ხარჯი ტოლია მუდმივი ხარჯების ჯამისა და
წარმოებული პროდუქციის რაოდენობის განაყოფისა, ხოლო საშუალო ცვლადი
ხარჯი ტოლია ცვლადი ხარჯების ჯამისა და წარმოებული პროდუქციის
რაოდენობის განაყოფისა.
ზღვრული პროდუქცია არის სხვა ფაქტორების უცვლელობის პირობებში
ერთი რომელიმე ფაქტორის მატებით მიღებული პროდუქტი. მაგ: ორი მკერავი
თვეში 22 კოსტუმს კერავს, თუ დავიქირავებთ მესამე მკერავს – საერთო პროდუქტი
გაიზრდება 36 კოსტუმამდე. ამ შემთხვევაში ზღვრული პროდუქტია: 36-22=14
(კოსტუმი).
ზღვრული ხარჯი არის ზღვრულ პროდუქტში განხორციელებული ხარჯები.
მაგ: 100 კოსტუმის წარმოებისათვის საჭიროა 1000 ლარის ხარჯი. დამატებითი მუშის
დაქირავებით შეიქმნა 150 კოსტუმი, ხარჯმა კი 1500 ლარი შეადგინა. ამ შემთხვევაში
ზღვრული ხარჯი ტოლია 1500-1000=500 ლარის.
პროდუქციის დამატებითი ერთეული უნდა ვაწარმოოთ მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ მისი წარმოება მოიტანს მოგებას, ე.ი. თუ დამატებითი პროდუქტი
შემოსავალს უფრო მეტად ადიდებს, ვიდრე დანახარჯებს. თუ პროდუქციის
დამატებითი ერთეულის წარმოება დანახარჯებს უფრო მეტად ადიდებს, ვიდრე
შემოსავალს, მაშინ იგი არ უნდა ვაწარმოოთ. პროდუქციის გამოშვების ოპტიმალური
სიდიდს განსაზღვრისას, მწარმოებელი უნდა დაემყაროს ზღვრული დანახარჯების
ცნებას, რომლის მიხედვითაც ზღვრული დანახარჯები შემოსავლის ტოლი (ან მასზე
ნაკლები) უნდა იყოს.
თუ წარმოებაში გამოყენებული რესურსების ნაწილი რჩება უცვლელი და მათ
ემატება დამატებითი სხვა რესურსი, მაშინ გამოშვების მოცულობა დასაწყისში
შეიძლება გაიზარდოს, მაგრამ შემდეგ, როდესაც დაირღვევა რესურსების
ოპტიმალური თანაფარდობა, დადგება მომენტი, როცა წარმოებაში ჩართული
დამატებითი რესურსი სულ უფრო ნაკლებ უკუგებას მოგვცემს. ამ შემთხვევაში
ძალაშია კლებადი უკუგების ანუ კლებადი ზღვრული მწარმოებლურობის კანონი.

146
 თემა 11. ბიზნესის სახელმწიფოსთან ურთიერთობა

11.1. სახელმწიფოს როლი ბიზნესის გარემოს ჩამოყალიბებაში

11.2. გადასახადების არსი და სახეები

11.1. სახელმწიფოს როლი ბიზნესის გარემოს

ჩამოყალიბებაში

სახელმწიფომ უნდა შექმნას ბიზნესის ჩამოყალიბება-განვითარების

ხელსაყრელი გარემო-პირობები: ქვეყანაში უზრუნველყოს პოლიტიკური
სტაბილიზაცია, სიმშვიდე, წესრიგი და დისციპლინა, დაცული უნდა იქნეს
ბიზნესმენის ქონება და ტვირთი ტრანსპორტირებისას; სახელმწიფოს ევალება,
ასევე, უზრუნველყოს კონკურენტული გარემო. ვალუტის სიმტკიცის დაცვა.
ინფლაციის მოთოკვა, ანტიმონოპოლიური და დემონოპოლიური ღონისძიებების
გატარება, კრედიტის და გადასახადების ოპტიმალური სატარიფო განაკვეთების
დაწესება; სახელმწიფოს ევალება ბიზნესის სამართლებრივი უზრუნველყოფა ანუ
ბაზრის პირობებში ეკონომიკურ აგენტებს შორის თამაშის წესების შემუშავება და
დაცვა; ბიზნესის ნორმალური ფუნქციონირების აუცილებელი პირობაა, ასევე
ხელსაყრელი სოციალური გარემო ანუ საზოგადოების კეთილმოსურნე
დამოკიდებულება ბიზნესმენთა ფენისადმი და მათი წარმა-ტებისადმი.
საზოგადოებამ პოზიტიური შედეგი უნდა განიხილოს როგორც განსაკუთრებული
ფასეულობა, ურომლისოდაც მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლებაზე
ლაპარაკიც კი ზედმეტია. ბიზნესის განვითარებისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს
საზოგადოების მსოფლმხედველობას, საბაზრო მენტალიტეტს.
უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში უკვე გამოიკვეთა პოლიტიკური
სტაბილიზაციის, საზოგადოებრივი წესრიგისა და დისციპლინის განმტკიცების
გარკვეული დადებითი ნიშნები. ამიტომაცაა, რომ უფრო გააქტიურდა უცხოური
კაპიტალის მოდინება. მაგრამ როგორც ეტყობა, ბევრი საზღვარგარეთელი
ბიზნესმენისათვის საქართველო ისევ ეკონომიკურად სარისკო ზონად რჩება. არადა,

147
დღეს უცხოური ინვესტიციების, ტექნიკის, ტექნოლოგიის, მმართველური ცოდნის
გარეშე შეუძლებელია საქართველოს ეკონომიკური კრიზისიდან გამოყვანა.
გასათვალსიწინებელია ეროვნულ ბიზნესმენთა პროცენტის მოსაზრებაც, რომ
მათ საქმიანობას ხელს უშლიან სახელმწიფო მაკონტროლებელი ორგანოები.
მართლაც, დღეს ბიზნესის საწარმოს (ფირმას) ამოწმებს ყველა, ვისაც არ
ეზარება: პროკურატურა, საგადასახადო უწყება და სხვა. ეს მაშინ, როცა ბაზრის
პირობებში დამოუკიდებელი საქონელმწარმოებელი არავის არ ექვემდებარება.
ამჟამად ცნებები ზემდგომი ორგანო, საწარმოების დაქვემდებარება საერთოდ
ამოვარდნილია საკანონმდებლო ბრუნვიდან. მაშასადამე, «ზემდგომმაც» და
«ქვემდგომმაც» ღრმად უნდა გაიცნობიეროს, რომ საბაზრო ეკონომიკის დროს
ბიზნესმენს არავინ მბრძანებლობს. ბიზნესს არეგულირებს კანონი. ბიზნესის
განვითარებისათვის ხელსაყრელი - სოციალური გარემოს ფორმირების
თვალსაზრისით, აუცილებელია, ჯერ ერთი, საზოგადოების შეგნებაში ბიზნესის
იდეოლოგიის მყარად დანერგვა, კერძო სექტორის პრესტიჟის ამაღლება და მეორე,
ოფიციალურად ჯანსაღი, კონკურენციულ საწყისებზე ფუნქციონირებად
განათლების სისტემაში მომზადებული ეროვნული კადრებით (მენეჯერი,
მარკეტერი, დილერი და სხვა) ფირმების პროფესიული უზრუნველყოფა.
სამწუხაროა, მაგრამ, ფაქტია, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილში შეხედულებები
და წარმოდგენები ჯერ კიდევ საბჭოურ რეჟიმში ჩამოყალიბებულ ფასეულო-
ბებზეა ორიენტირებული და აქ არაფერია გასაკვირი მოსახლეობის უმრავლესობა
ხომ სოციალიზმის პირობებშია დაბადებული და აღზრდილი. საქმე ის არის,
რომ მბრძანებლურ-გამანაწილებელ ეკონომიკაში ჩამოყალიბებული აზროვნების
ტიპი ვერ ეგუება სხვათა გამდიდრებას და სიმდიდრეს: მე მზად ვარ ვიცხოვრო
სიღარიბეში, ოღონდ ჩემი მეზობლებიც ასე უნდა ცხოვრობდნენ - ასეთია ადამიანთა
ერთი ნაწილის აზროვნებისა და მსჯელობის ტიპური სქემა. ცხადია, ბიზნესმენს
რომელსაც გააჩნია დიდი შემოსავალი, სიმდიდრე და შესაბამისი დონის
ცხოვრება, ძალიან უჭირს ასეთ სოციალურ გარემოში ცხოვრება და საქმიანობა.
ბიზნესის საერთაშორისო სტანდარტების დონეზე სამართლებრივი
უზრუნველყოფისათვის, საჭიროა, ასევე ბიზნესმენთა აზრის და ადგილობრივი
თავისებურებების გათვალისწინებით ბიზნესსაქმიანობის მარეგულირებელი
ისეთი კანონების და კანონქვემდებარე აქტების, ანუ ბაზრის პირობებში ისეთი

148
თამაშის წესების შემუშავება, რომელიც ინიციატივას კი არ ჩაახშობს, არამედ
წაახალისებს, ასევე ჩამოსულთ უცხოეთში არ აგრძნობინებს თავს. კანონი უნდა
იცავდეს როგორც კერძო საკუთრებას, ისე მესაკუთრეს. ამასთან საჭიროა საიმედო
გარანტიები, რომ სახელმწიფო არასოდეს მიმართავს მესაკუთრის მიმართ
ძალადობის მეთოდებს და კონფისკაციას და თუ ამგვარი რამ მაინც მოხდა,
სახელმწიფო იკისრებს ზარალის კომპენსაციას. და მაინც, სახელმწიფოს
ეკონომიკური პოლიტიკის უმთავრესი მიზანია მიკროეკონომიკისათვის
სასურველი ბიზნეს-გარემოს შექმნა, სამეურნეო (ეკონომიკური) ცხოვრების
იმდაგვარად მოწყობა, როცა ეკონომიკურად აქტიურ ადამიანს თავისუფლად
შეუძლია წარმოების ფაქტორების (მიწა, შრომა, კაპიტალი) შეძენა და ბიზნეს-
საქმიანობის გაშლა. სრულფასოვანი ბიზნესის გარემო შრომის, საქონლის,
ფინანსების ბაზრის და მათი მომსახურე ინსტიტუტების (შრომის ბირჟა,
სასაქონლო ბირჟა, საფონდო ბირჟა) მთლიანი სისტემის არსებობას გულისხმობს.
ასევე აუცილებელია ვალუტის კურსის სტაბილურობა და ქმედითი
საგადასახადო-საკრედიტო მექანიზმი.
აღსანიშნავია, რომ ამჟამინდელი ფულადი პოლიტიკა მიმართულია არა
ეროვნული ბიზნესის გაშლისაკენ, არამედ იმპორტის სტიმულირებისაკენ, არადა,
რეალურად საჭიროა საქონლის შემოტანასთან შედარებით უპირატესობა მიენიჭოს
«ნოუ-ჰაუს», ახალ ტექნოლოგიას, მენეჯერულ ცოდნას, რათა დაწინაურდეს
საწარმოო ბიზნესი. ასევე აუცილებელია ფასზე ხელფასების მიბმა და ამ გზით
მშრომელთა სოციალური დაცვა. ბიზნესის გააქტიურება-განვითარებაში არსებითი
მნიშვნელობა ენიჭება დაბეგვრის სისტემის სწორ ორგანზიებას. განსაკუთრებული
სიფრთხილით უნდა მოხდეს გადასახადების სიდიდეების განსაზღვრა. რადგან
არსებობს გადასახადის ზრდის ობიექტური ზღვარი, რომლის გადამეტება
უკუპროცესს იძლევა, ამცირებს ბიუჯეტის შემოსავლებს, ბიზნესმენების მიერ
შემოსავლების დამალვისა და დაბეგვრისაგან თავის არიდების გამო. მართლაც,
თუკი ბიზნესის სფეროში კარგი შრომის შედგეს (მოგებას) მთლიანად სახელმწიფო
წაიღებს, მაშინ რაღა აზრი ექნება მუშაობის შემდგომ გაუმჯობესებას?
გაუმართლებელია ასევე, გადასახადების უზომოდ შემცირება, რამეთუ, იგი
ამცირებს ბიუჯეტის შემოსავლებს და ადუნებს, აპასიურებს ბიზნესსაქმიანობას.
მოკლედ, გადასახადი უნდა იყოს ოპტიმალური და სტაბილური, რათა

149
დაინტერესდნენ არა მარტო ჩვენი, არამედ უცხოელი ბიზნესმენებიც. ამასთან
გადასახადი უნდა ატარებდეს როგორც იძულებითობის, ისე დარწმუნებითობის
ხასიათს. თუკი ბიზნესმენი პატიოსნად იხდის გადასახდს, მას მათხოვრები აღარ
უნდა აკითხავდნენ, იმიტომ, რომ მის ფუნქციაში არ შედის მოქალაქეთა სოციალური
დაცვა, ეს სახელმწიფოს ფუნქციაა. დიახ! ბიზნესის მთავარი დანიშნულებაა არა
ქველმოქმედება, არამედ, ახალი მაღალანაზღაურებადი სამუშაო ადგილების
შექმნა, პროდუქციის და მომსახურების მოცულობის ზრდა, ხარისხის ამაღლება და
ა. შ. სწორედ ამიტომ დავალებით, ბრძანებებით ქველმოქმედება არ შეიძლება,
რამეთუ, იგი (ქველმოქმედება) დამოკიდებულია ბიზნესმენის არა მარტო
მატერიალურ, არამედ სულიერ სიმდიდრეზეც. საგადასახადო შეღავათების
დაწესებისას კი იქიდან უნდა გამოვიდეთ, თუ რა უფრო უჭირს სახელმწიფოს:
მოსახლეობის გამოკვება, ჩაცმადახურვა, გათბობა, დაცვა თუ სხვა. მაშასადამე,
სახელმწიფომ ვინც უფრო საშურ პროდუქციას აწარმოებს, შეღავათებიც იმას უნდა
მისცეს.
ბიზნესის განვითარების უმნიშვნელოვანესი პირობაა ასევე, წარმოების
ზრდაზე ორიენტირებული ფულად-საკრედიტო და ფისკალური პოლიტიკის
გატარება, რომლის აუცილებლობაც ნაკარნახევია კერძო სექტორზე გაცემული
მთლიანი სესხების არარაციონალური დარგობრივი სტრუქტურით. მაგალითად,
ერთ-ერთი წლის საკრედიტო დაბანდების ყველაზე დიდი ხვედრითი წილი
48,5% ანუ 239.8 მლნ ლარი ფიზიკურ პირებზე გაცემულ სესხებს უკავია, რაც წლის
დასაწყისიდან 71.2 მლნ ლარითაა გაზრდილი და რაც «ჩემოდნის ბიზნესის»
ფართოდ გავრცელებაზე მეტყველებს. მრეწველობის ხვედრითი წილი მთლიან
საკრედიტო პორტფელში 17.6%-ს ანუ 86.9 მლნ ლარს უდრის. დიდი ხვედრითი
წილი-23.3%. ანუ 114.7 მლნ ლარი უკავია ვაჭრობაზე გაცემულ კრედიტებს.
საკრედიტო პორტფელში მცირეა სოფლის მეურნეობის და მშენებლობაზე
გაცემული სესხების ხვედრითი წილი, რომელიც შესაბამისად 2.7%-სა და 4.2%, ანუ
13.3 და 20.7 მლნ ლარს შეადგენს. ეს მაშინ, როდესაც საქართველო ტრადიციულად
აგრარულ-ინდუსტრიული ქვეყანაა, რადგანაც ამ დარგებშია დასაქმებული შრომითი
რესურსების ნახევარზე მეტი და აქ იქმნება მ.შ.პ-ის უდიდესი ნაწილი.
აი, ასეთი წინააღმდეგობრივია და ხელოვნურად სარისკოა ის ბიზნესის
გარემო, რომელშიდაც ფეხს იდგამს ეროვნულ ბიზნესმენთა ახალი ფენა.

150
სახელმწიფოს ვალია მოხსნას ზემოთ განხილული ბარიერები და ამით დააჩქაროს
საბაზრო ეკონომიკის ჩამოყალიბებისა და საბაზრო ურთიერთობების სრულყოფის
პროცესი.

11.1. გადასახადების სოციალურ-ეკონომიკური არსი და

მისი თავისებურებები

არც-ერთ სახელმწიფოს გადასახადების გარეშე არსებობა არ შეუძლია, რადგან

იგი ქვეყნის ძირითადი სახელმწიფო საფინანსო გეგმის-ბიუჯეტის შემოსავლის
მთავარ წყაროს წარმოადგენს.
გადასახადები ქვეყნის ეკონომიკური სისტემის, და ამ ქვეყანაში არსებული
წარმოებითი ურთიერთობების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია. იგი
ასახავს სახელმწიფოსა და სამეურნეო სუბიექტს შორის ურთიერთდამოკი-
დებულების დონესა და ხარისხს. როგორც ცნობილია წარმოებითი ურთიერთობა
თავის თავში მოიცავს: საკუთრებით ურთიერთობას, განაწილებით და გადანა-
წილებით ურთიერთობებს. გადასახადები თავისი ეკონომიკური ბუნებით
განაწილებითი და გადანაწილებითი ურთიერთობის ძირითადი შემადგენელი
ნაწილია.
საგადასახადო ურთიერთობა ეკონომიკურ ურთიერთობათა სისტემაში გარკვე-
ული თავისებურებებით გამოირჩევა. ეს თავისებურებებია -აუცილებელი, არაექვივა-
ლენტური და უსასყიდლო ხასიათი.
გადასახადის აუცილებელი ხასიათი გამოიხატება იმაში, რომ სახელმწიფოსა და
სამეურნეო სუბიექტს შორის არსებობს არათანაბარუფლებრივი (ცალმხრივი)
ურთიერთობა. აღნიშნულ ურთიერთობაში სახელმწიფო წარმოადგენს მთავარ,
აქტიურ მოქმედ პირს, ხოლო გადასახადის გადამხდელები – სახელმწიფოს მიერ
დადგენილი სავალდებულო საგადასახადო კანონების პასიური შემსრულებლებია.
რის საფუძველსაც სახელმწიფო გადასახადის გადამხდელისაგან გადასახადს
იძულებითი წესით იღებს. ამგვარი ადმინისტრაციული მეთოდების გამოყენების
აუცილებლობას განაპირობებს ის გარემოება, რომ გადასახადის გადამხდელები,
მათი შინაგანი ფსიქოლოგიიდან გამომდინარე, ცდილობენ საკუთარი შემოსავლების
მაქსიმალურ გადიდებას და შესაბამისად ნებაყოფლობით არ იხდიან გადასახადებს.
მიტომაცაა, რომ გადასახადის გადახდა ნებისმიერი ფიზიკური თუ იურიდიული
პირისათვის მეტად მძიმე და არასასიამოვნო პროცედურაა.

151
 გადასახადის არაექვივალენტური ხასიათი გამოიხატება იმაში, რომ ერთი და
იგივე მოცულობის დასაბეგრი ობიექტის მიუხედავად სხვადასხვა სამეურნეო სუბი-
ექტებისათვის შეიძლება სხვადასხვა იყოს გადასახადის სიდიდე (არსებობს
გადასახადების უამრავი შეღავათები) ან კიდევ ერთი და იგივე სუბიექტისათვის
სხვადასხვა მოცულობის დასაბეგრი ობიექტის მიმართ არ იყოს დაცული პროპორ-
ციულობის პრინციპი (არსებობს პროგრესული და რეგრესული გადასახადები). ანუ
ყველა სუბიექტისათვის საგადასახადო კანონში არსებობს მისი შესაბამისი მოქმედი
სისტემა, რომელიც შეიძლება არ იყოს ყველასათვის ანალოგიური.
გადასახადის უსასყიდლო ხასიათი მდგომარეობს იმაში, რომ გადასახადებს არ
ახასიათებს უკან დაბრუნებადობა. ანუ რაც იმას ნიშნავს სახელმწიფო გადასახადის
გადამხდელებისაგან ამოღებულ თანხას ფულადი ფორმით არ აბრუნებს. თუმცა აქ
ერთ გარემოებას უნდა გაესვას ხაზი. საქმე იმაშია, რომ სახელმწიფო ამ
შემოსავლებიდან გარკვეულ ნაწილს ხარჯავს ეკონომიკის განვითარებისათვის,
სოციალურ-კულტურული ღონისძიებებისათვის, ქვეყანაში წესრიგის
დასამყარებლად, თავდაცვისათვის და ა.შ. ამით გადასახადების დიდი ნაწილი ისევ
გადამხდელებს უბრუნდება ოღონდ არაპირდაპირი გზით (ჯერ გადახდა და შემდეგ
მომსახურება). ანუ სხვა სიტყვებით თუ ვიტყვით – გადასახადები ერთგვარად
წარმოადგენენ სახელმწიფოს მიერ საზოგადოებისადმი გაწეული მომსახურების ღი-
რებულებას (საფასურს).

11.3. გადასახადების თეორიული წანამძღვრები

გადასახადების თეორიული და პრაქტიკული საკითხები ყოველთვის იყო

ეკონომიკური მეცნიერების ყურადღების საგანი. გადასახადების თეორიული
ასპექტების შესწავლას საფუძველი ჩაეყარა ჯერ კიდევ მე-16-17 საუკუნეებში -
მერკანტილიზმის პერიოდიდან. მერკანტილისტები თვლიან, რომ თითოეულმა
სუბიექტმა უნდა გადაიხადოს იმის ექვივალენტი გადასახადი, რა სარგებლობასაც
იგი ღებულობს სახელმწიფოსაგან. ამასთან ისინი თვლიან, რომ რაც მეტს მუშაობს
ადამიანი, მით ნაკლებად უნდა დაიბეგროს იგი და პირიქით ზარმაცი და უმუშევარი
დაიბეგროს მაღალი განაკვეთით. ამით ისინი ცდილობენ დაემტკიცებინათ, რომ რაც
მაღალია გადასახადი, მეწარმე მით უფრო მეტ მატერიალურ სიმდიდრეს შექმნის. ე.ი.
ამ პრინციპში ჩადებულია იძულების მეთოდი, რაც არ იმუშავებს და თანაც ეწინააღ-
მდეგება დემოკრატიის პრინციპებს. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მერკანტი-

152
ლისტური საგადასახადო სისტემის ელემენტები დღესაც გამოიყენება სხვადსხვა
ქვეყნებში. მაგალითად, ახლო წარსულში, სსრკ-ში შობადობის სტიმულირების მიზ-
ნით შემოღებული იყო უშვილობის გადასახადი. ამით სახელმწიფო თითქოსდა
აიძულებდა პიროვნებას შეექმნა ოჯახი და გაეჩინა შვილები, მაგრამ გადასახადის ამ
ფორმას შედეგი არ მოჰყოლია.
მე-17 საუკუნის მეორე ნახევრისათვის ევროპის სახელმწიფოების ფორმირებისა
და განვითარების პარალელურად გადასახადების თეორია ახალ სიმაღლეზე იქნა
აყვანილი. ამ საქმეში უდიდესი როლი შეისრულა ინგლისური კლასიკური პოლიტი-
კური ეკონომიის ფუძემდებელმა უილიამ პეტიმ, რომელმაც 1662 წელს გამოსცა
ნაშრომი ”ტრაქტატი გადასახადთა და გამოსაღებთა შესახებ”. ამ ნაშრომში მან
დაასაბუთა, რომ სამართლიანი და მოწესრიგებული საგადასახადო სისტემა
სტიმულს აძლევს ეკონომიკის განვითარებას და სტაბილურს ხდის სახელმწიფოს
ფუნქციონირებას. თუმცა მისი აზრით, პიროვნების მიერ მისი ფიზიკური არსებობი-
სათვის საჭირო მინიმუმზე ზევით გამომუშავებული შემოსავალი მთლიანად უნდა
გადაეცეს სახელმწიფოს გადასახადის სახით და რომ რაც მეტ საფასურს გადაუხდიან
მშრომელებს, ისინი მით ნაკლებს იმუშავებენ. ბუნებრივია ეს შეხედულებები
მცდარია და მას არსებობის არავითარი საფუძველი არ გააჩნია.
გადასახადების განვითარებაში დიდი როლი შეიტანეს ფიზიოკრატიული
სკოლის წარმომადგენლებმა. ამ მიმართულებით აღსანიშნავია ფრანსუა კენეს მიერ
შემუშავებული თეორია, რომლის თანახმად ზედმეტი ღირებულების შექმნის წყაროს
მხოლოდ მიწათმოქმედება წარმოადგენს და ამიტომაც გადასახადი მხოლოდ
მიწიდან მიღებული წმინდა შემოსავლიდან უნდა იყოს გადახდილი. რა თქმა უნდა
ეს დებულება დღევანდელი გადასახედიდან მცდარია. თუმცა ფიზიოკრატების
დამსახურება იმაში მდგომარეობს, რომ მათ საკმაო დამაჯერებლად დაასაბუთეს
დებულება შემოსავლების ზრდის პარალელურად გადასახადების ზრდის მიზანშე-
წონილობის შესახებ.
ინგლისური კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიის თვალსაჩინო წარმომადგე-
ნელს ადამ სმიტს მის მიერ გამოცემულ ნაშრომში ”გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის
ბუნებასა და მიზეზების შესახებ” დასაბუთებული აქვს, რომ სამეურნეო სუბიექტის
შემოსავლის მთავარი წყარო არის რენტა, ხელფასი და მოგება და შესაბამისად გადა-
სახადი უნდა იქნეს აკრებილი სამეურნეო სუბიექტის ყველა სახის შემოსავლიდან.
მასვე ეკუთვნის დებულება იმის შესახებ, რომ მოგების გადასახადის გადიდება
იწვევს პროდუქციის ფასის ზრდას, რაც დღესაც ძალაშია.

153
 მე-19 და მე-20 საუკუნის გასაყარზე მსოფლიოს ერთ-ერთმა უდიდესმა
ეკონომისტმა ჯონ მეინარდ კეინსმა წამოიყენა რა ”ეფექტური მოთხოვნის” თეორია,
დაასაბუთა, რომ გადასახადები ეკონომიკურ ურთიერთობასთან ერთად არის
სოცილური ურთიერთობების რეგულირების მძლავრი ინსტრუმენტი. მან
დაასაბუთა, რომ რაც უფრო მაღალია საგადასახადო განაკვეთი, მით უფრო არასტაბი-
ლური და მერყევია საგადასახადო ბაზა და რომ გადასახადების შემცირება ასტიმუ-
ლირებს შემოსავლების ზრდას და შესაბამისად მატულობს მოხმარება. ეს კი თავის
მხრივ ეკონომიკური ზრდის ფაქტორს წარმოადგენს. გადასახადების თეორიის განვი-
თარებაში დიდი როლი შეასრულა აგრეთვე ნეოკეინსიანურმა მიმართულებამ. მისმა
წარმომადგენლებმა შეიმუშავეს თავისუფალი მეწარმეობის, თავისუფალი კონკურენ-
ციის და ფასების ლიბერალიზაციის თეორიული ასპექტები.
კეინსის ”ეფექტიანი მოთხოვნის” თეორიას ცნობილმა ამერიკელმა ეკონომის-
ტებმა, ნობელის პრემიის ლაურეატებმა პ.სამუელსონმა და მ.ფრიდმენმა დაუპირის-
პირეს ”მიწოდების თეორია”. ანუ ეკონომიკის წონასწორობის უზრუნველსაყოფად
მოთხოვნას დაუპირისპირა მიწოდება. სწორედ აღნიშნული თეორია უდევს საფუძ-
ვლად დღეისათვის მრავალი განვითარებული ქვეყნების საგადასახადო სისტემას.
თანამედროვე პრაქტიკა ადასტურებს, რომ ეფექტურია ის საგადასახადო პოლიტიკა,
რომელიც ასტიმულირებს დაზოგვას და ხელს უწყობს ეკონომიკის ზრდას (ადრე,
სსრკ-ში სტიმულირდებოდა ძვირად ღირებული მასალის გამოყენება, ორმაგი აღ-
რიცხვა). გამომდინარე აქედან საგადასახადო პოლიტიკის უმთავრესი ამოცანა ხდება
საგადასახადო ტვირთის ოპტიმალური გადანაწილება პროდუქციის მწარმოებელსა
და მომხმარებელს შორის. ამ ამოცანით საგადასახადო პოლიტიკა გამოდის ეკონომი-
კის რეგულირების ინსტრუმენტის როლში.
სამწუხაროდ, საქართველოში საგადასახადო სისტემის ფორმირება მიმდინარე-
ობს მისი თეორიული საფუძვლების დამუშავების გარეშე. ყველაზე დიდ სირთულეს
ქმნის ის გარემოება, რომ არაა შემუშავებული საგადასახადო ტვირთის გადანაწილე-
ბის მართებული პოლიტიკა. შედეგად არ ეძლევა გასაქანი ეკონომიკის აღორძინება-
განვითარებას.
გადასახადების თორიული და მეთოდოლოგიური საფუძვლები დღევანდელ
მსოფლიოში ჯერ კიდევ არ არის სრულყოფილად დამუშავებული მეცნიერ-ეკონო-
მისტებსა და პრაქტიკოს-სპეციალისტებს შორის დღესაც მიმდინარეობს დისკუსია
გადასახადების ოპტიმალური მოდელის შემუშავების მიმართულებით. ამ მხრივ სა-
ინტერესოა მსოფლიოს გენიალური მოაზროვნეების გამონათქვამები გადასახადების

154
შესახებ. მაგალითად:
ა) ”გადასახადები და სიკვდილი გარდაუვალია” (ტ.ჰალბერტონი)
ბ) ”არაფერი არ მოითხოვს ისეთ სიბრძნესა და ნიჭს, როგორც იმ ნაწილის განსაზ-
ღვრა, რომელსაც ართმევენ ქვეშემრდომებს და იმ ნაწილისა, რომლებსაც მათ
უტოვებენ” (შარლ ლუი მონტესკიუ)
გ) ”გადასახადები არის ძარცვის ნებადართული ფორმა” (თომა აქვინელი)
დ) ”დაბეგვრა არის ხელოვნება გაპუტო ბატი ისე, რომ მისი მინიმალური წივილით
მიიღო ბუმბულის მაქსიმუმი” (ჟან-ბატისტ კოლბერი)
ე) ”ხელმწიფევ, თუ თქვენ არ მისცემთ მოქმედების თავისუფლებას ჩვენს ხალხს ვაჭ-
რობაში და ხელოსნობაში, მოსალოდნელია დიდი უბედურება” (პეტრე I-სადმი
გაგზავნილი ვ.ტატიშევის წერილი)
ვ) ”ჯერ გადაიხადე და მერე თუ გინდ წაგივიდეს გული (ს.ეჟი ლენცი)
ზ) ”უეჭველად, არც ერთი საზოგადოება არ შეიძლება აღიარებული იქნას ბედნიე-
რად, თუ მისი უმეტესი ნაწილი ღატაკი და უბედურია” (უ.პეტი).

11.4. გადასახადების ფუნქციები

გადასახადის ფუნქცია გულიხმობს საზოგადოებაში მისი როლის განსაზღვრას.

განასხვავებენ გადასახადების შემდეგ ძირითად ფუნქციებს: ფისკალურსა და ეკონო-
მიკურს. ამან ხელი შეუწყო ეკონომისტთა ე.წ. «ორი ბანაკის» წარმოშობას, რომელ-
თაგან ერთნი მხოლოდ ფისკალურ ფუნქციას ანიჭებენ უპირატესობას და მასში რე-
გულირებასაც ხედავენ, ხოლო მეორენი თავის მოსაზრებას მეწარმეობის სტიმული-
რებით ამართლებენ.
ფისკალური ფუნქცია - ეს არის სახელმწიფოს ხარჯების ფინანსური უზრუნ-
ველყოფის ფუნქცია, რაც ნიშნავს ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების მობილი-
ზაციას. მისი საშუალებით ხდება გადასახადების ძირითადი დანიშნულების – სა-
ხელმწიფოს ფინანსური რესურსების ფორმირება, რომლებიც აკუმულირდება ბიუ-
ჯეტში და სპეციალურ ფონდებში. გადასახადების ფისკალური ფუნქციის საშუალე-
ბით ხდება სახელმწიფოს პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური ამოცანების
რეალიზაცია, განსაკუთრებით კი (ბიუჯეტის მეშვეობით) თავდაცვის, მართლწესრი-
გის, სოციალური სფეროების და დარგების, გარემოს დაცვითი ღონისძიებების და
სხვა სფეროების დაფინანსება.

155
 თუ თავდაპირველად გადასახადების ფუნქცია წმინდა ფისკალურ ხასიათს ატა-
რებდა, ქვეყნის სამეურნეო ცხოვრებაში სახელმწიფოს ჩარევის მცდელობის შედე-
გად გადასახადი რეგულატორის თვისებების მატარებელადაც იქცა, რაც საგადასახა-
დო მექანიზმით განხორციელდა. სწორედ ამაში მდგომარეობს გადასახადების ეკო-
ნომიკური ფუნქცია. გადასახადების ეკონომიკურ ფუნქციას ხშირად მარეგულირე-
ბელ ფუნქციასაც უწოდებენ.
მარეგულირებელი ფუნქცია ნიშნას საგადასახადო განაკვეთების მანევრირებით
ეკონომიკური ზრდის დაჩქარებას ან შენელებას.
სახელმწიფო ეკონომიკის რეგულირებას ახორციელებს დაბეგვრის სისტემის
ცვლილებით, გადასახადების განაკვეთების მანევრირებით და საგადასახადო შეღავა-
თების დაწესებით. პრაქტიკაში, ეკონომიკის რეგულირებისათვის გამოიყენება ორი
საგადასახადო მოდელი: ლიბერალური და მკაცრი.
ლიბერალური საგადასახადო მოდელის გამოყენებისას დაბალია საგადასახადო
განაკვეთები, შედარებით მეტია საგადასახადო შეღავათების წრე, რის გამოც გადასა-
ხადის გადამხდელებს თავიანთ განკარგულებაში რჩებათ შემოსავლების უფრო დი-
დი ნაწილი და, შესაბამისად, შესაძლებლობა ეძლევათ წარმართონ იგი ინვესტირები-
სათვის, საწარმოთა ტექნიკური და ტექნოლოგიური სრულყოფისათვის, რაც საბო-
ლოო ჯამში იწვევს შრომის ნაყოფიერების გადიდებას, პროდუქციის კონკურენტუნა-
რიანობის ამაღლებას და ეკონომიკურ ზრდას.
მკაცრი საგადასახადო მოდელი გულისხმობს მაღალ საგადასახადო განაკვეთებს
და შეღავათების ვიწრო წრეს. ამ შემთხვევაში გადასახადის გადამხდელებს არ რჩე-
ბათ საბრუნავი სახსრები წარმოების განვითარებისათვის, მისი ტექნიკური და ტექ-
ნოლოგიური გადაიარაღებისათვის, რის გამოც მცირდება სამეურნეო აქტივობა, შესა-
ბამისად ეცემა წარმოების მოცულობა და ვიწროვდება საგადასახადო ბაზა.
ბოლო დროს ეკონომიკურ ლიტერატურაში ცალკე გამოყოფენ აგრეთვე გადასახა-
დების მაკონტროლებელ ფუნქციას. იგი იძლევა საშუალებას შეფასდეს საგადასახადო
მექანიზმი, გაკონტროლდეს ფინანსური ნაკადების მოძრაობა, გამოვლინდეს საგადა-
სახადო და საბიუჯეტო სისტემაში შესატანი ცვლილებები. გადასახადების მაკონ-
ტროლებელი ფუნქციის განხორციელება, მეტწილად დამოკიდებულია საგადასახა-
დო დისციპლინაზე, რაც ნიშნავს გადასახადის გადამხდელთა მიერ კანონით დადგე-
ნილი გადასახადების სრულად და დროულად გადახდას.

11.5. გადასახადების ფისკალური და მარეგულირებელი

156
 ფუნქციების თანაფარდობის პრობლემა

მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში და განსაკუთრებით გარდამავალი ეკონო-

მიკის ქვეყნებში, ერთ-ერთ ურთულეს პრობლემას წარმოადგენს ოპტიმალური თა-
ნაფარდობის (”ოქროს შუალედის”) დადგენა გადასახადის ფისკალურ და მარეგული-
რებელ ფუნქციებს შორის. საგადასახადო სისტემის ლიბერალიზაციის იდეა თავისი
შინაარსით მეტად მიმზიდველია და მას ბევრი მხარდამჭერი ჰყავს, რადგან იგი
ხელს უწყობს ეკონომიკის აღმავლობას და კერძო სექტორის განვითარებას. მაგრამ ამ
შემთხვევაში მთავარ პრობლემას წარმოადგენს ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლე-
ბით უზრუნველყოფა. ბიუჯეტის დეფიციტის პრობლემა დღის წესრიგში აყენებს
ხარჯების შემცირების ამოცანას, რაც ყოველთვის არ არის შესაძლებელი. ამიტომ სა-
ბიუჯეტო დეფიციტის შესავსებად ასეთი სახელმწიფოები ხშირ შემთხვევაში ზრდიან
საშინაო და საგარეო ვალებს, რაც თავის მხრივ, გრძელვადიან პერიოდში იწვევს ბიუ-
ჯეტის ხარჯების გადიდებას. ან ბიუჯეტის დეფიციტის შევსება ხდება ფულის ემისი-
ით, რაც იწვევს ინფლაციურ პროცესებს, რასაც საბოლოო ჯამში მივყავართ მოსახლე-
ობის ფულადი შემოსავლების გაუფასურობამდე.
მეწარმეთა უმეტესი ნაწილი თვლის, რომ გადასახადის ორი მიზნის ერთობლი-
ვად მიღწევისათვის ანუ გადასახადის შემცირების პარალელურად საბიუჯეტო შემო-
სავლების ზრდისათვის საჭიროა გადასახადების ლიბერალიზაცია, რომელიც გამო-
იწვევს კიდეც საგადასახადო ბაზის გაფართოებას (წარმოებული პროდუქციისა და
მომსახურების ზრდა). თანაფარდობა გადასახადის განაკვეთის სიდიდისა და მთლია-
ნი შიდა პროდუქტის მოცულობას შორის აღიწერება ლაფერის მრუდია (რომელსაც
ცალკე შევისწავლით). მისი პირველი პრაქტიკული გამოყენება განხორციელდა აშშ-
ში რ.რეიგანის პრეზიდენტობის დროს, მაგრამ არ გაამართლა. ანუ არ გამართლდა
ის, რომ გადასახადების შემცირება გამოიწვევდა საბიუჯეტო შემოსავლების ზრდას.
ლაფერის კონცეფციამ შედარებით უფრო გამართლება მიიღო ევროსაბჭოს წევრ
ზოგიერთ ქვეყანაში. აქ საგადასახადო კოეფიციენტის (გადასახადების ჯამი შეფარ-
დება მშპ-თან) 10 პროცენტული პუნქტით შემცირებამ გამოიწვია მშპ-ის ყოველწლი-
ური ზრდა 0,5-1%-ით.
რაც შეეხება გარდამავალი ეკონომიკის მქონე ქვეყნებს ირკვევა, რომ აქ არსებობს
სპეციფიკური დამოკიდებულება გადასახადის დონესა და მთლიანი შიდა პროდუქ-
ტის სიდიდეს შორის. მაგალითად ქვეყნებს (ბელორუსია, უნგრეთი, პოლონეთი,
სლოვაკია, ჩეხეთი, ხორვატია და სხვა), რომელსაც სახელმწიფო შემოსავლები მშპ-ის

157
40%-ზე მეტი აქვთ, ეკონომიკური ზრდის ტემპი 4,4%-ს აღწევს; ხოლო ქვეყნებს
(ბულგარეთი, ლიტვა, ესტონეთი, მოლდოვა, რუსეთი, უკრაინა და სხვა), რომელსაც
სახელმწიფო შემოსავლები მშპ-ის 40%-ზე ნაკლებია, ეკონომიკური ზრდის ტემპი წე-
ლიწადში 0,6%-ს შეადგენს.
არც საქართველოში მიმდინარე პროცესები (განვლილი 10 წლის განმავლობაში
სტატისტიკურ მასალებზე დაყრდნობით) თავსდება სრულად ლაფერის მრუდის ჩარ-
ჩოებში, მაგრამ ეს არ ნიშნავს ამ თეორიის უგულებელყოფას.
საქმე იმაშია, რომ საქართველოში არის ბევრი ისეთი მიზეზი, რომელიც ამუხრუ-
ჭებს გადასახადების მულტიპლიკაციურ მოქმედებას ანუ რატომ არ იწვევს საგადასა-
ხადო წნეხის შემსუბუქება ეკონომიკის ზრდის დაჩქარებას. ამის მიზეზებში უნდა
დავასახელოთ სტატისტიკური აღრიცხვის არარეალობა; აღურიცხავი ეკონომიკის
(ჩრდილოვანის) მაღალი წილი სამეწარმეო სექტორში (45-50%); ბიუჯეტის ხარჯვითი
ნაწილის არასწორი განაწილება; სახსრები არ მიდის ეკონომიკის განვითარებისაკენ;
იზრდება იმპორტირებული საქონლის მოცულობა (ბენზინი, ფქვილი, შაქარი, სიგა-
რეტი და ა.შ.), რაც რისკის ქვეშ აყენებს ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხოებასა და ამუხ-
რუჭებს, სტიმულს უკარგავს სამამულო ეკონომიკის განვითარების და ა.შ.
აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტაში, ჩვენი აზრით, უნდა გამოვყოთ ორი ძი-
რითადი სექტორი: ა) საგარეო-ეკონომიკური ურთიერთობები, სადაც მთავარი არის
ადმინისტრირების კიდევ გაძლიერება და ბ) საწარმოო სფერო, სადაც სახელმწიფოს
მხრიდან საჭიროა გარკვეული შეღავათების ჩამოყალიბება. ყოველივე ეს საშუალებას
მოგვცემს ოპტიმალურ წერტილში შევუსაბამოთ გადასახადის ფისკალური და მარე-
გულირებელი ფუნქციები და შესაბამისად ავამოქმედოთ გადასახადების მულტიპ-
ლიკაციური ზეგავლენა ეკონომიკის ზრდაზე.
ეკონომიკური მეცნიერებისა და ეკონომიკური პოლიტიკის ერთ-ერთ ყველაზე
მწვავე თემას ერთის მხრივ მოსახლეობის ეკონომიკურ აქტიურობაზე, და მეორეს
მხრივ - სახელმწიფო ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების მობილიზაციაზე, სა-
გადასახადო ტვირთის ზეგავლენის პრობლემა წარმოადგენს.
ოცდაათი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც ამერიკელმა ეკონომიკსტმა არტურ
ლაფერმა პირველად შეისწავლა თანაფარდობა გადასახადის განაკვეთების სიდიდე-
სა და მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას შორის, რომელიც აღიწერება
ლაფერის მრუდით (1974წ).
იდეა, რომელსაც ემყარება ლაფერის მრუდი საკმაოდ მარტივია: იგულისხმება,
რომ როცა ერთობლივი გადასახადის განაკვეთი ნულის (t=0) ან ასი პროცენტის ტო-

158
 ლია (t=1), მაშინ საგადასახადო შემოსავლები სახელმწიფო ბიუჯეტში ნულს
უტოლდება (T=0), ხოლო, ამ განაკვეთის ნულიდან ას პროცენტამდე ინტერვალში
არსებობს ისეთი წერტილი tOPT (რომელსაც ლაფერის წერტილი ეწოდება), რომელ-
ზეც საგადასახადო შემოსავლები მაქსიმალურ მნიშვნელობას Tmax აღწევს.
გრაფიკულად ლაფერის მრუდს აქვს შემდეგი სახე.
ლაფერმა თავისი მრუდით დაამტკიცა, რომ ბიუჯეტში ერთი და იგივე საგადასა-
ხადო შემოსავლების მიღება შეიძლება ძალიან განსხვავებული საგადასახადო განაკ-
ვეთებით (t1 და t2). საქმე იმაშია, რომ უფრო დაბალი განაკვეთი ზრდის გადასახადის
გადამხდელთა მეტ რიცხვს, ვინაიდან სამეწარმეო საქმიანობა უფრო მიმზიდველია
და პირიქით, გადასახადის გაზრდა ამცირებს შემოსავლებს ბიუჯეტში, რადგან ნაწი-
ლი მეწარმეებისა კოტრდება, ნაწილი კი გადადის ჩრდილოვან ეკონომიკაში.

საბიუჯეტო
შემოსავლები
(T)

Tmax

T1=T2

0 t1 tOPT t2 1 გადასახადის განაკვეთი (t)

როგორც აღინიშნა, ლაფერის თეორიამ პირველად პრაქტიკული გამოყენება ჰპო-

ვა აშშ-ში რ.რეიგანის პრეზიდენტობის დროს. მაგრამ პრეზიდენტის იმედი გადასახა-
დების შემცირება გამოიწვევდა საბიუჯეტო შემოსავლების გადიდებას არ გამარ-
თლდა, პირიქით, შემცირდა შემოსავლები და იკლო ბიუჯეტში საგადასახადო შენა-
ტანების მოცულობამ. რა თქმა უნდა, ამ ერთი მაგალითით არ შეიძლება ლაფერის
ეფექტის უარყოფა, რადგან მეტ წილ ქვეყნებში მეტისმეტად მაღალი გადასახადების
შემცირებამ გაზარდა ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების მოცულობა. მაგრამ აქ
დგება მეტად საინტერესო პრობლემა. კერძოდ, მოცემული ქვეყნის კონკრეტულ პი-
რობებში (იგულისხმება პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური გარემო) გადა-

159
სახადების შემცირება ხელს შეუწყობს თუ არა ბიუჯეტის შემოსავლების ზრდას და
რაც მთავარია - რამდენი დრო დასჭირდება თავდაპირველად გადასახადების შემცი-
რების შედეგად საბიუჯეტო შემოსავლების შემცირების კომპენსირებას.

11.6. გადასახადების კლასიფიკაცია

კანონით დადგენილი გადასახადები, მოსაკრებლები და სხვა გადასახდელები

იყოფა (კლასიფიცირდება) ცალკეულ ჯგუფებად გარკვეული კრიტერიუმების, ნიშნე-
ბის და სპეციფიკური თვისებების მიხედვით.
უპირველეს ყოვლისა, გამოყოფენ პირდაპირ და არაპირდაპირ (ირიბ) გადასახა-
დებს. არაპირდაპირ (ირიბ) გადასახადებს წარმოადგენენ ის გადასახდელები, რომ-
ლებიც დაკავშირებული არიან ხარჯებთან და გადანაწილდებიან მომხმარებლებზე.
ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ პირდაპირი გადასახადები უკავშირდება შემოსავ-
ლებს, ხოლო არაპირდაპირი კი – გასავლებს (ხარჯებს). პირდაპირი გადასახადები სა-
ხელმწიფოს მიერ აიკრიბება უშუალოდ გადასახადის გადამხდელთა შემოსავლები-
დან და ქონებიდან. მისი ობიექტია შემოსავალი ხელფასი, მოგება, პროცენტი და ა.შ.
აგრეთვე გადასახადის გადამხდელის ქონების, მიწის, აგარაკის, სახლის, მანქანის და
ა.შ. ღირებულება. ირიბი გადასახადები დგინდება საქონლის და მომსახურების ფასის
დანამატის სახით.
გადასახადების კლასიფიკაცია პირდაპირ და არაპირდაპირ გადასახადებად გა-
მოიყენება საგადასახადო ტვირთის (საქონლის და მომსახურების მწარმოებლებიდან
მომხმარებლებზე) გადანაწილების ხარისხის შესაფასებლად.
უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო პერიოდამდე დასავლეთ ევროპისა და მსოფლიოს
სხვა საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნების საგადასახადო სისტემა და შესაბამისად გადა-
სახადების სახეები (კლასიფიკაცია) ძირეულად განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან.
80-იანი წლების ბოლოსათვის აღნიშნული განსხვავება მნიშვნელოვნად შემცირდა.
ამ პროცესს ხელი შეუწყო ქვეყნების ეკონომიკური ინტეგრაციისაკენ სწრაფვამ, სა-
ერთაშორისო ეკონომიკური კავშირების გაღრმავებამ და ა.შ.
თითოეული ქვეყანა თავისი ეკონომიკის სპეციკური თავისებურებების, მოსახ-
ლეობის ტრადიციების და მენტალიტეტის გათვალისწინებით ამკვიდრებს მისთვის
ხელსაყრელ და ეფექტიან საგადასახადო სისტემას. თითქმის ყველა ქვეყანაში დაწე-

160
სებულია ერთი და იგივე სახის პირდაპირი და ირიბი გადასახადები. პირდაპირ გა-
დასახადებს ძირითადად მიაკუთვნებენ: საწარმოებისა და ორგანიზაციების მოგების
გადასახადს, მიწის გადასახადს, ფიზიკური პირების საშემოსავლო გადასახადს,
ფიზიკური და იურიდიული პირების ქონების გადასახადს და ა.შ. არაპირდაპირ
(ირიბ) გადასახადებს საფუძვლად უდევს სამეურნეო ბრუნვა, ფინანსური ოპერაციე-
ბი და მათ რიცხვში შეაქვთ დამატებული ღირებულების გადასახადი, აქციზი, საბაჟო
მოსაკრებელი და სხვა. საქართველოში მოქმედი გადასახადების პირდაპირ და არა-
პირდაპირ გადასახადებად კლასიფიკაცია მთლიანად ემთხვევა მსოფლიოს წამყვან
ქვეყნებში დღეისათვის დამკვიდრებულ მეთოდოლოგიას.
მრავალ განვითარებულ ქვეყანაში საგადასახადო შემოსავლების სტრუქტურაში
პირდაპირი გადასახადები სჭარბობენ. მაგალითად, აშშ-ში იგი 90 %-ზე მეტს შეად-
გენს, იაპონიაში – 70 %-ზე მეტს, ინგლისში – 54,3%, ხოლო გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაში 44,1 %-ს, რესეთში -45 %.
უკანასკნელი წლების მონაცემებით საქართველოში პირდაპირი გადასახადების
ხვედრითი წილი მთლიან საგადასახადო შემოსავლებში 21-37%-ის ფარგლებში მერ-
ყეობდა, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ძირითადი საგადასახადო ტვირთი არაპირდა-
პირ გადასახადებზე (ანუ მომხმარებელზე) მოდის. 2000 წლისათვის სახელმწიფო ბი-
უჯეტის შემოსავლების სტრუქტურაში პირდაპირი გადასახადების ისეთ სახეებზე,
როგრიცაა საშემოსავლო და მოგების გადასახადი შესაბამისად მოდის 5,1 და 2,1 პრო-
ცენტი, ხოლო არაპირდაპირ გადასახადებზე – დღგ და აქციზზე შესაბამისად – 31,7
და 21,1 პროცენტი. ყოველივე ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ქვეყანაში შექმნილი ეკონო-
მიკური კრიზისის, მოსახლეობის შემოსავლების დაბალი დონისა და საწარმოთა და-
ბალი რენტაბელობის გამო საგადასახადო ტვირთის შემცველია ძირითადად არაპირ-
დაპირი გადასახადები. რა თქმა უნდა, დაბეგვრის სამართლიანობის პრინციპიდან გა-
მომდინარე, ზემოაღნიშნული პროპორცია პირდაპირ და არაპირდაპირ გადასახადებს
შორის არ არის მისაღები, თუმცა გარდამავალ ეტაპზე მყოფი ქვეყნისათვის უფრო
ხელსაყრელი სტრუქტურის ფორმირება ალბად შეუძლებელია. რა თქმა უნდა, ქვეყ-
ნის კრიზისიდან გამოსვლისა და ეკონომიკური ზრდის პარალელურად უთუოდ ჩა-
მოყალიბდება ოპტიმალური თანაფარდობა პირდაპირ და არაპირდაპირ გადასახა-
დებს შორის.
მეორე კრიტერიუმი რომლის მიხედვითაც ხდება გადასახადების კლასიფიკა-
ცია, ქვეყნის პოლიტიკური მოწყობის ხასიათი და საბიუჯეტო მოწყობის დონიანობაა.
ისეთი ფედერაციული მოწყობის ქვეყნებში, როგორიცაა აშშ, გფრ, რუსეთის ფედერა-

161
ცია და ა.შ. საბიუჯეტო სისტემა წარმოდგენილია მრავალსაფეხურიანი იერარქიით
(ფედერალური, რეგიონალური, ადგილობრივი). საბიუჯეტო სისტემის მრავალდო-
ნიანობის კრიტერიუმიდან გამომდინარე, საგადასახადო კანონმდებლობაში გამოიყე-
ნება გადასახადების სტატუსური კლასიფიკაცია. ამის მკაფიო მაგალითია რუსეთის
ფედერაციის საგადასახადო კანონმდებლობა, რომლის თანახმად გადასახადები კლა-
სიფიცირდება სამ ჯგუფად: ფედერალური; რესპუბლიკების, მხარეების, ოლქების და
ავტონომიური წარმონაქმნების გადასახადები (რეგიონალური გადასახადები); ადგი-
ლობრივი გადასახადები. სამი სახის გადასახადებს განასხვავებენ აგრეთვე აშშ-ში,
კერძოდ ფედერალურ, შტატის და ადგილობრივ გადასახადებს.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის თანახმად, გადასახადების სახეები იე-
რარქიული მრავალდონიანობის კრიტერიუმით შეიძლება დაიყოს საერთო-სახელ-
მწიფოებრივ და ადგილობრივ გადასახადებად (იხ. სქემა 1).
ამრიგად დღეისათვის მოქმედებს 6 საერთო-სახელმწიფოებრივი და 2 ადგი-
ლობრივი გადასახადი, რაც სხვა ქვეყნებში მოქმედი გადასახადების რაოდენობისაგან
მნიშვნელოვნად განსხვავდება. მაგ. რუსეთის ფედერაციაში მოქმედებს 12 ფედერა-
ლური, 8 რეგიონული და 12 ადგილობრივი გადასახადი. საფრანგეთში დაწესებულია
15 ადგილობრივი გადასახადი, ინგლისში ეს უკანასკნელი შეადგენს 29-ს და ა.შ.
იერარქიულობის, დონიანობის კრიტერიუმით გადასახადების კლასიფიკაცია
პირობითია და რაიმე კონკრეტულ მიზანს არ ემსახურება. საქმე იმაშია, რომ ზოგიერ-
თი ფედერალური (საერთო-სახელმწიფოებრივი) გადასახადები, როგორც ბიუჯეტის
შემოსავლების წყარო, შეიძლება მთლიანად მიემაგროს საბიუჯეტო იერარქიის ქვედა
რგოლზე მდგომ ბიუჯეტს, ხოლო ზოგიერთი მათგანი სხვადასხვა პროპორციით გა-
დანაწილდეს ბიუჯეტის სხვადასხვა დონეებს შორის.
ბიუჯეტებს შორის გადასახადების განაწილების წესი განისაზღვრება შემდეგი
კანონების მიხედვით: “საბიუჯეტო სისტემებისა და საბიუჯეტო უფლებამოსილებთა
შესახებ” და “სახელმწიფო გადასახადებიდან აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური
რესპუბლიკებისა და საქართველოს სხვა ტერიტორიული ერთეულების ბიუჯეტში
ანარიცხების გრძელვადიანი ეკონომიკური ნორმატივების შესახებ”.

გადასახადები

საერთო სახელმწიფოებრივი ადგილობრივი

საშემოსავლო- 20%
162
მოგების- 15 %
 ქონების

მ.შ. ქონებაზე- ა/უ 1%

დამატებული
ღირებულების- 18 % მ.შ. მიწის

აქციზი

იმპორტის -5%; 12%;

VOL/ევრო %

გადასახადების კლასიფიკაცია შეიძლება მოვახდინოთ მისი გაანგარი-

შების მიხედვითაც. ამ მხრივ შეიძლება იყოს პროპორციული, პროგრესული, ფიქსი-
რებული და რეგრესული გადასახადები.
პროპორციული დაბეგვრა ნიშნავს, როდესაც გადასახადი მატულობს
შემოსავლების ზრდის ტემპის თანაბრად ანუ ის გულისხმობს საშუალო
საგადასახადო განაკვეთის უცვლელობას შემოსავლის სიდიდის მიუხედავად.
მაგალითად მოგების გადასახადი (1 მლნ-ზე – 20 ათასი ლარი; 2 მლნ-ზე – 40 ათასი
ლარი).
პროგრესული დაბეგვრის დროს გადასახადების ხვედრითი წილი მატულობს
შემოსავლების ზრდასთან შედარებით ანუ გადასახადი პროგრესულია, თუ
შემოსავლების გადიდებასთან ერთად იზრდება მისი საშუალო განაკვეთი.
მაგალითად საქართველოში 2005 წლამდე მოქმედი საშემოსავლო გადასახადი,
რომელიც განისაზღვრებოდა შემდეგი პრინციპით: 200 ლარამდე წლიურ
შემოსავალზე 12%-იანი განაკვეთი; 201 დან 350 ლარამდე – 15%; 351-დან 600 ლარამ-
დე – 17%; ხოლო 600 ლარზე ზევით – 20%. რომელიც პროპორციული გახდა 2005
წლის 1 იანვრიდან. თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყ-
ნებში საშემოსავლო გადასახადი უმეტესად პროგრესულია.
დაბეგვრის პროცესში გამოიყენებენ აგრეთვე რეგრესულ მიდგომას, როდესაც
შემოსავლების ზრდის შემთხვევაში გადასახადის ხვედრითი წილი მცირდება. ევ-
როპის რიგი ქვეყნების ზოგიერთი სპეციფიკური გადასახადი გარკვეული რეგრე-
სული ბუნების მატარებელია (ცალკე შევისწავლითსაგნით – საზღვარგარეთის ქვეყ-
ნების საგადასახადო სისტემა).
ფიქსირებული გადასახადი გულისხმობს დასაბეგრ ობიექტზე განსაზღვრული,
მყარი საგადასახადო განაკვეთის მიმაგრებას. მეტწილად პრაქტიკაში იგი გამოიყენე-

163
ბა რაოდენობრივი (ნატურალური) სიდიდის მიმართ და დასაბეგრი სიდიდის ღირე-
ბულების ცვლილება არ ახდენს გავლენას საგადასახადო განაკვეთზე (მაგ. საპარიკმა-
ხეროს გადასახადი თვეში, და არა მომსახურეობის რაოდენობაზე).

11.7. გადასახადის ელემენტები

ცნება “გადასახადი” შეიძლება განვიხილოთ ორი დამოუკიდებელი პოზიციი-

დან – ვიწრო და ფართო გაგებით. ვიწრო გაგებით გადასახადი არის გარკვეული
ფულადი შენატანი, რომელიც შეაქვს გადამხდელს ბიუჯეტში დადგენილი წესის თა-
ნახმად. მაგრამ საგადასახადო სისტემა ეფუძნება გარკვეულ საკანონმდებლო აქტებს,
რომლებიც ადგენენ გადასახადის აგებულებისა და ამოღების კონკრეტულ მეთო-
დებს. ამიტომ, ფართო გაგებით გადასახადი არის რთული სისტემა, რომელიც მოი-
ცავს ცალკეულ შემადგენლებს ანუ ელემენტებს. გადასახადის ელემენტებს მიეკუთ-
ნება:
 დაბეგვრის ობიექტი – ქონება ან შემოსავალი, რომლებიც ექვემდებარებიან დაბეგ-
ვრას, იზომება რაოდენობრივად და წარმოადგენენ ბაზას გადასახადის გასაანგარი-
შებლად (მოგება, შემოსავალი, მიწა და ა.შ.)
 გადასახადის სუბიექტი - ეს შეიძლება იყოს ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რო-
მელიც კანონის მიხედვით ექვემდებარება დაბეგვრას (მეწარმე, მემკვიდრე, ქონე-
ბის მესაკუთრე, აქციონერი და ა.შ.)
 გადასახადის წყარო - შემოსავალი, რომლისაგანაც ამოიღება გადასახადი (მთლია-
ნი შემოსავალი, ხელფასი, მოგება, დივიდენდი და ა.შ.)
 დაბეგვრის ობიექტის ზომის ერთეული – რომლის მიხედვითაც ხდება გადასახა-
დის გამოანგარიშება ( ეროვნული ვალუტა, ცალი, მაგიდების რაოდენობა,ჰექტარი
და ა.შ.)
 საგადასახადო განაკვეთი – დაბეგვრის ერთეულზე გადასახადის ოდენობა. იგი
უმეტესწილად პროცენტებში ან აბსოლუტურ სიდიდეებში გამოიხატება და მათ
კვოტი ეწოდება. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიხედვით გადასახადი
გამოიანგარიშება ფულად გამოსახულებაში და გადაიხდება ლარებში
 საგადასახადო შეღავათები – რომლებიც შეიძლება დაწესდეს გადამხდელისათვის
კანონის ფარგლებში.
 გადასახადის გადახდის ვადა – ანუ ვადა, რომელშიც უნდა მოხდეს გადასახადის
გადახდა და რომელიც გათვალისწინებულია კანონმდებლობაში. ამ ვადის დარ-

164
 ღვევისათვის, გადაუხდელობის მიზეზის მიუხედავად, ამოიღება საურავი გადაცი-
ლებული ვადის მიხედვით.
 გადასახადის დარიცხვისა და გადახდის წესები, ჯარიმები და სხვა სანქციები გა-
დასახადის გადაუხდელობისათვის. ყველა გადასახადისათვის არსებობს სათანა-
დო წესი, თუ როდის უნდა წარადგინოს დეკლარაცია და როგორ შეივსოს იგი, რო-
დისაა მისი გადახდის უკანასკნელი ვადა, რა სანქციებია დეკლარაციის არასწორი
შედგენისათვის, დაგვიანებით წარდგენისათვის, წარუდგენლობისათვის და ა.შ.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. სამადაშვილი უ. ბიზნესის საფუძვლები. -თბ. 2007.- 208 გვ.

165
 2. შენგელია თ. ბიზნესის ადმინისტრირების საფუძვლები. -თბილისი: ახალი
საქართველო, 2008.- 603 გვ.
3. შუბლაძე გ., ნანიტაშვილი მ. ბიზნესის საფუძვლები.-თბილისი: უნივერსალი.
2011.- 466 გვ.
4. ჯულაყიძე ე., წერეთელი ი., ვალიშვილი თ. საგადასახადო სისტემა და
დაბეგვრა. -ქუთაისი: ქსტუ. 2005.- 200 გვ.
5. საქართველოს კანონი “მეწარმეთა შესახებ”. http://laws.codexserver.com/13.htm
6. www.mof.gov.ge
7. www.laws.codexserver.com

დანართები
დანართი 1.
გადაწყვეტილების მიღების ცხრილი

166
1. რა არის პრობლემა?
2. რა არის ალტერნატივები?
3. რა არის კრიტერიუმები?
4. დაალაგეთ კრიტერიუმები რანგის მიხედვით;
5. შეაფასეთ ალტერნატივები;
6. მიიღეთ გადაწყვეტილება.

Kკ რ ი ტ ე რ ი უ მ ე ბ ი
ალტერნატივები

დანართი 2.
ქვიზი № 1

N A B

167
1 ბიზნესის საფუძვლების საგანი პროფესიონალი მმართველი

2 ბიზნესის საფუძვლების შესწავლის ინვესტირება, რისკი მოგების

ობიექტი მიღების მიზნით

3 ეკონომიკა საქმიანი ადამიანი

4 მიკროეკონომიკა მფლობელობის, სარგებლობის
და განკარგვის უფლება
5 საბაზრო ეკონომიკა ეკონომიკური აგენტების
სამეურნ. კომერც. ქცევა
6 გარდამავალი პერიოდი ფირმის ჩამოყალიბება,
ფუნქციონირება-გაფართოება
და ლიკვიდაცია
7 შემოსავალი მეცნიერება იმის შესახებ,თუ
გამოვიყენოთ შეზღუდული
რესურსები ადამიანთა
მოთხოვნილებების უკეთ
დაკმაყოფილებისთვის
8 საკუთრების უფლება ეკონომიკური თეორიის
ნაწილი, რომელიც
ეკონომიკურ პროცესებს
სწავლობს სამეურნეო
სუბიექტების დონეზე
9 ბიზნესმენი ეკონომიკა, რომელიც თავისი
სოცილურ-ეკონომიკური
განვითარების ფორმას
იცვლის.
10 მეწარმეობა არის დროის გარკვეულ
პერიოდში გაყიდული
საქონლის რაოდენობის
და ერთეული ფასის
ნამრავლი.
11 მენეჯერი ეკონომიკის ორგანიზაციის
ისეთი სისტემა, რომლის
დროსაც მეურნე სუბიექტი
გადაწყვეტილებას იმის
შესახებ თუ რა, როგორ,
და ვისთვის აწარმოოს
დამოუკიდებლივ
ღებულობენ.
12 ჰომოეკონომიკუსი ეკონომიკური ადამიანი

13 პირველადი დარგები ბიზნესი, რომელიც

სადაზღვევო მომსახურებით
ვაჭრობს.

168
14 მეორადი დარგები ბიზნესი, რომელიც
ემსახურება ეკონომიკური
აგენტების ინფორმაციულ
უზრუნველყოფას და მათ
შორის გარიგებების დადებას.
15 მესამეული დარგები ბიზნესი, რომელიც
დაკავშირებულია
ფულის, ვალუტის და ფასიანი
ქაღალდების ყიდვა-
გაყიდვის გზით მოგების
მიღებასთან.
16 საწარმოო ბიზნესი ბიზნესი, რომელიც
დაკავშირებულია
საქონლის და მომსახურების
ყიდვა- გაყიდვის
გზით მოგების მიღებასთან.
17 სავაჭრო ბიზნესი ბიზნესი, რომელიც
დაკავშირებულია
საქონლის და მომსახურების
წარმოებით მოგების
მოგების მიღებასთან.
18 საფინანსო ბიზნესი დარგები, რომლებიც
აწარმოებენ ნედლეულს
მოპოვების ან მოყვანის
გზით.
19 საშუამავლო ბიზნესი პირველადი და მეორადი
დარგების მომსახურე
დარგები.
20 სადაზღვევო ბიზნესი დარგები, რომლებიც
ნედლეულს გარდაქმნიან
მზა პროდუქციათ ან
ნახევარფაბრიკატად

გაარკვიეთ, ჩამოთვლილი დებულებებიდან რომელია

სწორი (ს) და რომელი არა (ა)

1 ბიზნესმენი და მეწარმე აბსოლუტურად იდენტური ცნებებია.

2 “ბიზნესის საფუძვლები”, სხვა ეკონომიკური დისციპლინების მსგავსად
ეკონომიკის თეორიის ბაზაზე იშვა
3 საკუთარი მოხმარების მიზნით პროდუქციის მწარმოებელი არის
ბიზნესმენი.
4 “ადმინისტრაციული ადამიანის” მამოძრავებელია პირადი ეკონომიკური
ინტერესი.

169
5 “მენეჯმენტს” გამოიყენებენ წარმოებასთან მიმართებაში, ხოლო მართვას
და მმართველს - ქვეყნის დონეზე.
6 მეწარმეებს მენეჯერებისაგან განასხვავებს მოგებაში და მართვაში
მონაწილეობა.
7 რეალური ინვესტირებისას ფულის დაბანდება ხდება ფინანსურ სექტორში.
8 ბიზნესი არაეთიკური, არაკანონიერი საქმიანობაა.
9 მე-20 საუკუნის შუა ხანებში საქართველოში მეწარმეობა
არა მარტო კანონით იყო აკრძალული, არამედ მორალურადაც
იკიცხებოდა.
10 შემეცნების სისტემური მეთოდით შესაძლებელია ფირმის ყოვლის
მომცველი ანალიზი.
11 პოზიტიური ანალიზი საშუალებას იძლევა ბიზნესშ მიმდინარე
მოვლენები ისეთი სახით წარმოვიდგინოთ, როგორებიც არიან რეალურად.
12 ნორმატიული ანალიზი არსებული სისტემის გაუმჯობესებას გულისხმობს.
13 ინდუქციის მეთოდი ითვალისწინებს აზროვნების სვლას ზოგადიდან
რეალური ეკონომიკური ფაქტებისაკენ.
14 მოდელი სინამდვილის გამარტივებული, იგივური ასახვაა.
15 სტუდენტები, რომლებიც კარგად ითვისებენ ეკონომიკური თეორიის
ძირითად დებულებებს, ბიზნესში უფრო წარმატებულნი არიან, ვიდრე
ისინი, ვისაც ეს დისციპლინა არ შეუსწავლია.
16 არაეკონომიკური დოვლათი შეუზღუდავია, ყველასათვის ერთნაირად
ხელმისაწვდომია და მოხმარებაში გადადის უშუალოდ განაწილების გარეშე.
17 ეკონომიკური დოვლათია ყინული ჩრდილოეთ პოლუსზე.
18 შრომითი რესურსები არაკვლავწარმოებადი რესურსებია.
19 ეკონომიკური რესურსები ჩართული წარმოებაში წარმოების ფაქტორებია.
20 მუშაკი შრომის ბაზარზე ეკონომიკური რესურსია, იგივე მუშაკი წარმოებაშიარ
არის წარმოების ფაქტორი.
21 საბაზრო ფასი სახელმწიფოს მიერ წესდება.
22 ბაზრით და სახელმწიფოს მეშვეობით მართული ეკონომიკა, სადაც
ადგილიაქვს საკუთრების ფორმათა პლურალიზმს და მესაკუთრეთა
თანასწორ-უფლებიანობას, არის შერეული ეკონომიკა.
23 ადამიანებს არაფერი აერთიანებთ ისე, როგორც ბაზარზე ჩამოყალიბებული
ურთიერთხელსაყრელი, ექვივალენტური ურთიერთობანი.
24 ერთი ეკონომიკური სისტემიდან მეორე ეკონომიკურ სისტემაზე გარდამავალი
ეკონომიკა არის ტრანზიტული ეკონომიკა.
25 გარდამავალი ეკონომიკისათვის დამახასიათებელია მდგრადი და სტაბილური
განვითარება.
26 პირველადი დარგები მომსახურებას უწევენ საწარმოებს და მოსახლეობას.
27 განვითარებად ქვეყნებში მოსახლეობის უმეტესობა დასაქმებულია პირველად
სექტორში, უპირატესად სოფლის მეურნეობაში.
28 დღევანდელ საქართველოში საწარმოო ბიზნესი შეუმჩნეველია, ხოლო
კომერციული და Fფინანსური მეწარმეობა ხილული.
29 საწარმოო ბიზნესი სავაჭრო ბიზნესთან შედარებით რთული და სარისკოა.
30 საწარმოო ბიზნესის ფართოდ განვითარება შესაძლებელია საფინანსო
ბიზნესის განუვითარებლობის პირობებში

170
31 დაზღვევის დროს დამზღვევის ფინანსური დანაკარგების რისკს სხვა
ადამიანებიც ინაწილებენ.

32 პასუხისმგებლობის დაზღვევის ქვეშ იგულისხმება დავალიანებების ანუ

მოვალეთა პასუხისმგებლობის დაზღვევა.
33 საერთაშორისო ბიზნესი არის მოგების მიღების მიზნით ქვეყნის საზღვრებს
გარეთ რესურსების და საქონლის გადაადგილებასთან დაკავშირებული
საქმიანობა.
34 საშუამავლო ბიზნესი საქონლის წარმოებაა და მიწოდებას ემსახურება.
35 საერთაშორისო ბიზნესის სახეობებია: ექსპორტი, ლიცენზირება,
პირდაპირი ინვესტიციები, ერთობლივი საწარმოები და საერთAშორისო
კომპანიები.
36 საერთაშორისო გარემოს ფაქტორებია: კულტურა, ეკონომიკა,
კანონმდებლობა და პოლიტიკური ვითარება.

დანართი 3.
ქვიზი № 2

171
N A
1 ბიზნეს ოპერაცია
2 ბიზნეს ოპერაციის ეტაპები
3 ბიზნეს-გეგმა
4 ინდიკატური გეგმა
5 დირექტიული გეგმა
6 ფირმა
7 ბიზნეს-გეგმის განყოფილებები
8 ფაბლიქ რილეიშნ (PR)
9 ინდივიდუალური საწარმო
172
B
რეზიუმე; პროდუქტი
(მომსახურება); გასაღების
ბაზარი; კონკურენცია;
მარკეტინგის სტრატეგია;
წარმოების გეგმა;
ორგანიზაციული გეგმა;
იურიდიული გეგმა;
რისკის შეფასება და
დაზღვევა; ფინანსური გეგმა;
დაფინანსების სტრატეგია.
საწარმოსათვის
არასავალდებულო,
სარეკომენდაციო და
საორიენტაციო
მიკროეკონომიკური
ანალიზის
მთავარი ობიექტი
ზემოდან დაშვებული გეგმა
(კანონი)
რომლის შესრულება
აუცილებელია
საზოგადოებასთან, პრესასა
და საზოგადოებრივ
ორგანიზაციებთან
კავშირის სისტემა.
ფირმის მიზნებისა და მათი
მიღწევის გზების
დასაბუთება, რომელიც
3-5 წლისათვის დგება.
ბიზნესმენის (მეწარმის)
მოქმედების ერთობლიობა
ერთი საქმის დაწყებიდან
მის დასრულებამდე.
საქმიანი იდეის შემუშავება;
ჩანაფიქრის ფორმულირება;
გეგმის შემუშავება და
თანამშრომლებისათვის
გაცნობა; კონტრაქტების
დადება; რესურსებით
უზრუნველყოფა; წარმოება;
რეკლამა; პროდუქციის
მომგებიანი რეალიზაცია.
იურიდიული პირი,
რომლებიც კრედიტორების
 წინაშე პასუხს აგებენ
მხოლოდ საზოგადოების
ქონებით
10 აქციონერები პრივილეგირებული აქცია
11 მეწარმე პირი რომლის საქმიანობა
რისკთან არის
დაკავშირებული
12 დივიდენდი აქციონერის შემოსავლის
წილი
13 მცირე საწარმო ბიზნესის ყველაზე
გავრცელებული ფორმა
14 სოლიდური პასუხისმგებლობის სააქციო საზოგადოების
საზოგადოება მესაკუთრეები
15 შპს საზოგადოება, რომელშიც
მინიმუმ ერთი ნამდვილი
(კომპლემენტარი) და ერთი
მეპაიე (კომანდიტორი)
წევრია
16 აქცია ხმის გარეშე ფირმის წილობრივი
მესაკუთრის ტიტული
17 კომანდიტური საზოგადოება ორგანიზაციულ-
სამართლებრივი ფორმების
განმაზოგადებელი ტერმინი
18 აქცია ლიცენზია, რომლის
დახმარებითაც მცირე ფირმა
მოქმედებს დიდი ფირმის
საფირმო ნიშნის სახელით
19 “ბაზრის ენა” ბაზარზე ჩამოყალიბებული
თავისუფალი ფასი
20 ფირმა საწარმო, რომელშიც
არაუმეტეს 20
დასაქმებულია და წლიური
ბრუნვა 500 ათას ლარამდეა
21 ფრენშეიზი იურიდიული პირი,
რომლებიც კრედიტორების
წინაშე პასუხს აგებენ
სოლიდურად, ანუ თავისი
ქონებით.
22 ბიზნესის დაფინანსება საშემოსავლო, მოგების და
ქონების გადასახადი
23 ბიზნესის ფინანსური მეწარმის მიერ საკუთარი
უზრუნველყოფის წყაროები საქმის წამოწყება-
განვითარებისათვის
ფულადი საშუალებების
მოპოვება

173
24 ბიზნესის ფინანსური ფირმის მაღალ
უზრუნველყოფის შიდა წყაროები შემოსავლებსა და დაბალ
ხარჯებს შორის სხვაობა
25 ბიზნესის ფინანსური ფირმის მოზიდული
უზრუნველყოფის გარე წყაროები სახსრები (ვალები) და
საკუთარი კაპიტალი
26 გაუნაწილებელი მოგება ბანკის მიერ გაცემული
სესხი გარკვეული ვადით და
პროცენტით
27 მოგება შიგა და გარე
28 ფაქტორული ეფექტიანობა ძირითადი კაპიტალის
ცვეთისა და შეცვლის
ასანაზღაურებელი სახსრები
29 საერთო ეფექტიანობა დღევანდელი ნავაჭრის
საფასურის მომავალში
გადახდა
30 ამორტიზაციის ფონდი ფირმის საკუთრებაში
არსებული ფასეულობანი
31 ფირმის მდგრადობა საკუთარი საშუალებებისა
და ნასესხები სახსრების
ფარდობა
32 ვადიანობის კოეფიციენტი გადასახადები ხარჯებზე
33 გამოსყიდვის მაჩვენებელი ქონების გადასახადი
ქონებაზე და მიწაზე
34 დაფარვის კოეფიციენტი საშემოსავლო, მოგების,
დღგ, სააქციზო და
იმპორტის გადასახადები
35 აქტივების ლიკვიდობა დანაზოგები,
გაუნაწილებელი მოგება,
ამორტიზაციის ფონდი,
ქონების რეალიზაციიდან
და იჯარიდან შემოსავალი
36 აქტივები კრედიტი, უნაცვალგებო
დაფინანსება, აქციების და
ობლიგაციების გამოშვება
37 პასივები მოგების ნაწილი, რომელიც
ისევ საქმეში ბრუნდება
(რეინვესტირება)
38 საბანკო კრედიტი ფირმის აქტივების ფულად
გადაქცევა სწრაფად და
უდანაკარგოდ
39 სავაჭრო კრედიტი სწრაფადრეალიზებადი
მაღალლიკვიდური
აქტივებისა და
მოკლევადიანი

174
 ვალდებულებების ფარდობა
40 საშუალო მუდმივი ხარჯები წარმოების შედეგების
ფარდობა წარმოების
შედეგის ერთ რომელიმე
ფაქტორთან
41 პიდაპირი გადასახადები წარმოების შედეგის და
ხარჯების პროცენტული
ფარდობა
42 არაპირდაპირი გადასახადები საკუთარი საშუალებებისა
და ნასესხები სახსრების
ფარდობა
43 ადგილობრივი გადასახადი ფირმის საბრუნავი
საშუალებებისა და
მოკლევადიანი
ვალდებულებების ფარდობა
44 საერთო-სახელმწიფოებრივი მუდმივი ხარჯების ჯამის
გადასახადები განაყოფი პროდუქციის
რაოდენობაზე

გაარკვიეთ, ჩამოთვლილი დებულებებიდან რომელია

სწორი (ს) და რომელი არასწორი (ა):

1 მეწარმეები არ არიან დაინტერესებულნი თავიანთი მოქმედების გეგმის

ფართოდ გავრცელებით
2 ბიზნეს-გეგმის გაცნობა შეუძლია ნებისმიერს მეწარმის ნებართვის გარეშე
3 ბიზნეს-გეგმა უნდა შემუშავდეს თავად მეწარმის მიერ ან მისი თანამონა-
წილეობით
4 ბიზნეს-გეგმა ესაჭიროება მეწარმეს და არა მის პარტნიორებს
5 ბანკები, სანამ ფულს გაასესხებენ, მოისურვებენ თქვენი ფირმის ბიზნეს-
გეგმის გაცნობას
6 “რეზიუმე” არის წერილობითი ბიზნეს-გეგმის ბოლო განყოფილება
7 საბაზრო ეკონომიკის პირობებში მეწარმის ეკონომიკური აზროვნება და
სამეურნეო-კომერციული ქცევა ბაზრიდან უნდა დაიწყოს და წარმოებისაკენ
წარიმართოს
8 საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ფირმის საქმიანობა ფასდება ზემოდან
დაშვებული გეგმა - დირექტივის შესრულებით და არა მიღებილი შემოსავ-
ლებით
9 დამწყები მეწარმე საქმეს, ჩვეულებრივ, ავტომანქანების წარმოებით იწყებს
10 ბანკები მოქმედი საწარმოებისაგან არ მოითხოვენ დიდ გადასახდელს,
რადგანაც დაბანდების რისკი არც ისე დიდია
11 ფირმის კონკურენტუნარიანობა ეს არის მისი რეალური და პოტენციალური
შესაძლებლობა აწარმოოს და რეალიზაცია გაუკეთოს საქონელს, რომლე-
ბიც ფასობრივი და არაფასობრივი (ხარისხობრივი) მახასიათებლებით უფრო
მიმზიდველია, ვიდრე კონკურენტი ფირმის საქონელი და მომსახურება

175
12 ნებისმიერი ფირმის მთავარი მიზანია გადარჩენა. ვინაიდან თუ ბიზნესი არ
არსებობს უშუალო მწარმოებლები და მენეჯერები უმუშევრები რჩებიან,
სახელმწიფო ვეღარ იღებს გადასახადებს, მომხმარებლები იძულებული
ხდებიანს საქონლისათვის (მომსახურებისათვის) სხვაგან მიაშურონ,
მიმწოდებლები კარგავენ მომხმარებლებს და სხვ.
13 მომხმარებელს უნდა შესთავაზოთ არა ის, რის წარმოებაც თქვენ შეძელით ან ან
გაგაჩნიათ, არამედ ის, რაც სურთ
14 ბიზნესის დაწყებამდე არ არის აუცილებელი საკუთარი უნარ-თვისებების
შეფასება
15 მცირე საწარმო არის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა
16 ინდივიდუალური საწარმო არის ფიზიკური პირი, მისი პასუხისმგებ-
ლობა განუსაზღვრელია
17 შპს-ის ერთ-ერთი უპირატესობა ისაა, რომ პარტნიორთა გაერთიანებით შესაძლე-
ბელია დამატებითი სახსრების მოზიდვა
18 სამეწარმეო საქმიანობა ყოველთვის რისკთან არაა დაკავშირებული
19 ინდივიდუალური საწარმო შეგიძლიათ შეარჩიოთ იმ შემთხვევაში, თუ თქვენ
ბიზნესს არ სჭირდება დიდი კაპიტალი და არ გსურთ მოგება სხვასაც გაუნა-
წილოთ
20 შპს არ შეიძლება დააარსოს ერთმა პირმა
21 სააქციო საზოგადოება არის იურიდიული პირი, რადგანაც მისი ქონება
გამოცალკევებულია დამფუძნებლების პირადი ქონებისაგან და ვალდებულე-
ბებზე პასუხს აგებს ამ გამოცალკევებული ქონებით
22 სააქციო საზოგადოებაში ადგილი აქვს ორმაგ დაბეგვრას
23 მოგების მიღების მიზნით მხოლოდ იმ საქონელს აწარმოებენ, რომელ-
ზედაც მოთხოვნაა
24 სამეწარმეო საქმიანობის მიზანი და მიზნის მიღწევის საშუალება ფულია
25 გრძალვადიანი საფინანსო რესურსები საჭიროა მიმდინარე ოპერაციე-
ბის განსახორციელებლად და დაკავშირებულია საბრუნავი საშუალებე-
ბის ხარჯებთან
26 კრედიტი არის ფულის სასხად გაცემა დაბრუნებადობის,
ვადიანობის, მიზნობრიობისა და სარგებლის გადახდის პირობით
27 საიპოტეკო და სალომბარდო კრედიტი უზრუნველყოფილი კრედიტის
სახეობებია
28 კომერციული კრედიტის პროცენტი ნაკლები უნდა იყოს საბანკო კრედიტ-
ზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში ფირმა ამჯობინებს ფულადი კრედიტის აღებას
29 რაც უფრო დიდია კრედიტის დაკარგვის რისკი, მით მაღალია პროცენტი
კრედიტზე
30 პრივილეგირებული აქციები მათ მფლობელებს აძლევს დივიდენდის მიღებისა და
და კორპორაციის მართვის უფლებას
31 ობლიგაციის მყიდველი თანამესაკუთრე კი არ ხდება, არამედ
სააქციო საზოგადოებას სესხს აძლევს და გამოდის კრედიტორის როლში
32 შრომის მწარმოებლურობა შრომის უკუგების მაჩვენებელია
33 უნაცვალგებო დაფინანსება არის შემოწირულობებსა და სუბსიდიებზე დაფუძნე-
ბული დაფინანსება

176
34 მუდმივი ხარჯები არ არის დამოკიდებული გამოსაშვები პროდუქციის
მოცულობაზე
35 ცვლადი ხარჯები არ არის დამოკიდებული გამოსაშვები პროდუქციის
მოცულობაზე
36 გადასახადი არის ისეთი გადასახდელი, რომელიც შედის სახელმწიფო
ან/და ადგილობრივ ბიუჯეტში

დანართი 4.

დამწყები მილიონერის ტესტი

177
1. როგორი წესით ვარაუდობთ გამდიდრებას ახლო მომავალში?
ა. გააკეთებთ კარიერას, მმართველობით კიბეზე მაღლა ასვლით;
ბ. არსებული ფულის საქმეში ჩადებით მოგების მიღების რისკით;
გ. ლატარეაში ცდით ბედს.
2. რომ მოგეცეთ საშუალება გამოხვიდეთ არტისტის როლში, ყველაზე უკეთ
რომელ როლს შეასრულებდით?
ა. ოსტაპ ბენდერის “ 12 სკამში”;
ბ. ლევინი ,,ანა კარენინაში”;
გ.შტირლიცი კინოფილმიდან ,,გაზაფხულის 17 გაელვება”.
3. წარმოიდგინეთ :თქვენ მიიღეთ მილიონი, რას გააკეთებდით შემდეგ?
ა. შევიტან თანხას ბანკში, ვიცხოვრებ შენატანის პროცენტებით;
ბ. გავრისკავდი ჩამედო მომგებიან საქმეში;
გ.ნაწილ თანხას ჩავდებდი ახალ საქმეში, დანარჩენს შევიტანდი
სოლიდურ ბანკში.
4. თქვენი აზრით, რა შეიძლება მოგიტანოთ ფულმა?
ა. ძალაუფლება;
ბ. შენს გემოზე ცხოვრება;
გ. ბევრი ახალი თავსატეხი.
5. თუ გამდიდრდებოდით, მოგინდებოდათ რომ ამაზე დაეწერათ გაზეთებში?
ა. არა;
ბ. დიახ;
გ. ზოგჯერ ჩემზე ისედაც წერენ.

6. ჩამოთვლილი სამი ჯგუფიდან რომელი უფრო შეგეფერებად?

ა. მწერალი, მხატვარი, კომპოზიტორი;
ბ. ადვოკატი, ექიმი, პოლიტიკოსი;
 გ. ფირმის მეთაური, ინსტიტუტის ხელმძღვანელი, გამომცემლობის
დირექტორი.
7. ახალი ფირმის შექმნისას თუ მიიღებდით სამსახურში თქვენს ყოფილ
მეგობრებს?

178
 ა. დიახ;
ბ. არა;
გ. ამ საკითხზე დაფიქრება მმართებს.
8. წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ გამოიმუშავეთ მილიონი, როგორ მოიქცეოდით?
ა.ჩემს ცხოვრებაში შეიცვლებოდა მხოლოდ ბინა, მანქანა, ავეჯი და სხვა
მოწყობილობა;
ბ. უფრო მეტს ვიმოგზაურებდი;
გ. კარდინალურად შევცვლიდი ჩემი ცხოვრების წესს.
9. წარმოვიდგინოთ: თქვენ ეხლახან გახდით ფირმის დირექტორი, რით დაიწყებთ
თქვენს საქმიანობას?
ა. შეისწავლით ადამიანებს, რომელთანაც უნდა იმუშაოთ;
ბ. განსაზღვრავდით ფირმის მუშაობის ძირითად მიმართულებებს;
გ. დაიწყებდით ერთგული თანაშემწეების არჩევას.
10. თუ თქვენ დაგაწინაურეს და გახდით ფირმის დირექტორი, ქვემოთ
ჩამოთვლილი მტკიცებულებიდან რომელს თვლით უფროსწორად?
ა. ჩემს სამუშაოში შემცირდა პროფესიულ-ტექნიკური სიახლეების
მნიშვნელობა და გაიზარდა კონცეპტუალური ცოდნისროლი;
ბ. რაც უფრო მაღალია მართვის რანგი, მით უფრო მნიშვნელოვანია
კომუნიკაბელური ცოდნა და უნარი პროფესიულ-ტექნიკურთან
შედარებით;
გ. ერთნაირი ხარისხით შეიცვალა მოთხოვნა პრაქტიკულად ყველა
პიროვნული ღირსებისადმი.
11. თუ თქვენს ფირმაში ერთ-ერთ ბრიგადაში წარმოიშვა კონფლიქტური სიტუაცია,
როგორი იქნება თქვენი, როგორც დირექტორის მოქმედება?
ა. უნდა მოვისმინოთ ორივე მხარეების შეხედულებები და დავარწმუნოთ
ისინი მივიდნენ კომპრომისულ გადაწყვეტილებამდე;
ბ. უნდა მოვისმინოთ ყველას შეხედულება და საბოლოო გადაწყვეტილების
მიღება მივანდოთ ბრიგადირს;
გ. ყველაფერი გავაკეთოთ, რომ პატარა კონფლიქტი არ გადაიზარდოს
დიდში.
12. რამდენად ძლიერად განიცდით ბევრი ფულის ქონების საჭიროებას?

179
 ა. მუდმივად;
ბ. პერიოდულად;
გ. არგანვიცდი.
13. თქვენ თუ გაქვთ მილიონი და შესაძლებლობა გეძლევათ გააფორმოთ ახალი
ხელშეკრულება, რომელს აირჩევდით? ის რომელიც მოგცემთ მოგებას:
ა. მეოთხედმილიონს;
ბ. ნახევარმილიონს;
გ. მილიონს.

ეხლადა იანგარიშეთ თქვენს მიერ დაგროვებული ქულები.

ა ბ გ
1 6 3 0
2 3 0 6
3 0 6 3
4 6 0 3
5 0 3 6
6 0 3 6
7 6 3 0
8 3 6 0
9 6 0 3
10 6 0 3
11 3 6 0
12 6 3 0
13 0 6 3

შეაჯამეთ დაგროვილი ქულები და განსაზღვრეთ ათ ქულიანი სკალით თქვენი

უნარების რისკი კომერციული საქმიანობისადმი.
1 დონე-ძალიანდაბალი- 0-11 ქულა
11 დონე-დაბალი-12-19 ქულა
111 დონე - საშუალოზე მნიშვნელოვნად დაბალი -20-27 ქულა.
1V დონე - საშუალოზე დაბალი - 28-35 ქულა

180
დონე - საშუალო - 36-43 ქულა
V1 დონე - საშუალოზე ოდნავ მაღალი - 44-51 ქულა
V11 დონე - საშუალოზე მაღალი - 44-51 ქულა
V111 დონე-მაღალი - 60-67 ქულა
1X დონე - ძალიან მაღალი - 68-78 ქულა
როგორი ინტერპრეტაცია შეიძლება ავუკეთოდ იღებულ შედეგებს? თუ თქვენ
აღმოაჩინეთ რომ თქვენი უნარების რისკი კომერციული საქმიანობისათვის იმყოფება
1, 11, 111 დონეზე, მაშინ თქვენთვის გამდიდრების საუკეთესო საშუალებაა
თავდაუზოგავად მუშაობა, მაგრამ არა მენეჯერად. თუ თქვენი მყოფებით 1V-V-V1
დონეზე, თქვენ გაქვთ გამდიდრების შანსი, მაგრამ აუცილებლად უნდა
განავითაროთ თქვენში კომერსანტის თვისებები. თუ თქვენი მყოფებითV11 ან V111
დონეზე, თქვენ გაქვთ შანსი აითვისოთ მენეჯერის პროფესია. ხოლო თუ თქვენ
იმყოფებით 1X დონეზე, თქვენ გაქვთ შანსი გახდეთ მილიონერი, თუ უკვე არ
გამხდარხართ.

დანართი 5.
ტესტი მეწარმეობრივი უნარ-თვისებების შეფასებისათვის

თვისება 4 3 2 1
ინიციატივა ეძებს დავალების სავალდებულო უინიციატივოა,
დამატებით შესრულებისას სამუშაოებს ელოდება
დავალებას, მარჯვეა, ასრულებს მითითებას
გულახდილი მოხერხებული უფროსის
და და საზრიანი მითითების

181
 გულწრფელია გარეშე
თანამშრომლები ადამიანთა თავაზიანია ზოგჯერ მასთან ჯიუტი და
სადმი დამოკიდებულე ზრდილია ძნელია მუშაობა არაკომუნიკაბე
დამოკიდებულე ბაში ლურია
ბა კეთილმეგობრუ
ლია
ლიდერობა ძლიერია, მარჯვედ წამყვანი მიმყოლი
ავლენს გასცემს
სიმტკიცეს ეფექტიან
პასუხისმგებლო ავლენს თანხმდება უხალისოდ თავიდან
ბა პასუხისმგებლო დავალების თანზმდება იცილებს
ბას დავალების შესრულებას, დავალებას ნებისმიერ
შესრულებისას მხოლოდ არა დავალებას
უპროტესტოდ

ორგანიზაციულ მეტად უნარიანი საშუალო ცუდი

ი უნარი უნარიანია ორგანიზატორი ორგანიზატორუ ორგანიზატორი
ადამიანის ლი უნარის
დარწმუნებაში მქონე
და ფაქტების
ლოგიკურ-ად
გადმოცემაში
გაბედულობა, სწრაფი და საფუძვლიანი სწრაფი, მაგრამ მერყევი და
სიმტკიცე ზუსტი და ფრთხილი ხშირად უშვებს მშიშარა
შეცდომებს
მიზანსწრაფვისა მიზანსწრაფულ მიმართავს გაბედულების თითქმის
ს შეუპოვრობა ია ვერ შეაშინებ ძალისხმევას, და არავითარი
სიძნელეებით ყველა დონეს შეუპოვრობის შეუპოვრობა
საშუალო დონე

ფრიადი (25-28 ქულა), ძალიან კარგი (21-24), კარგი (17-20 ქულა), საშუალო (13-16 ქულა) და
ცუდი (12 და ნაკლები ქულა).

დანართი 6.
აიზენკოს კითხვარი
ტესტი მმართველობითი საქმიანობის შესაძლებლობების განსაზღვრისათვის
1. მოგწონთ გარემო თქვენს ირგვლივ?
2. ხშირად ნერვიულობთ იმაზე, რომ რაღაც გინდათ და რა არ იცით?
3. ხართ ისეთი ადამიანი, რომელიც სიტყვებზე ჯიბეში არ იყოფს ხელს?
4. უმიზეზოდგრძნობთ თავს ბედნიერად (ან უბედურად)?

182
5. გირჩევნიათსაღამოს წვეულებებზეიყოთ “ჩრდილში” (თუ კამპანიაში)?
6. აკეთებდით ბავშვობაში რასაც გავალებდნენ უსიტყვოდ და სწრაფად?
7. ხართ თუ არა ზოგჯერ ცუდ ხასიათზე?
8. როდესაც ჩხუბში ჩაგითრევენ, გირჩევნიათ გაჩუმდეთ იმ იმედით,რომ
ყველაფერი გამოსწორდება?
9. ადვილად გეცვლებად ხასიათი?
10. მოგწონთ თუ არა ხალხში ყოფნა?
11. თქვენი შეშფოთების გამო გიტყდებათ თუ არა ძილი?
12. ზოგჯერ გაჯიუტდებით თუ არა?
13. თქვენ თავს თუ უწოდებთ უზრუნველს?
14. კარგი აზრები ხშირად მოგდით ?
15. მარტო მუშაობას თუ აძლევთ უპირატესობას?
16. ხშირად თუ გრძნობთ აშლილობას და დაღლილობას სერიოზული მიზეზის
გარეშე?
17. ნატურით ცოცხალი ადამიანი ხართ?
18. შეგიძლიათ ზოგჯერ უხამსოდ იხუმროთ?
19. ზოგჯერ გბეზრდებათ რაიმე ისე რომ კისრამდე ხართ სავსე?
20. გრძნობთ უხერხულად თავს სხვა ტანსაცმელში გარდა ყოველდღიურისა?
21. ხშირად გეფანტებათ აზრები,როცა ცდილობს რაიმეზე გადაიტანოთ თქვენი
ყურადღება?
22. შეგიძლიათ სწრაფად გამოხატოთ თქვენი აზრები?
23. მთლიანად თუ ჩაეფლობით თქვენს ფიქრებში?
24. მთლიანად ხართ თავისუფალი ყოველგვარი ცრუ რწმენისაგან?
25. მოგწონთ საპირველაპრილო ხუმრობები?
26. ხშირად თუ ფიქრობთ თქვენს სამუშაოზე?
27. ძალიან გიყვართ გემრიელი ჭამა?
28. გჭირდებათ მეგობრული მხარდაჭერა, რომ ალაპარაკდეთ როცა
გაღიზიანებული ხართ?
29. ძალიან არ გსიამოვნებთ ვალის აღება ანდა რაიმეს გაყიდვა თუ გჭირდებათ
ფული?
30. ზოგჯერ თუ ტრაბახობთ?

183
 31. ხართ მგრძნობიარე ზოგიერთ საგნებთან?
32. გირჩევნიათ სახლში დარჩენა მარტოდმარტო ვიდრე წახვიდეთ ძალიან
მოსაწყენ საღამოზე?
33. ხართ შეშფოთებული, რომ ერთ ადგილზე დიდხანს არ შეგიძლიათ ჯდომა?
34. გეგმავთ თქვენს საქმეს იმაზე ადრე ვიდრე საჭიროა?
35. თავბრუსხვევები თუ გაწუხებთ?
36. ყოველთვის პასუსუხობთ წერილებს წაკითხვისთანავე?
37. უკეთ უმკლავდებით საქმეს, რომელსაც მოიფიქრებთ დამოუკიდებლად?
38. ოდესმე გქონიათ ქოშინი, მაშინაც კი თუ არ შეგისრულებიათ მძიმე სამუშაო?
39. შეგიძლიათ თქვათ, რომ თქვენ ხართ ადამიანი, რომელსაც არ აღელვებს ის,
რომ ყველაფერი იყოს ზუსტად ისე,როგორცაა საჭირო?
40. ნერვები თუ გაწუხებთ?
41. უპირატესობას აძლევთ გეგმების შედგენას თუ შესრულებას?
42. გადადებთ ხვალისთვის საქმეს რისი გაკეთებაც დღეს შეგიძლიათ?
43. ნერვიულობთ ისეთ ადგილებში როგორიცაა მეტრო, ლიფტი, გვირაბი?
44. გაცნობისას როგორც წესი პირველად იჩენთ ინიციატივას?
45. გაწუხებთ ძლიერი თავის ტკივილები?
46. თვლით, რომ ყველაფერი თავისთავად დალაგდება და მოვა ნორმაში?
47. ღამე თუ გიჭირთ დაძინება?
48. მოგიტყუებიათ ოდესმე ცხოვრებაში?
49. ზოგჯერამბობთ პირველად რაც მოგივათ თავში?
50. დიდხანს თუ განიცდით მომხდარ უსიამოვნებას?
51. გულჩათხრობილი ხართ ზოგადად ყველასთან, გარდა ახლობელი
ადამიანებისა?
52. ხშირად თუ შეგმთხვევიათ უსიამოვნებანი?
53 გიყვართ თუ არა გასართობი ისტორიების მოყოლა მეგობრებთან?
54. მოგებას უფრო უპირატესობას ანიჭებთ (თუ წაგებას)?
55. ხშირად გრძნობთ თუ არა თავს უხერხულავდ ისეთ საზოგადოებაში,
რომლებიც თქვენზე მეტია მდგომარეობით?
56. როდესაც გარემოება თქვენს წინააღმდეგაა,ზოგადად თქვენ ფიქრობთ,რომ
მიუხედავად ამისა,კიდევ უნდა მიიღოთ რაიმე ზომები?

184
 57.ხშირად გწიწკნით გული მნიშვნელოვანი საქმის წინ?
ეხლა დამოუკიდებლად დავამუშავოდ მიღებული შედეგები შემოთავაზებული
“გასაღებით”.პასუხის დამთხვევის შემთხვევაში დაიწერეთ 1 ქულა, თუ არ დაემთხვა
– 0.
ამრიგად, დავიწყოთ დამუშავება პირველი სკალის მიხედვით, რომელსაც ქვია1.
“სიცრუის სკალა”.სიცრუის სკალის გასაღები:
,,დიახ”-6,24,36.
,,არა”- 12,19,30,42,54.
სკალის მიხედვით ბალები უდრის დამთხვევათა რიცხვს.კვლევის შედეგების
ინტერპრეტაცია შემდეგია. თუსიცრუის სკალის მიხედვით ჯამი არ აღემატება 3-ს -
იმას მოწმობს, რომ პიროვნებამ უპასუხა გულახდილად. თუ 3 დან 5 - პიროვნება
ცუდათ იცნობს თავის თავს და აიდიალებს თავის თვისებებს. 5-ზე მეტი შედეგები
არადამაჯერებელია.
2. ინტროვეnსია- ექსტროვენსიისსკალის გასაღები:
,,დიახ”-1,3,8,10,13,17,22,25,27,39,44,46,53,56.
,,არა”-5,15,20,29,32,34,37,41,51.
3. ნეიროტიზმის სკალის გასაღები:
,,დიახ”-2,4,7,9,11,14,16,19,21,23,26,28,31,33.
“არა” -35,38,40,43,45,47,50,52,55,57.
იმისათვის, რომ მიაღწიოთ წარმატებებს, მენეჯერს ძალიან მნიშვნელოვანია
ჰქონდეს ინტერესი ამ პროფესიისადმი, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ ეს
პროფესია შეესაბამებოდეს მათ ინდივიდუალობას. შრომის ყოველი სახეობა უყენებს
ადამიანებს განსაზღვრულ მოთხოვნებს. მაგალითად თუ მენეჯერზე ამბობენ, რომ
,,უჭირს ხალხთან ურთიერთობა” - წარმოადგენს ნეგატიურს. იმ ადამიანების
კარიერა, რომლებმაც არ იციან ურთიერთობების დამყარება, ბიზნესში ვერ შედგება.
ზემოთ მოყვანილი ტესტი გვიჩვენებს, რამდენად შეესაბამება პიროვნება განათლების
მენეჯერის არჩეულ პროფესიას.
ადამიანების დიდი ჯგუფი შეიძლება დავყოთ ექსტრავერსია-ინტროვერსიის
ფაქტორის მიხედვით.
ექსტავენტები არიან გულღიები, რამდენადაც ისინი ორიენტირებული არიან გარეგან
სამყაროსთან, არიან ინიციატორები, ადვილად ეგუებიან სიტუაციებს.

185
ინტროვენტები, პირიქით უფრო ჩაკეტილები არიან თავიანთ შინაგან სამყაროში,
მიმდრეკილება აქვთ თვითანალიზისაკენ, უფრო უყვართ მარტოობა. თუმცა არ უნდა
ვიფიქროთ, რომ კარგია ვიყოთ ექსტრავენტი და ცუდი-ინტროვენტი. ექსტრავენტებს,
მაგალითად თავის ძლიერ თვისებებთან ერთად აქვთ სუსტიც - იმპულსურობა,
დაბალი მგრძნობიარობა, გაფანტულობა. ინტროვენტები კი ძლიერები არიან იმით,
რომ არიან მტკიცე, შეუძლიათ პედანტურად და დაფიქრებულად მუშაობა, ღრმა
არიან თავიანთ ემოციებში და აზროვნებაში.
4. ამას გარდა, ადამიანები განსხვავდებიან ნეიროტიზმის დონით. ეს თვისება
მეტყველებს ემოციონალურ მდგომარეობაზე, მაღალი ნეიროტიზმის ადამიანები
ხშირად არიან ფეთქებადი, ნერვიულები, ზედმეტად შთამბეჭდავები, ძნელად
ეგუებიან ახალ გარემოს. ადამიანები, რომლებიც ხასიათდებიან ნეიროტიზმის
დაბალი დონით, გამოირჩევიან გაწონასწორებულობით, სტაბილურობით, დიდი
თვითპატივისცემით, სტრესული სიტუაციების მიმართ მდგრადობით. თუმცა ორივე
ტიპს გააჩნია თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები.
5. მერყევი ადამიანები, როგორც წესი არიან ნაზები, გულისხმიერები, მიდრეკილება
აქვთ თანაგრძნობისაკენ, ისინი შეიძლება შევადაროთ ვიოლინოს: ოდნავ შეხებაზე
პასუხობენ მელოდიური ბგერებით. მდგრადები კი პირიქით, ხშირად არიან
“სქელკანიანები“, ისინი გვაგონებენ სხვა მუსიკალურ ინსტრუმენტს-დოლს: ვერ
გრძობენ გადაკრულ სიტყვებს, აუცილებელია მას ელაპარაკო პირდაპირ, ”შუბლში”.
მაგრამ ასეთი ადამიანები ძალიან შრომისმოყვარენი არიან, მათ მყარად უჭირავთ
თავი ძალიან რთულ სიტუაციებშიც და არ კარგავენ წონასწორობას.
ეხლა გავაანალიზოთ ექსტრავერსია-ინტროვერსიისა და ნეიროტიზმის შკალებზე
დაგროვილი ქულები.
თუ ექსტრავენსია-ინტროვენსიის შკალაზე დააგროვეთ 1 დან 7 ქულა თქვენ ხართ
ძლიერი ინტროვენტი; 8 დან 11 ქულა – სუსტი ინტროვენტი; 12-დან 18 ქულა -
სუსტი ექსტრავენტი; 19 დან 24 ქულა – გამოხატული ექსტრავენტი.
თუ ნეიროტიზმის შკალაზე დააგროვეთ 10 ქულა, ე.ი თქვენ გაქვთ ნეიროტიზმის
დაბალი დონე; თუ მოაგროვეთ 11 დან 14 ქულა –საშუალო; 15- დან18 ქულამდე -
მაღალი დონე; 19- დან24 ქულამდე –ნეიროტიზმის ძალიან მაღალი დონე.
გავანალიზოთ მიღებული მონაცემები.

186
თუ თქვენ დააგროვეთ ექსტრავენსია –ინტროვენსიის შკალაზე საშუალო მონაცემები
(8-18 ქულა); მაშინ თქვენს წინაშე არაა მკაცრი შეზღუდვები . ამასთან თუ თქვენ
ხართ მაღალი ნეიროტიზმი, მაშინ თქვენთვის არაა რეკომენდირებული იყოთ
მენეჯერი, რადგან რთულ სიტუაციებში ძალიან დაიღლებით ინტენსიური და
განუწყვეტელი ურთიერთობებით.
თუ თქვენ ხართ ინტრoვენტი, ე.ი დაგროვეთ 12-ზე ნაკლები ქულა ექსტრავენსია-
ინტროვენსიის შკალაზე, და გაქვთ მაღალი ნეიროტიზმი, თქვენთვის რთული იქნება
მენეჯერად მუშაობა, ვინაიდან ეს პროფესია მოითხოვს ხალხთან მუდმივ
ურთიერთობებს.
და პირიქით, თუ თქვენ ხართ ექსტრავენტი და გაქვთ დაბალი ნეიროტიზმი, ე.ი.
ბუნებამ შეგქმნათ მენეჯერად, ხელმძღვანელად, ბიზნესმენად.
აქედან როგორი დასკვნების გაკეთება შეიძლება?
უპირობოდ, ადამიანის ბუნებრივი მონაცემები-ესაა გასაზღვრულ პროფესიონალურ
საქმიანობაში წარმატების არსებითი პირობა. თუ ტესტირების შედეგებით
გამოვლინდა განსაზღვრული შეზღუდვები, იგი უნდა გავითვალისწინოთ. ისინი
მეტყველებენ მასზე, რომ მოცემულ მომენტში თქვენ არ შეესაბამებით მოცემული
სახის საქმიაობისადმი წაყენებულ მოთხოვნებს.
თუმცა, ამასთნ უნდა გავითვალისწინოთ ერთი მომენტი. საქმე იმაშია, რომ ადამიანი
არ გვევლინება სტატისტურ სისტემად, იგი იცვლება და ვითარდება. არსებობს
მრავალი მაგალითი, როცა ადამიანი შემდგომში ძალიან კარგად ითვისებს ზუსტად
იმ პროფესიას, რომელსაც თავიდან არ შეეფერებოდა, ითვისებს მას ინტენსიური
თვითგანვითარებისა და საკუთარი სუსტი თვისებების თვითკომპენსაციის ხარჯზე.
მარტივად რომ ვთქვათ, ის ქმნის თავისთავს. თუ თქვენ მზად ხართ ამისათვის,
აუცილებლად მიაღწევთ წარმატებებს.
დანართი 7 .

სილაბუსი

სასწავლო კურსის სახელწოდება: ბიზნესის საფუძვლები

სასწავლო კურსის კოდი:

187
სასწავლო კურსის სტატუსი : ძირითადი სპეციალობის სავალდებულო
სასწავლო კურსი, 1 სემესტრი

საგანმანათლებლო პროგრამა: საბაკალავრო „ბიზნესის ადმინისტრირება“

ავტორები: ინეზა წერეთელი, ვახტანგ გოგისვანიძე -

ბიზნესის, სამართლის და სოციალურ
მეცნიერებათა ფაკულტეტი.
ბიზნესის ადმინისტრირების დეპარტამენტი.
e-mail: ineza.tsereteli@atsu.edu.ge
vakhtang.gogisvanidze@atsu.edu.ge

სტუდენტთან კონსულტაციის დრო: სტუდენტებთან შეთანხმებით

სასწავლო კურსის მიზანი:

ბიზნესის საფუძვლების სასწავლო კურსის მიზანია ღრმად შეიცნოს ბიზნესში

მიმდინარე უმნიშვნელოვანესი მოვლენები, პროცესები და უზრუნველყოს ბიზნესით
დაინტერესებული პირები კანონების, კანონზომიერებებისა და პირობების ცოდნით,
რათა ამით ხელი შეუწყოს მეწარმეობის ფორმირება-განვითარებას.
სასწავლო კურსის ამოცანაა სტუდენტებს:
 განუვითაროს ანალიტიკური უნარი და ლოგიკური, არასტანდარტული
აზროვნება, მუდმივად ცვალებად გარემოსთან ადაპტირებისათვის.
 ასწავლოს ბიზნესის მრავალი ვარიანტიდან ყველაზე ოპტიმალურის ამორჩევა.
 შეასწავლოს ბიზნესის დაწყების ორგანიზაცია და ორგანიზაციის ფორმები
 გამოუმუშავოს ბიზნესის ადმინისტრირების პრაქტიკული ჩვევები: ბიზნესის
დაგეგმვა, მატერიალური და შრომითი რესურსების მართვა; სახელმწიფოსთან
ურთიერთობა
4. ECTS კრედიტების რაოდენობა:
5 კრედიტი (ლექცია -30 საათი, ჯგუფში მუშაობა-15 საათი, 80 საათი).
სტუდენტის დამოუკიდებელი მუშაობის 80 საათი შემდეგნაირად გადანაწილდება:
ბიბლიოთეკაში მუშაობა - 30 საათი, რეიტინგისთვის 10-10 საათი, ფინალური
გამოცდისათვის მომზადება- 20, დამატებით ლიტერატურასა და ინტერნეტ-
რესურსებზე მუშაობა 10 საათი.

188
სასწავლო კურსის შესწავლის (დაშვების) წინაპირობები: წინაპირობის გარეშე

სწავლის შედეგები : /კომპეტენციის დონე (ცოდნა და უნარები)

1. ცოდნა და გაცნობიერება:
 დეტალურად ჩამოაყალიბებს მეწარმეობის არსს, ფუნქციებს, მის ეკონომიკურ,
სამართლებლივ, ეთიკურ და ისტორიულ ხასიათს. აღწერს დისციპლინის საერთო
სტრუქტურას.
 განსაზღვრავს “მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონის შესაბამისად
სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელ სუბიექტებს, მათ სამართლებრივ-
ორგანიზაციულ ფორმებს.
 შეარჩევს კონკრეტული სიტუაციისათვის ბიზნესის დაწყების წარმატებულ
მოდელს.
2. ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების უნარი:
შეუძლია პრაქტიკული ხასიათის პროექტის მომზადება წინასწარ განსაზღვრული
რეკომენდაციების მიხედვით.
3.დასკვნის გაკეთების უნარი:
შეუძლია ბიზნესისათვის დამახასითებელი მონაცემების გამორჩევა და მისი
ანალიზი და
მის საფუძველზე დასაბუთებული დასკვნის გამოტანა, რომელიც ასახავს
ეკონომიკურ,
სამართლევლივ და ეთიკურ საკითხებს.
4. კომუნიკაციის უნარი:
შეუძლია ბიზნესთან დაკავშირებულ საკითხებზე კომუნიკაცია სპეციალისტებთან
და
არასპეციალისტებთან.
5. სწავლის უნარი:
შეუძლია შემდგომი სწავლის საჭიროებების განსაზღვრა და მაღალი ხარისხით
სწავლის
გაგრძელება.

189
 კურსის კომპეტენციები
დასახელება ცოდნა და ცოდნის დასკვნის კომუნიკა სწავლის ღირებულ-
გაცნობიე- პრაქტიკაში გაკეთე- ციის უნარი ებები
რება გამოყენე- ბის უნარი
ბის უნარი უნარი

ბიზნესის X X X X
საფუძვლები

სასწავლო კურსის ფორმატი: ლექცია, ჯგუფში მუშაობა

სასწავლო კურსის შინაარსი:

ლექცია - 30 სთ.; ჯგუფში მუშაობა-15სთ.

მეცადი-
კვირaს

სთ-ს
№

ნეობის თემის დასახელება რაოდე ლიტერატურა

სახე -ნობა
თემა 1. ბიზნესის საფუძვლების საგანი და მეთოდი
1.1 ბიზნესის საფუძვლების საგანი, შესწავლის 1 [3; თავი1;
ობიექტი, მიზანი და ამოცანები გვ. 5-10 ]
ლექცია
1.2 ბიზნესის საფუძვლების მეთოდი
თემა 2 . ბიზნესის არსი და მნიშვნელობა
1 1 (2; თავი- 1;
2.1.ბიზნესის არსი
გვ. 9- 26;
2.2.ბიზნესი და მეწარმეობა
ჯგუფში სილაბუსის გაცნობა. ლექციაზე ახსნილი მასალის 1
მუშაობა გამოკითხვა
2.3.ბიზნესის კონცეფციები: პოზიტიური, 1
კრიტიკული, პრაგმატული (2; თავი- 1;
ლექცია
2.4.ბიზნესის ქცევითი, კომუნიკაციური და გვ. 26-40;
სისტემურ-სოციალურ გაგება
თემა 3. ბიზნესის სუბიექტები და ობიექტები 1
2 3.1. ბიზნესის სუბიექტები; (2; თავი-
3.2. ბიზნესის ობიექტები; 2;გვ. 51- 72)
[3;გვ. 5-10 ]

ჯგუფში 1
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა
3 ლექცია თემა 4. ბიზნესის სახეები 1 (3; გვ. 46-
4.1. საწარმოო ბიზნესი; 60)

190
 4.2. სავაჭრო ბიზნესი;
4.3. საფინანსო ბიზნესი;
4.4. სადაზღვევო ბიზნესი;
1
4.5.საერთაშორისო ბიზნესი: არსი და სახეები
( 3; თავი- 3;
4.6.ფრენჩაიზინგი;
გვ. 60- 66)
ჯგუფში ჯგუფური მუშაობა. 1
მუშაობა ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
თემა 5. ბიზნეს გარემო, ბიზნესის სოციალური და 1
ეთიკური პასუხისმგებლობა (1; თავი- 2 ;
ლექცია 5.1. ბიზნესის გარემოს არსი; გვ.56 -85)
5.2.ბიზნესის მიკრო, მაკრო და საერთაშორისო
4 გარემო;
5.3.ბიზნესის სამართლებრივი, პოლიტიკური, 1
ბუნებრივი გარემო;

ჯგუფში
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა 1
5.4.ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებლობის 1 [1.1, 86-104]
ლექცია
კონცეფცია; (3; გვ. 19-
5.5.ბიზნესის ეთიკური პასუხიმგებლობა 1 20)
5 5.6. ბიზნესის ათი მცნება

ჯგუფში 1
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა
6 I შუალედური გამოცდა
თემა 6. ბიზნესის ორგანიზაციულ- 2
სამართლებლივი ფორმები
6.1. ბიზნესის დაფუძნება;
ლექცია 6.2. ფირმების მიკუთვნება ეკონომიკის
7 სექტორისადმი;
6.3. საკუთრების ფორმები ბიზნესში; (1; თავი- 3 ;
გვ. 106-165 )
1 (3; გვ. 89-
ჯგუფში
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა 115)
მუშაობა
6.4. ინდ.მეწარმე და კერძო ფირმები. მათი 2
ღირსება-ნაკლოვანებები;
8 ლექცია 6.5. ამხანაგობების ძირითადი სახეები; მათი
ღირსება-ნაკლოვანებები;
6.6 კორპორაციების არსი. მათი ღირსება-
ნაკლოვანებები.
ჯგუფში ჯგუფური მუშაობა. ლექციაზე ახსნილი მასალის 1

191
 მუშაობა გამოკითხვა
თემა 7. ბიზნესის პრინციპები და ეროვნული 1
მოდელი
7.1. ბიზნესის ორიენტაციის პრინციპები;
ლექცია 7.2. ბიზნესის მასტიმულებელი პრინციპები;
9 7.3. ბიზნესის ორგანიზაციულ-ქცევითი 1
პრინციპები
7.4. ბიზნესის ევოლუციური პრინციპი
ჯგუფში ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა 1
მუშაობა (2; თავი- 3;
7.4. ბიზნესის სისტემური პრინციპები 1 გვ. 72- 110)
7.5. ბიზნესის ეროვნული მოდელების გენეზისი
7.6. ბიზნესის ლიბერალური მოდელი 1
ლექცია 7.7. ბიზნესის ზომიერად ლიბერალური და
10 სოციალურად ორიენტირებული მოდელი
7.8. თანამშრომლობის პატერნალისტური და
სოციალისტური მოდელი ბიზნესში
ჯგუფში ქვიზი. ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა 1
მუშაობა
ლექცია 1
7.9. ბიზნესის ინტერნაციონალიზაცია და
გლობალიზაცია
7.10. საქართველოში ბიზნესის ეროვნული
მოდელი

თემა 8. ბიზნესის დაწყების დაგეგმვა 2

11 8.1. ბიზნეს-გეგმის არსი, მისი ობიექტური
აუცილებლობა და კონფიდენციალური
ლექცია
ხასიათი;
8.2. ბიზნეს-გეგმის შედგენის მეთოდიკა [3, 67-83]

ჯგუფში ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა

1
მუშაობა
12 II შუალედური გამოცდა

თემა 9. ბიზნესის ორგანიზება 2 (2; თავი-

9.1.ბიზნესის დაწყება 12; გვ. 292-
ლექცია 307)
9.2. ფირმის რეგისტრაცია და საწყისი საქმიანობის
პროგრამა
13
1
ჯგუფში ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა

192
 თემა 10. ბიზნესის ფინანსები 1
ლექცია 10.1.ბიზნესის დაფინანსების შიდა წყაროები
( 3; თავი- 7;
14 გვ. 116- 122)
10.2. ბიზნესის გარე დაფინანსების წყაროები 1

ჯგუფში 1
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა
11.2. ფირმის ხარჯები და მათი გაანგარიშება; 1
11.3. მუდმივი და ცვლადი ხარჯები;
11.4.პირდაპირი და ირიბი ხარჯები;
ლექცია ( 3; თავი- 7;
11.5. პროდუქციის თვითღირებულების 1
15 გვ. 122- 136)
კალკულაცია;
11.6.ზღვრული ხარჯი;
11.7. კლებადი უკუგების კანონი
ჯგუფში ქვიზი. ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა 1
მუშაობა
11.8. ფირმის ეფექტიანობა და მისი შეფასების 1
მაჩვენებლები: მომგებიანობა, საერთო და
ლექცია
ფაქტორული ეფექტიანობა, ფირმის (2; თავი- 12;
ლიკვიდურობა და მდგრადობა გვ. 286- 292)
16 თემა 12. ბიზნესის სახელმწიფოსთან ურთიერთობა 1 (1; თავი-19;
ლექცია 12.1.ბიზნესზე მოქმედი ეკონომიკური ძალები; გვ.590 -599)
12.2.სახემწიფოს როლი ბიზნესის განვითარებაში;
ჯგუფში 1
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა
2
ლექცია
12.3.გადასახადები და მოსაკრებლები ბიზნესში;
17 ლექცია შემაჯამებელი ლექცია 1
ჯგუფში 1
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა
მუშაობა
18-
დასკვნითი გამოცდა
19

სწავლებისა და სწავლის მეთოდები:

ლექციის დანიშნულებაა - სასწავლო პროგრამით გათვალისწინებულ ძირითად
თემათა თეორიულ ჭრილში განხილვა და სტუდენტის უზრუნველყოფა შესასწავლი

193
დისციპლინის მეთოდოლოგიური საფუძვლების შესახებ ინფორმაციით, აგრეთვე
დასაუფლებელი საგნის ცნებობრივი აპარატით.
ჯგუფში მეცადინეობათა დანიშნულებაა - სტუდენტის მიერ შეძენილი თეორიუ-
ლი ცოდნის გაღრმავება-განმტკიცება; შესასწავლი საკითხის არსისა და მნიშვნელო-
ბის სათანადო გააზრება, პრაქტიკაში მისი გამოყენების შესაძლებლობათა გამოკვეთა;
საგნობრივ სფეროში გადაწყვეტილებათა მომზადება-მიღების პროცესზე ზემოქმედი
ფაქტორების ანალიზისა და ობიექტურად შეფასების, აგრეთვე პრაქტიკული საქმია-
ნობისა და დამოუკიდებელი მუშაობის უნარ-ჩვევათა გამომუშავება.
ჯგუფში მეცადინეობისას გამოიყენება სწავლისა და სწავლების შემდეგი
თანამედროვე მეთოდები:

 ჯგუფური მუშაობის მეთოდი–ითვალისწინებს სტუდენტთა ჯგუფებად დაყოფას

და მათთვის დავალების მიცემას;

 ქვიზი - რომელიც შედგება ტესტური სახის შეკითხვებისაგან;

 ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა.

სხვადასხვა ტიპის მუშაობის ხვედრითი წილი დისციპლინის სწავლებისას

მუშაობის ფორმა ხვედრითი წილი, %

აუდიტორული მუშაობა, მ.შ.:
20
ქვიზი
10
ლექციაზე ახსნილი მასალის გამოკითხვა.
10

I შუალედური გამოცდა 20
II შუალედური გამოცდა 20
დასკვნითი გამოცდა 40
სულ 100
შეფასება:

ყველა აქტივობა ფასდება 100 ქულით და საბოლოო შეფასებაში გადადის ცხრილში

მითითებული ხვედრითი წილით. სულ ჯამური ქულა=100
აუდიტორიული მუშაობა (20 ქულა)
ქვიზი-სულ 2 ქვიზი, თითოეული 5 ქულა. ქვიზი შედგება 15 ტესტისაგან და 10
ალტერნატიული არჩევანისაგან (სწორია/არასწორია).თითოეული დავალების ქულა
შეადგენს 0,2. მაქსიმუმ 10 ქულა (25X0,2X2). დრო - 20 წთ.

194
საშინაო დავალება – სულ 10 დავალება, თითოეული 1 ქულა (მაქსიმუმ 10 ქულა)
ყოველ ლექციაზე სტუდენტებს დავალებად ეძლევათ მოსმენილი თემის შესახებ
საკითხავი მასალები, სავარჯიშოები, ამოცანები, სიტუაციები. ლექციაზე ახსნილი
მასალა გამოიკითხება ჯგუფში მუშაობისას, თითოეული სტუდენტი შეფასდება
მაქსიმუმ 10-ჯერ.
საშინაო დავალებების შეფასება ხდება 10-ბალიანი სისტემით.

შუალედური გამოცდები – 20-20 ქულა. ტარდება VI და XII კვირაში და მოიცავს

განვლილი მასალის შემოწმებას. ხანგრძლივობა 1 სთ.

ფინალური გამოცდა - 40 ქულა, ტარდება სემესტრის ბოლოს XVIII–XIX კვირეებში

და მოიცავს კურსში გავლილი ყველა მასალის შემოწმებას, მინიმალური შეფასება 15
ქულა. ხანგრძლივობა 2 სთ.

ბილეთის სტრუქტურა -განვლილი მასალიდან შუალედურ გამოცდებზე ორი, ხოლო

ფინალურ გამოცდაზე სამი თეორიული საკითხი. თითოეული საკითხი ფასდება 10
ბალით.

სტუდენტის მიერ მოპოვებული ქულა -X, განისაზღვრება შემდეგნაირად:

e
X  n
10
სადაც: e - არის ბილეთში მოცემული თითოეული საკითხის პირველადი
შეფასებების საშუალო არითმეტიკული;
n - შეფასების კომპონენტისათვის განკუთვნილი ქულა.
ფინალურ გამოცდაზე დადებითი შეფასებისათვის საჭირო ქულათა
მინიმუმი - 15.
შეფასების ქულა გაიანგარიშება შეფასების კრიტერიუმიების შესაბამისად

შეფას პირობა
ება
10 პასუხი სრულია. სტუდენტი ამჟღავნებს საგამოცდო საკითხის ყოველმხრივ,
სისტემურ და ღრმა ცოდნას. ღრმად და საფუძვლიანად აქვს ათვისებული,
როგორც ძირითადი, ისე დამხმარე ლიტერატურა, რის გამოც ზედმიწევნით
კარგად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ მასალას.
9 პასუხი სრულია. ამჟღავნებს საგამოცდო საკითხის ყოველმხრივ, სისტემურ
და ღრმა ცოდნას. უმნიშვნელო შეცდომებით ფლობს პროგრამით
გათვალისწინებულ განვლილ მასალას.
8 სტუდენტი ამჟღავნებს საკითხის ცოდნას მცირეოდენი ხარვეზებით.
არსებითი შეცდომა არ არის. უჭირს განვლილი მასალიდან ზოგიერთი
საკითხის გახსენება. დამუშავებული აქვს ძირითადი ლიტერატურა და
გაცნობილია დამხმარე ლიტერატურას.

195
7 სტუდენტი საგამოცდო ბილეთით გათვალისწინებულ რომელიმე ერთ
საკითხს ვერ პასუხობს.

6 პასუხი არასრულია. სტუდენტი ამჟღავნებს საკითხის ცოდნას იმ

მოცულობით, რაც საკმარისია შემდგომში სწავლისა და მომავალი
პროფესიული მუშაობისათვის. ტერმინოლოგიის უმრავლესობა მცდარია.
5 პასუხი არასრულია. სტუდენტმა თავი გაართვა საკითხით
გათვალისწინებული დავალების მოცულობის არანაკლებ ნახევარს.
4 სტუდენტი საგამოცდო ბილეთით გათვალისწინებულ საკითხების ნახევარს
პასუხობს სერიოზული შეცდომებით, ვერ ფლობს ტერმინოლოგიას.
3 სტუდენტი პასუხობს ბილეთის მხოლოდ ერთ საკითხს და არასრულად.

2 პასუხი ნაკლოვანია. ტერმინოლოგია არ არის გამოყენებული. პასუხი

არსებითად მცდარია. გადმოცემს საკითხის შესაბამისი მასალის მხოლოდ
ცალკეულ ფრაგმენტებს.
1 სტუდენტის პასუხი საკითხის შესაბამისი არ არის.

0 სტუდენტი საგამოცდო საკითხებიდან ვერც ერთს ვერ აშუქებს.

შეფასების სისტემა

შეფასება
ქულები შეფასება
(ECTS)
91–100 ფრიადი A
81–90 ძალიან კარგი B
71–80 კარგი C
61–70 დამაკმაყოფილებელი D
51–60 საკმარისი E
41–50 ვერ ჩააბარა, გამოცდის გადაბარების უფლებით FX
41-ზე ნაკლები ჩაიჭრა, თავიდან უნდა გაიაროს საგანი F

სავალდებულო ლიტერატურა:
8. შენგელია თ. ბიზნესის ადმინისტრირების საფუძვლები. -თბილისი: ახალი
საქართველო, 2008.- 603 გვ.

9. შუბლაძე გ., ნანიტაშვილი მ. ბიზნესის საფუძვლები.-თბილისი: უნივერსალი.

2011.- 466 გვ.

10. უ.სამადაშვილი, ბიზნესის საფუძვლები. -თბ. 2007.- გვ.208

დამხმარე ლიტერატურა:
11. საქართველოს კანონი “მეწარმეთა შესახებ”. http://laws.codexserver.com/13.htm

196
12. www.rs.ge
13. www.mof.gov.ge
14. www.laws.codexserver.com

197