You are on page 1of 7

Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV

milTon fridmeni
1912-2006
milTon fridmeni legendaruli amerikeli ekonomistia. man mniSvnelovani
zegavlena iqonia XX saukunis ekonomikuri da politikuri azris
Camoyalibebaze, aseve, praqtikul politikaze. misi naSromebi
makroekonomikis, mikroekonomikis, ekonomikuri istoriis, fulisa da
sabanko saqmis, kapitalizmis bunebis da ekonomikaSi saxelmwifos
Caurevlobis politikis ganxorcielebis aucileblobas exeba. 1976 wels
fridmenma samomxmareblo urTierTobebis, fulis, politikuri da
socialuri Tavisuflebis kvlevisTvis nobelis prizi miiRo.

ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba


(gamoqveynda 1991 w.)

1962 wels, rodesac Cemi wigni “kapitalizmi fal bazars Soris urTierTdamokidebulebaze
da Tavisufleba” (Capitalism and Freedom) Sexmatkbilebulad metyvelebs. arasdros da
gamovida, saerTod, sul sxva inteleqtualuri arsad ar arsebula sazogadoeba, romelsac
atmosfero iyo, vidre axla. am wignis recenzia didi politikuri Tavisuflebis niSnebi hqondes
SeerTebuli Statebis arc erT mniSvnelovan da, amave dros, mTeli ekonomikuri saqmianobis
gamocemaSi, arc “niusviqSi” (Newsweek), arc mosawesrigeblad Tavisufali bazris msgavs
“TaimSi” (Time), arc sxva romelime mniSvnelovan rames ar iyenebdes”. am daskvnamde imis gamo
gazeTSi ar gamoqveynebula. is mxolod mivedi, rom “istoriulad politikuri Tavisuf-
profesiulma ekonomikurma Jurnalebma, maT lebis aucilebeli piroba kapitalizmia. mag-
Soris londonis “ekonomistma” (The Economist) ram, aSkaraa, es piroba sakmarisi ar aris”.
mimoixila. pirvel wels 10 000 egzemplaramde mas Semdeg ocdaaTi weli gavida, magram dRes
gaiyida, magram mas Semdeg, yovelgvari recenziis es orive mosazreba ZalaSi rCeba. saukuneebis
gareSe, naxevar milionze meti egzemplari manZilze kapitalistur urTierTobebs mravali
gasaRda. sazogadoeba eyrdnoboda, magram isini arc
1982 wels ukve sul sxva viTareba iyo, pirovnuli da arc politikuri TavisuflebiT
rodesac “arCevanis Tavisufleba” (Free to ar gamoirCeodnen. antikuri saberZneTi Zirfes-
Choose) gamovaqveyneT, magram ara imitom rom es vianad kapitalisturi qveyana iyo, magram monebi
ukeTesi wignia. ara, es ase ar aris. me vfiqrob, hyavda. kidev erT magaliTs SeerTebuli Statebis
sinamdvileSi, “kapitalizmi da Tavisufleba” samxreTi warmoadgens, sadac samoqalaqo omamde
ukeTesia, magram am droisTvis atmosfero sazogadoeba umTavresad kerZo sakuTrebas
Seicvala. 1950–1960-ian wlebSi socialisturi eyrdnoboda, magram aqac monebi hyavdaT. amJamad
msoflmxedveloba dominirebda. yovel Cvengans, samxreT afrika umTavresad kerZo bazrebsa da
vinc sxvagvarad fiqr obda, sayovelTaod sawarmoebs eyrdnoba, magram Tavisufal qveyanas
miRebul azrTan SeuTavsebel eqscentrul ar warmoadgens. laTinuri amerikis mravali
adamianebad miiCnevdnen. amgvar socialistur qveyanac aseTsave mdgomareobaSia. maT oligar-
azrovnebas Semdeg misi sawinaaRmdego reaqcia qebi marTaven, Tumca isini ZiriTadad kerZo baz-
mohyva. aRiares, rom kerZo sawarmoebs da kerZo rebs iyeneben. amgvarad, aSkaraa, rom pirovnuli
sakuTrebas didi mniSvneloba aqvs. samwuxarod, da politikuri TavisuflebisTvis kapitalizmi
es reaqcia ufro azrovnebis sferoSi SeiniSne- aucilebeli, Tumca arasakmarisi pirobaa.
boda, vidre praqtikaSi. saubari da ritorika raki cxovreba Cemi sityvebis sawinaaRmdegos
erTi iyo, saqme ki meore, razedac qvemoT ar gviCvenebs, davrwmundi, rom ekonomikur da
visaubreb. politikur Tavisuflebas Soris Cem mier aR-
axla msurs visaubro imaze, Tu ra urTierT- niSnuli diqotomia Zalian martivia. vfiqrob,
damokidebulebaa ekonomikur, pirovnul da po- aq saWiroa zogadad mainc ganvixiloT triqo-
litikur Tavisuflebas Soris. “kapitalizmsa tomia: ekonomikuri, pirovnuli da politikuri
da TavisuflebaSi” aRvniSne, rom: “istoriuli Tavisufleba.
faqtebi politikur Tavisuflebasa da Tavisu-

107
inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba

1950-iani wlebidan, hong-kongis ganviTarebis politikuri Tavisufleba ar arsebobs. hong-


magaliTma, gansakuTrebiT ki “kapitalizmisa da kongSi gamoqceuli Cinelebi Tavisufali
Tavisuflebis” daweris Semdeg iq ganviTarebulma adamianebi ar iyvnen. isini komunistur reJims
movlenebma, damarwmuna, rom es urTierTdamo- gamoeqcnen, romelic Zalian Sors iyo Tavisu-
kidebuleba arc ise martivi iyo, rogorc fali sazogadoebisgan, magram iq maT Tavisuf-
“kapitalizmsa da TavisuflebaSi” aRvwere. leba TviTon ki ar airCies, aramed gareSe
hong-kongi Tavisufali qveyanaa, magram Tu iq Zalebma moaxvies Tavs. hong-kongs sazogadoebis
Cinelebis komunisturi reJimi gaimarjvebs, mier arCeuli warmomadgenlebi ki ar marTavdnen,
samwuxarod, is araTu yvelaze Tavisufali, aramed britaneTis koloniuri samsaxuris
aramed msoflios erT-erTi Tavisufali qveyanac moxeleebi. bolo ramdenime wlis manZilze
ki aRar iqneba aranairi TvalsazrisiT, garda britaneTis administracia cdilobs msoflio
erTisa. hong-kongs araCveulebrivi ekonomikuri daarwmunos, rom mas samarcxvino saqme ar Caude-
Tavisufleba aqvs: araviTari tarifebi, arc nia da hong-kongi komunisturis msgavs qveynad
eqsport-importis kvotebi, garda imisa, rac ar gadauqcevia. amitom, iq sakanonmdeblo sabWo
Cveni WkuiT movaxvieT mas Tavs Cveni mrewvelobis Camoayaliba da politikuri warmomadgenlobis
maTi zegavlenisgan dasacavad (SeerTebuli damkvidreba scada, magram, zogadad SeiZleba
Statebis mxridan hong-kongisTvis farTleulis iTqvas, rom iq mTeli am xnis manZilze pirdapiri
warmoebis SezRudva namdvili uazroba iyo im politikuri warmomadgenloba faqtobrivad ar
motiviT, rom Cveni farTleulis warmoeba ar arsebobda.
dazaralebuliyo. didi qveynis mxridan es swori Zalian paradoqsulad Cans is, ramac maiZula,
saqcieli ar aris). gadasaxadebi Zalian sxvadasxva saxis Tavisuflebas Soris urTierT-
dabalia, maTi wili erovnul SemosavalSi 10– damokidebulebaze xelaxla davfiqrebuliyavi.
12%-ia (SeerTebul StatebSi samTavr obo britaneTis koloniebma, romlebmac meore
xarjebi erovnuli Semosavlis 43%-ia), cota msoflio omis Semdeg politikuri Tavisufleba
kanonebia biznesze da araviTari kontroli miiRes, sxva Tavisuflebebis SezRudvis gzas
fasebsa da xelfasebze. daadgnen. garda amisa, swored im dros, rodesac
hong-kongis sruliad Tavisufalma ekonomi- britaneTis koloniuri samsaxuris moxeleebi
kam saswauli moaxdina. es aris adgili, romelic hong-kongs ekonomikur Tavisuflebas axvevdnen
naxevarkunZulisa da ramdenime kunZulisgan Tavs, TviTon britaneTSi socialisturi mTav-
Semdgari miwis Zalian patara naglejs wamoad- roba socializms nergavda. SeiZleba, Tavidan
gens, sadac, uzarmazari navsadguris garda, ara- moSorebis mizniT, maT TavianTi mowinaaRmdegeebi
viTari resursi ar arsebobs, magram iq meore hong-kongSi gaagzavnes, rac imaze metyvelebs,
msoflio omis Semdgom mosaxleoba 500000-dan Tu ra rTuli urTierTdamokidebulebaa ekono-
6 milionamde (anu aTjer da ufro metad) gai- mikursa da politikur Tavisuflebas Soris,
zarda. amavdroulad, cxovrebis done oTxjer pirovnulsa da politikur Tavisuflebas
gaumjobesda. is msoflioSi erT-erTi yvelaze Soris. amgvarad, marTalia, ekonomikuri Tavi-
swrafad mzardi qveyanaa da imis SesaniSnavi sufleba xels uwyobs politikur Tavisufle-
magaliTi, Tu ra SeuZlia Tavisufal bazars, bas, magram rogorc ki politikuri Tavisuf-
Tuki mas aravin SezRudavs. unda iTqvas, rom leba damkvidrdeba, is ekonomikuri Tavisuf-
hong-kongi iseTi adgili ar aris yvelas iq lebis ganadgurebas iwyebs.
cxovreba rom undodes. piriqiT, es mWidrod Cemi azriT, Zalian kargi iqneba indoeTis
dasaxlebuli Zalian patara da klimaturad magaliTis ganxilva, romelsac britaneTma or-
rTuli teritoriaa, romlis mosaxleobac, moc welze meti xnis win mianiWa politikuri
SesaZlebli rom iyos, sxvagan wasvlaze uars Tavisufleba. indoeTi, iSviaTi gamonaklisis
ar ityoda. magram, saocaria, aseT araxelsay- saxiT, politikur demokratias inarCunebs.
rel pirobebSic ki isini ase kargad rom moew- qveyanas amomrCevelTa yuTTan arCeuli warmo-
yvnen. madgenlebi marTaven, magram ekonomikuri Tavi-
hong-kongSi ekonomikuri Tavisuflebis sufleba Zalian umniSvnelo, xolo pirovnuli
garda pirovnuli Tavisuflebac didia. iq _ Zalian SezRudulia. ekonomikis mxriv mas
bevrjer vyofilvar da sityvis, presis an Zlieri kontroli aqvs dawesebuli eqsportsa
CvenTvis mniSvnelovani romelime sxva saxis da importze, ucxour valutaze, fasebze,
Tavisuflebis CaxSobas arc erTxel ar xelfasebze. daaxloebiT erTi wlis win iq re-
Sevswrebivar. forma Catarda, magram bolo dromde mTavrobis
magram, aris erTi sakiTxi, romlis mixedviT nebarTvis gareSe veranairi sawarmos gaxsnas ver
hong-kongi Tavisufali qveyana ar aris. iq SeZlebdiT. ekonomikis aseTi centralizebuli

108
Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV

kontrolis Sedegad, indoelTa didi nawilis Cemi azriT, mTavari is aris, rom aliendes
cxovrebis done iseTivea, rogorc ormoci wlis politikam misi SeiaraRebuli gziT gadayeneba
win, rodesac politikuri Tavisufleba miiRes. gamoiwvia da qveynis mmarTvelad general
gaiTvaliswineT, es viTareba miT ufro pinoCetis xelmZRvanelobiT samxedro xuntis
uCveuloa, rom hong-kongs, riTac saubari mosvla ganapiroba.
daviwye, Tavisi ganviTarebis manZilze ucxoe- gasagebi mizezebis gamo, TiTqmis yvela
Tidan araviTari daxmareba ar miuRia, indoeTi samxedro xunta ekonomikuri Tavisuflebis
ki daxmarebis yvelaze didi mimRebi iyo. bolo winaaRmdegia. samxedro sistema isea mowyobili,
ormoci wlis manZilze man daaxloebiT $55 mi- rom centridan imarTeba: generali ubrZanebs
liardis ucxouri daxmareba miiRo. es gvafiq- polkovniks, polkovniki – kapitans, kapitani
rebinebs, rom ucxouri daxmarebis miuxedavad, – leitenants da a.S. sabazro ekonomika ki
indoeTi ver ganviTarda. Cemi azriT, saqme qvemodan imarTeba: momxmarebeli eubneba
sxvagvarad iyo: ucxouri daxmarebis saxiT gamyidvels, gamyidveli – sabiTumo movaWres,
miRebulma resursebma mTavrobas saSualeba sabiTumo movaWre –mwarmoebels da mwarmoebeli
misca, qveynisTvis Tavisi interesebidan awvdis mas produqcias. samxedro sistemas
gamomdinare ekonomikuri politika moexvia Tavs. sabazro ekonomikis sapirispiro principebi
is, rac indoeTis magaliTze moviyvaneT, sxva udevs safuZvlad.
qveynebzec vrceldeba. ucxourma daxmarebam pinoCeti da samxedro xunta iZulebuli
sikeTeze ufro meti ziani moutana daxmarebebis iyvnen, Tavisufali bazris principebi SemoeRoT,
mimReb qveynebs. ratom – imitom, rom TiToeul radgan sxva gamosavali ar hqondaT. isini
SemTxvevaSi ucxourma daxmarebam isedac sakmaod erTxans cdilobdnen ekonomikis saTaveSi
Zlieri mTavr oba kidev ufr o gaaZliera. samxedro oficrebi hyolodaT, magram maTi
mozambikma, tanzaniam da sxva mravalma afri- reJimis pirveli rva-cxra Tvis manZilze
kulma qveyanam igive Sedegi igema, rac indoeTma. inflacia gaormagda. rodesac inflaciis done
isev hong-kongs davubrundeT. erTaderTi 700-dan 1 000%-mde avida, iZulebuli gaxdnen
mizezi, ris gamoc man politikuri Tavisufleba rame eRonaT. aRmoCnda, rom ekonomistTa
ver miiRo, is aris, rom adgilobriv mosaxle- erTaderTi jgufi, r omelic aliendesTan
obas politikuri Tavisufleba ar surda. maT kavSirSi ar imyofeboda da socializmis lafSi
Zalian kargad esmodaT, rom es Cineli komuni- amosvrili ar iyo, e.w. “Cikagoeli biWebis~
stebis xelisuflebaSi mosvliT damTavrdeboda. jgufi iyo. maT “Cikagoeli biWebi~ imitom
saocaria, rom CineTSi komunisturi mTavrobis erqvaT, rom TiTqmis yvelas Cikagos universiteti
arsebobam xeli Seuwyo hong-kongSi ekonomikuri hqonda damTavrebuli da doqtoris xarisxebic
Tavisuflebisa da adamianis Tavisuflebis Cikagos universitetSi hqondaT daculi.
SenarCunebas. sakmaod paradoqsuli viTarebaa. socializmis lafma isini imitom ver gasvara,
hong-kongi sulac ar aris erTaderTi gamo- rom im dros SeerTebul StatebSi Cikagos
naklisi. yvelgan, sadac bazari mniSvnelovan universiteti TiTqmis erTaderTi saswavlo
rols TamaSobs, pirovnuli Tavisufleba ufro dawesebuleba iyo, sadac ekonomikis fakultetze
maRali xarisxis da ufro mravalferovania, Tavisufali bazris specialistTa Zlieri
vidre iq, sadac bazari aranair rols ar jgufi aswavlida. amitom, sagonebelSi
TamaSobs. totalitarul qveynebSi bazari sul Cavardnilma pinoCetma saSvelad swored maT
akrZales da, Sesabamisad, pirovnuli Tavisuf- mimarTa.
lebis donec Zalian daeca. pinoCetis politikuri reJimis Sesaxeb kargs
rTuli viTarebis kidev erT karg magaliTs verafers vityvi. es iyo saSineli politikuri
Cile warmoadgens. rogorc cnobilia, CileSi reJimi. namdvili saswauli is ki ar aris, Tu
jer salvador aliendem da socialisturma ra kargad aawyo Cilem ekonomika, aramed is, rom
jgufma gaimarjva. aliende xelisuflebaSi samxedro xuntam Tavisi principebis winaaRmdeg
arCevnebis gziT movida. mas Semdeg, rac sami wasvla gadawyvita da mxari dauWira Tavisufa-
wamyvani partiidan xmaTa umravlesobis mopoveba li bazris Tavgadadebul momxreTa mier mofiq-
verc erTma ver SeZlo, Sesabamisi politikuri rebul sabazro reformas. Sedegebi STambeWdavi
manevrebiTa da konstituciis dacvis dapirebiT, iyo. inflacia mkveTrad Semcirda. inflaciasTan
aliende xelisuflebas daepatrona. rogorc ki brZolisas gardauvali ekonomikuri CamorCe-
aliende xelisuflebaSi movida, sakuTari nilobisa da warmoebis Semcirebis mokle perio-
dapireba daiviwya da Ciles komunistur dis Semdeg warmoeba kvlav gafarTovda. mas
saxelmwifod gadaqcevas Seecada. Semdeg Ciles ekonomika samxreT amerikis nebis-
mier sxva qveynaze gacilebiT ukeT viTardeba.

109
inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba

axla, erTi kontinentidan meoreze gadavinac- SesaZlebeli. zemoT Cem mier dasaxelebuli kerZo
vleb. ekonomikuri Tavisuflebis Sedegad miR- bazrebidan bevri Tavisufal kerZo bazars ar
weulma ekonomikurma aRorZineba-ganviTarebam, warmoadgens. laTinuri amerikis qveynebSi
Tavis mxriv, meti politikuri Tavisuflebis mravali kerZo bazaria, magram yvela Tavisufal
survili aRZra CineTis sazogadoebaSi, sadac kerZo bazars ar warmoadgens. indoeTSi
iqaurma reJimma 1976 wlidan ekonomikis erT- arsebobs kerZo bazari, magram is Tavisufali
erT seqtorSi – soflis meurneobaSi ekonomi- ar aris, radgan iq zogierTi nebayoflobiTi
kuri Tavisuflebis gazrdis Sedegad did war- operacia nebadarTuli ar aris. erT adamians
matebas miaRwia. amas mohyva politikuri meoresTan saqonlis an momsaxurebis gacvlebis
Tavisuflebis moTxovna, rac ukmayofilebis warmoeba mxolod mTavrobis nebarTvis SemTxve-
erT-erTi mTavari mizezi gaxda da ramac xalxi vaSi SeuZlia. me vityodi, rom msoflioSi
tiananmenis moedanze miiyvana. absoluturad Tavisufali bazari ar arsebobs.
ekonomikuri Tavisuflebisa da ekonomikuri SesaZloa, hong-kongi idealTan yvelaze axlos
warmatebis miRwevis Semdeg politikuri aris, magram, yvela saukeTeso SemTxvevaSi, sadac
TavisuflebisaTvis brZola daiwyo CileSi, ki aseTi bazari arsebobs, TiTqmis yvelgan is
rac, sabolood, referendumiT damTavrda da ris nawilobriv Tavisufal kerZo bazars warmoad-
Sedegad politikuri demokratia damkvidrda. gens, romelsac xels Zalian uSlian.
axla, ukve didi xania, Cilem samive saxis Tavi- adamianTa nebayoflobiTi TanamSromlobis
sufleba moipova: politikuri, ekonomikuri da meqanizms Tavisufali kerZo bazari warmoadgens,
pirovnuli. kvlavac saintereso iqneba Ciles romelic mxolod ekonomikur operaciebs ki ar
eqsperiments vadevnoT Tvalyuri. SeZlebs is exeba, aramed adamianis saqmianobis yvela
samive saxis Tavisuflebis SenarCunebas Tu, raki sferosTvis gamodgeba. saidan warmoiSva Cveni
politikuri Tavisufleba gaaCnia, es ekonomi- sasaubro ena? romelime samTavrobo erTeulma
kuri Tavisuflebis mospobas an SezRudvas Seqmna is da mere daavala xalxs misi gamoyeneba?
daiwyebs? romelime samTavrobo komisiam Seqmna gramatikis
paradoqsia, rom ekonomikuri Tavisufleba wesebi? ara, Cveni sasaubro ena sabazro ekono-
politikur Tavisuflebas warmoSobs, xolo mikis saSualebiT ganviTarda. adamianebi erT-
politikuri Tavisufleba spobs mas. am maneTTan urTierTobas amyarebdnen, maT erTma-
paradoqsis asaxsnelad saWiroa gavacnobieroT, neTTan saubari surdaT da saubarSi gamoye-
r om Tavisufali, kerZo mesakuTreobaze nebuli sityvebi TandaTan ama Tu im sagnis aRmniS-
dafuZnebuli bazari mxolod Cveulebriv viwro vneli xdeboda. gramatikac mTlianad Tavisu-
ekonomikur garigebebs ki ar gulisxmobs, aramed fali nebayoflobiTi gacvlis Sedegad gaCnda.
gacilebiT mets. bazari yvela qveyanas aqvs. is aviRoT meore magaliTi – mecniereba. rogor
ruseTsac ki hqonda Tavis yvelaze ukidures ganviTarda mravaldargovani fizika, ekonomika
totalitarul etapze. magram bazari sxvada- an sxva romelime dargi? esenic Tavisufal kerZo
sxva saxisaa. kerZo bazarze adamianebi garige- bazarze ganviTarda da kvlavac viTardeba.
bebs sakuTari TavisTvis deben an garkveul mecnierebi erTmaneTTan urTierTobas amyareben,
adamianTa agentebs warmoadgenen da ara erTmaneTs informacias ucvlian, radgan
saxelmwifo agentebs. ruseTSi bazari ki nebismieri gacvlis Sedegad sargebels orive
arsebobda da sabazr o operaciebi mTel mxare iRebs.
teritoriaze warmoebda, magram adamianebi Tavisufali kerZo bazris damaxasiaTebeli
operaciebs sakuTari TavisTvis ki ar awarmoeb- Tviseba isaa, rom garigebaSi monawile orive
dnen an garkveul adamianTa agentebs ki ar war- mxares sjera, amis Sedegad ufro SeZlebuli
moadgendnen, aramed saxelmwifo agentebs, mTeli gaxdeba. es “nulovani jamis TamaSi~ ki ar aris,
sazogadoebis agentebs. kerZo bazari Zalian sadac mxolod sxvebis xarjze SeiZleba
gansxvavdeba saxelmwifo bazrisgan. abso- sargeblobis miReba, aramed, es iseTi viTarebaa,
luturad kerZo bazarze ori adamiani erTmaneTs sadac yvela mogebuli rCeba.
Soris yvela operacias sakuTari keTildReo- Tavisufali kerZo bazari iseTi meqanizmia,
bisTvis awarmoebs an garkveul adamianTa agen- romelic adam smiTiseuli uxilavi xeliT
tebs warmoadgenen. TavisTavad, winaswari ganzraxvis gareSe
dasasrul, SeiZleba kerZo bazari gqondeT, warmoSobs TanamSromlobis rTul struqturas.
magram is SeiZleba iyos Tavisufali an ar iyos, Tavisufal kerZo bazarze yovelgvari iZuleba
imis mixedviT, Tu ramdenad nebayoflobiTia gamoricxulia. adamianebi nebayoflobiT
operaciebi. yvela operacia sruliad nebayof- awarmoeben operaciebs erTmaneTTan ara imitom,
lobiTi mxolod Tavisufal kerZo bazarzea rom vinme avalebs an aiZulebs, an imitom, rom

110
Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV

am saqmeSi Cabmul adamianebs erTmaneTi moswonT, Camoyalibebas, yovel SemTxvevaSi movlenaTa aseT
an imitom, rom erTmaneTs icnoben, an erTmaneTis ganviTarebas xeli ar SeuSales. Tavisufali
mimarT raime interesi aqvT. SeiZleba maT bazris ganviTareba bunebrivad arc SeerTebul
sZuldeT kidevac erTmaneTi. yoveldRiurad StatebSi momxdara – es SemTxveviToba iyo.
yoveli Cvengani msoflio masStabiT gaucnobie- ubralod, SesaZloa, Cven Zalian gansxvavebuli
reblad awarmoebs garigebas im adamianebTan, gza avirCieT. am gansxvavebul gzas 1830-iani
visac ar vicnobT da vinc Cven ar gvicnobs. arc wlebis bolos davadeqiT, mas Semdeg, rac
erTi zemdgomi saagento ar avalebs maT, rom sayuradRebo gakveTili viwvnieT; mas Semdeg, rac
CvenTvis rame awarmoon. SeiZleba maT sxvadasxva mTavr obam, arxebisa da fasiani gzebis
religia da sxvadasxva feris kani hqondeT an mSeneblobis mizniT, farTo RonisZiebebi gaatara
sxvadasxva rasas ekuTvnodnen. fermers, romel- da bankebis kontroli daiwyo. saxelwifo bankebi
sac xorbali mohyavs, ar ainteresebs mas TeTrka- ohaioSi, ilinoisSi da sxva StatebSi Seiqmna.
niani SeiZens Tu Savkaniani, vinme kaTolike Tu amas Sedegad mohyva is, rom “1837 wlis panikis~
protestanti; is adamiani ki, vinc mas yidulobs, dros yvela es banki gakotrda. yovelive aman
ar daeZebs, TeTrkanianma moiyvana is Tu Savka- xalxSi mospo rwmena, rom qveyana mTavrobam unda
nianma, kaTolikem Tu protestantma. amgvarad, marTos. gaCnda azri, rom yvela mTavrobas isev
Tavisufali kerZo bazris arsi imaSi mdgoma- Zalzed SezRuduli uflebamosilebebis mqone
reobs, rom garigebis yvela monawiles sjera, da mcirericxovani mTavroba sjobs.
mogebuli darCeba. marTalia, Tavisufali sazogadoeba sruliad
adamianis Tavisuflebis, iseve, rogorc sxvdasxva gziT SemTxveviT Camoyalibda, magram
Tavisufali kerZo bazris, safuZveli aris aqamde ar arsebobs imis magaliTi, rom totali-
adamianis ufleba, rom sakuTari gadawyvetileba taruli qveyana Tavisufal sazogadoebad
TviTonve miiRos, imdenad, ramdenadac es imave warmatebiT gardaqmniliyo. amitom aris ase
uflebis gamoyenebaSi xels aravis SeuSlis. me saintereso is, rac aRmosavleT evropaSi xdeba.
vfiqrob, aqedan cxadi xdeba, Tu ratom aris iseTi ramis mowme gavxdiT, rac aqamde ar
Tavisufali kerZo bazari ase mWidro kavSirSi gvinaxavs. Cvenc viciT da maTac ician, rom Zalian
pirovnul TavisuflebasTan. es erTaderTi martivi ram aris gasakeTebeli. r odesac
meqanizmia, romelic saSualebas iZleva, rom aRmosavleT evropis xalxs vxvdebi, sami
rTuli urTierTkavSirebis mqone sazogadoeba sityviT veubnebi ra aris saWiro: privatizacia,
qvemodan zemoT avagoT da ara zemodan qvemoT, privatizacia da privatizacia. mTavaria,
Tumca, aqedan isic cxadi xdeba, Tu ratom amisTvis politikuri neba arsebobdes da es
warmoadgens Tavisufali sazogadoeba aseT swrafad moxdes. sainteresoa, SeZleben Tu ara
iSviaTobas – is Zalauflebas zRudavs. iq cud amis gakeTebas?
adamianebs boroti saqmeebis keTeba uWirT, magram is, rac axla CemTvis mniSvnelovania
magram keTil adamianebsac sakmaod uWirT da risi gansakuTrebuli aRniSvnac msurs, is
sikeTis keTeba. Tavisuflebis faruli Tu aSkara aris, rom es mxolod maTi problema ki ar aris,
mowinaaRmdegeni fiqroben, rom maT yvelaze ukeT aramed Cvenic. Cven maTgan iseve unda viswavloT,
ician, Tu ra aris kargi da Zalaufleba rogorc maT Cvengan. raSi mdgomareobda maTi
imisTvis undaT, rom adamianebs is akeTebinon, promlema komunizmis dros? – Zalian didi,
rac maTTvisvea kargi. Zalian abezari da Zalian Zlevamosili mTavroba.
bolo xans aRmosavleT evropaSi komunizmis axla gekiTxebiT, ra problemis winaSe dgas
ngrevis marTlacda saocarma movlenam xela- dRes SeerTebuli Statebi? Cven SedarebiT
xali simwvaviT wamoWra is sakiTxebi, razedac Tavisufali sistema gvaqvs; es didi qveyanaa da
axla vsaubrobT. am qveynebSi Tavisufal bazarze didi Tavisuflebac gvaqvs, magram Cven am
gadasvlis Sesaxeb bevrs saubroben, magram Tavisuflebas vkargavT. garkveulwilad, Cven
jerjerobiT warmateba umniSvneloa. warsulSi, Cven mier dagrovebuli kapitaliT Rirseulad
feodalizmis, samxedro xuntebisa Tu avtokra- vcxovr obT. es qveyana 150-ze meti wlis
tiuli mmarTvelobebis dros, Tavisufali ganmavlobaSi Sendeboda, raSic mTavrobas,
bazrebi sxvadasxva gziT ganviTarda. umetesad rogorc wesi, Zalian mcire roli miuZRvis. jer
es SemTxveviT moxda da ara gamiznulad. sruli kidev 1929 wels SeerTebuli Statebis samTav-
SemTxveviToba iyo, rom hong-kongSi Tavisufali robo xarjebi mTeli erovnuli Semosavlis 12%-
bazari ganviTarda, da Tu es SemTxveviToba ar ze meti ar iyo, es igive monacemia, rac Tanamed-
iyo, mxolod iq gagzavnil koloniur moxeleebs rove hong-kongSi fiqsirdeba. federaluri
Tu SeeZloT amis dagegmva, magram aSkaraa, maT xarjebi erovnuli Semosavlis daaxloebiT 3-
SemTxveviT Seuwyves xeli Tavisufali bazris 4%-s Seadgenda. gamonakliss samoqalaqo omisa

111
inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba

da meore msoflio omis wlebi warmoadgens, ukeTesi unda iyos, maT xom ufro meti gamocdi-
rodesac misi naxevari SeiaraRebul Zalebze leba aqvT. samedicino mkurnalobis sferos Tu
daixarja, naxevari ki yvela danarCenze. gadaxedavT, rac axla meore mTavari problemaa,
saxelmwifom da adgilobrivma mTavrobebma mTeli samedicino mkurnalobis xarjebi
orjer meti daxarjes, adgilobrivma mTavro- erovnuli Semosavlis 4-idan 13%-mde gaizarda
bebma ki ufro meti, vidre saxelmwifom. im – naxevarze meti samTavrobo xarjebis saxiT.
droidan dRevandlamde viTareba mkveTrad xarjebi gaizarda da sakmaod naTelia, rom
Seicvala. rogorc amboben, mTeli samTavrobo Sedegi imave TanafardobiT sulac ar gazrdila.
xarjebi erovnuli Semosavlis 43%-s Seadgens, avtomrewveloba imden avtomanqanas uSvebs, rom
romlis ori mesamedi federaluria. amasTanave, mis SeZenas nebismieri adamiani SeZlebs, Tu
mTavroba uSualo xarjvis garda, kerZo bazarze moisurvebs. ara mgonia, aq rame problema iyos,
mimdinare operaciebsac intensiurad akontro- magram Cveni mTavroba gzebs ver gvikeTebs, rom
lebs. magaliTad, is uflebas ar mogcemT viar oT. saaviacio mrewvelobas SeuZlia
yvelaze iaf bazarze SeiZinoT Saqari; gaiZulebT TviTmfrinavebi gamouSvas, aviakompaniebi ki pi-
msoflio fasebze orjer ufro meti gadaixadoT. lotebs moamzadeben, magram mTavroba ratomRac
mTavroba xelfasebTan, samuSao saaTebTan, saTanado raodenobis asafren zolebsa da
dabinZurebis sawinaaRmdego standartebTan da aviadispetCerebs ver uzrunvelyofs. damisaxe-
sxva mraval sakiTxTan dakavSirebiT mTeli rigi los vinmem SeerTebuli Statebis raime mniSvne-
moTxovnebis dakmayofilebas aiZulebs sawar- lovani problma, rac yovlismwvdomi mTavrobis
moebs. amaTgan, SeiZleba bevri ram kargia, magram CareviT ar iyos gamowveuli.
problema isaa, rom resursebis gamoyenebis gzebs damnaSaveoba izrdeba; Cveni cixeebi gadatvir-
mTavroba gvkarnaxobs da es, rogorc wesi, Tulia; centralur qalaqebSi cxovreba mTlad
araefeqtiania. erTi sityviT, es CvenTvis ukve autaneli xdeba imis gamo, rom “keTili miznebis”
nacnobi socializmia. programam ar gaamarTla. “keTili miznebi” am
sadReisod, Cveni resursebis mTavrobis mier SemTxvevaSi narkomaniasTan brZolis programaa,
kontrolirebadi wilis mixedviT, SeerTebuli ris Sedegadac narkotikebis moxmareba umniSvne-
Statebis 50%-ze meti socialisturia. kidev lod Semcirda an sul ar Semcirebula,
kargi, socializms jerjerobiT danarCeni 50%- udanSaulo msxverplTa raodenoba ki Zalian
is gakontroleba ar ZaluZs. kidev kargi, gaizarda. am programam gacilebiT didi ziani
mTavroba mis did nawils ver iyenebs. xalxi wuxs moitana, vidre sikeTe, Tanac aramarto qveynis
amaze, me ki ara. me ubralod maJrJolebs, SigniT. ra ufleba gvaqvs davangrioT sxva
rodesac vfiqrob, Tu ra bedi eweva am qveyanaSi qveynebi, mag., kolumbia – mxolod imitom, rom
Tavisuflebas, roca mTavrobas Cveni fulis Cvenive qveynaSi Cvenive kanonebis dacva ar
daxarjvis SesaZlebloba gauCndeba. sabed- SegviZlia?
nierod, Cveni kerZo seqtori iseTi mZlavria, naklebad unda gvqondes imedi, rom Cvens
ise efeqtiania, rom man mTeli Cveni resursebis SedarebiT Tavisufal sistemas uproblemod
naxevarze naklebiT cxovrebis iseTi done Seqmna, SevinarCunebT. aRmosavleT evropis komunisturi
msoflios sxva qveynebi Suris TvaliT gviyu- saxelmwifoebis daSla CvenTvis misaloci ambavi
reben. iyo, ramac TviTkmayofilebisa da TviTdamSvi-
yvela problema, rac am qveynis winaSe dgas, debis elementebi Cagvinerga. yvela ambobda, “oh,
mxolod gadaWarbebuli socializmisgan Cven ra kargad varT! xedavT, Cven swori gziT
momdinareobs. Tu Cveni dawyebiTi da saSualo mivdivarT.” magram, Cven maTgan mTavari gakveTili
ganaTlebis sistemas gadaxedavT, bolo ocdaaTi ver viswavleT. es gakveTili ki imaSi mdgoma-
wlis manZilze, TiToeul moswavleze gaangari- reobs, rom mTavrobas Zalian realuri funqcie-
SebiT, mTavrobam realurad gaasammaga xarjebi, bi akisria da, Tu am funqciebs ar Seasrulebs
ramac xeli Seuwyo inflacias da Tanac, ro- da gzas ascdeba, pirovnul da ekonomikur Tavi-
gorc testebis Sedegebi gviCvenebs, ganaTleba suflebas safrTxe daemuqreba.
uaresobisken midis; maRalia skolidan garic- me mainc gamousworebel optimistad vrCebi
xulTa done; ar arsebobs funqciuri ganaTleba. da mjera, rom SeerTebuli Statebi didi qveyanaa
ra aris aq gasakviri? SeerTebul StatebSi, da Cveni problemebi, rogorc aseTi, xalxisgan
SeiaraRebuli Zalebis Semdeg, dawyebiTi da ki ar momdinareobs, aramed Cveni samTavrobo
saSualo saskolo ganaTlebis sistema yvelaze struqturiT aris ganpirobebuli. mTavroba
did socialistur sawarmos warmoadgens. ratom mraval sferoSi arasworad gvmarTavs, magram
iqneba socializmi CvenTvis ufro ukeTesi, vidre ara imitom, rom mTavrobaSi cudi xalxia an
ruseTisTvis? sinamdvileSi, maTTvis ufro maT cudi zraxvebi aqvT. isini, vinc Cvens

112
Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV

mTavrobas xelmZRvaneloben, iseTive xalxia, sxvagvarad damTavrdeba. Tqven, SesaZloa,


rogoric yvela. cdebiT, Tu fiqrobT, rom Tu gadasaxadis gadamxdelTa xarjze kvlav
Sesaferis adamianebs avirCevT, amiT viTarebas gazardoT Tqveni programis dafinanseba, Tu
gamovasworebT. Cven SeiZleba Sesaferisi sakmaod damajereblad ilaparakebT da Tu
adamianebi avirCioT, magram r ogorc ki sakmaod kargad flobT sadaveebs. amitomac,
vaSingtonSi moxvdebian, isinic arasworad warumatebeli kerZo proeqti daixureba im dros,
moiqcevian. mec da Tqvenc ase moviqceodiT. me rodesac warumatebeli saxelmwifo proeqti
ar vambob, rom amaSi raime gansakuTrebulia. gagrZeldeba.
unda aRiniSnos, rom Cven, Cvens pirad erTaderTi, riTac SeiZleba es viTareba
cxovrebaSi, da maT, TavianT samTavr obo SevcvaloT, aris politikuri struqturis
cxovrebaSi, erTi motivi gvamoZravebs: sakuTari Secvla. am mxriv yvelaze saimedod mTavrobis
interesebi. erTxel armen alCianma Zalian samoqmedo vadis SezRudvis moTxovniT sazoga-
mniSvnelovani ram Tqva: “ iciT ra, unda doebis didi zewola meCveneba. marTlac,
gjerodeT, rom arsebobs erTi ram, rasac yvela fundamenturad unda SevcvaloT is.
gaakeTebs: unda gjerodeT, rom Tavis interesebs msurs cota optimistur notaze davasrulo.
yvela Tqvensaze maRla daayenebs”. es yvela daaxloebiT 200 wlis win, erTi inglisuri
Cvengans exeba, rogorc kerZo seqtorSi, ise gazeTi werda: “ msoflioSi 775 300 000
samTavroboSi. am ors Soris gansxvaveba arc adamiania. rasakvirvelia, aqedan 741 800 000
xalxTan aris dakavSirebuli, arc raime adamians avtokratiuli mTavroba marTavs,
sagangebo motivTan. es gansxvavebuli adamianebis Tavisufali mTavroba ki mxolod 33 500 000
interesebis mravalferovnebis bralia. kerZo milions. mTlianobaSi, monebi ocdasamjer
ekonomikaSi mTeli im xnis manZilze, rac Cven ufro bevria, vidre is adamianebi, visac raime
Tavisufali kerZo bazari gvaqvs, erTi mxare xarisxiT adamianuri uflebebi gaaCnia”
mxolod maSin iRebs sargebels, roca meore [citirebuli wignidan Forrest McDonald, Novus
mxarec xeirobs. sxvis xarjze moTxovnilebis Ordo Seclorum (Lawrence: University Press of Kansas,
dakmayofileba SeuZlebelia. saxelmwifo 1985), p.9]. marTalia, axlandeli monacemebi ase
bazarze sul sxva viTarebaa. kerZo bazarze dazustebiT ar vici, magram, “Tavisuflebis sax-
Tqvenma wamowyebulma saqmem Tu ar gaamarTla, lis” mier Catarebuli gamokiTxvis safuZvelze,
isRa dagrCeniaT, sakuTari jibeebi moiqeqoT am miaxloebiT daviTvale da davadgine, rom monebi
saqmis gasagrZeleblad. es iqneba TqvenTvis isev gacilebiT metia, vidre Tavisufali
erTaderTi gamosavali. magram Tu mTavrobaSi adamianebi. Tumca maTi raodenobrivi Tanafar-
xarT, sxva gamosavalic arsebobs. mTlad keTili doba Tavisufal adamianebTan mimarTebaSi ori
mizniTa da keTili nebiT aravin aRiarebs Tavis saukunis winandeli 23:1-dan 3:1-ze Camovida. Cveni
Secdomas, Tqven ki SegeZlebaT TqvaT: “oh, miznisgan – absoluturad Tavisufali samyaro-
warumateblobis erTaderTi mizezi is aris, rom sagan, jer kidev Zalian Sors varT, magram
Cven sakmarisad ar vimuSaveT. narkomaniis niSandoblivia, r om bolo ori saukunis
sawinaaRmdego programis warumateblobis manZilze miRweuli gasaocari progresi ufro
erTaderTi mizezi is aris, rom Cven sakmarisi TvalsaCinoa, vidre wina ori aTaswleulis
fuli ar davxarjeT masze” . es ki Tqveni miRwevebi. imedi viqonioT da vecadoT es
sakuTari fuli ar aris. Sesabamisad, aq saqme progresi kvlavac gagrZeldes.

113

You might also like