ÇOKLU ORTAMIN TANIMI VE

ÇOKLU ORTAM
ÜRÜNLERİNİN TEMEL
ÖZELLİKLERİ

• Çoklu Ortam Araçları

ÇOKLU ORTAM
• Elektronik (Donanımsal) UYGULAMALARI
İÇİNDEKİLER

Araçlar
• Yazılımsal Araçlar
Dr. Öğr. Üyesi
• Çoklu Ortam Ürünlerinin Bilal USANMAZ
Temel Özellikleri
• Çoklu Ortam Ürünün İçeriği
• Ürünün Sahip Olduğu
Özellikleri
• Yapısal Planlama ve
Organizasyon
• Sanal ve Gerçek Kontroller
• Ürün Görünüşü ve Etkisi

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

HEDEFLER

•Çoklu ortamın ne olduğu ve

nerelerde kullanıldığı hakkında
bilgi sahibi olabilecek,
•Çoklu ortam ürünlerinin temel ÜNİTE
özellikleri anlaşılabilecektir.

1
© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

Dijital Kamera

Fotoğraf Makinesi

Dijital Ses Kaydedicisi

VR Gözlük

ÇOKLU ORTAM ARAÇLARI Mikrofon, Hoparlör ve Kulaklık

ÇOKLU ORTAMIN TANIMI VE ÇOKLU ORTAM
ÜRÜNLERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Video Oynatıcı Cihaz

Tablet

Akıllı Tahta

Kiosk

Çoklu Ortam Ürününün İçeriği

Ürünün Sahip Olduğu Özellikleri

ÇOKLU ORTAM ÜRÜNLERİNİN Yapısal Planlama ve

TEMEL ÖZELLİKLERİ Organizasyon

Sanal ve Gerçek Kontroller

Ürünün Görünüşü ve Etkisi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

GİRİŞ
Yaşadığımız çağın en büyük sermayesi bilgidir. Bilgi miktarı her geçen gün
artmakta ve bilgiye erişim hızı da her geçen gün kısalmaktadır. Bilgi toplumu
insanı, bilgiyi üretip büyük bir veri hâline getirmek ve bundan faydalanmak ister.
Paylaşım ön şart olup bunu sağlayabilmek için ortam (medya) gerekmektedir. Bu
ortam, her ne kadar basılı kaynaklar şeklinde varlığını sürdürse de elektronik
kaynaklar çoktan bilgi çağındaki yerini almıştır.
Bilgi toplumu insanı, bir ortam ile yetinmeyip farklı amaçlar için birden fazla
ortamı bir araya getirerek elde edeceği faydayı en üst seviyeye çıkarmıştır ve bunu
çoklu ortam olarak isimlendirmiştir. En bilinen bilgi kaynağı ortamı olan metin ile
resim, ses, video, grafik, çizim, müzik gibi ortamlar; ikişerli, üçerli, dörderli
birleştirilerek birbirinden farklı çoklu ortam varyasyonları oluşturulmuştur.
En az iki ortamın bir Hedeflenen fayda çerçevesinde bilgi toplumu insanına sunulmak üzere gerek
araya getirilmesi ile bilgisayar gerek farklı elektronik ortamlarda birleştirilen kaynaklar, çoklu ortam
çoklu ortam özelliği uygulamalarına dönüştürülmüştür. İletimi, yayımı ve paylaşımı için teknik alt
sağlanır.
yapılar oluşturulmuş, cihazlar geliştirilmiştir.
Duyular dikkate alındığında bu tip ortamlar görsel, işitsel ve hem görsel hem
işitsel olarak sınıflandırılabilir. Bu tür ortamlar, birden fazla duyuya hitap ettiği ve
birden fazla veri türünü içerdiği için çoklu ortamlar olarak isimlendirilmektedir
(Akkoyunlu ve Yılmaz, 2005). Çoklu ortam ürünlerinin etkili ve başarılı sonuçlar
ortaya koyduğu yapılan birçok çalışmada görülmektedir (Mayer, 2014 & Moreno,
2009). Çoklu ortamların etkili, verimli ve hoşa gider olması; bu ortamların gerçek
yaşama yakın olması, dikkat çekici olması ve esnek ortamlar sunması gibi
nedenlere bağlanmaktadır.
Çoklu ortamlar güncel teknolojik gelişmelere paralel olarak da
yaygınlaşmaktadır. Teknolojik ilerlemeler, her alanda olduğu gibi bu alanda da
kendini göstermektedir. Yüksek çözünürlüklü resim ve videolar, üç boyutlu
animasyon teknikleri, hareket algılayabilen kameralar, ses ile komut alan cihazlar
gibi çoklu ortamın etkinliğini artıran teknolojik ilerlemeler, uygulamalar ile
birleşerek çoklu ortam ürünleri biçiminde karşımıza çıkmaktadır.
Yetenekleri artırılmış fotoğraf makineleri, kameralar, ses kayıt ve efekt
cihazları, web teknolojileri, gelişmiş bilgisayar donanım ve yazılımları, artırılmış
gerçeklik yazılım ve donanımları gibi araçlar çoklu ortam uygulama ve ürünleri
hazırlamaya yarayan çeşitli araçlardır. Eğitim başta olmak üzere, mühendislik,
sanat, endüstri, bilimsel araştırmalar, turizm, sağlık, eğlence, reklam gibi birçok
Çoklu ortam araçları, alanda çoklu ortam ürünleri geliştirilmekte ve kullanılmaktadır.
internetteki hız artışı
ve teknolojik ÇOKLU ORTAM ARAÇLARI
ilerlemeler ile yeni bir
nesile geçmiştir. Çoklu ortam ürünlerinin geliştirilmesi için çeşitli elektronik cihazlar,
bilgisayarlar ve yazılımlar kullanılmaktadır. Özellikle internet hızının artışı, web
teknolojilerinin gelişmesi ve nesnelerin interneti ile elektronik cihazların bu büyük
ağa dâhil edilmesi neticesinde çoklu ortam araçları yeni bir nesile geçiş yapmıştır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

Akıllı cep telefonları, tablet bilgisayarlar, aksiyon kameraları gibi cihazlar kendi
başlarına çoklu ortam ürünü oluşturabilir yetenekler ile donatılmışlardır.
Yazılım ve donanım bir arada düşünülmesi gereken bileşenlerdir. Bilgisayar
donanımı işletim sistemi yazılımı ile birleşerek kullanıcısına hizmet verebilmektedir
ve bu hâli ile tek başına tümleşik bir çoklu ortam aracı sayılır. İşletim sistemi, belli
kurallar dâhilinde programların çalışmasını, kullanıcı ile bilgisayar arasındaki
iletişimi ve bilgisayara bağlı bulunan donanımların doğrudan yönetim ve
denetimini sağlayan sistem yazılımları bütünüdür. Diğer elektronik cihazlardan da
tablet, akıllı telefonlar gibi bu mantıkla değerlendirilecekler olmakla birlikte
mikrofon, ses kaydedici cihazlar ve bunun dışında tutulabilecek çoklu ortamın
elektronik araçları da mevcuttur.
İşletim sistemine sahip elektronik cihazlar üzerinde çalışabilecek biçimde
geliştirilen yazılımlar ise çoklu ortamın yazılımsal araçları olarak sayılabilir. Her iki
kategorideki araçların birleştirilmesi ile çoklu ortam ürünleri ortaya
konulabilmektedir.

•Ters-yüz edilmiş sınıf, eğitim alanında kullanılan tümleşik çoklu

Örnek

ortam ürünlerini içermektedir. Bu ürün paketi içerisinde

kameralar, mikrofonlar, projeksiyon cihazı, bilgisayar, sunum
programı, tümünü bir araya toplayarak yönetilmesini sağlayan
bilgisayar yazılımı ve internet bağlantısı vardır.

Çoklu ortam araçları temelde ikiye ayrılır:

 Elektronik (donanımsal) araçlar
 Yazılımsal araçlar

Elektronik (Donanımsal) Araçlar

Bir sistemin fiziksel bileşenleri (mekanik bileşenler, kablolar, elektronik
bileşenler vb.) donanım olarak tanımlanabilir. Bir iş veya görevi yerine getirmek
üzere tasarlanan bu sistem, tablet gibi çoğunlukla elektronik bileşenlerden veya
kamera gibi elektronik-mekanik bileşenlerden oluşabilir. Çoklu ortam ürünlerinin
geliştirilmesinde ve sunulmasında, bahsi geçen cihazlar bir araç olarak kabul
Dijital Kamera ve edilmekte olup bunlar kısaca tanıtılacaktır.
Fotoğraf Makineleri,
internet bağlantısı Dijital Kamera: Çalıştırıldığı ortamdaki ses ve görüntüleri, çeşitli format ve
yapılabilecek biçimde çözünürlükte kayıt altına alabilen elektronik cihazlardır. İnternet bağlantısı ve canlı
gerekli donanıma yayın imkânı sunabilen türleri mevcuttur.
sahip olabilmektedir.

Şekil 1.1. Dijital Kamera

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

Şekil 1.1’de sembolik olarak bir dijital kamera şekli verilmiştir. Görüntüden
yansıyan ışığı mercek ve objektiften yararlanarak odaklayan ve hassas elektronik
devreler vasıtasıyla elektrik sinyaline dönüştürerek kaset veya dijital ortama
kaydeden cihazlardır. Yüksek çözünürlüklü cihaz teknolojisinin gelişmesi ile birlikte
manyetik bantlar artık kullanılamamaktadır. Dolayısıyla kasetsiz sistemler
geliştirilmiştir.
Dijital Fotoğraf Makinesi: Çekim yapıldığı esnada anlık görüntüyü
saklayabilen elektronik cihazlardır. Dijital fotoğraf makineleri amatör ölçekte dijital
kameraların yaptığı hareketli görüntü ve ses kaydı yapabilmektedir Asıl işlevleri
fotoğraf çekiminde kullanılmak olduğundan özellikle profesyonel olan fotoğraf
makinelerinde çok fazla çekim seçeneği ve özellik bulunmaktadır. Şekil 1.2’de
görüleceği üzere dijital fotoğraf makinesi, gövde ve lens olmak üzere iki ana
kısımdan oluşmaktadırlar.

Şekil 1.2. Dijital Fotoğraf Makinesi

Dijital fotoğraf makinelerinde uzun bir süredir film negatifleri yerine dijital
kayıt ortamları kullanılmaktadır. Fotoğraf makinesi, profesyonel kullanımda ayrı
bir cihaz olarak yerini korurken gelişen teknoloji ile birlikte akıllı telefon, tablet ve
taşınabilir bilgisayarlara entegre biçimde amatör kullanıcılar için farklı bir kullanım
alanı da bulmuştur. Dijital fotoğrafların aktarımı için kablosuz internet bağlantısı
yerleşik hâle gelmeye başlamıştır. Mercekler değiştirilerek farklı resimler elde
etmek mümkün olmaktadır.
Dijital Ses Kaydedicisi: Görüntü özelliği olmayan, sadece ses kaydı yapabilen
cihazlardır. Mikrofondan alınan ses sinyalleri, elektronik devreler aracılığıyla dijital
hâle dönüştürülür ve dijital ortamda saklanır. Şekil 1.3’de örnek bir kayıt cihazı
resmi verilmiştir. Cihaz, kayıt bilgilerinin, kayıt kapasitesinin, batarya durumunun
görülebildiği dijital bir ekrana sahiptir.

Şekil 1.3. Dijital Ses Kaydedicisi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

• Akıllı cep telefonlarında dijital ses kayıt yapma özelliği

Bireysel Etkinlik
bulunmaktadır. Cep telefonunuzun bu özelliği kullanarak
kısa bir ders içeriğini kendi sesinizden kayıt ediniz.
VR gözlükler çoklu
ortam uygulamalarına
yeni bir boyut
kazandırmıştır.
VR Gözlük: Sanal gerçeklik gözlüğü olarak bilinir. Sanal gerçeklik programları
ile birlikte çalışıp kullanıcısına üç boyutlu gerçek ortamdaymış hissi vererek
benzetim imkânı sağlar. Sanal gerçeklik yazılımlarının iyileşmesi ve yaygınlaşması
ile birlikte VR gözlüklerin önemi gitgide artmaktadır. Akıllı telefonlar ile
kullanılabileceği gibi bilgisayar bağlantılı olarak çalışabilmektedir. Gözlük ile
birlikte hareketli platformlar eklenerek sanal gerçeklik hissinin artırılmasına
çalışılmaktadır.

Şekil 1.4. VR Gözlük

Şekil 1.4’te görüldüğü üzere içeri ışık girmemesi için özen gösterilmiş ve
sadece kullanıcının gözlükte göreceği görüntüye odaklanması sağlanmıştır.
Kulaklık takılarak ses desteği de vermek mümkündür. Eğitim ve eğlence
sektörlerinde büyük kullanım alanı bulmuştur.
Mikrofon, Hoparlör ve Kulaklık: Sesin kaydedilebilmesi ve ardından
kaydedilmiş sesin dinlenebilmesi için kullanılan elektronik cihazlardır. Mikrofonlar
analog ses bilgisini sayısal hâle çevirirken hoparlör ve kulaklık sayısal ses bilgisini
analog hâle çevirmektedir.

Bluetooth teknolojisi
kablosuz kulaklık ve
hoparlörlerde yaygın
kullanılmaktadır.
Şekil 1.5. Mikrofon, Hoparlör ve Kulaklık

Şekil 1.5’de sırasıyla mikrofon, hoparlör ve kulaklık resimlerine yer

verilmiştir. Mikrofonlar kablolu veya kablosuz olarak bir ses sistemi ile çalışır hâle
getirilmektedir. El tipi sahne mikrofonu veya yakaya takılan çeşitleri olduğu gibi
kulaklık üzerinde tümleşik olanları da mevcuttur.
Hoparlör ve kulaklıklar kablolu ve kablosuz olarak kullanılabilmektedir.
Özellikle kablosuz mini hoparlörler, yüksek ses kalitesi sunması nedeniyle tercih
edilmektedir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

• Kablosuz çalışabilen bir hoparlörün akıllı cep telefonu

Bireysel Etkinlik
ile nasıl kullanılabileceğini araştırınız.
• Bir müzik öğretmenin sınıfta akıllı cep telefonunu ve
kablosuz hoparlörü kullanarak derse katkı
sağlayabileceği bir etkinlik örneği planlayınız.

Kulaklıklar, kulak içi ve kulak üstü olmak üzere iki ana kategoriye
ayrılmaktadır. Yine bunlardan kablosuz olanlar, bluetooth bağlantı teknolojisi ile
yaygın bir kullanım alanı bulmuştur.
Örnek

•Kablosuz bir kulaklık ve akıllı saat kullanılarak spor yaparken

müzik dinlemek mümkündür. Dinleme süresi, her iki cihazın
batarya miktarı ile sınırlıdır.

Video Oynatıcı Cihaz: Önceden kaydedilmiş video görüntülerinin tekrar

izlenebilmesi için kullanılan elektronik cihazlardır. Şekil 1.6’da bir örneği
sunulmuştur. Teknolojik ilerlemelere paralel olarak hızlıca değişim göstermişlerdir.
Videokaset içerisindeki görüntüleri oynatan cihazlar, kasetlerin kalkması ile birlikte
piyasadaki yerini CD/DVD/Blu-ray oynatan cihazlara bırakmıştır.
Bilgisayar, yazılım ve
donanımı
birleştirdiği için
çoklu ortam
ürünlerinin
geliştirilmesinde
hayati öneme Şekil 1.6. Video Oynatıcı Cihaz
sahiptir.
Taşınabilir disk ve bellek gibi hızlı, yüksek kapasiteli, yeni dijital kayıt
.
ortamlarının geliştirilmesi ile birlikte CD/DVD/Blu-ray destekli cihazlar da hızlıca
yerini başka bir teknolojiye bırakmıştır. Chromecast, Apple TV gibi internet
bağlantılı ürünler hem taşınabilir disk ve bellekler ile uyumlu çalışmakta hem de
bulut platformlarından sunulan video görüntülerini internet aracılığıyla kullanıcıya
ulaştırmaktadır.
Bilgisayar: Çoklu ortamın tüm donanımsal ve yazılımsal bileşenlerini bir
arada barındıran en kapsamlı cihazdır. Donanımsal ve yazılımsal bileşenler için
üzerinde gelişmiş bir işletim sistemi vardır.
Bilgisayarların kullanım alanı her geçen gün çeşitlenmektedir. Kullanım
alanına göre bilgisayarlar; masaüstü bilgisayar, taşınabilir bilgisayar veya sunucu
şeklinde genel bir sınıflandırmaya tabi tutulabilir. Çoklu ortam ürünlerinin
geliştirilmesi açısından bilgisayarlar, hayati bir öneme sahiptir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

Bireysel Etkinlik
• Masaüstü ve Sunucu bilgisayarlar arasındaki farkları
araştırınız.Kullanım alanlarını birbiri ile kıyaslayınız.
Ofislerde kullanılan bilgisayarların hangi sınıfa
girdiğini tespit ediniz.

•Filmlerde yüksek maliyetli olabileceği düşünülen

Örnek

sahnelerin birçoğu bilgisayar ve yazılımlar kullanılarak

sanal ortamda şekillendirilmektedir.

Tablet: Taşınabilir özelliği ile öne çıkan, mikrofon ve kamera özelliklerini

barındıran, kablosuz teknolojileri ve üzerindeki işletim sistemine göre birçok mobil
yazılımı destekleyen dokunmatik elektronik cihazlardır.

Çoklu ortam
uygulamalarında, tablet
ve akıllı cep Şekil 1.7. Tablet
telefonlarının kullanım
oranı yükselmektedir. Yüksek kapasiteli akıllı telefon kullanımı ile ilk cazibesini nispeten yitiren
tabletler, telefon kullanımının uygun olmayacağı eğitim sektöründe önemli bir
yere sahiptir. Elektronik kitapların okunması, dijital medya ve magazin dergilerinin
abonelik yöntemleri ile takip edilmesi açısından farklı bir kullanıcı kitlesine hitap
etmiştir.
Akıllı Mobil Telefon: Çağımız bilgi toplumunda en fazla kullanılan çoklu
ortam aracıdır. İletişim teknik ve yöntemlerinin gelişip farklılaşması ile birlikte
bunları bir araya getirecek teknik donanıma sahip cihazlar da yaygınlaşmıştır. Bu
tip cihazlar arasında en yaygın kullanılanı akıllı mobil telefonlardır. Mikrofon,
hoparlör, kamera, ses kaydedici, video oynatıcı, iletişim sağlama, internet
bağlantısı gibi birçok çoklu ortam aracını içermektedir.
Akıllı telefonların üzerinde sürekli geliştirilen işletim sistemleri vardır.
İşletim sistemi olması sayesinde yazılım geliştiriciler, mobil platforma
yönelmişlerdir. Günlük e-postaların kontrol edildiği istemciler, web tarayıcılar,
eğitim ve eğlence amaçlı oyunlar, resim ve video düzenleme gibi uygulamaları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

içeren ücretli veya ücretsiz temin edilebilecek amatör veya profesyonel kullanım
için birçok yazılım geliştirilmiştir.
Akıllı Tahta: Bilgisayar destekli veya desteksiz olarak birçok bileşeni
üzerinde barındıran, dokunmatik özelliği ve kablosuz bağlantıları bulunabilen
elektronik cihazlardır. Sınıf ve toplantı odalarında farklı çeşitleri ile Şekil 1.8’de
gösterildiği gibi akıllı tahtalar kullanılmaktadır.

Şekil 1.8. Akıllı Tahta

Kiosk: Reklam ve tanıtım amacıyla kullanılmaya başlanan, sesli ve görüntülü

sunum özelliklerine sahip, çoğu zaman dokunmatik olan elektronik cihazlardır.
İnternet bağlantısı, kamera, mikrofon bileşenleri yerleştirilerek uzak toplantı
odalarındaki kişilerin bir odada toplantı yapıyormuş gibi telekonferans biçiminde
kullanılması sağlanmıştır. Şekil 1.9’da ayaklı bir kiosk resmi verilmiştir.

Şekil 1.9. Kiosk

•Cisco Şirketi tarafından geliştirilen Cisco Webex Board ürünü

Örnek

video konferans cihazı olarak tanıtılmıştır. Kablosuz ve kablolu

internet bağlantısına sahip olan cihaz, tekli ve çoklu konferans
imkanları vermektedir.

Geliştirilen bu tarz ürünler sayesinde canlı toplantı, ders vb. etkinlikler

yapmak mümkündür. Çoklu ortam donanımları teknolojik gelişmeler sayesinde
gitgide bütünleşik ürünlere dönüşmektedir. Tek bir cihaz ile daha önce
yapılamayan birçok iş ve işlem yapılabilmektedir.

Yazılımsal araçlar Yazılımsal Araçlar

çeşitli donanım
Çoklu ortam ürünlerinin geliştirilmesinde donanımsal çoklu ortam araçları
platformlarına özgü
geliştirilebilir. kadar üzerinde çalışılan yazılımsal araçlar da önemlidir. Bilgisayar, tablet, akıllı
telefon, akıllı tahta ve kiosk gibi araçlar, yazılımsal araçların çalışması için bir

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

platform görevi yapmaktadır. Bu kısımda yazılımsal çoklu ortam geliştirme

araçlarına yer verilmiştir.
Dijital Öyküleme Yazılımları: Kurgusu yapılan bir öykünün video, resim, ses
gibi ortam bileşenlerinin bir araya getirilerek sunumuna imkân veren bilgisayar
yazılımlarıdır. Öyküleme, bir gözlemden, etkiden veya tasarımdan yola çıkarak bir
durumun, olayın veya anının anlatımı olarak tanımlanabilir. Öyküleme sürecinin
dijital araçlar kullanılarak oluşturulması ise dijital öyküleme olarak bilinmektedir.
Dijital öyküler; deneyim, anı veya yaşanmış olaylardan oluşan kişisel öyküler, bir
konu hakkında bilgi vermek için eğitim amaçlı hazırlanmış öyküler veya tarihsel
olayları anlatan öyküler olabilir. Dijital öykünün hazırlanmasında konunun
bulunması, verilecek mesajın belirlenmesi, bunların bir senaryo dâhilinde
düşünülmesi, kullanılacak görsel ve işitsel materyallerin tespit edilmesi ve dijital
öyküleme yazılımının seçimi önemlidir. Microsoft şirketi tarafından üretilmiş olan
Photo Story yazılımı dijital öyküleme yazılımlarına bir örnek olarak verilebilir.

Şekil 1.10. Photo Story Dijital Öyküleme Yazılımı

Resim İşleme Yazılımları: Var olan bir resmin yeniden düzenlenmesi veya
bilgisayar ortamında bir çizimin oluşturulması için kullanılan yazılımlardır. Gelişen
bilgisayar teknolojisi ve bilgisayar yazılımları kullanıcıların gereksinimleri için pek
çok alternatif sunmaktadır.
Resim işleme yazılımları ve grafik tasarım programları da bir kullanıcının
Açık kaynak kodlu
resim işleme özgün tasarımlar yapabilmesini, resimler oluşturmasını veya onları birleştirip
yazılımları, satışı amaca uygun düzenlemesini, animasyon hazırlanmasını ve özgün çizimler
yapılan rakipleri kadar yapabilmesini sağlamaktadır.
başarılıdırlar.
Görselliğe dayanan bir iletişim unsuru ile uğraşıldığı için iyi bir yazılım
kullanmak gerekmektedir. Resim işleme ve grafik yazılımlarının donanımsal kaynak
ihtiyacı yüksek olduğu da akıldan çıkarılmamalıdır.
Açık kaynak kodlu Gimp, Inkscape ve ticari Photoshop, Corel Draw gibi
yazılımlar bu başlık için örnek gösterilebilir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

Şekil 1.11. Photoshop Yazılımı Ekran Görüntüsü

Video İşleme Yazılımları: Videolar üzerinde çeşitli işlemler yapmaya olanak

sağlayan yazılımlardır.
Yazılım içerisine aktarılan video görüntüsü düzenlenebilir, görüntü
içerisinden çıkarılmak istenen kareler kesilebilir veya video kareleri arasına başka
bir videodan görüntüler eklenebilir.
Video görüntülerine seslendirme efektleri veya müzik montajı yapılabilir.
Görüntü üzerine alt yazı veya dil çevirisi içeren metinler konulabilir. Video işleme
yazılımlarına Movie Maker, Avidemux, Adobe Premire Pro yazılımları örnek
verilebilir.
Dijital Oyun Yazılımları: Bilgisayar, tablet, akıllı cep telefonu ve oyun
konsolları gibi farklı cihazlarda çalışabilen, yerelde tekil veya ağ ortamında çoklu
oyun oynanmasına imkân tanıyan yazılımlardır.
Tasarlanan oyunun hedefindeki fikir ve duygular, oyunculara deneyim
yoluyla interaktif bir iletişim süreci kullanılarak aktarılır. Eğitim alanında kullanılan
Sanal gerçeklik boyutu
kazandırılmış oyunlar yazılımlar çoklu ortam ürünleri arasında tercih edilmektedir. Dikkat eksikliğinin
için sanal gözlük gibi giderilmesi, matematik veya yabancı dil becerilerinin artırılması gibi eğitici oyunlar
ek bileşenler çeşitli seviyelerde eğitim kurumlarınca kullanılmaktadır.
gerekmektedir.
Sanal gerçeklik boyutu kazandırılmış oyunlar, sanal gözlük ve hareketli
platform gibi araçlar ile desteklenerek oyuncusuna gerçeklik hissi vermektedir.
Yeni oyunlar geliştirme imkânına sahip programlama araçları ve dilleri mevcuttur.
İnfografik Yazılımları: Metin ve görselin birleştirildiği, anlatılmak istenen
konunun dikkat çeker biçimde özetlenerek karşı tarafa sunulduğu infografiklerin
hazırlandığı yazılımlardır. Web tabanlı çalışanları mevcuttur. İnfografiklerin akılda
kalması oldukça kolaydır, yapılan bilgi aktarımına çekicilik katar, kısa sürede fazla
bilginin aktarımını sağlar, karmaşık ve yoğun bileşenlerin sadeleştirilmesine
katkıda bulunur. Kullanıcılar infografik yazılımları çevrimiçi ve çevrimdışı

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

kullanılabilir. PiktoChart, Easelly, Visual, Infogram, Picmonkey, Creately ve

Venngage yazılımları kullanılarak infografikler hazırlanabilir.
Animasyon ve Çizgi Film Yazılımları: Animasyon ve çizgi filmler hazırlamak
için kullanılan açık kaynak kodlu ve ticari bilgisayar yazılımlarıdır. Pencil, Synfig
Studio, Stykz, Toom Boom, CrayzTalk, Anime Studio, Maxon Cinema, Blender ve
Zbrush örnek olarak verilebilir. Reklam, eğitim, tanıtım ve eğlence amacıyla
hazırlanabilecek animasyon ve çizgi filmler çoklu ortam ürünleri arasında yoğun
Animasyon ve çizgi film tercih edilmektedir. Animasyon olarak hazırlanan sinema filmleri hitap ettiği hedef
yazılımları sayesinde 3 kitle yaşını büyütmüştür.
boyutlu ürünler
sunulabilmektedir. Artırılmış gerçeklik ve sanal gerçeklik yazılımları, üç boyutlu grafikler
oluşturma yazılımları, elektronik kitap ve dergi hazırlama yazılımları, ses işleme
yazılımları, web tabanlı animasyon hazırlama yazılımları (adobe flash), web tabanlı
üç boyutlu grafik yazılımları (Google sketchup) yine çoklu ortamın yazılımsal
araçları arasında sayılabilir.
Örnek

•Apple firması tarafından geliştirilen iBooks yazılımı e-kitap

hazırlamada kullanılan bir yazılım aracıdır. Kitap içerisine
metin, resim, video ve ses kayıtları yerleştirilebilir.
Okuyucuya çoklu ortam uygulamasının iyi bir örneği
sunulabilir.

ÇOKLU ORTAM ÜRÜNLERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Farklı içerikler ile farklı kullanım amaçları için üretilen çoklu ortam
ürünlerinin temelde birleştiği ortak özellikler bulunmaktadır. Kullanılan elektronik,
yazılımsal araçlar ve birleştirilen ortam (medya) varyasyonları farklı olabilir ancak
Ürünün hikâye ve tüm çoklu ortam ürünlerinde olması gereken özellikler aşağıdaki başlıklar
kurgusunun hitap ettiği
çerçevesinde incelenmiştir.
kullanıcı kitlesine göre
seçilmesi önemlidir.  Çoklu ortam ürününün içeriği
 Ürünün sahip olduğu özellikleri
 Yapısal planlama ve organizasyon
 Sanal ve gerçek kontroller
 Ürünün görünüşü ve etkisi

Çoklu Ortam Ürününün İçeriği

Ürünün kullanıldığı alan her ne olursa olsun konuya uygun bir içeriği
olmalıdır. Eğitim amaçlı tasarlanan bir üründe ilgili içerik temel alınarak kurgulama
yapılırken eğlence amaçlı tasarlanan bir oyunda oyunun türüne, hitap ettiği yaş
kategorisi vb. bileşenlere göre bir hikâyesi olacak ve kurgusu yapılacaktır.
İçerik ile ürün hedefleri arasındaki denge gözetilmelidir. Yanlış kurgulanan
ürün, hedefi doğrultusundaki ihtiyaçlara cevap veremeyecektir. Yine içerik ile

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

kullanılacak çoklu ortam araçları arasındaki dengeye de dikkat edilmelidir.

Gereğinden fazla çoklu ortam aracının kullanılması zaman ve maliyet olarak ürüne
yansıyacaktır.

Ürünün Sahip Olduğu Özellikleri

Çoklu ortam ürün tasarımcıları birçok aracı bir arada kullanabilen kişilerdir.
Ürünlerin sahip olduğu özellikler gitgide zenginleşmektedir. Ses, metin, görüntü,
video, karışık efektler bir arada kullanılabilir. Öne çıkan belirgin bir özellik ürünün
diğer rakiplerinden hızlıca ayırt edilmesini sağlar. Mesela aynı eğitim içeriğine
sahip iki üründen üç boyutlu özellikler sunan ürün, gerçeği daha çok zihinde
canlandırabilme olanağı sunduğu için tercih edilmektedir.
Çoklu ortam ürün özelliklerinden bahsedildiğinde internet bağlantısı, iki
veya üç boyutlu yapısı, kolay geçişler sağlayan butonlar, tek veya çok kullanıcılı
olması, kullanıcı ile etkileşim ekranlarının etkinliği gibi özellikler göz önüne
getirilmelidir.
Örnek

•İnternet bağlantısı desteği olan çok kullanıcılı, üç boyutlu

ekran görüntülerine sahip bir araba yarışı oyunu, yukarıda
bahsi geçen birçok özelliği barındırmaktadır.

Yapısal Planlama ve Organizasyon

Çoklu ortam ürünleri tasarım bileşenleri yönünden zengin bir seçenek
kütüphanesine sahiptir. Tasarım açısından bu iyi bir durumdur fakat ürünün
yapısal planlaması ve organizasyonu iyi yapılmamış ise bu avantaj içinden çıkılmaz,
karmaşık bir hâle dönüşebilir.
Ürünün hedefi ve içeriği iyi dengelenmelidir. Bunları destekleyecek ürün
özellikleri ve kontrol mekanizmaları doğru bir şekilde belirlenmelidir. Başlangıç,
ilerleyiş ve bitiş içeriğe göre planlı olmalı, hedef kitle karmaşık bir yapı içerisine
girdiğini hissetmeden rahatça ürünü kullanabilmelidir. Ürün içerisinde geçişler iyi
organize edilmeli, kullanıcıya özgür hareket alanı tanınmalıdır.

Sanal ve gerçek kontroller

Çoklu ortam ürünlerinde etkileşim, ürünü farklılaştıran önemli bir özelliktir.
Ürün ile hedef kitle, daha doğrusu kullanıcı arasındaki etkileşim sanal ve gerçek
kontroller sayesinde sağlanır. Bilinen ve sık kullanılan gerçek kontroller dendiğinde
akla ilk önce bilgisayar klavyesi, faresi veya oyunlarda kullanılan farklı tuş
takımlarına sahip joystickler gelmektedir. İlerleyen teknoloji ile birlikte kontroller
için kullanılan araçlar, yazılım ve kamera desteği ile birleşerek ekran karşısında
Sensör teknolojisinin
gelişimi kontrol türlerini hareket algılar hâle gelmiştir. Yine 9 eksenli sensörler ile donatılmış eldiven ve
artırmıştır. kontrol araçları ile hız, eğim gibi bileşenlerin kontrolleri de ürünlere
eklenebilmektedir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

 Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

Ürünler içerisinde ileri geri komutlarını sağlayan butonlar, seçim yapmaya

imkân kılan menü tasarımları, web tasarımlarında veya sunumlarda kullanılan
bağlantı linkleri, etkileşimli haritalar sanal kontroller olarak bilinmektedir.

Örnek
•Turistik beldeleri tanıtmak için tasarlanan VR gözlük
destekli ürünler, kullanıcının ilgili turistik beldede olduğu
izlenimi vermekte ve üç boyutlu bir bakış deneyimi
sunmaktadır.

•Google tarafından geliştirilen Street View ürünü, sahip

Örnek

olduğu sanal kontroller ile kullanıcıyı daha önceden

kaydedilmiş bir şehrin sokak ve caddelerinde gezme
deneyimi yaşatmaktadır.

Ürünün görünüşü ve etkisi

Ürünün içeriği, özellikleri, sanal ve gerçek kontroller zenginliği ve iyi bir
yapısal plana sahip olması kadar ürünü öne çıkaran, etkinliğini artıran diğer bir
özellik görünüşüdür.
Üründe kullanılan, resim, video, grafik, animasyon vb. araçların kalitesi
grafik tasarım ile ilgilidir. Renklerin seçimi, renklerin uyumu, ışıklandırma, derinlik
ve uygulanış zamanları tasarımda dikkatle üzerinde durulması gereken görünüş ve
bunun etkisini artıran özelliklerdir.
Kullanılan yazı tipi, çizgi kalınlıkları, infografik seçimler ve bunların sunumu
Kaliteli bir çoklu ortam
uygulaması aynı ürünün görünüşü üzerine etkili unsurlardır. Ekran tasarımında ne, nerede ve nasıl
zamanda etkili bir yerleştirileceğine yönelik kararları, bunların renk uyumları ve araya seslerin
görünüme de sahip yerleştirilmesi ürünün hedeflendiği kitlede oluşturacağı etki bakımından
olmalıdır. önemlidir.
Üründe odaklanma dikkate alınmalıdır. Özellikle web tabanlı tasarımlarda
aynı sayfada kullanılan renklerin sayısı, uyumu odaklanmayı artırıp azaltabilir.
Sunulmak istenen tüm içeriğin tek bir sayfaya sıkıştırılması kötü bir örnektir.
Bağlantılar kullanılarak bir plan çerçevesinde içeriğin daha alt kısımlara ayrılıp
geçişler sağlanması etkinliği artırıp karmaşıklığı azaltacaktır.
Örnek

•Bir powerpoint sunumunun kelime işlemcideki doküman

benzeri bir yapıda, satır satır metinden oluşturulması, bir kaç
slayt geçişi sonrası takipçilerinin odağının sunumdan kaymasına
neden olacaktır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

•Bilgi paylaşımı için ortam (medya) gerekmektedir. Bu ortam, her ne kadar

basılı kaynaklar şeklinde varlığını sürdürse de elektronik kaynaklar çoktan bilgi
çağındaki yerini almıştır. En bilinen bilgi kaynağı ortamı olan metin ile resim,
ses, video, grafik, çizim, müzik gibi ortamlar ikişerli, üçerli, dörderli
birleştirilerek birbirinden farklı çoklu ortam varyasyonları oluşturulmuştur.
Hedeflenen fayda çerçevesinde bilgi toplumu insanına sunulmak üzere, gerek
bilgisayar gerekse farklı elektronik ortamlarda birleştirilen kaynaklar, çoklu
Özet
ortam uygulamalarına dönüştürülmüştür. İletimi, yayımı ve paylaşımı için
teknik alt yapılar oluşturulmuş ve cihazlar geliştirilmiştir.
•İnternet hızının artışı, web teknolojilerinin gelişmesi ve nesnelerin interneti
ile elektronik cihazların bu büyük ağa dâhil edilmesi neticesinde çoklu ortam
araçları yeni bir nesile geçiş yapmıştır. Akıllı cep telefonları, tablet
bilgisayarlar, aksiyon kameraları gibi cihazlar kendi başlarına çoklu ortam
ürünü oluşturabilir yetenekler ile donatılmışlardır.
•Çoklu ortam araçları temelde ikiye ayrılır: Elektronik (donanımsal) araçlar ve
yazılımsal araçlar. Bir sistemin fiziksel bileşenleri (mekanik bileşenler,
kablolar, elekronik bileşenler v.b.) donanım olarak tanımlanabilir. Donanımsal
çoklu ortam araçlarından bazıları şöyle sıralanabilir; dijital kamera, dijital
fotoğraf makinesi, dijital ses kaydedicisi, VR gözlük, mikrofon, hoparlör,
kulaklık, video oynatıcı cihazlar, bilgisayar, tablet, akıllı mobil telefon, akıllı
tahta ve kiosk.
•Çoklu ortam ürünlerinin geliştirilmesinde donanımsal çoklu ortam araçları
kadar üzerinde çalışılan yazılımsal araçlar da önemlidir. Bilgisayar, tablet, akıllı
telefon, akıllı tahta ve kiosk gibi araçlar yazılımsal araçların çalışması için bir
platform görevi yapmaktadır.
•Yazılımsal araçlardan bazıları şöyle sıralanabilir; dijital öyküleme yazılımları,
resim işleme yazılımları, video işleme yazılımları, dijital oyun yazılımları,
infografik yazılımları, animasyon ve çizgi film yazılımları.
•Çoklu ortam ürünlerinin temelde birleştiği ortak özellikleri bulunmaktadır.
Kullanılan elektronik ve yazılımsal araçlar farklı olabilir, birleştirilen ortam
(medya) varyasyonları farklı olabilir ancak tüm çoklu ortam ürünlerinde
aşağıdaki özellikler olmalıdır:
•Çoklu ortam ürününün içeriği
•Ürünün sahip olduğu özellikleri
•Yapısal planlama ve organizasyon
•Sanal ve gerçek kontroller
•Ürünün görünüşü ve etkisi
•Ürünün kullanıldığı alan her ne olursa olsun konuya uygun bir içeriği
olmalıdır.Çok fazla çoklu ortam aracının kullanılması zaman ve maliyet olarak
ürüne yansıyacaktır. Çoklu ortam ürün özelliklerinden bahsedildiğinde
internet bağlantısı, iki veya üç boyutlu yapısı, kolay geçişler sağlayan
butonlar, tek veya çok kullanıcılı olması, kullanıcı ile etkileşim ekranlarının
etkinliği gibi özellikler göz önüne getirilmelidir. Ürünün hedefi ve içeriği iyi
dengelenmelidir. Bunları destekleyecek ürün özellikleri ve kontrol
mekanizmaları iyi belirlenmelidir. Başlangıç, ilerleyiş ve bitiş içeriğe göre
planlı olmalıdır. Hedef kitle karmaşık bir yapı içerisine girdiğini hissetmeden
rahatça ürünü kullanabilmelidir. Ürün ile hedef kitle, daha doğrusu kullanıcı
arasındaki etkileşim sanal ve gerçek kontroller sayesinde sağlanır. Bilinen ve
sık kullanılan gerçek kontroller dendiğinde akla ilk önce bilgisayar klavyesi,
faresi veya oyunlarda kullanılan farklı tuş takımlarına sahip joystick ler
gelmektedir. Üründe odaklanma dikkate alınmalıdır. Özellikle web tabanlı
tasarımlarda aynı sayfada kullanılan renklerin sayısı, uyumu odaklanmayı
artırıp azaltabilir. Sunulmak istenen tüm içeriğin tek bir sayfaya sıkıştırılması
kötü bir örnektir. Bağlantılar kullanılarak bir plan çerçevesinde içeriğin daha
alt kısımlara ayrılıp geçişler sağlanması etkinliği artırıp karmaşıklığı
azaltacaktır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi çoklu ortam ürünü olarak değerlendirilebilir?
a) Olayları özetleyen metin (text)
b) Ses kaydı
c) Fotoğraf
d) Video kaydının yerleştirildiği web sayfası
e) Ortamın durumunu anlatan çizimler

2. Aşağıdakilerden hangisi yazılımsal çoklu ortam aracıdır?

a) Dijital kamera
b) Grafik işleme programı
c) Ortamın fotoğrafı
d) VR gözlük
e) Bilgisayar

3. Aşağıdakilerden hangisi elektronik çoklu ortam aracı değildir?

a) İnfografik programları
b) Mikrofon ve hoparlör
c) Video oynatıcı cihaz
d) Dijital ses kayıt cihazı
e) Akıllı tahta

4. Aşağıdakilerden hangisi çoklu ortam ürünü özelliklerinden biri değildir?

a) Ürünün görünüşü ve etkisi
b) Gerçek ve sanal kontroller
c) Ürünün yayınlandığı medya
d) Ürünün içeriği
e) Yapısal planlama ve organizasyon

5. Aşağıdakilerden hangisi ürün özelliklerinin içerik kısmıyla ilgilidir?

a) Renk seçimi
b) Hitap edilen yaş grubuna göre bir hikâyenin olması
c) Butonların büyüklüklerinin seçimi
d) Başlangıç, gelişme ve bitişin planlanması
e) Ele takılan eldivenle kontrol edilebilmesi

6. Aşağıdakilerden hangisi sanal kontroller arasına girer?

a) Klavye
b) Joystick
c) Açılır menü
d) Fare
e) Ayak kontrol pedalı

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

7. Aşağıdakilerden hangisi ürün görünüşü ile ilgili değildir?

a) Yazı tipi
b) Renk
c) Web sayfası düzeni
d) Çizgilerin kalınlığı
e) Renk, yazı tipi ve içeriğin organizasyonu

8. Aşağıdakilerden hangisi yapısal planlama ve organizasyon içinde

değerlendirilemez?
a) Hedef ve içerik dengelemesi
b) İçeriklere uygun kontrol mekanizması yerleştirilmesi
c) Başlangıç, işleyiş ve bitiş planlaması
d) Ürün içerisindeki geçişlerin organizasyonu
e) Elektronik ekipmanın kalibre edilmesi

9. Web sayfası biçiminde hazırlanmış bir çoklu ortam ürününde

aşağıdakilerden hangisi yapılırsa karmaşıklık azaltılmış olur?
a) Bağlantılar verilerek alt kısımlara geçiş sağlanması
b) Çok fazla renk kullanılması
c) Tüm içeriğin tek bir sayfada gösterilmesi
d) Çok fazla sesli ögenin kullanılması
e) Çok fazla video ögesinin kullanılması

10. Aşağıdakilerden hangisi bir animasyon ve çizgi film yazılımıdır?

a) Metin ve resmin beraber kullanımı
b) Ses ve metinin beraber kullanımı
c) İki boyutlu video görüntüsünün kullanımı
d) Üç boyutlu video görüntüsünün kullanımı
e) Resim, ses ve metin kullanımı

Cevap Anahtarı
1.d, 2.b, 3.a, 4.c, 5.b, 6.c, 7.e, 8.e, 9.a, 10.d

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Çoklu Ortamın Tanımı ve Çoklu Ortam Ürünlerinin Temel Özellikleri

YARARLANILAN KAYNAKLAR
Akbaş, O., & Özdemir, S. M. (2015). Avrupa birliğinde yaşam boyu öğrenme. Milli
Eğitim Dergisi, 155-156.
Akkoyunlu, B., & Yılmaz, M. (2008). Türetimci Çoklu Ortam Öğrenme
Kuramı,“Generative multimedia learning environment”. Hacettepe
University Journal of Education, 183-193.
Forte, M., Pescarin, S. & Pujol Tost, L. (2006). VR applications, new devices and
museums: public's feedback and learning. A preliminary report.
In Proceedings of the 7th international symposium on virtual reality,
archaeology and cultural heritage, VAST (pp. 64-69).
Lee, E. A. L., & Wong, K. W. (2008). A review of using virtual reality for learning.
In Transactions on edutainment I (pp. 231-241). Springer, Berlin,
Heidelberg.
Moreno, R. (2009). Learning from animated classroom exemplars: The case for
guiding student teachers' observations with metacognitive
prompts. Educational Research and Evaluation, 15(5), 487-501.
Mayer, R. E. (2014). Incorporating motivation into multimedia learning. Learning
and Instruction, 29, 171-173.
Siricharoen, W. V. (2013, May). Infographics: the new communication tools in
digital age. In The international conference on e-technologies and business
on the web (ebw2013) (pp. 169-174).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18