ΜΑΘΗΜΑ XXIV- 24

«ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ»

Εισαγωγικό σημείωμα  To κείμενο που ακολουθεί είναι ένα έξυπνο ανέκδοτο

που προέρχεται από τον Κικέρωνα και αναφέρεται στο Ρωμαίο νομομαθή Κορνήλιο
το Νασικά (Cornēlius Scipio Nasīca: 182/181- 132 π.Χ.) και στον ποιητή Έννιο
(Quintus Ennius: 239-169 π.Χ.), που εντάσσεται στην προκλασσική εποχή.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ

 Aperte  αβέρτα
 Cognosco  [cum + nosco] γιγνώσκω (αρχ.), γνώση
 Dies  Δίας
 Domus  δόμος, δομή, δομικός, δωμάτιο, δεσπότης
 Facio  τίθημι (αρχ.), θέση, θετικός / φάτσα/ μανιφακτούρα
 Homo  ουμανισμός/ χώμα
 Ianua  Ιανός, Ιανουάριος
 Intus  εντός
 Nunc  νῦν (αρχ.)
 Poeta  ποιητής
 Venio  βαίνω, βήμα, βάση
 Volo  βολονταρισμός (=η φιλοσοφική θεωρία στην οποία κυριαρχεί η
θέληση και το συναίσθημα ενάντια στο μυαλό και στη σκέψη)
 ΚΕΙΜΕΝΟ

Cum P. Cornēlius Nasīca ad Ennium poētam venisset eique ab ostio

quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasīca sensit illam

domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea

Nasīca fecerit. Paucis post diēbus cum Ennius ad Nasīcam venisset et

eum a ianuā quaereret, exclamāvit Nasīca se domi non esse, etsi domi

erat. Tum Ennius indignātus quod Nasīca tam aperte mentiebātur:

«Quid?» inquit «Ego non cognosco vocem tuam?» Visne scire quid

Nasīca responderit? «Homo es impudens. Ego cum te quaererem,

ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?»

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1.Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset: δευτ. επιρρ. χρονική πρότ.·
εισάγεται με τον ιστορικό cum, ο οποίος χρησιμοποιείται σε διηγήσεις του
παρελθόντος· εκφέρεται με υποτακτική, γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη
βαθύτερη σχέση της κύριας και της δευτ. πρότ.· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και
αιτιατού ανάμεσά τους (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της
υποτακτικής)· συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται
από ιστορικό χρόνο (sensit) και δηλώνει το προτερόχρονο (στο παρελθόν)· λειτουργεί
ως επιρρ. προσδ. του χρόνου στο sensit.

2. (ενν. cum) ei(que) ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse:
δευτ. επιρρ. χρονική πρότ.· εισάγεται με τον ιστορικό cum, ο οποίος χρησιμοποιείται σε
διηγήσεις του παρελθόντος· εκφέρεται με υποτακτική, γιατί ο ιστορικός cum
υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της κύριας και της δευτ. πρότ.· δημιουργεί μια σχέση
αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού
στοιχείου της υποτακτικής)· συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου,
γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (sensit) και δηλώνει το προτερόχρονο (στο
παρελθόν)· λειτουργεί ως επιρρ. προσδ. του χρόνου στο sensit.

3. quid postea Nasica fecerit: δευτ. ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρότ. μερικής
αγνοίας· εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid· εκφέρεται με υποτακτική, γιατί
θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενo της δευτ. πρότ.·
συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο
(accipe) και δηλώνει το προτερόχρονο (στο παρόν)· λειτουργεί ως αντικ. του accipe.

4. cum Ennius ad Nasicam venisset: δευτ. επιρρ. χρονική πρότ.· εισάγεται με τον
ιστορικό cum, ο οποίος χρησιμοποιείται σε διηγήσεις του παρελθόντος· εκφέρεται με
υποτακτική, γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της κύριας και της
δευτ. πρότ.· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους (είναι φανερός
εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής)· συγκεκριμένα, εκφέρεται
με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (exclamavit) και
δηλώνει το προτερόχρονο (στο παρελθόν)· λειτουργεί ως επιρρ. προσδ. του χρόνου στο
exclamavit.
5. et (ενν. cum) eum a ianua quaereret: δευτ. επιρρ. χρονική πρότ.· εισάγεται με τον
ιστορικό cum, ο οποίος χρησιμοποιείται σε διηγήσεις του παρελθόντος· εκφέρεται με
υποτακτική, γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της κύριας και της
δευτ. πρότ.· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους (είναι φανερός
εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής)· συγκεκριμένα, εκφέρεται
με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (exclamavit) και
δηλώνει το σύγχρονο (στο παρελθόν)· λειτουργεί ως επιρρ. προσδ. του χρόνου στο
exclamavit.

6. etsi domi erat: δευτ. επιρρ. εναντιωματική πρότ.· εισάγεται με τον εναντιωματικό
σύνδεσμο etsi· εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά
την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης· συγκεκριμένα, εκφέρεται με
οριστική παρατατικού, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν· λειτουργεί ως επιρρ. προσδ.
της εναντίωσης στο non esse.

7. quod Nasica tam aperte mentiebatur: δευτ. ουσιαστική πρότ. που εκφράζει αιτία·
εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod· εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει
αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή· χρόνου παρατατικού, γιατί αναφέρεται στο
παρελθόν (ή: γιατί δηλώνει διάρκεια στο παρελθόν)· λειτουργεί ως αντικ. της μτχ.
indignatus (η οποία προέρχεται από ρήμα ψυχικού πάθους).

8. quid Nasica responderit: δευτ. ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρότ., μερικής

αγνοίας· εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid· εκφέρεται με υποτακτική, γιατί
θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της· συγκεκριμένα,
με υποτακτική παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (το απαρέμφατο scire,
που λειτουργεί σαν αρκτικός χρόνος, γιατί εξαρτάται από το vis) και δηλώνει το
προτερόχρονο (στο παρόν)· λειτουργεί ως αντικ. του scire.

9. cum te quaererem: δευτ. επιρρ. χρονική πρότ.· εισάγεται με τον ιστορικό cum, ο
οποίος χρησιμοποιείται σε διηγήσεις του παρελθόντος· εκφέρεται με υποτακτική, γιατί
ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της κύριας και της δευτ. πρότ.·
δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους (είναι φανερός εδώ ο ρόλος
του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής)· συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική
παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (credidi) και δηλώνει το σύγχρονο
(στο παρελθόν)· λειτουργεί ως επιρρ. προσδ. του χρόνου στο credidi.
Κείμενο
Cum P. Cornēlius Nasīca
ad Ennium poētam venisset
eique ab ostio quaerenti Ennium
ancilla dixisset
eum domi non esse,
Nasīca sensit illam
domini iussu
id dixisse
et illum intus esse.
Accipe nunc
quid postea Nasīca fecerit.
Paucis post diēbus
cum Ennius ad Nasīcam venisset
et eum a ianuā quaereret,
exclamāvit Nasīca
se domi non esse,
etsi domi erat.
Tum Ennius indignātus
quod Nasīca tam aperte
mentiebātur: «Quid?» inquit
«Ego non cognosco vocem
tuam?»
Visne scire quid Nasīca
responderit?
«Homo es impudens.
Ego cum te quaererem,
ancillae tuae credidi
te domi non esse;
tu mihi ipsi non credis?»
Μετάφραση
Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος
Νασικάς
είχε πάει στον Έννιο τον ποιητή
και (όταν) σ’ αυτόν που από την
πόρτα ζητούσε τον Έννιο,
η υπηρέτρια είχε πει
ότι αυτός δεν ήταν στο σπίτι,
ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη
με διαταγή του αφεντικού (της)
είχε πει αυτό
και ότι εκείνος ήταν μέσα.
Μάθε τώρα
τι έκανε αργότερα ο Νασικάς.
Μετά από λίγες μέρες,
όταν ο Έννιος είχε έρθει στον
Νασικά και τον ζητούσε από την
πόρτα, ο Νασικάς φώναξε
δυνατά ότι δεν ήταν στο σπίτι,
αν και ήταν στο σπίτι.
Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος
επειδή ο Νασικάς τόσο φανερά
ψευδόταν είπε: «Τι λοιπόν;
Εγώ δεν αναγνωρίζω τη φωνή
σου;»
Μήπως θέλεις να μάθεις τι (του)
απάντησε ο Νασικάς;
«Είσαι αναιδής άνθρωπος.
Εγώ όταν σε ζητούσα,
πίστεψα την υπηρέτριά σου
ότι εσύ δεν ήσουν στο σπίτι.
Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον
ίδιο;»
 Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
A΄ κλίση
Nasica -ae: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό)
poeta -ae: αρσενικό (μπορεί να είναι και θηλυκού γένους, όταν πρόκειται για
γυναίκα ποιήτρια)
ancilla -ae: θηλυκό
ianua-ae: θηλυκό

Β΄ κλίση
Cornelius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό.
Κλητική ενικού σε -i)
Ennius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό.
Κλητική ενικού σε -i)
dominus -i: αρσενικό
ostium -ii/-i: ουδέτερο

Γ΄ κλίση
vox, vocis: θηλυκό
homo -inis: αρσενικό

Δ΄ κλίση
iussus -us: αρσενικό
domus -us: θηλυκό

Ε΄ κλίση
dies, diei: αρσενικό

ΕΠΙΘΕΤΑ
Β΄ κλίση
paucus, -a, -um (συγκριτικός: paucior, paucior, paucius. Υπερθετικός:
paucissimus, paucissima, paucissimum)

Γ΄ κλίση
impudens -entis (συγκριτικός: impudentior, impudentior,
impudentius. Υπερθετικός: impudentissimus, impudentissima,
impudentissimum). Το επίθετο είναι τριγενές και μονοκατάληκτο.

ΜΕΤΟΧΕΣ
Χρόνου Ενεστώτα
quaerens -entis

Χρόνου Παρακειμένου
indignatus -a -um

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
is, ea, id (οριστική)
ille, illa, illud (δεικτική)
quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)
tuus, tua, tuum (κτητική)
ipse, ipsa, ipsum (οριστική)
ego (προσωπική, α΄ προσώπου)
tu (προσωπική, β΄ προσώπου)

ΡΗΜΑΤΑ
1η Συζυγία
indignor, indignatus sum, indignāri (αποθετικό)
exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamāre

2η Συζυγία
respondeo, respondi, responsum, respondēre

3η Συζυγία
quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre
dico, dixi, dictum, dicĕre (β’ ενικό προτακτικής ενεστώτα dic)
accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3
(ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io)
cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre
facio, feci, factum, facĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –
io. Το β΄ενικό προστακτικής ενεστώτα: fac)
credo, credidi, creditum, credĕre

4η Συζυγία
venio, veni, ventum, venῑre
sentio, sensi, sensum, sentῑre
mentior, mentitus sum, mentῑri (αποθετικό)
scio, scivi, scitum, scire (β’ ενικό και β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής
ενεστώτα είναι scito και scitote αντίστοιχα)

ΑΝΩΜΑΛΑ - ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse (ανώμαλο)
inquam (της 3ης συζυγίας ελλειπτικό)
volo, volui, -, velle (της 3ης συζυγίας ανώμαλο)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
domi (δηλώνει στάση σε τόπο)
nunc
tum
post
tam
aperte (συγκριτικός: apertius, υπερθετικός: apertissime)
intus
postea

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
ad (+ αιτιατική)
ab/ a (+ αφαιρετική)
 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

1. α) Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις :

ostio κλητική ενικού

domini ονομαστική πληθυντικού
Paucis diebus ονομαστική πληθυντικού
vocem tuam γενική πληθυντικού
ancillae tuae γενική και κλητική ενικού
impudens αιτιατική πληθυντικού στο ουδέτερο
Homo αφαιρετική ενικού

1. β) quid, id, illam: Να κλιθούν στο θηλυκό ενικό και πληθυντικό

2. α) Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθέναν από τους παρακάτω
τύπους :

venisset γ΄ πληθυντικό υποτακτικής μέλλοντα

quaerenti γ΄ πληθυντικό οριστικής μέλλοντα
dixisset μετοχή ενεστώτα
sensit γενική γερουνδίου
dixisse α΄ πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού
Accipe β΄ πληθυντικό οριστικής παρακειμένου
fecerit β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα
indignatus β΄ πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα
mentiebatur γ΄ ενικό υποτακτικής ενεστώτα
cognosco απαρέμφατο παρακειμένου
vis β΄ ενικό υποτακτικής παρατατικού
scire προστακτική ενεστώτα
responderit σουπίνο αιτιατική
credis β΄ πληθυντικό οριστικής παρακειμένου

3. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι προτάσεις:

Cum Cornelius P. Nasica ad Ennium poetam venisset eique ab ostio quaerenti

Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, /
quid postea Nasica fecerit./
etsi domi erat/cum te quaererem/
quid Nasica responderit/
quod Nasica tam aperte mentiebatur/

4α. Στην άλλη φωνή:

quid postea Nasica fecerit/
Ego non cognosco vocem tuam/
quid Nasica responderit
tu mihi ipsi non credis?"

4β. Να γίνει η απαγόρευση με δύο τρόπους: Accipe nunc

5. Να γίνουν μετοχικές:
Cum Cornelius P. Nasica ad Ennium poetam venisset
eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, /
cum Ennius ad Nasica venisset
et eum a ianua quaereret/
Ego cum te quaererem/

6. Ανάλυση μετοχών σε προτάσεις: quaerenti , indignatus

7. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους :

venisset: β’ ενικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού
dixisset: γ΄πληθυντικό υποτακτικής παθητικού ενεστώτα
exclamavit: α΄πληθυντικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού
cognosco: γ΄ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου
es: β΄πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού
credidi: α’ ενικό οριστικής ενεργητικού μέλλοντα
quaererem: απαρέμφατο του ενεργητικού παρακειμένου
fecerit: β΄ενικό οριστικής ενεργητικού μέλλοντα
accipe: γ΄πληθυντικό οριστικής παθητικού υπερσυντελίκου
scire: μετοχή [ενεργητικού] μέλλοντα

8. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους :

eique: γενική πληθυντικού στο γένος που βρίσκεται
diebus: ίδια πτώση του άλλου αριθμού
ianua: γενική ενικού
vocem: αφαιρετική πληθυντικού
tu: γενική πληθυντικού
ipsi: αιτιατική ενικού στο θηλυκό γένος
poetam: δοτική πληθυντικού
paucis: γενική πληθυντικού στο γένος που βρίσκεται
domini: ίδια πτώση του άλλου αριθμού
impudens: αιτιατική πληθυντικού στο ουδέτερο γένος