MORFOLOGIA ROŚLIN

MORFOLOGIA ROŚLIN
ROŚLINY DZIELIMY NA:
1.JEDNOLIŚCIENNE:
-w rozwoju zalążkowym wytwarza się jeden liścień;
-wiązkowy system korzeniowy;
-łodygi nie rozgałęziają się, wyrastają z węzłów krzewienia; widać w nich węzły, a u traw kolanka
powodujące wzrost; są również międzywęźla;
-liście na łodygach są wąskie, nerwy są ułożone wzdłuż – unerwienie równoległe; liście są przyłączone
do łodygi, mają pochwy liściowe;
-kwiat 2,3,4-płatkowy bez podziału na kielich i koronę;
-niezróżnicowany miękisz;
-w większości rośliny zielne.
PRZYKŁADY: trawy – w tym zboża, przebiśniegi, żonkile, lilie, liliowate: szczypiorek, czosnek, cebula,
por; turzyce: zbudowane z krzemionki nadającej sztywność i szorstkość, występują głównie na
terenach podmokłych; kosaćce, np. irysy.
2.DWULIŚCIENNE:
-w rozwoju zarodkowym wytwarzają się dwa liścienie;
-palowy system korzeniowy;
-łodyga rozgałęzia się, nie ma widocznych granic między węzłami a międzywęźlami; niektóre łodygi są
pełne, a inne puste; na łodygach – liście;
-blaszki liściowe są zróżnicowane; liście osadzone na łodydze – bezogonkowe -> liście siedzące;
nerwacja siateczkowata;
-kwiaty 3,4,5-płatkowe, mają działki kielicha i płatki korony;
-miękisz asymilacyjny zróżnicowany;
-rośliny zielne lub drzewne.
PRZYKŁADY: -krzyżowe: kapusta, rzepak, gorczyca, rzodkiewka, rzeżucha, chrzan;
-motylkowe: bob, fasola;
-różowate: jabłonie, czereśnie, wiśnie, maliny, poziomka;
-baldaszkowate: koper, marchew, pietruszka, kminek, anyż.
ROŚLINY OKRYTONASIENNE (OKRYTOZALĄŻKOWE):
-kwiaty obupłciowe;
-części wytwarzające gamety to słupki i pręciki; słupki powstają ze zrośniętych owocolistków;
-pręciki zbudowane z główki i nitki; w główce wyróżnić można dwa pylniki; każdy pylnik składa się z
dwóch woreczków pyłkowych;
-zalążki ukryte są w zalążni, a te w słupku;
-w zalążni powstają nasiona okryte owocnią.
PRZYKŁADY: -jabłko: ma nasiona zwane pestkami;
-zboża: na zewnątrz owocnia, w środku nasienie;
-orzech laskowy, owoc leszczyny
ROŚLINY NAGONASIENNE (NAGOZALĄŻKOWE):
-brak owocolistków osłaniających zalążek;
-brak owoców;
-zalążki ułożone są na łuskach nasiennych;
-łuski rozchylają się i nasiona przenoszone są przez wiatr, np. szyszka;
-nagie zalążki umieszczone są na zmodyfikowanych liściach skupionych zwykle na osi, np. drzewa
iglaste.
ROZWÓJ ROŚLIN:
1.stadium zarodkowe;
2.stadium młodociane (roślina rozbudowuje się i zwiększa masę);
3.kwitnienie generatywne (do rozwoju roślina potrzebuje odpowiednie warunki termiczne);
4.stadium wegetatywne;
5.stadium starzenia;
6.stadium obumierania
ROŚLINY MONOKARPICZNE: takie, które tylko jeden raz w swoim życiu wytwarzają kwiaty, nasiona,
owoce. Potem starzeją się i obumierają.
ROŚLINY POLIKARPICZNE: takie, które kwitną kilka razy w życiu, wytwarzanie kwiatów jest
zróżnicowane w czasie.
FOTOPERIODYZM: rośliny do kwitnienia wymagają pewnych szczególnych warunków środowiska.
Do warunków tych należą stosunek długości dnia do nocy lub okresowa niska temperatura.
Wyróżniamy:
ROŚLINY DNIA DŁUGIEGO (LPD): rośliny, które zakwitają dopiero wtedy, gdy przez pewien czas dzień
(a więc okres świetlny) jest dłuższy od pewnej wartości krytycznej. Rośliny te kwitną latem. Należą do
nich, np. szpinak, niektóre zboża, burak.
ROŚLINY DNIA KRÓTKIEGO (SDP): rośliny, które wymagają do kwitnięcia, aby przez pewien czas dzień
był krótszy od pewnej wartości krytycznej. Rośliny te kwitną jesienią. Należą do nich złocień
ogrodowy, tytoń, soja, chryzantema.
ROŚLINY FOTOPERIODYCZNIE OBOJĘTNE (DNP): rośliny obojętne na zmiany długości dnia, np.
pomidor, ogórek.
KWIAT to organ rośliny nasiennej, w którym wykształcają się wyspecjalizowane elementy służące do
rozmnażania płciowego, w wyniku którego powstaje nasienie i owoc. Jest on zmodyfikowanym
skróconym pędem. Zbudowany jest z dna kwiatowego, działek kielicha, płatków korony, pręcików i
słupków.
OWOCOLIŚCIE: liście tworzące słupek.
OKWIAT: jest to część kwiatu nie biorąca bezpośredniego udziału w procesie rozmnażania. Pełni on
funkcje ochronne dla pręcików i słupków. Jest utworzony przez działki kielicha i płatki korony. Rośliny
wiatropylne nie mają okwiatu, np. trawy, kwiat kukurydzy.
DZIAŁKI KIELICHA: stanowi najbardziej zewnętrzny element kwiatu. Chroni cały kwiat przed deszczem,
gradem, uszkodzeniami mechanicznymi. Po rozchyleniu się kwiatu, działki kielicha odpadają prawie
od razu.
PŁATKI KORONY: tworzą koronę. Występują u roślin owadopylnych. W płatkach znajdują się barwniki,
dzięki czemu są one żywo zabarwione.
PRĘCIKI: męski organ płciowy w kwiecie. Pręcik składa się z nitki i główki; w główce wyróżnić można
dwa pylniki, które składają się z dwóch woreczków pyłkowych.
SŁUPKI: żeński organ płciowy w kwiecie. Powstają ze zrośnięcia się owocolistków, na których powstają
zalążki. Dolna część słupku jest rozszerzona i tworzy zalążnie, która ku górze zwęża się i przechodzi w
szyjkę słupka zakończoną na szczycie znamieniem.
RYSUNEK
ZALĄŻNIA: rozszerzona dolna część słupka kwiatowego. W zalążni na brzegach lub na wewnętrznych
powierzchniach owocolistków znajdują się zalążki. Ich liczba może być różna: -śliwa, wiśnia – 1;
-jabłoń, pigwa – 10;
-mak – kilkadziesiąt
UMIESZCZENIE SŁUPKA NA DNIE KWIATOWYM:
1.SŁUPEK GÓRNY (KWIAT DOLNY): słupek występuje na szczycie wypukłego dna kwiatowego,
a pozostałe części kwiatu znajdują się poniżej; z takiego słupka powstaje owoc właściwy.
2.SŁUPEK DOLNY (KWIAT GÓRNY): otaczające słupek wklęsłe dno kwiatowe zrasta się z nim;
z takiego słupka powstaje owoc rzekomy, np. jabłko, gruszka.
3.SŁUPEK POŚREDNI (PÓŁGÓRNY LUB PÓŁDOLNY, KWIAT KOŁOZALĄŻNIOWY): dno kwiatowe jest
wklęsłe, a słupek znajduje się na środku zagłębienia, nie zrastając się z nim bokami; z takiego słupka powstaje owoc
właściwy.
SYMETRIA I NARYSY KWIATÓW: układ części kwiatowych ma określoną symetrię, można więc
wyróżnić:
1.kwiaty promieniste: przez kwiat można przeprowadzić dwie lub więcej płaszczyzn symetrii;
2.kwiaty grzbieciste: można przeprowadzić tylko jedną oś symetrii;
3.kwiaty niesymetryczne: nie mają osi symetrii.
KWIATOSTANY (str. 5-6)
PŁEĆ KWIATU:
-OBUPŁCIOWE:
-ROŚLINA ROZDZIELNOPŁCIOWA JEDNOPIENNA: pręciki i słupki występują w tym samym
kwiecie;
-ROŚLINA ROZDZIELNOPŁCIOWA DWUPIENNA: na jednej roślinie danego gatunku występują tylko kwiaty
żeńskie, a na innej tego samego gatunku - tylko kwiaty męskie;
-KWIAT MĘSKI: zawiera pręciki, nie zawiera słupków;
-KWIAT ŻEŃSKI: zawiera jeden lub więcej słupków
Roślina kwitnie żeby wytworzyć nasiona i owoce. Najpierw dochodzi do zapylenia, a następnie do
zapłodnienia i wydania nasion. Występują rośliny:
-samopylne: zapylenie słupka pyłkiem pochodzącym z pręcików tego samego kwiatu, np. jęczmień,
proso, ryż uprawny, pomidor, groch:
- rośliny samopylne ze skłonnościami do obcopylności: bob, bawełna, tytoń;
-obcopylne: rośliny owadopylne i wiatropylne; następuje wymiana materiału genetycznego w obrębie
tego samego gatunku; potomstwo takie jest niepłodne;
-wyradzanie się roślin: rośliny przestają być zdolne do wytwarzania potomstwa
-KWIAT MĘSKI: zawiera pręciki, nie zawiera słupków;
-KWIAT ŻEŃSKI: zawiera jeden lub więcej słupków.
Roślina kwitnie żeby wytworzyć nasiona i owoce. Najpierw dochodzi do zapylenia, a następnie do
zapłodnienia i wydania nasion. Występują rośliny:
-samopylne: zapylenie słupka pyłkiem pochodzącym z pręcików tego samego kwiatu, np. jęczmień,
proso, ryż uprawny, pomidor, groch:
- rośliny samopylne ze skłonnościami do obcopylności: bob, bawełna, tytoń;
-obcopylne: rośliny owadopylne i wiatropylne; następuje wymiana materiału genetycznego w obrębie
tego samego gatunku; potomstwo takie jest niepłodne;
-wyradzanie się roślin: rośliny przestają być zdolne do wytwarzania potomstwa.
Zapylenie zachodzi za pomocą:
-wiatru (anemogamia);
-zwierząt (zoidiogamia);
-wody (hydrogamia);
-zapylenie sztuczne (w warunkach hodowlanych)
PODWÓJNE ZAPŁODNIENIE (AMIFIMIKACJA): u roślin okrytozalążkowych obie gamety męskie biorą
udział w zapłodnieniu. Jedną łączy się z komórką jajową, z zygoty rozwija się następnie zarodek. Druga
komórka plemnikowa wnika do komórki centralnej. Rezultatem tego jest powstanie jądra
bielmowego. Z zapłodnionej komórki centralnej rozwija się tkanka odżywcza dla zarodka, czyli bielmo.
Z zalążka powstaje nasienie, np. u śliwy – 1 nasienie, a jeżeli jest więcej zalążków – powstanie więcej
nasion, np. mak .
NASIENIE:
-powstaje w zalążni w wyniku rozwoju zalążków;
-składa się z zarodka, bielma i łupiny nasiennej;
-zabezpiecza zarodek przed niesprzyjającymi warunkami środowiska
TKANKI SPICHRZOWE NASIENIA – nasiona zawierają duże ilości substancji pokarmowych, które w
okresie kiełkowania umożliwiają zarodkowi wzrost i rozwój. Należą do nich:
-bielmo: tkanka odżywcza dla zarodka, ale też dla dojrzałego nasienia; takie nasienie nazywane są
bielmowymi;
-obielmo: zamiast bielma albo obok bielma funkcję tkanki odżywczej spełnia zachowany ośrodek, np.
u buraka; jest to obielmo;
-w niektórych nasionach bielmo zostaje prawie całkowicie zużyte w trakcie rozwoju zarodka, który
wtedy wykształca duże, grube liścienie, służące jako organy spichrzowe (np. u grochu i fasoli);
delikatna warstewka otaczająca zarodek stanowi wtedy całą pozostałość po bielmie – są to nasiona bezbielmowe.
STAN SPOCZYNKOWY NASION (ANABIOZA): w dojrzałym nasieniu ustaje wzrost i rozwój,
a przemiana materii jest bardzo silnie zahamowana. Wtedy nasienie przechodzi w stan spoczynku,
który może trwać różnie długo. Może to być spoczynek względny – spowodowany okresowym brakiem
odpowiednich warunków do kiełkowania oraz spoczynek bezwzględny – niektóre nasiona po

osiągnięciu dojrzałości morfologicznej nie są fizjologicznie gotowe do kiełkowania.

KIEŁKOWANIE NASION: po przejściu głębokiego spoczynku nasiona są dojrzałe morfologicznie
i fizjologicznie i kiełkują, gdy zaistnieją odpowiednie warunki. W czasie kiełkowania następuje
wznowienie wysokiej aktywności fizjologicznej objawiającej się wzrostem zarodka. Przebieg
kiełkowania zależy od ilości wody, temperatury, obecności tlenu i dwutlenku węgla w glebie
STARZENIE SIĘ NASION I ZAMIERANIE: w wyniku nagromadzenia się produktów przemiany materii, tj.
toksyn i inhibitorów rośliny tracą zdolność kiełkowania; materiały zapasowe bielma, obielma
i liścieni zostają zużyte; roślina obumiera.
FAZY KIEŁKOWANIA NASION:
1.FIZYCZNA: pobieranie wody i pęcznienie nasion;
2.BIOCHEMICZNA;
3.MORFOLOGICZNA: zarodek rozpoczyna wzrost.
SPOSOBY KIEŁKOWANIA:
-epigeiczne – nadziemne;
-hypogeiczne – podziemne, np. u grochu.
OWOC: powstaje w zalążni słupka i składa się z rozrośniętej ściany zalążni oraz nasion. Ściana zalążni
tworzy owocnię – perykarp. Owocnia składa się z trzech warstw: zewnętrznego egzokarpu (skórka
owocu), środkowego mezokarpu (mięsista tkanka) i wewnętrznego endokarpu (pestka).
KLASYFIKACJA OWOCÓW
ułożenie słupka w kwiecie owoce właściwe rzekome (szupinkowe)
ilość słupków w kwiecie pojedyncze złożone
mięsistość owocni suche mięsiste
zdolność do samodzielnego pękające niepękające
pękania
z kwiatostanów owocostany
OWOCE POJEDYNCZE: dzielimy je na suche i mięsiste, w zależności od tego, czy owocnia w czasie
dojrzewania wysycha, czy pozostaje mięsista i świeża:
A)owoce suche pękające:
-mieszek -strąk (fasola, groch) -torebki (mak, bez) -łuszczyna -łuszczynka.
B)owoce suche niepękające:
-ziarniak -rozłupnia -niełupka orzech
(pszenica, żyto, (kminek, marchew, (słonecznik, mieszek (owoc dębu,
jęczmień, owies) anyż, seler, lekarski, astry) owoc leszczyny)
pietruszka)
C)owoc właściwe pojedyncze mięsiste:
-jagoda: dynia, ogórek, pomidor, papryka, porzeczka;
-pestkowiec: śliwka, brzoskwinia, orzech włoski.
OWOCE ZŁOŻONE (ZBIOROWE):
-wielopestkowe (malina) -wieloorzeszkowe (truskawka) -wieloniełupki (owoc dzikiej róży)
OWOCOSTANY:
-orzeszkowe (marwa czarna i biała) pestkowce (figa) jagodowe (ananas)
PARTENOKARPIA: w niektórych przypadkach możliwe jest otrzymanie owoców bez zapłodnienia i
rozwoju nasion. U niektórych roślin partenokarpia zachodzi bez zapylenia, np. u banana; u innych
samo zapylenie bez następującego zapłodnienia wystarcza do rozwoju owocni, np. u ananasa. Owoce
takie nie mają nasion.
PĘD to nadziemna część rośliny złożonej z osi – łodygi i osadzonych na niej organów bocznych – liści.
Łodygi i liście stanowią organy wegetatywne pędu, których zadanie polega na utrzymaniu przy życiu,
odżywianiu i rozwoju pojedynczego osobnika rośliny. Mogą tez brać udział w rozmnażaniu
bezpłciowym. Pęd służy do fotosyntezy, wymiany gazowej, rozmnażania, magazynowania materiałów
zapasowych. Ma nieograniczony wzrost dzięki merystemom szczytowym lub iterkalarnym.
PĄKI: osie pędów zakończone są na szczytach merystemem wierzchołkowym, który składa się ze
stożka wzrostu oraz wytworzonych u jego podstawy zawiązków liści i pędów bocznych. Okrywę
merystemu tworzą starsze zawiązki liści. Merystem wraz z okrywą nosi nazwę pąka.
Ze względu na położenie wyróżnia się pąki:
-wierzchołkowe;
-boczne (kątowe);
Ze względu na stan aktywności rozwojowej wyróżnia się pąki spoczynkowe (śpiące).
Ze względu na rolę, jaką odgrywają wyróżnia się pąki liściowe, kwiatowe i mieszane.
Ze względu na ich okrycie lub jego brak: pąki nagie i okryte.
Występują również pąki przybyszowe.
DŁUGOPĘDY I KRÓTKOPĘDY
W pąku zawiązki liści są silnie skupione i międzywęźla w tej części nie dają się wyróżnić. W dalszym
rozwoju szybkość wzrostu pędu głównego i jego bocznych odgałęzień może być różna, co prowadzi do
powstania rozmaitych form pędów różniącą się długością międzywęźli.
U wielu drzew spośród osi drugiego i wyższych rzędów tylko część wyrasta jako długopędy, o długich
międzywęźlach, reszta zostaje zahamowana w swym wzroście i wykształca się jako krótkopędy,
o silnie skróconych międzywęźlach i gęsto osadzonych liściach.
ROZGAŁĘZIENIA PĘDÓW
Pęd może nie tworzyć odgałęzień, ale składać się z jednoosiowej łodygi i osadzonych na niej liści oraz
pąków spoczynkowych. Większość roślin tworzy jednak pędy rozgałęzione.
Wyróżnia się dwa rodzaje rozgałęzień bocznych:
-MONOPODIALNE (JEDNOOSIOWE): powstaje wtedy, gdy oś pierwotna rośnie szybciej niż jej boczne
odgałęzienia; powstaje w ten sposób system pędowy o wyraźnej pojedynczej osi głównej, od której
odchodzą słabiej rozwijające się osie boczne. Szybko rosnąca oś główna wzniesiony w górę prosty,
pionowy pień, od którego poziomo lub ukośnie odchodzą wolniej rosnące gałęzie;
-SYMBODIALNE (WIELOOSIOWE): rozgałęzienie to powstaje w wyniku silniejszego wzrostu odgałęzień
bocznych i przejmowania przez nie prowadzenia pędu. Oś pierwotna po wytworzeniu bocznego
odgałęzienia rośnie wolniej lub w ogóle przestaje rosnąć.
-PSEUDODYCHOTOMICZNE: odmiana rozgałęzienia sympodialnego; powstaje wtedy, gdy odgałęzienia
boczne tworzą się z dwóch naprzeciwległych pąków pachwinowych, a pąk wierzchołkowy przestaje
rosnąć lub zamiera
ROZGAŁĘZIENIA PĘDÓW
Pęd może nie tworzyć odgałęzień, ale składać się z jednoosiowej łodygi i osadzonych na niej liści oraz
pąków spoczynkowych. Większość roślin tworzy jednak pędy rozgałęzione.
Wyróżnia się dwa rodzaje rozgałęzień bocznych:
-MONOPODIALNE (JEDNOOSIOWE): powstaje wtedy, gdy oś pierwotna rośnie szybciej niż jej boczne
odgałęzienia; powstaje w ten sposób system pędowy o wyraźnej pojedynczej osi głównej, od której
odchodzą słabiej rozwijające się osie boczne. Szybko rosnąca oś główna wzniesiony w górę prosty,
pionowy pień, od którego poziomo lub ukośnie odchodzą wolniej rosnące gałęzie;
-SYMBODIALNE (WIELOOSIOWE): rozgałęzienie to powstaje w wyniku silniejszego wzrostu odgałęzień
bocznych i przejmowania przez nie prowadzenia pędu. Oś pierwotna po wytworzeniu bocznego
odgałęzienia rośnie wolniej lub w ogóle przestaje rosnąć.

-PSEUDODYCHOTOMICZNE: odmiana rozgałęzienia sympodialnego; powstaje wtedy, gdy odgałęzienia

boczne tworzą się z dwóch naprzeciwległych pąków pachwinowych, a pąk wierzchołkowy przestaje
rosnąć lub zamiera.
WIDŁAKI: charakteryzują się rozgałęzieniem widlastym – DYCHOTOMICZNYM. Rozgałęzienie to
tworzy się w ten sposób, że stożek wzrostu, znajdujący się na szczycie pędu poszerza się, a następnie
dzieli na dwa jednakowe stożki, które wytwarzają dwa odgałęzienia. Mogą one rozwijać się
jednakowo silnie albo też jedno z nich rośnie wolniej; jeżeli zostanie przy tym przesunięte na bok,
powstaje układ przypominający rozgałęzienie boczne – PSEUDOMONOPODIALNE.
ROZGAŁĘZIENIA PĘDÓW
Pęd może nie tworzyć odgałęzień, ale składać się z jednoosiowej łodygi i osadzonych na niej liści oraz
pąków spoczynkowych. Większość roślin tworzy jednak pędy rozgałęzione.
Wyróżnia się dwa rodzaje rozgałęzień bocznych:
-MONOPODIALNE (JEDNOOSIOWE): powstaje wtedy, gdy oś pierwotna rośnie szybciej niż jej boczne
odgałęzienia; powstaje w ten sposób system pędowy o wyraźnej pojedynczej osi głównej, od której
odchodzą słabiej rozwijające się osie boczne. Szybko rosnąca oś główna wzniesiony w górę prosty,
pionowy pień, od którego poziomo lub ukośnie odchodzą wolniej rosnące gałęzie;
-SYMBODIALNE (WIELOOSIOWE): rozgałęzienie to powstaje w wyniku silniejszego wzrostu odgałęzień
bocznych i przejmowania przez nie prowadzenia pędu. Oś pierwotna po wytworzeniu bocznego
odgałęzienia rośnie wolniej lub w ogóle przestaje rosnąć.
-PSEUDODYCHOTOMICZNE: odmiana rozgałęzienia sympodialnego; powstaje wtedy, gdy odgałęzienia
boczne tworzą się z dwóch szczycie pędu poszerza się, a następnie
dzieli na dwa jednakowe stożki, które wytwarzają dwa odgałęzienia. Mogą one rozwijać się
jednakowo silnie albo też jedno z nich rośnie wolniej; jeżeli zostanie przy tym przesunięte na bok,
powstaje układ przypominający rozgałęzienie boczne – PSEUDOMONOPODIALNE.
naprzeciwległych pąków pachwinowych, a pąk wierzchołkowy przestaje
rosnąć lub zamiera.
WIDŁAKI: charakteryzują się rozgałęzieniem widlastym – DYCHOTOMICZNYM. Rozgałęzienie to
tworzy się w ten sposób, że stożek wzrostu, znajdujący się na

W naszym klimacie większość występujących roślin należy do trzech typów:

-jednorocznych roślin zielnych: zaczynają rozwój wiosną, a kończą go przed zimą wydaniem nasion, a
cała roślina obumiera; nasiona przezimowują w glebie lub pod śniegiem, a wiosną kiełkują i wyrastają
w nowe osobniki;
-wieloletnich bylin: najczęściej tracą na zimę części nadziemne i przezimowują w glebie w postaci
kłączy, bulw lub cebul, z których na wiosnę wyrastają nowe części nadziemne;
-rośliny dwuletnie: w pierwszym roku swego rozwoju wykształcają tylko krótki pęd z gęsto
skupionymi liśćmi, a następnego roku wydają pęd kwiatonośny, po czym, po wydaniu nasion
obumierają, np. kapusta, marchew, burak.
Występują również rośliny zdrewniałe. Są to drzewa i krzewy, mające zdrewniałe łodygi. Zrzucają one
na zimę liście i w ten sposób chronią się przed mrozem i suszą.
FORMY ŻYCOWE
Zależnie od trwałości pędów i położenia pąków, a także sposobu przeżywania niekorzystnych pór roku,
rośliny można podzielić na 5 klas ekologicznych:
1.FANEROFITY: drzewa i krzewy mające zdrewniałe łodygi;
2.CHAMEFITY: niskie krzewinki, np. wrzos, borówka;
3.HEMIKRYPTOFITY: rośliny dwuletnie, np. trawy kępkowe, mniszek, pierwiosnek, poziomka;
4.KRYPTOFITY;
5.TEROFITY: jednoroczne
ŁODYGA: stanowi oś pędu, na której osadzone są liście. Jest organem wysmukłym i pionowo
wzniesionym. Rozróżnia się łodygi zielne i zdrewniałe.
ŁODYGA ZIELNA:
PĘDY TRAW: u wszystkich traw nasada liścia wykształca się jako pochwa otaczająca łodygę na odcinku
całego międzywęźla. W okolicy następnego węzła, pod nasadą następnego liścia, pochwa przechodzi
w odstającą od łodygi blaszkę liściową. U traw, łodyga zwana jest źdźbłem.
ŁODYGA ZDREWNIAŁA: występuje u form drzewiastych: drzew, krzewów i krzewinek.
LIŚĆ: organ służący do fotosyntezy, oddychania, transpiracji – wydalania wody z organizmu. Składa się
z blaszki liściowej, ogonka liściowego i nasady liścia.
NERWACJA LIŚCIA: są to wiązki przewodzące, które rozprowadzają się po całej powierzchni liścia:
-nerwacja siateczkowata: dłoniasta, pierzasta;
-unerwienie równoległe: u traw;
-unerwienie łukowate: u konwalii;
-unerwienie widełkowate: u miłorzębu japońskiego.
Ze względu na liczbę blaszek wyróżnia się liście pojedyncze i złożone. Liście pojedyncze mają jedną
blaszkę liściową, która może być cała, niepodzielona lub podzielona na odcinki przez mniej lub
bardziej głębokie wcięcia.
BLASZKA NIEPODZIELONA może być różnego kształtu. Rozróżniamy blaszki o kształcie równowąskim,
jajowatym, lancetowatym, strzałkowatym, nerkowym, okrągłym, owalnym, odwrotnie jajowatym. Jej
brzeg może być cały, piłkowany, ząbkowany i karbowany.
BLASZKA PODZIELONA może mieć wcięcia różnej głębokości. Rozróżniamy liście wrębne o blaszce
wcinanej najwyżej do ¼ jej szerokości; liście klapowane o wcięciach dochodzących do 1/3 szerokości
blaszki; dzielne z wcięciem sięgającym głębiej niż do 1/3 szerokości blaszki; sieczne, u których wcięcia
dochodzą prawie do połowy szerokości blaszki. Liście pojedyncze o blaszce podzielonej stanowią przejście do
LIŚCI ZŁOŻONYCH, składają się z kilku

lub więcej blaszek liściowych, zwanych listkami. Ich ułożenie może być dłoniaste, np. u kasztanowca
lub pierzaste, np. u robinii.
ULISTNIENIE:
1.Jeżeli z jednego węzła na łodydze wyrasta więcej niż jeden liść – jest to ULISTNIENIE OKÓŁKOWE.
2.Jeżeli w każdym węźle znajduje się jeden liść, a linia łącząca nasady liścia w kolejności ich pojawiania
się na łodydze ma kształt helisy – jest to ULISTNIENIE SKRĘTOLEGŁE.
MORFOLOGIA LIŚCIA:
NASADA LIŚCIA stanowi rozszerzoną i spłaszczoną część łączącą go z łodygą. Formy nasady liścia:
-pochwa liściowa;
-przylistki;
-poduszeczka liściowa.
MODYFIKACJE LIŚCI:
KWIAT: -organ magazynujący, np. cebula;
-ciernie, np. u agrestu;
-wąsy czepne, np. u grochu;
KORZENIE: -stanowią podziemną część rośliny;
-organ chłonny do pobierania wody i soli mineralnych;
-umacnia roślinę w podłożu;
-brak u roślin wodnych;
-kształtuje stosunki wodno-mineralne gleby i roślin;
-wpływa na rozwój nadziemnych organów rośliny.
ŁODYGA KORZEŃ
-obecne liście; -brak liści;
-stożek wzrostu nie pokryty czapeczką; -stożek wzrostu pokryty czapeczką;
-egzogeniczne wytwarzanie pędów bocznych; -endogeniczne wytarzanie korzeni bocznych;
-wiązki przewodzące typu kolateralnego lub centrycznego. -wiązki przewodzące typu radialnego.

SYSTEMY KORZENIOWE:
1.palowy: jest to korzeń główny, rosnący pionowo w dół z korzeniami bocznymi, zwykle krótszymi i
cieńszymi od głównego; występuje u roślin dwuliściennych;
2.wiązkowy: jest to system utworzony z korzeni przybyszowych, w którym żaden nie góruje rozwojem
na innymi, a więc powstaje pęczek równorzędnych, mniej więcej jednakowych korzeni, zwykle
cienkich i wiotkich.
ROZMNAŻANIE: proces, w wyniku którego powstają nowe osobniki. Zapewnia ono ciągłość gatunku.
Powoduje zwiększenie liczby osobników w populacji. Wyróżniamy:
1.rozmnażanie płciowe: odbywa się za pomocą komórek rozrodczych (gamet), które są zdolne do
utworzenia nowego organizmu roślinnego po połączeniu się w jedną komórkę (zygotę);
2.rozmnażanie bezpłciowe: oddzielenie od organizmu macierzystego pojedynczej komórki, tkanki czy
organu; rozwijają się one w nowe osobniki
ODTWARZANIE U POTOMSTWA BĘDĄCEGO KLONEM, PEŁNEGO SKŁADU GENETYCZNEGO
ORGANIZMU RODZICIELSKIEGO:
-za pomocą odkładów: odkłady powstają z nisko umieszczonych pędów nadziemnych, mających
zdolność wytwarzania z pędu korzeni pączków przybyszowych;
-za pomocą odrostów korzeniowych: pączki przybyszowe na korzeniach, np. ostrożeń polny, bez
pospolity, chrzan pospolity;
-za pomocą odrośli: pączki przybyszowe na pędach, np. topola, olsza czarna;
-za pomocą sadzonek: SADZONKA to część łodygi, korzenia lub liścia, która po oddzieleniu od rośliny i
umieszczeniu jej w odpowiednich warunkach, zdolna jest do utworzenia nowej, kompletnej rośliny:
-sadzonki pędowe (łodygowe): -zimowe, np. topola, winorośl;
-letnie, np. pelargonia, bluszcz;
-sadzonki liściowe;
-sadzonki korzeniowe, np. śliwa domowa, malina właściwa.
PĘDY NADZIEMNE: PĘDY PODZIEMNE:
-rozłogi; -bulwy (ziemniak);
-magazynujące; -kłącza (tatarak);
-kseromorficzne; -cebula (tulipan);
-ciernie (jeżyna, malina, róża – kolce); -rozłogi (poziomki).
-wąsy
BULWY PĘDOWE: są to podziemne pędy, ich wzrost jest ograniczony, nie wytwarzają korzeni
przybyszowych; ich łodyga ulega silnemu skróceniu i zgrubieniu, a liście prawie całkowicie
uwstecznieniu. Przykładem jest ziemniak.
ROZŁOGI: są to odgałęzienia dolnej części nadziemnego pędu, rosnące tuż przy ziemi lub tuż pod
ziemią. Przykładem są poziomki i truskawka.
KŁĄCZA: organy podziemne, przypominające korzenie; znajdują się na nich zredukowane łuskowate
liście (lub blizny po nich), a w pachwinach liści pąki boczne. Przykładem jest perz właściwy.
SZCZEPIENIE: w sadownictwie stosuje się rozmnażanie wegetatywne szlachetnych odmian drzew
owocowych przez szczepienie.