IG, YT: @juliaobiologii

Rośliny o yt asienne
Spis treści

1. Podstawa programowa
2. Charakterystyka roślin okrytonasiennych
3. Budowa okrytonasiennych
4. Cykl rozwojowy
5. Zapylenie
6. Nasiona i owoce
7. Jednoliścienne a dwuliścienne

i
gi
Wszystkie zdjęcia w tym pliku są udostępnione zgodnie z dotyczącą ich licencją. Zabraniam edytowania
pliku i udostępniania go osobom trzecim bez mojej wiedzy oraz zgody.

lo
Dziękuję za zainteresowanie moimi materiałami - mam nadzieję, że okażą się dla Ciebie pomocne. Jeśli masz
jakiekolwiek uwagi dotyczące notatek - będę bardzo wdzięczna za feedback!
Miłej i owocnej nauki! 📗 ❤
io
1. Podstawa programowa
ob

Formuła 2015 Formuła 2023

lia
ju
@

2. Charakterystyka roślin okrytonasiennych

• okrytonasienne = okrytozalążkowe
• są organowcami i roślinami naczyniowymi
• to rośliny wytwarzające kwiaty i owoce
• najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa roślin żyjących na Ziemi
• zasiedlają wiele różnych stref klimatycznych; wtórnie zasiedlają środowiska wodne
• ich gameto t jest zredukowany
• w ich cyklu rozwojowym występuje przemiana pokoleń z dominującym sporo tem
1
fi
kr
on
fi
 IG, YT: @juliaobiologii

• charakterystycznym zjawiskiem w cyklu rozwojowym

okrytonasiennych jest podwójne zapłodnienie
• rośliny okrytonasienne mogą być:
- roślinami zielnymi:
- bylinami (np. krokus wiosenny); żyją dłużej niż 2
lata - podziemne organy pozwalają przetrwać im
niekorzystny okres zimy
- roślinami dwuletnimi (np. marchew); podziemne
organy pozwalają przetrwać im niekorzystny okres
zimy
- roślinami jednorocznymi (np. słonecznik); kończąc wegetację, wydają nasiona i giną
- roślinami drzewiastymi:
- drzewami (np. kasztanowiec); ich łodyga jest zdrewniała i pokryta korkiem (pień); przetrwanie
mrozów umożliwia im występowanie korka, który zawiera powietrze - tworzy ono warstwę izolującą
- krzewami (np. bukszpan wieczniezielony); roślina wieloletnia, u której nie występuje pień; rzadko
spotykany jest pęd główny - najczęściej występują pędy równorzędne; ma zdrewniałą łodygę
- krzewinkami (np. wrzos zwyczajny); niskie krzewy (do 50 cm), często płożące
• rośliny zielne = rośliny jednoroczne + rośliny dwuletnie + byliny; pędy roślin zielnych są niezdrewniałe i

i
umierają pod koniec sezonu wegetacyjnego

gi
• rośliny drzewiaste = drzewa + krzewy + krzewinki
• rośliny wieloletnie = drzewa + krzewy + krzewinki + byliny

lo
io
ob

BYLINA ROŚLINA DWULETNIA ROŚLINA JEDNOROCZNA

lia
ju
@

KRZEWINKA
KRZEW DRZEWO

3. Budowa okrytonasiennych

• organy wegetatywne: korzenie, łodygi, liście; organy

generatywne: kwiaty
• element przewodzący drewna: naczynia; element
przewodzący łyka: rurki sitowe
• gameto t jest silnie zredukowany - ma postać 7-
komórkowego przedrośla żeńskiego lub 2-
komórkowego przedrośla męskiego

2
fi
 IG, YT: @juliaobiologii

Kwiat
• u większości gatunków kwiaty są obupłciowe (zawierają pręciki + 1 lub kilka słupków)
• składają się z: okwiatu (działek kielicha i płatków korony), pręcikowia i słupkowia
• owocolistek = znamię + szyjka + zalążnia
• wszystkie elementy tworzą koncentryczne okółki
• słupek: żeński organ rozrodczy; znajduje się w centrum kwiatu; jego dolna część to zalążnia; zalążnią
pełni funkcje ochronne; długa, cienka szyjka jest zakończona znamieniem; wewnątrz zalążni znajduje się
jeden lub kilka zalążków (stąd nazwa „okrytozalążkowe”); zalążki po zapłodnieniu stają się nasionami;
słupek powstaje w wyniku zrośnięcia 1 lub kilku owocolistków
• dno kwiatowe: skrócona rozszerzona oś; na dnie osadzone są elementy kwiatu
• okwiat: chroni pręciki i słupki; składa się z działek kielicha i płatków korony; kielich budują działki
kielicha, a koronę płatki korony; nie bierze bezpośrednio udziału w rozmnażaniu
• płatki korony: duże i barwne; przywabiają zwierzęta zapylające
• pręciki: są rozmieszczone wokół słupka i tworzą pręcikowie; pojedynczy pręcik (mikrosporo l)
zbudowany jest z nitki pręcikowej zakończoną główką; główka składa się z 2 pylników połączonych
łącznikiem; pojedynczy pylnik składa się z 2 woreczków pyłkowych (mikrosporangiów); w woreczkach
pyłkowych znajdują się haploidalne ziarna pyłku - mikrospory; ziarna pyłku pokryte są sporopoleniną
• kwiatostan - skupienie kwiatów

i
gi
Gameto t męski
• inaczej przedrośle męskie
• dojrzałe ziarno pyłku to gameto t męski
• wytwarza on komórki plemnikowe lo
• składa się z 2 komórek: dużej komórki wegetatywnej i
mniejszej komórki generatywnej
io
• dojrzałe ziarno pyłku kiełkuje → tworzy się łagiewka
pyłkowa z komórki wegetatywnej (poza pręcikiem; po
przeniesieniu ziarna pyłku na znamię słupka)
ob

• k. generatywna ulega mitozie i powstają 2 nieruchome

komórki plemnikowe
• łagiewka pyłkową umożliwia przedostanie się komórkom
plemnikowym do wnętrza zalążka (→ zapłodnienie)
lia

Gameto t żeński
ju

• inaczej przedrośle żeńskie lub woreczek zalążkowy

• rozw a się z 1 z 4 makrospor (reszta obumiera) w kwiatach żeńskich; makrospory powstają z podziału
mejotycznego (R!) komórki macierzystej makrospor
@

• rozwój gameto tu rozpoczyna się trzykrotnym podziałem mitotycznym jądra komórkowego

makrospory; w wyniku tych podziałów powstaje 8 haploidalnych jąder potomnych
• 3 z nich otaczają się cytoplazmą i na jednym z biegunów zalążka tworzą aparat jądrowy (odpowiednik
rodni); składa się z 1 komórki jajowej i 2 komórek pomocniczych - synergid
• na przeciwległym biegunie 3 jądra formują antypody
• pozostałe 2 jądra znajdują się w środkowej części, łączą się i tworzą diploidalne wtórne jądro woreczka
zalążkowego (komórka centralna)

3
ij
fi
fi
fi
fi
fi
 IG, YT: @juliaobiologii

mejoza
mitoza nr 1
☠
☠
☠
komórka
macierzysta zanik 3 rozwijająca się
makrospor makrospor makrospora
antypody

mitoza nr 2 mitoza nr 3

i
2 synergidy i

gi
komórka jajowa

4. Cykl rozwojowy

• z mikrospory rozw ą się

gameto t męski, czyli ziarno
lo
io
pyłku, a z makrospory
woreczek zalążkowy
ob

• dochodzi do zapylenia, czyli

przeniesienia dojrzałych ziaren
pyłku z pręcików na znamię
słupka za pomocą wiatru/
lia

zwierząt/wody
• dojrzałe ziarno pyłku zaczyna
kiełkować i wytwarza się
łagiewka pyłkowa (wzrost
ju

odbywa się w stronę zalążka)

• do zalążni transportowane są 2
komórki plemnikowe
@

• dochodzi do podwójnego
zapłodnienia: 1 z 2 komórek
plemnikowych łączy się
komórką jajową
(→ zygota, 2n), a druga łączy
się z komórką centralną i
powstaje bielmo (komórka
macierzysta bielma; 3n; to
tkanka gromadząca materiały
pokarmowe)
• zygota rozw a się w zarodek;
zalążek przekształca się w
nasienie, a zalążnia się rozrasta
i przekształca w ścianę owocu
- owocnię
• nasiona kiełkują; zarodek rozw a
się w sporo t

4
fi
fi
ij
ij
ij
 IG, YT: @juliaobiologii

5. Zapylenie

• zapylenie = przeniesienie ziaren pyłku na znamię słupka (w

przypadku nagonasiennych na okienko zalążka)
• dokonuje się za pomocą wody, wiatru lub zwierząt
• ze względu na sposób zapylania rośliny możemy podzielić na:
• rośliny wiatropylne (ok. 20%) - charakteryzują się tym, że
wytwarzają dużą ilość lekkiego pyłku; ich kwiaty są drobne,
niejaskrawe, nie produkują nektaru ani zapachu; ich pręciki są
długie, znamiona słupków duże, łatwo dostępne;
• rośliny zapylane przez zwierzęta (80%) - w tym sposobie
zapylania mogą uczestniczyć np. pszczoły, ćmy, motyle,
muchy, ptaki (kolibry); ich pyłek jest cięższy, lepki i wytwarzany
jest w mniejszych ilościach; okwiat jest duży, barwny, z reguły
pachnący; kwiaty zawierają miodniki (gruczoły) wytwarzające
nektar (jest on pokarmem dla zapylających zwierząt)
• samozapylenie - przeniesienie ziaren pyłku z pręcików na
słupek tego samego osobnika (ten sam kwiat/kwiaty tej samej

i
rośliny); jest to zjawisko niekorzystne - ogranicza możliwość

gi
rekombinacji genów
• mechanizmy zabezpieczające przed samozapyleniem:
- przedprątność - pręciki dojrzewają wcześniej niż słupki
lo
- przedsłupność - słupki dojrzewają wcześniej niż pręciki
- różnosłupkowość (heterostylia) - występowanie kwiatów
posiadających dwa typy słupków (słupki długie i słupki
io
krótkie)
- samopłonność (samosterylność) - uniemożliwienie
wytworzenia nasion po zapyleniu własnym pyłkiem
ob

• zapylenie krzyżowe - rodzaj zapylenia, podczas którego

ziarna pyłku dostające się na słupek pochodzą z pręcików
kwiatu tego samego gatunku rośliny, ale znajdującego się na innej roślinie
lia

6. Nasiona i owoce
ju

• nasienie: u okrytonasiennych składa się z: zarodka, łupiny nasiennej i tkanki spichrzowej (bielmo,
prabielmo lub obielmo)
• zygota znajdująca się w woreczku zalążkowy ulega licznym podziałom mitotycznym; komórka
@

macierzysta bielma również ulega licznym mitozom - prowadzą one do powstania wielokomórkowego
bielma wtórnego
• łupina nasienna chroni zarodek przed wpływem niekorzystnych warunków środowiska (wyschnięcie,
urazy mechaniczne); może się też przyczyniać do rozsiewania

a - łupina nasienna
b - bielmo
c - liścień / liścienie
d - zarodek

Autorstwa Agnieszka Kwiecień ( Nova) - Praca własna, CC BY 2.5,

https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=513156

Autorstwa MesserWoland - own work created in Inkscape, based

on the graphics by Nova, CC BY-SA 3.0, https://
commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1260592

5
 IG, YT: @juliaobiologii

• podział w zależności od miejsca gromadzenia substancji zapasowych:

- nasiona bielmowe - tkanką spichrzową jest bielmo (3n)
- bezbielmowe - tkanka spichrzowa znajduje się w obrębie zarodka; bielmo wtórne zostaje prawie
całkowicie zużyte w trakcie rozwoju zarodka, a. jego funkcje przejmują liścienie
- obielmowe - tkanką spichrzową jest obielmo (2n)
• owoc: organ generatywny; to rozrośnięta, dojrzała zalążnia kwiatu; owoc = nasiono (lub nasiona) +
owocnia; chroni nasiona i ułatwia rozsiewanie
• owocnia powstaje ze ścian zalążni
• jeśli nie dojdzie do zapylenia kwiatu, to zazwyczaj nie dochodzi do powstania owocu
• partenokarpia - wytwarzanie owoców bez nasion; brak zapłodnienia; np. banan, pomidor, grejpfrut,
ananas (i arbuz poniżej)
• szupinki, owoce rzekome - szupinka powstaje w wyniku przekształceń dna kwiatowego; np. jabłko
• owoce pojedyncze - owoce powstające z 1 zalążni; np. brzoskwinia; dzielą się na:
- owoce mięsiste - ich owocnia jest soczysta; np. nektarynka, pomidor
- owoce suche - ich owocnia jest skórzaste lub zdrewniała
- owoce pękające - dojrzała owocnia sama się otwiera i wysypuj nasiona; np. strąk fasoli
- owoce niepękające - dojrzała owocnia pozostaje zamknięta; np. słonecznik
• owoce zbiorowe - owoce powstające z wielu zalążni jednego wielosłupkowego kwiatu; np. malina,

i
truskawka

gi
• owocostany - owoce powstające z przekształcenia całych kwiatostanów; np. ananas, ga

lo
io
ob
lia
ju

nasiona
właściwa/skórzasta owocnia
@

mięsista owocnia

• rozprzestrzenianie się nasion i owoców:

• samosiewność - autochoria - polega na wykorzystaniu własnych sił i mechanizmów rośliny
macierzystej; wykorzystywane są ruchy eksplozyjne lub higroskopowe bądź siła grawitacji
(kasztanowiec); związana jest ze zmianami turgoru
• obcosiewność - allochoria - zachodzi dzięki siłom zewnętrznym:
- wiatrosiewność - anemochoria - polega na przenoszeniu owoców i nasion za pomocą ruchów
powietrza; nasiona i owoce roślin wiatrosiewnych posiadają specjalne aparaty lotne, które
umożliwiają im długie utrzymywanie się w powietrzu; np. klon

6
fi
 IG, YT: @juliaobiologii

- wodosiewność - hydrochoria - nasiona i owoce, które rozprzestrzeniają się za pomocą wody mają
grubą, trwałą i nieprzemakalną łupinę nasienną/owocnię oraz posiadają tkankę powietrzną (miękisz
powietrzny), dzięki której nie toną; występuje często u roślin wodnych
- zwierzęcosiewność - zoochoria - to przenoszenie nasion lub owoców za pomocą zwierząt (ptaków,
ssaków); owoce te mają często specjalne elementy ułatwiające przenoszenie - wytwarzają kolce,
haczyki (np. łopian); mogą być przenoszone na zewnątrz zwierzęcia (na sierści), mogą być zjadane i
następnie wydalane (dotyczy najczęściej owoców barwnych o soczystej
owocni) lub ukrywane jako zapas żywności i w miejscu ukrycia
rozpoczynają swój wzrost (wiewiórki gromadzące owoce i nasiona w
podziemnych kryjówkach)

i
7. Jednoliścienne a dwuliścienne

gi
• podział roślin okrytonasiennych ze względu na ilość liścieni:

cechy
lo klad: JEDNOLIŚCIENNE klad: DWULIŚCIENNE
io
liczba liścieni w zarodku 1 2

system korzeniowy wiązkowy u większości palowy

ob

budowa liści - liście bezogonkowe, siedzące; - liście posiadają ogonek liściowy

rzadko zróżnicowane na ogonek - blaszki o zróżnicowanych
liściowy i blaszkę liściową kształtach
- blaszka długa - pierzaste lub dłoniaste;
lia

- użyłkowanie równoległe użyłkowanie siatkowe

- brak zróżnicowania miękiszu - zróżnicowanie m. asymilacyjnego
asymilacyjnego na miękisz na palisadowy i gąbczasty
palisadowy i gąbczasty
ju

kwiaty - trójdzielne (liczba elementów w - cztero- lub pięciodzielne (lub

okółku to 3 lub jest wielokrotność tych liczb)
- okwiat zróżnicowany na kielich i
@

wielokrotnością liczby 3)
- okwiat niezróżnicowany na kielich i koronę
koronę

łodyga - najczęściej zielna, niezdrewniała - zdrewniała lub zielna

- przyrost łodygi na grubość rzadko
spotykany; występuje np. u palm
- często silnie rozgałęziona
- przyrost łodygi na grubość
powszechny; odkładane jest do
środka łodygi drewno wtórne, a na
zewnątrz łyko wtórne

ułożenie i typ wiązek - wiązki zamknięte - wiązki otwarte

- wiązki przewodzące rozrzucone są - ułożone koncentrycznie (tworzą
po całym przekroju łodygi pierścień)

przedstawiciele - głównie rośliny zielne - rośliny drzewiaste i zielne

- np. tulipan, narcyz - np. magnolia, rumianek pospolity,
koniczyna łąkowa, rzepak

7
 IG, YT: @juliaobiologii

Jednoliścienne:

i
gi
Dwuliścienne:
lo
io
ob
lia
ju
@