ZMS w zakładzie pracy

Jan Maj

HQ
799
P6Z9M23

ISCRY
HOO R
INS N
UTIO 1
 ISKRY
ZMS W ZAKŁADZIE PRACY

ERRATA

Ważniejsze błędy ostrzeżone po druku

Strona Wiersz Jest Powinno być

178 15 od dołu września października

238 5 od góry Morskiego w spra- Moskiewskiego o częś
wie ciowym zakazie
246 4 od góry Klasa, państwo, re-Klasy, państwo, na
wolucja yód, rewolucja
246 20 od góry Współczesna gospo- :Współczesna gospo
darka daika i społeczeństwo
kapitalistyczne
251 6 od dołu statut sztandar
高

1
 JAN MAJ

ZMS
W ZAKŁADZIE PRACY
PORADNIK AKTYWISTY I DZIAŁACZA
ZAKŁADOWEJ ORGANIZACJI
Z MS

I SKRY.WARSZAWA 19 7 2

WB
HQ799
P629/ 23
Okładkę projektował :
ZYGMUNT ZIEMKA

Redaktor : HENRYK KAMIONKA

Redaktor techniczny : SABINA RIDER
Korektor : AGATA BOŁDOK

PRINTED IN POLAND

Państwowe Wydawnictwo „ Iskry ” , Warszawa 1972.

Nakład 13 000+ 260 egz . Ark . wyd . 10,6 . Ark druk . '
16 + 0,5 ark . wkładek offset . Papier druk. sat .
kl. v , 65 g , 92X114 . Druk ukończono w marcu 1972 .
Zakłady Graficzne W Gdańsku. Zam . 4142 . W-3
 WSTĘP

Poradnik ten, będący kontynuacją podobrego wydaw

nictwa, które ukazało się w roku 1968, przeznaczony
jest przede wszystkim dla przewodniczących kół i za
rządów zakładowych ZMS. Nie chcę jednakże przez to
powiedzieć, że krąg jego czytelników ograniczony jest
tylko do tych osób; jest on bowiem przygotowany z my
ślą o tych wszystkich aktywistach naszej organizacji,
którzy odczuwają potrzebę dodatkowej informacji, rad
i wskazówek, określających kierunki i formy pracy ZMS
w środowisku młodzieży pracującej.
Zawarte tu propozycje stanowią próbę uogólnienia
piętnastoletnich doświadczeń Związku w zakładach pra
cy, a także uwag i wniosków zgłoszonych przez aktyw
robotniczy w stosunku do wydania poprzedniego. Za
pewne i ten poradnik nie będzie doskonały, nie uwzględ -
nia bowiem wszystkich sytuacji i warunków, w jakich
działają nasze organizacje. Nie może więc być trakto
wany jako gotowa recepta do bezkrytycznego zastoso
wania. Życie organizacji jest przecież bogatsze niż naj
bardziej nawet doskonały poradnik, z każdym dniem
przynosi wiele nowych sytuacji, których nie sposób
przewidzieć, opisać, zaprogramować. Stąd też propono
wane tutaj rozwiązania mogą posłużyć jedynie jako
pomoc programowo -metodyczna, a nie jako gotowy wzór.
W porównaniu z poprzednim wydaniem wprowadzono
wiele istotnych zmian, wynikających bądź to z Toz
szerzenia programu działania ZMS w zakładach pra
cy, bądź też z modyfikacji pewnych form stosowa
nych dotychczas. Tak np. szerzej zostały omówione te
partie materiału, które traktują o udziale młodzieży
w rozwoju postępu technicznego, przygotowaniu i wy
korzystaniu kadr w gospodarce narodowej, a także za
daniach ZMS w rozwiązywaniu problemów socjalno -byto
* wych młodzieży,

5
 Nieco rozbudowany został rozdział pierwszy o przed
siębiorstwie. Przychylając się do wielu głosów naszego
aktywu wprowadzono obszerny dział omawiający pod
stawowe pojęciu z zakresu ekonomiki przedsiębiorstwa
przemysłowego. Znajomość tej problematyki -
nie tyl
ko wśród naszych działaczy budzi bowiem poważne
zastrzeżenia.
Szerzej potraktowane zostały w całym materiale frag
menty dotyczące metodyki działania, a więc wskazują
ce sposoby rozwiązania, co, jak wiadomo, zawsze przy
sparzało najwięcej kłopotów w pracy naszej organizacji.
Wreszcie podkreślić trzeba, że na sposób formułowa
nia pewnych opinii, a także zadań dla organizacji i na
szego aktywu duży wpływ miały uchwały VII i VIII
Plenum KC oraz VI Zjazdu PZPR, otwierające nowy
etap w rozwoju kraju, w życiu partii i społeczeństwa.
Pozwoliły one na lepsze określenie roli į miejsca naszej
organizacji w procesie zachodzących przemian,
Czy ta druga próba zebrania doświadczeń, określenia
najbardziej typowych rozwiązań programowo -organiza
cyjnych będzie udana, pokaże praktyka. Oddając do rąk
aktywu robotniczego ZMS ten poradnik mam nadzieję,
że choć częściowo spełni on swoje zadanie.

1
 Rozdział I

SOCJALISTYCZNE PRZEDSIĘBIORSTWO -

GŁÓWNYM TERENEM DZIAŁANIA ZMS

ORGANIZACJA GOSPODARKI SOCJALISTYCZNEJ

Ogólne kierownictwo nad gospodarką narodową

należy do naczelnego organu władzy państwowej
Sejmu. Uchwala on Narodowy Plan Gospodarczy
(NPG ), powiązany z tym planem budżet państwa,
powołuje rząd i kontroluje jego pracę. Oczywiście,
decyzje Sejmu mają charakter kierunkowy, nie wni
kają na ogół w szczegóły działalności gospodarczej.
Również generalny charakter mają decyzje rządu
i jego prezydium , jakkolwiek dotyczą one rozwiązy
wania bieżących problemów gospodarki.
Organami rządu są branżowe ministerstwa gospo
darcze: Górnictwa i Energetyki, Przemysłu Chemicz
nego, Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Maszynowe
go, Przemysłu Lekkiego, Rolnictwa, Przemysłu Spo
żywczego i Skupu, Budownictwa i Przemysłu Ma
teriałów Budowlanych , Leśnictwa i Przemysłu Drze
wnego, Gospodarki Komunalnej , Komunikacji, Han
dlu Wewnętrznego i Handlu Zagranicznego.
Rządowymi organami są także: Komisja Planowa
nia przy RM, Komitet Pracy i Płac, Państwowa Ko
misja Cen, Komitet Nauki i Techniki, Komitet Drob
nej Wytwórczości. Ważną rolę w systemie organiza
cyjnym gospodarki spełnia Ministerstwo Finansów ,
zajmujące się m.in. problemami finansowania , poli
tyką kredytową, podatkową itp.
Podstawową jednostką ekonomiczną w gospodarce
uspołecznionej jest przedsiębiorstwo państwowe lub
7
spółdzielcze. Przedsiębiorstwa państwowe zrzeszają
się w zjednoczenia (o zasięgu krajowym lub tery
torialnym ), a spółdzielcze w branżowe związki spół
>

dzielni (np. Centralny Związek Spółdzielczości Pra

cy). Część przedsiębiorstw państwowych (np. gospo
darki komunalnej , przedsiębiorstwa handlowe) jest
podporządkowana władzom terenowym - prezy
diom powiatowych, miejskich i wojewódzkich rad 1
narodowych .
Zjednoczenie w zasadzie nie powinno ingerować
w bieżące kierowanie zrzeszonymi przedsiębiorstwa
mi. Jego główne zadanie to prowadzenie ogólnej po
lityki ekonomicznej w skali zjednoczenia, organizo
wanie zaplecza technicznego i badawczego, gospo
darka inwestycyjna, remontowa.
Nową formą organizacji gospodarki są kombinaty
przemysłowe, tworzone począwszy od roku 1970 na
mocy uchwały II Plenum KC PZPR z kwietnia
1969 roku. Kombinat grupuje kilka lub kilkanaście 1

przedsiębiorstw o podobnym profilu produkcji bądź

kooperujących ze sobą. Jest zwartym organizmem
gospodarczym , wyposażonym w szersze niż przedsię
biorstwo uprawnienia. Dysponując wielkim poten
cjałem rzeczowym i ludzkim , kombinat może za
pewnić najbardziej ekonomiczny podział zadań mię
dzy przedsiębiorstwami, a także odpowiednią kon
centrację i specjalizację produkcji. Organizując silne
zaplecze naukowo-techniczne, kombinat zapewnia
wysokie tempo postępu technicznego i organiza
cyjnego.
Osiągane dotychczas wyniki produkcyjno - ekono
miczne w pełni potwierdziły celowość tej nowej for
my organizacyjnej gospodarki.
8
CELE I ZADANIA SOCJALISTYCZNEGO PRZEDSIĘ
BIORSTWA

Od początków gospodarki socjalistycznej w Polsce

przedsiębiorstwo uspołecznione było uznane za pod
stawowe ogniwo gospodarki. Wyjaśnijmy sobie naj
pierw, czym jest przedsiębiorstwo. Najogólniej de
finicję przedsiębiorstwa można sformułować nastę
pująco : jest to zakład lub zespół zakładów dysponu
jący wyodrębnionymi z funduszów ogólnospołecz
nych środkami trwałymi i obrotowymi, pokrywający
swoje nakłady ze swoich przychodów i posiadający
osobowość prawną .
Celem socjalistycznego przedsiębiorstwa jest:
organizowanie planowej działalności gospodarczej
w zakresie swojej specjalizacji;
wytwarzanie dochodu narodowego W drodze
wzrostu wydajności pracy i gospodarności;
kształtowanie socjalistycznej świadomości praco
wników i właściwych stosunków międzyludz
kich;
udział W rozwijaniu gospodarki komunalnej
i urządzeń kulturalno -bytowych terenu, na któ
rym przedsiębiorstwo jest zlokalizowane.
Każde przedsiębiorstwo można i należy rozpatry
wać w trzech płaszczyznach : w płaszczyźnie technicz
nej, ekonomicznej i społecznej . Nie trzeba specjal
nie dowodzić, że ten trzeci aspekt - działalność spo
ieczno-wychowawcza przedsiębiorstwa ma szcze

gólne znaczenie w stosunku do młodej części za

łogi.
W całokształcie swej działalności przedsiębiorstwo
winno się kierować zasadą ekonomiczności, tj . dąże
niem do uzyskania największych efektów przy sto
sunkowo najmniejszych nakładach . Sposobem pla
nowego kierowania i gospodarowania w przedsiębior
9
stwie jest rozrachunek gospodarczy. Jego zasady są
następujące :
wydatki przedsiębiorstwa są pokrywane z przy 1
chodów uzyskanych ze sprzedaży produktów ;
przedsiębiorstwo gospodarując dąży do uzyskania
rentowności, tzn. nadwyżki dochodów nad koszta
mi ;
w stosunku do pracowników są stosowane bodźce
materialnego zainteresowania.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA I SYSTEM ZARZĄ

DZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM

Zarówno system zarządzania w przedsiębiorstwie ,

jak i jego wewnętrzna struktura organizacyjna mu
szą być w pełni zharmonizowane z zasadami zarzą
dzania całą gospodarką narodową, zwłaszcza z za
sadą zarządzania produkcyjno- terytorialnego. Pole
ga ono na tym , że poszczególne jednostki organiza
cyjne (zjednoczenia , przedsiębiorstwa, niższe komór
ki organizacyjne w przedsiębiorstwie, jak wydziały,
zespoły i brygady) tworzy się – po pierwsze
według kryterium produkcyjnej jednorodności, po
drugie – według kryterium położenia terytorialne
go, umożliwiającego wydzielenie tych jednostek .
Rzutuje to na strukturę organizacyjną przedsiębior 1
stwa. Charakteryzuje się ona podziałem przedsiębior
stwa na komórki zarządu, ruchu i komórki pozapro
dukcyjne.
Komórki zarządu funkcjonują przy dyrektorze
przedsiębiorstwa oraz jego zastępcach . Nie biorą
udziału w procesie produkcyjnym , ale pośrednio
wpływają na jego przygotowanie i obsługę. Komór
ki zarządu występują zazwyczaj pod nazwą dzialów .
I tak np. dyrektorowi naczelnemu podlegają bez
10
pośrednio następujące działy : planowania, kadr, księ
gowości, organizacji pracy, płac, kontroli technicznej
oraz referat ochrony przemysłowej. Głównemu inży
nierowi podlegają działy: techniczno -produkcyjny,
głównego mechanika, przygotowania produkcji, kon
strukcyjny (technologiczny ), inwestycji. Zastępcy dy
rektora d/s administracyjno -handlowych podlegają
działy: finansowy, administracyjno-gospodarczy, za
opatrzenia , zbytu . Ostatnio , dążąc do umocnienia w
w przedsiębiorstwach służb ekonomicznych , powołuje
się zastępców dyrektora d / s ekonomicznych .
Komórki ruchu dzielą się na produkcyjne oraz po
mocniczo-produkcyjne. Podstawowym ogniwem ru
chu . jest wydział, który dzieli się na oddziały, bry
gady i komórki. W niektórych specyficznych bran
żach, jak np. w górnictwie, występuje nieco zmie
niony układ .
Komórki pozaprodukcyjne jak sama nazwa
-

wskazuje nie wykonują czynności związanych

z działalnością gospodarczą, zajmują się zaspokaja
niem potrzeb pracowników w dziedzinie społecznej ,
kulturalnej, mieszkaniowej itp.
Zarządzanie przedsiębiorstwem socjalistycznym
opiera się na zasadzie centralizmu demokratycznego,
który polega na kojarzeniu jednoosobowego kiero
wnictwa z szerokim udziałem załóg pracowniczych
w zarządzaniu. Prawo udzialu w zarządzaniu (współ
zarządzaniu ) załogi realizuje się obecnie przede wszy
stkim poprzez samorząd robotniczy , a także przez
działalność organizacji partyjnych, związkowych
i młodzieżowych .
Jednoosobowym kierownikiem przedsiębiorstwa
jest dyrektor powołany przez ministra lub prezy
dium WRN (przedsiębiorstwa terenowe) . Dyrektor
ponosi odpowiedzialność za całokształt działalności
przedsiębiorstwa, na terenie którego jest pełnomoc
11
nikiem państwa . Między dyrektorem a pracownikami
spełniającymi zadania wykonawcze występuje sze
reg szczebli hierarchicznych, czyli stanowisko zro
żnicowanym poziomie funkcji kierowniczych . Każdy
z kierowników jest w pełni odpowiedzialny przed
swoim bezpośrednim zwierzchnikiem za działalność
komórki, którą kieruje. Każdy pracownik podpo
rządkowany jest bezpośrednio tylko jednemu kiero
wnikowi i wyłącznie od niego otrzymuje polecenia.
W dużym przedsiębiorstwie wielozakładowym
istnieją – w pionie produkcyjnym - następujące
-

szczeble kierownictwa :
dyrektor naczelny;
Z-ca dyrektora d / s technicznych ;
kierownik zakładu ;
kierownik wydziału ;
kierownik oddziału ;
majster ;
• brygadzista .
O roli majstra (mistrza) w przedsiębiorstwie mó
wimy szerzej w rozdziale VII.

SAMORZĄD ROBOTNICZY W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Załogi państwowych przedsiębiorstw przemysło

wych są współgospodarzami swoich zakładów pracy
i mają prawo współzarządzania nimi . Prawo to za
stało im przyznane mocą ustawy o samorządzie ro
botniczym z dnia 20. XII . 1958 r.*
„ Prawo kontroli i nadzoru nad całokształtem dzia
łalności przedsiębiorstwa oraz prawo stanowienia
w zasadniczych sprawach dotyczących działalności
* Dziennik Ustaw nr 77/58, poz . 397 , art . 1 , p . 1 .

12
i rozwoju przedsiębiorstwa" - stanowiące rzeczową
treść pojęcia współudziału ww zarządzaniu – reali
-

zują załogi za pośrednictwem specjalnie powołanych

organów samorządu.
Organy samorządu robotniczego realizują swoje
uprawnienia do współzarządzania opiniując sprawy
przedsiębiorstwa i podejmując odpowiednie uchwa
ły na swych posiedzeniach. Same jednak zarządzeń,
poleceń załodze i poszczególnym pracownikom wy
dawać nie mogą. Operatywne zarządzanie, wyda
wanie poleceń pracownikom należy do wyłącznej
kompetencji dyrektora i upoważnionych przez niego
pracowników . Dyrektor, który z urzędu uczestniczy
w obradach samorządu, ale nie jest jego członkiem ,
ma obowiązek realizować uchwały samorządu. Może
on jednak i powinien wstrzymywać wykonanie
uchwał samorządu, jeśli są one sprzeczne z przepi
sami lub obowiązującym planem.
Organami samorządu robotniczego są : konferen
cja samorządu robotniczego, rada robotnicza przed
siębiorstwa i jej prezydium oraz oddziałowe rady
robotnicze.
Konferencja samorządu robotniczego (KSR ), po
tocznie zwana „zakładowym parlamentem", jest na
czelnym organem samorządu robotniczego. W jej
skład - mocą ustawy - wchodzą członkowie rady
-

robotniczej, rady zakładowej i zakładowego komi

tetu lub egzekutywy PZPR . Ponadto w oparciu
o wskazania ustawy oraz uchwałę II Plenum CRZZ
z 12.11.1963 r. w skład KSR wprowadzono przed
stawicieli zakładowej organizacji ZMS. Na podob
nych zasadach powoływani są w skład KSR przed
stawiciele zakładowych kół SNT-NOT.
Konferencja samorządu robotniczegoo wytycza
główne kierunki działania „ w zakresie funkcji sta
3

nowiących", które wymagają konkretyzacji w od

13
niesieniu do poszczególnych oddziałów i wydzia
łów. Jest ona ponadto zobowiązana ustalić wytycz
ne w zakresie kontroli dla rady robotniczej przed
siębiorstwa oraz oddziałowych rad robotniczych .
Głównym organem samorządu w okresach między
sesjami KSR jest rada robotnicza (RR ). Zgodnie
z ustawą o samorządzie robotniczym (art. 16) może
ona podejmować uchwały we wszystkich sprawach

S'
należących do właściwości samorządu , jeśli nie zo
stały one rozpatrzone przez konferencję, z wyjąt
kiem niektórych spraw zastrzeżonych do wyłącznej
kompetencji KSR* .
Szczególna rola oddziałowych rad robotniczych
polega na tym, że zapewniają one bezpośrednią
więź między systemem organów samorządu a spo
łecznością fabryczną . Do ich zadań należy organizo
wanie wykonania uchwał KSR i rady robotniczej
w zakresie odnoszącym się do wydziału oraz kon
trola ich realizacji przez kierownika wydziału .

ZMS W SAMORZĄDZIE ROBOTNICZYM

Wprowadzenie ZMS do składu KSR jako pełno

prawnego członka było wyrazem wzrastającego au.
torytetu organizacji i zaufania młodzieży wśród za
łóg, świadectwem społeczno- zawodowej dojrzałości
i aktywności młodzieży. Równocześnie nałożyło na
nasz Związek zwiększone obowiązki i współodpo
wiedzialność za pracę samorządu.

* Sprawy zastrzeżone do wyłącznej kompetencji KSR zostały

wyszczególnione w art . 8 ustawy . Dotyczą one uchwalania
zakładowych regulaminów pracy, ustalanią zasad podziału fun
duszu zakładowego , decyzji w sprawach zakładowego budo
wnictwa mieszkaniowego i socjalnego oraz zatwierdzania pre
zydium RR.

14
 Stąd też od samego początku naszego statutowe
go uczestnictwa w pracach KSR dbaliśmy o to, by
nie tylko zabezpieczyć formalny udział naszych
przedstawicieli, ale także aktywnie wpływać na kie
runki i metody działania samorządu.
Obecnie w 90% przedsiębiorstw , w których dzia
łają KSR, ZMS ma swoich przedstawicieli w róż
nych organach samorządu robotniczego. Jakkolwiek
W wielu zwłaszcza małych zakładach pracy
reprezentacja ta nie jest jeszcze pełna (a więc nie
zgodna z uchwałą II Plenum CRZZ z lutego 1963 r.*) ,
to jednak można powiedzieć , że w zasadzie spra
wa naszego przedstawicielstwa w KSR zcstała roz
wiązana pozytywnie.
Możemy więc postawić przed organizacją nowe,
bardziej ambitne zadania . Dziś na czoło wysuwa się
nie tyle problem wielkości reprezentacji, ile aktyw
ność i jakość działania ZMS na forum samorządu.
Praktyka uczy , że w decydującym stopniu zależy to
od dojrzalości społeczno -politycznej oraz znajomoś
ci wiedzy ekonomicznej aktywu młodzieżowego,
a jak wykazują badania postęp w tej dziedzi
nie nie jest zadowalający . Dlatego też szkolenie
aktywu ZMS, pracującego w samorządzie, musi być
>

traktowane jako pierwszoplanowe zadanie.

Zarządy zakładowe ZMS w porozumieniu z ra
dami zakładowymi zadbać winny o odpowiednie
przeszkolenie wszystkich młodych działaczy samo
rządu robotniczego w zakresie podstaw ekonomiki
przedsiębiorstwa i zasad działania samorządu. Ten
podstawowy system szkolenia młodych działaczy wi
* Uchwała II Plenum CRZZ Z 12 lutego 1963 r . stwierdza
m.in.: „ ...rady zakładowe na najbliższym posiedzeniu KSR ...
wystąpią z wnioskiem wprowadzenia do KSR przedstawicieli
'ZMS ... w liczbie w zasadzie nie mniejszej niż 3 osoby i nie
przekraczającej 9 osób ” .

15
nien być wspomagany przez : wieczorowe szkoły
aktywu i odpowiednie kursy uniwersytetów robot
niczych.
Dobrą okazją do wyjaśnienia zagadnień ekono
micznych zakładu stanowi również zespołowe stu
diowanie materiałów przygotowywanych na posie
dzenie organów samorządu robotniczego. Pozwala
na zapoznanie się z aktualną sytuacją i zadaniami
przedsiębiorstwa oraz mechanizmen jego zarządza
nia.
Jakie najważniejsze sprawy powinien ZMS wno
sić pod obrady KSR? Obok tradycyjnie już podej
mowanych zagadnień produkcyjnych (współzawod
nictwo pracy, zobowiązania i czyny produkcyjne)
należy szerzej wykorzystać forum KSR do omawia
nia takich spraw, jak kwalifikacje zawodowe mło
dzieży, adaptacja społeczno -zawodowa nowo zatrud
nionych, udział młodych w ruchu racjonalizatorskim
i wynalazczym ( TMMT), problemy socjalno -bytowe,
warunki pracy i nauki, organizacja czasu wolnego
itp.
Musimy także pamiętać o tym , że będąc człon
kiem KSR bierzemy na siebie współodpowiedzial
ność za to wszystko, co dzieje się w zakładzie, w tym
również za sprawy niekiedy niepopularne. A tych
spraw jest przecież niemało. Takie ujemne zjawi
ska społeczne, jak bumelanctwo, pijaństwo, brako
róbstwo, nie uzasadniona absencja, złe stosunki
międzyludzkie,, fluktuacja kadr – są niestety jesz
cze dość częste, zwłaszcza wśród młodych pracow
ników . Nie zawsze jednak zakładowe organizacje
ZMS potrafią we właściwy sposób przeciwdziałać
tym zjawiskom, nie zawsze udaje im się przezwy
ciężyć źle pojętą solidarność koleżeńską, przekładaną
często ponad sprawy etyczno -moralnej postawy pra- .
cownika socjalistycznego zakładu pracy .
16

1
1
 Oczywiście byłoby dużym nieporozumieniem
(a niestety tak często jest), gdybyśmy chcieli wszy
stkie te sprawy omawiać i rozwiązywać na sesjach
KSR. Prowadziłoby to bowiem do ograniczania roli
koła ZMS w działalności samorządowej tych szczebli,
na których mogą i powinny być rozwiązywane licz
ne problemy zakładu i załogi . Mam tu na myśli od
działowe rady robotnicze i narady wytwórcze.
Tymczasem w wielu zakładach sprawa udziału
w samorządzie sprowadza się do stosunków : zarząd
zakładowy -
KSR lub co gorsza, przewodniczący
ZZ ZMS - tzw . kolektyw zakładowy. Jeśli w okre
sie „ dochodzenia" ZMS do udziału w samorządzie ro
botniczym takie traktowanie sprawy można było
uznać za częściowo usprawiedliwione, nawet z obiek
tywnych względów , to obecnie należy dążyć do za
sadniczej zmiany tego modelu . Powinien on wyglą
dać mniej więcej następująco :
prezydium ZZ ZMS pracuje w KSR i na proble
matyce tej koncentruje uwagę;
członkowie ZZ ZMS pracują w radach robotni
czych ;
aktyw kół ZMS pracuje w oddziałowych radach
robotniczych i bierze udział w wydziałowych na
radach wytwórczych .
Jednakże udział młodzieży we wszystkich orga
nach samorządu nie może ograniczać się wyłącznie
do obecności na konferencjach i naradach. Takie
właśnie postępowanie będzie nosiło znamiona bier
nej postawy. Mało jest jeszcze takich organizacji,
które same podejmują określone problemy, wno
szą je – po odpowiednim przygotowaniu na fo
rum KSR RR, doprowadzają do podjęcia
lub
uchwały , a następnie roztaczają społeczną kontrolę
nad jej wykonaniem .
Oczywiście wnoszenie problemów na posiedzenia
2 - ZMS w zakładzie pracy 17
organów samorządu musi wynikać z ogólnych po
trzeb zakładu . Zagadnienia proponowane pod obra
dy KSR winny być zgłaszane we właściwym czasie,
czyli w okresie planowania rocznego cyklu tema
tycznego posiedzeń, a nie wnoszone przypadkowo
poza planem . Umieszczanie problemów zgłaszanych
przez ZMS w rocznym planie posiedzeń nadaje od
powiednią społeczną rangę pracy przygotowawczej
i ułatwia opracowanie odpowiednich materiałów.
Stanowi to także niezbędny element systematycz
ności w pracy .
Obok tak pojmowanej aktywności najistotniejszą
sprawą jest przygotowanie się do udziału w posie
dzeniach organów samorządu, na których będą roz
patrywane nie tylko zagadnienia dotyczące bezpo
średnio młodzieży.
Wszystkie otrzymywane materiały powinny stać
się przedmiotem możliwie wnikliwych dyskusji ak
tywu. Idealnym rozwiązaniem jest przygotowanie
przez zespół techniczno - ekonomiczny, działający
przy ZZ ZMS, komentarza do materiałów na uży
tek młodych działaczy samorządu. Dyskusja nad ma
teriałem powinna zakończyć się przyjęciem przez
prezydium ZZ ZMS stanowiska organizacji w okreść
lonych sprawach , które następnie powinno być
przedstawione na posiedzeniu odpowiedniego orga
nu samorządu.
Podjęcie przez KSR lub inny organ samorządu
określonej uchwały nie może wyczerpywać aktyw
ności działaczy młodzieżowych . Otwiera natomiast
bodajże najważniejszy etap – realizację. Pierwszym
krokiem instancji ZMS powinno być zapoznanie
ogółu członków z treścią podjętych uchwał, a na
stępnie przedyskutowanie i ustalenie planu ich re
alizacji lub sposobu włączenia się do wykonania
uchwał ogólniejszych .
18
 Udziału ZMS w pracach samorządu nie można
mierzyć tylko doraźnymi efektami produkcyjnymi
czy socjalno-bytowymi osiąganymi przez organiza
cję w wyniku jej aktywności. Należy pamiętać, że
samorząd robotniczy w swym założeniu ustrojowym
jest szkołą współgospodarowania, a udział ZMS w
samorządzie spełnia tę podstawową funkcję wycho
wania młodego pokolenia na odpowiedzialnych
współgospodarzy zakładu.

WSPÓŁDZIAŁANIE ZMS ZE ZWIĄZKAMI ZAWODO

WYMI

Podejmowanie i rozwiązywanie wielu spraw mło

dzieży przez zakładowe organizacje ZMS byłoby
niemożliwe bez ścisłego współdziałania ze związka
mi zawodowymi. Poświęcają one problemom mło
dzieży pracującej wiele uwagi, co znalazło swój
najpełniejszy wyraz w uchwale VI Kongresu Związ
ków Zawodowych w sprawach młodzieży. Przykła
dem stale zacieśniającej się współpracy ZMS z ru
chem zawodowym są wspólne posiedzenia instancji
związków zawodowych i ZMS, wspólne porozumie
nia i umowy zawierane z odpowiednimi resortami
gospodarczymi, wspólne inicjatywy, a także wspól
ne dokumenty określające zadania dla obu organi
zacji (np. wytyczne w sprawie rozwoju współza
wodnictwa pracy) .
Oczywiście najbardziej wartościowe są różne for
my wspólnego działania ogniw ZMS i związków
zawodowych na najniższym szczeblu, tj . w zakła
dzie pracy . Zgromadzono już w tym zakresie po
ważne doświadczenia . Najlepszym przykładem tego
jest rozwój socjalistycznego współzawodnictwa pra
cy, które jednocząc wysiłki starszych i młodych pra
cowników stało się nie tylko dźwignią wyzwalania
2* 19
dodatkowych rezerw dla wzrostu produkcji, ale tak
że kształtowania nowych, socjalistycznych stosun
ków międzyludzkich .
Coraz lepiej układa się współpraca ZMS z orga
nami związkowej inspekcji pracy w zakresie ochro
ny pracy młodzieży . Świadczą o tym przeprowa
dzone wspólnie powszechne przeglądy warunków
pracy i nauki młodych pracowników , zwłaszcza mło
docianych , a także stale wzrastająca liczba społecz
nych instruktorów ochrony pracy młodzieży. Dobre
wyniki przynosi nasze współdziałanie w zakresie
angażowania młodzieży do udziału w ruchu racjona
lizatorskim i wynalazczym , co znajduje swój wy
raz w rozwijającym się Turnieju Młodych Mistrzów
Techniki. Szeroki jest także front wspólnych ini
cjatyw ZMS i związków zawodowych na odcinku
organizowania wolnego czasu młodzieży (współpra
ca ZMS związków zawodowych TKKF
PTTK ).
Udział aktywu ZMS niezbędny jest także w in
nych komisjach powoływanych przez radę zakła
dową, jak np. socjalno -bytowej, ochrony pracy,
mieszkaniowej itp. Aktywista ZMS pracujący w in
stancjach związkowych lub z nimi współpracujący
powinien pamiętać, że każdy członek ZMS jest za
razem członkiem związku zawodowego. Oznacza to,
że wszystko, co w swej pracy podejmują związki
zawodowe, obejmuje automatycznie i dotyczy człon
ków ZMS .

PARTIA IDEOWYM KIEROWNIKIEM ZMS

Głównym i decydującym czynnikiem skuteczność

ci wychowawczego oddziaływania ZMS w zakładzie
pracy jest ideowe i polityczne przewodnictwo Pol
skiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Organizacje
20
partyjne dokonują oceny pracy ZMS, pomagają w
wyborze zadań oraz ich realizacji . Rada , opieka
i pomoc organizacji partyjnych, ich poparcie dla
słusznych inicjatyw organizacji ZMS, powierzanie
członkom ZMS odpowiedzialnych zadań społecznych
w przedsiębiorstwie, angażowanie aktywu do podej
mowanych w przedsiębiorstwie problemów politycz
nych i społeczno - gospodarczych wszystko to ma
ogromne znaczenie dla rozwoju i umocnienia or
ganizacji, doskonalenia jej pracy oraz wzrostu au
torytetu wśród młodzieży i całej załogi.
Wyrazen dużego zaufania, a równocześnie olbrzy
miej odpowiedzialności, jaka spada na nasz Związek
są dwa postanowienia Statutu partii przyjętego na
ostatnim VI Zjeździe PZPR :
pierwsze, mówiące o tym, że „młodzież w wieku
do lat 24 przyjmowana jest do partii w zasadzie
spośród członków organizacji młodzieżowych " ,
drugie, stwierdzające, że „ wobec członków organi
zacji młodzieżowych konieczne jest zasięgnięcie do
datkowej opinii ich organizacji” .
Zobowiązuje to organizację do dobrego przygoto
wania aktywu, a także dobrej znajomności każdego
członka. Tylko wtedy bowiem organizacja będzie
mogła wydać rzetelną opinię z poczuciem pełnej
odpowiedzialności za rekomendowanego.
Warto przy okazji przypomnieć, że opinia pole
cająca koła ZMS dla przyjmowanego w poczet kan
dydatów partii winna być przedyskutowana i za
aprobowana przez zebranie organizacji. Nie można
godzić się ze stosowaną dość często praktyką, że opi
nii w imieniu organizacji udziela przewodniczący
ZZ ZMS. Jest to bowiem nie tylko niezgodne z po
stanowieniami Statutu partii, ale także głęboko nie
słuszne z punktu widzenia wychowawczego oddziały
wania organizacji na swoich członków,
 Rozdział II

NASZA ORGANIZACJA

ZMS KONTYNUATOREM NAJLEPSZYCH TRADYCJI

RUCHU MŁODZIEŻOWEGO

Związek Młodzieży Socjalistycznej jest kolejnym

ogniwem kilkudziesięcioletniej historii ruchu mło
dzieżowego w Polsce. Kontynuuje w nowych warun
kach pracę młodych komunistów i socjalistów pol
skich sprzed wojny, Związku Walki Młodych i in
nych organizacji postępowych z okresu okupacji
i lat powojennych , pracę prowadzoną przez Zwią
zek Młodzieży Polskiej na pierwszych budowach
socjalizmu.
Nasz ideowy rodowód i polityczną orientację wy
wodzi ZMS z programu Komunistycznego Związku
Młodzieży Polski*, organizacji, która wyrosła na
burzliwej fali ruchu klasowego w Polsce lat mię
dzywojennych i dała początek nurtowi komunistycz
nemu w polskim ruchu młodzieżowym . KZMP był
też pierwszą organizacją , która swoją działalność
oparła na leninowskiej koncepcji związku młodzie
żowego.
Korzystamy także z doświadczeń innych organi
zacji młodzieżowych , które swą bojowość, rewolu
cyjny i postępowy charakter zawdzięczały zawsze
działającej w ich szeregach młodzieży robotniczej.
* Komunistyczny Związek Młodzieży Polski (KZMP) został
powołany do życia 17.111.1922 r. , ale swoją nazwę obowiązują
cą w nomenklaturze historycznej przyjął na II Zjeździe
w 1930 r . o historii i dorobku KZMP traktuje szeroko książka
Bogdana Hillebrandta „ Nasze tradycje ” , wydana W ramach
biblioteczki „ WSP -ZMS” w 1970 r .

22
Taką organizacją był Związek Walki Młodych, or
ganizacja, która precyzyjnie określiła zadania mło
dego pokolenia w czasie walk z okupantem oraz
wypracowała program mobilizowania mas młodzieży
do budownictwa socjalistycznego. Jej członkowie
dzielili swój czas między karabin i książkę, a póź
niej , po wyzwoleniu, zamienili broń na młot, cyr
kiel czy pióro, stając do odbudowy zniszczonego
kraju .
Historyczną rolę odegrał ZWM w walce o poli
tyczną jedność młodego pokolenia. Walka ta w kon
sekwencji doprowadziła do powstania ZMP – orga
nizacji, która wniosła ogromny wkład w budownic
two socjalizmu w naszym kraju.
Związek Młodzieży Polskiej* działał w okresie,
kiedy historia otworzyła przed młodym pokoleniem
Polski Ludowej szanse awansu społecznego, jakiego
nie znały nigdy poprzednie pokolenia. Był organi
zacją wielkiej mobilizacji mas młodzieży, bo tego
wymagał pierwszy etap odbudowy i industrializa
cji kraju. Romantyzm pracy, trud tworzenia stano
wiły dla ZMP -owców sens ich młodości.
Takie obiekty przemysłowe, jak Nowa Huta, No
we Tychy, Kędzierzyn , Wizów i inne budowle pla
nu 6 -letniego po dzień dzisiejszy łączą się w naszej
świadomości z bohaterstwem pracy młodego poko
lenia – są najbardziej znamiennym symbolem ro
mantyzmu, jaki cechował ówczesne pokolenie .
ZMP wychował wiele tysięcy aktywistów , którzy
w zdecydowanej większości byli i są do dzisiaj

* O dorobku ZMP i znaczeniu tej organizacji w historil pol

skiego ruchu młodzieżowego pisze obszernie Andrzej Zabiński
w swojej książce „ Nasza organizacja ” w rozdziale „ Gdzie wy
kuwał się program ZMS ? ” , wydanej przez PW „ Iskry ”
w 1971 r ,

23
W swym dorosłym już życiu kadrą żarliwą , od
daną sprawie socjalizmu, ofiarną i bojową . Są to
najlepsi i najbliżsi przyjaciele naszej organizacji.

POWSTANIE I ROZWOJ ZMS

Związek nasz powstał w dniach 25–27 kwietnia

1957 roku w Warszawie na Zjeździe Konstytucyj
nym z połączenia Rewolucyjnego Związku Młodzie
ży (RZM ) i Związku Młodzieży Robotniczej (ZMR ).
Okres powstawania i początki działalności ZMS po
twierdzają w pełni inicjatywną rolę środowiska ro
botniczego . W tym burzliwym i trudnym okresie
młodzież robotnicza wykazała dużą dojrzałość poli
tyczną i pełne zrozumienie naszej partii. Bardzo
często przeciwdziałała ona niesłusznym poglądom
i tendencjom , jakie rodziły się wówczas w niektó
rych środowiskach młodzieży .
Nic więc dziwnego, że pierwsze ZMS - owskie or
ganizacje powstały właśnie w robotniczych środo
wiskach Katowic, Oświęcimia i huty im. Lenina.
W roku 1959 - jak wynika z danych statystycz
nych – młodzież robotnicza stanowiła ponad 75%
wszystkich członków ZMS .
W latach późniejszych rozszerzyliśmy nasze wpły
wy także na środowisko młodzieży szkolnej i stu
denckiej, zawsze jednak organizacje robotnicze za
chowywały swoją przodującą rolę, nadając organi
zacji ideowo-polityczny kierunek .
Robotniczy charakter naszej organizacji wynika
nie tylko z socjalnego składu jej szeregów . Okreś
lenie to zawiera bogatą treść klasową , głębokie
znaczenie ideologiczne i polityczne. Tak bowiem
określając nasz Związek , odwołujemy się nie tylko
24
do tradycji naszego ruchu, ale prezentujemy cele
wychowawcze zgodne z interesem polskiej klasy
robotniczej , czołowego oddziału narodu , hegemona
budownictwa socjalistycznego .
W naszych szeregach wyrasta, zdobywa przygoto
wanie życiowe, uczy się patriotyzmu i społecznego
zaangażowania nowa zmiana klasy robotniczej. Do
tyczy to wszystkich środowisk , w których działamy,
przede wszystkim młodzieży pracującej. W kopal
niach bowiem i w hutach, stoczniach i fabrykach
kształtują się charaktery i postawy młodych robot
ników , techników i inżynierów . W robotniczym ko
lektywie, w walce o realizację zadań produkcyj
nych młodzi pobierają praktyczną lekcję życia.
Uczą się sumienności i rzetelności , gospodarności
i szacunku dla dobra ogólnego, odpowiedzialności za
siebie i współtowarzyszy, kojarzenia interesów
własnych z interesami całego społeczeństwa. Tutaj
znajdują oni naturalne ujście dla swojej energii,
pomysłowości i zapału, dla praktycznego zastosowa
nia zdobytej w szkole i wyższej uczelni wiedzy
i kwalifikacji .
Początki działania Związku Młodzieży Socjalistycz
nej nie były łatwe. Trzeba było - w oparciu
o przyjęte na Zjeździe Konstytucyjnym dokumen
ty – Deklarację Ideowo- Polityczną i Statut – wy
-

pracować założenia organizacyjne i programowe,

a także oczyścić szeregi Związku z elementów przy
padkowych .
Organizacje ZMS zajmowały się wieloma spra
wami codziennego życia młodzieży pracującej, ła
miąc biurokratyczne przeszkody, pokonując nie
przychylność do -nowej organizacji niektórych ogniw
administracji. Osiągnięciem działalności ZMS w tym
okresie jest odrodzenie młodzieżowego współzawod
nictwa pracy. Podjęto szereg cennych inicjatyw pro
25
dukcyjnych w fabrykach, na budowach , w hutach
i kopalniach . Pierwsze brygady współzawodniczące
o tytuł BPS zorganizowano w przemyśle węglowym ,
metalowym i włókienniczyni*. W późniejszych la
tach ruch ten rozszerzył się na wszystkie branże
naszej gospodarki przybierając różne formy, jak np.
Brygady Pracy Socjalistycznej, Najwyższej Jakości ,
Produkcji Bezbrakowej, Samokontroli Produkcji,
Stanowisk Dobrej Roboty itp. Równolegle rozwijały
się różnorodne formy współzawodnictwa indywidu
alnego: o tytuł najlepszego w zawodzie, najlepszego
mistrza nauczyciela i wychowawcy młodzieży,
najlepszego pracownika i kolegi.
Piękne efekty ekonomiczne przyniosły takie ini
cjatywy, jak sztafeta ,,Czyn Młodych " dla uczczenia
III i IV Zjazdu PZPR, „ Apel Zjazdowy” z okazji
III Zjazdu ZMS, sztafeta „ Młodzież Pięciolatce" , ak
cja ,,Szukamy milionów ", ZMS -owskie „ Kasy Osz
>

czędności Stali", ZMS - owskie „ Niedziele Czynu",

>

akcja ,,3 X Lenin ", „ Jakość, Nowoczesność, Eks

port" , „ Zapał, Młodość, Siły – Ojczyźnie”,
” „Dar Oj >

czyźnie" itp.
W 1960 r. II Zjazd ZMS zainicjował nową formę
pracy Związku -- patronaty ZMS nad budową wiel
kich obiektów gospodarczych . Krajowa organizacja
objęła wtedy patronat nad budową rurociągu „ Przy
jaźń ” i kombinatu petrochemicznego w Płocku,
a także nad takimi budowami , jak kombinat górni
czo - energetyczny w Turoszowie, kopalnia siarki w
Tarnobrzegu, Zakłady Azotowe w Puławach , Zagłę
bie Miedziowe w Lubinie . Obecnie organizacja na
sza sprawuje patronat nad budownictwem mieszka

* Pierwszy tytuł BPS przyznano brygadzie z Kaletyńskich

Zakładów Papierniczych W Kaletach, pow . Lubliniec, woj .
katowickie w 1961 r .

26
niowym , hutą „ Centrum " oraz fabryką samochodu
małolitrażowego w Tychach. Również wiele organi
zacji wojewódzkich ZMS objęło patronaty nad waż
nymi inwestycjami na ich terenie, a organizacje za
kładowe patronaty wewnątrzzakładowe nad szcze
gólnie trudnymi odcinkami produkcji , znane pod
nazwą akcja „ Alarm " , „ Sygnal", „ Radar" .
> 9

Od początku swego istnienia Związek nasz podej

mował problemy kształcenia i przygotowania zawo
dowego młodzieży . Niemały dorobek w działalności
oświatowej ZMS mają Uniwersytety Robotnicze,
które w ostatnich latach przeszły pewną modyfikację
programową i obecnie zajmują się przede wszyst
kim działalnością ideowo -kształceniową. Wśród wie
lu inicjatyw ZMS na rzecz przygotowania i wyko
rzystania kadr na uwagę zasługuje także przepro
wadzony w 1970 r. Powszechny Przegląd Kwalifi
kacji Młodzieży .
Dużym dorobkiem może poszczycić się ZMS w
rozwijaniu działalności na rzecz społeczno-zawodo
wej adaptacji nowo zatrudnionych. Najpierw akcja
pod hasłem „Kowalski nie jest sam ” , a później cały
szereg innych przedsięwzięć zmierzających do us
prawniania procesu przyjmowania i wdrażania mło
dych ludzi do pracy, m. in. spotkania nowo zatrud
nionych z dyrekcją i kierownictwem zakładowych
organizacji społecznych , wyznaczanie opiekunów
spośród aktywistów ZMS, powoływanie rad staży
stów, zacieśnianie współpracy ze średnim dozorem
technicznym w ramach corocznej inicjatywy pn.
„ Plebiscyt na najlepszego mistrza, nauczyciela i wy
chowawcę młodzieży".
Poważną rolę w dziedzinie powiązania młodzieży
uczącej się z pracą odgrywały i odgrywają Ochot
nicze Hufce Pracy. Obok hufców terenowych , szkol
27
nych i studenckich rozwinęły się hufce stałe, które
koncentrują się na budowach ważniejszych obiek
tów przemysłowych . Część stałych OHP stanowią
hufce dla młodocianych , które łączą w sobie pracę
i szkolenie zawodowe.
Związek Młodzieży Socjalistycznej podejmuje w
swoim programie działania szeroko pojętą proble
matykę warunków pracy i spraw socjalno -bytowych
młodzieży. W ścisłym współdziałaniu z państwowy
mi i związkowymi organami inspekcji pracy zainicjo
waliśmy wiele przedsięwzięć zmierzających do po
prawy warunków pracy, m. in . poprzez powszechne
przeglądy. Powołaliśmy społecznych młodzieżowych
instruktorów ochrony pracy, prowadzimy różnego
rodzaju konkursy, olimpiady itp. , inicjatywy z za
kresu bhp.
Troszczymy się również o prawidłowe rozwiązywa
nie problemów mieszkaniowych młodzieży. Współ
działając z ogniwami Związku Spółdzielczego Bu
downictwa Mieszkaniowego oraz przedsiębiorstwami
budowlanymi podjęliśmy patronat nad budownic
twem mieszkaniowym w naszym kraju. W jego ra
mach pomyślnie rozwija się inicjatywa katowickiej
organizacji budowania mieszkań systemem gospo
darczym przez brygady młodzieżowe lub jako od
pracowywanie części wkładu mieszkaniowego . Sze
roko upowszechniliśmy także pożyteczną akcję fun
dowania książeczek mieszkaniowych dla sierot z Do
mów Dziecka .

Związek Młodzieży Socjalistycznej podejmuje wie

le inicjatyw i wysiłków na rzecz organizacji wol
nego czasu młodzieży. Rozwijamy ruch klubów mło
dzieżowych, dążymy do ożywienia działalności świet
lic i zakładowych domów kultury, organizując ma
sowe imprezy dla członków ZMS i młodzieży nie
28
zorganizowanej. Należy tu wymienić takie formy,
jak festiwale młodzieżowych zespołów, Turniej Czy
telniczy, kino 900 tysięcy, zespoły małych form te
atralnych, poezji, dyskusyjne kluby filmowe.
Wiele uwagi poświęciliśmy także sprawom sportu
i turystyki. Szeroko rozwinęliśmy akcję letnią ZMS.
Jesteśmy organizatorami lub współorganizatorami
wielu ogólnokrajowych przedsięwzięć turystycznych
i sportowych , takich jak Rajd Szlakami Zdobywców
Wału Pomorskiego, Igrzyska Młodzieży Robotniczej ,
Spartakiady Zakładowe, Bałtycki Wyścig Przyjaźni
itp. Sprawujemy także patronat nad wieloma impre
zami sportowymi w różnych dyscyplinach . W ostat
nich latach znacznie zwiększyliśmy nasz wpływ na
rozwój sportu wyczynowego, w wielu klubach i sek
cjach sportowych działają koła terenowe ZMS.
Organizacja ZMS od chwili powstania szczególny
nacisk kładła i kładzie na działalność ideowo-wy
chowawczą . Najważniejszą bowiem dla Związku
sprawą jest przygotowanie młodzieży do aktywnego
życia w kraju budującym socjalizm , tak aby mło
dy, rozpoczynający dopiero start życiowy człowiek
potrafił określić własne miejsce i zadania . Chodzi
nam o kształtowanie przekonania wśród członków

organizacji, że tylko rzetelna , sumienna praca

i nauka, obywatelska i patriotyczna postawa decy
dują o zaangażowaniu społecznym i zawodowym
młodzieży .
W wyniku tak szeroko pojętej działalności stale
rosną szeregi naszego Związku, zwiększa się nasz
wpływ na młodzież nie zorganizowaną. W ciągu
15 lat działania staliśmy się potężną organizacją
skupiającą blisko 1,3 miliona członków . A oto jak
wyglądał rozwój naszych szeregów w ostatnich
10 latach :

29
 Rok
Ilość członków ZMS %
Ilość członków ZMS
w środ . mł. prac . * udziału

1961 527 214 358 647 68,0

1962 689 407 441 893 64,1

1963 666 716 387 404 58,1

1964 721 869 403 529 55,9
1965 830 776 385 322 46,4

1966 901 513 399 337 44,3

1967 994 243 441 524 44,4

1968 1 056 496 489 315 46,3

1969 1 145 732 566 205 49,4

1970 1 216 899 618 713 50,4

1971 1 287 585 634 878 49,3

* bez uczniów szkół przyzakładowych .

KOŁO ZMS PODSTAWOWYM OGNIWEM

Podstawowym ogniwem Związku jest koło ZMS.

Prowadzi ono swoją działalność w oparciu o pro
gram uchwalony przez ogólne zebranie członków ,
kierując się zadaniami określonymi w Statucie.
Wszędzie tam, gdzie jest więcej kół, np. w wielo
wydziałowych zakładach pracy, uczelniach i szko
łach , koła te stanowią organizację zakładową, uczel
nianą lub szkolną ZMS .
Na czele takiej organizacji stoi zarząd zakładowy
(uczelniany, szkolny) . W ostatnich latach ukształ
się nowa forma strukturalna organizacji
towała
ZMS w małych środowiskach , głównie w handlu,
spółdzielczości i budownictwie . Są to zarządy śro
30
dowiskowe lub branżowe powoływane na szczeblu
miasta lub dzielnicy dla kierowania działalnością
wielu małych organizacji pracujących w różnych
przedsiębiorstwach .
Niezależnie jednak od różnych rozwiązań struktu
ralnych decydujące znaczenie dla pracy całego Zwią
zku, jego rangi i autorytetu ma działalność kół,
ich sprawność działania, operatywność aktywu oraz
aktywność wszystkich jego członków.
Rodzi się więc pytanie, co ma robić koło ZMS,
aby spełniało tę decydującą rolę w życiu organi
zacji ? Czym ma się zajmować na oddziale czy wy
dziale produkcyjnym , w miejscu zamieszkania ?
Nie sposób na to pytanie odpowiedzieć jednym
zdaniem. Praca koła uwarunkowana jest bowiem
wieloma czynnikami zadaniami konkretnego wy
działu , zakładu, liczebnością członków koła, aktyw
nością jego zarządu, pomocą ze strony zarządu za
kładowego i instancji partyjnej . Zresztą odpowiedź
na to pytanie stanowi treść niniejszego poradnika,
zwróćmy więc uwagę na niektóre tylko sprawy, de
cydujące o pozycji koła ZMS w zakładzie i wśród
młodzieży .
Podstawowym warunkiem determinującym cha
rakter podejmowanych prac i inicjatyw są potrzeby
i możliwości danego koła . Na uwagę zasługują
zwłaszcza te prace, których zakres wyznacza włas
ny kolektyw , np. zebrania szkoleniowe, podejmowa
nie inicjatyw produkcyjnych i prac społecznie uży
tecznych , uczestniczenie w ruchu współzawodnictwa
pracy, organizowanie życia kulturalnego po pracy,
zbieranie składek członkowskich , prenumerowanie
młodzieżowych czasopism : „ Walki Młodych ”, „ Sztan
daru Młodych ", „Dookoła świata".
Koła uczestniczą także w wielu pracach organi
zowanych przez zarządy zakładowe. Do takich przed
31
sięwzięć należy np. rozwijanie TMMT, szkolenie ak
tywu w WSP lub w WSA, przeprowadzanie plebi
scytu na najlepszego mistrza nauczyciela wy
chowawcę młodzieży , organizowanie imprez kultu
ralno -oświatowych i turystyczno -sportowych , a tak
że podejmowanie spraw socjalno-bytowych .
Obok tego koła wykonują wiele prac, których
nie da się ująć w konkretne zadania . Polegają one
na czuwaniu nad przestrzeganiem norm życia we
wnątrzzwiązkowego, określonych w Statucie Związ
ku. Do szczególnie ważnych zaliczyć należy reago
wanie kół na wypadki złego zachowania się, zanied
bywania w pracy, niewykonywania poleceń orga
nizacji. Koła muszą także wykorzystywać statutowe
uprawnienia w zakresie wyróżniania tych, którzy
rzetelnie traktują swoje obowiązki służbowe i za
dania stawiane przez organizację. Dotychczasowa
praktyka wykazuje, że koła rzadko sięgają do tych
uprawnień, a przecież są to niezwykle ważne ele
menty wychowawczego działania.
Problem ten jest znacznie szerszy i bardziej za
sadniczy, nie można go rozpatrywać tylko w kate
goriach uprawnień statutowych . W tym kryje się
między innymi odpowiedź na pytanie, dlaczego nie
które koła są mało aktywne, nie stanowią żywych,
dobrze rozumiejących się kolektywów , dlaczego ich
zebrania są nieciekawe, a niekiedy wręcz nudne.
Dzieje się tak dlatego, że nie podejmują one
spraw i problemów, którymi na co dzień żyją jego
członkowie w zakładzie i w środowisku. Dlatego,
że nie potrafiliśmy wytworzyć takiej atmosfery w
kole ZMS, aby można było na zebraniach mówić
o wszystkich sprawach, często drażliwych , dotyczą
cych postawy każdego członka. Jest przecież nie
rzadko tak, że dyskutujemy o wielkich sprawach
moralności socjalistycznej, powołujemy się na kla
32
 syków marksizmu - leninizmu, a nie potrafimy do
strzec, że obok nas czy też w naszym kolektywie
mają miejsce wypadki nie licujące z taką posta
wą pijaństwo, brak poszanowania mienia spo
łecznego, niska dyscyplina pracy, obluda, rozrabiac
two itp.
A przecież analizując te zjawiska, odnosząc je do
konkretnych ludzi powinniśmy znajdować odpo
wiedź, jak powinien postępować młody człowiek ,
ZMS -owiec, by zasłużyć na miano członka socjali
stycznego kolektywu. Są to sprawy wymagające
dużej odwagi, przełamania barier źle rozumianej
koleżeńskości, oportunizmu, ale przecież taki jest
cel naszego działania - socjalistyczne wychowanie
młodego pokolenia.
Tak więc zamiast narzekać, że nie udają nam się
zebrania kół, że członkowie nie biorą w nich udziału
lub w najlepszym razie są biernymi uczestnikami,
trzeba tak dobrać tematykę spotkań, tak je przy
gotować, aby wszyscy biorący w nich udział byli
bezpośrednio zainteresowani, wtedy zebrania będą
żywe, ciekawe, a koło stanie się zespołem ludzi
wzajemnie rozumiejących się, potrzebnych sobie
jak powiedzieliśmy w tezach na IV Zjeździe ZMS
kolektywem przyjaciół .

STRUKTURA I ZASADY ŻYCIA WEWNĄTRZZWIĄZ

KOWEGO

Podstawowym dokumentem konstytucyjnym ZMS,

określającym główne cele wychowawcze Związku,
normującym zasady życia wewnątrzzwiązkowego,
a także zagadnienia władz organizacji jest Sta
tut. Zgodnie z jego postanowieniami struktura władz
organizacji wygląda następująco :
3 ZMS w zakładzie pracy 33
 ZMS
WŁADZ
STRUKTURA

Koleżeń
Sąd Główny
Zarząd Rewizyjna
Komisja
Główna
Głównyski

Koleżeński
Sąd Wojewódzki
Zarząd Rewizyjna
Komisja
Wojewódzk
Wojewódzki

Powiatowy
Zarząd Rewizyjna
Komisja
Powiatowa
d zielnicowy
),( iejski
m

R
..K
u ew
om
zk
)(sczeln
Zakładow

Zarząd Zarząd Zarząd Zarząd

D
. ziałania
Teren
Rada Szkolny Uczelniany Srodowisko
Zakładowy

Koło Koło Koło Koło

Koło

ZMS
wydziałowe
zarządy
.działać
mogą
pracy
zakładach
d użych
iu:wczelniach
Uwaga
 ZASADY ZYCIA WEWNĄTRZZWIĄZKOWEGO

Związek nasz opiera swoją działalność na Statu

cie, który normuje zasady życia wewnątrzorganiza
cyjnego i określa główne cele wychowawcze. Z cha
rakteru Statutu jako podstawowego dokumentu
konstytucyjnego ZMS – wynika , że wszystkie inne
-

dokumenty , uchwały instancji i inicjatywy Związku

nie mogą być z nim sprzeczne.
Statut normuje również władze Związku. Zgod
nie ze Statutem władze ZMS dzielą się na władze
koła ZMS, organizacji zakładowych , uczelnianych
i szkolnych, władze powiatowe, miejskie i dzielni
cowe, władze wojewódzkie i centralne.
Przez pojęcie „władze" rozumie się:
na szczeblu koła : zebranie sprawozdawczo -wy
borcze koła, które wybiera zarząd koła ;
na szczeblu zakładu (uczelni, szkoły ): konferencję
zakładową (szkolną, uczelnianą), która wybiera
zarząd zakładowy (szkolny, uczelniany) oraz ko
misję rewizyjną na dwuletnią kadencję;
na szczeblu powiatu : konferencję powiatową
(miejską, dzielnicową) ZMS, która wybiera na
okres dwóch lat zarząd powiatowy (M, D) oraz
powiatową (M, D) komisję rewizyjną; ZP ( M , D)
wybiera ze swego składu prezydium ZP (M, D) ,
w tym przewodniczącego i wiceprzewodniczącego ;
na szczeblu wojewódzkim : konferencję wojewódz
ką ZMS, która wybiera ZW ZMS, wojewódzką
komisję rewizyjną na dwuletnią kadencję. ZW
ZMS na swym plenarnym posiedzeniu wybiera
prezydium ZW ZMS, przewodniczącego i wiceprze
wodniczących oraz wojewódzki sąd koleżeński ;
na szczeblu centralnym : najwyższą władzą Związ
ku jest Zjazd , zwoływany co cztery lata. Zjazd
wybiera ZG ZMS i Główną Komisję Rewizyjną.
3* 35
 Zarząd Główny ZMS wybiera ze swego grona
Prezydium i Sekretariat ZG oraz Centralny Sąd
Koleżeński .
Konferencje poszczególnych szczebli podejmują
uchwały, określają kierunki działalności ZMS na
swoim terenie zgodnie Zz programem Związku
i uchw ałam i władz wyżs zych .
Poszczególne zarządy ZMS kierują działalnością
organizacji w okresie między konferencjami zgod
nie z ich uchwałami i postanowieniami wyższych
instancji.
Mianem centralizmu demokratycznego określamy
taką strukturę Związku, w której niższe ogniwa
i instancje odpowiadają za swoją pracę przed wyż
szymi instancjami oraz przed swoimi wyborcami
(konferencje, zebrania sprawozdawczo -wyborcze ).
Założenia centralizmu demokratycznego stanowią ,
że wszystkie kierownicze władze ZMS poczyna
jąc od kół, a kończąc na Zarządzie Głównym – wy
bierane są w sposób demokratyczny.
Wszystkie władze Związku zobowiązane są do
składania sprawozdań z działalności przed swoimi
wyborcami. Uchwały i zalecenia władz wyższych
ZMS obowiązują instancje niższe.
Na demokrację wewnątrzzwiązkową składają się
następujące elementy :
wszystkie ogniwa ZMS obowiązuje zasada jaw
ności życia organizacyjnego ;
każdy członek ZMS ma prawo do krytyki wszyst
kich instancji i ich działaczy, wypowiadania swo
ich poglądów na zebraniach i w prasie związ
kowej;
każdy członek ma prawo wybierać i być wybra
nym do władz ZMS ;
wszystkich członków i instancje ZMS obowią
36
 zuje jedna dla wszystkich dyscyplina organiza
cyjna ;
każdy członek ma obowiązek uczestniczenia w
pracy Związku zgodnie ze swoimi umiejętnoś
ciami i możliwościami, propagowania idei ZMS
oraz przeciwdziałania wszelkim przejawom nie
zgodnym z założeniami programowymi organi
zacji.
Demokracja i centralizm demokratyczny dwie
podstawowe normy życia wewnątrzzwiązkowego
muszą być rozpatrywane łącznie, gdyż dɔpiero wte
dy stanowią niezbędny warunek siły i rozwoju
Związku. Wynika to z charakteru ZMS jako orga
nizacji ideowo -wychowawczej. Temu bowiem celo
wi muszą służyć wszystkie jej poczynania, w tym
także metody i formy pracy.
Demokracji i centralizmu demokratycznego nie
można sprowadzać jedynie do aktu wyboru władz
i głosowania. Byłoby to niebezpiecznym uproszcze
niem. Chodzi bowiem o to, aby :
mobilizować wszystkie ogniwa ZMS do aktywnej
działalności, która w możliwie największym stop
niu wpływałaby na kształtowanie oblicza ideowe
go i dorobku organizacji;
podnosić rangę pracy wychowawczej kół, gdyż
ich właśnie praca w ostatecznym rezultacie decy
duje o wynikach przedsięwzięć całej organizacji;
• doprowadzić do aktywności wszystkich członków
koła, a nie tylko przewodniczącego koła i za
>

rządu. Bez uczestniczenia bowiem każdego człon

ka ZMS w pracach organizacji nie można mó
wić o właściwym spełnianiu wychowawczych
funkcji koła ZMS;
uczyć ' wszystkich członków organizacji odpowie
dzialności za przestrzeganie demokracji wewnątrz
związkowej .

37
HYMN, SZTANDAR , STRÓJ ORGANIZACYJNY, EM
BLEMAT ZMS, LEGITYMACJA ZWIĄZKOWA , PRA
SA I WYDAWNICTWO ZWIĄZKOWE

HYMN

Hymnem Związku Młodzieży Socjalistycznej jest

pieśń związana z bojowymi tradycjami międzyna
rodowego i polskiego rewolucyjnego ruchu młodzie
"
ży proletariackiej ,,Jesteśmy młodą gwardią"
.

tak mówi art. 55 Statutu. ZMS. Pieśń ta była także

hymnem OM TUR - u . W roku 1926 polska delegacja
biorąca udział w Międzynarodowym Zlocie Młodzie
ży Socjalistycznej w Austrii przywiozła do Polski
„ Młodą gwardię ", która w tymże roku została opra
cowana w wersji polskiej przez Włodzimierza Sło
bodnika. Pieśń ta była kiedyś napisana na cześć
bohatera narodowego Szwajcarii, Andreasa Hofera .
Następnie tekst niemiecki do tej melodii napisał
H. Arnold . „ Jesteśmy młodą gwardią" była najpo
pularniejszą pieśnią wśród młodzieży socjalistycz
nej i komunistycznej. (Słowa i nuty hymnu ZMS za
mieszczono na s . 247) .

SZTANDAR

Art. 56 Statutu mówi: ,,Sztandar Związku jest

symbolem wierności socjalistycznej Ojczyźnie, ho
noru i bojowej zwartości organizacji”. Artykuł ten
określa również, jak wygląda sztandar. Z jednej
strony na czerwonym tle widnieje godło państwowe
i napis „ Związek Młodzieży Socjalistycznej ” oraz
nazwa instancji, a z drugiej - na błękitnym tle -
emblemat ZMS oraz słowa hymnu Związku „ Je
steśmy młodą gwardią proletariackich mas" .
Sztandar posiadają: Zarząd Główny ZMS oraz wo
jewódzkie, powiatowe (miejskie, dzielnicowe) organi
zacje ZMS. W dowód wyróżnienia za dobrą pracę
38
i szczególne osiągnięcia zarządy wojewódzkie ZMS
mogą przyznać prawo posiadania sztandaru organi
zacjom zakładowym , szkolnym i uczelnianym ZMS.
Środki na zakup sztandaru organizacji wypracowu
ją i gromadzą jej członkowie. Mogą toż otrzymać
pieniądze na ten cel od swoich zakładów pracy,
w których działają , komitetów opiekuńczych , rodzi
cielskich .

STROJ ORGANIZACYJNY

Artykuł 58 Statutu ZMS ustala, że strojem orga

nizacyjnym członka ZMS jest biała koszula i czer
wony krawat. Strój organizacyjny jest zewnętrz
nym symbolem więzi członka ZMS z jego Związ
kiem . Członkowie organizacji winni nosić ten strój
na wszystkie święta państwowe, uroczystości we
wnątrzzwiązkowe, w dniach mundurowych ogłoszo
nych przez ZG ZMS oraz na inne uroczyste okazje,
podkreślając w ten sposób przynależność do orga
nizacji.
EMBLEMAT

Emblematem ZMS jest czerwona tarcza z literami

„ ZMS” koloru złotego, przedzielona biało - czerwoną
strzałką. Jest on obok stroju organizacyjnego ze
wnętrznym dowodem przynależności do Związku.
Emblemat wykonany w formie znaczka jest no
szony przez członków organizacji, w innej formie
umieszczany jest na różnego rodzaju placówkach
ZMS (kluby, UR, instancje itp.) .

LEGITYMACJA CZŁONKOWSKA

Legitymacja członkowska mówi Statut ZMS

-

w art. 57 – jest dokumentem stwierdzającym przy

39
należność do Związku. Członek Związku obowiązany
jest szanować legitymację, chronić ją przed znisz
czeniem lub zagubieniem .
Instrukcja wewnętrzna i inne dokumenty wydane
przez ZG ZMS zalecają, aby wręczenie legitymacji
odbywało się na specjalnych zebraniach i miało
charakter uroczysty. Chodzi bowiem o to, aby wstą
pienie do Związku łączyło się z emocjonalnym prze
życiem dla nowo wstępującego członka ZMS, aby
pozostało w jego pamięci jako ważny moment w ży
ciu. Wręczenie legitymacji może niekiedy odbywać
się w czasie ogólnozakładowych uroczystości mło
dzieżowych lub partyjnych (zakładowe konferencje
sprawozdawczo -wyborcze, rocznica Rewolucji Paź
dziernikowej, akademia 1 -majowa ).
PRASA

Związek Młodzieży Socjalistycznej jest politycznym

wydawcą czterech czasopism o łącznym nakładzie
ponad 650 tys . egzemplarzy. Są to następujące ty
tuły : jeden dziennik wspólne pismo ZG ZMS
i ZG ZMW „ Sztandar Młodych "; dwa tygodni
ki „ Walka Młodych ” i „Dookoła świata ” oraz
miesięcznik „ Płomienie " .
1. ,,Sztandar Młodych " jest dziennikiem przeznaczo
nym dla młodzieży. Stąd też zarówno dobór in
formacji, jak i ich treść różnią się od serwisu
innych pism codziennych . „ Sztandar Młodych "
ukazuje się sześć razy w tygodniu, posiada swych
stałych korespondentów we wszystkich miastach
wojewódzkich . Pismo ma pięć wydan tereno
wych . Przeciętny nakład — 250 tys. egzemplarzy.
2. Tygodnik „Walka Młodych " spełnia funkcję orga
nu Zarządu Głównego ZMS. Z tej racji pismo
od początku powstania organizacji towarzyszy
wszystkim ważniejszym poczynaniom Związku, in
40
 formuje o pracy wewnątrzorganizacyjnej. „Wal
ka Młodych" podejmuje wiele interesujących
akcji, jest inicjatorem i współorganizatorem ró
żnych konkursów , z których wiele weszło do
programu działania ZMS. Nakład pisma średnio
120 tys. egzemplarzy.
3. Tygodnik ilustrowany „ Dookoła świata " jest
popularnym magazynem młodzieżowym o wiel
kim nakładzie 300 tys. egzemplarzy. Tematyka
pisma nie ogranicza się jedynie do spraw kra
jowych . „ DS " wiele miejsca poświęca tematyce
zagranicznej, publikując relacje własnych wysłan
ników, i to nie tylko z państw europejskich, ale
niemal ze wszystkich kontynentów . Jest inicja
torem wielu interesujących akcji, jak np . osta
tnia „ Bank Pomysłów ” .
4. Miesięcznik „Płomienie" jest przeznaczony prze
de wszystkim dla przewodniczących i zarządów
kół ZMS jako istotna pomoc instruktażowo-me
todyczna. Nakład przekracza 60 tys. egzempla
rzy. Ukazuje się w trzech , częściowo zróżnico
wanych , wydaniach – dla młodzieży pracującej ,
szkolnej, studenckiej. Pismo rozprowadzane jest
niemal wyłącznie według rozdzielnika wewnątrz
organizacyjnego – bezpośrednio do kół ZMS.
Ponadto Związek Młodzieży Socjalistycznej ma
swój udział w Kwartalniku Komisji Historycznej
OKWOM „ Pokolenia ”. Pismo to publikuje powa
żniejsze studia z dziejów ruchu młodzieżowego, wspo
mnienia działaczy organizacji młodzieżowych itp.
Nakład - około 2,5 tys . egzemplarzy .
PANSTWOWE WYDAWNICTWO „ ISKRY”

Wydawnictwo to powstało z inicjatywy ZMP jako

agenda wydawnicza organizacji. Od chwili powsta
41
nia wydawnictwo stale zwiększa zasięg swego od
działywania, specjalizując się w publikacjach lite
ratury młodzieżowej, reportażu i wydawnictw orga
nizacyjnych .
PW „ Iskry " spełnia obecnie rolę wydawnictwa
młodzieżowego, ściśle związanego Z działalnością
ZMS i- ZMW.
Przedstawiciele kierownictw obu tych organizacji
są członkami Rady Programowej „Iskier". PW
„ Iskry" realizuje szereg nowych inicjatyw wyda
wniczych , między innymi masowe nakłady książek
kieszonkowych. Z inspiracji ZMS PW „ Iskry" wy
daje też wiele pozycji związanych bezpośrednio
z działalnością organizacji, m.in. biblioteczkę WSP .

POPOŁUDNIE Z MŁODOŚCIĄ I TELEWIZYJNY EK

RAN MŁODYCH

POPOŁUDNIE Z MŁODOSCIĄ

Niezwykle popularny wśród młodzieży radiowy

blok „ Popołudnie z młodością " nadawany jest co
dziennie od godziny 16.00 do 19.00. Jego program
opracowany jest w porozumieniu z Zarządem Głó
wnym ZMS. Problematyka organizacji ZMS zajmu
je wiele miejsca w audycjach nadawanych w tym
programie. Prezentowany jest w nich dorobek kół
i kolektywów młodzieżowych , sylwetki działaczy,
ciekawych ludzi, pokazywane są postawy zaangażo
wane, nowoczesne wzorce wychowawcze. Na wy
różnienie zasługują audycje publicystyczne poru
szające istotne problemy moralne, światopoglądowe
i ideowe młodego pokolenia . Znajduje to żywy od
zew wśród młodzieży, czego potwierdzeniem są listy
przysyłane do redakcji .
42
 TELEWIZYJNY EKRAN MŁODYCH

Powstał z inicjatywy naszej organizacji jako sta

la cotygodniowa audycja młodzieżowa zastępująca
istniejące wcześniej jednotematyczne audycje typu
„Klub po szóstej” czy „ ,7 milionów młodych". Aktu
alnie TEM jest w programie TV, w sensie czaso
>

wym , największą pozycją programową.

W skład TEM wchodzą różne pozycje jak np.: kro
nika TEM, muzyka młodzieżowa, azymut , studio
mody młodzieżowej . Wiele miejsca zajmują także
programy rozrywkowe, głównie muzyczne, cieszące
się zresztą dużą popularnością wśród młodych tele
widzów .
Niezależnie od wielu jeszcze słabości jest Telewi
zyjny Ekran Młodych ważnym instrumentem wy
chowawczego oddziaływania organizacji młodzieżo
wych ; dobrze służy także sprawie popularyzowania
dorobku i zadań naszego Związku.

SYSTEM WYRÓŻNIEŃ W ZMS

Wyróżnienie jest dla członka Związku formą uzna

nia przez kolektyw i władze organizacji za właści
wą postawę w życiu społecznym i w pracy orga
nizacyjnej. Jest uhonorowaniem tych członków , któ
rzy swoją wzorową postawą, zaangażowaniem ideo
wo -politycznym , sumiennym wykonywaniem obo
wiązków zawodowych i społecznych przynoszą chlu
bę Związkowi i środowisku przez nich reprezento
wanemu .

Artykuł 14 Statutu ZMS wymienia cztery formy

wyróżnień : pochwała, dyplom , inne formy uznania
i odznaczenia im . Janka Krasickiego. Instrukcja Pre
zydium Zarządu Głównego z września 1969 r. pre
cyzuje zasady stosowania tych wyróżnień. Oto nie

43
które ustalenia dotyczące środowiska młodzieży pra
cującej .
Pochwała jako najbardziej powszechna forma
uznania może być stosowana przede wszystkim za
doraźne, wzorowe wykonanie jakiegoś istotnego za
dania organizacyjnego.
Pochwał udzielają: zarządy kół, zarządy zakłado
we, komendy obozów i kursów w stosunku do ich
uczestników . Pochwała winna być udzielana pu
blicznie w obecności członków macierzystej organi
zacji wyróżnionego, na zebraniach kół, posiedzeniach
zarządów , masówkach , akademiach i apelach. Jej
udzielenie winno znaleźć odbicie w protokole zebra
nia, w wypadku obozu szkoleniowego — w rozkazie
-

dziennym .
Szczególną formę pochwał stanowią listy reko
mendujące dla czołowego aktywu :
z okazji odejścia do oficerskich szkół zawodo
wych - list przewodniczącego ZW ZMS;
z okazji odejścia do zasadniczej służby wojsko
wej – list przewodniczącego ZP (M, D ) ZMS.
Mogą być także nadawane listy gratulacyjne
z okazji:
długoletniej (np. 10 -letniej) pracy społecznej lub
etatowej ;
• ważnych wydarzeń w życiu osobistym i organi
zacyjnym członka Związku (np. awans zawodowy,
lub organizacyjny, pożegnanie z organizacją , >

urodziny, zawarcie związku malżeńskiego, uzy

skanie pełnoletności itp.).
Dyplom uznania jest wyższą formą wyróżnienia .
Prawo jego nadania przysługuje jedynie instancjom
Związku. Dyplom „ za wybitne osiągnięcia w pracy
społecznej” i „ Zasłużony dla ZMS”, w zależności od
>

rodzaju zasług, przyznają :

44
Zarząd Główny, zarządy wojewódzkie lub zarządy
powiatowe ZMS.
Ponadto w myśl porozumień z innymi organiza
cjami mogą być nadawane dyplomy, odznaki i ty
tuły honorowe:
Młodego Mistrza Techniki (w zakładzie, woje
wództwie i w kraju ) ;
Młodego Fachowca ;
Mistrza, Nauczyciela i Wychowawcy Młodzieży ;
Przodownika Pracy Socjalistycznej;
Zasłużonego Przodownika Pracy Socjalistycznej;
Najlepszego Pracownika i Kolegi ;
Najlepszego w Zawodzie.
Młodzież dla postępu ;
Do systemu wyróżnień ZMS nie wchodzą dyplo
my uzyskane za wyniki w zawodach sportowych,
w konkursach , quizach itp .
Odznaczenie im. Janka Krasickiego jest najwyż
szym wyróżnieniem przyznawanym w trzech sto
pniach (brązowe, srebrne i złote) przez Zarząd
Główny ZMS za :
aktywną i ofiarną pracę w ruchu młodzieżowym ;
wybitne osiągnięcia w spełnianiu obywatelskich
obowiązków ;
za czyny świadczące o szczególnej odwadze, po
święceniu i wzorowej postawie.
Zasady i tryb przyznawania odznaczeń im. J. Kra
sickiego określają: regulamin odznaczenia zatwier
dzony przez ZG ZMS w czerwcu 1969 r. oraz regu
lamin Komisji Odznaczeń ZG ZMS.
Oto niektóre ważniejsze sformułowania :
1. Odznaczenie przyznaje się z okazji:
świąt państwowych ;
świąt zawodowych ;
rocznicy Powstania ZWM (3.II.) ;
rocznicy urodzin Janka Krasickiego.
45
2. Sekretariat ZG ZMS może zdecydować doraźnie
o nadaniu odznaczenia z okazji innej, a szcze
gólnie za wyjątkowe czyny obywatelskie, lub dla
odchodzących z pracy etatowej lub społecznej
zasłużonych , długoletnich działaczy ZMS.
3. Z wnioskami o nadanie odznaczeń mogą wystę
pować Prezydia ZW ZMS oraz z własnej inicja
tywy Sekretariat ZG ZMS.
4. W wypadku gdy postępowanie osoby odznaczo
nej koliduje z mianem dobrego obywatela PRL
i działacza , Sekretariat ZG ZMS może na wnio
sek instancji wnioskującej, a także innych in
stancji ZMS anulować uchwałę o nadaniu odzna
czenia .
Inne formy uznania mają charakter uzupełniający
do wymienionych poprzednio wyróżnień. Są to m.in .:
nagrody i upominki rzeczowe (książki, dzieła
sztuki, przedmioty użytkowe);
nagrody pieniężne;
dofinansowanie uczestnictwa w obozie ;
dofinansowanie uczestnictwa w wycieczkach za
granicznych .
Należy przestrzegać zasady, aby wszystkie wy
różnienia honorowe były wpisywane do legitymacji
członkowskiej wyróżnionego.
Oprócz tych wymienionych wyżej form wyróżnień
indywidualnych mogą być stosowane wyróżnienia
zbiorowe. Należą do nich :
pochwały i dyplomy;
odznaczenia im. Janka Krasickiego;
nadanie sztandaru organizacyjnego ;
nadanie tytułu Brygady Pracy Socjalistycznej;
nadanie tytułu Kolektywu Pracy Socjalistycznej ;
list gratulacyjny ZW ZMS lub ZG ZMS;
nagrody pieniężne lub rzeczowe – dla instancji
i organizacji.
 Rozdział III

DZIAŁALNOŚĆ IDEOWO-POLITYCZNA
I PROPAGANDOWA

CEL I ZADANIA

Celem działalności ideowo-kształceniowej ZMS

jest upowszechnienie marksistowsko -leninowskiej
wiedzy społeczno -politycznej wśród członków organi
zacji. Wiedza ta powinna kształtować osobowość
młodych , nadawać odpowiedni, zaangażowany kie
runek ich działaniom , a także takie działania inspi
rować. Wzrost świadomości ideologicznej młodzieży
zorganizowanej w ZMS, w rezultacie - jedność wo
li i działania , odbywać się winien w nierozerwal
nym związku z praktyką jej pracy zawodowej, na
uki i społecznego działania.
Obecnie, gdy zakończyliśmy w naszym kraju etap
forsownej industrializacji przemysłowej, a zaczy
>

namy budować rozwinięte przemysłowo socjalisty

czne społeczeństwo, trzeba określić, jakiego obywa
tela mamy wychowywać, by był on przygotowany
do wykonywania zadań, by w pracy sprawdzały się
jego wartości jako uspołecznionej jednostki z wa
lorami moralnymi, etycznymi, politycznymi, świa
topoglądowymi, obywatelskimi, aby był zarazem
zdyscyplinowanym , dobrym patriotą i internacjona
listą.
Ma to szczególne znaczenie w aktualnej sytuacji
społeczno - gospodarczej kraju, który po wydarzeniach
grudniowych w 1970 r. wkroczył w nowy etap swe
go rozwoju. Dla urzeczywistnienia przyjętych na VI
Zjeździe partii kierunków działania potrzeba nam
47
ludzi wszechstronnie rozwiniętych , wykształconych
i ambitnych, ludzi umiejących tworzyć nowe, socja
listyczne społeczeństwo wykorzystując środki, ja
kie niesie z sobą rewolucja naukowo -techniczna,
a także te wszystkie nieprzemijające wartości histo
ryczne i moralne, jakie stworzyły rewolucyjne po
kolenia klasy robotniczej .
Potrzeba nam ludzi odpowiedzialnych za swą pra
cę , ludzi, którzy żyją tą odpowiedzialnością, a więc
ludzi o dojrzałej postawie obywatelskiej i polity
cznym zaangażowaniu. Takich ludzi chcemy wycho
wywać w Związku Młodzieży Socjalistycznej. Jest to
nasze naczelne zadanie wynikające z uchwał partii
i z dobrze pojętego interesu młodego pokolenia Po
laków.

W realizacji tych celów ważną rolę do spełnienia

mają takie zagadnienia , jak:
kształtowanie internacjonalistycznego i naukowe
go poglądu na świat;
rozwijanie patriotycznych postaw młodzieży ;
kształtowanie poczucia sprawiedliwości społe
cznej, umiłowania wolności;
rozbudzanie szacunku i zamiłowania do pracy ,
poszanowania mienia społecznego;
rozwijanie socjalistycznej moralności, socjalisty
cznej świadomości i socjalistycznych zasad współ
życia społecznego ;
prowadzenie walki ideologicznej z przeciwnikami
socjalizmu i różnego rodzaju rewizjonistami i dog
matykami.
O skuteczności tej pracy decyduje rozwój szkole
nia masowego, tj. najszersze dotarcie z treściami wy
chowawczej działalności do wszystkich członków or
ganizacji i młodzieży nie zorganizowanej.

48
STRUKTURA I SYSTEM SZKOLENIA W ZMS

W celu poprawienia skuteczności pracy ideowo

-kształceniowej ZMS wprowadzony został jednolity
system szkolenia obowiązujący we wszystkich in
stancjach Związku . W zależności od środowiska prze
widuje on następujące formy :
Srodowisko

Rodzaj
szkolenia Młodzież Młodzież Młodzież
pracująca szkolna studencka

Seminaria dla wstępujących do ZMS

Zebrania szkoleniowe kół
Powszechne
Olimpiada
kształcenie udział w Tumiej
Wiedzy
członków szkoleniu O Polsce Wiedzy
ZMS
partyjnym i Swiecie Politycznej
Wspól
czesnym

Wszechnica Społeczno-Polityczna
Masowe
kształcenie koła zainte Kola Mło Studenckie
aktywu resowań dych Ra Ośrodki
politycznych cjonalistów Dyskusyjne

Specjalis
tyczne
kształcenie
Wieczorowe Szkoły Aktywu
aktywu

Dla zabezpieczenia realizacji tego systemu przyję

ta została następująca struktura organizacyjna szko
lenia :

w Zarządzie Głównym ZMS działa Komisja Szko

lenia oraz Wydział Szkolenia ZG ZMS. Jedno
cześnie Wydziałowi Szkolenia podporządkowane
są merytorycznie ośrodki szkoleniowe WOSM
w Gliwicach i MOKA we Wrocławiu ;
4 - ZMS w zakładzie pracy 49
 w zarządach wojewódzkich działają komisje szko
leniowe oraz wydziały szkolenia ;
w zarządach powiatowych (miejskich, dzielnico
wych ) działają komisje szkolenia, wiceprzewodni
czący d/s szkolenia oraz Uniwersytety Robotni
cze ZMS, które spełniają funkcję Powiatowych
Ośrodków Szkolenia ;
w zarządach zakładowych (szkolnych, uczelnia
nych) organizacji, liczących powyżej 200 człon
ków, działają komisje szkolenia oraz wiceprzewo
dniczący d / s szkolenia ;
w zarządach kół powołani są organizatorzy szko
lenia i czytelnictwa.
Do zakresu obowiązków wiceprzewodniczącego
ZZ ZMS d / s szkolenia należy :
odpowiedzialność za realizację programu szkole
nia w kołach ;
nadzór nad działalnością placówek szkolenia akty
wu (WSP , WSA) ;
zabezpieczenie udziału członków ZMS w szkole
niu partyjnym ;
odpowiedzialność za prawidłowy kolportaż prasy
i wydawnictw młodzieżowych „ Płomienie", bi
blioteczka „WSP " , ,,Biblioteczka Aktywisty
ZMS " ).
Organizator szkolenia i czytelnictwa w kole ZMS
przygotowuje projekty planów pracy szkoleniowej,
odpowiada za ich realizację oraz prowadzi kolportaż
prasy i wydawnictw organizacyjnych .
ZASADY PLANOWANIA PRACY IDEOWO - KSZTAŁ
CENIOWEJ W KOLE
Plan pracy ideowo -kształceniowej koła ZMS skła
dać się winien z dwóch integralnych części:
a) planu szkolenia w kole ZMS ;
b) planu zebrań szkoleniowych koła ZMS.
50
 Plan szkolenia uwzględnia udział członków koła
ZMS we wszystkich formach szkolenia , w czytelni
ctwie pracy ZMS -owskiej i młodzieżowej oraz czy
telnictwie literatury polityczno -Społecznej.
Plan zebrań szkoleniowych układamy kierując się
„ Wytycznymi Prezydium ZP ZMS". ' Każdy temat,
zawarty w „ Wytycznych”, jest rozpisany dodatkowo
w postaci tez. Do każdego tematu dołączony jest
wykaz literatury pomocniczej, z którą przed zebra
niem powinni zapoznać się wszyscy członkowie koła.
Literaturę tę wypożyczyć można z biblioteki zakła
dowej , powszechnej , z zarządu zakładowego ZMS.
Można i trzeba na stałe zakupić ją do biblioteczki
koła ,
Pamiętać też należy o wykorzystaniu „ Płomieni”
oraz literatury wydawanej przez ZMS, tj . „ Biblio
teczki Aktywisty ZMS" i biblioteczki ,,Wszechnica
-
SS .
Społeczno-Polityczna ZMS” (wykazy pozycji
245 i 246) .
Przy układaniu planu pracy należy pamiętać ko
niecznie, że :
1) koło ma odbyć 10 zebrań szkoleniowych w ciągu
roku ;
2) te tematy , które zgodnie z „Wytycznymi ZG ”
zostały uznane za obowiązkowe, muszą koniecznie
w planie zebrań znaleźć swoje miejsce.
Opracowanie nawet najlepszego planu pracy nie
zabezpiecza w pełni powodzenia jego realizacji. Plan
pracy nie jest osobistą własnością przewodniczącego
koła ani organizatora szkolenia i czytelnictwa w ko
le ZMS . Zainteresowani nim winni być wszyscy
członkowie koła ZMS. Dobrze jest umieścić plan pra
cy w ZMS- owskiej gablocie, aby wszyscy wiedzieli,
o czym dyskutuje się na zebraniach ZMS. Wskazane
jest to również dlatego, aby wszyscy wiedzieli, z ja
kiej literatury i na kiedy winni się przygotować.
51
ORGANIZOWANIE SZKOLENIA W KOLE

Zasadą pracy szkoleniowej na szczeblu koła jest

samokształcenie . Polega ona na tym, że w toku szko
lenia bazuje się na wiadomościach zdobytych samo
dzielnie przez członków koła, a zebranie szkoleniowe
służy do tego, aby wiadomości te uporządkować, czy
uwypuklić pewne zagadnienia.
Stąd wynika konieczność bieżącej, zgodnej z prog
ramem lektury książek i czasopism . Zadaniem orga
nizatora szkolenia będzie takie pokierowanie obie
giem literatury, aby wszyscy członkowie mieli mo
żność zapoznać się z pozycjami pomocniczymi do da
nego tematu szkolenia . Tam gdzie jest to możliwe,
dobrze jest zorganizować kącik czytelniczy względnie
wypożyczalnię, np. w klubie, w świetlicy itp .
Zebranie osiągnie swój efekt w postaci przyswoje
nia pewnej wiedzy tylko wtedy, kiedy będzie sta
rannie przygotowane i umiejętnie prowadzone. Czyn
nikiem , który zwiększa przyswojenie materiału szko
leniowego, jest zastosowanie tzw. pomocy dydak
tycznych środków audiowizualnych .
Do środków audiowizualnych zaliczamy nie tylko
te najprostsze, takie jak tablica czy zwyczajna ma
pa, ale także te nowocześniejsze i znacznie bardziej
skomplikowane, jak rzutniki do światła dzienne
go, tablice magnetyczne, rzutniki przezroczy sprzę
żone z magnetofonami itp.
Inną pomocą jest epidiaskop . Można go używać nie
tylko do rzucania na ekran obrazów sporządzonych
na nieprzezroczystym materiale, np. wykresów, pla
nów itp. O wiele lepsze efekty daje użycie epidiasko
pu do wyświetlania przezroczy . Przezrocza można
sporządzić samemu. Na pewno wśród członków
koła jest ktoś, kto zajmuje się fotografią i kto po
52
trafi sporządzić na zebranie ciekawy materiał ilu
strujący omawiane zagadnienie.
Z przytoczonych przykładów widać, że przygoto
wanie zebrania szkoleniowego wymaga dużo czasu
i wysiłku ze strony organizatora. W tym też celu
proponujemy, by w planie szkoleniowym na każde
zebranie szkoleniowe przydzielić organizatorowi szko
lenia kogoś do pomocy, tak aby zebranie nie było
efektem pracy tylko jednej osoby, ale np. trzyoso
bowej grupy
Aby należycie przygotować zebranie szkoleniowe,
trzeba wykonać szereg czynności, które staraliśmy
się przykładowo uszeregować w poniższej tabelce.
Tabelkę taką trzeba sporządzić przed każdym ze
braniem szkoleniowym po prostu po to, aby czegoś
nie zapomnieć. Podane czasookresy „wyprzedzające"
dzień zebrania zostały wybrane najzupełniej przy
padkowo, zależą one przede wszystkim od warun
ków lokalnych , czy użytej formy szkolenia.
>

Dni przed
zebraniem
Wykonać czynności następujące

40 opracować temat zebrania , zagadnienia

do omówienia , literaturę ,
33 zawiadomić uczestników szkolenia o te
macie , zagadnieniach i literaturze,
38 do 32 skompletować literaturę,
30
rozdać literaturę uczestnikom ,
28
uzgodnić, kto będzie prowadził zebra
nie , kto przygotuje stronę techniczna
i administracyjną ,
26
dostarczyć „ referentom " lub prowadzą
cemu zebranie literaturę,
21 wywiesić plakat o szkoleniu ; zawie
rający następujące dane : temat , dzień
szkolenia , literaturę , zagadnienia ,

53
Dni przed zebraniem Wykonać czynności następujące
18 wysłać zamówienie na film ,
14 zarezerwować salę , projektor,
10 zaprosić ewentualnych gości ,
7 przedyskutować z referującymi lub pro
wadzącym zebranie przebieg zebrania ,
ewentualnie ułożyć scenariusz,
2 wywiesić plakat „ szkolenie za 2 dni”
1 dać komunikat do radiowęzła , udeko
rować salę , odebrać kopię filmową
z poczty,
dzień zebrania powtórzyć komunikat W radiowęźle ,
wpuścić członków koła na salę , spraw
dzić obecność , otworzyć zebranie ,
dzień po zebraniu odesłać kopię filmową .

WSZECHNICA SPOŁECZNO-POLITYCZNA

Wszechnica Społeczno -Polityczna jest formą ma

sowego kształcenia aktywu we wszystkich środo
wiskach . Uczestnicy WSP winni rekrutować się spo
śród organizatorów szkolenia w kołach oraz naj
aktywniejszych członków ZMS, którzy w przyszłości
mogą być proponowani do objęcia funkcji organi
zacyjnych w ZMS. Szkoleniem WSP objąć należy
również część aktywu funkcyjnego, który poza szko
leniem w kole ZMS nie uczestniczył w innych for
mach kształcenia ideowo - politycznego.
Program Wszechnicy Społeczno-Politycznej skore
lowany jest z wydawaną przez ZG ZMS i PW
.
„ Iskry” biblioteczką „ Wszechnicy Społeczno -Polity
cznej”.
Zawarte w programie wiadomości są niezbędne
każdemu aktywiście naszej organizacji do zrozumie
nia podstawowych mechanizmów naszej rzeczywistość
ci politycznej i ich odniesienia do marksistowsko
-leninowskiej teorii socjalizmu.
54
 Jako cel prowadzonego w WSP szkolenia przyjąć
zatem należy :
rozszerzanie wiedzy społeczno -politycznej akty
wu ;

wszechstronne przygotowanie uczestników do pro

wadzenia działalności ideowo-kształceniowej w
kołach i innych placówkach szkolenia ;
kształtowanie potrzeby uzupełnienia wiedzy spo
łeczno - politycznej, nawyku samodzielnej pracy
z książką .
Wszechnice Społeczno -Polityczne działają przy ZZ
ZMS w większych , liczących ponad 100 członków ,
organizacjach zakładowych. Dla członków z mniej
szych organizacji WSP organizowana jest przy ZP
(M, D) ZMS. Pełna grupa szkoleniowa WSP nie po
winna przekraczać 25 osób , nie może być jednak
mniejsza niż 15 osób.
Instancja ZMS, będąca organizatorem WSP, po
wołuje kierownika WSP, który powinien być do
świadczonym aktywistą organizacji, najlepiej człon
kiem instancji. Obowiązkiem kierownika WSP jest
zabezpieczenie realizacji programu. Opracowuje on
na podstawie materiałów pomocniczych szczegółowy
plan pracy WSP, który zatwierdza ZZ ZMS lub Pre
zydium ZP (M, D) ZMS. Plan pracy otrzymać mu
szą wszyscy uczestnicy WSP. Kierownik WSP czu
wa na bieżąco nad prawidłową realizacją zajęć,
hospituje wszystkie zajęcia Wszechnicy Społeczno
-Politycznej.
Po zakończeniu szkolenia dokonuje pisemnej ana
lizy realizacji programu, zwracając szczególną uwa
gę na poziom szkolenia i aktywność uczestników ,
Ocenę zatwierdza prezydium odpowiedniej instancji
i podaje do wiadomości kół, z których rekrutują się
uczestnicy WSP.

55
 Szczególną uwagę zwraca kierownik WSP na do
bór kadry lektorskiej do prowadzenia zajęć WSP .
Zajęcia WSP prowadzić powinni członkowie Powia
towego Zespołu Lektorskiego ZMS. Korzystać należy
również z pomocy Powiatowego Ośrodka Propagan
dy Partyjnej przy KP (M, D) PZPR.
Podstawę zajęć stanowi lektura książek z biblio
teczki „ Wszechnicy Społeczno- Politycznej". Odpo
wiednie broszury słuchacze WSP winni przeczytać
przed zajęciami. Należy przyjąć, że każde koło za
kupuje systematycznie kolejno ukazujące się broszu
ry. Znacznym ułatwieniem w zrozumieniu cmawia
nych w WSP zagadnień jest lektura książek „ Bi
blioteczki Aktywisty ZMS " * .
Po zakończeniu cyklu szkolenia we Wszechnicy
Społeczno -Politycznej odpowiednia instancja winna
dokonać uczestnikom wpisu do legitymacji ZMS, co
stanowić będzie świadectwo ukończenia cyklu szko
lenia . Najaktywniejszym uczestnikom WSP oraz pro
wadzącym szkolenie Prezydium ZP ( M , D) ZMS
przyznać może nagrody w postaci dyplomów , ksią .
żek .

WIECZOROWE SZKOŁY AKTYWU

Formą specjalistycznego szkolenia aktywu fun

kcyjnego są Wieczorowe Szkoły Aktywu. Zaleca się
powoływanie następujących typów szkół:
WSA organizacyjne dla przewodniczących za
rządów kół;
WSA - kulturalno -oświatowe ( organizatorzy Tur
-

nieju Czytelniczego , członkowie zarządów kół

* Wykaz wszystkich pozycji „ Biblioteczki Aktywisty ZMS"
i biblioteczki „ WSP” znajduje się na końcu książki.

56
 i Zz odpowiedzialni za działalność kulturalną
itp.) ;
WSA turystyczno - sportowe (organizatorzy
sportu i turystyki);
• WSA dla aktywu pracującego w organach samo
rządu robotniczego.
Pracę tych typów WSA należy oprzeć o następu
jące zasady:
na programy WSA winny składać się aktualne
zagadnienia społeczno -polityczne, problematyka
pracy ideowo-wychowawczej ZMS, ze szczegól
nym uwzględnieniem zagadnień wynikających
z profilu danego typu WSA, oraz praktyczna
wiedza organizacyjno -metodyczna;
w miarę możliwości program WSA realizowany
winien być w formie krótkoterminowych kur
sów i seminariów , w okresie nie dłuższym niż
3 miesiące;
słuchaczarni WSA powinni być aktywiści funk
cyjni kierowani do odpowiednich typów WSA
przez ZZ ZMS; należy zaprowadzić cdpowiednią
dokumentację w tym zakresie;
w odniesieniu do aktywu uczestniczącego w za
jęciach WSA należy zrezygnować z angażowania
go do innych form szkolenia, z wyjątkiem
uczestnictwa w zebraniach szkoleniowych kół
ZMS .
Podstawą programowania pracy WSA wszystkich
typów są materiały Wydziału Szkolenia ZG ZMS.

FORMY ZAJĘĆ SZKOLENIOWYCH

Powodzenie planowanego zajęcia uzależnione jest

w znacznej mierze od zastosowanej formy. Najważ
niejsze z nich to : wykład, odczyt, prelekcja, poga
57
danka, spotkanie, gawęda, informacja . Omówimy je
kolejno .
Wykład - to przekazanie w formie ustnej (z ewen
tualnym wykorzystaniem pomocy wizualnych ) okre
ślonych prawd określonemu gronu słuchaczy .
Nie stanowi on najczęściej zamkniętej całości, lecz
jest częścią jakiegoś cyklu. Mówimy np. „ Dziś od
będzie się w naszej WSA kolejny wykład z cyklu
»Zagadnienia prawno - ustrojowe« zatytułowany »Mło
dzież w świetle prawa «” .
Odczyt – to wykład publiczny przeznaczony dla
przypadkowego (mniej lub bardziej) kręgu odbior
ców. Odczyt jest najczęściej przedsięwzięciem jed
norazowym , chociaż mogą być również cykle od
czytów. Celem odczytu jest zainteresowanie
słuchaczy danym zagadnieniem .
Prelekcja - to popularyzowanie w określonym śro
dowisku czy grupie pewnych prawd dotąd nie dość
popularnych. Popularyzację tę prowadzi się bądź
ze względu na interesy ogólniejsze, bądź też ze
względu na istnienie doraźnych potrzeb . Dobrą pre
lekcję charakteryzować musi sugestywność, którą
osiąga się najskuteczniej stosując obok formy słow
nej wizualną: filmy, przezrocza, wykresy itp.
Pogadanka — to po prostu wykład (lub odczyt) po
pularny, tj . taki, w którym zakłada się, że słu
chacze nie mają żadnego albo prawie żadnego, zdo
bytego wcześniej, zasobu wiedzy na dany temat.
Forma pogadanki dopuszcza pewną swobodę w trak
towaniu tematu, a nawet pewne niezbyt daleko
idące uproszczenia dla osiągnięcia większej ko
munikatywności.
Spotkanie – to przekazanie w formie luźnej, nie
skrępowanej rozmowy określonych treści. Cel: za
spokojenie istniejącego wcześniej zain
teresowania słuchaczy . Zainteresowanie to jest szcze

58
gólnego rodzaju : jego ciężar przenosi się z tematu
na osobę. Spotkania organizujemy z osobami posia
dającymi wysoką pozycję społeczną (działacze par
tyjni i państwowi) bądź znaczny autorytet (naukow
cy), bądź też popularność (pisarze, aktorzy , plastycy,
dziennikarze).
Gawęda - to utrzymana w tonie bezpretensjonal
nego monologu relacja, której celem jest nie tylko
opis jakiegoś zdarzenia, ale również oddanie jego
klimatu psychologicznego, obyczajowego. Nie wy
maga ona konieczności trzymania się głównego wąt
ku, dopuszcza najrozmaitsze dywagacje. Gawędziarz
posługuje się chętnie żartem , dowcipem , anegdotą,
zatrzymuje się na szczegółach , pomijając rzeczy za
sadnicze, pokazuje zdarzenia i ludzi „od kuchni”.
Informacja – to podanie do publicznej wiadomości
lub do wiadomości określonej grupie osób faktów
zaistniałych , aktualnego stanu rzeczy , względnie pla
nowanych przedsięwzięć, bez ich wartościowania
Z
(określenia ważności, szkodliwości itp .), ale
uwzględnieniem motywów.
W praktyce organizacyjnej najczęściej stosowane
forniy to - wykład, pogadanka i spotkanie.
-

FILM I TELEWIZJA W SZKOLENIU POLITYCZNYM

Coraz istotniejszym problemem w pracy ideowo

-politycznej jest wykorzystanie nowoczesnych form
przekazu, jakimi są film i telewizja. Umiejętne po
lączenie filmu fabularnego lub oświatowego z pre
lekcją i dyskusją pomnaża efekty poznawcze zajęcia
szkoleniowego i uatrakcyjnia je.
Związek nasz nie ma jeszcze w tej dziedzinie zbyt
bogatych doświadczeń . I nie są to też sprawy takie
łatwe, a w każdym razie wymagają dodatkowych
59
wysiłków i pomysłowości. Jednakże jeśli chcemy się
dostosować do rytmu nowoczesności, musimy dosto
sować formy pracy szkoleniowej do sposobów od
bioru wiedzy o otaczającym świecie, właściwych
człowiekowi współczesnemu. Taka jest droga już
dziś, taki jest kierunek na przyszłość. Bez uświa
domienia sobie tego faktu i wynikających z niego
konsekwencji - nie będzie sukcesów .
Najwięcej walorów dydaktycznych i poznawczych
ma film. Film bowiem może pokazać wszystko, przy
czym pokazuje to w ruchu, w miejscu, w którym
dana rzecz się rozgrywa, posługując się komenta
rzem , dźwiękiem i muzyką. Jest w stanie pokazać
to, czego żaden najbardziej elokwentny wykładowca
nie może w pełni przedstawić.
Jak zatem korzystać z filmu, jak ma on trafić
na zajęcia szkoleniowe ? Koła nie mają na ogół
własnych projektorów filmowych , ale znajdują się
one w zakładzie, w świetlicy, domu kultury , czy

w szkole przyzakładowej. Można także skorzystać

Z filmu krótkometrażowego, rozpowszechnianego
przez „ FILMOS ”, poprzez wynajmowanie kopii fil
mowych lub organizowanie projekcji przy pomocy
własnych ekip.
Oddziały „ FILMOSU ” znajdują się w każdym
mieście wojewódzkim , a także w niektórych więk
szych ośrodkach w kraju.
Powiązanie projekcji filmu z konkretnym tema
tem może przebiegać w trojaki sposób :
na początku zebrania : wtedy film spełnia rolę
wprowadzenia , jest bodźcem do dyskusji;
w trakcie zebrania: wówczas film jest wzboga
ceniem wyłożonych przez wykładowcę tez ;
na zakończenie zebrania : w takim przypadku film
jest niejako podsumowaniem i utrwaleniem prze
robionego materiału.

60
 Są to ogólne zasady, a nie recepty, możliwości
korzystania z filmów w pracy szkoleniowej są bar
dzo duże i zależą od inwencji organizatorów .
A teraz kilka słów o telewizji. Planując szkole
nie w oparciu o program telewizji, trzeba związać
je przede wszystkim z niektórymi audycjami cy
klicznymi. Jest ich dostatecznie dużo – poświęcone
są różnym problemom i właściwie są dostatecznym
materiałem do wielu tematów przewidzianych w
programie szkolenia. Jakie audycje wchodzą w ra
chubę? „ Światowid ”, „Telewizyjny Ekran Młodych ",
>

,,Kraj”, „ Eureka ”, „Radar", „ Teatr Telewizji"”

i „ Dziennik Telewizyjny ".
Najlepszą formą oparcia zajęć szkoleniowych na
programie TV jest oczywiście zespołowe oglądanie
połączone z dyskusją na żywo, na gorąco , kiedy
wrażenie jest największe. Mimo trudności, jakie przy
organizowaniu tego typu zajęć mogą występować,
trzeba starać się o urządzanie takich właśnie ze
brań, zwłaszcza dla niektórych audycji periodycz
nych i jednorazowych, po których można się spo
dziewać, że przyniosą szczególnie dużo treści szko
leniowych .
Informację o programie telewizyjnym można uzy
skać z dwóch źródeł:
pierwsze to tygodnik „ Radio i Telewizja" ;
drugie to omówienie programu na każdy na
stępny tydzień w specjalnej audycji telewizyjnej
pt. „ Program tygodnia".

UDZIAŁ W SZKOLENIU PARTYJNYM

Z roku na rok rośnie liczba członków ZMS uczest

niczących w szkoleniu partyjnym w zakładach pra
cy. Ma to poważne znaczenie zarówno dla podno
61
szenia poziomu wiedzy społeczno-politycznej człon
ków Związku, jak i dla zapoznania się z problemami
pracy partii. Szczególnego znaczenia nabiera udział
W szkoleniu partyjnym ZMS -owców z tych kół,
które dotychczas nie rozwiązały samodzielnie pro
blemu szkolenia . Dlatego też ZZ ZMS, a w szczegól
ności przewodniczący kół ZMS powinni zachęcać
aktyw do systematycznego uczestniczenia w szko
leniu partyjnym prowadzonym przez OOP i POP.
Udział w szkoleniu partyjnym członków ZMS nie
może jednak oznaczać rezygnacji z prowadzenia ze
brań szkoleniowych i innych form szkolenia ideowo
-politycznego w kołach ZMS.
Aktyw ZMS powinien być kierowany do udziału
w szkoleniu partyjnym przez poszczególne koła . Li
sty osób zakwalifikowanych przez koła powinny być
zatwierdzone przez ZZ ZMS po konsultacji z sekre
tarzem OOP lub POP. Aktywista ZMS winien trak
tować swój udział w szkoleniu partyjnym jako wy
różnienie i obowiązek . Aktywistów skierowanych
na szkolenie partyjne należy zwolnić z innych form
szkolenia organizacyjnego. Zarząd koła powinien
okresowo sprawdzać, czy aktywiści skierowani na
szkolenie partyjne uczestniczą w nim aktywnie.

ZESPOŁY STUDIOWANIA STATUTU PZPR

Coraz powszechniejszą formą przygotowywania do

partii aktywu ZMS stają się zespoły studiowania
Statutu PZPR. W większości przypadków zespoły
takie powoływane są i pracują przy ZZ ZMS. Radą
i pomocą w zorganizowaniu takiego zespołu zawsze
może służyć sekretarz POP lub OOP. Prace zespołu
inaugurujemy spotkaniem z członkiem egzekutywy
(sekretarzem ) organizacji partyjnej. Warto również
62
pokusić się o zaproszenie jakiegoś starszego działa
cza PZPR, który opowiedziałby o swojej drodze do
partii. Wówczas inauguracja byłaby o wiele bardziej
interesująca.
Proponowana tematyka zajęć :
struktura organizacyjna PZPR ;
rola partii w życiu społecznym i politycznym
kraju (w oparciu o informacje lub dokumenty
bieżących plenarnych posiedzeń KC PZPR) ;
obowiązki i postawa członka partii;
leninowskie zasady życia partyjnego, centralizm
demokratyczny i demokracja wewnątrzpartyjna.
Zajęcia zespołu mogą być prowadzone w różnych
formach , a punktem wyjścia do dyskusji może być
zarówno referat przygotowany przez członków ze
społu, jak i zagajenie działacza partyjnego .

SEMINARIA DLA NOWO PRZYJĘTYCH DO ORGANI

ZACJI

Jak już powiedzieliśmy, podstawową i najczęściej

stosowaną formą pracy z nowo przyjętymi są se
minaria organizowane okresowo przez ZP (M, D)
i ZZ większych organizacji zakładowych , pt. „Na
sza organizacja i jej program ". Dotychczasowe doś
wiadczenia tych instancji ZMS, które 2-3 razy
w roku organizują tego typu seminaria , wskazują na
ich dużą przydatność i potrzebę kontynuowania.
Celem tych seminariów -
najogólniej rzecz uj
mując jest pełne i aktywne włączenie nowych
członków do pracy w kołach ZMS. Na program se
minariów winny się składać takie zagadnienia, jak :
omówienie zadań , treści i form pracy ideowo
-wychowawczej Związku, wynikające z uchwał
63
 kolejnych plenarnych posiedzeń KC PZPR ,
uchwał ZG i instancji ZMS;
zapoznanie ze Statutem ZMS, ze szczególnym
uwzględnieniem postanowień dotyczących praw
i obowiązków członków Związku oraz norm ży
cia wewnątrzorganizacyjnego;
zapoznanie nowo przyjętych z problematyką
Z

(treść, forma) oraz głównymi kierunkami pracy

i zadaniami ZMS w konkretnym zakładzie i na
wydziałach w oparciu o dotychczasowe osiągnię
cia i zamierzenia organizacji zakładowej , miej
skiej, powiatowej, wynikające z ostatnich kon
ferencji sprawozdawczo -wyborczych .
Zagadnienia te służą do sformułowania poszczegól
nych tematów składających się na programy semi
nariów. Instancje organizujące seminaria wzbogacą,
oczywiście, tę problematykę o konkretne sprawy.

JAK ZORGANIZOWAĆ SEMINARIUM ?

Uczestnikami seminarium powinni być członkowie

ZMS, którzy zostali przyjęci do organizacji w okre
sie ostatnich 2-3 miesięcy.
Liczba uczestników nie powinna przekraczać
60 osób . Każde seminarium należy przeprowadzić
w ciągu 2–3 popołudniowych lub wieczornych
spotkań i powinno ono obejmować łącznie ( całe se
minarium ) 8—10 godzin szkoleniowych .
Nie należy organizować całodziennych zajęć po
wodujących zwolnienie z pracy. Seminarium powinno
odbywać się tylko w godzinach wolnych od pracy.
Nie należy także organizować seminariów bezpo
średnio po zakończeniu pracy.
Dla przeprowadzania zajęć seminaryjnych można
64
wykorzystać lokale organizacyjne ZMS (kluby,
świetlice, pomieszczenia UR itp .).
Po zakończeniu seminarium instancja organizu
jąca potwierdza uczestnictwo w legitymacji człon
kowskiej. Przewidziane w programie tematy powin
ny być realizowane w formie swobodnych prelek
cji – pogadanek , trwających około godziny. Należy
wystrzegać się „ oficjalnych ” wykładów lub refe
ratów .

Wskazane jest przeprowadzenie niektórych zajęć

na seminarium w formie spotkań z ciekawymi ludź
mi działaczami społecznymi, gospodarczymi i kul
tury. Może to być również spotkanie z weteranami
ruchu robotniczego i walk narodowowyzwoleńczych .

PROPAGANDA I AGITACJA

TREŚCI I FORMY DZIAŁALNOSCI PROPAGANDOWEJ

Najogólniej biorąc treścią działalności propagan

dowej naszego Związku są jego zadania -- zarówno
nasza działalność produkcyjna, ideowo-wychowaw
cza , inicjatywy kulturalno -oświatowe i społeczno
-turystyczne, jak i wszelkie inne, np. umocnienie
robotniczego charakteru organizacji, sprawy socjal
no -bytowe. Propagujemy więc to wszystko, co sta
nowi cel główny Związku, co określone zostało jako
istota naszego działania w podstawowych dokumen
tach naszej organizacji, jak i to, co stanowi cele
szczegółowe, np. wszelkie inicjatywy lokalne pro
wadzone tylko na skalę organizacji wojewódzkiej,
powiatowej, zakładowej.
Treści, które znajdują się w centrum uwagi orga
nizacji, propagowane są w sposób ciągły, systema
5 ZN13 w zakładzie pracy 65
tyczny. Inne, jak np. niektóre jednorazowe inicja
tywy lokalne, propagujemy w sposób kampanijny.
Formy? W praktyce organizacyjnej nie wymyśli
liśmy dotąd niczego nowego. Posługujemy się apa
ratem przekazu ogólnie dostępnym , i to od dawna
wykorzystywanym .
Jaką drogą, przy pomocy jakich form określone
informacje mogą trafić do adresata ? Uwzględniając
tylko typowe środki, jakimi dysponuje organizacja
zakładowa, drogi te mogą być następujące: słowo
mówione bezpośrednio (np. na zebraniu ) i pośrednio
(np. radiowęzeł), słowo pisane (ulotki, gazeta zakła
dowa), wreszcie obraz (film, plakat, gazetka ścienna).
Jakie warunki winny być spełnione, aby przy uży
ciu wymienionych tu form propaganda nasza dała
wyniki? Aby informacje przekazane zostały w spo
sób najbardziej efektywny ? Musimy być przede
wszystkim przekonani o słuszności informowania;
musimy znać odbiorcę, dla którego informacje są
przeznaczone, następnie powinniśmy zapewnić sobie
możliwość sprawdzenia , czy informacje przekazane
zostały skutecznie .
Bardzo ważną cechą działań propagandowych jest
ich aktualność, czyli współbrzmienie ze sprawami
żywo i bezpośrednio interesującymi ludzi w danym
czasie i miejscu, a więc możliwie szybkie oddziały
wanie na postawy odbiorców . Często szybkość ta
decyduje o sensie propagandowego działania, jako
że pierwsze wrażenie, pierwsza ocena bywają naj
silniejsze .
No i jeszcze warunek dodatkowy: autorytet prze
kazującego informacje. Autorytet (osobisty i orga
nizacyjny) jest przecież warunkiem zaufania adre
sata do rzetelności informacji.
Pozostaje wreszcie do wyjaśnienia jeszcze jedno
zagadnienie ogólne: czy w propagandzie lepiej jest
66
przekazywać informacje słowem czy obrazem? Oczy
wiście obrazem . Propaganda taka – jak to już nie
jednokrotnie dowiedziono jest najskuteczniejsza.
Stąd wniosek : w pracy propagandowej należy przede
wszystkim wykorzystać wszelkie dostępne środki
wizualne.
Oto niektóre z nich :
Błyskawica - krótkie, alarmujące zawiadomienie
o zaistniałych lub grożących stratach, niedociągnię
ciach, braku dyscypliny, niedbalstwie itp. Tekst
błyskawicy powinien być krótki i jasny, w miarę
możliwości dowcipny i połączony z rysunkiem lub
karykaturą, winien wskazywać odpowiedzialnych za
zły stan rzeczy . Błyskawica może mieć również i po
zytywny sens - informować np. o nowych osiągnię
ciach, kogoś wyróżnić.
Dekoracja - ozdoba, upiększenie, czyli tzw. oprawa
-

plastyczna, powinna być w miarę możliwości:

czysta i schludna;
jasna i estetyczna, nie przeładowana, nawiązująca
bezpośrednio lub symbolicznie do okazji, której
służy, np. prostym hasłem lub emblematem,
upiętym sztandarem, niezbędnymi akcesoriami,
kwiatami i zielenią itp.
utrzymana we właściwej proporcji do sali lub
otoczenia. Niczego nie załatwia np. mały, gabi
netowy portret zawieszony nad prezydium aka
demii w sali na 800 osób .
Gabloty umieszczane są niemal wszędzie -
W za

kładach pracy , na dworcach, skwerach i ulicach .

Niestety , w większości zawierają wyblakłe i pokryte
kurzem „ aktualności” sprzed dwóch lub więcej lat.
Warto je na nowo zagospodarować pamiętając
uprzednio o oczyszczeniu i odmalowaniu .
Skoro mamy już gabloty , to niechże one czemuś
aktualnie służą; można w nich np. popularyzować
5* 67
nowe książki współpracując z miejscową biblioteką
lub księgarnią „ Domu Książki" . Jest tu okazja do
>

propagowania naszej prasy organizacyjnej, w ga

>

blocie można umieszczać ciekawsze artykuły z „ Wal

ki Młodych”, „Sztandaru Młodych”, „ Dookoła świa
ta ” czy „ Płomieni”. Można w nich prowadzić przy
pomocy Ośrodka Propagandy Partyjnej stałą try
bunę odpowiedzi na różne aktualne pytania i pro
blemy dotyczące zarówno spraw lokalnych , jak
i szerszego zasięgu. Gabloty należy wykorzystywać
przy różnych nadarzających się okazjach, np. urzą
dzić wystawę prac fotografików – amatorów, wy
-

wiesić mapkę ZMS -owskich szlaków turystycznych

lub pobliskich ciekawych obiektów wycieczkowych
itp .
Gazetka ścienna stanowi jedną z form propagandy
wizualnej. Większość gazetek ściennych grzeszy jed
nak dość typowymi błędami: są pieczołowicie prze
pisywane na arkuszu brystolu i stanowią, niestety,
bardzo pracochłonny, lecz jednorazowy wyczyn pla
styczny, jakby laurkę z dużą ilością tekstu tasiem
cowych artykułów . Na taką gazetkę ścienną ludzie
czasem spojrzą , ale w zasadzie nikt nie ma cier
pliwości jej czytać, można najwyżej „ odfajkować"
w planie pracy, że coś takiego wykonano. Dobrą ga
zetkę ścienną można wydawać o wiele szybciej,
ładniej i prościej. Tytuł powinien być stały na tle
zrobionym z szarego płótna, tektury dekoracyjnej,
płyty pilśniowej itp .; w każdym kolejnym numerze
można zmieniać jedynie artykuły, rysunki i ilu
stracje. Można również dawać w każdym numerze
inny układ kompozycyjny materiałów (tzw . makie
tę) tekstowych i ilustracyjnych , zachowując to sa
mo stałe tło.
Artykuły powinny być krótkie, łatwe do „ obję
cia okiem " i przeczytania na stojąco . Najlepszy for
68
mat to połowa podzielonego wzdłuż lub wszerz ar
kusza znormalizowanego o rozmiarze A-4. W gazet
ce powinny się znaleźć dowcipne rysunki, kolorowe
przerywniki i fotografie.
Często ukazująca się dobrze redagowana gazetka
ścienna jest prostym i dość wdzięcznym środkiem
oddziaływania. Najwięcej oczywiście zależy od jej
ofensywnej i aktualnej treści. Jeżeli do tego gazetka
ścienna jest umieszczona w najbardziej uczęszcza
nym miejscu (np. w hallu przed stołówką , przy wyj
ściu z zakładu pracy, na głównym korytarzu itp.),
w warunkach dobrej widoczności, to może ona speł
niać nawet większą rolę niż zakładowa gazetka wie
lonakładowa wydawana na powielaczu.
Hasło jest zabiegiem propagandowym , polegającym
głównie na bezpośrednim zasugerowaniu adresatowi
określonego postępowania. Oddziaływanie hasła opie
ra się na wpajaniu przeświadczenia o słuszności da
nej dyrektywy.
Niebezpieczeństwem zagrażającym używaniu haseł
jest łatwość przeradzania się ich we frazesy, czyli
czcze , puste treściowo zwroty, czasami nawet ład
nie brzmiące, ale nie mające żadnej użytkowej war
tości. Lapidarnie wskazywał na to kiedyś Lenin :
,, Trzeba, żeby było mniej frazesów , albowiem fraze
sami nie zaspokoicie mas pracujących ” *. Tym, co
odróżnia dobre hasło od frazesu, jest zawartość treść
ciowa, jej społeczny sens.
Plakat jest środkiem agitacji łączącym w sobie
krótki tekst (najwyżej 1–3 zdania) z elementami
plastycznymi, często przy użyciu żywych barw , pew
nych przenośni, symboli itp. Plakat musi rzucać się
w oczy, działać na wyobraźnię człowieka, wywoły

* W. I. Lenin, „ Dzieła ” , t. 31 , Warszawa 1955 .

69
wać skojarzenia, dlatego też jest w zasadzie dość
dużych rozmiarów .
Decydujące dla plakatu są oczywiście elementy
plastyczne tekst uzupełnia je, komentuje lub pod
kreśla .
Radiowęzeł jest prawie w każdym większym zakła
dzie pracy . Może służyć nie tylko do nadawania
muzyki z płyt lub bieżących komunikatów , lecz
także jako istotny środek oddziaływania na młodzież.
Trzeba go tylko umiejętnie wykorzystać.
Nadawane audycje są dobrą okazją do populary
zowania młodzieżowych sukcesów. Oczywiście, w
różnych zakładach pracy różne są powody do du
my. Godna więc uwagi będzie sylwetka młodego
pracownika – i tego , który właśnie ukończył pra
cochłonne studia, i tego, który wydatnie przekro
czył produkcyjną normę, i tego , który zrealizował
racjonalizatorski pomysł, i tego wreszcie, który bez
efektownych , widocznych sukcesów jest wypróbowa
nym kolegą i po prostu dobrze pracuje.
Tematem audycji, prezentujących młodzież W
działaniu , mogą być m. in . brygady pracy socjali
stycznej , poczynania kół i zarządów zakładowych
ZMS w powszechnej już akcji znanej pod krypto
nimem ,,Sygnał” , wydarzenia związane z przebie
giem Turnieju Młodych Mistrzów Techniki czy też
popularyzowanie zajęć oświatowych i kształcenio
wych , prowadzonych przez miejscowy Uniwersytet
Robotniczy lub Wszechnicę Społeczno-Polityczną , nie
mówiąc już o zajęciach sportowych i kulturalnych ,
formach wypoczynku (np. „ Z soboty na niedzielę”
itp .).
Formą najwłaściwszą do przedstawienia indywi
dualnych sylwetek jest wywiad, do prezentowania
zespołu - reportaż. Jednakże w codziennej pracy
70
radiowęzłów zakładowych najczęściej stosowaną for
mą jest informacja .
Spróbujmy więc:
wprowadzić w swoim zakładzie krótką młodzie
żową audycję radiową; warto nadawać ją stale
o tej samej porze;
• urządzać różnego rodzaju konkursy , wywiady,
przeglądy prasy, rewię fragmentów z ciekawszych
książek itp .;
wykorzystać radiowęzeł do kampanii informacyj
no -propagandowej, do ogłaszania błyskawicznych ,
mobilizujących komunikatów , np. w okresie re
alizacji podjętych zobowiązań produkcyjnych ;
• dobrać wyraźnie i poprawnie mówiących spike
rów.
Radiowęzły znajdują się nie tylko w zakładach
pracy, ale także w hotelach robotniczych , domach
młodego robotnika. Również tam mają do spełnie
nia poważne zadania. Z codziennych doświadczeń
wiemy, że młodzi ludzie nie potrafią często gospo
darować własnymi pieniędzmi, nie wiedzą, co robić
z wolnym od pracy czasem . Niejeden młody pra
cownik , z dala od rodzinnego domu, narażony jest na
złe wpływy dorosłych kolegów. Nad wieloma ho
telami robotniczymi ciąży więc atmosfera tymcza
sowej wegetacji.
I tu zarysowuje się poważna rola wychowawcza
dla naszego radiowęzła . Oczywiście nikomu na nic
nie przydałyby się apele typu : „utrzymujcie czy
stość w pokojach, nie wyrzucajcie pieniędzy w bło
to, czytajcie książki, nie pijcie wódki itp .” To wszy
stko musimy sugerować znacznie dyskretniej. Od
pracy naszego zespołu w dużej mierze będzie zale
żało, czy dany hotel będzie miał charakter domu,
do którego chętnie wraca się po pracy, aby odpo

71
 cząć, porozmawiać, przeczytać książkę. Aby to osiąg
nąć, musimy systematycznie starać się podnosić kul
turę codziennego życia, jak też nakreślić długofa
lowe interesujące perspektywy.
IMPREZY MASOWE

Najbardziej znane i powszechnie stosowane w

działalności politycznej imprezy masowe to masów
ka i wiec. Obydwie należą do imprez par excellence
politycznych .
Masówka obejmuje środowisko bardziej jednorodne
(organizowana jest najczęściej w dużym zakładzie
pracy ). Czas jej trwania jest krótki. Treść ogranicza
się zazwyczaj do jednego ważnego problemu poli
tycznego, np. solidaryzowanie się z walczącym Wiet
namem .
Zamierzeniem propagandowym jest ukształtowa
nie postawy o zdecydowanym , określonym charakte
rze uczuciowym .
Wiec obejmuje środowiska bardziej zróżnicowane
i niejednorodne. Problematyka wiecu dotyczy znacz
nie szerszego zakresu zagadnień . Zamierzeniem or
ganizatorów jest zyskanie społecznego aplauzu dla
problemów o charakterze ogólnie przyjętym, czasem
nawet programowo -politycznym .
Do typu imprez politycznych obok wiecu i ma
sówki zaliczamy: manifestacje, demonstracje, apele,
ślubowania, capstrzyki. Masowe imprezy kulturalne
to: festyny, festiwale , akademie, pokazy itp.
JAK ZORGANIZOWAC AKCJĘ PROPAGANDOWĄ?

Przystępując do jakiejś akcji propagandowej mu

simy odpowiedzieć sobie na następujące pytania :
kto jest ośrodkiem dyspozycyjnym danej akcji?
co chcemy w ramach tej akcji zrobić ?
72
 jak ją przeprowadzimy ?
w jakim celu?
do kogo jest ona zaadresowana ?
na jaki skutek jest obliczona ?
Ten krótki indeks zagadnień , w oparciu o które
rozważać można istotę i sens społeczny akcji pro
pagandowej, zarysowuje problematykę wchodzącą
w zakres każdego działania propagandowego. Spró
bujemy przedstawić to na konkretnym przykładzie.
Tematem naszej akcji jest Turniej Młodych Mi
strzów Techniki.
1) Pytanie pierwsze (kto ?) dotyczy czynników , któ
re są zainteresowane skutecznym przebiegiem akcji
propagandowej wokół TMMT. Tymi czynnikami w
zakładzie będą : zarząd zakładowy ZMS, rada zakła
dowa i koło branżowego stowarzyszenia NOT, one
bowiem są organizatorami turnieju .
2) Pytanie drugie (co?) dotyczy treści całej kam
panii, jej problematyki, zakresu zagadnień obejmu
jących zarówno elementy informacji, jak i apelu.
W naszym przypadku może to być popularyzacja
idei TMMT wśród całej młodzieży, zachęcanie jej
do udziału w tym ruchu, ukazanie korzyści, jakie
wypływają z uczestnictwa w nim dla gospodarki
i dla każdego racjonalizatora.
3) Sprawa sposobu (jak ?) przeprowadzenia kam
panii to kolejne zagadnienie wymagające rozpraco
wania . A więc chodzi tu zarówno o zasięg akcji,
środki propagandowego działania, założenia organi
zacyjne akcji oraz jej przebieg. Odnosząc to do
TMMT, można przewidzieć wielorakie działanie ,
a więc: afisz czy plakat wydawany przez ZG ZMS,
radiowęzeł zakładowy, własna gazetka ścienna, ogło
szenie dodatkowego konkursu w zakładzie dla naj
bardziej aktywnych młodych racjonalizatorów pro
dukcji.

73
 4) Zastanowienie się nad tym, do czego zmierza
dana akcja propagandowa (w jakim celu?) , co za
mierzamy za jej pomocą osiągnąć, stanowi właści
wie klucz do całego zagadnienia. Wszystkie inne
sprawy temu właśnie problemowi są podporządko
wane, on określa sens wszystkich poczynań , jest
miernikiem słuszności wszelkich podejmowanych w
tym kierunku kroków . Określenie celu bywa nie
kiedy trudne. W przypadku TMMT sprawa jest na
ogół jasna, chodzi o zwiększony udział młodzieży
w tym ruchu, o większą ilość wniosków składanych
przez młodzież oraz lepsze dostosowanie tematyki
TMMT do zadań danego przedsiębiorstwa.
5) Pytanie o adresata (do kogo?) akcji propagan
dowej zmierza do ustalenia środowiska, dla którego
dane treści są przeznaczone. A więc dla nas będą
to wszyscy młodzi ludzie w zakładzie pracy: młodzi
robotnicy, technicy i inżynierowie, a także dozór
techniczny, który powinien stworzyć warunki dla
aktywizacji technicznej młodzieży.
6) Sprawa następstw kampanii propagandowej
(z jakim skutkiem ?) jest najmniej wymierna. Naj
trudniej też tu zwykle o jednoznaczną odpowiedź.
Można ją uprawdopodobnić, choć nigdy nie będzie
ona ścisła. Niejednokrotnie nie zdajemy sobie spra
wy, w jakiej mierze wpłynęły na te wyniki poczy
nania propagandowe, w jakim zaś stopniu odegrały
tu rolę inne czynniki. Również w naszym przykła
dzie trudno byłoby określić, o jaki procent popra
wił się wskaźnik udziału młodzieży w TMMT na
skutek zastosowanych działań propagandowych, w
jakim stopniu te działania wpłynęły na wzrost ilości
składanych wniosków racjonalizatorskich .
Agitacja pochodzi od łacińskiego słowa „ agitare” ,
co znaczy wzruszać lub pobudzać. „ Jest to jak
pisze Szulczewski bezpośrednie, doraźne, dyna

74
miczne zjednywanie zwolenników dla jakiegoś kon
kretnego, ponadosobistego celu " * . Agitować można
na rzecz idei, poglądów, dokonania jakiegoś wyboru ,
wstąpienia do organizacji, itp .
Umiejętność skutecznego przekonywania (agito
wania), argumentowania, dyskusji, polemizowania
ma dla aktywisty ZMS niezwykle ważne znaczenie.
Bez tej ważnej umiejętności jesteśmy bezbronni wo
bec wydarzeń , zjawisk wokół nas zachodzących
i najogólniej biorąc - wobec postaw młodzieży.
Sztukę agitowania należy więc traktować jako pod
stawową broń każdego aktywisty.
Przekonać do czegoś, do określonego , słusznego
punktu widzenia, nadać czemuś cechy prawdopodo
bieństwa lub obalić w naszym pojęciu niesłuszny
punkt widzenia można jedynie przy znajomości za
sad rządzących dziedziną agitacji i dyskusji .
Najlepszym sposobem przekonywania jest meto
da pokazowa, niemniej jednak nie można nie doce
niać także przekonywania słownego. Trzeba bowiem
pamiętać, że przeprowadzenie przewodu empiryczne
go nie zawsze jest możliwe. Dlatego użycie argu
mentów słownych ma wielkie znaczenie w prowa
dzeniu działalności ideowo -wychowawczej, w kształ
towaniu światopoglądu itp. Niestety znaczenia tego
często nie doceniamy . Zbyt rzadko w naszej pracy
politycznej sięgamy do tego oręża, jakim jest agi
tacja .
Kultura dyskutowania. Chociaż nie ma w tym za
kresie żadnych ustaw ani praw powszechnie obowią
zujących, normy rządzące sferą dyskusji są na ogół
skrupulatnie przestrzegane. Obowiązują tu prawa
i normy zwyczajowe, które mają swoje miejsce we
współczesnej cywilizacji. Stanowią jej niewątpliwy
* Michał Szulczewski : „ Propaganda polityczna " . Kiw , War
szawa 1971 , s . 60 ,

75
dorobek . Do takich norm należy m. in. wybór czy
uznanie przewodniczącego w wypadku większych
zgromadzeń, nieprzerywanie wypowiedzi czy wresz
cie okazywanie choćby udanego zainteresowania .
Najogólniej prawa i obowiązki dyskutantów dadzą
się podzielić następująco :
każdy z uczestniczących ma prawo zabierać głos;
każdy uznaje zwyczaje lub regulamin zgromadze
nia ;
każdy winien szacunek przewodniczącemu;
każdy powinien posiadać choćby minimalną zna
jomość dyskutowanego przedmiotu;
każdy winien manifestować swoją aktywność ;
każdy winien zakładać merytoryczną równość
między dyskutantami;
każdy winien mieć prawo repliki;
należy przestrzegać określonego tematu dyskusji,
jeżeli taki został ustalony;
zajmowane stanowisko należy uzasadzić, a ciężar
przeprowadzenia dowodu spoczywa na wysuwają
cym tezę ;
należy zakładać dobrą wiarę dyskutantów .
Aby mogło dojść do normalnej wymiany zdań czy
dyskusji, niezbędny jest bezpośredni kontakt po
między dyskutantami. Chodzi tu w pierwszym rzę
dzie o to, aby nasz rozmówca był w stanie podjąć
dyskusję. Przyczynami uniemożliwiającymi mu to
może być jego niekompetencja czy brak znajomości
wspólnych pojęć i określeń .
Inną powszechnie przyjętą zasadą jest tzw . pra
wo wymiany tematów. Jeśli komuś narzucimy okre
ślony temat, a on po wysłuchaniu naszych wywo
dów zmieni temat na inny, powinniśmy się z tym

76
pogodzić na zasadach wzajemności. Zasada ta nie
ma oczywiście zastosowania w przypadku zgodnego
określenia tematu przed rozpoczęciem dyskusji.
Ostatnią wreszcie sprawą, na którą warto zwró
cić uwagę, jest stara zasada, że nie warto dysku
tować nad tematami, które nie wymagają zaangażo
wania umysłowego, zachodzi tu bowiem zasadnicza
różnica pomiędzy dyskusją a pogawędką. To samo
odnosi się do spraw, które są powszechnie przyjęte
i uznawane w cywilizowanym społeczeństwie, oraz
takich , które nie mają sensu w powszechnym tego
słowa znaczeniu .
 Rozdział IV

UDZIAŁ ZWIĄZKU W REALIZACJI ZADAŃ

PRODUKCYJNYCH

KSZTAŁTOWANIE RZETELNEGO STOSUNKU MŁO

DZIEŻY DO PRACY

Realizacja zadań produkcyjnych przedsiębiorstw

w obecnych warunkach rozwoju kraju wymaga nie
co innego niż dotychczas spojrzenia na rolę i miej
sce organizacji młodzieżowej w tym procesie. Na
silenie czynników dynamicznego i bardziej harmo
nijnego rozwoju gospodarki, jej unowocześnianie
przez szybszy postęp techniczny i wdrażanie zdoby
czy nauki nakłada na nasz Związek zadanie dosto
sowania form i treści działania do nowych wyma
gań.
ZMS nie może i nie powinien wyręczać, zastępo
wać czy dublować administracji w organizowaniu
i kierowaniu produkcją. Młodzież nie może także
entuzjazmem i ofiarnością pokrywać niedociągnięć
w organizacji pracy czy rozwoju techniki. Pamiętać
bowiem trzeba, że tak jak w każdej innej dziedzi
nie, tak w sprawach produkcji, inicjatywy i przed
sięwzięcia ZMS zawierać muszą niezbędne walory
wychowawcze.
W sytuacji, kiedy tak wielką wagę przywiązujemy
do spraw wygospodarowania rezerw pozainwesty
cyjnego wzrostu produkcji, podstawowym warun
kiem realizacji zadań gospodarczych jest codzienne,
rzetelne spełnianie swych zawodowych obowiązków
przez każdego pracownika zakładu. Potrzebna jest
rytmiczna realizacja zadań planowych, stałe podno

78
szenie wydajności i jakości pracy każdego ZMS-owca
i młodego członka załogi. A zatem naszym zada
niem jest kształtowanie prawidłowej atmosfery pra
cy, właściwego stosunku do zawodowych obowiąz
ków i własności społecznej jako jednego z podsta
wowych sprawdzianów wartości ideowych i obywa
telskich młodego człowieka . Każdy członek ZMS po
winien być wzorem właściwej postawy zawodowej
i społecznej; przodować w wypełnianiu własnych
zadań i równocześnie być wyczulony na to wszyst
ko, co się wokół niego dzieje.
Występuje bowiem u nas jeszcze w życiu zakła
dów pracy wiele ujemnych zjawisk , których likwi
dacja przynieść może gospodarce milionowe oszczęd
ności . Do nich zaliczyć trzeba : niską dyscyplinę pra
cy, nie uzasadnioną absencję, brakoróbstwo, marno
trawstwo, fluktuację kadr. Zjawiska te niestety ma
ją najczęściej miejsce wśród młodych pracowników .
Np. dane z hutnictwa wykazują, że wśród młodych
pracowników jest dwa razy więcej zwolnień dyscy
plinarnych , dwukrotnie wyższy wskaźnik nie uza
sadnionej absencji, bardzo ostro występuje także
zjawisko nadmiernej fluktuacji kadr.
Nie usprawiedliwia nas fakt, że w przypadku mło
dzieży ZMS -owskiej wskaźniki te są znacznie lep
sze od przeciętnej. Jako organizacja młodzieżowa
jesteśmy odpowiedzialni za całą młodzież – zarówno
zrzeszoną, jak i nie zrzeszoną.
Tymczasem przejawy łamania dyscypliny społecz
nej , niegospodarności, niedbalstwa i marnotrawstwa
nie spotykają się z właściwą reakcją i przeciwdzia
łaniem ze strony naszej organizacji. A przecież rzu
tują one w poważnej mierze na wyniki produkcyjne
i stosunki społeczne w zakładzie. Jeśli więc chcemy
być współgospodarzami zakładów , uczestniczyć w
zarządzaniu nimi, to musimy brać współodpowie
79
dzialność za wszystko, także za to, co często nie
jest zgodne z socjalistycznym modelem przedsię
biorstwa.
Ważną rolę w tym zakresie mają do spełnienia
koła ZMS, bo przecież w tych właśnie kolektywach
kształtują się stosunki międzyludzkie, tam jest miej
sce na bezpośrednie oddziaływanie organizacji na
każdego jej członka.
Tych członków ZMS, którzy osiągają przodujące
wyniki w pracy, podnoszą swoje kwalifikacje, us
prawniają produkcję i wykazują się koleżeństwem
i społeczną aktywnością, należy stawiać za wzór,
wyróżniać w dostępnych formach, popularyzować
ich osiągnięcia i metody pracy , popierać ich awans.
Tym , którzy mimo najlepszych chęci osiągają słab
sze wyniki, zapewnić należy niezbędną pomoć, za
chęcając ich umiejętnie do wytrwałości i stałego do
skonalenia swej pracy. Tych natomiast, którzy od
stają tylko z lenistwa, niezdyscyplinowania i nie
odpowiedzialności, trzeba przekonywać, mobilizo
wać, oddawać pod opiekę przodujących zwartych
kolektywów, a w razie potrzeby zdecydowanie pięt
nować i karać organizacyjnie.
Doraźne zobowiązania, czyny produkcyjne, sztur
mowe zrywy, rekordowe osiągnięcia współzawodni
czących nie wystarczą dziś dla realizacji aktualnych
zadań przedsiębiorstwa. Spełnią one tylko wówczas
swoją rolę, jeśli stanowić będą powszechny przy
kład, jak lepiej, szybciej i taniej produkować, jeśli
będą naśladowane, jeśli przyczynią się do kształto
wania trwałych nawyków dobrej pracy.
Dobrze pracować trzeba codziennie, a nie tylko
w ramach zobowiązań , czynów lub współzawodnic
twa. Najszerzej i najbardziej skutecznie na reali
zację zadań produkcyjnych oddziałuje ZMS przez
kształtowanie zaangażowanej postawy młodzieży w

80
 przedsiębiorstwie, rozwijanie dumy zawodowej, po
przez pomoc w adaptacji społeczno -zawodowej i pod
noszeniu kwalifikacji, poprzez pomoc w zasłużo
nym awansie, w uzyskaniu mieszkania i poprawie
warunków pracy oraz zaspokajaniu potrzeb w za
kresie wypoczynku, kultury i sportu .
Prawidłowe rozwiązywanie tych problemów wiąże
się ściśle z postawą zawodową i społeczną młodzie
ży, wpływa na jej stosunek do pracy i przedsiębior
stwa , a więc na jakość i wydajność pracy.

SOCJALISTYCZNE WSPÓŁZAWODNICTWO PRACY

Tradycyjną formą społecznej i produkcyjnej ak

tywizacji młodzieży jest socjalistyczne współzawod
nictwo pracy. Jako wyraz nowego stosunku do wy
konywanej pracy jest ono procesem wychowawczym
sprzyjającym przyswajaniu przez jego uczestników
umiejętności zgodnego współżycia w kolektywie,
podnoszeniu kwalifikacji i poprawy efektywności
wykonywanej pracy .
Ruchwspółzawodnictwa pracy , reaktywowany
z inicjatywy ZMS, ma swoje bezsporne wartości.
Idee patriotycznej służby Ojczyźnie leżące u pod
staw programu wychowawczego ZMS znajdują we
współzawodnictwie konkretne, czytelne dla wszyst
kich odzwierciedlenie. Współzawodnictwo niezaprze
czalnie stanowi jedną z dźwigni wzrostu wydajność
ci. Udział w nim jest dla młodych szkołą współ
życia w kolektywie. Uczy osiągać zadowolenie z do
brze wykonanej ponad obowiązkowe minimum
pracy .
Są to rzec można trwale walory współzawodnic
twa, przemawiające za potrzebą istnienia tego ru
6 ZMS w zakładzie pracy 81
chu bez względu na to , jaki etap rozwoju osiąga
gospodarka kraju.
Nie oznacza to oczywiście, iż współzawodnictwo
ma wciąż pozostawać bez zmian . Wręcz odwrotnie,
musi ono ulegać przekształceniom , tak aby odpo
wiadało nowym warunkom , jakie przynoszą ze sobą
kolejne lata .
Nie zdołaliśmy – widać to obecnie z pełną ostroś
cią - dostosować współzawodnictwa do zadań , jakie
powinno ono spełniać w warunkach gospodarki zin
tensyfikowanej.
W gospodarce przedsiębiorstw wzięły górę kryte
ria jakościowe. W regulaminach współzawodnictwa,
w systemie ocen rywalizujących ludzi i zespołów
wciąż dominują kryteria ilościowe.
Nieuchronną konsekwencją tej rozbieżności stało
się obniżenie rangi współzawodnictwa wśród załóg,
wśród kierownictw przedsiębiorstw , a także wśród
naszego aktywu. Współzawodnictwo ludzi i kolek
tywów zaczęło być w porównaniu z bieżącymi za
daniami czymś w rodzaju rywalizacji „ na bocznym
torze ” .
Osłabło zainteresowanie załóg oraz kierownictw
przedsiębiorstw taką rywalizacją. Chcąc temu prze
ciwdziałać, i to był chyba nasz główny błąd, nie
.

sięgnęliśmy do przyczyn zjawiska, a przynajmniej

nie na przyczyny położyliśmy główny nacisk , lecz
na skutki. Tak więc dla przeciwdziałania spadkowi
współzawodniczących brygad rósł nacisk , aby je two
rzyć. Sprzyjało to rzecz jasna powstawaniu brygad
na najłatwiejszych, nie zaś najtrudniejszych odcin
kach produkcji, sprzyjało sporządzaniu statystyk,
które odbiegały od prawdziwego stanu rzeczy.
Zaszkodziło bardzo współzawodnictwu zbyt od
świętne, galowe traktowanie tego ruchu . Bywało , że
brygada dostawała tytuł nie za rzeczywiste zasługi
82
 w pracy , ale dlatego, że wypadła jakaś rocznica
i trzeba było kogoś nagrodzić, wyróżnić, udekoro
wać .
Wspomniane wyżej ujemne zjawiska powodują,
że wielu młodych , potencjalnych uczestników współ
zawodnictwa pozostaje poza tym ruchem, nie daje
się do niego przekonać.
O potrzebie dostosowania współzawodnictwa do
zmienionych warunków techniczno - ekonomicznych
polskich przedsiębiorstw mówiło się w naszej orga
nizacji nie jeden raz. W ślad za tym nie poszły
jednak odpowiednie kroki praktyczne. Zamiast -

jak wymagała i wymaga tego sytuacja - zmiany

kryteriów oceny uciekaliśmy się do zabiegów o cha
rakterze formalnym , jak np. tworzenie nowych nazw
brygad.
W świetle dotychczasowych doświadczeń utrzymy
wanie jednolitych dla wielu zakładów form współ
zawodnictwa jest zarówno niecelowe, jak też nie
możliwe. Potrzebne są w tej dziedzinie daleko idące
zróżnicowania , potrzebne są nowe pomysły i propo
zycje. Jeżeli za punkt wyjścia brać będą one kon
kretną sytuację danego zakładu, należy propozycje
te – jak bardzo by one nie różniły się od dotych
czasowego stanu rzeczy .
traktować z całą przy
chylnością.

NOWE FORMY WSPÓŁZAWODNICTWA PRACY

Zasady organizowania ruchu współzawodnictwa

pracy w nowej sytuacji społeczno-gospodarczej okre
ślone zostały w uchwale Rady Ministrów i CRZZ
oraz w załącznikach do tej uchwały.
Główne kierunki tych zmian zmierzają do wyraź
nego podniesienia rangi kryteriów jakościowych . Ja
6 83
kość produkcji nie może być obecnie elementem do
datkowym ani uzupełniającym w ocenie brygad, ale
stać się czynnikiem decydującym . Nie może być żad
nej wątpliwości, że przodownikiem współzawodnic
twa zostać może ten, kto na powierzonym mu odcin
ku pracuje bezbłędnie.
Winniśmy także dostosować treści współzawod
nictwa do specyfiki branż. W przemyśle ciężkim bę
dzie to więc przede wszystkim ilość produkcji, lek
-

kim - produkującym na rynek – jakość i obniżka

kosztów , w budownictwie - bezusterkowe wyko
nawstwo, w przedsiębiorstwach usługowo -handlo
wych - wysoki poziom obsługi klientów : szybko,
terminowo, bez skarg i zażaleń.
We wprowadzaniu takiego współzawodnictwa dys
ponujemy już pewną ilością konkretnych, pozytyw
nych przykładów . Wśród robotniczych kolektywów
zaczęły się bowiem samorzutnie rozwijać poszuki
wania nowych , bardziej dostosowanych do aktual
nych potrzeb form współzawodnictwa i organizacje
nasze patronując tym inicjatywom w wielu wypad
kach doszły do ciekawych rezultatów .
I tak np. w kombinacie metalurgicznym w Nowej
Hucie powstały Młodzieżowe Brygady Dobrej Ja
kości. Jest ich obecnie kilkadziesiąt, a efekty eko
nomiczne, uzyskane dzięki obniżeniu ilości braków ,
szacuje się na wiele milionów złotych . Zasady po
woływania brygad jakościowych są w ogólnych za
rysach te same, co w przypadku współzawodnictwa
o tytuły BPS, z tym że regulamin precyzuje oraz
preferuje wymagania w dziedzinie jakości produk
cji .
Dobre rezultaty w zakresie poprawy jakości uzy
skują także przedsiębiorstwa, które wprowadziły
kompleksowy system sterowania jakością produkcji,
znany pod nazwą metody DO -RO .

84
 Warto też wspomnieć o współzawodnictwie - ze
społowym i indywidualnym o prawo do pracy
w Systemie Samokrontroli. System ten, polegający
na tym , że wykonawca jest równocześnie kontrole
rem swej produkcji, posiada szczególne walory
wychowawcze. Praca na zasadach samokontroli jest
dowodem zaawansowanego uświadomienia i wyso
kiego poczucia odpowiedzialności. Uprawnienia do
samokontroli mogą być więc powierzane tylko naj
lepszym z najlepszych.
Jest rzeczą powszechnie wiadomą, że w warun
kach gospodarki intensywnej niepomiernie wzrasta
rola postępu technicznego. Tak więc istnieje potrze
ba dostosowania współzawodnictwa do zadań wy
nikających z wdrażania postępu w przedsiębiorst
wach.
Zainteresowania młodzieży pracującej postępem
stymuluje prowadzony przez naszą organizację
wspólnie ze związkami zawodowymi i NOT Turniej
Młodych Mistrzów Techniki, ale oczywiście nie mo
gą się do niego ograniczać wszystkie nasze inicja
tywy w tym zakresie . Pracownicy zakładowych ko
mórek konstrukcyjno -technologicznych i wydziałów
zaplecza technicznego pozostają na ogół poza współ
zawodnictwem , trzeba zatem poczynić energiczne
starania , aby ich dla udziału w tym ruchu pozy
skać .
Można to osiągnąć między innymi poprzez zakła
danie Brygad Nowej Techniki. Brygada taka to ze
spół pracowników przystępujący do realizacji okreść
lonego tematu z dziedziny postępu technicznego i or
ganizacyjnego. Temat zaakceptowany przez kierow
nictwo zakładu winien być ukończony w określo
nym terminie w formie opracowania, możliwego do
zastosowania w danym zakładzie. Inne zadania Bry
gad Nowej Techniki to upowszechnianie teore

85
tyczne i praktyczne nowoczesnych metod pracy,
pomoc młodym racjonalizatorom , szczególnie robot
nikom , w opracowywaniu projektów , prowadzenie
poradnictwa technicznego , czynny udział w sesjach
naukowo -technicznych przez przygotowywanie refe
ratów , koreferatów i wystąpień w dyskusji. Szcze
gólnie pożądane są stałe formy współpracy Brygad
Nowej Techniki z wybranymi brygadami ubiegają
cymi się o tytuł BPS.
W celu podniesienia rangi jakościowych czynni
ków w rozwoju ruchu współzawodnictwa wprowa
dzamy także w porozumieniu ze związkami zawodo
wymi kilka nowych form rywalizacji indywidual
nej , jak np. wewnątrzzakładowe konkursy na Sta
nowisko Dobrej Roboty. Jak z samej nazwy wyni
ka, istotą tych konkursów będzie rywalizacja w za
kresie jakości produkcji bądź obsługi, przy czym ma
to być rywalizacja wielostronna, uwzględniająca ta
kie np. elementy, jak organizacja i przygotowanie
produkcji, wygląd stanowiska pracy, zużycie mate
riałów i surowców, wykorzystanie efektywne czasu
pracy .
W niektórych zakładach z dobrym skutkiem pro
wadzone są konkursy o tytuł Najlepszego w Zawo
dzie. Konkursy te zyskały sobie szczególną popular
ność na terenie województwa szczecińskiego, skąd
inicjatywa ta wzięła swój początek . Oprócz walorów
wychowawczych odznacza się ona dużą atrakcyjnoś
cią i z uwagi na to zasługuje na szerokie upowszech
nienie .
Jest to swojego rodzaju wyścig umiejętności W

drodze ogólnie dostępnego konkursu wśród młodych

pracowników zakładu przemysłowego wyłaniani są
najlepsi specjaliści w poszczególnych zawodach .
Konkurs na Młodego Mistrza Zawodu bo taka

86
nazwa wydaje się najtrafniejsza stanowi dosko
nałą propagandę fachowości, zachęca młodych ludzi
do doskonalenia kwalifikacji, do poznawania taj
ników swego zawodu, przekonuje ich o korzyściach
płynących z połączenia teorii z praktyką. Zdrowa
rywalizacja powoduje chęć równania do najlep
szych - korzyści są zaś obopólne, i dla uczestników
współzawodnictwa, i dla przedsiębiorstw .
Godny uwagi jest także fakt, że konkurs dostar
cza znakomitej okazji do propagowania tych zawo
dów, które są w danym mieście czy regionie defi
cytowe albo też uważane za mało atrakcyjne.
Wielkie możliwości kryją się także między innymi
w rozwoju różnych form współzawodnictwa specjali
stycznego, czyli takiego, które opiera się o jedno
kryterium wiodące, jak np. oszczędność materiałów ,
paliw czy energii, rywalizacja w dziedzinie estety
ki wyrobów czy poziomu świadczonych usług.
Przytoczone wyżej przykłady dowodzą , iż socjali
styczne współzawodnictwo pracy stwarza szerokie
pole dla różnych pomysłów i inicjatyw, bezpodstaw
ne są więc wszelkie teorie, jakoby ten ruch się prze
żył i groziła mu nieuchronnie stagnacja .
Zakładowe organizacje naszego Związku wspólnie
z organizacjami związkowymi muszą natomiast po
siąść umiejętność uatrakcyjnienia współzawodnic
twa, wzbogacania go zależnie od konkretnych po
trzeb o nowe elementy.
Szereg propozycji w tym zakresie zawiera opra
cowany przez Wydział Młodzieży Robotniczej ZG
ZMS program udziału młodzieży pracującej ZMS
w realizacji Uchwały VI Zjazdu PZPR pn. „Młodzież
dla postępu ”. Przewiduje on, poza współzawodnic
twem o tytuł BPS, następujące formy rywalizacji
i wyróżnień dla młodych pracowników :
o tytuł i odznakę „ Młodego Fachowca ”, przyzna
87
 wanych pracownikom po pierwszym roku pracy
zawodowej;
o odznakę „ Młodzież dla postępu ”, przyznawaną
szczególnie wyróżniającym się młodym pracow
nikom za ich aktywność zawodową i społeczną;
• o tytuł i odznakę „Młodego Mistrza Gospodarność
ci", nadawane młodym pracownikom , pełniącym
>

funkcje kierownicze w podstawowych kolekty

wach roboczych , którzy swoją pracą stworzyli no
woczesne formy organizacji produkcji i usług ;
o odznakę „ Za zasługi dla nowej techniki”, przy
znawaną młodym robotnikom , technikom i in
żynierom, którzy w sposób efektywny przyczy
nili się do szybkiego wdrożenia nowych rozwią
zań technicznych , projektów racjonalizatorskich
i wynalazczych .
Do bardzo cennych inicjatyw z zakresu współza
wodnictwa „ Młodzież dla postępu” zaliczyć trzeba
także :

Turniej Młodych Mistrzów Gospodarności jako

stałą formę działalności ZMS na rzecz oszczędza
nia materiałów i surowców , podejmowania dodat
>

kowej produkcji, porządkowania gospodarki ma

teriałowej , likwidowania nie uzasadnionych prze
stojów maszyn i urządzeń.
• Turniej Mistrzów Kierownicy, adresowany do śro
dowiska młodych pracowników transportu samo
chodowego, będący formą rywalizacji w zakre
sie racjonalnej i ekonomicznej eksploatacji sprzę
tu samochodowego, punktualności i terminowości
dostaw, przeciwdziałania marnotrawstwu, prze
strzegania przepisów drogowych i innych prze
pisów dotyczących materiałów transportowanych .
• Akcję „ Zielona Fala ” jako formę współzawodnic
88
 twa zespołów i brygad młodych kolejarzy zmie
rzającego do ponadplanowej realizacji zadań
wszystkich służb kolejowych , a zwłaszcza do za
pewnienia punktualności przejazdu składów oso
bowych, sprawnej ekspedycji składów towaro
wych , terminowego prowadzenia remontów i na
praw, prawidłowej eksploatacji sprzętu , troski
o jego czystość i estetykę.
Dla ujednolicenia i uproszczenia sprawozdawczości,
informacji, kontroli i oceny efektów wprowadzone
zostały jednolite czeki, tzw. banku programu „ Mło
dzież dla postępu ".
Nazwa i adres
organizacji ZMS
BANK PROGRAMU
„MŁODZIEŻ DLA POSTĘPU "
MATERIAŁY BUDOWLANE *
w wyniku zrealizowanych zobowiązań zglaszamy

Jed. Wartość
Wyszczególnienie miary
Ilość
W zł

Potwierdzenie wykonania Przewodniczący

Dyrektor zakładu Zarządu ZMS
* Obowiązują cztery rodzaje czeków : Materiały Budowlane,
Materiały Przemysłowe , Obiekty, Twórczość Techniczna .

89
 Czeki wypełniane są W dwóch egzemplarzach ,
z których jeden przesyłany jest do nadrzędnej in
stancji ZMS. Do ZG ZMS wpływają czeki zbiorcze
z Zarządów Wojewódzkich .
O ile zaistnieje potrzeba, niektóre czeki, związane
z realizacją szczególnie ważnych zadań, mogą być
przesłane i zgromadzone w ZG ZMS. O każdym ta
kim przypadku organizacje zakładowe zostaną uprze
dzone .

ZASŁUŻONY PRACOWNIK ZAKŁADU

Jest to odznaka lub system odznak ( np. złota ,

srebrna, brązowa), które przyznaje się pracownikom
zakładu za określone osiągnięcia. Odznaki takie,
z których posiadaniem łączą się pewne przywileje,
spełniają podwójną rolę: bodźca wpływającego np.
na wydajność pracy, dyscyplinę, inicjatywę itd . oraz
czynnika wychowawczego, kształtującego osobowość
pracowników . Najważniejszą niewątpliwie kwestią
przy wprowadzaniu odznak jest ustalenie kryteriów
ich przyznawania oraz przywilejów przysługujących
odznaczonym .
Jakie mogą być kryteria?
Niewątpliwie staż pracy w przedsiębiorstwie, ak
tywność społeczno -polityczna, wysokie kwalifikacje
zawodowe, koleżeńskość, poziom etyczno -moralny,
dbałość o stanowisko pracy , uczestnictwo, we współ
zawodnictwie i osiąganie w nim dobrych wyników
itd .
Kryteria te są słuszne, ale ich interpretacja może
być w praktyce rozmaita. Weźmy na przykład kry
terium stażu pracy . W zakładach o dużej liczbie star
szych pracowników może przy wprowadzeniu odzna
ki wystąpić tendencja do nadmiernego preferowania
tego kryterium .

90
 Zakładowe organizacje ZMS powinny więc dążyć
do tego, żeby staż wymagany do zdobycia odznaki
nie był zbyt długi i żeby nie był kryterium decy
dującym.
Drugie, bardzo ważne kryterium — kryterium ak
-

tywności społeczno -politycznej spełni swoją rolę tyl

ko wówczas, kiedy będzie się oceniać rzeczywistą
działalność, a nie tylko fakt przynależności do or
ganizacji społeczno -politycznych czy bierny udział
w zebraniach . Rok prawdziwego działania może dać
czasem znacznie większe efekty niż całe lata mało
aktywnego uczestnictwa.
Wróćmy jednak do sprawy odznak , by omówić
drugą jej stronę, mianowicie przywileje przysługu
jące odznaczonym . Mogą to być przywileje ekono
miczne, na przykład stała nagroda z funduszu za
kładowego. Nie należy ich lekceważyć ani potępiać,
gdyż łączenie bodźców moralnych z materialnymi
daje najlepsze wyniki. Oprócz tego jednak istnieje
wiele przywilejów pozaekonomicznych. Przede wszy
stkim wszelkiego rodzaju pierwszeństwa: pierwszeń
stwo w awansie, w wyborze urlopu w dogodnym
okresie, w wycieczkach (krajowych i zagranicznych) ,
w wyjeździe na wczasy zakładowe; dla pracowni
ków starszych pierwszeństwo w przyjmowaniu dzie
ci na kolonie, pierwszeństwo w przyjmowaniu do
pracy członków rodzin itp. Poza tym przywileje spe
cjalne, w rodzaju zwolnienia od rewizji osobistej ,
czy zwolnienia od kontroli czasu.

NAJLEPSZY PRACOWNIK I KOLEGA

Jest to jeden z plebiscytów prowadzony w nie

których zakładach pracy, głównie w przemyśle ma
szynowym , cieszący się dużą popularnością , szczegól
nie wśród młodych pracowników .

91
 Głównymi kryteriami wyboru kandydatów są :
właściwy stosunek do pracy (dyscyplina, wydaj
ność, jakość oraz dążenie do podnoszenia kwali
fikacji);
koleżeńskość w stosunku do współtowarzyszy pra
cy, czyli służenie radą, pomocą młodszym oraz
umiejętność współpracy w zespole ludzkim;
właściwa postawa społeczno -polityczna, aktyw
ność w pracy społecznej i wysoki poziom mo
ralny.

Zgodnie z tymi kryteriami dokonuje się wyboru

kandydatów najpierw w brygadach , a potem w wy
działach produkcyjnych . Jeden kandydat przypada
średnio na czterdziestu pracowników . Kandydatów
typują przełożeni (brygadziści lub kierownicy wy
działów) przy współudziale przedstawicieli KZ
PZPR , rady zakładowej, zarządu zakładowego ZMS .
Potem następują wybory . Głosuje cała załoga; gło
sowanie jest tajne, a po to, żeby było ważne, musi
wziąć w nim udział nie mniej niż 60 procent pra
cowników danego wydziału . Pracownicy nie mają
jednak obowiązku głosowania tylko na zapropono
wane kandydatury. Każdy z nich może głosować na
kogoś, kogo nie ma na liście, a kto jego zdaniem
lepiej odpowiada wymaganiom.
W wyniku takiego plebiscytu wybrani zostają lu
dzie, którzy cieszą się uznaniem u wszystkich .
Znaczenie wychowawcze takiego plebiscytu jest
duże; ma on charakter honorowy, nagrodą dla zwy
cięzcy jest satysfakcja moralna, jaką może czerpać
z popularności wśród najbliższych współpracowni
ków, pozytywnej oceny kierownictwa i aktywu po
litycznego zakładu .

92

1
KIEROWANIE RUCHEM WSPÓŁZAWODNICTWA
PRACY

Systematycznie rozwijające się socjalistyczne

współzawodnictwo pracy obejmuje już ponad milion
uczestników Brygad i Oddziałów Pracy Socjalisty
cznej , wśród których ponad 200 tys. to członkowie
>

ZMS .
Dynamiczny rozwój współzawodnictwa pracy
świadczy o jego sile i znaczeniu w gospodarce na
rodowej . Równocześnie wskazuje na wielkie znacze
nie prawidłowego kierowania jego dalszym rozwo
jem . Inaczej może dojść do głosu efekciarstwo, kon
kretne i elastyczne kierowanie mcże być wypierane
przez formalistyczne narzucanie współzawodnictwa .
Tu i ówdzie można zauważyć pogoń za ilością ty
tułów . Zdarza się przymykanie oczu na spłycanie
kryteriów określonych w uchwale Rady Ministrów
i CRZZ .
Dokumenty te przewidują powołanie we wszyst
kich zakładach komisji do spraw współzawodnictwa,
w skład których winni wejść przedstawiciele rady
zakładowej, zarządu zakładowego ZMS, rady ro
botniczej, NOT, PTE, a także administracji zakła
du. Jej zadaniem winno być systematyczne anali
zowanie rozwoju współzawodnictwa oraz określa
nie jego bieżących zadań.
Niestety w wielu zakładach pracy (zwłaszcza ma
łych) to postanowienie nie jest realizowane. W dal
szym ciągu współzawodnictwo to sprawa „ prywa
tna" ZMS lub organizacji związkowej ( w najlepszym
razie obu razem ). Wyniki współzawodnictwa nie są
przedmiotem systematycznej i konkretnej oceny.
Szczególny niepokój budzi obserwowane słabe zain
teresowanie losami zespołów , które uzyskały ty
tuł.

93
 Co wobec tego należy uczynić, aby usprawnić
rzeczowe kierowanie ruchem współzawodnictwa pra
cy ? Organizacje ZMS - owskie i związkowe winny
w pierwszym rzędzie zaktywizować zakładowe komi
sje współzawodnictwa. Trzeba egzekwować od nich
przygotowywanie materiałów do oceny współzawo
dnictwa. Natomiast zarządy zakładowe ZMS po
winny systematycznie kontrolować i oceniać pracę
brygad. Ich bowiem sprawą jest dopilnowanie, by
w zakładach pracy odbywało się miesięczne rozli
czenie z realizacji podjętych zobowiązań na nara
dach wytwórczych , one też powinny przynajmniej
raz na kwartał prowadzić kontrolę wykonania przy
jętych przez załogę zobowiązań .
Nasze organizacje winny również w sposób bar
dziej konsekwentny egzekwować od administracji
zapewnienie niezbędnych warunków dla szerokiego
rozwoju współzawodnictwa, m.in. prawidłowego
i zgodnego z uchwałą RM wykorzystania środków
przeznaczonych na nagrody i popularyzację współ
zawodnictwa.
Szczególnie ważnym zadaniem organizacji zakłado
wych ZMS jest właściwe ukierunkowanie ruchu
współzawodnictwa na te problemy, które wiążą się
bezpośrednio z zadaniami przedsiębiorstwa, decydują
o jego wynikach . Chodzi więc o to, aby załogi za
kładów pracy, kolektywy współzawodniczące zna
ły te problemy, potrafiły przełożyć je na język co
dziennych zadań swojego wydziału, brygady czy
konkretnego stanowiska pracy . Jest to zadanie admi
nistracji zakładów pracy , ale nasze organizacje spo
łeczno -polityczne mogą także wiele zrobić, inspiru
jąc różne formy działania na rzecz przybliżenia tych
problemów szerokim kręgom młodych pracowników .
94
RUCH PATRONATÓW

Ruch ten należy do komunistycznej tradycji pra

cy z młodzieżą . ZMS opierając się na doświadcze
niach ZWM i ZMP od początku swego istnienia przy
wiązywał dużą wagę do tej formy działalności na
wielkich budowach . Zapoczątkowano ją w roku 1960
na II Zjeździe ZMS. Patronaty stały się cenną for
mą udziału ZMS w realizacji planów gospodarczych ,
w przyspieszeniu budowy najważniejszych obiektów
przemysłowych . Miały zarazem wielkie znaczenie
wychowawcze.
Organizacje ZMS na obiektach patronackich były
inicjatorami i aktywnymi realizatorami znanych
szeroko w kraju, cennych dla gospodarki narodowej
akcji produkcyjnych. Zrealizowano wiele zobowiązań
produkcyjnych , w czynie społecznym budowano bo
iska sportowe, porządkowano tereny zakładów ,
miast i osiedli. Wiele owocnych wysiłków podjęła
organizacja w sprawach oświaty robotniczej. Wie
lokrotnie była inicjatorem ustalania potrzeb w dzie
dzinie dokształcania zawodowego, aktywnie uczestni
czyła w zakładowych komisjach oświaty robotni
czej. Dzięki ZMS - owskim Uniwersytetom Robotni
czym przeszkolono tysiące robotników .
Organizacja ZMS zdołała wykorzystać wielkie za
soby tkwiące w młodych ludziach, potrafiła wska
zać im zadania, których wykonanie pomnażało za
równo dorobek kraju, jak też dawało tak potrzebną
w życiu satysfakcję.
Na wielkich budowach w Płocku, Turoszowie,
Tarnobrzegu , Lubinie, Puławach i innych obiektach
ZMS zdał egzamin z praktycznego działania w trud
nych warunkach.
I mimo że nie ustrzegliśmy się pewnych błędów,
przede wszystkim w wyręczaniu administracji za
95
kładów, trzeba powiedzieć, że organizacja wyszła
z tej próby zwycięsko.
Z przykrością trzeba stwierdzić, że ruch ten w la
tach sześćdziesiątych został poddany niezrozumiałej
krytyce i w związku z tym zlekceważono zapał i od
danie młodzieży . Co więcej, nie była to próba me
rytorycznej oceny tej inicjatywy, a krytykę sformu
łowano z powodu nazwy, która rzekomo rodziła wąt
pliwości natury politycznej .
Nowe kierownictwo partii zweryfikowało tę nie
słuszną i krzywdzącą ocenę. Dał temu wyraz to
warzysz Edward Gierek w swym wystąpieniu na
VIII Plenum KC PZPR w lutym 1971 r. stwierdza
jąc : „ Był kiedyś dobry zwyczaj brania przez mło
dzież patronatu nad czołowymi budowami socjali
zmu. Tak budowana była Nowa Huta i wiele innych
obiektów. Wzięło je w ręce pokolenie ZMP, tak jak
wcześniej młodzież ze Związku Walki Młodych,
» Wici« , z organizacji socjalistycznej i demokraty
cznej brała czynny udział w odbudowie zniszczo
nych miast, w zagospodarowywaniu Ziem Zachod
nich i Północnych .
Niechaj obecne pokolenie młodzieży Z ZMS,
w swo
ZMW , ZSP, całe młode pokolenie - weźmie w
je ręce budownictwo mieszkaniowe ".
Ten apel I sekretarza KC nie pozostał bez echa.
Podjęliśmy patronat nad budownictwem mieszkanio
wym w naszym kraju. Ale nie wolno całej idei
patronatu sprowadzać tylko do tego przedsięwzię
cia. Jest bowiem znacznie więcej frontów , na któ
rych winno się koncentrować energię, zapał i siły
młodego pokolenia, m.in. budowa fabryki samochodu
małolitrażowego w Tychach czy huty „ Centrum ” .
Szczególnie wiele takich ambitnych odcinkó
działania znajduje się w samym zakładzie pracy.
Mogą to być : nowo uruchamiane technologie, szcze
96
gólnie ważne dla zakładu linie technologiczne, pro
dukcja eksportowa lub antyimportowa, elementy lub
urządzenia produkowane w ramach kooperacji czy
wreszcie całe wydziały (oddziały ). Koncentrowanie
uwagi młodzieży nad takimi szczególnie trudnymi
i ważnymi dla zakładu odcinkami produkcji nazy
waliśmy dotychczas patronatem wewnątrzzakłado
wym . Należy ten kierunek kontynuować i rozsze
rzać.

„ DAR OJCZYŹNIE ”

Jest to inicjatywa młodych stoczniowców *, rozpo

wszechniona w całym kraju jako wyraz poparcia dla
nowego kierownictwa partii. Jakkolwiek W po
równaniu z tamtym okresem zmieniły się wa
runki społeczno -polityczne i gospodarcze w naszym
kraju, to jednak idea „ Daru Ojczyźnie ” pozostaje
ciągle aktualna. Jest ona bowiem najlepszym przy
kładem , jak należy rozumieć sens zobowiązań pro
dukcyjnych i społecznych w konkretnym zakładzie
pracy i w środowisku .
Dlatego też proponujemy rozwijanie tej inicjaty
wy wśród młodzieży zorganizowanej i nie zorgani
zowanej . Oto fragment listu Sekretariatu ZG ZMS
w tej sprawie : „ Niech każdy osobiście zmierzy swo
je możliwości, niech je zmierzy koło ZMS, Brygada,
Hufiec, młodzież całego zakładu . Pomyślmy sami,
jaka to może być praca. Uważajmy tylko na jedno:
niech praca ta będzie konkretna i namacalna. Jej
efekt musi być społecznie pożyteczny.
Mbodzież w fabrykach, hutach , kopalniach, na bu
dowach może po prostu dać krajowi dodatkową pro
dukcję, jeśli tylko istnieją odpowiednie ku temu
* Inicjatorami „ Daru Ojczyźnie " byli ZMS - owcy ze Stoczni
im . Komuny Paryskiej w Gdyni .

7 - ZMS w zakładzie pracy 97

warunki. Może też dać krajowi oszczędności przez
lepsze wykorzystanie materiałów i surowców. Bar
dzo pożyteczna będzie budowa dodatkowych miesz
kań. Można też opracowywać wynalazki lub projekty
racjonalizatorskie, które są nie mniej potrzebne i wa
żne niż dodatkowy węgiel lub włókno .
Cała młodzież -
i ta, która pracuje i ta , któ
ra się uczy, może ofiarowując swą pracę wystąpić
z inicjatywą budowy tak potrzebnych obiektów so
cjalnych, sportowych , wypoczynkowych , których jest
ciągle jeszcze za mało. Mogą to być szatnie , sto
łówki, kluby, świetlice. Mogą to być boiska sportowe
lub parki i skwery. Wiele też można zrobić dla
upiększenia naszych zakładów pracy i szkół, dla
upiększenia osiedli i miast.
Porozumcie się z kierownictwem zakładu pracy,
szkoły, miasta, poradźcie się starszych , przygotowu
jąc się do wykonania DARU DLA POLSKI. Ponie
waż jednak chodzi tu nie o słowa, lecz czyny, naj
ważniejszą rzeczą jest sam DAR . Kiedy więc DAR
DLA POLSKI zostanie już wykonany, przekazujcie
go zakładowi pracy , szkole, przedszkolu, uczelni, ra
dzie miejskiej , organizacji społecznej lub też osobie
prywatnej, stosownie do sytuacji, a meldunek o tym
przekazaniu potwierdzony przez przyjmującego
dar – kierujcie do Zarządu Głównego ZMS z do
piskiem na kopercie „ DAR OJCZYŹNIE” (wzór mel
dunku patrz s . 99) .
Zarząd Główny ZMS prowadzi dokładny rejestr
tych meldunków . Przesyła też podziękowania, które
umieszczone w klubie, świetlicy będą utrwalały pa
mięć o waszym czynie. O napływających meldun
kach Zarząd Główny ZMS informuje społeczeństwo
za pośrednictwem prasy, radia i telewizji. Z okazji
1 Maja odbywają się co roku uroczyste spotkania
przodujących wykonawców darów .
98
 Wzór

ZWIĄZEK MŁODZIEŻY SOCJALISTYCZNEJ

ZARZĄD GŁÓWNY
Warszawa, ul. Smolna 40

dnia . 197 rok

„ DAR OJCZYŹNIE”
MELDUNEK

Melduję(my) o wykonaniu następujących prac:

Prace powyższe zostały wykonane na rzecz

( podać nazwę i adres instytucji)

Nazwa kolektywu (koło ZMS, brygada) lub imię

i nazwisko wykonawcy DARU

( podać adres)

(podpis wykonawcy)

(podpis przedstawicieli instytucji

przyjmującej wykonaną pracę)
99
INNE INICJATYWY PRODUKCYJNE I SPOŁECZNE

Winny być skierowane w pierwszym rzędzie na

uzyskanie dodatkowej produkcji artykułów szcze
gólnie poszukiwanych na rynku i decydujących o re
alizacji zadań eksportu.
Należy unikać zachęcania i mobilizowania mło
dzieży do zwiększonej produkcji w tych zakładach ,
których produkcja nie znajduje szerokiego popytu
na rynku, nie jest zbywana i powoduje powstawanie
nadmiernych zapasów .
W zakładach tych twórczą inicjatywę młodzieży
należy skierować na inne odcinki działania , związa
ne z usprawnieniem organizacji produkcji, porząd
kowaniem gospodarki materiałowej, likwidacją wie
lu ujemnych zjawisk występujących w zakładzie,
a mających bezpośredni wpływ na realizację zadań
produkcyjnych (brakoróbstwo, marnotrawstwo, niska
dyscyplina pracy itp) . Dużą rolę w tym zakresie mo
gą odegrać rozwijane już w niektórych zakładach
akcje „ Sygnał” czy „ Radar ", których celem jest
ujawnianie nieprawidłowości w organizacji produkcji
i w życiu zakładu .
Realizacja inicjatyw produkcyjnych i społecznych
winna być na bieżąco oceniana, a wyróżniające się
zespoły i indywidualni przodownicy popularyzowani
wśród załogi i w środowisku. Trzeba w tym celu
wykorzystać wszystkie możliwe środki będące w dys
pozycji danego zakładu pracy, a także środki maso
wego przekazu. W dotychczasowej praktyce nie ro
biliśmy tego najlepiej , a niekiedy wręcz nie doce
nialiśmy tego zagadnienia.

100
 ROZDZIAŁ V

UDZIAŁ ZMS W ROZWIJANIU POSTĘPU

TECHNICZNEGO
MŁODZIEŻ SIŁĄ MOTORYCZNĄ REWOLUCJI NAU
KOWO - TECHNICZNEJ

W ostatnich latach jesteśmy świadkami niespoty

kanego w dziejach ludzkości rozwoju nauki i tech
niki. W obecnej epoce żyje 90% ogólnej liczby
uczonych wszystkich czasów , a cały zasób informa
cji naukowej podwaja się.co 10 lat.
Obserwujemy szybki rozwój takich dziedzin nauki
i techniki, jak elektronika, atomistyka, cybernetyka,
astronautyka, chemia, telekomunikacja . Żyją dziś
ludzie, którzy pamiętają jeszcze pierwsze starty sa
molotu ; obecnie są oni świadkami wielozałogowych
lotów kosmicznych i lądowania człowieka na Księ
życu. A więc za życia jednego pokolenia dokonała
się ogromna rewolucja techniczna .
Rozwój nauki i techniki wywiera coraz większy
wpływ na realizację zadań gospodarczych , na CO
dzienne życie człowieka. Dynamiczny rozwój na
szej gospodarki, realizacja zamierzeń w dziedzinie
wzrostu wydajności pracy, jakości i nowoczesności
produkcji oraz oszczędności materiałów i surowców
uzależnione są od stałego doskonalenia techniki,
technologii i konstrukcji. W konsekwencji decyduje
to bowiem o wzroście dochodu narodowego i pozio
mie życia ludności.
Młodzież ze względu na swoje dobre przygotowa
nie zawodowe i naturalne dążenie do postępu i no
woczesności powinna stać się motorem rewolucji
101
naukowo- technicznej, od młodzieży oczekuje się
aktywności w rozwiązywaniu problemów nowocze
snej techniki. Walka o postęp techniczny, o wpro
wadzenie nowych rozwiązań konstrukcyjnych i tech
nologicznych , o lepsze, wysoko wydajne metody pro
dukcji stwarza bowiem młodym robotnikom , tech
nikom i inżynierom niezmierzone pole do wyka
zania inwencji, inicjatywy, do zaspokojenia aspi
racji zawodowych . Wykorzystanie tego potencjału
twórczego młodzieży – to przede wszystkim zadanie
dla administracji gospodarczej, a także organizacji
społecznych , działających w zakładach pracy, zwłasz
cza stowarzyszeń naukowo -technicznych NOT i ZMS.
Nasz Związek poświęca wiele uwagi sprawom po
stępu technicznego i rozwoju ruchu wynalazczego
w zakładach pracy . Zabiegamy o to , aby elementy
racjonalizacji i twórczego stosunku do produkcji
znalazły należne im miejsce w ruchu socjalistyczne
go współzawodnictwa pracy , zwłaszcza współzawo
dnictwa o tytuł BPS. Przykładem skuteczności ła
czenia myśli technicznej z dobrą organizacją pracy
i wzmożonym wysiłkiem współzawodniczących są
m.in. rekordowe wyniki osiągane przez młodzieżowe
brygady w górnictwie węglowym .
Do upowszechniania wiedzy technicznej i wzrostu
aktywności wynalazczej przyczyniły się liczne ini
cjatywy organizacji zakładowych , takie jak : sejmi
ki inżynierów i techników, konferencje naukowe,
narady młodych wynalazców , konkursy racjonali
zatorskie, a przede wszystkim Turniej Młodych
Mistrzów Techniki.
Nie jest to jeszcze działalność wystarczająca. Pod
noszenie kultury technicznej młodzieży i wzrost jej
aktywności w dziedzinie tworzenia nowej techniki
to obecnie najbardziej podstawowe zadanie dla
wszystkich kół ZMS. Organizacje ZMS winny więc
102
występować jako inicjator i współorganizator ró
żnych form podnoszenia wiedzy technicznej, popu
laryzacji i wdrażania nowych osiągnięć nauki i tech
niki do produkcji. Rozwijając zainteresowania tech
niczne młodzieży, szerzej też upowszechniać trzeba
książkę i prasę techniczną, kształtować nawyki sy
stematycznego korzystania z różnych fachowych wy
dawnictw . Powinniśmy także popularyzować wśród
młodzieży prawo wynalazcze.

NIEKTÓRE INFORMACJE O RUCHU RACJONALIZA

TORSKIM

Podstawowym aktem prawnym normującym sto

sunki W zakresie projektów wynalazczych jest
Prawo wynalazcze uchwalone przez Sejm PRL
w dniu 31.V.1962 r. Drugim istotnym dokumentem
jest Uchwała nr 74 RM z dnia 5.11.1963 r. w spra
wie zasad kierowania i koordynacji spraw wynalaz
czości, rozpowszechniania projektów wynalazczych
oraz wynagrodzenia i finansowania , częściowo zno
welizowana w 1967 r. Uchwałą nr 120 RM.
Określenie projekt wynalazczy jest pojęciem zbior
czym , na które składają się trzy pojęcia szczegóło
we, zależne głównie od skali nowości:
1. wynalazek musi być nowy w skali światowej;
2. wzór użytkowy – projekt nie stosowany dotych
czas w kraju;
3. projekt racjonalizatorski projekt nie posiada
jący cech wynalazku ani wzoru użytkowego, no
wy, jeśli w jednostce gospodarki uspołecznionej,
w której został zgłoszony, nie był uprzednio zgło
szony przez inną osobę.
Poza tym istnieją takie podstawowe pojęcia jak :
1. patent, czyli stwierdzenie własności wynalazku
103
 i wyłącznego prawa jego stosowania przez okres
15 lat od daty zgłoszenia w Urzędzie Patento
wym PRL .
2. świadectwo autorskie stwierdzenie autorstwa
wynalazku; wydaje Urząd Patentowy twórcy lub
współtwórcom wynalazku.
Jednostki i organa wynalazczości:
1. Komórki wynalazczości – komórki organizacyjne
ministerstw , zjednoczeń , przedsiębiorstw , insty
tutów naukowo -badawczych, szkół wyższych , cen
tralnych laboratoriów oraz biur konstrukcyjnych ,
technologicznych i projektowych , wykonujące
prace z dziedziny wynalazczości, a zwłaszcza
ochrony interesów państwowych w zakresie pro
jektów wynalazczych .
2. Komisje wynalazczości .
kolegialne organa po
woływane do wydawania opinii w sprawie przy
datności i możliwości stosowania projektów wy
nalazczych w gospodarce uspołecznionej; komisje
powołuje kierownik jednostki w porozumieniu
z właściwym organem samorządu robotniczego.
3. Rzecznicy patentowi - osoby wpisane na listę
rzeczników patentowych w UP PRL, zatrudnio
ne w tym charakterze jako pracownicy zakładów .
Do nich należy m. in .:
• śledzenie najnowszych osiągnięć i kierunków roz
woju światowej techniki;
• prowadzenie badań nowości wynalazków i wzo
rów użytkowych ;
opracowywanie dokumentacji związanej ze zgło
szeniem wynalazków w UP;
udzielanie fachowej pomocy twórcom w zakresie
ochrony ich interesów .
W kraju działa aktualnie około 2000 rzeczników
patentowych .
104
Kluby Techniki i Racjonalizacji są społeczną orga
nizacją zrzeszającą dobrowolnie pracowników uspo
łecznionych zakładów pracy . Ich zadaniem jest upo
wszechnianie nowej myśli technicznej oraz umaso
wienie działalności racjonalizatorskiej, udzielanie
pomocy i opieki twórcom , głównie racjonalizato
rom, m.in. porad, pomocy w opracowywaniu pro
jektów , organizowaniu kursów itp.
Opiekę i kontrolę nad działalnością klubów spra
wują związki zawodowe oraz stowarzyszenia nauko
wo - techniczne Naczelnej Organizacji Technicznej.
Koszty związane z działalnością klubów finansowa
ne są : z funduszu postępu techniczno-ekonomiczne
go, ze środków obrotowych , ze środków przeznaczo
nych na inwestycje i kapitalne remonty . Finansowa
nie odbywa się na podstawie Zarządzenia Minister
stwa Finansów z 7. III. 1963 r. Podstawowym doku
mentem w sprawie działalności KTIR są wytyczne
KW CRZZ i ZG NOT Z 26.VI.1959 r .
Doradcy techniczni KTiR mogą być powoływani tyl
ko w tych zakładach , gdzie istnieje KTIR lub obję
tych działalnością międzyzakładowego KTIR . Kie
rownictwo zakładu ma obowiązek powołać jednego
płatnego doradcę technicznego w zakładach powyżej
500 zatrudnionych (w mniejszych za zgodą zjedno
czenia ). Doradca powoływany jest na okres 6 mie
sięcy. Do zadań doradcy technicznego należy :
• udzielanie fachowej pomocy w opracowywaniu
zgłoszenia projektu wynalazczego;
udzielanie porad pracownikom debiutującym w
twórczości wynalazczej ;
wyjaśnianie gdzie i jak zgłaszać projekt;
udzialanie porad prawnych w zakresie przepi
sów;
wskazywanie racjonalizatorom właściwej litera
tury technicznej i patentowej.
105
Społeczni doradcy techniczni KTIR spełniają podo
bną rolę jak doradcy płatni, z tym że ich zadania
są kierunkowymi, a nie obowiązującymi. Udzielają
oni fachowej pomocy najbardziej potrzebującym ,
zwłaszcza robotnikom , młodzieży pracującej, począ
tkującym i debiutującym racjonalizatorom .
Brygady racjonalizatorskie są powoływane na mocy
Uchwały RM i CRZZ z 5.IV.1963 r. dla :
dokonania projektu wynalazczego mającego na
celu rozwiązanie zadania objętego tematyką wy
nalazczości, ustaloną dla jednostki gospodarki
uspołecznionej, albo tematu wynikającego z pla
nu techniczno- ekonomicznego jednostki;
dokonania projektu wynalazczego i jego wdroże
nia do produkcji.
Prawo inicjowania utworzenia brygady mają pra
cownicy jednostki, organizacje społeczne i admini
stracja jednostki. W skład brygady wchodzi od 5
do 15 osób . Brygada zawiera z administracją umowę
określającą zadania i termin wykonania oraz zasa
dy i warunki wynagrodzenia zgodnie z Zarządze
niem Prezesa NBP z 16.IX.1966 r.

TURNIEJ MŁODYCH MISTRZÓW TECHNIKI

Jest podstawową formą udziału ZMS w rozwijaniu

postępu technicznego i kształtowania technicznej
aktywności młodzieży. Ogłoszony w roku 1967
jako wspólna inicjatywa ZMS, NOT i związków za
wodowych – z roku na rok zyskuje coraz większą
popularność zarówno wśród młodzieży, jak i admi
nistracji przedsiębiorstw . Swiadczą o tym niektóre
dane za okres pierwszych czterech lat trwania tur
nieju .
1
106
 Ilość
Ilość Efekty
młodzieży ekonomi
Ilość zgłoszo
Rok uczestni
zakładów nych pro czne W
czącej w mln zł
TMMT
jektów

1968 1 219 15 246 14 178 374,6

1969 1 161 16 165 17 637 566,5

1970 1 583 20 085 20 014 571,0

1971 1 695 21 024 21 459 557,0

Dotychczasowe doświadczenia wskazują , że turniej

jest nie tylko konkursem racjonalizatorskim , w któ
rym liczą się jedynie efekty ekonomiczne, lecz także
niezwykle pożyteczną formą działalności wychowa
wczej, zmierzającej do wyrabiania w młodzieży
umiejętności i nawyku twórczego patrzenia na spra
wy techniki, podniesienia kultury technicznej, a tak
że wyławiania młodzieży o szczególnych uzdolnie
niach technicznych .
Turniej Młodych Mistrzów Techniki stał się okazją
do podejmowania szeregu inicjatyw wybiegających
daleko poza ramy jego regulaminu, takich chociażby
jak: sejmiki młodej kadry technicznej, Rady Mło
dych Specjalistów , Wszechnice Wiedzy Technicznej,
Młodzieżowe Zespoły Pomocy Technicznej, Brygady
Nowej Techniki itp . Godny podkreślenia jest fakt,
że w okresie ostatnich lat między innymi dzięki
TMMT znacznie zwiększyła się ilość młodych inży
nierów i techników w szeregach ZMS, wzrosła tak
że ich aktywność w pracach SNT -NOT. O popu
larności turnieju świadczy wzrastające zainteresowa
nie jego problematyką wśród młodzieży szkolnej
i studenckiej.
Wyniki turnieju mogą być jeszcze lepsze, gdy
107
przełamane zostaną pewne bariery hamujące jego
rozwój. Nadmierna biurokracja, przewlekłe zała
twianie wniosków , zbytnia ostrożność w ocenie ich
przydatności, zaniżanie wynagrodzeń, przetrzymy
wanie pomysłów przez dozór techniczny pod pozo
rem udzielania pomocy – to tylko niektóre ujemne
zjawiska towarzyszące rozwojowi ruchu racjonaliza
torskiego wśród młodzieży . Jeśli dodamy do tego
takie momenty , jak bardzo słabo działające komórki
wynalazczości, nikłe zainteresowanie zakładowych
KTIR , skąpa ilość fachowych czasopism docierają
cych do zakładów , niedostateczne oddziaływanie pro
pagandowe - będziemy mieli obraz drogi, jaką mu
szą przejść młodzi rozpoczynający swój start w ru
chu wynalazczości pracowniczej.
Wydaje się jednak , że obecnie, kiedy partia tak
mocno podkreśla rolę nauki i techniki w intensy
wnym rozwoju kraju, również i dla tych zagadnień
powstał lepszy klimat w zakładach. Sami zaś orga
nizatorzy turnieju muszą również dołożyć więcej
starań, aby w nowej sytuacji gospodarczej mógł on
lepiej spełniać swoją rolę.
Na czym powinna polegać całoroczna działalność
w turnieju , który w myśl regulaminu koordynują
zakładowe komisje konkursowe TMMT ?
Powinna ona składać się z następujących elemen
tów :
zapoznawania młodzieży z założeniami regulami
nu TMMT oraz podstawowymi przepisami prawa
wynalazczego i aktów wykonawczych do tego
prawa;
ustalenia wspólnie z kierownictwem zakładu te
matyki racjonalizatorskiej, tj . najważniejszych za
gadnień z zakładowego planu postępu techniczne
go, które winny stanowić główne źródło twór
czych poszukiwań dla uczestników TMMT;
108
 zabezpieczenia pomocy dla indywidualnych twór
ców, przede wszystkim młodych robotników ,
w opracowaniu projektów ;
• czuwania nad spełnieniem przez administrację
obowiązków w zakresie stwarzania warunków dla
rozwoju wynalazczości, przeciwdziałania wystę
pującym nieprawidłowościom , takim jak np. do
pisywanie do listy autorów projektu osób nie bio
rących udziału w jego tworzeniu, krzywdzące
dla autora obliczanie efektów ekonomicznych ,
nadmierna biurokracja itp;
przyspieszania realizacji projektów przyjętych
przez komisję wynalazczości. W tym celu powin
no się tworzyć brygady racjonalizatorskie, zespo
ły inżynieryjno- robotnicze, pracownie techniczno
ekonomiczne, a także włączać ważniejsze pro
jekty do planów techniczno - ekonomicznych przed
siębiorstw ;
angażowania BPS do zgłaszania i realizacji pro
jektów wynalazczych , ukierunkowania ruchu so
cjalistycznego współzawodnictwa pracy na spra
wy postępu techniczno -organizacyjnego i jakości
produkcji, popularyzowania nowych form współ
zawodnictwa, takich jak Brygady Najwyższej Ja
kości, Brygady Produkcji Bezbrakowej, rozwija
nie współzawodnictwa indywidualnego o tytuł
Najlepszego w Zawodzie;
współdziałania z administracją, związkami zawo
dowymi i SNT -NOT w tworzeniu i popularyzacji
zakładowych programów wynalazczości i racjona
lizacji, m.in. poprzez organizowanie okresowych
konferencji i sejmików młodej kadry inżynieryj
no - technicznej;
organizowania wystaw prac Młodych Mistrzów
Techniki obrazujących dorobek młodzieży w dzie
dzinie techniki;

109
 roztaczania opieki nad młodymi, szczególnie
uzdolnionymi wynalazcami wyłonionymi w trak
cie eliminacji.
Opieka ta może się przejawiać różnie w zależności
od indywidualnych zainteresowań i potrzeb. W je
dnym przypadku będzie to pomoc w skierowaniu na
studia , ufundowanie stypendium , w innym umożli
wienie kontaktu z odpowiednim instytutem nauko
wym lub placówką informacji naukowo- technicznej;
może to być wreszcie troska o szybkie wdrożenie
do produkcji wyróżnionych w TMMT projektów
młodych racjonalizatorów. W tym programie opieki
nad szczególnie uzdolnionymi technicznie musi się
znaleźć także miejsce na zgłaszanie postulatów w
sprawie awansowania mlodych inżynierów , techni
ków i ekonomistów , wyróżniających się dobrymi
kwalifikacjami zawodowymi i postawą społeczną.
Młody wiek nie może bowiem stanowić przeszkody
w awansie zawodowym .
Często, niestety, bywa inaczej. Niejednokrotnie
zamiast awansować młodych , zdolnych inżynierów
na kierownicze stanowiska, usiłuje się kierować na
nie osoby z zewnątrz ponosząc z tego tytułu duże
koszty i niemałe ryzyko, czy skierowany kandydat
podoła nowym obowiązkom .
Smiałe stawianie na młodych nie umniejsza sza
cunku dla starszych inżynierów i techników , dla
ich doświadczenia zawodowego i życiowego,
ich zasług W rozwoju gospodarki narodowej.
Doświadczenie uczy, że połączenie entuzjazmu i za
pału młodych z wiedzą i doświadczeniem starszych
przynosi dobre rezultaty w walce o postęp tech
niczny.
Realizacja tych zadań w dużym stopniu zależy od
atmosfery w zakładach pracy , w kolektywach pra
cowniczych . Jest to bowiem podstawowy czynnik
110
wpływający na rozwój wynalazczości i racjonaliza
cji. Rzeczą najważniejszą jest to, aby młody racjo
nalizator wiedział, że jego wysiłek twórczy (jeśli
okaże się efektywny) zostanie w możliwie krótkim
czasie wykorzystany w praktyce. Ma to olbrzymie
znaczenie psychologiczne, nie mówiąc już o ekono
micznym .
W pracy naszej musimy ściśle współdziałać z dość
wiadczonymi działaczami ruchu wynalazczego, zrze
szonymi w Klubach Techniki i Racjonalizacji, a za
daniem organizacji ZMS jest spowodowanie szero
kiego napływu młodzieży , zwłaszcza uczestników
TMMT, do KTİR. W oparciu o ich bazę materialną
skuteczniej wpływać możemy na rozwój ruchu wy
nalazczego, lepiej prowadzić popularyzację nowej
techniki, szerzej organizować techniczną wymianę
doświadczeń . Ważnym elementem pracy KTIR są
płatni i społeczni doradcy techniczni. Powinni oni
być naszymi najbliższymi współpracownikami
TMMT. Społecznych doradców technicznych KTİR
powinniśmy powoływać spośród młodych inżynierów
i techników , aktywistów ZMS, a także wspólnie
z radą zakładową i KTİR nadzorować pracę płat
nych doradców .

PORADNIA TMMT

Z licznych głosów uczestników i działaczy TMMT

wynika, że młodzi wynalazcy i racjonalizatorzy na
trafiają w swojej pracy szereg trudności związanych
z przygotowaniem projektów wynalazczych - trud
ności wynikających bądź z niezbyt dobrego orien
towania się w stanie techniki , bądź z niedoceniania
strony formalnej obowiązujących przepisów przy
zgłaszaniu projektów wynalazczych do zakładu pra
111
cy lub UP PRL . Predysponowane do pomocy mło
dym twórcom placówki poradnictwa w zakładzie
pracy nie zawsze spełniają swoje zadanie, a wystę
pujący brak zorientowania wśród młodych twórców
w istnieniu innych tego rodzaju placówek hamuje
często ich inicjatywę wynalazczą .
Aby wyjść naprzeciw młodym i niedoświadczonym
twórcom powołano w 1970 r. przy Biurze TMMT W
Ośrodku Postępu Technicznego NOT w Warszawie
Poradnię TMMT.
Zakres działania Poradni obejmuje :
pomoc dla młodych wynalazców w dostarczaniu
im wiadomości o źródłach interesujących ich in
formacji naukowo - technicznych ;
• udzielanie informacji w zakresie prawa wynalaz
czego i przepisów dotyczących zgłaszania projek
tów wynalazczych , wzorów użytkowych i projek
tów racjonalizatorskich , a także regulujących
tryb postępowania przy ocenie, realizacji, roz
powszechnianiu i wynagradzaniu za osiągnięte
efekty ekonomiczne;
udzielanie informacji w zakresie wymagań i try
bu zgłaszania projektów do UP PRL w celu uzy
skania patentów ;
ułatwianie nawiązania kontaktu z odpowiednimi
placówkami poradnictwa w dziedzinie wynalaz
czości na terenie działania młodego twórcy ;
podejmowanie kroków mających na celu likwi
dację konfliktów powstałych na tle działalności
wynalazczej młodych twórców w ich miejscach
pracy ;
udzielanie informacji dotyczących udziału i or
ganizowania TMMT;
udzielanie informacji o możliwości pogłębiania
wiedzy w interesującej dla młodego wynalazcy
dziedzinie .

112
 Informacje i porady udzielane są bezpłatnie.
Młodzi twórcy mogą się zgłaszać do Poradni li
stownie, telefonicznie lub osobiście odpowiedzi
udzielane są drogą korespondencyjną lub po umó
wieniu terminu bezpośrednio przez odpowiedniego
znawcę zagadnienia.
Niestety dotychczas młodzi twórcy, uczestnicy
TMMT, rzadko korzystali z pomocy „ swojej” Porad
ni. Zarządy zakładowe ZMS winny spopularyzować
ten rodzaj pomocy wśród młodych racjonalizatorów
i zachęcić ich do korzystania z Poradni.
Adres :
Poradnia TMMT
Ośrodek Postępu Technicznego NOT
Warszawa, ul. Świętojerska 5/7
tel . 314-621 lub 312-221 w. 118.

PRACA Z MŁODĄ KADRĄ INŻYNIERYJNO - TECH

NICZNĄ

Turniej nie jest jedyną formą naszej działalności

na rzecz nowej techniki, nie zapewni on także udzia
łu młodej kadry inżynieryjno -technicznej w działal
ności naszej organizacji. Tym bardziej że liczba
młodych inżynierów i techników w naszym Związku
jest jeszcze ciągle niedostateczna .
A przecież z roku na rok wchodzi do produkcji
coraz większa rzesza absolwentów średnich i wyż
szych szkół technicznych . Przewiduje się, że w bie
żącej pięciolatce podejmie pracę około 85 tys. inży
nierów i 730 tys. techników . Przyspieszenie procesu
przygotowania i pełnego wprowadzenia ich do pra
cý produkcyjnej i działalności społeczno -zawodowej
posiada zatem wymierne ekonomiczne i polityczne
znaczenie .

8 ZMS w zakładzie pracy 113

 W tej sferze poważne znaczenie i możliwości dzia
łania posiadają organizacje zakładowe ZMS i koła
SNT -NOT. W oparciu o wspólną uchwałę Prezydium
ZG ZMS i ZG NOT z dnia 18 kwietnia 1969 r. po
winny one podejmować wysiłki zmierzające w kie
runku :
stwarzania warunków do prawidłowej adaptacji
społeczno -zawodowej nowo zatrudnionych absol
wentów średnich i wyższych szkół technicznych ;
właściwej realizacji programów stażów pracy,
opieki nad stażystami itp .;
stałego doskonalenia kwalifikacji młodej kadry
technicznej, jej wykorzystanie zgodnie z posia
danym zawodem , wnioskowania o przeszerego
wanie i awansowanie młodych , uzdolnionych
techników i inżynierów ;
szerszego włączenia młodych inżynierów i tech
ników do korzystania z sieci placówek i ośrod
ków informacji naukowo -technicznej;
rozwijania sprawdzonych form aktywizacji tech
nicznej młodzieży, jakimi są : sejmiki, konferen
cje i narady młodej kadry technicznej;
rozszerzania udziału młodej kadry technicznej
w działalności społecznej: w ogniwach samorzą
du robotniczego, w pracach zakładowej organi
zacji ZMS, SNT -NOT, KTİR ;
rozwijania poczucia współodpowiedzialności mło
dej kadry technicznej za jakość produkowanych
wyrobów, kształtowania nawyków i upowszech
niania metod „ dobrej roboty ”, a także populary
zacji metod zabezpieczania jakości produkcji;
uczestniczenia w zabezpieczaniu prawidłowych
warunków pracy młodej kadry inżynieryjno
-technicznej, w rozwiązywaniu ich spraw miesz
kaniowych , wypoczynku i rozrywki.
114
 Realizacja tych zadań wymaga skoordynowania
wysiłków ZMS i SNT -NOT z innymi organizacjami
politycznymi i społecznymi oraz z kierownictwem
zakładów. Dużą rolę w tym zakresie - jak wyka
zała dotychczasowa praktyka - mogą odegrać Ra
dy Młodych Specjalistów. Rady te w myśl regulami
nu grupować powinny młodzież do lat 30, zrzeszoną
nie zrzeszoną w NOT i ZMS, głównie inżynierów,
techników i ekonomistów oraz wyróżniających się
w działalności technicznej robotników. Pracując pod
ideowym kierownictwem organizacji zakładowej
ZMS, w ścisłej współpracy z organizacją związkową
i SNT -NOT Rady Młodych Specjalistów są re
prezentantem interesów młodej kadry technicznej
i organizatorem całokształtu działalności społeczno
-zawodowej wśród tej grupy pracowników. Tworze
nie RMS nie ma jednak charakteru obligatoryjnego,
ponieważ nie we wszystkich zakładach pracy są ku
temu odpowiednie warunki i nie każda organizacja
zakładowa ZMS może zapewnić im właściwe kie
rownictwo.

RAMOWE ZAŁOŻENIA RAD MŁODYCH SPECJALI

STOW

RMS powstaje z inicjatywy zarządu zakładowego

ZMS i zarządu koła SNT -NOT na ogólnym zebra
niu młodych inżynierów , techników i ekonomistów
zakładu. Zebranie to przyjmuje program działania
RMS oraz wybiera Prezydium RMS, które kiero
wać będzie pracą rady.
Merytoryczny nadzór oraz ukierunkowanie tema
tyczne działalności RMS powierzą się zastępcy dy
rektora przedsiębiorstwa d/s technicznych . W swojej
działalności RMS szeroko korzysta z Zakładowego
*

8*
115
lub Międzyzakładowego Klubu Techniki i Racjo
nalizacji.
Rady Młodych Specjalistów realizują swój pro
gram w oparciu o zespoły specjalistyczne, zespoły
problemowe i zespoły powoływane do rozwiązania
określonego tematu.
Zespoły specjalistyczne ze względu na charakter
podejmowanych zagadnień mogą się dzielić na :
projektowo -badawcze;
technologiczno -produkcyjne;
ekonomiczno - organizacyjne.
Zespół projektowo -badawczy może obejmować za
gadnienia konstrukcji nowych wyrobów i uspraw
nienia konstrukcyjne, zagadnienia ergonomii, no
woczesności, jakości i estetyki wyrobów w sferze
projektowania , technologii projektów konstrukcyj
nych , prace badawcze nad nowymi wyrobami, su
rowcami i materiałami, prace badawcze nad przyswo
jeniem i wdrożeniem nowoczesnych rozwiązań za
granicznych , zagadnienia wynalazczości i racjonali
zacji, informacji naukowo- technicznej, patentowej
itp .
Zespół technologiczno -produkcyjny może obejmować
zagadnienia oszczędności materiałów i surowców ,
usprawnienia technologii wytwarzania, poprawy ja
kości i estetyki wyrobów w sferze wykonawstwa,
mechanizacji pracy, unifikacji elementów, wdraża
nia projektów wynalazczych , bezpieczeństwa i hi
gieny pracy , etyki zawodowej , rozwoju socjalistycz
nego współzawodnictwa pracy, adaptacji społeczno
-zawodowej, wstępnych stażów pracy itp .
Zespół ekonomiczno -organizacyjny może obejmować
zagadnienia gospodarki materiałowej, wyszukiwanie
i uruchamianie rezerw produkcyjnych , poznawanie
i wdrażanie nowoczesnych metod organizacji pra
су , upraszczanie systemu obiegu dokumentów

116
i struktury organizacyjnej, zbieranie krytycznych
uwag o przepisach branżowych i zarządzeniach we
wnętrznych itp ., zagadnienia transportu wewnątrz
zakładowego, ekonomiczności projektów konstruk
cyjnych i technologii, współudziału młodzieży w
pracach samorządu robotniczego itp.
Dla rozwiązania określonych zagadnień i tematów
występujących w przedsiębiorstwie Prezydium RMS
powołuje odpowiedni zespół i wspólnie z nim oraz
zarządem zakładowym ZMS i zarządem koła SNT
-NOT zawiera umowę z dyrektorem przedsiębior
stwa. W umowie należy określić wzajemne zobowią
zania stron niezbędne do realizacji danego przed
sięwzięcia .
RMS odbywa raz w roku plenarne zebranie po
święcone ocenie swojej działalności oraz przyjęciu
programu działania . Prezydium RMS craz zespoły
specjalistyczne i problemowe odbywają zebrania
w trybie roboczym , w zależności od potrzeb .
Przedstawiciele RMS z przedsiębiorstw danego
zjednoczenia zbierają się raz w roku na sejmiku
młodej kadry inżynieryjno- technicznej dla określe
nia głównych kierunków pracy RMS oraz przeka
zania generalnych uwag i postulatów pod adre
sem dyrekcji zjednoczenia . Co dwa lata analogiczne
forum , z tymi samym celami, zbiera się na szczeblu
centralnym w danym resorcie .
W ramach swej działalności RMS powinna :
rozwijać wśród młodej kadry techniczno -ekono
micznej społeczne formy działania zmierzające
do rozwoju techniki, polepszenia organizacji pra
cy i jakości produkcji; wyrabiać w młodych inży
nierach , technikach i ekonomistach poczucie
współgospodarzy i współodpowiedzialnych za roz
wój przedsiębiorstwa i stan techniki w Polsce;
rozwijać i poszerzać wiedzę techniczną i ekono
117
 miczną młodej kadry, krzewić kulturę technicz
ną wśród całej młodzieży zakładu ;
wpływać na patriotyczną i zgodną z ideałami so
cjalizmu postawę społeczną i zawodową młodych
inżynierów , techników i ekonomistów , angażo
wać ich do życia społeczno- politycznego w za
kładzie pracy, tworzyć socjalistyczne stosunki
międzyłudzkie oraz klimat wzajemnej współpra
cy i koleżeńskości w kolektywach pracowniczych ;
dbać o dobre imię i etykę poszczególnych zawo
dów;
dążyć do zbliżenia środowiska młodej inteligen
cji technicznej i ekonomicznej ze środowiskien
robotniczym .
Ogólne kierunki działalności RMS realizować mo
że poprzez :
zapoznawanie młodzieży oraz współudział w two
rzeniu zakładowego planu postępu technicznego;
• organizowanie Turnieju Młodych Mistrzów Tech
niki ;
praktyczne realizowanie zasady : młodzież współ
gospodarzem przedsiębiorstwa ;
angażowanie młodych inżynierów , techników
i ekonomistów do udziału w socjalistycznym
współzawodnictwie pracy , zwłaszcza o tytuł Bry
gady Pracy Socjalistycznej, udzielanie pomocy
brygadom produkcyjnym , inspirowanie nowych
form współzawodnictwa pracy związanych z po
stępem technicznym , organizacją pracy i jakoś
cią produkcji, oszczędną gospodarką materiała
mi itp.;
popularyzowanie wśród młodej kadry technicz
nej najnowszych osiągnięć z dziedziny techniki,
konstrukcji i technologii wytwarzania projekto
wanych wyrobów i organizowanie w tym celu
roboczych spotkań projektantów z biur projekto
118
wych i konstrukcyjnych z organizatorami i reali
zatorami produkcji w zakładach pracy ;
podejmowanie zagadnień ekonomicznych , jak np.
optymalizacji kosztów i jakości wyrobów;
upowszechnianie wśród młodzieży czytelnictwa
książki i prasy technicznej oraz sprawowanie
opieki nad funkcjonowaniem systemu informacji
naukowo- technicznej i ekonomicznej w zakładzie;
wpływanie na pogłębienie wiedzy młodych inży
nierów i techników z zakresu ekonomiki przed
siębiorstwa oraz wiedzy o macierzystym zakła
dzie oraz o zadaniach zakładu i branży; włącza
nie młodych inżynierów , techników i ekonomi
stów do prac organów samorządu robotniczego
oraz udzielanie pomocy organizacji ZMS w sta
wianiu na forum KSR żywotnych spraw mło
dzieży, w tym spraw młodej kadry techniczno
-ekonomicznej; wpływanie na wzrost szeregów
koła SNT -NOT poprzez przyciąganie do niego
młodych inżynierów i techników ;
włączanie młodych inżynierów, techników i eko
nomistów do udziału w zebraniach , dyskusjach
itp. poświęconych zagadnieniom społeczno -poli
tycznym , włączanie ich do szkolenia prowadzone
go przez organizację partyjną , związkową i ZMS
owską, a zwłaszcza do Wszechnic Społeczno -Po
litycznych i Wieczorowym Szkół Aktywu, popu
laryzowanie czytelnictwa książki i prasy spo
łeczno-politycznej ;
wpływanie na wzrost szeregów zakładowej orga
nizacji ZMS poprzez przyciąganie młodej kadry
techniczno - ekonomicznej;
czuwanie nad szybką i prawidłową adaptacją
społeczno - zawodową nowo zatrudnionej młodej
kadry techniczno-ekonomicznej ;

119
 w ramach pełnionego przez zakład pracy opie
kuństwa nad szkołami udzielanie szerokiej po
mocy szkolnym organizacjom młodzieżowym
i nauczycielom w prowadzeniu działalności na
rzecz rozwoju zainteresowań technicznych ucz
niów , szczególnie poprzez pomoc w prowadzeniu
TMMT; organizowanie mieszanych zespołów skła
dających się z uczniów i młodej kadry inżynie
ryjno -technicznej zakładu dla rozwiązywania
określonych zagadnień technicznych ;
troszczenie się o rozwój i otaczanie opieką ucz
niów uzdolnionych technicznie.

POPULARYZACJA WIEDZY TECHNICZNEJ

Żyjemy w czasach, gdy wiedza zdobyta w szkole

czy na uczelni nie wystarcza , jeśli nie zostanie po
głębiona samokształceniem i ścisłym śledzeniem
najnowszych osiągnięć nauki i techniki . Dużą rolę
odgrywa w tym zakresie lektura książek i prasy
technicznej .
ZMS od wielu lat wspólnie z innymi organizacja
mi i instytucjami specjalistycznymi propaguje czy
telnictwo literatury technicznej. Bierzemy udział w
dorocznych Dniach Książki i Prasy Technicznej,
konkursach organizowanych przez Komisję Upo
wszechniania Książki i Prasy Technicznej, w organi
zowaniu wewnątrzzakładowego kolportażu książek
technicznych , spotkań autorskich . Organizujemy wy
świetlanie filmów o tematyce technicznej, uczestni
czymy w przeprowadzaniu społecznej analizy dzia
łalności bibliotek zakładowych .
Jednakże zarówno młodzież ucząca się, jak i pra
cująca za mało korzysta z książki i prasy technicz
nej jako źródła podnoszenia wiedzy. Badania socjo
120

!
logiczne, przeprowadzone wśród uczniów jednej z za
sadniczych szkół metalowych, wykazały, że tylko 6
czyta książki techniczne. Aż 65% dziewcząt w tejże
szkole nie czyta lektury technicznej w ogóle, a 18%
jedynie przegląda prasę techniczną. Równie niepo
kojące są wyniki czytelnictwa książki i prasy tech
nicznej w środowisku inżynierów i techników . Ba
dania wykazują , że tylko 12% inżynierów i około
40% techników czyta systematycznie prasę tech
niczną.
Dlatego też istnieje potrzeba zintensyfikowania
naszej działalności w tym zakresie, wzbogacenia jej
nowymi formami, stosowanymi zwłaszcza w kole
ZMS. Mogą to być na przykład: okresowe infor
macje o aktualnościach w prasie technicznej, dys
kusje nad nowościami technicznymi, przygotowy
wanie bibliografii okresowych zagadnień technicz
nych itp. Ponadto organizacje zakładowe ZMS
wspólnie z kołami SNT -NOT i KTiR powinny dbać
o dobre zaopatrzenie i należyte funkcjonowanie bi
bliotek zakładowych , zachęcać do korzystania w pra
cy zawodowej z informacji naukowo-technicznej
i patentowej, organizować spotkania z autorami ksią
zek technicznych oraz wybitnymi fachowcami, kon
struktorami i wynalazcami.
 -

Rozdział VI

PRZYGOTOWANIE I WYKORZYSTANIE
KWALIFIKOWANYCH KADR

ROLA KADR W ROZWOJU GOSPODARKI

Dynamiczny rozwój kraju można osiągnąć głów

nie na drodze postępu technicznego, usprawniania
organizacji pracy, wprowadzania nowych metod za
rządzania przemysłem , uruchomienia nowych bodź
ców, które by zmuszały do większego liczenia się
z potrzebami krajowego rynku i eksportu .
Realizacja tych zadań wymaga także prowadzenia
racjonalnej polityki zatrudnienia i wykorzystania
kadr. W dotychczasowej praktyce nie zawsze tak
było. W wyniku zbyt słabego powiązania szkolnic
twa z perspektywami rozwoju kraju mamy dziś nad
miar absolwentów jednych kierunków i ostry brak
innych, zachwiane są także proporcje między róż
nymi poziomami kształcenia, np. ciągle za mało
mamy robotników kwalifikowanych. Skutkiem bra
ku powiązania między kierunkami kształcenia a po
trzebami rynku zatrudnienia spora część absolwen
tów nie podejmuje pracy zgodnie z przygotowaniem ,
co jest także marnowaniem wysiłku i możliwości.
Najbardziej niepokojące wydaje się jednak zja
wisko rosnącej względnie liczby pracowników prze
mysłowych, którzy legitymują się tylko świadec
twem szkoły podstawowej. I tak np. w roku 1958
było ich 1,5 mln , a w roku 1969 3 735 tys. Nie
wolno również zapominać o tym, że mamy w naszej
gospodarce zatrudnionych około 1,5 mln pracowni
ków z nie ukończonym wykształceniem podstawo
122
wym . A przecież wiadomo, że nie da się szybko
wkroczyć na drogę dynamicznego rozwoju w sy
tuacji, kiedy znaczna część robotników nie posiada
dostatecznej wiedzy zawodowej.
Zaniedbania w tej dziedzinie są poważne. Zapew
ne można doszukiwać się winy w systemie szkol
nictwa; to fakt, że mało elastycznie reaguje ono na
potrzeby gospodarki. Ale jest i druga przyczyna ,
kto wie, czy nie istotniejsza nie potrafiliśmy pod
nieść społecznej rangi robotnika kwalifikowanego
w ślad za rosnącymi zadaniami, jakie się przed nim
stawia . Wydaje się, że nawet ta ranga nieco pod
upadła. Dawniej wyuczony frezer czy szlifierz miał
wysoką pozycję w zakładzie. Wprawdzie przybyło
nam teraz ludzi wyżej wykwalifikowanych w prze
myśle, ale przecież nie znaczy to, że ubyło odpowie
dzialności, jaką się dziś przed frezerem czy szlifie
rzem stawia .

Spotykane tu i ówdzie marzenia o „ awansie do

biura" za wszelką cenę świadczą niedobrze o sza
cunku, jakim się darzy wysokie umiejętności przy
warsztacie produkcyjnym . Chwalebna jest dążność
młodych do dalszej nauki, ale co najmniej nieporo
zumieniem jest przekonanie, że jeśli się człowiek
wyuczył, to powinien zostać urzędnikiem . Nie ulega
wątpliwości, że takie aspiracje pozostają w rażącej
sprzeczności Z nowoczesnymi zadaniami naszego
przemysłu .
Pomimo niewątpliwych postępów , jakie mamy w
dziedzinie preorientacji zawodowej - badania psy
chotechniczne, poradnie psychologiczne itp. — ciągle
jeszcze wybór zawodu jest częściej kwestią przy
padku niż przemyślanej decyzji . Można by tu nie
jedno poprawić, zwłaszcza jeśli zważyć, że i roz
mieszczenie szkół różnych branż, a co za tym idzie
123
i rozmieszczenie absolwentów pozostawia wiele do
życzenia.
Związek Młodzieży Socjalistycznej chce mieć swój
udział w rozwiązywaniu tych wszystkich problemów ,
bo przecież są to przede wszystkim problemy ludzi
młodych , którzy co rok w ilości blisko pół miliona
osób zasilają naszą gospodarkę.

UDZIAŁ ZMS W PODNOSZENIU KWALIFIKACJI

MŁODZIEŻY

Praktycznie od początku istnienia nasz Związek

zajmuje się sprawami przygotowania kadr dla go
spodarki narodowej. Kształcenie zawodowe w szko
łach i na kursach , wykorzystanie kwalifikacji i zwią
zane z tym awanse dla młodych ludzi, wszystko to
zajmuje bodaj najwięcej miejsca w planach pracy
zakładowych organizacji ZMS. Mogą one poszczy
cić się w tym zakresie niemałym dorobkiem .
Tak np. dzięki ogromnej pracy wyjaśniającej
i organizatorskiej po II Zjeździe ZMS doprowadzi
liśmy do tego, że w szeregach ZMS nie ma w za
sadzie młodzieży bez ukończonej szkoły podstawn
wej . Niemałe osiągnięcia mają nasze organizacje w
zakresie zachęcania młodych do zdobywania tytułów
kwalifikacyjnych , a także podejmowania nauki w
szkołach wieczorowych i zaocznych . Przyczynił się
do tego w dużym stopniu rozwój współzawodnictwa
pracy o tytuł BPS, a także Turniej Młodych Mi
strzów Techniki, który jest dla młodzieży dosko
nałą okazją wykazania swojej fachowości, wiedzy
i pomysłowości.
Obecny etap rozwoju naszej gospodarki wymaga
jednak od organizacji ZMS wzmożonego wysiłku w
zakresie podejmowania problemów kwalifikacji mio
124
dzieży, bez których rozwiązania trudno mówić o dy
namicznym rozwoju kraju.
Sprawą pierwszoplanową dla zakładowych orga
nizacji ZMS jest w chwili obecnej zagadnienie kwa
lifikacji zawodowych robotników , ponieważ stano
wią one podstawowy warunek podniesienia wydaj
ności pracy , poprawy jakości produkcji, wprowa
dzenia nowoczesności. Główna uwaga organizacji w
tym zakresie winna być skierowana na szkoły przy
zakładowe, w których kształci się obecnie ponad
350 tys. młodzieży. Szkoły te są głównym źródłem
pokrycia zapotrzebowania gospodarki na kadry wy
kwalifikowanych robotników . Co trzeci uczeń szkoły
przyzakładowej jest członkiem naszego Związku , cała
zaś młodzież z tych szkół znajduje się w kręgu ZMS
owskiego oddziaływania. Musimy więc jako orga
nizacja zwrócić należną uwagę na tę grupę młodzie
ży, pomagać jej w rozwiązywaniu problemów związa
>

nych z nauką, pracą, warunkami socjalno -bytowymi.

Szkoła przyzakładowa jest częścią składową za
kładu pracy. Analogicznie organizacja ZMS tej
szkoły musi być integralną częścią zakładowej or
ganizacji ZMS. Temu wymogowi musi być podpo
rządkowana struktura organizacyjna. Ustalenia w
tej sprawie zostały szczegółowo sprecyzowane w wy
tycznych Prezydium ZG ZMS z marca 1970 r. i są
w pełni aktualne.
Jeśli idzie o działalność merytoryczną ZMS W
szkołach przyzakładowych , to szczególną uwagę na
leży zwrócić na te formy pracy , które zwiększają
aktywność uczniów W zdobywaniu kwalifikacji
i wiedzy ogólnej. Należą do nich : warsztatowe
współzawodnictwo pracy, współzawodnictwo o tytuł
grupy wychowania socjalistycznego, zespoły pomo
cy w nauce, spotkania z przodującymi brygadami
produkcyjnymi, koła przedmiotowe, konkursy pt.
125
Wczoraj , dziś, jutro mojego zakładu ”, udział w
Olimpiadzie Wiedzy o Polsce i Świecie Współczes
nym oraz Turnieju Czytelniczym .
Znaczną część czasu spędza uczeń na nauce za

wodu w zakładzie pracy lub do tego celu przezna

czonych warsztatach szkolnych . Trzeba tam wytwa
rzać atmosferę rzetelnej pracy i kształtować nawy
ki wzorowego wypełniania swoich obowiązków . Po
winno to stanowić okazję do umiejętnego włączania
młodzieży do takich przedsięwzięć, jak : Turniej
Młodych Mistrzów Techniki, konkursy z zakresu
wiedzy technicznej i warunków bhp, znajomości pra
sy i książki technicznej .
Poważny obowiązek ciąży na instancjach zakła
dowych ZMS w dziedzinie: rozwiązywania spraw
socjalno -bytowych i ochrony pracy , upowszechnia
nia kultury , prowadzenia działalności turystyczno
-sportowej, organizowania rozrywki dla młodzieży
szkół przyzakładowych w ramach ogólnych planów
działania organizacji ZMS w zakładzie pracy.
Szkoła zawodowa nie jest już dziś w stanie wy
posażyć w wiedzę, która może pracownika utrzy
mać na wystarczająco dobrym poziomie przez cały
okres jego pracy zawodowej. Wiedza ta musi być
stale aktualizowana, poszerzana i wzbogacana. Naj
lepszą formą dla realizacji tych zadań są kursy za
wodowe.
Głównymi organizatorami kursów zawodowych są
urzędy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe,
które szkolą dla własnych potrzeb , oraz organizacje
społeczne i stowarzyszenia prowadzące szkolenie na
zasadzie zezwolenia władz szkolnych , zarówno na
kursach zleconych, jak i z wolnego naboru.
Znaczna ilość słuchaczy kursów to młodzież ro
botnicza zdobywająca tą drogą zawód lub doskona
ląca kwalifikacje. Dlatego też istnieje potrzeba
126
zwiększenia udziału ZMS w procesie kształcenia
kursowego. Organizacje zakładowe ZMS winny
wspólnie z administracją i związkami zawodowymi
dokonywać systematycznej, szczegółowej analizy sta
nu kwalifikacji zawodowych pracowników , 1 mło
dych robotników bez wyuczonego zawodu kierować
na kursy w celu uzyskania tytułu robotnika wykwa
lifikowanego.
Robotników posiadających już zawód należy za
chęcać do zdobywania drugiej specjalności. Ten pro
blem ze względu na możliwość lepszego wykorzysta
nia kadr, przesuwania pracowników do wykonywa
nia różnych zadań staje się niezwykle ważny i ak
tualny, zwłaszcza dla zespołów wykonujących wie
loczynnościowe prace na liniach produkcyjnych ,
montażowych itp. Potrzeba łączenia zawodów wy
nika także z postępu w dziedzinie technologii i or
ganizacji wytwórczości. Np. w przemyśle budowy
maszyn potrzebni są dziś pracownicy nie tylko obez
nani z montażem części mechanicznych urządzenia,
ale i z wyposażeniem elektrycznym , stanowiącym
integralną część maszyny .
Nowoczesna technika i organizacja pracy stawia
dziś robotnikowi wymagania większe niż dawniej .
Coraz częściej trzeba, by robotnik potrafił nie tylko
uruchomić maszynę i nadzorować prawidłowość jej
działania, lecz również - oczywiście w przypadku
niezbyt poważnego uszkodzenia — by umiał ją na
prawić nie czekając na pomoc ekipy remontowej .
Wielozawodowość robotników daje przemysłowi
szansę poważnej racjonalizacji pracy, pełniejszego
wykorzystania dnia roboczego ludzi i urządzeń. Dru
gi zawód , okazuje się, jest potrzebny, a w wielu sy
tuacjach wręcz konieczny.
Coraz większą rolę w przygotowaniu kadr dla
gospodarki narodowej spełnia szkolnictwo dla pra
127
cujących. Ilość młodzieży korzystającej z tej formy
nauki z roku na rok rośnie. Kształcenie tym sy
stemem wymaga jednak zwiększonego wysiłku ze
strony uczących się i wydatnej pomocy ze strony
zakładów pracy oraz organizacji społecznych , także
Związku Młodzieży Socjalistycznej.
Sprawom tym Związek nasz poświęca sporo uwa
gi, m . in . z naszej inicjatywy Ministerstwo Oświaty
i Szkolnictwa Wyższego opracowało projekt zmian
przepisów normujących uprawnienia uczących się
pracowników . Zmierzają one do zwiększenia wy
miaru urlopów szkoleniowych , jednoznacznego okreś
lenia obowiązków zakładów pracy wobec uczących
się oraz zabezpieczenia lepszych warunków kształce
nia ze strony uczelni.
Niezależnie jednak od ciągłego doskonalenia prze
pisów zapewniających podniesienie efektywności
kształcenia pracujących - sprawom kwalifikacji ro
botników i techników w systemie wieczorowym
i zaocznym organizacja nasza musi poświęcać więcej
uwagi.
Do najważniejszych zadań w tym zakresie należy:
współudział w opracowywaniu prawidłowych pro
gramów podnoszenia kwalifikacji;
doskonalenie systemu rekrutacji do szkół i uczel
ni – skierowanie winno być aktem wyróżnienia
za dobre wyniki w pracy zawodowej i społecz
nej ;
nadzorowanie udzielania urlopów szkoleniowych ,
zwolnień i innych ulg;
udzielanie wszechstronnej pomocy uczącym się,
dbanie o zaopatrywanie bibliotek w potrzebne
książki, skrypty i pomoce naukowe, tworzenie
filii na terenie hoteli robotniczych, uruchamia
nie punktów konsultacyjnych itp .;
współdziałanie organizacji zakładowych ZMS

128
 z uczelnianymi i szkolnymi w zakresie udziela
nia pomocy uczącym się;
dokonywanie okresowej oceny wyników naucza
nia, inspirowanie pomocy materialnej dla uczą .
cych się, jak zapomogi, nagrody, awanse, wyróż
nienia , i popularyzowanie przodowników nauki
wśród załogi.
W związku z tym , że Uchwała RM z dnia 3.VI.1969
roku i przepisy wykonawcze CRZZ * umożliwiają
fundowanie stypendiów przez zakłady pracy dla
dzieci zasłużonych robotników oraz przodujących
młodych robotników , podejmujących studia stacjo
narne organizacje zakładowe ZMS wspólnie z or
ganizacjami związkowymi powinny:
dokonywać bieżącego rozeznania i typować kan
dydatów na te stypendia ;
organizować kursy przygotowawcze dla wytypo
wanych kandydatów ;
pomagać w nauce i opiekować się młodzieżą ko
rzystającą z tego rodzaju pomocy .
Jedną z form rozwiązywania problemów edukacji
zawodowej i społecznej młodzieży rozszerzającą sy
stem szkolenia zawodowego, prowadzonego przez
władze oświatowe, są Ochotnicze Hufce Pracy dla
młodocianych **
Dotychczasowa praktyka dowodzi, że ta forma
zdobywania kwalifikacji skutecznie wiąże młodych
ludzi z zakładem produkcyjnym , stwarza możliwości
dalszej nauki, zatrudnienia i stabilizacji życiowej.
Ponadto przyuczenie do zawodu odbywane w huf
cu wymaga niewielkich nakładów finansowych, po
* Zalecenia Komitetu Wykonawczego CRZZ z dnia 19.11.1970 r .
** Tryb przyjmowania do hufców oraz ich organizację okre
śla Uchwała nr 55 Rady Ministrów z dnia 1 marca 1968 r .
w sprawie dalszego rozwoju i działalności OHP. „Monitor
Polski" nr 11 , poz . 75 .

9 ZMS w zakładzie pracy 129

nieważ podstawową pomocą naukową jest tutaj war
sztat pracy .
W zależności od miejscowych warunków i możli
wości organizacyjnych oraz potrzeb młodzieży mogą
być organizowane dwa rodzaje hufców:
Hufce dochodzące (bez zakwaterowania – młodzież
dochodzi lub dojeżdża do pracy z miejsca zamiesz
kania ). Okres działalności 9-12 miesięcy. Pracodaw
ca zapewnia junakom przyuczenie do określonej
pracy . Młodzież za odpłatnością otrzymuje w przed
siębiorstwie lub najbliższej stołówce co najmniej
jeden posiłek dziennie. Hufce bez zakwaterowania
mogą być koedukacyjne.
Hufce stacjonarne (z zakwaterowaniem ) – praco
dawca zapewnia młodzieży bezpłatne zakwaterowa
nie w pomieszczeniach , które odpowiadają warun
kom stawianym w przepisach o hotelach robotni
czych . Okres działalności 9–12 miesięcy. Mło
dzież odbywa w tym okresie przyuczenie do okreś
lonej pracy lub naukę zawodu . Pracodawca zapew
nia junakom całodzienne wyżywienie na warunkach
określonych w umowie o pracę hufca. Hufce z za
kwaterowaniem mogą być tylko męskie lub żeń
skie.
Od chwili powstania OHP dla młodocianych or
ganizacje ZMS przywiązują dużą wagę do tej for
my działania . Poszczególne zarządy zakładowe ZMS
były inicjatorami powoływania hufców , otaczały je
troskliwą opieką w trakcie działalności traktując
jako integralną część zakładowej organizacji ZMS.
Trzeba stwierdzić, że w 90% junacy pracujący
w OHP dla młodocianych to członkowie ZMS. No
tuje się także szereg przypadków , w których hufiec
stawał się zalążkiem koła ZMS w przedsiębiorstwie,
np. w przedsiębiorstwach budowlanych .
130
 Zarządy zakładowe ZMS winny kierować najbar
dziej doświadczonych aktywistów na stanowiska ko
mendantów hufców , oddelegowując jednocześnie ak
tyw do tzw . rad opiekuńczych , sprawujących nadzór
nad społeczno-wychowawczą działalnością hufca.

POLITYKA AWANSOW

Faktem jest, że młodzi nawet jeśli są uzdolnio

nymi fachowcami nieczęsto są dostrzegani przy
awansach zawodowych, niechętnie powierza się im
odpowiedzialne funkcje w zakładzie. Działają tu róż
ne czynniki: obawa przed utratą stanowiska, niedo
cenianie ich wiedzy i doświadczenia , opory psycho
logiczne, często panujące w zakładzie stosunki kli
kowości i kumoterstwa .

Niemniej jednak nasze działanie na rzecz wysu

wania do awansów młodych , uzdolnionych fachow
ców, a zarazem naszych działaczy jest również nie
dostateczne, mało konsekwentne, pozbawione uporu
i wiary w to, że można daną sprawę załatwić.
Nie potrafimy także z całą energią i młodzieżową
odwagą zwalczać wszystkich ujemnych zjawisk w
polityce kadrowej, jakie często w zakładach wystę
pują .
Prawda, że groziłoby to często narażeniem się
kierownikowi, może niekiedy utratą premii, ale
przecież jeśli taka postawa miałaby być metodą na
szego działania , to wątpić by trzeba w celowość po
dejmowania przez organizację wszelkich problemów
młodzieży. Zasada „ nienarażania się" nie może być
wykładnią czy metodą pracy aktywisty i działacza
ZMS żadnej instancji naszego Związku.
9. 131
 Mówiąc o tych zjawiskach nie chcę stwierdzić,
że brakuje w naszej organizacji działaczy, którzy
potrafią przeciwstawić się atmosferze środowiska
i walczyć odważnie o sprawy trudne, a dla młodzieży
i dobra społecznego ważne. Mamy wiele takich przy
padków słusznej postawy naszego aktywu. Nie jest
to jednak zjawisko na tyle powszechne, że mogłoby
stanowić istotne kryterium ogólnej oceny.
Dlatego też ważnym zadaniem organizacji zakła
dowej ZMS jest czuwanie nad przebiegiem awansu
zawodowego młodzieży . W tym celu winny one:
prowadzić okresowe analizy wykorzystania kadr
młodzieżowych zgodnie z ich kwalifikacjami;
brać udział w komisjach przeszeregowań ;
typować na samodzielne stanowiska doświadczo
nych, zaangażowanych społecznie młodych ludzi.

POWSZECHNY PRZEGLĄD KWALIFIKACJI MŁO

DZIEŻY

W celu maksymalnego poznania możliwości i po

trzeb zawodowych młodzieży robotniczej, a także jej
wykorzystania w gospodarce narodowej przeprowa
dzony został po raz pierwszy w 1970 r. Powszechny
Przegląd Kwalifikacji Młodzieży. Zgodnie z założe
niami opracowanymi przez Zarząd Główny ZMS
przeglądem objęci zostali młodzi pracownicy w wie
ku do lat 25 zatrudnieni w przemyśle i budownic
twie. Jako metodę przeprowadzania przeglądu przy
jęto bezpośrednie rozmowy z pracownikami i ich
przełożonymi. Chodziło bowiem nie tylko o zebra
nie danych o stanie kwalifikacji, ale o dotarcie do
każdego młodego pracownika i zorientowanie w ta
kich m. in. sprawach :
132
 czy wykonywana praca zgodna jest z wyuczo
nym zawodem ,
czy posiadane kwalifikacje są właściwie wyko
rzystane na danym stanowisku ,
jakie są możliwości podnoszenia i uzupełnienia
kwalifikacji w zakładzie (w szkole przyzakłado
wej, na kursie, w drodze samokształcenia ),
jaka jest pomoc dla uczących się ze strony admi
nistracji i organizacji społeczno -politycznych ,
• jak wygląda polityka awansowania młodych, wy
różniających się pracowników .
Przegląd był więc równocześnie formą zachęcenia
młodych ludzi do podnoszenia wiedzy fachowej
i ogólnej zgodnie z potrzebami swojego zakładu.
W wyniku przeglądu, którym w skali całego kra
ju objęto około 600 tys. pracowników , opracowane
zostały przez zarządy zakładowe ZMS wspólnie z ad
ministracją i związkami zawodowymi perspektywicz
ne plany podnoszenia kwalifikacji zawodowych . Zo
stały one w większości zakładów zatwierdzone
i przyjęte przez Konferencje Samorządu Robotni
czego .
Mimo że przegląd został zakończony i podsumo
wany , to jednak zadania realizacji płynących z niego
wniosków i postulatów są aktualne i wymagają od
organizacji ZMS ciągłej troski. Chodzi o to, aby za
kładowe komisje powołane do tych spraw systema
tycznie kontrolowały wywiązywanie się ze swoich
obowiązków zarówno administracji, jak i pracow
ników , którzy przyjęli na siebie zobowiązanie uzu
pełnienia swoich kwalifikacji. Podstawę do przepro
wadzania okresowych kontroli stanowić winny za
prowadzone w czasie trwania przeglądu specjalne
„ Książki Kwalifikacji".
Jakkolwiek nie zamierzamy w ciągu najbliższych
lat przeprowadzać ponownie powszechnego przeglą
133
du kwalifikacji, to jednak metoda w nim zastoso
wana stanowi przykład, jak nasze zakładowe orga
nizacje winny podchodzić do spraw kwalifikacji
młodzieży. Doświadczenia zdobyte w przemyśle i bu
downictwie mogą być z powodzeniem wykorzystane
w przedsiębiorstwach innych resortów, np. w spół
dzielczości, handlu, komunikacji, łączności i innych.
W szczególnych przypadkach jeśli zachodzi taka
potrzeba – można przeprowadzać przegląd także w
przedsiębiorstwach przemysłowych -

w oparciu
o poprzednie założenia. Decyzje w tych sprawach
winny podejmować prezydia zarządów zakładowych
ZMS w porozumieniu z kierownictwami przedsię
biorstw .

ADAPTACJA SPOŁECZNO-ZAWODOWA

Zagadnienia szybkiej i prawidłowej adaptacji spo

łeczno - zawodowej nowo zatrudnionych stanowią
ważną część polityki kadrowej w zakładzie pracy.
Chodzi bowiem o to, aby każdy z wielkiej rzeszy
młodzieży, wchodzącej do produkcji, jak najszybciej
stał się pełnowartościowym, zaangażowanym w spra
wy zakładu członkiem załogi, aby był maksymalnie
zadowolony z powierzonej mu pracy, rozumiał jej
sens i znaczenie oraz osiągał w niej jak najlepsze
wyniki, aby trwale wiązał się z przedsiębiorstwem ,
także emocjonalnie, nie tylko formalnie.
Decydującym czynnikiem wpływającym na sto
sunek nowo zatrudnionego do przyszłego miejsca
pracy jest tryb przyjęcia do pracy i sposób wpro
wadzenia go do kolektywu współpracowników . Waż
ną rolę odgrywają na pozór sprawy drobne, „ tech
niczne ”, takie jak wygląd pomieszczenia, w któ
rym przyjmuje się zatrudnionych , grzeczne i przy
134
jazne załatwienie ich przez pracowników działu
kadr, wyczerpująca informacja o formalnościach
wstępnych, wręczenie planu zakładu z zaznaczony
mi miejscami ważnymi dla zatrudnionego ( lekarz,
bhp, stołówka itp.). Dobrze więc czynią te zakłady,
które wręczają nowo zatrudnionym estetycznie wy
dane informatory, zawierające podstawowe wiado
mości o historii i teraźniejszości zakładu pracy
i działających w nim organizacjach społecznych i po
litycznych .
Przedstawione wyżej sprawy, składające się na
tryb przyjmowania do pracy , obowiązane są załat
wić odpowiednie komórki administracji zakładu.
Działalność ta musi być jednak wspierana i pobu
dzana przez organizacje społeczne i samorząd robot
niczy. Dlatego też już od kilku lat prowadzimy zor
ganizowaną i systematyczną działalność na rzecz
adaptacji, odnotowując na tym odcinku szereg cie
kawych inicjatyw .
Coraz powszechniej występują organizacje zakła
dowe ZMS do administracji i organów samorządu
robotniczego z konkretnymi wnioskami w sprawie
skrócenia i usprawnienia trybu przyjmowania do
pracy i organizowania wstępnego stażu pracy absol
wentów . Poprzez ogniwa zakładowe ZMS nowo za
trudnieni coraz częściej uzyskują szereg informacji
o swych obowiązkach i uprawnieniach, o warunkach
pracy, podnoszenia kwalifikacji i uzyskania miesz
kania , o możliwościach wypoczynku i zaspokajania
swoich zainteresowań . Aktyw ZMS przeprowadza
rozmowy z nowo przyjętymi, dąży do ich poznania
i informuje o działalności i problemach organiza
cji. Specjalni przewodnicy spośród młodej kadry
inżynieryjno -technicznej umożliwiają nowo zatrud
nionym poznanie całego zakładu .
Szczególną rolę mają jednak do spełnienia w tej
135
dziedzinie koła ZMS. Główne ich zadania to two
rzenie wśród załogi klimatu życzliwości i zaintere
sowania nowym pracownikiem , ułatwienie mu kon
taktu i stosunków z najbliższym otoczeniem , prze
łamywanie oporów , rezerwy lub niechęci środowiska
wobec „nowego". Dla zapewnienia nowo zatrudnio
nemu pomocy w rozwiązywaniu różnorodnych kło
potów zawodowych i socjalnych koła ZMS wyzna
czają specjalnych społecznych opiekunów , organizu
ją rady stażystów , a także zlecają Brygadom Pracy
Socjalistycznej zadania w zakresie adaptacji absol
wentów szkół i uczelni.
Na uwagę i upowszechnianie zasługują - spraw
dzone już w praktyce i godne upowszechnienia -

różnorodne formy uroczystego przyjęcia do kolek

tywu pracowniczego. Można do nich zaliczyć:
stosowane tradycyjnie w niektórych zawodach
symboliczne pasowanie na pracownika, np. w
górnictwie i hutnictwie;
uroczyste wręczanie legitymacji pracowniczej lub
pierwszego wynagrodzenia ;
uroczyste zakończenie okresu wstępnego stażu
pracy itp .
Rozwijając i stale udoskonalając naszą działalność
na rzecz adaptacji społeczno -zawodowej nowo za
trudnionych pamiętać musimy, że zainteresowanie
nasze i codzienna troska towarzyszyć muszą młode
mu pracownikowi stale, a nie tylko w pierwszym
okresie jego pracy. Każda organizacja zakładowa
winna śledzić pilnie jego rozwój, doskonalenie kwa
lifikacji, aktywność zawodową i społeczną oraz
awans. Łatwa i bezkonfliktowa adaptacja, do której
dążymy, nie może jednak prowadzić do bezkrytycz
nego przystosowania się nowo zatrudnionej młodzie
ży do zastanych warunków , metod produkcji i sto
sunków międzyludzkich , do rezygnacji z ich prze

136
kształcania wówczas, gdy są niezadowalające. Wprost
przeciwnie, dążeniem naszym jest, aby prawidłowa
adaptacja wpływała na rozwój inicjatywy i spo
łeczno -zawodowej aktywności młodzieży, zachęcała
do wprowadzania postępowych metod produkcji i or
ganizacji pracy w oparciu o zrozumienie, zaufanie
i poparcie kolektywu.

MISTRZ, NAUCZYCIEL I WYCHOWAWCA MŁODZIE

ŻY

W procesie adaptacji społeczno -zawodowej mło

dzieży, a także w zakresie stwarzania właściwych
warunków rozwoju jej aktywności zawodowej,
udziału we współzarządzaniu , podnoszeniu kwalifi
kacji zawodowych i awansu szczególną rolę do speł
nienia ma mistrz .
Właśnie od mistrza ZMS oczekuje pomocy w re
alizacji swojego programu, zdając sobie sprawę, iż
w praktyce zakres jego obowiązków jest wielokrot
nie większy niż przewidują to odpowiednie zarzą
dzenia. Mistrz ma bowiem wpływ na kształtowanie
socjalistycznych stosunków międzyludzkich w zakła
dzie, może oddziaływać na postawę moralną pracow
ników , często wtajemniczony jest w prywatne zmart
wienia i kłopoty podległych mu ludzi.
Młody pracownik , który dopiero podejmuje pracę
na wydziale, stanowi dla mistrza , jeśli można użyć
takiego porównania, „inwestycję" szczególnie pra
cochłonną. Nowo zatrudnionemu trzeba wszystko
cierpliwie i taktownie wyjaśnić. Trzeba mu wpoić
podstawowe zasady dyscypliny pracy, nauczyć obo
wiązkowości i rzetelności, pomagać w przezwycięża
niu kłopotów i trudności, które napotyka każdy w
nowym miejscu pracy.
137
 Sprawowanie funkcji mistrza w pełnym tego sło
wa znaczeniu wymaga oprócz wiedzy fachowej i wy
kształcenia także wielu szczególnych przymiotów
osobistych , z których najważniejsze to : wrażliwość
na sprawy ludzkie, umiejętność łagodzenia konflik
tów , poczucie sprawiedliwości w ocenach, zdolności
wychowawczo -pedagogiczne.
Tak rozumiane obowiązki mistrza są w wielu punk
tach zbieżne z problematyką działania zakładowych
organizacji ZMS, Można powiedzieć, że koło zakłado
we ZMS i mistrz są sobie wzajemnie potrzebni. Z ta
kiego właśnie rozumienia wzajemnych korzyści pły
nących ze współpracy zrodziła się idea plebiscytu
na Mistrza, Nauczyciela i Wychowawcę Młodzieży.
ZMS, który jest jego organizatorem , chce w ten spo
sób dać wyraz swemu zainteresowaniu mistrzami,
chce dać satysfakcję moralną tym , którzy młodym ,
wstępującym w dorosłe życie ludziom potrafią oka
zać najwięcej troski, fachowej pomocy i serca.
Stale rosnący zasięg plebiscytu, jego silny od
dźwięk na terenie zakładów , jak też w kierownic
twach resortów i w środkach masowego przekazu
dowodzą, iż jest to inicjatywa pożyteczna, odpowia
dająca określonej potrzebie społecznej. Z roku na
rok rośnie więc ilość uczestniczącej w nim młodzie
ży, jak też wzrasta liczba zakładów, w których ple
biscyt przeprowadzono. Ilustruje to zamieszczona na
stronie 139 tabela obejmująca wyniki za pierwsze
4 lata trwania plebiscytu .
Podsumowanie plebiscytu odbywa się tradycyjnie
w pierwszym tygodniu czerwca każdego roku, tzn .
w okresie obchodzonego przez nas w całym kraju
„ Tygodnia Mistrza”. W tym czasie cały nasz Zwią
zek, a szczególnie organizacje zakładowe ZMS po
pularyzują sylwetki przodujących mistrzów , jego
trud i rolę w procesie produkcji. Organizowane są
138
 Ilość
mistrzów,
Ilość Ilość którym na
Rok
Ilość
uczestn . uczestn . dano tytuł
zakładów młodzieży mistrzów Wycho
wawcy
Młodzieży

1968 850 150 000 30 000 1 000

1969 1 500 300 000 50 000 2 000

1970 1 800 500 000 80 000 2 200

1971 1 870 500 000 85 000 2 820

spotkania z mistrzami i ich rodzinami, wręcza się

przyznawane dyplomy i wyróżnienia . Działalność ta
wzbudza zainteresowanie dyrekcji i całych załóg,
zbliża mistrzów do organizacji ZMS, stwarza płasz
>

czyznę do nawiązania ścisłych kontaktów i współ

działania .
Inicjatywa ta zasługuje więc na dalszą populary
zację i upowszechnianie we wszystkich zakładach
pracy *

• Szczegółowe zalecenia W sprawie organizacji plebiscytu

w zakładach pracy zawarte są w wytycznych Wydziału Mło
dzieży Robotniczej ZG ZMS .
 Rozdział VII

WARUNKI PRACY I PROBLEMY SOCJALNO

-BYTOWE MŁODZIEŻY

WARUNKI I OCHRONA PRACY

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków

pracy zaliczone zostało do podstawowych praw oby
watelskich , zawartych w Konstytucji PRL (art. 60).
Prawo to ma charakter powszechny — przysługuje
wszystkim tym, którzy są pracownikami, uczniami
i studentami, oraz tym , którzy wykonują pracę na
rzecz społeczeństwa na innej podstawie, np. w ra
mach czynów społecznych , umów o dzieło , umowy
zlecenia lub umowy agencyjnej. Realizacja tego pra
wa należy przede wszystkim do zakładu pracy , któ ‫ه وه‬

ry jest zobowiązany zapewnić pracownikom bez

pieczne i higieniczne warunki pracy, wyłączające
zagrożenie ich życia i zdrowia.
Jednocześnie stworzony został szeroko rozbudo
wany system organów pełniących nadzór nad prze
strzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz
ochrony pracy, przy czym główna rola w wykona
niu tego nadzoru przypada przedstawicielskim orga
nom pracowników – związkom zawodowym .
Przejęcie przez związki zawodowe wszystkich za
dań w dziedzinie wykonywania ustaw o bhp oraz
sprawowania inspekcji nastąpiło na mocy dekretu
z 1954 r. Rozszerzenie uprawnień związków zawodo
wych dokonane zostało ustawą z dnia 30.111.1965 r.
o bezpieczeństwie i higienie pracy .
140
ORGANIZACJA NADZORU NAD WARUNKAMI
PRACY

Związki zawodowe sprawują nadzór nad warun

kami pracy i przestrzegania ustawodawstwa pracy
poprzez swoje instancje i organizacje, wyspecjalizo
wane organa inspekcji pracy oraz szeroki aktyw
społeczny. Struktura organów nadzoru dostosowana
jest do struktury związków zawodowych (jej schemat
przedstawiono na stronie 142) .

Główny Inspektorat Pracy:

a) współpracuje z instytucjami państwowymi i spo
łecznymi w zakresie zadań wykonywanych przez
inspekcję pracy ;
b ) opracowuje dla Prezydium CRZZ wnioski w za
kresie programowania, analizowania i oceny dzia
łalności administracji w dziedzinie bhp celem
przedkładania tych materiałów Radzie Ministrów
i Komisji Planowania przy Radzie Ministrów ;
c) sprawuje ogólny nadzór nad stanem ochrony pra
cy, przestrzeganiem prawa pracy oraz koordynu
je działalność inspekcji pracy zarządów głównych
i zespołów prawnej ochrony pracy WKZZ ;
d) udziela pomocy zarządom głównym związków
zawodowych przy wykonywaniu przez nie zadań
w zakresie ochrony pracy i umacniania prawo
rządności w stosunkach pracy;
e) inicjuje podejmowanie przez związki zawodowe
i administrację gospodarczą poczynań zmierzają
cych do poprawy warunków pracy i umacniania
praworządności w zakresie przestrzegania prawa
pracy.

141
 Zawodowych
Związków
Rada
Centralna

142
Pracy
Inspektorat
Główny

.
Zw
Główne
ZarządyZaw
.
Odwoławcze
Kolegium

Pracy
Inspektorat

ZZ
WK Kolegium
Orzekające
Prawnej
Zespoły
Ochrony
Pracy

Pracy
Inspektorzy
Głównych
Zarządów Okręgowe
Zarządy
ziedzibą
s
przy Zaw
.Zw
zo
lub
ZG

Zakładowe
Rady
Pracy
Inspektorat
Społeczny
Zakładowy
instruktorzy
Społeczni
ochrony
młodzieży
pracy

Oddziałowe
Rady związkowe
Grupy
SIP
Oddziałowi SIP
Grupowy
Inspektoraty Pracy Zarządów Głównych Związków
Zawodowych są organami branżowymi inspektora
tów pracy. Ich zadaniem jest:
a) opracowanie analiz i ocen stanu bezpieczeństwa
i higieny pracy, wypadków przy pracy i chorób
zawodowych w zakładach, objętych działalnością
danego związku zawodowego oraz ustalenia głów
nych zagrożeń zawodowych związanych z okre
ślonymi procesami produkcyjnymi i technologicz
nymi, występujących przy poszczególnych rodza
jach maszyn czy urządzeń albo w niektórych za
wodach czy też nawet w całych zakładach pracy ;
b) opracowywanie dla prezydium zarządu główne
go związku zawodowego wniosków dotyczących
rozwiązywania przez związek wspólnie z mini
sterstwami i zjednoczeniami podstawowych pro
blemów ochrony pracy, a przede wszystkim wnio
sków dotyczących eliminowania zagrożeń zawo
dowych przez usprawnienie technologii i proce
sów produkcyjnych, wprowadzenie nowych roz
wiązań konstrukcyjnych oraz zabezpieczeń rna
szyn, urządzeń itp .;
c) przeprowadzenie analiz stanu praworządności
w stosunkach pracy, a zwłaszcza w zakresie umo
wy o pracę, czasu pracy, urlopów , ochrony pracy
kobiet i młodocianych w celu wypracowania
wniosków zmierzających do eliminowania źródeł
nieprzestrzegania przepisów prawa pracy;
e) kierowanie działalnością branżowych inspektorów
pracy .
Zespół Prawnej Ochrony Pracy WKZZ ma za zada
nie :
a) udzielanie inspektorom pracy pomocy i konsul
tacji w zakresie prawnej ochrony pracy ;
b) zapewnianie warunków dla działalności kolegium
143
 orzekającego przy wojewódzkiej komisji związ
ków zawodowych ;
c) współdziałanie z zarządami okręgowymi związ
ków zawodowych w dziedzinie zapobiegania na
ruszeniom uprawnień pracowniczych oraz udzie
lanie porad prawnych pracownikom z zakładów
pracy ;
d ) współdziałanie Z organizacjami społecznymi,
szczególnie z ZMS i ZMW w zakresie spraw obję
tych działalnością inspekcji pracy ;
e) wykonywanie innych zadań określonych przez
Główny Inspektorat Pracy CRZZ.
Inspektor Pracy jest podstawowym organem zwią
zkowego nadzoru nad warunkami pracy. Do inspek
tora pracy należy nadzór nad przestrzeganiem przez
zakłady przepisów prawa pracy , w szczególności
przepisów o stosunku do pracy, o bezpieczeństwie
i higienie pracy, o pracy młodocianych i kobiet,
o czasie pracy ii urlopach.
Uchwały i zalecenia związków zawodowych nakła
dają na inspektorów pracy obowiązek wykazywania
pełnego zrozumienia i poświęcania dużo uwagi prze
strzeganiu przepisów o ochronie pracy młodocia
nych, jako szczególnie ważnego zadania społecznego.
Inspektor pracy ma prawo :
1. wizytowania o każdej porze dnia i nocy , za oka
zaniem legitymacji służbowej, zakładów pracy,
szkolnych pracowni, laboratoriów i warsztatów
1

oraz urządzeń socjalno-bytowych przy zakładach

i szkołach zawodowych ;
2. żądania udzielania informacji oraz okazania do
kumentów w sprawach objętych zakresem dzia
łania inspekcji pracy;
3. wydania kierownikowi zakładu pracy nakazów
dotyczących usunięcia stwierdzonych uchybieří
w zakresie bhp;
144
4. wydania kierownikowi zakładu pracy zakazów
dotyczących wstrzymania robót w razie bezpc
średniego zagrożenia życia i zdrowia pracowni
ków zatrudnionych wbrew obowiązującym prze
pisom przy pracach szkodliwych lub niebezpie
cznych .
Skuteczność działania inspektora pracy została za
bezpieczona szczególnym środkiem prawnym, tj .
prawem stosowania sankcji karno -administracyj
nych. Inspektor uprawniony jest do orzekania kary
grzywny w stosunku do wszystkich tych , którzy :
. wbrew obowiązującym przepisom uruchamiają
nowo zbudowany zakład lub jego część bez udzia
ku inspektora ;
• nie zawiadamiają w przewidzianym terminie
o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej
albo nie ujawniają wypadku przy pracy ;
• nie wykonują w terminie nakazu inspektora pra
cy lub zakładowego społecznego inspektora pra
су ;
nie przestrzegają postanowień zagrożonych karą
grzywny, zawartych w przepisach : o umowie
o pracę, o czasie pracy, o urlopach, o pracy ko
biet, o nauce zawodu, o przyuczaniu do określo
nej pracy i warunkach zatrudnienia młodocia
nych oraz o wstępnym stażu pracy ;
wstrzymują w całości lub w części należne pra
cownikowi wynagrodzenie lub wysokość jego
bezprawnie obniżają.
Społeczna Inspekcja Pracy utworzona została W
1960 r. jako służba społeczna powoływana i pełnio
na przez samych pracowników w celu wzmożenia
kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa
pracy .
Jej organami są : zakładowi i oddziałowi społeczni
inspektorzy pracy oraz grupowi społeczni instrukto
10 - ZMS w zakładzie pracy 145
rzy ochrony pracy młodzieży powoływani w drodze
wyborów na okres równy kadencji rady zakładowej .
Do zakresu działania społecznej inspekcji pracy
należy : kontrola nad przestrzeganiem przez admi
nistrację zakładu przepisów prawa oraz postanowień
układu zbiorowego i regulaminu pracy, cchrony
zdrowia pracowników , pracy kobiet i młodocianych ,
czasu pracy, urlopów oraz kontrola urządzeń tech
nicznych i sanitarnych z punktu widzenia ochrony
pracy .
Zakładowemu społecznemu inpektorowi pracy
przysługuje prawo wydawania zaleceń, tj . zarządzeń
na piśmie, zobowiązujących kierownika zakładu do
usunięcia stwierdzonych uchybień w określonym ter
minie. Zalecenia te wymagają uzgodnienia z radą
zakładową.
Dla pełnego wykonania szerokich zadań inspekcji
pracy zakładowi i oddziałowi społeczni inspektorzy
pracy kierują pracami komisji ochrony pracy oraz
maja do pomocy społecznych instruktorów ochrony
pracy.

OCHRONA PRACY MŁODZIEŻY A ZADANIA ZMS

W ciągu piętnastoletniej działalności Związek nasz

zdobył spore doświadczenia w zakresie zajmowania
się sprawami warunków pracy młodzieży. Dzięki
ścisłemu współdziałaniu ze związkami zawodowymi,
a szczególnie z ich organami inspekcji pracy, udało
nam się wypracować program działania obejmujący
coraz szersze grono aktywu ZMS.
Podstawą tego programu stało się porozumienie
ZG ZMS i innych organizacji młodzieżowych z Głó
wnym Inspektoratem Pracy CRZZ, zawarte w 1966 r.
>

Zakłada ono, że podstawową rolę w zakresie spo

146
łecznego nadzoru nad warunkami pracy młodzieży
spełniać mają społeczni instruktorzy ochrony pracy
młodzieży .
Zgodnie z porozumieniem instruktorów powołuje
rada zakładowa na wniosek organizacji młodzieżo
wej . Pracują oni pod kierunkiem zakładowego spo
łecznego inspektora pracy i wiceprzewodniczącego
ZZ ZMS. Głównym zadaniem instruktorów jest roz
wijanie inicjatywy w zakresie ochrony pracy mło
dzieży, opracowanie społecznego nadzoru nad re
alizacją jej uprawnień i obowiązków związanych
z pracą lub nauką , popularyzowanie wiedzy o zada
niach bhp, szkolenie aktywu młodzieżowego, współ
udział w przeprowadzaniu społecznych kontroli wa
runków pracy młodzieży.
W celu zaktywizowania tej działalności, a także
spopularyzowania ludzi, którzy zajmują się zagadnie
niami ochrony pracy młodzieży , przeprowadzony zo
stał w 1970 r. ogólnokrajowy konkurs na „ Najlepsze
go instruktora ochrony pracy młodzieży ”. Wzięło
w nim udział około 3 500 instruktorów , spośród 5 500
działających aktualnie w kraju. Wyniki konkursu –
wysoki poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej
uczestników poszczególnych eliminacji – w pełni
potwierdziły celowość organizowania tego typu kon
kursów . Wskazał również na potrzebę systematycznej
pracy naszych instancji z tą grupą aktywu, zwłasz
cza w dziedzinie szkolenia , podnoszenia jego kwali
fikacji zawodowych i organizatorskich .
Oczywiście działalność społecznych instruktorów
nie wyczerpuje jeszcze całości programu ZMS w za
kresie ochrony pracy młodzieży . Inną formą pracy
w tej dziedzinie są społeczne przeglądy warunków
pracy i nauki młodzieży zatrudnionej w różnych
działach gospodarki. Tak np . w latach 1961 i 1966
dokonaliśmy wspólnie z Głównym Inspektoratem
10* 147
Pracy CRZZ kontroli zatrudnienia, warunków pra
cy i nauki oraz przestrzegania przepisów ochrony
pracy młodocianych , natomiast w latach 1969 i 1970
podobnym przeglądem objęliśmy młodzież zatrudnio
ną w rzemiośle i spółdzielczości pracy. Przeglądy te zuza

ujawniły szereg niedociągnięć w zakresie przestrze

gania prawa pracy i przepisów bhp zarówno przez Warue
administrację przedsiębiorstw , jak i samych pra
cowników . Dotyczy to m. in . takich zagadnień jak:
zatrudnienie młodocianych przy pracach wzbro
nionych ;
zabezpieczenie higienicznych i bezpiecznych wa
runków pracy ; C: ISTO
przestrzeganie obowiązku okresowych badań le ON

karskich ; saia
udzialanie urlopów ;
Podo
przestrzeganie przepisów o dokształcaniu młodo
=150
cianych i wynagradzaniu za ich pracę. prae
Badania wykazały, że wielu młodych ludzi, zwła szar
szcza stażystów i młodocianych , ulega wypadkom izg
przy pracy. Są one najczęściej wynikiem lekcewa cewni
żenia podstawowych przepisów i zasad bhp, lekko
myślności, a także pozostawiania młodych bez na EZVE
leżytego nadzoru i opieki. mia
Dlatego też instancje zakładowe ZMS, współdzia ka
łające z organami inspekcji pracy, winny zwracać how
większą uwagę na działalność profilaktyczną , kształ
tującą kulturę pracy, pogłębiającą wiedzę o zasa Zu
dach bezpiecznej i higienicznej pracy. Dużą rolę
w tym zakresie mogą odegrać:
konkursy wiedzy o zakładzie i bhp ;
sesje popularno -naukowe o tej tematyce ;
iz
plakaty i gazetki ścienne,
audycje w radiowęzłach itp .
Sprawy warunków pracy młodzieży powinny być 10

przynajmniej raz w roku wnoszone przez zarząd

148
zakładowy ZMS pod obrady konferencji samorządu
robotniczego. W zakładach, wydziałach czy zespo
łach, gdzie młodzież stanowi większość zatrudnio
nych, wskazane jest obejmowanie patronatu przez
organizację ZMS nad społecznym nadzorem warun
ków pracy .
Warunki pracy młodzieży są problemem o wiele
szerszym , niż obejmują to poruszone do tej pory
kwestie z zakresu ochrony pracy. Nie można bowiem
pomijać w działalności kół i organizacji zakładowych
takich spraw , jak obrona młodego pracownika przed
niesłusznymi decyzjami administracji , jak wyjaśnie
nie istotniejszych przepisów prawa pracy czy wresz
cie problem stwarzania dogodnych warunków łą
czenia pracy z nauką .
Podczas trwania prawnego stosunku pracy może
zajść wiele sytuacji spornych między zatrudnionym
a pracodawcą. Najczęściej spotykane przypadki nie
poszanowania prawa pracy dotyczą: przydziału pra
cy zgodnie z kwalifikacjami , zaszeregowania i za
pewnienia warunków niezbędnych do wykonania za
dań. Konfliktowe sytuacje mogą także zaistnieć w
przypadku rozwiązywania umowy o pracę, korzysta
nia z urlopu, a także w kwestiach związanych z na
uką zawodu i pracą młodocianych oraz kobiet, nor
mowaniem i dyscypliną pracy.
Zupełnie normalną rzeczą jest to, że najmniej zo
rientowanymi w problematyce prawa pracy są naj
młodsi członkowie załóg. Niestety, właśnie oni naj
częściej padają ofiarą pomyłek , nieporozumień, igno
rancji czy wprost bezduszności nie zawsze dobrze
działających komórek kadrowych. Dlatego też oni
powinni być otoczeni szczególną opieką ze strony
koła czy też organizacji zakładowej ZMS. Opieka
ta powinna przejawiać się nie tylko w doraźnej in
149
terwencji, ale również w trosce o stałe podnoszenie
poziomu niezbędnej wiedzy prawnej.
O pomoc w zorganizowaniu szkolenia z tego za
kresu , czy nawet w rozwiązaniu konkretnego proble
mu można i należy zwracać się do Wojewódzkich
Ośrodków Społeczno - Prawnych przy ZW ZMS. Wie
le z nich dysponuje szerokim aktywem rozsianym po
terenie całego województwa; można również w pełni
korzystać z wszelkich form szkolenia na Uniwersy
tetach Robotniczych ZMS.

PROBLEMY MIESZKANIOWE MŁODZIEŻY

Sytuacja mieszkaniowa w Polsce jest bardzo trud

na . Potrzeby społeczne w tym zakresie daleko wy
przedzają możliwości państwa. Aktualn brakuje
około 900 tys. mieszkań . Szacunek potrzeb na ko
niec bieżącej pięciolatki zamyka się liczbą 1,7 mln.
Zarazem chodzi o to, by nowe mieszkania były wy
godniejsze, by nowo wznoszone osiedla, które prze
cież stać będą wiele lat i służyć kilku pokoleniom ,
były wyposażone we wszystko, co jest niezbędne
dla stworzenia właściwych warunków życia ich
mieszkańcom .
Po klucze do mieszkań sięgać będą przede wszyst
tkim ludzie młodzi, młode małżeństwa, młodzi fa
chowcy i specjaliści. Dlatego odpowiadając na apel
nowego kierownictwa partii skierowany do młode
go pokolenia na VIII Plenum KC PZPR , ZMS wspól
nie z innymi organizacjami młodzieżowymi podjął
patronat nad budownictwem mieszkaniowym . Jego
cel można najkrócej określić następująco : chcemy po
móc krajowi w oddawaniu więcej mieszkań , budo
wać lepiej, taniej i szybciej dla państwa i dla sie
bie, chcemy także być dobrymi współgospodarzami

150
oddawanych domów i osiedli, dbać o czystość i po
rządek , organizować wypoczynek i rozrywkę dla
mieszkańców .
Przystępując do patronatu , nie startowaliśmy
z punktu zerowego , dysponowaliśmy sporym kapita
łem doświadczeń z zakresu budownictwa mieszka
niowego. Od momentu swego powstania ZMS był
inicjatorem lub współorganizatorem licznych dzia
łań na rzecz przyspieszenia tego budownictwa.
Pierwsza młodzieżowa spółdzielnia powstała W
1957 r. w Warszawie, niemal równolegle zorganizo
wano podobne spółdzielnie w Łodzi, Gdańsku, Ol
sztynie, a potem w 9 innych miastach. Wiele z nich
utrzymało swe młodzieżowe nazwy po dzień dzisiej
szy , a gdańskie Osiedle Młodych im. J. Krasickiego
uważane jest w kraju za jedno z najlepszych .
W 1965 r. po wprowadzeniu nowych zasad poli
tyki mieszkaniowej ZMS rozpoczął intensywną pro
pagandę spółdzielczej drogi do mieszkania, rozwinął
akcję, w rezultacie której tysiące młodych ludzi
otrzymało klucze do własnych mieszkań.
Rzuciliśmy też i realizowaliśmy hasło : pomóż przy
budowie własnego mieszkania otrzymasz je wcze
śniej. Za wysoką cenę, za rezygnację z urlopu i wy
poczynku stanęły do pracy przy budowie własnych
domów setki młodych ludzi. Tam gdzie nie można
było budować systemem gospodarczym , organizowa
liśmy akcję „,1300” czy „, 1500 ” . Tyle bowiem godzin
przepracować musieli młodzi ludzie w przedsiębior
stwach budowlanych , aby odpracować równowartość
części mieszkaniowego wkładu. Z ułatwieniem star
tu mieszkaniowego związaliśmy także ideę oszczę
dzania, a także fundowania książeczek mieszkanio
wych PKO wychowankom i dzieciom nie mającym
opieki rodzicielskiej.
Taka była nasza pozycja wyjściowa, z tym zaczy
151
naliśmy. Dziś można powiedzieć, że program ten
został znacznie wzbogacony. Dzięki podjęciu patro
natu wyzwolona została szeroka inicjatywa wielu or
ganizacji ZMS , rozwinęliśmy szereg przedsięwzięć,
których celem jest przyspieszenie budownictwa
inieszkaniowego .
Kompleksowy program działania ZMS w ramach
patronatu przyjęty został przez Sekretariat KC
PZPR – nie ma więc potrzeby szczegółowego jego
omawiania . Warto jednak zwrócić uwagę na główne
kierunki, wiodące inicjatywy, które podejmują na
sze organizacje ZMS.
Na pierwsze miejsce wysuwa się sprawa zapewnie
nia kadr dla budownictwa. Trzeba przede wszystkim
powstrzymać nadmierną fluktuację tych kadr, któ
ra w skali rocznej kraju sięga ponad 50 . Przeciw
działać temu można przez podnoszenie rangi zawo
du budowlanego, budzenie dumy zawodowej z racji
pracy w nowoczesnym , dynamicznie rozwijającym
się budownictwie, a także przez okazanie . większej
troski fachowcom .
W tym kierunku skierowane są nasze wysiłki w
szkołach budowlanych, z tą myślą organizujemy
OHP w budownictwie, prowadzimy adaptację no
wo zatrudnionych, dbamy o zasłużony awans mło
dych pracowników i właściwe wykorzystanie mło
dych kadr.
Druga sprawa naszego działania wiąże się z ko
niecznością zwiększenia możliwości przerobowych
przedsiębiorstw budowlanych. Wiemy, że możliwości
te zależą nie tylko od środków, w które wyposażone
są przedsiębiorstwa, ale również od właściwego ich
wykorzystania . Toteż staramy się zapewnić lepsze
wykorzystanie czasu pracy maszyn i urządzeń , lep
szą organizację pracy, sprawniejsze działanie trans
portu , zaopatrzenie gospodarki materiałowej.
152
 Jest tu szerokie pole do popisu dla ludzi z inicja
tywą , z pasją działania . Takich ludzi mamy wielu
w organizacji, nie brak ich w kraju. Powinniśmy tę
inicjatywę pobudzać, wspierać, zapewnić jej ma
ksymalną skuteczność, wyrażoną w
W konkretnych
efektach .
Szczególną uwagę zwracamy na problem materia
łów budowlanych, które stanowią ponad 70 % kosz
tów produkcji. Zmniejszenie o 1 % zużycia tych ma
teriałów może dać dodatkowo w skali rocznej blisko
2,5 tys. mieszkań . Wobec znanego powszechnie mar
notrawstwa na budowach możliwość taka jest re
alna. W interesie ogółu obywateli naszego kraju
zwalczamy marnotrawstwo na placach budowy, roz
rzutność w gospodarce materiałowej . Rozwinęliśmy
w tym celu akcję „ Sygnał” i „ Uwaga braki” .
W ramach patronatu organizujemy i inspirujemy
współzawodnictwo pracy w zakładach przemysłu ma
teriałów budowlanych , zwiększamy produkcję ma
teriałów najbardziej potrzebnych , uruchamiamy nie
wykorzystane moce produkcyjne.
Konkretną , bezpośrednią pomocą dla budownictwa
jest organizowanie brygad młodzieżowych dla od
pracowania wkładów mieszkaniowych na zasadzie
porozumień zawieranych z przedsiębiorstwami bu
dowlanymi i spółdzielniami mieszkaniowymi.
Trzeci kierunek działania to praca wychowawcza
w osiedlach mieszkaniowych. W oparciu o powstają
ce koła terenowe ZMS oraz istniejącą bazę w postaci
klubów i świetlic rozwijamy szeroką działalność
ideowo-wychowawczą, kulturalno - oświatową i turys
tyczno- sportową. Równocześnie inicjujemy prace spo
leczne przy zagospodarowaniu osiedli, budowaniu
prostych obiektów sportowych i rekreacyjnych .
To tylko najważniejsze kierunkowo nakreślone za
dania ZMS w ramach patronatu, Szczegółowe pro
153
gramy działania , konkretne formy udziału organi
zacji zakładowych ZMS w przemyśle materiałów bu
dowlanych i w przedsiębiorstwach budowlanych
określone zostały w porozumieniach zawartych przez
ZW ZMS z odpowiednimi władzami wojewódzkimi
(CZSBM, Zjednoczenie Budownictwa, WRN ).
Warto jedynie dodać, że porozumienia te określają
nie tylko zadania dla ZMS, ale także obowiązki
współpartnerów . Chodzi tu o egzekwowanie tych
wszystkich zobowiązań i ułatwień dla młodzieży, któ
re przyznane jej zostały decyzjami władz państwo
wych*, a więc :
• możliwość odpracowania wkładu mieszkaniowego
na budowach i w zakładach materiałów budowla
nych ;
uzyskanie mieszkania z tytułu uczestnictwa w
brygadach młodzieżowych , budujących bloki sy
stemem gospodarczym ;
możliwość zameldowania w miastach zamkniętych
młodzieży budowlanej mieszkającej w hotelach
robotniczych ;
priorytet w uzyskaniu mieszkań zakładowych
przez młodych pracowników budownictwa legi
tymujących się co najmniej 5 - letnim nieprzerwa
nym stażem pracy w jednym przedsiębiorstwie.
W ten sposób Związek nasz nie tylko uczestniczy
w rozwiązywaniu najtrudniejszego problemu spo
łecznego, ale także pomaga młodym ludziom , człon >

kom ZMS, w przyspieszeniu uzyskania własnego

mieszkania . Zastanówcie się więc w waszym kole
ZMS czy też w zakładowej organizacji, co zrobiliście
* Decyzja nr 78/71 Prezydium Rządu z 16 lipca 1971 r . w spra
wie patronaiu młodzieży nad budownictwem mieszkaniowym.
„ Biuletyn Patronacki ZG ZMS" Z sįęrpnia 1971 r .

154
już i co możecie jeszcze zrobić dla rozwiązania tego
niezwykle trudnego problemu.

ŚWIADCZENIA SOCJALNE

Do socjalnych problemów młodzieży należy także

cały kompleks zagadnień związanych z korzystaniem
ze świadczeń socjalnych (wczasy, zapomogi , pożyczki,
urlopy itp .). Prawdą jest, że młodzi w małym stopniu
korzystają z tego rodzaju pomocy , a urlopy odbywa
ją zwykle w okresie najmniej atrakcyjnym z punktu
widzenia możliwości wypoczynku. I chociaż nie mo
gą oni być grupą uprzywilejowaną pod tym wzglę
dem , to jednak pomijanie ich czy – jak to ma nie
kiedy miejsce – zaostrzanie kryteriów przy ko
rzystaniu ze świadczeń nie wpływa na kształtowanie
się właściwych stosunków międzyludzkich w zało
dze (np . w niektórych resortach młodzi pracownicy
mogą korzystać z funduszu mieszkaniowego czy za
pomóg dopiero po 5 -letnim stażu pracy) .
Fakt, że przedstawiciele naszej organizacji albo nie
uczestniczą w komisjach zajmujących się rozdziałem
tych świadczeń , albo nie potrafią w nich zajmować
właściwego stanowiska w interesie młodzieży, świad
czy o niedocenianiu tych ważnych spraw. Zresztą
podobnie dzieje się w przypadkach zwalniania, prze
szeregowania , podziału premii czy awansowania .
Prawdą jest, że przedstawiciele ZMS nie są często
zapraszani do kolektywów czy komisji rozpatrujących
te sprawy. Ale przecież spokojne godzenie się z tym
czy obojętne przechodzenie obok podobnych zja
wisk nie wystawia nam właściwej oceny jako repre
zentantowi interesów młodzieży.
Organizacje zakładowe winny zwiększyć troskę
155
0 warunki socjalno-bytowe młodzieży, zwracając
główną uwagę na następujące sprawy:
stałą analizę sytuacji bytowej młodzieży naj
mniej uposażonej , analizę płac, prawidłowość
podziału funduszu premiowego, nagród itp .;
korzystanie młodzieży z funduszu socjalnego
przeznaczonego na cele kulturalne i rekreacyj
no -wypoczynkowe;
przydział wczasów i ustalanie terminów urlo
pów ;
opiniowanie i kontrolowanie rozdziału zapomóg
mieszkaniowych .
Równocześnie każda organizacja winna zastana
wiać się nad sposobami wypracowania funduszu so
cjalnego młodzieży w ramach „ F -SAM ” z przezna
czeniem go na organizację wypoczynku, rekreacji
i działalność kulturalno -oświatową.

ti

ic
p

niel
dek
fazi

ma (

icz
tal
 Rozdział VIII

KULTURA SPORT TURYSTYKA

DZIAŁALNOŚĆ KULTURALNA W KOLE ZMS

W działalności kulturalnej ZMS decydującą rolę

odgrywa wartościowy program i aktywność poszcze
gólnych członków. Dlatego też nasze zamierzenia
w tej dziedzinie muszą przede wszystkim uwzglę
dniać możliwości realizacji w warunkach koła i sto
pień zainteresowania tą formą działania jego człon
ków .
Wychodząc z tych założeń, główny kierunek dzia
łalności kulturalnej koła ZMS należy koncentrować
na :

czytelnictwie książki i prasy jako elemencie

kształcenia ;
• kształtowaniu aktywnego stosunku wobec war
tości artystycznych i treści ideowych prezen
towanych przez film , teatr, radio i telewizję ;
popularyzacji piosenki ;
ruchu hobbystycznym jako ważnej formie
kształtowania gustów i zainteresowań młodzie
ży ;
• organizacji zabawy i rozrywki.

Czytelnictwo książki stanowi najbardziej skuteczny

środek kształtowania umysłów , charakterów i postaw
młodzieży. Wśród wielu inicjatyw ZMS zmierzają
cych do upowszechniania książki wymienić można :
organizowany corocznie Ogólnopolski Turniej Czy
telniczy , Olimpiadę o Polsce i Świecie Współczesnym,
udział w dekadzie ,,Człowiek Świat Polity

157
ka ” , wydawnictwa ZMS -owskie, w tym szczególnie
wydawana w „ Iskrach” biblioteka ,,WSP”,
„ spotkania
młodzieży z literatami, prace kształceniowe z książką
w kole ZMS itp.
Turniej Czytelniczy organizowany jest w naszym
Związku od 1961 r. Początkowo przeprowadzany był
tylko w formie dyskusji nad książką w kole i nastę
pnie eliminacji powiatowych , wojewódzkich, cen
tralnych i finału telewizyjnego . Po kolejnych mo
dyfikacjach programowych ukształtował się model
turnieju będący połączeniem dwóch tendencji – in
dywidualnej rywalizacji i współzawodnictwa między
kołami, powiatami i województwami. Koła oraz in
stancje upowszechniające czytelnictwo i prowadzące
turniej najlepiej są wyróżniane i nagradzane.
Dzięki wprowadzeniu do zestawów turniejowych
literatury społeczno - politycznej i popularnonauko
wej przyczynia się Turniej Czytelniczy do kształto
wania nowego modelu czytelnictwa. Zwłaszcza w
ramach dekady ,,„ Człowiek – Świat - Polityka" in
-

stancje nasze prowadzą szeroką działalność upo

wszechniającą czytelnictwo książek społeczno-poli
tycznych, organizują liczne spotkania autorskie, pre
lekcje, liczne konkursy i wystawy książek oraz dys
kusje nad wybranymi pozycjami w kołach i klubach
ZMS. Na szczególne podkreślenie zasługuje popu
laryzacja wśród członków ZMS specjalnej serii wy
danej wspólnie z KiW pn. „Biblioteczki Aktywisty ”,
w ramach której ukazały się podstawowe teksty kla
syków marksizmu -leninizmu, oraz biblioteki ,WSP”
wydawanej przez „ Iskry ” .
Wszystkie te akcje i formy winny być częścią sze
rokiego programu upowszechniania czytelnictwa
wśród młodzieży. Program ten musi być dostosowa
ny do zapotrzebowania , warunków i możliwości koła
ZMS. Równocześnie winniśmy kształtować aktywny
158
stosunek młodzieży do przeczytanej książki, tak aby
przedstawiała ona własne odczucia, refleksje i spo
strzeżenia , by pisała swego rodzaju recenzje, chcia
ła dyskutować.
Zadania kół ZMS w pracy z książką i prasą mo
żna określić następująco :
powołanie organizatorów czytelnictwa we wszyst
kich kołach i obarczenie ich sprawami czytelnic
twa w ogóle, a Turnieju Czytelniczego ZMS w
szczególności;
• zainteresowanie prasą , zwłaszcza prasą młodzie
żową, jak „ Walka Młodych”, „Płomienie" ,
,,Sztandar Młodych” (prowadzić tę pracę pod ha
słem : „ Każdy członek ZMS czytelnikiem i prenu
meratorem przynajmniej jednego z wymienio
nych czasopism ” );
uczestniczenie we wszystkich imprezach czytelni
czych organizowanych na swoim terenie przez in
ne ośrodki zakładowe i organizacje społeczne ( w
spotkaniach autorskich organizowanych przez bi
bliotekę lub związki zawodowe, w zwiedzaniu
wystaw książki itp).

Film, teatr. Obok systemu popularyzacji czytelnic

twa wśród członków koła ważne miejsce w progra
mie Związku zajmuje film . Od szeregu lat prowa
dzimy powszechną, ogólnopolską akcję pod nazwą
„Kino 900 tysięcy ”, której zadaniem jest szeroka
popularyzacja wśród młodzieży filmu o wybitnych
walorach ideowych i artystycznych .
Rozwijając i upowszechniając tę formę działania
powinniśmy wykorzystać ją dla organizowania dys
kusji nad obejrzanymi filmami, korespondującymi
często z tematyką zebrań kształceniowych . Należy
dążyć do tego, by członkowie koła nie tylko uczestni
czyli w organizowanych projekcjach, lecz również
159
współdecydowali w ustalaniu profilu repertuarowe
go i wyborze określonych cykli tematycznych.
Obok filmu również popularnym wśród młodzie
ży rodzajem widowiskowej sztuki jest teatr. Nie
we wszystkich środowiskach istnieje możliwość roz
wijania w tej dziedzinie określonych form pracy.
Nie wszędzie bowiem istnieją zespoły teatralne. Tam
jednak gdzie one działają , koła powinny włączyć
do swych planów pracy zarówno oglądanie spektakli,
jak i dyskusje nad nimi . Obecność członków koła
na widowni i następnie dyskusja po spektaklu to
dogodna i sprawdzona forma rozwijania zaintereso
wań młodzieży .
Równie wartościowe formy pracy koła mogą i po
winny być rozwijane w oparciu o program telewi
zyjny . Idzie tu nie tylko o wspólne oglądanie progra
mu, ale także o tworzenie klubów miłośników okre
ślonych programów telewizyjnych , np. „ Teatru Te
lewizji”, ,,TEM ", organizowanie w kole tematycz
nych dyskusji, inicjowanie ruchu pisania recenzji,
wymieniania informacji i ciekawostek dotyczących
danego programu .
Piosenka jest niezwykle ważnym niestety często
nie docenianym elementem działalności kultural
nej w kole ZMS . Nie sposób bowiem wyobrazić so
bie członków młodzieżowego kolektywu bez wspól
nej piosenki. Tak było również w przeszłości. Piosen
ka zawsze towarzyszyła młodym . Tym , co walczyli
17

w szeregach AL i GL, tym , co budowali Nową Hu

tę . Określała charakter epoki, pomagała walczyć,
pracować, uczyć się.
W ostatnich latach ten problem nieco zaniedba
liśmy w naszej organizacji i dlatego trzeba uczynić
wszystko, by przywrócić dobrą tradycję. Doskonałą
okazją do wspólnej nauki piosenek są obozy, hufce
pracy, wycieczki i inne przedsięwzięcia . Podjęcie
160
 nauki piosenek we wszystkich kołach winno przeła
mać tkwiące w części naszego społeczeństwa niechę
ci, wstyd i tremę przed wspólnym śpiewem .
Dlatego winniśmy odnajdować w naszych szere
gach lub poza nimi ludzi umiejących grać na pro
stych instrumentach muzycznych , takich jak akor
deon czy gitara klasyczna, i wciągać ich w system
naszej pracy kulturalnej w kole. Ludzie ci powinni
być organizatorami śpiewu masowego i skupiać wo
kół siebie chętnych do śpiewania.
Należy również zwrócić większą uwagę kół i in
stancji ZMS na daleko większą niż dotychczas mo
żliwość wykorzystania radiowęzłów zakładowych
i w hotelach robotniczych w popularyzowaniu i na
uce wartościowych piosenek.
Kółka hobbystów. Bogatym i wartościowym wycho
wawczo elementem programu działalności kultural
nej koła może być rozwijanie zainteresowań hob
bystycznych członków . Możliwych kierunków pracy
jest tu bardzo dużo i bardzo różnorodnych . Od form
najbardziej tradycyjnych i najpopularniejszych ja
kimi są m.in. filatelistyka i filumenistyka poprzez
różne formy zbierania pocztówek i starych monet,
odznak , znaczków metalowych , proporców , płyt itp .
aż do form , których rozwijanie może i powinno być
inicjowane w kołach ZMS. Mam na myśli różne for
my gromadzenia dokumentów o przeszłości zakładu,
miasta lub regionu - materiałów stanowiących nie
tylko źródła historyczne, ale i świadectwa przeobra
żeń, zapomnianych tekstów i utworów rewolucyj
nych. Walory ideowo -wychowawcze tego typu zain
teresowań są bezsporne.
Wybór najciekawszych Z bogatego wachlarza
istniejących propozycji uzasadniony jest naturalny
mi zainteresowaniami członków kolektywu. Wszyst
ko zależy od inicjatywy samych członków . Niemniej
11 ZMS w zakładzie pracy 161
ważne jest, by ruchowi temu rozwijanemu w ra .

mach koła otworzyć możliwość wymiany doświad

czeń , inicjatyw i poglądów .
Rozrywka. Kolejnym elementem pracy koła w trosce
o prawidłową organizację czasu wolnego członków
powinna stać się działalność rozrywkowa, zabawo
wa i rekreacyjna. I tu możliwe są różnorodne formy
pracy , z których wybór tych najbardziej odpowie
dnich jest już tylko kwestią decyzji kolektywu.
Można zacząć od prostych gier stolikowych , jak
szachy, warcaby, wprowadzając je do programów
rozmaitych mistrzostw , meczów i turniejów , poprzez
wieczory tematyczne, quizy, zgaduj-zgadule mogące
dopełniać program zebrań szkoleniowych , a na róż
nych formach, często zawodowych , skończyć.
Dobrą formą rozrywki są wieczorki taneczne i za
bawy, ale przygotowane i organizowane starannie.
Coraz częściej wieczorki połączone są z licznymi
atrakcjami, grami, konkursami. se

Należy przy tym pomyśleć, aby w pracach zwią TE

zanych z imprezą brało udział szersze grono człon

ków koła . Można kontynuować rywalizację między
poszczególnymi kołami w danym zakładzie na naj
lepiej zorganizowany wieczorek .
Dużą rolę w czasie takich imprez odgrywają or
ganizatorzy kulturalno - oświatowi, wodzireje, prowa
dzący zabawę. To od nich w dużej mierze zależy , by
wieczór nie był nudny, monotonny, by młodzież ba
wiła się wspólnie. Dlatego trzeba dążyć, by tych
osób było jak najwięcej, stworzyć im możliwość
uczenia się i doskonalenia swoich umiejętności. Û

Istotnym i atrakcyjnym elementem organizacji

czasu wolnego w kole są te formy pracy, które po
zwalają łączyć rozmaite elementy w jedno przedsię
wzięcie. Taką propozycją są np. biwaki sobotnio
-niedzielne, których program zawiera zarówno ele
162
 menty turystyczno -krajoznawcze, jak i kulturalno
-oświatowe.
Amatorski ruch artystyczny. W zakładowej lub
międzyzakładowej placówce kulturalnej lub w kole
ZMS mogą być organizowane zespoły artystyczne,
sekcje zainteresowań :
• zespół estradowy, który opracuje w ciągu roku
dwa do trzech programów tematycznych, by na
stępnie wystąpić w domu kultury , w klubie i w
środowisku ;
teatr poezji;
klub dobrej piosenki działający w oparciu o no
wości nagrań płytowych ;
zespół młodych aktorów małych form scenicznych
(montaże poetyckie, teatrzyk propozycji) ;
• zespół muzyczny (o charakterze ludowym, big
beatowym , jazzowym) ;
sekcja młodych talentów – wykonawców piose
nek.
Prowadzenie zespołów i sekcji wymaga fachowej
opieki instruktorskiej, którą zapewnić może zarówno
instruktor zakładowego lub środowiskowego domu
kultury, ogniska muzycznego lub plastycznego, aktor
miejscowego teatru itp.

ZMS W ZAKŁADOWYM PROGRAMIE KULTURALNO

-WYCHOWAWCZYM

O efektywności i trwałości naszych działań kul

turalnych decydują dwa szczególnie istotne dla śro
dowiska pracy czynniki : po pierwsze - jednolity
zakładowy program działalności kulturalnej i po
drugie - jedność w działaniu wszystkich społe
cznych sił dla realizacji przyjętych zadań.
11 * 163
 Szczególną rangę i znaczenie posiada integrowa
nie działania kulturalnego ruchu związkowego i or
ganizacji ZMS -owskiej, jako że zadania i formy pra
cy związków zawodowych i ZMS w tej dziedzinie
są w wielu momentach zbieżne, często identyczne.
Przy ciągle rosnących potrzebach kulturalnych za
lóg pracowniczych szczególnie ich młodzieżowej
części możliwości skutecznego ich zaspokajania
szukać należy w lepszym , mądrzejszym gospodaro
waniu ludzkimi siłami, tym bogactwem talentu , po
mysłu, wysiłku i zapału, jaki potencjalnie niesie ze
sobą każdy aktywista, działacz kulturalny. Muszą
one służyć po prostu lepszemu działaniu , być na
szym wspólnym kapitałem . Jedynie słuszną tezą mó
wiącą, że intensyfikacja naszego działania kultural
no -wychowawczego w zakładzie pracy musi być
oparta o jednorodny, konkretny program związków
zawodowych i ZMS - potwierdzają doroczne narady
kierowniczej kadry kulturalnej związków zawodo
wych i ZMS organizowane przez CRZZ i ZG ZMS.
Platformą opracowywania wspólnego, jednolitego
programu działania, a także sposobów jego realiza
cji, kontroli i oceny wykonania powinny być wspól
ne komisje kultury związków zawodowych i ZMS -
powoływane wzorem Komisji Kultury CRZZ i ZG
ZMS — na wszystkich niższych szczeblach organi
zacyjnych , od zakładu pracy poczynając.
Połączenie sił, umiejętności i doświadczeń działa
czy związkowych i ZMS - owskich na forum wspól
nych komisji kultury pozwoli także na pełniejsze,
dokładniejsze rozeznanie braków i niedociągnięć w
pracy kulturalnej i efektywnych na nie reakcji. Do
tyczy to także problemu wydatkowania społecznych
środków na kulturę i wypoczynek poprzez organizo
wanie drogich wycieczek dla wąskiego grona osób
itp. Na niedobre praktyki w tym zakresie zarządy

164
i instancje ZMS wszystkich szczebli muszą konse
kwentnie zwracać uwagę i zdecydowanie jej się
przeciwstawiać.

Jest rzeczą oczywistą, że na efekty wychowawcze

działalności kulturalnej, na jej zasięg decydujący
wpływ ma baza. Ruch związkowy dysponuje w ska
li kraju 327 domami kultury , 2105 klubami, 4012
świetlicami i 1232 kinami. Najpoważniejszym uczest
nikiem wszystkich form pracy placówek związko
wych jest młodzież. Zbyt często jednak zakładowe
placówki kulturalno -oświatowe rozwijają pracę
z młodzieżą bez udziału aktywu ZMS. Również czę
sto plany działania opracowywane są wspólnie, ale
ich realizacja, kontrola i ocena wykonania odbywają
się oddzielnie .
Praktyka tworzenia odrębnych , tzw. własnych
zespołów artystycznych akcji upowszechnieniowych ,
zespołów kulturalno -oświatowych , finansowanie ich
działalności z różnych źródeł nie sprzyja prawidło
wemu rozwojowi współpracy między ZMS a związ
kami zawodowymi, co w efekcie pomniejsza skutki
wychowawcze. Wszystko to doprowadza do tenden
cji separatystycznych , do pogoni tylko za „zalicze
niem " jak najwięcej na własne konto .
Można i trzeba od młodzieży coraz lepiej przy
gotowanej przecież do pracy i życia – wiele wyma
gać. Trzeba również uwzględniać jej właściwości
i potrzeby, kształtować je zgodnie z interesem spo
łecznym , a zarazem odpowiadać na nie poprzez od
powiednio dobrane formy i treści.
Nie sposób w tym momencie nie posłużyć się zna
komitym wręcz „ modelowym” rozwiązaniem sprawy
w hucie im. Lenina. Bogaty w wiele wychowaw
czych sukcesów, popularny nie tylko w kombinacie,
165
ale w całej Nowej Hucie klub „ Ognisko Młodych "
ZMS jest po prostu filią ZDK oddaną do dyspozycji
programowej i organizacyjnej ZF ZMS.
Model ten godny jest naśladowania i wszechstron
nego wdrażania, jako że chodzi o to, by przyjęta
kiedyś teza : „ ZMS współgospodarzem wszystkich
placówek związkowych " rozumiana była jako wyraz
dążenia do pełnej integracji zakładowych poczynań
kulturalnych, tzn . równorzędnego udziału ZMS w
programowaniu pracy placówek łącznie z przywile
jami finansowo- organizacyjnymi, a także równorzęd
ny udział ZMS w ocenie placówki. Dlatego też za
daniem zarządów zakładowych ZMS winno być ścisłe
współdziałanie w tym zakresie z radami zakłado
wymi, w efekcie czego każde koło ZMS winno mieć
w swoim planie pracy elementy działalności kultu
ralnej .
Szczególnym zainteresowaniem zarządów zakłado
wych ZMS muszą cieszyć się szkoły przyzakładowe,
są one w całym systemie szkolnictwa najuboższe
w elementy wychowania kulturalnego, program
kształcenia w tych szkołach zawiera niewiele bądź
wcale nie zawiera elementów wiedzy o kulturze
i sztuce .

Zadania szkół przyzakładowych nie mogą sprowa

dzać się jedynie do wyposażenia uczniów w prak
tyczne umiejętności wykonywania zawodu. Powin
ny one jednocześnie kształtować charakter i posta
wę młodego człowieka, wyposażać go we wszystko
to, co nazywamy kulturą.
Tymczasem zbyt rzadko uczniowie tych szkół bio
rą udział w pracy placówek kulturalno -oświatowych,
zespołów artystycznych , świetlic i bibliotek zakła
dowych .
166
KULTURA PRACY, OBYCZAJE ZAWODOWE, FOLK
LOR

Pojęcie działalności kulturalnej łączyć musimy w

naszej pracy organizacyjnej z taką praktyką, w któ
rej zwrot „kultura", „ kulturalny ” zyska powszechne
prawa obywatelskie wszędzie tam , gdzie jest nasza
organizacja , gdzie realizowane są określone cele spo
łeczne czy produkcyjne.
Musimy podjąć szerzej niż dotąd walkę o kulturę
stanowiska pracy , o czystość, ład i porządek będące
nieodłącznym elementem nowoczesnej organizacji
produkcji. Do stałych bieżących zadań wszystkich
ogniw i instancji należeć musi ciągła troska o po
dejmowanie w różnych formach akcji służących te
mu celowi, takich jak zadrzewianie terenów przy
zakładowych , zakładanie kwietników i zieleńców itp .
Większą uwagę zwracać musimy na wygląd odzie
ży roboczej. W zakładach usługowych i urzędach
musimy konsekwentnie podnosić jakość usług , zwra
cać uwagę na życzliwość w traktowaniu interesan
tów .
Nasze organizacje zakładowe pracujące w przemy
śle i handlu przy organizowaniu ruchu współzawod
nictwa pracy większą uwagę powinny zwrócić na
zagadnienia estetyki wyrobów i opakowań . Szczegól
nie dużo do zrobienia mają tu ZMS -owcy pracujący
w przemyśle lekkim i handlu . Lepsza produkcja es
tetycznej, taniej odzieży, obuwia, sprzętu sportowe
go i turystycznego ma duże znaczenie w pracy
z młodzieżą. Ma to szczególne znaczenie wtedy, kie
dy dochodzi do rażących różnic między jakością
i estetyką wyrobów sprzedawanych w komisach a na
rynku krajowym .
W naszej działalności kulturalnej powinniśmy
większą uwagę zwracać na kontynuowanie obyczaju
167
związanego z tradycją określonego zawodu, regio
nu, dzielnicy czy miasta. Nasz rodzimy folklor opar
ty jest nie tylko na bogactwie kultury chłopskiej,
ale również na tradycjach zawodowych i miejskich.
Już w XV - XVII wieku istniało wiele bractw mu
zycznych działających wśród kowali, bednarzy i lu
dzi innych zawodów . W miarę rozwoju poszczegól
nych zawodów rozwijał się również ich folklor. Naj
większe bogactwo form posiada tutaj górnictwo -
pasowanie na górnika, wręczanie szpad prymusom
szkół górniczych , orkiestry dęte, mundury oraz inne
atrybuty i zwyczaje wpływające na podniesienie ran
gi zawodu .
Ostatnio również z naszej inicjatywy w hutnic
twie wprowadzony został zwyczaj pasowania na hut
nika .
Bogaty dorobek w tym zakresie mają także ma
rynarze i kolejarze. Do tej bogatej skarbnicy zwy
czajów i obyczajów powinien częściej sięgać aktyw
kulturalny.
Powinniśmy rozwijać poczucie dumy z przynależ
ności do danego zawodu i przywiązania do swojego
zakładu pracy. Nasze organizacje zakładowe ZMS
powinny inspirować i patronować poczynaniom
zmierzającym do tworzenia zakładowych muzeów
i sal tradycji. Obok eksponatów mówiących o hi
storii produkcji winny się tam również znaleźć eks
ponaty z historii ruchu robotniczego i młodzieżo
wego, folkloru. Każdy młody pracownik winien być
zapoznawany z tą tradycją . Rozwinął się u nas ruch
artystyczny związany z produkcją pamiątek o danym
zakładzie, miniaturowe maszyny, urządzenia, rzeźby
w drewnie i w węglu , odlewy. Ruch ten ma wybit
nie robotniczy rodowód i wymaga on opieki oraz
pomocy artystycznej . Duże pole do popisu mają tu
taj UR ZMS i kluby.

168
AKCJA LETNIA I ZIMOWA

Pożytecznym sposobem spędzania urlopu przez

młodzież pracującą stał się udział w obozach let
nich i zimowych organizowanych przez ZMS, a tak
że przez inne organizacje. Widoczny w ciągu ostat
nich lat rozwój akcji obozownictwa W naszym
Związku wynika z jednej strony z dużej ilości zgło
szeń, które świadczą o tym , że młodzież lubi spę
dzać urlop w otoczeniu swoich rówieśników , a także
ż tego, że dla Związku forma obozownictwa stwa
rza bogate możliwości łączenia wypoczynku mło
dzieży z pracą ideowo-wychowawczą . Obozy ZMS
są niejako przedłużeniem zajęć programowych pro
wadzonych w kołach i instancjach w ciągu całego
roku pracy w zakładzie.
Głównym zadaniem akcji letniej ZMS jest reali
zacja ideowo -wychowawczych funkcji określonych
w założeniach programowych Związku i każdorazo
wo w wytycznych przyjętych przez Prezydium ZG
ZMS na wniosek Sztabu Głównego Akcji Letniej .
Wytyczne te określone założeniami polityki wycho
wawczej naszej partii oraz potrzebami organizacji
i młodzieży , sugerują podejmowanie:
zadań służących realizacji socjalistycznego pro
gramu wychowawczego i wzbogacaniu zasobu
wiedzy młodzieży w zakresie spraw politycznych,
gospodarczych , światopoglądowych i moralno
-etycznych ;
• zadań przygotowujących uczestników akcji letniej
do realizacji w ciągu całego roku programu ZMS
w swym kole, instancji ( zapoznanie z programem
pracy ZMS, z metodyką i kulturą pracy we
wnątrzorganizacyjnej);
zadań , których celem jest organizowanie maksy
malnie efektywnego wypoczynku w okresie ur
169
 lopu , zaspokajanie i rozwijanie zainteresowań
młodzieży.
Czynny i wszechstronny wypoczynek zabezpieczają
ponadto niezliczone inicjatywy turystyczne, sporto
we, kulturalno -rozrywkowe i prace społecznie uży
teczne.
Wytyczne Sztabu Głównego Akcji Letniej ZMS
przesyłane są każdorazowo do sztabów wojewódz
kich i powiatowych akcji letniej. Te z kolei powin
ny zapoznać z nimi instancje zakładowe.

OBOZY MŁODZIEŻOWE

W programie obozu znaleźć się winny następu

jące główne elementy :
praca ideowo -szkoleniowa, prowadzona w
mach odpowiednich dla warunków obozownictwa;
zajęcia kulturalno -rozrywkowe;
zajęcia sportowo -turystyczne;
praca społecznie użyteczna uczestników na rzecz
środowiska (udział w akcji żniwnej, w porządko
waniu terenu, w budowie dróg itp .).
Intensywność pracy wychowawczej w akcji letniej
realizowanej w inicjatywach szkoleniowych , kultu
ralno -oświatowych i rozrywkowych zależy w dużej
mierze od formy i rodzaju tej akcji. Najogólniej
ujmując można by wyróżnić następujące rodzaje
obozów ZMS - owskiej akcji letniej w środowisku
młodzieży pracującej:

OBOZY SZKOLENIOWO-WYPOCZYNKOWE

Celem ich jest przede wszystkim przygotowanie

aktywu instancji i kół do kierowania pracą Związ
ku i poszczególnymi jej dziedzinami (obozy dla prze
170
 wodniczących kół i Zz, kierowników WSA itd .). Or
ganizowane są najczęściej w stałych ośrodkach szko
leniowo -wypoczynkowych .
W proporcjach programu dnia obozowego przewa
ża, jak wynika to z nazwy, element szkolenia poli
tycznego i metodyczno-organizatorskiego. Organiza
torami tego typu obozów są najczęściej instancje
wyższe Związku – Zarząd Główny, zarządy woje
wódzkie oraz w niektórych wypadkach zarządy po
wiatowe.
Zadania instancji zakładowych oraz zarządów kół
w przypadku tych obozów sprowadzają się przede
wszystkim do:
rekrutacji na obóz właściwych aktywistów (zgod
nie z rozdzielnikiem otrzymanym z instancji pod
stawowej), tak by np. w obozie szkoleniowym
dla przewodniczących kół uczestniczył rzeczywiś
cie aktywista pełniący tę funkcję, gdyż właśnie
on będzie mógł wynieść największe korzyści
z programu obozu ;
zabezpieczenia wpłaty przez kandydata na uczest
nika obozu sumy ustalonej przez Sztab Akcji
Letniej tytułem częściowej odpłatności za udział
w obozie ;
jak najszerszego wykorzystania wiadomości zdo- .
bytych przez typowanego na obóz aktywistę dla
dalszej pracy organizacji zakładowej .
:7

OBOZY WYPOCZYNKOWO - SZKOLENIOWE I WYPOCZYNKOWE

Są to obozy w ośrodkach stałych, obozy namioto

we, rajdy kajakowe, rowerowe, piesze, motocyklo
we, obozy wędrowne itp .
W przypadku tej formy obozownictwa na równi
z pracą szkoleniową prowadzone są zajęcia o cha
rakterze rozrywkowym i sportowo-turystycznym.
171
Uczestnikami tego obozu są : członkowie organizacji,
a także młodzież nie zorganizowana .
Organizatorami obozów szkoleniowo-wypoczynko
wych są instancje wojewódzkie, powiatowe (miej
skie, dzielnicowe), a w wielu wypadkach zarządy
zakładowe ZMS. W przypadku gdy organizatorem
obozu jest zarząd powiatowy, wojewódzki, zadania
instancji zakładowych oraz zarządów kół są takie
same, jak w obozach szkoleniowo-wypoczynkowych .
Jeśli natomiast organizatorem obozu jest instancja
zakładowa ZMS (lub powołany Sztab Zakładowy
Akcji Letniej ZMS), zadania jej ulegają znacznemu
>

rozszerzeniu .
Zarząd lub sztab zakładowy winien przede wszy
stkim :
zabezpieczyć materialną bazę i środki finansowe
dla przeprowadzenia obozu ( zakwaterowanie,
sprzęt kulturalno -rozrywkowy i sportowo-tury
styczny, wyżywienie );
w oparciu o wytyczne sztabu wojewódzkiego akcji
letniej i konkretne potrzeby zakładu opracować
regulamin oraz dzienny program zajęć szkole
niowych , kulturalno -sportowych , turystycznych
i rozrywkowych na obozie;
zabezpieczyć realizację programu: zakupić litera
turę i pomoce programowe, umówić osoby odby
wające spotkania z młodzieżą na obozie (np. se
kretarz KP PZPR, dyrektor, główny inżynier,
przodujący brygadzista, zasłużony robotnik, ak
tywista społecznik itp.) ;
ustalić skład kadry kierowniczej obozu, uzgadnia
jąc go z czynnikami politycznymi zakładu i z
nadrzędną instancją ZMS ;
• przeprowadzić rekrutację uczestników na obóz;
zabezpieczyć prawidłowy przebieg i wykorzysta
nie środków uzyskanych na prowadzenie obozów
172
 z indywidualnych wpłat uczestników , z prac spo
łecznych młodzieży i dotacji zakładu ;
informować o obozie, jego rozpoczęciu , przebiegu
i zakończeniu sztab powiatowy, a w niektórych
wypadkach także Sztab Główny AL ZMS (doty
czy jedynie ewentualności nieszczęśliwego wy
padku na obozie ).

„ LATO W MIEŚCIE ” I INNE FORMY WYPOCZYNKU

NIEDZIELNEGO

W sezonie letnim nie wszyscy młodzi pracownicy

korzystają z urlopów . Dla tej części młodzieży wy
poczynek to najczęściej sobotnie i niedzielne popo
łudnie. ZMS winien troszczyć się, by te wolne od
pracy chwile wykorzystać z jak najlepszym skut
kiem wychowawczym i zdrowotnym młodzieży. Ce
lowi temu służy m.in. prowadzona od kilku lat
przez ZMS tzw. akcja „ Lato w mieście " . Istotę jej
stanowią :
sobotnie i niedzielne spotkania młodzieży w atrak
cyjnych miejskich i podmiejskich ośrodkach wy
poczynkowych (w parkach , na skwerach, estra
dach ) połączone z występami artystycznymi i im
prezami sportowymi;
systematyczne organizowanie w każdą sobotę
i niedzielę różnorodnych imprez artystycznych,
młodzieżowe festyny, pokazy artystyczne, kon
kursy, quizy, turnieje itp.
Masowy zasięg, stosunkowo krótki, kilkugodzinny
zaledwie czas trwania tych imprez powoduje, że
wymagają one szczególnie dokładnego przygotowa
nia programowego i organizacyjnego .
173
 Głównymi organizatorami tych imprez są naj
częściej terenowe instancje Związku. Nie może to
jednak zwalniać instancji zakładowych i zarządów
kół od stałej troski o ich prawidłowy przebieg i po
wodzenie. Troska ta winna polegać przede wszyst
kim na :
rozpropagowaniu wśród członków ZMS i całej
młodzieży imprez „ Lata w mieście” (organizo
wanie zbiorowych wyjazdów młodzieży, wyko
rzystanie transportu, będącego w dyspozycji za
kładu, dla przewiezienia młodzieży do miejsc wy
poczynku letniego );
kierowaniu na występy zakładowych zespołów ar
tystycznych i wypożyczaniu sprzętu sportowo
-kulturalnego;
przyjmowaniu przez koło i instancje zakładowe
stałej lub doraźnej opieki nad programem kultu
ralno -rozrywkowym w poszczególnych punktach
wypoczynku.
Niezależnie od imprez kulturalno-rozrywkowych
prowadzonych w ośrodkach „Lato w mieście” w cią
gu ostatnich lat szczególnie często stosowane są róż
norodne formy tzw . „małej turystyki” lub „ małe
formy wczasowe" .
Jest ich mnóstwo. Wiele zależy od inwencji i po
mysłów organizatorów , którymi są najczęściej za
kładowe instancje ZMS, zarządy kół lub zakładowe
ogniska PTTK , TKKF wspólnie z organizacją mło
dzieżową . Do najczęściej stosowanych form należą :
wycieczki jednodniowe niezbyt długie wypra
wy, przeważnie niedzielne i świąteczne, do naj
bliższych okolic nad jezioro ;
wycieczki półtoradniowe (z noclegiem ) tak jak
wyżej, z koniecznością zabezpieczenia noclegu w
bazie stałej lub w namiocie ;

174
• wycieczki okolicznościowe przeważnie jedno
dniowe, organizowane z okazji uroczystości lub
świąt państwowych; nierzadko są to zbiorowe wy
jazdy na młodzieżowe imprezy o charakterze spo
łeczno - politycznym i kulturalno - rozrywkowym ,
organizowane przez instancje powiatowe lub wo
jewódzkie.
Imprezy te mogą być zgłaszane do ogólnopolskich
konkursów turystycznych, wśród których w ciągu
ostatnich lat szczególną popularność zdobył konkurs
„Walki Młodych ” na najlepszy pomysł w organizo
waniu wypoczynku sobotnio -niedzielnego pt. „ Uda
na niedziela" (konkurs letni), „ Z soboty na niedzie
lę " (konkurs na okres zimowy ).

SPORT I TURYSTYKA

Sport i turystyka są naturalnymi sprzymierzeńca

mi i sojusznikami ZMS w poszukiwaniu nowych
atrakcyjnych metod pracy wychowawczej z mło
dzieżą. W masowej działalności na tym polu naj
bliższymi pomocnikami ZMS są związki zawodowe
oraz organizacje specjalistyczne - szczególnie PTTK ,
TKKF , LOK , związki i kluby sportowe.
Program działania na rzecz rozwoju kultury fi
zycznej, sportu i turystyki w zakładzie pracy musi
uwzględniać wiele elementów . Nie można dać do
kładnej recepty, co robić, jak robić i w jaki sposób
zabezpieczyć środki na realizację. Nie ma bowiem
w Polsce dwóch zakładów pracy, w których istnia
łyby jednakowe warunki i w których ludzie mieliby
identyczne zainteresowania . Dlatego zawarte tutaj
uwagi i wskazówki należy przystosować do własnych
warunków i możliwości .
Praca sportowa naszych organizacji musi być pro
175
wadzona przez cały rok. Nie może być w tej działal
ności sezonu martwego.
Oto niektóre propozycje :
Zima. Organizujemy imprezy propagandowo-rozryw
kowe na śniegu i lodzie (kuligi, zabawy na łyżwach
itp .). Od turystyki narciarskiej przechodzimy do im
prez biegowych , a w miarę zdobywania doświadcze
nia - i zjazdowych . Propagujemy biegi łyżwiarskie,
a tam gdzie są sale sportowe, rozrywki w siatków
kę i koszykówkę. Urządzamy imprezy świetlicowe:
tenis stołowy, turnieje szachowe, turnieje siłaczy,
turnieje kulturystyczne i wreszcie co powinno
znaleźć odpowiednie miejsce w planach pracy, jeśli
chcemy prowadzić systematyczne zajęcia wychowa
nia fizycznego trening siłowy, który potrzebny
jest zarówno sportowcom wyczynowym (poświęca
jącym nań właśnie miesiące zimowe), jak wszyst
kim uprawiającym sport.
Wiosna. Prowadzimy drugi z kolei rodzaj trenin
gu – trening kondycyjny (wytrzymałościowy ), po
trzebny po to, by z większą swobodą i przyjemność
cią uprawiać ulubione dyscypliny sportu . Prowadzi
my go za pomocą biegów przełajowych , które sta
nowią jednocześnie przygotowanie do biegów naro
dowych. Przygotowując Igrzyska Sportowe Młodzie
ży Robotniczej (ISMR) przeprowadzamy rozgrywki
eliminacyjne, pozwalające na wyłonienie reprezen
tacji poszczególnych wydziałów produkcyjnych , na
stępnie organizujemy drugi rzut wielobojów lekko
atletycznych, przygotowujemy i przeprowadzamy
naukę pływania, zdobywamy karty pływackie, któ
re będą potrzebne przy udziale we wszystkich im
prezach, wreszcie propagujemy i przeprowadzamy
turnieje w dyscyplinie zdobywającej coraz większą
popularność – badmintonie, po polsku zwanym „ko
-

metką” .

176
Lato. Akcja letnia to przede wszystkim obozy, wy
prawy turystyczne, sport na wczasach , w ośrodkach
wypoczynkowych , kontynuacja nauki pływania. Naj
ważniejsze jednak zadanie naszej organizacji w tym
okresie to „ Lato w mieście " - powinno ono stano
wić specjalną troskę naszych instancji, zwłaszcza
w większych miastach ( imprezy sportowo -turystycz
ne „Lata w mieście” , obozy letnie omówione są w
>

rozdziale „Lato ZMS” ).

Jesień . Duże znaczenie dla dalszego rozwoju pracy
sportowej naszego Związku ma podtrzymanie zain
teresowań sportowych rozbudzonych na obozach let
nich i w czasie imprez organizowanych w ramach
„Lata w mieście " . W większości wypadków właśnie
wczesną jesienią przeprowadzane są centralne im
prezy spartakiad zakładowych oraz drugi etap ISMR.
Powinny one służyć propagandzie sportu i wycho
wania fizycznego wśród załogi. Na jesieni rozpoczy
namy nowy cykl rocznej pracy . A więc propaganda,
imprezy typu sprawdzianowego (wieloboje lekkoat
letyczne ), biegi przełajowe, rozgrywki w sportach
zespołowych , a jednocześnie przygotowania do na
stępnego roku działalności: opracowanie planów ,
podsumowanie pracy poprzedniego roku, rozbudowa
urządzeń przyzakładowych itp .
Możecie prowadzić działalność również w wielu
innych dyscyplinach sport stwarza duże możli
wości wyżycia się na powietrzu w ruchu i współza
wodnictwie . Jest wiele dziedzin sportu mających za
sięg regionalny. Ale ponieważ wszystko jest dobre,
co służy dobremu celowi, więc jeśli młodzież zakła
du właśnie takimi dyscyplinami sportu się interesuje,
to oczywiście włączajcie je do swego programu ; pro
gram jednak powinien obejmować obowiązkowo:
lekkoatletykę, pływanie, gry sportowe, siatkówkę,
piłkę ręczną, kometkę, tenis stołowy.
12 ZMS w zakładzie pracy 177
IGRZYSKA SPORTOWE MŁODZIEŻY ROBOTNICZEJ

Wprowadzone w 1970 roku do kalendarza imprez

masowych, Igrzyska Sportowe Młodzieży Robotniczej
są inicjatywą programową ZMS, TKKF i związków
zawodowych w zakresie aktywizacji ruchowej mło
dych robotników , techników , inżynierów i pracow
ników umysłowych .
Celem igrzysk jest:
umożliwienie młodzieży pracującej sprawdzenie
swojego poziomu sprawności ruchowej ;
popularyzacja i upowszechnienie rekreacyjno
-sportowych form wypoczynku wśród młodzieży
pracującej ;
aktywizacja młodzieży pracującej do pracy or
ganizatorskiej W dziedzinie sportu , rekreacji
i kultury fizycznej.
Igrzyska odbywają się w okresie od czerwca do
września każdego roku i są przeprowadzane w dwóch
etapach :
I etap od 1 czerwca do 15 września rozgry
wany jest na szczeblu podstawowym ,
tj . ognisk , zakładów pracy, na obozach
organizowanych przez ZMS, związki
zawodowe oraz w Ochotniczych Huf
cach Pracy;
II etap od 16 września do 31 października
rozgrywany jest w dzielnicach , mia
stach, powiatach .
Organizatorem igrzysk na szczeblu podstawowym
jest zakładowe lub terenowe ognisko TKKF, rada
zakładowa, zarząd koła ZMS, samorząd hotelu ro
botniczego, komendy młodzieżowe obozów letnich
178
 ZMS oraz OHP przy czynnym współudziale ak
tywu ZMS.
Organizatorem igrzysk w dzielnicach , miastach ,
powiatach jest zarząd dzielnicowy (miejski, powia
towy) TKKF, komisja koordynacyjna ognisk TKKF
wspólnie z odpowiednim zarządem ZMS lub wiodą
ce w tym rejonie ognisko TKKF, zakład pracy ,
względnie instancja ZMS. Uczestnicy z zakładów , in
stytucji i hoteli robotniczych , które nie mają włas
nego ogniska TKKF, zgłaszają się do startu w im
>

prezie zorganizowanej przez najbliższe terenowe og

nisko TKKF .
Na program igrzysk składają się :
• wielobój sprawnościowy TKKF , który obejmuje :
Kobiety Mężczyźni
bieg 60 m bieg 100 m
rzutki do tarczy rzutki do tarczy
skok w dal z miejsca skok w dal z miejsca
- rzut piłką palantową – podnoszenie ciężarka
slalom rowerowy 17,5 kg
slalom rowerowy

• konkurencje sportowe (indywidualne i zespołowe)

do wyboru wg uznania organizatora.
Regulamin igrzysk określa limit wieku startują
cych i organizatorzy obowiązani są przestrzegać te
go limitu . Młodzież pracująca poniżej lat 18 objęta
jest typowymi dla niej formami sportowo- rekreacyj
nymi, jak Olimpiady Szkół Zawodowych , natomiast
osoby dorosłe powyżej lat 30 uczestniczą w ruchu
spartakiadowym o odmiennym charakterze.
Długi, bo trzymiesięczny okres przeznaczony na
organizację igrzysk szczebla podstawowego pozwala
organizatorom na ułożenie programu w ten sposób ,
12 * 179
aby terminy poszczególnych konkurencji sportowych
nie kolidowały z terminami rozgrywek spartakiado
wych , wycieczek sobotnio -niedzielnych czy innymi
formami zakładowej działalności sportowo-rekre
acyjnej.
W celu sprawnego przygotowania i przeprowadze
nia igrzysk na szczeblu podstawowym należy powo
łać sztaby organizacyjne, w skład których weszliby
przedstawiciele rady zakładowej, ZMS, ogniska
TKKF oraz aktywu zakładowego. Zadaniem sztabu
jest opracowanie i podanie terminu igrzysk , zabez
pieczenie obiektu oraz niezbędnego sprzętu dla
przeprowadzenia igrzysk , jak również zabezpiecze
nie strony techniczno- organizacyjnej igrzysk .
Poważny wpływ na zainteresowanie młodej części
załogi ma stała informacja za pośrednictwem radio
węzła i gazety zakładowej o mających się odbyć
igrzyskach . W czasie trwania igrzysk należy na bie
żąco informować o imprezie, zamieszczając aktualne
wyniki poszczególnych konkurencji. Celowe będzie
również zamieszczanie tabel punktowych , według
których startujący będzie miał możliwość przelicze
nia swojego wyniku.
Wskazane jest prowadzenie kroniki igrzysk bę
dącej odzwierciedleniem działalności sportowo- rekre
acyjnej w danym środowisku.
Organizatorzy w terminie do końca maja zgłaszają
swój udział w igrzyskach na załączonym wzorze
nr 1a. Po przeprowadzeniu igrzysk w zakładzie pra
cy organizator przesyła meldunek o przebiegu im
prezy do wojewódzkiego sztabu na załączonym wzo
rze nr 1b w terminie do końca września . Szczegóło
we ustalenia dotyczące organizacji igrzysk oraz za
sad rozgrywania poszczególnych konkurencji zawie
ra regulamin wydany przez ZG TKKF i Ogólnopol
ski Sztab Igrzysk .

180
 Wzór nr la

Zgłoszenie
do udziału w Igrzyskach

1. Nazwa zakładu pracy

2. Branża

3. Adres zakładu pracy

4. Przewidywany termin Igrzysk
5. Przewidywany udział w Igrzyskach osób

Podpis organizatora

Wzór nr 1b

Informacja
o przebiegu I etapu Igrzysk Młodzieży Robotniczej
1. Nazwa zakładu pracy

2. Branża ...
3. Adres zakładu pracy
4. Liczba osób startujących w wieloboju TKKF

Podpis organizatora
181
BUDUJEMY SAMI

Podstawowym warunkiem upowszechniania sportu

jest dysponowanie elementarnymi urządzeniami
sportowymi. Chodzi tu o bieżnie, skocznie, boiska
do siatkówki i badmintona, o kąpieliska na jeziorze,
lodowiska.
Zbudowanie tych urządzeń jest możliwe wtedy,
jeśli znajdzie się kawałek terenu, który można na
ten cel wykorzystać. Oczywiście, należy uzyskać na
budowę zezwolenie od odpowiednich władz. Przy
budowaniu urządzeń nie można pomijać obowiązu
jących wymiarów, określonych w przepisach sporto
wych. Większość prac ziemnych (przygotowanie te
renu, niwelacja, wytyczenie rozmiarów ) można wy
konać całkowicie siłami społecznymi. Podstawowe
urządzenia (słupki do siatki, bramki, próg do skocz
ni w dal, stojak do skoku wzwyż itd.) można wy
konać sposobem gospodarczym ,
Organizacje sportowe mają odpowiednią literaturę
omawiającą budowę prostych urządzeń własnymi si
łami, plany, a nawet dokumentację techniczną bar
dziej skomplikowanych obiektów. Istnieje nadto
sporo różnego rodzaju poradników budowy.
Warto pokusić się o zbudowanie siłami społeczny
mi bardziej trwałych obiektów . Zakłady pracy na
ogół chętnie udzielają pomocy finansowej, jeśli wi
dzą społeczny wysiłek załogi . Istnieje również mo
żliwość uzyskania funduszów na budowę sportowych
obiektów od władz sportowych . Wojewódzkie Komi
tety Kultury Fizycznej i Turystyki mają środki na
wspieranie czynów społecznych.

182
KOŁO TERENOWE ZMS W KLUBIE SPORTOWYM

W wielu, zwłaszcza większych , zakładach pracy

działają kluby sportowe. Chcąc lepiej oddziaływać
wychowawczo na skupioną tam młodzież, rozwijać
pracę ideowo -polityczną wśród sportowców wystą
piliśmy z inicjatywą powoływania w klubach spor
towych kół terenowych ZMS. W roku 1971 na te
renie całego kraju działało ponad 400 kół na ogólną
ilość około 1200 klubów sportowych.
Do głównych zadań tych kół należy przede wszy
stkim :

tworzenie właściwej atmosfery wychowawczej

i sportowej wśród członków klubu ;
kształtowanie wartościowego, ideowo-politycznego
zaangażowania kolektywu spośród zawodników ,
młodych działaczy i trenerów ;
wyrabianie przywiązania do barw klubu;
występowanie przeciw antywychowawczym zja
wiskom w sporcie .
Zadania te realizują koła poprzez szereg wypra
cowanych form ujętych w rocznym planie pracy.
Oto niektóre propozycje, które mogą być wykorzy
stane w każdym zakładzie po uwzględnieniu specy
fiki i zainteresowań młodzieży należącej do koła
ZMS .
1. Co robić? Wspólne zebranie kół wszystkich sek
cji poświęcone omówieniu programu pracy, wy
tyczeniu zadań oraz omówieniu głównych pro
blemów klubu .
2. Tradycje polskiego sportu. Cykl szkoleniowy po
święcony historii polskiego sportu od jego po
czątków po dzień dzisiejszy, wskazanie na róż
nice między sportem w Polsce przedwojennej
183
 a dzisiejszej, ukazanie sylwetek wybitnych spor
towców, bohaterów walki o wyzwolenie naro
dowe i społeczne (Kusociński, Czech , Marusa
rzówna, dr Michałowicz i inni), ukazanie osiąg
nięć sportu masowego i wyczynowego w Polsce
Ludowej.
3. Tradycje klubu. Cykl szkoleniowy oparty o spot
kania z ludźmi klubu, którzy w żywy sposób
przedstawią historię i osiągnięcia .
4. Walory ideowo -wychowawcze socjalistycznego
sportu. Cykl szkoleniowy wskazujący na istotę
naszego sportu , jego funkcję w społeczeństwie,
szeroko pojęte znaczenie we współczesnym
świecie .
5. Ogólnopolityczne tematy szkoleniowe:
współczesne treści patriotyzmu;
moralność socjalistyczna ;
nasze tradycje;
dywersja ideologiczna i wojna psychologicz
na (rozwinięcie tematów oraz literaturę po
dajemy w programie ramowego planu pracy ).
6. Quizy tematy : Czy znasz polski sport? Czy
znasz swój klub ? Polska współczesna.
7. Wybory najlepszych:
zawodników sekcji i klubu;
plebiscyt na najlepszego trenera wycho
wawcę.
8. Spotkanie z działaczami politycznymi, społecz
nymi, kulturalnymi, pisarzami, dziennikarzami
oraz nie zapomnijmy o tym zawodnikami
z własnego klubu , którzy startują w reprezen
tacji Polski, biorą udział w wielkich imprezach
i powinni się dzielić swoimi wrażeniami z mło
dzieżą.
9. Stworzenie ośrodka życia klubowego. W więk

184
 szości naszych klubów nie ma właściwie żadnego
ośrodka, w którym koncentrowałoby się towa
rzyskie życie klubowe, w którym można by spot
kać się po treningu, wypić herbatę, posłuchać
muzyki. Koła ZMS winny energicznie domagać
się organizowania tego typu lokali, obejmować
nad nimi opiekę, wypełnić ich działalność treść
cią.
10. Bal sportowy. Zorganizowanie zabawy tanecznej
z interesującym programem mini-sportów , ta
kich jak rzutki do tarczy, wyścigi w workach ,
bieg z jajkiem itp.
11. Dzień Olimpijczyka. PKOI tradycyjnie obchodzi
w pierwszą niedzielę marca Dzień Olimpijczy
ka. Zorganizowanie uroczystego apelu , wieczor
nicy, spotkania poświęconego igrzyskom olim
pijskim .
12. Program turystyczny. Organizowanie w miarę
zainteresowania młodzieży wycieczek , biwaków ,
ognisk , uczestniczenie w rajdach turystycznych .

KAŻDY ZMS - OWIEC TURYSTĄ

Turystyka ma niezwykłe walory wychowawcze,

kształcące i zarazem zdrowotne. Uprawianie jej jest
przyjemnością, a w pewnych określonych warunkach
i wyczynem , nie odbiegającym od wyczynu sporto
wego . Turystyka wychowuje i kształci, umożliwia
upowszechnianie kultury i poznania współczesnej
Polski.
Wycieczki będące jedną z form turystyki rozsze
rzają zasób wiadomości z różnych dziedzin , ułatwia
ją w wielu wypadkach zrozumienie przemian zacho
dzących w naszym kraju, rozwijają poczucie piękna,
uczą współpracy i dyscypliny.

185
 JAK ZORGANIZOWAC WYCIECZKĘ?

Istnieje wiele typów wycieczek , a więc w zależ

ności od czasu trwania wycieczki jednodniowe,
półtoradniowe (z nocowaniem ), wielodniowe; w za
leżności od form – piesze, kolarskie, wodne, moto
rowe ; w zależności od tematyki krajoznawcze ,
wypoczynkowe.
Każda wycieczka musi mieć określone podstawo
we elementy organizacyjne: cel, czas trwania, trasę,
środki lokomocji, warunki udziału.
Wycieczka krajoznawcza. Cel wycieczki uzależniony
jest od zainteresowań uczestników oraz od ich za
awansowania turystycznego. W wyborze trasy wy
cieczki należy oczywiście uwzględniać życzenia i za
interesowania jej uczestników , ale jednocześnie
kształtować ich gusty, przechodzić stopniowo od łat
wych wypoczynkowych form do trudniejszych
1

krajoznawczych , a więc podnosić ogólną kulturę

uczestników
Program wycieczki winien być atrakcyjny, ale nie
może być przeładowany. Lepiej zwiedzić mniej, ale
rzetelnie. Obliczając czas wycieczki należy pamiętać, 1

że nie wolno dopuścić do fizycznego i psychicznego

zmęczenia uczestników.
Wycieczka wypoczynkowa. Celem tych wycieczek
jest najczęściej plażowanie, kąpiel, wędkarstwo,
grzybobranie , spacer po lesie, zabawa. Wobec tego
im mniej czasu zabierze przejazd, tym więcej zo
stanie go na wypoczynek , tym wycieczka będzie
przyjemniejsza. Miejsce musi więc być starannie
wybrane i znajdować się w najbliższej okolicy. Nie
można jednak stale jeździć w jedno i to samo miej
sce. W wyborze kilku wypoczynkowych miejsc po
może PTTK .

186
 Nawet najbardziej wypoczynkowe wycieczki nie
mogą być pozbawione programu w postaci np. bły
skawicznego turnieju w siatkówce, strzelania (dla
zwycięzców bombonierka) , wesołych gier i zabaw,
potańcówek , konkursu krajoznawczego itp. Udział
w tych imprezach musi być całkowicie dobrowolny.
Jeśli imprezy będą ciekawe, nagrody dowcipne i za
chęcające, każdy chętnie się zgłosi.
Wycieczki wypoczynkowe można i należy łączyć
z programem kulturalno -rozrywkowym . Może to być
„ zielona” zabawa – festyn z potańcówką i wystę
pami zespołu artystycznego .
Rajd turystyczny w odróżnieniu od wycieczki kra
joznawczej wymaga znacznie większego wysiłku or
ganizacyjnego; również jego program jest bogaty.
W okresie przygotowawczym uczestnicy rajdu
powinni opracować zasady organizacji biwaków,
marszu, higieny, zasady organizacji życia i pracy
zespołu rajdowego. Należy uwzględniać następujące
rodzaje zadań :
określenie głównego celu rajdu oraz sporządzenie
ogólnego schematu tras rajdowych;
• określenie możliwości wypełnienia czasu uczest
nikom atrakcyjnymi zajęciami typu krajoznaw
czego oraz pracą polityczną i społecznie użytecz
ną .
A oto kilka przykładów :
przygotowanie przewodnika po okolicy (przyda
się następnym wędrującym naszym śladem );
• przygotowanie biblioteczki, którą wręczy się
miejscowej szkole czy świetlicy;
przygotowanie zestawu gier świetlicowych (wła
snoręcznie wykonanych) dla wiejskich dziecińców ;
zorganizowanie, zwłaszcza w gronie techników
-elektryków obecnych na wycieczce, błyskawicz
nego kursu drobnych napraw elektrycznych ;
187
 przygotowanie imprezy pod hasłem „ Technika
)

XX wieku” (zwłaszcza w przypadku młodzieży

pracującej w większych zakładach przemysło
wych ) z przezroczami, wystawką broszur z za
kresu nowości technicznych , wykresami, plansza
mi, a nawet obrazami -a
makietami obiektów
wykonanymi przez dziewczęta i chłopców z klubu
zakładowego lub sekcji zainteresowań .
Innego rodzaju zadaniem może być włączenie się
do budowy boiska sportowego, prowadzonej przez
miejscowy zespół LZS, lub też zainicjowanie takiej
właśnie budowy.
Każda wycieczka czy rajd przynosi wiele wrażeń .
Jej uczestnicy fotografują , rozmawiają z ludźmi, no
tują . Te wrażenia powinny być przekazane nie bio
rącym udziału w imprezie, innym kolom. Można
z tej okazji opracować album , gazetkę fotograficz
ną, napisać fragment turystycznej kroniki koła ZMS
itp .
Zaproponowany powyżej program może wam ułat
wić planowanie i przeprowadzenie wielu imprez te
go rodzaju, ale plany te i zamierzenia należy przy
stosować do własnych możliwości. Na przykład tam ,
gdzie nie ma autokaru zakładowego, gdzie są trud
ności z jego wynajęciem , można organizować wy
cieczki kolarskie, piesze, skorzystać z innych środ
ków lokomocji (pociąg również może dowieźć do
atrakcyjnych miejscowości).
Praca w zakresie turystyki powinna być prowa
dzona planowo, na przykład uczestnicy kilku wycie
czek w ciągu jednego kwartału mogą zapoznać się
z historią architektury zwiedzając budowle w róże
nych stylach . Inna tematyka to np. zakłady prze
mysłowe ( chemiczne) wytwarzające różne produkty
na bazie tego samego surowca (np. węgla).
188
TURYSTYKA ZAGRANICZNA

Wyższą formę turystyki stanowią zagraniczne wy

cieczki turystyczne i wyjazdy grup specjalistycz
nych . Organizowane są one przez Biuro Zagranicz
nej Turystyki Młodzieży i działające z ramienia
BZTM przedstawicielstwa przy wojewódzkich in
stancjach organizacji młodzieżowych . Rekrutację na
wyjazdy zagraniczne prowadzi zarząd zakładowy
ZMS za pośrednictwem zarządów kół w ramach li
mitu przydzielonych miejsc lub grup turystycznych .
Turystyka zagraniczna prowadzona jest głównie
w ramach obozu socjalistycznego: ZSRR , Czechosło
wacja, Rumunia, Węgry , Bułgaria, Jugosławia, NRD .
Szczegółowy opis tras wycieczek zagranicznych oraz
cen zamieszczany jest w corocznie wydawanym in
formatorze BZTM oraz we wkładce informacyjnej
„ Płomieni".

NASI SOJUSZNICY

Organizacją, która pomaga ZMS w realizacji pro

gramu sportowego, jest TKKF . Przy zarządach po
wiatowych ZMS istnieją statutowe ogniska TKKF .
Mają one charakter opiekuńczy nad innymi ognis
kami w zakładach pracy ; oprócz tego w wielu przed
siębiorstwach istnieją ogniska związkowe i młodzie
żowe. TKKF ma określony budżet, dysponuje in
struktorami, sprzętem i w wielu wypadkach bazą.
Tam gdzie nie ma takiego ogniska, trzeba je zor
ganizować.
Drugim sojusznikiem jest PTTK . Zakładowe koła
PTTK ułatwią wam pracę w zakresie turystyki.
Wreszcie kluby sportowe; tu sprawa jest najtrud
niejsza, ponieważ w wielu wypadkach kluby zapa
189
trzone są w działalność wyczynową, poświęcając swą
uwagę najczęściej jednej drużynie. Nie wszyscy dzia
łacze klubowi myślą o sporcie dla młodzieży włas
nego zakładu, która powinna stanowić naturalną re
zerwę i z której powinni rekrutować się późniejsi
obrońcy barw klubowych i jednocześnie barw za
kładu .
Jak najlepiej ustalić współdziałnie z tymi wszyst
kimi partnerami? ZMS powinien mieć w TKKF
i PTTK swoich przedstawicieli, i to z głosem decy
dującym w ich zarządach . Podobnie przedstawiciele
ZMS powinni zasiadać we władzach klubu sporto
wego, aby reprezentować tam sportowe interesy ca
łej młodzieży zakładu, oraz czuwać nad utrzymaniem
odpowiedniej atmosfery wśród wyczynowców .
Tam gdzie istnieją wszystkie trzy wymienione or
ganizacje, należałoby zorganizować coś w rodzaju
komisji porozumiewawczej, w której decydujący głos
mieliby przedstawiciele naszego Związku , a która
zajmowałaby się koordynacją poczynań wszystkich
partnerów życia sportowego zakładu . Nie powinno
bowiem tak się zdarzyć, by w tym samym czasie,
gdy będą organizowane Igrzyska Sportowe Młodzie
ży Pracującej, jednocześnie odbywała się atrakcyjna
wycieczka, a zespół klubowy w sąsiedniej miejsco
wości rozgrywał decydujące spotkanie, na które wy
biera się połowa załogi. Koordynacja taka potrzeb
na jest także ze względu na lepsze wykorzystanie ba
zy i środków . W większych zakładach pracy klub
sportowy i TKKF dotowane są z funduszu zakłado
wego. Jak już mówiliśmy, klub musi świadczyć na
rzecz młodzieży, a skromny zazwyczaj budżet TKKF
może być wzmocniony dobrowolnymi składkami je
go członków . Na dorywcze akcje - większe wyciecz
można zawsze otrzymać dodatkowe dotacje
z dyrekcji czy związku zawodowego.
190
 W mniejszych zakładach pracy sprawa jest trud
niejsza . I ognisko TKKF , o ile istnieje, jest bied
niejsze, i sumy pochodzące z dobrowolnych składek
będą niższe. Tam należy się nastawić na bardzo
oszczędne gospodarowanie groszem i wykonywanie
większej części prac siłami społecznymi. Pomocą
mogą służyć koledzy z większych zakładów pracy,
instancje ZMS, wymienione wyżej organizacje, a tak
że związek zawodowy.
W małych miasteczkach, gdzie nie ma dużych
obiektów przemysłowych, akcję koordynacyjną wszy
skich poczynań sportowych przejąć musi na siebie
zarząd miejski ZMS. Przy współpracy z miejscowy
mi TKKF, PTTK , MKKFIT, wreszcie klubem spor
towym , nawet jeśli nie jest on związany z żadnym
zakładem pracy (wojsko, „ Gwardia " , LZS, „ Start" ),
można zdziałać nie mniej niż w wypadku silnych
organizacji dużych przedsiębiorstw przemysłowych.

.
 Rozdział IX

METODYKA PRACY ORGANIZACYJNEJ

CO TO JEST KULTURA PRACY ORGANIZACYJNEJ ?

Problematyka organizacyjna stanowi w codzien

nej działalności ogniw i instancji ZMS jedną z pod
stawowych spraw . W jej zakres wchodzi cały sze
reg zagadnień dotyczących metodyki i techniki pra
cy. Niektóre z nich urastają niekiedy do rozmiarów
problemu. Jakże często problemem dla przewodni
czącego koła czy aktywisty ZZ ZMS jest przygo
towanie i zwołanie zebrania, opracowanie planu pra
cy , nie mówiąc już o zorganizowaniu aktywnej dzia
łalności całego koła.
Wbrew pozorom sprawa nie jest ani łatwa, ani pro
sta. Wiąże się bowiem nierozerwalnie z doświadcze
niem organizacyjnym , pewnymi nawykami, a nie
rzadko zdolnościami poszczególnych aktywistów .
Powierzenie funkcji w ZMS nie oznacza jeszcze
nabycia umiejętności organizatorskich. Umiejętności
te nabywa się stopniowo, przychodzą one z czasem
wraz z doświadczeniem w konkretnej działalności.
Trudność polega na tym, że umiejętności organiza
torskich nie można nabyć wysłuchując pogadanek
czy wykładów . Nie rozwiąże problemu także jedno
razowy udział w seminarium czy obozie szkolenio
wym organizowanym dla aktywu zakładowego. Ist
nieje bowiem niezbędna potrzeba integrowania przy
gotowania teoretycznego z praktycznym angażowa
niem aktywu do różnorodnych form działalności
prowadzonej przez ZZ ZMS.
192
 Potrzeba dyskutowania, podnoszenia przez aktyw
funkcyjny sprawności i umiejętności organizator
skich daje się odczuć szczególnie dlatego, że aktyw
jest w większości bardzo młody, rozpoczął działal
ność organizacyjną po raz pierwszy w szeregach
Związku.
Co roku przychodzi poważna grupa członków
ZMS ze szkół i różnych organizacji. Ich umiejęt
ności organizatorskie, nawet jeśli są duże, nie zaw
sze odpowiadają warunkom środowiska robotniczego .
Dlatego też dyskusja na temat pracy organiza
cyjnej, jej metodyki i techniki nie może odbywać się
w oderwaniu od specyfiki środowiska i zakładu . Ist
nieje wiele spraw organizacyjnych , o których moż
na dyskutować jedynie w oparciu o konkretne przy
kłady. Słuszne więc wydaje się postulowanie, aby
przy omawianiu tych tematów , np . na seminariach ,
poprzedzać dyskusję wypowiedziami praktyków , np.
przewodniczących kół, czy innych doświadczonych
aktywistów .
Z tych też względów nie chcę przedstawiać wszy
stkich problemów , powtarzać tego, co jest już po
wszechną i codzienną praktyką całego aktywu. Za
warte w tym rozdziale materiały mają spełnić je
dynie funkcje pomocnika w kształtowaniu metodyki
pracy organizacyjnej, w pierwszym rzędzie jej pod
stawowego ogniwa - koła ZMS.

ORGANIZACJA PRACY W KOLE ZMS

Programowanie i planowanie stanowią pierwszy

element, od którego zaczyna się działalność organi
zacji. Rzecz jasna, nie chodzi tu o zaczynanie od
początku, od wymyślania sformułowań i koncepcji.
Idzie o to, aby na bazie znajomości najważniejszych
13 ZMS w zakładzie pracy 193
elementów programowych Związku oraz własnych
doświadczeń w określonym czasie sformułować za
dania dla danego koła ZMS czy organizacji zakła
dowej .
Podstawą do opracowania programu działania w
kole ZMS powinny być następujące elementy :
uchwały nadrzędnych instancji ZMS (Zjazdu , wo
jewódzkiej, miejskiej i zakładowej konferencji
ZMS ) ;
kierunki polityki gospodarczej partii nakreślone
w uchwałach plenarnych posiedzeń KC PZPR ;
konkretne zadania gospodarcze i społeczno -poli
tyczne danego zakładu pracy;
potrzeby i zainteresowania członków.
Programu nie należy mylić z planem. Zasadnicza
różnica polega tu na sposobie formułowania tez,
charakterze i sposobie umiejscowienia w czasie. Np.
jeśli teza w programie będzie brzmiała : „rozwijać
i rozszerzać Turniej Młodych Mistrzów Techniki”,
to odnośny punkt w planie pracy może być sformu
łowany następująco : „przeprowadzić zakładową eli
>

minację, wytypować zwycięzców i dokonać pełnej

oceny TMMT za dany okres” lub „ przeprowadzić
kontrolę realizacji wniosków racjonalizatorskich,
które w danym roku zostały wyróżnione w elimi
nacji zakładowej".
Tak więc charakter programu jest opisowy, wy
jaśnia pewne problemy, stawia tezy i uzasadnia je,
plan natomiast wymienia konkretne przedsięwzię
cia zmierzające do realizacji programu.
Trzecią różnicą jest ujęcie w czasie. Program obej
muje przeważnie dość długi okres czasu, najczęściej
roczny, natomiast plan mówi o przybliżonym termi
nie realizacji danego przedsięwzięcia.
Koło pracuje w oparciu o kwartalny plan roczny.
Plan ten przygotowuje zarząd koła i przedkłada go
194
do dyskusji na zebraniu koła. Plan winien być
skonsultowany i zatwierdzony przez zarząd zakła
dowy ZMS.
Należy pamiętać, że plan pracy winien charakte
ryzować się elastycznością, tzn . że w zależności od
konkretnych potrzeb powinien być weryfikowany ,
rozszerzany lub zawężany.
Plan pracy powinien być konkretny. W szczegól
ności należy unikać stwierdzeń typu: „ ideowo-poli
tycznie wychować członków koła ” czy „organizować >

spotkania , odczyty itp ." .

Przy opracowaniu planu pracy koła należy posłu
żyć się wzorem określonym w drukowanej książce
pracy koła. Z uwagi jednak na częste przypadki
braku książek proponuję następujący wzór graficz
ny planu pracy.

PLAN PRACY

Koło ZMS przy

na okres od........... października 197.... r.

do ...... stycznia 197....... r.

Odpo- Uwagi
Przy wie- owy
Ter
Lp, Zadania goto
min dzial- kona
wuje ny niu

a b с d e f

I. (kierunek lub dział

pracy) do ..
1. (konkretne przedsię
wzięcia )
.
II

(kierunek lub dział

pracy)

195
13*
 a b с d e f

1. (konkretne przedsię
wzięcia) do ..
2.
i td.

dnia 197....... r.

(przewodniczący koła)

W rubryce „ d ” wpisujemy personalnie zespół od

powiedzialny za przygotowanie i realizację danego
przedsięwzięcia. W rubryce „ e" wpisujemy nazwi
sko odpowiedzialnego. Z reguły jest nim członek
zarządu koła ZMS, odpowiedzialny za dany kieru
nek lub dział pracy .
Plan pracy należy przepisać w kilku egzempla
rzach . Jeden egzemplarz powinien być wywieszony
na tablicy ogłoszeń koła, drugi zaś złożor.y w ZZ
ZMS.

CO ROBIC , ABY PLAN PRACY BYŁ ZREALIZOWANY ?

Długa jest droga od ustalenia planu pracy do je

go wykonania . Nie tylko dlatego, że trwa ona cały
kwartał. Wpływa na to także drugi czynnik nie
wszystkie prace można wcześniej zaplanować. Orga
nizacja młodzieżowa musi przecież reagować na te
wszystkie wydarzenia, które przynosi codzienne ży
cie -
czas. I dodajmy to działanie będzie wtedy
skuteczne, gdy szybko znajdzie odbicie w pracach
kół, jego instancji i całego Związku. Jeśli np. na
stąpiła zbrojna interwencja amerykańska w Wietna
mie czy izraelska agresja na Bliskim Wschodzie -

to działanie ZMS będzie wtedy skuteczne, gdy na

196
tychmiast na to wydarzenie zareaguje. Wyrażać się
to może w formie protestu czy potępienia interwen
cji.
Niekiedy przyczyna wzbogacenia planu pracy mo
że być zupełnie przypadkowa. Dowiedzieliśmy się
np ., że w naszym mieście przebywa znany pisarz
lub publicysta podnoszący w swych publikacjach in
teresujące nas problemy. Można spróbować zwró
cić się do niego z propozycją , aby spotkał się z mło
dzieżą. Nie zawsze będzie to możliwe, ale na pewno
w wielu wypadkach takie spotkanie dojdzie do
skutku .
Powstają często inne sytuacje. Niespodziewane
spiętrzenie się prac rodzi konieczność skreślenia lub
przesunięcia na dalszy termin niektórych zadań.
I tu również kierować się trzeba zdrowym rozsąd
kiem -
z czego zrezygnować ? Którą pracę wykonać
później?
W każdym razie należy się liczyć z niespodzian
kami i koniecznością wprowadzenia do planu no
wych zadań lub rezygnowania z tych , które pier
wotnie w nim się znajdowały.
Przewodniczący zarządu koła powinien koniecznie
co pewien czas sprawdzać stan realizacji planu pra
cy . Co już zostało zrealizowane ? Jakie prace muszą
być wykonane w najbliższym czasie ? Czy przygoto
wany jest grunt do ich wykonania ? A to oznacza,
że trzeba rozmawiać z najbliższymi współpracowni
kami, przypominać im o przyjętych zobowiązaniach ,
a także interesować się przebiegiem realizacji waż
niejszych zadań, pomagać w trudniejszych sytuac
jach .
Nie można stąd wyciągać wniosku , że przewod
niczący musi bezpośrednio zajmować się tym wszy
stkim . Od tego są członkowie zarządu. Oni powin
ni zabezpieczyć realizację planu w poszczególnych
197
jego działach . Chociaż rzeczywiście przewodniczący
musi wprost kierować realizacją wszystkich tych
zadań, które zawarte są w planie pracy koła. I tego
obowiązku nikt nie jest w stanie z niego zdjąć. <

ZEBRANIE
-

W myśl Statutu najwyższą władzą koła jest ze

branie wszystkich członków , zwoływane zależnie od
potrzeb nie rzadziej jednak niż raz w miesiącu . Za
leżnie od swojego tematu zebranie może mieć np.
charakter:
szkoleniowy;
sprawozdawczo -wyborczy ;
okolicznościowy i inny zależnie od tego, jakim
sprawom jest poświęcone.
Wskazane jest, by na zebrania i inne uroczystości
związkowe przybywać w stroju organizacyjnym
i z legitymacją .
Każdy chciałby, żeby zebranie było interesujące,
atrakcyjne. Jak takie zebranie przygotować?
Przede wszystkim pamiętać należy o ustaleniu:
tematyki obrad ;
zespołu przygotowującego materiały na zebranie
i troszczącego się o jego przebieg;
porządku obrad ;
sposobu ogłoszenia i zawiadomienia o zebraniu.
Tematyka obrad może wynikać z przyjętego planu
szkolenia, propozycji zgłoszonych przez członków
koła na ogólnym zebraniu, ważnych wydarzeń w
kraju lub na świecie, znanych z prasy, radia i TV.
Zespół przygotowujący zebranie odpowiedzialny jest
za następujące sprawy:
opracowanie referatu i projektu wniosków ;
zaproszenie gości -
przedstawicieli władz i in
-

stancji;

198
• przygotowanie programu rozrywkowego, np. za
bawy itp .;
przygotowanie sali itp .
Projekt porządku obrad winien być podany wcześ
niej do ogólnej wiadomości członków . W porządku
tym należy przewidzieć:
1. zagajenie zebrania przez przewodniczącego lub
członka zarządu ;
2. powołanie protokolanta;
3. zatwierdzenie porządku obrad ;
4. informację o pracy zarządu koła ;
5. powołanie komisji wnioskowej;
6. referat zasadniczy ;
7. dyskusję;
8. przyjęcie wniosków ;
9. sprawy różne;
10. część artystyczną, np. wieczorek czy gry towa
rzyskie lub film telewizyjny.
Nieco inaczej będzie wyglądał przebieg zebrania
szkoleniowego lub okolicznościowego, np. spotka
nia z pisarzem lub dyskusji nad filmem.
Zawiadomienie o zebraniu powinno być podane do
wiadomości na tydzień przed planowanym terminem .
W zawiadomieniu podać należy termin (dzień, mie
siąc, godzinę, miejsce) oraz proponowany porządek
dzienny. Na zebranie warto zaprosić także młodzież
nie zorganizowaną .
Referat na zebranie winien przygotowywać każdora
zowo inny członek koła. Podstawową sprawą w kon
strukcji referatu jest umiejętne połączenie infor
macji ogólnych, wynikających np. z sytuacji ogólno
krajowej lub nawet międzynarodowej, ze sprawami
środowiska lub zakładu pracy .
Referat nie musi omawiać wszystkiego , co się na
dany temat wie, lecz powinien zawierać sprawy ,
zdaniem referenta , najważniejsze. Najlepiej jeśli

199
czas wygłoszenia referatu nie przekracza 25-30 mi
nut.
Uchwała koła powinna być krótka i treściwa, sfor
mułowana jasno, tak żeby każdy wiedział, jakie po
stanowienia ona zawiera. Treść dyspozycji koła na
leży zawsze formułować w jednym lub kilku punk
tach oraz określić, co ma być wykonane przez kogo
i w jakim czasie. Warto też uwzględnić w uchwale
termin złożenia sprawozdania z jej realizacji.
PODZIAŁ PRACY W KOLE

Po odbyciu zebrania sprawozdawczo -wyborczego

w kole nowo wybrany zarząd powinien dokonać po
działu funkcji wśród swoich członków . Przy po
dziale należy brać pod uwagę osobiste zaintereso
wania towarzyszy, ich możliwości i umiejętności.
Wybrać należy przewodniczącego i skarbnika. Pozo
stali członkowie zarządu powinni kierować konkret
nymi dzialami pracy koła, np. sprawami współza
wodnictwa pracy, nauki, pracy kulturalno-oświato
wej, sportowo -turystycznej.
Do podstawowych zadań zarządu koła należy mię
dzy innymi:
opracowanie projektów planu pracy i organizacja
ich wykonawstwa, przeprowadzanie systematycz
nej kontroli, informowanie członków ZMS O0
uchwałach, przedsięwzięciach i kierunkach pracy
Związku;
poznawanie i rozwiązywanie problemów istotnych
dla danego zakładu pracy , oddziału czy wydzia
łu. Utrzymywanie stałego kontaktu z organizacją
partyjną, dyrekcją, samorządem robotniczym , ra
dą zakładową , przekazywanie im uwag i postu
latów młodzieży ;
załatwianie na bieżąco spraw wewnątrzorganiza

200
 cyjnych , kontrola opłacania składek członkow
skich , prenumerata pism organizacyjnych , prowa
dzenie bieżącej ewidencji członków , zwoływanie
zebrań, utrzymywanie stałego kontaktu z nad
rzędną instancją ZMS.
Przed zarządem koła stoi zatem wiele zadań, dla
tego należy odpowiedzialność za poszczególne działy
pracy powierzać również członkom koła nie wcho
dzącym w skład zarządu.
Skład osobowy i ramowy podział pracy
Zarządu Koła ZMS przy

(nazwa koła ZMS)

Zmiany
Lp. Funkcja Imię i nazwisko (imię i naz
wisko)

1. Przewodniczący
2. Wiceprzewodniczący
odp. za sprawy organi
zacyjne
3. Skarbnik
,
4

Członek zarządu odp .

za sprawy produkcyjne
5

5. Członek zarządu odp.

za szkolenie

6. Członek zarządu odp .

za kulturę

Członek zarządu odp.

7.
za sport i turystyką;

dnia 197..... r.

(przewodniczący koła )

201
 Zakres obowiązków poszczególnych członków za
rządu koła można przykładowo określić następująco :
Przewodniczący koła :
odpowiada za całokształt działalności koła przed
zarządem zakładowym ;
reprezentuje koło wobec kierownictwa wydziału ,
uczestniczy w posiedzeniach kolektywu ;
kontroluje i inspiruje działalność pozostałych
członków zarządu ;
organizuje zebrania zarządu i proponuje ich te
matykę;
• prowadzi posiedzenia zarządu.
Wiceprzewodniczący kola:
pełni obowiązki przewodniczącego podczas jego
nieobecności;
koordynuje plany członków zarządu, łączy je
tworząc w ten sposób plan działalności koła ;
prowadzi ewidencję koła, a także rejestr wyróż
nień, kar i odznaczeń ;
szczegółowo przygotowuje materiały na zebrania
zarządu koła oraz na zebrania ogólne koła.
Skarbnik :
odpowiada przed zarządem za opłacanie składek
członkowskich i działalność finansową koła;
kontroluje stan legitymacji członków koła oraz
stan opłacania składek, przedstawia w tych spra
wach swoje propozycje na zebraniu koła ;
prowadzi „Zeszyt gospodarczy Koła ZMS” .
Członek zarządu odpowiedzialny za szkolenie:
uzgadnia formy i tematykę szkolenia;
zabezpiecza wykładowców lub prelegentów ;
prowadzi nabór na WSA lub WSP ;
odpowiada za propagandę wizualną , gazetki , tabli
ce informacyjne, plansze itp.
Jak już powiedzieliśmy, dla pełnej realizacji pla
nu pracy ważny jest podział zadań pomiędzy wszyst
202
kich członków nie tylko zarządu, lecz i koła . Dla
tego wydaje się niezbędne założenie przez przewod
niczącego koła lub któregoś z członków zarządu spe
cjalnego zeszytu , w którym prowadzono by ewiden
cję zadań i ich realizację przez poszczególnych człon
ków. Notatki prowadzone w tym zeszycie powinny
być przedmiotem częstych informacji na zebraniach
zarządu i koła .
W tej sprawie proponujemy następujące rozwią
zanie graficzne (jedna kartka dla każdego członka
koła ):
I

Lp . Imię i nazwisko Uwagi

1 2 3

1. Funkcja i stałe zadania w ZMS

2. Przynależność do innych orga

nizacji, funkcje W nich pel
nione i stały przydział zadań
3. Udział w kursach , szkoleniach
i obozach organizacyjnych
4. Otrzymane wyróżnienia, odzna
czenia i nagrody
5. Kary organizacyjne
6. Nie usprawiedliwione nieobec
ności na zebraniach koła

7. Uzyskiwane wyniki . w pracy

(nauce )
8. Inne prace społeczne
II

Data
Lp . Zadania bieżące Uwagi
wykonania

203
 Jeśli przyjąć, że praca każdego koła jest sumą
wysiłków jej członków , to należy ustalić następu
jące zasady przydziału zadań i kontroli połączonej
z oceną ich wykonania :
wszystkie zadania powierzone członkom koła po
winny być konkretne;
• przydziałowi zadań powinno towarzyszyć dokła
dne i szczegółowe omówienie ich treści, form
i metod realizacji;
zadania te powinny korespondować z możliwość
ciami, zdolnościami, umiejętnościami i zaintereso
waniami członków ;
podział zadań powinien być dokonywany na za
sadzie świadomego i dobrowolnego zaangażowa
nia się w pracę każdego członka koła ;
• wykonanie zadań powinno być połączone z wła
ściwą formą kontroli ze strony koła i jego za
rządu oraz sprawiedliwą oceną realizacji tego po
wierzonego zadania .

KONTROLA EWIDENCJI I OPŁACANIA SKŁADEK

CZŁONKOWSKICH

Wszystkie koła prowadzą ewidencję członków oraz

bieżącą kontrolę opłacania składek członkowskich .
Ma to ogromne znaczenie dla utrzymania prężności
i dyscypliny każdej organizacji.
Do ewidencji wprowadza się tych członków , któ
rzy posiadają legitymację członkowską ZMS. Dane
personalne wpisuje się na podstawie legitymacji oraz
informacji ustnej. Wszystkie te czynności rejestro
wane są w książce pracy koła . Jeśli jednak w ja
kiejś organizacji zabrakłoby tego dokumentu , poda
jemy wzór (str. 205) ewidencji, którą można zapro
wadzić w każdym zeszycie.

204
 KOŁA
ZMS
CZŁONKOW
EWIDENCJA
Zmiany
p
Wrzyna skła
wpłacania
Kontrola
przy do
leżności członkowskich
dek
koła

I. .
II III
. IV
.
.kw .kw .kw .kw

.
Lp Nazwiskoi
i mię Adres
zł zl zł zł
pod pod pod pod
pis pis pis pis

205
 DOKUMENTACJA W KOLE

Jednym z elementarnych warunków prawidłowo

prowadzonej pracy koła jest dokumentacja. Zalicza
my do niej:
1. plany pracy koła ;
2. zeszyt ewidencyjny koła ;
3. protokoły z zebrań koła ;
4. sprawozdanie z działalności koła i jego za
rządu ;
5. inne materiały i pisma .
W codziennej praktyce organizacyjnej nie zawsze
prowadzi się tę, nawet tak bardzo uproszczoną, do
kumentację. O ile prawie w każdym kole prowadzo
ny jest -
gorzej lub lepiej zeszyt ewidencyjny,
o tyle nie wszędzie można spotkać plan pracy, spra
wozdanie z działalności, nie mówiąc już o. protoko
łach z zebrań. A wydaje się, że zaproponowany sy
stem prowadzenia ewidencji sprzyja niewątpliwie
utrzymaniu dyscypliny organizacyjnej oraz ułatwia
ocenę działalności koła.
Ważną sprawą jest protokolowanie zebrań koła .
Zapewnia ono właściwe prowadzenie dokumentacji
oraz przyczynia się do systematyczności pracy koła .
Żeby jednak nie biurokratyzować pracy i nie wy
pisywać nikomu niepotrzebnych „ poematów ” , pro
ponujemy wzór – patrz str. 207.

PRZYJMOWANIE DO ZMS

Koła przyjmując nowych członków do ZMS winny

kierować się zasadami Statutu określającymi kry
teria przynależności do ZMS.
Nowo wstępujący do ZMS winien być szczegóło
wo zapoznany przez jednego z członków zarządu
koła ze Statutem oraz z bieżącą pracą i zadaniami
206
 PROTOKÓŁ

zebrania koła ZMS odbytego w dniu

197....... r. Koło ZMS liczy członków. Na

zebraniu obecnych było członków . W ze

braniu udział wzięli tow. tow.

(przedstawiciel ZP (M, D) ZMS

(sekretarz POP, dyrektor itp.)

Zebraniu przewodniczył tow .
PORZĄDEK DZIENNY ZEBRANIA

Uchwały i wnioski podjęte na zebraniu :

Protokował(a) Przewodniczył(a)

(podpis)

dnia 197.......r.

207
organizacji, po czym otrzymać deklarację człon
kowską i dokładnie wypełnioną złożyć w zarządzie
koła .
Przewodniczący koła po otrzymaniu deklaracji
i uprzednim omówieniu wniosku na posiedzeniu za
rządu koła, nie później niż po upływie dwóch ty
godni, przedstawia deklarację wraz z opinią zarzą
du na ogólnym zebraniu koła. Koło omawia kandy
daturę nowo wstępującego w jego obecności, wysłu
chuje ewentualnie życiorysu, odpowiedzi na pytania
członków i podejmuje uchwałę większością głosów .
Każdego nowo przyjętego do ZMS należy włączyć
do aktywnej pracy w kole poprzez powierzenie mu
konkretnych zadań . Nowo przyjętych należy skiero
wać na organizowane przez ZZ ZMS lub ZP ZMS
krótkoterminowe seminaria na temat: „ Nasza orga
nizacja i jej program ".
CO WYNIKA Z FAKTÚ PODPISANIA DEKLARACJI ZMS?

Przynalcżność do ZMS jest dobrowolna. Nikt ni

kogo nie zmusza, żeby się zapisał. Chcesz – przy
chodzisz, nie chcesz – możesz nie przyjść. Jeśli je
dnak już się zdecydowałeś... Właśnie, co z tego wy
nika, co wynika z faktu zgłoszenia się do ZMS ?
Wielu w takiej sytuacji odpowiedziałoby: jak wy
nika ze Statutu , zobowiązałem się przychodzić na
zebranie, opłacać składkę członkowską i wykonywać
zadania powierzone mi przez moje koło ZMS -

przez mój zarząd . Trudno tej odpowiedzi coś zarzu

cić, bo wszystko to jest prawda, zgodnie z organiza
cyjnymi zasadami Związku.
Ale obok tych organizacyjnych zasad mamy zasa
dy swoje, ideowe, które określają, co wolno , a cze
go nie wolno członkowi naszej organizacji, które
określają praktyczne zobowiązania wobec Związku.
208
Zobowiązań tych nie jest wcale mało i ich dotrzy
mywanie w codziennym postępowaniu nie zawsze
jest łatwe. Ale na to właśnie zgodziliśmy się wstę
pując dobrowolnie do ZMS.
Zastanówmy się więc, jakie są obowiązki ZMS
-owca jako pracownika, tego, który traktuje pracę
jako przedmiot swej ambicji i honoru ?
Powiadamy, że ZMS - owiec ma obowiązek dobrze,
jak tylko może najlepiej wykonywać swe zadania
produkcyjne. Stosunek do pracy stanowi bowiem
fundamentalną zasadę socjalistycznego społeczeń
stwa, świadczy o postawie człowieka, jego wartości.
Stosunek do pracy ma także głęboki aspekt patrio
tyczny, źle pracujący człowiek jest złym człowie
kiem polskiego społeczeństwa, jest nie w porządku
wobec własnego kraju. Na tym polega m.in. zwią
zek między przodownictwem w pracy a przynależno
ścią do organizacji, która chce dobrze służyć Polsce.
Nasza organizacja pragnie także dobrze służyć
młodzieży, chce jej mądrze pomagać w życiu. A przy
wszystkich naszych trudnościach, przy licznych jesz
cze nadużyciach i nieprawidłowościach buduje
się w Polsce ustrój socjalistyczny.
Ustrój ten ma to do siebie, że im bardziej umacnia
ny, tym bardziej eliminuje wszystkie inne drogi do
kariery, do awansu, do wysokich zarobków i pozycji
społecznej - poza jedyną drogą sprawiedliwą , poza
pracą. Im więcej spośród nas zrozumie dokładnie,
że to, co dziś jest jeszcze możliwe i niestety opła
calne oszustwo, cyniczne cwaniactwo , oglądanie
się na innych – jutro będzie rzeczywiście sądzone
jako przestępstwo, tym lepiej dla nas samych. Czło
wiekowi źle pracującemu będzie po prostu coraz go
rzej żyć w Polsce. Na tym m.in. polega kolejny zwią
zek między dobrą pracą a przynależnością do orga
14 - ZMS w zakładzie pracy 209
nizacji, która chce swych członków przygotowywać
do życia .
Obowiązek sumiennej pracy nie wyczerpuje wszy
stkich politycznych i ideowych zobowiązań członka
ZMS wobec swojej organizacji. Nie mniej ważnym
zobowiązaniem jest także jego postawa społeczna,
zaangażowanie, stosunek do środowiska, aktywne
uczestnictwo w tym wszystkim , czym żyje jego za
kład, wydział czy brygada. Chodzi m.in. o krytyczny
stosunek do tego wszystkiego, co się wokół mnie
dzieje. Bywa bowiem często tak, że młody człowiek
wykonujący sumiennie swoje obowiązki zadowolony
jest, jeśli nie musi ustosunkować się do tego, że
jego kolega pracujący na sąsiednim stanowisku przy
chodzi w stanie nietrzeźwym , pracuje mało wydajnie,
wypuszcza dużo braków itp .
Unikanie sytuacji, w których trzeba się angażować,
niekiedy wbrew przyjętym zasadom koleżeństwa, nie
wystawia naszym członkom wysokiej oceny. A nie
stety tak często się zdarza. Stąd też wniosek , który
nasuwa się nieodparcie : ZMS - owiec powinien nie
tylko sam sumiennie wykonywać swoje obowiązki,
lecz także krytycznie ustosunkowywać się do tego,
co nie jest zgodne z zasadą socjalistycznych stosun
ków w zakładzie pracy , zwalczać wszelkie ujemne
zjawiska występujące w danym zakładzie, na wy
dziale czy też w środowisku zamieszkania .

ORGANIZACJA PRACY ZARZĄDU ZAKŁADOWEGO

ZMS
PLAN PRACY

Najlepsze doświadczenia wskazują, że w zarzą

dzie zakładowym najlepiej pracować w oparciu
o półroczny plan pracy. Okres roczny powoduje
często, że zadania wysuwane na drugie półrocze ,
a szczególnie na czwarty kwartał , stają się już bar
210
dzo mgliste, mało konkretne i często nierealne.
Z kolei jeden kwartał wydaje się okresem zbyt krót
kim - prowadzi do spiętrzenia się zadań, stwarza
w rezultacie styl i atmosferę akcyjności. Tymczasem ,
jak wiadomo, takie sprawy , jak : współzawodnictwo
pracy, kwalifikacje zawodowe czy adaptacja nowo
przyjętych , muszą być z natury rzeczy rozłożone na
dłuższy okres czasu .
Ważną rolę w planowaniu pracy odgrywa dobór
zadań. A więc przede wszystkim ich realność . Pod
kreślam to szczególnie, ponieważ w wielu instan
cjach pokutuje jeszcze bardzo często zjawisko „wszy
stkoizmu ”, rozpraszania się na zbyt wielu inicja
tywach , co w konsekwencji przerasta możliwości
organizacji. Powinniśmy tak planować, tak dobie
rać zadania, aby odpowiadały one możliwościom da
nego kolektywu, a równocześnie wynikały z potrzeb
i zainteresowań członków konkretnej organizacji.
W planie pracy należy więc uwzględnić te wyda
rzenia polityczne, obchody i rocznice oraz zadania
produkcyjne i ekonomiczne zakładu, które przypa
dają na czas realizacji planu.
JAK POWSTAJE PLAN PRACY ?

Pierwszym , zasadniczym etapem jest omówienie

programu pracy organizacji zakładowej uwzględnia
jącego propozycje poszczególnych kół. Do tego nale
ży uwzględnić wytyczne instancji nadrzędnych , np.
zarządu powiatowego (miejskiego, dzielnicowego) lub
zarządu wojewódzkiego ( wydziału młodzieży robotni
czej) .
Wyłoniony przez prezydium ZZ ZMS zespół ro
boczy opracowuje pierwszy wstępny projekt planu
pracy . Zostaje on przedstawiony na posiedzeniu pre
zydium dla wniesienia uwag i poprawek , a nastę
14* 211
pnie po konsultacjach w ZP ZMS i KZ PZPR, wnie
siony pod obrady plenum ZZ ZMS z udziałem prze
wodniczących kół. Po przegłosowaniu plan pracy sta
je się obowiązującym dokumentem dla całej zakła
dowej organizacji.
Należy jednak pamiętać, że plan pracy nie jest
czymś, czego nie można wzbogacić czy uzupełnić w
trakcie realizacji. Życie jest bowiem bogate, mogą
przyjść nowe, ważne zadania, które organizacja po
winna podjąć. Wtedy plan należy na roboczo uzu
pełnić, informując o tym aktyw organizacji.
PODZIAŁ PRACY W ZARZĄDZIE ZAKŁADOWYM

Właściwy podział pracy w gronie członków prezy

dium ZZ ZMS oraz konkretne zadania nałożone na
wszystkich członków plenum stanowią podstawowy
warunek pracy zarządu. W dotychczasowej praktyce
działania, zwłaszcza większych organizacji zakłado
wych, ukształtował się następujący podział pracy :
Przewodniczący :
całokształt pracy ZZ ZMS;
kontakty z instancjami nadrzędnymi;
kontakt z KZ PZPR, dyrekcją i innymi organi
zacjami społecznymi działającymi w zakładzie.
Wiceprzewodniczący d / s organizacyjnych :
sprawy organizacyjne, w tym prace z przewodni
czącymi kół;
rozwój organizacji, wzrost liczebny, składki;
seminaria dla nowo wstępujących do organizacji.
Wiceprzewodniczący d/s ekonomicznych:
całokształt spraw socjalno -bytowych ;
sprawy kwalifikacji i dokształcania młodzieży ;
zagadnienia produkcyjne, współzawodnictwo,
TMMT ;
patronaty wewnątrzzakładowe, hotele robotnicze.
212
Wiceprzewodniczący d / s propagandy :
praca ideowo -kształceniowa w kołach , szkolenie
aktywu, propaganda wizualna ;
działalność kulturalno-oświatowa;
sport, turystyka i obozownictwo.
Ponadto w zależności od ilościowego składu pre
zydium i konkretnych potrzeb danej organizacji mo
żna powoływać następujące stanowiska:
przewodniczący komisji organizacyjnej;
kierownik WSP lub przewodniczący zakładowego
zespołu lektorskiego;
zakładowy organizator sportu i turystyki;
zakładowy organizator życia kulturalno-oświato
wego lub kierownik klubu;
pełnomocnik ZZ ZMS d/s nowo przyjętych do
pracy ;
pełnomocnik ZZ d/s współzawodnictwa ;
pełnomocnik ZZ d / s TMMT;
pełnomocnik ZZ d/s patronatów .
Są to propozycje przykładowe. Ostateczny podział
pracy w prezydium ZZ ZMS powinien wynikać
z konkretnych zadań stojących przed organizacją
oraz z doświadczeń członków prezydium .
POSIEDZENIE ZARZĄDU ZAKŁADOWEGO I PREZYDIUM
ZZ ZMS

Integralną częścią planu pracy ZZ ZMS powinien

być plan posiedzeń prezydium i plenum (wzór na
S. 214) . Posiedzenia zarządu winny się odbywać nie
rzadziej niż raz na trzy miesiące, natomiast prezydia
ZZ nie rzadziej niż dwa razy w miesiącu . Każde po
siedzenie zarządu winno być wcześniej przygotowane
przez odpowiedni zespół roboczy (referat, analizy,
projekt uchwały lub wniosków) . Posiedzenie zarzą
du i prezydium są protokołowane. Proponujemy
przyjąć wzór protokołu zamieszczony na stronie 215 .
213
 Termin
Termin

214
Zagadnienia osie
p(nia ,
Odpowiedzialny
.
Lp przygoto Przygotowuje Uwagi
tematyka wniesie referuje
wania
)
dzenia

a b с d e f 8

:
Plenum
A.

Prezydium
B.
Plan posiedzeń plenum i prezydium ZZ ZMS
 PROTOKÓŁ nr..................... .............

posiedzenia plenum (prezydium ) ZZ ZMS przy

odbytego w dniu

Obecni

Nieobecni usprawiedliwieni

Przewodniczył:
Porządek dzienny :
1. Informacja o realizacji zadań (odczytanie proto
kołu z poprzedniego zebrania)
2.

3.
4. Ocena pracy koła lub komisji
ZZ d / s .............................................................................

5. Sprawy różne
Wnioski i postanowienia
Ad . 1

Ad. 2
itd .

Na tym posiedzenie zakończono

Protokolant: Przewodniczący:

215
REGUŁY PRZEWODNICZENIA

Umiejętność przewodniczenia jest jedną z ważnych

cech doświadczonego działacza i aktywisty. Szcze
gólnie przydatna jest ta umiejętność dla aktywisty
funkcyjnego.
Przewodniczenie obejmuje kilka faz : po pierwsze
objęcie przewodnictwa, po drugie kierowanie dysku
sją, przewodniczenie obradom i utrzymywanie dyscy
pliny, po trzecie podsumowanie i zakończenie da
nego zebrania. Oczywiście, pewne specyficzne formy
zgromadzeń , jak zebranie , narada, seminarium czy
wiec, wymagają szeregu dodatkowych umiejętności.
Niemniej jednak wymienione fazy w zasadzie zawsze
obowiązują . Faza pierwsza , objęcie przewodnictwa,
może nastąpić „ z urzędu ” lub „ przez wybór ". Prze
wodniczący ZZ ZMS z urzędu obejmuje przewodnic
two na posiedzeniu ZZ ZMS, lecz na konferencji
czy zebraniu sprawozdawczo -wyborczym przewodni
czącego wybiera się, a więc mamy do czynienia
z przewodniczącym „ przez wybór ".
Często bywa tak, że na pewnych zebraniach (zgro
madzeniach) wybiera się prezydium i całe prezydium
jako ciało powołane do przewodnictwa temu zgroma
dzeniu kolejno ustala przewodniczących obrad, ale
może być i tak, że prezydium jest ex officio (z urzę
du), a przewodniczącego wybiera się. Rozwój norm
życia demokratycznego stworzył tu szereg różnych
systemów .
Obejmując prowadzenie zebrania czy konferencji
przewodniczący powinien pamiętać o ustalonym po
rządku obrad, sam poddaje je pod głosowanie, uprze
dnio zapoznawszy zgromadzonych z projektem i spy
tawszy ich o uwagi i propozycje.
Przewodniczący powinien ściśle przestrzegać po
rządu i regulaminu obrad, jeśli regulamin został
216
przyjęty. Jeśli nie ma regulaminu obrad, przewodni
czący powinien kierować się normami zwyczajowy
mi.
Do podstawowych norm zwyczajowych należy :
• udzielanie głosu według kolejności zgłoszenia się
do dyskusji lub według kolejności podejmowania
problemów ;
przestrzeganie czasu wystąpień i pilnowanie, aby
dyskutant nie odszedł od zasadniczego tematu
obrad ;
• zarządzanie w miarę potrzeb głosowania nad
wnioskami zgłaszanymi przez uczestników zgro
madzenia, biorąc pod uwagę obowiązującą zasa
dę, że najpierw poddaje się pod głosowanie wnio
ski dalej idące;
przestrzeganie zasady, że wnioski formalne mają
pierwszeństwo przed wnioskami merytorycznymi,
a każdy z uczestniczących w zebraniu , wymienio
ny imiennie przez któregoś z dyskutantów, ma
prawo do repliki poza kolejnością, jeśli się z nim
nie zgadza ;
zarządzanie przerw w czasie obrad nie rzadziej
niż co 90 minut na okres 5 do 15 minut, z wy
jątkiem przerw obiadowych , które z reguły są
dłuższe .

Przewodniczący udzielający głosu dyskutantowi

powinien wymienić kolejnego mówcę, aby dać mu
czas na ostateczne przygotowanie się do dyskusji,
mówiąc : „Głos zabierze X , przygotuje się Y " .
Ostatnią fazą przewodniczenia jest podsumowanie
i zakończenie obrad . Podsumowując obrady, prze
wodniczący powinien dokonać systematyki wypra
cowanych poglądów i wyłonionych w dyskusji pro
blemów oraz wymienić i omówić główne wnioski
zgłoszone w dyskusji . Podsumowujący ma w zasa
217
dzie prawo polemizowania z kontrowersyjnymi sta
nowiskami zaprezentowanymi w dyskusji.

ORGANIZOWANIE IMPREZ

Ze względu na merytoryczne treści , cele i zadania

można podzielić wszystkie imprezy na : szkoleniowo
-dyskusyjne, naukowe i towarzyskie. Rozróżnienie to
jest potrzebne, aby precyzyjniej dobrać formę do
treści imprezy jako funkcji, celu czy zadania posta
wionego przez organizatorów . A oto pewne trady
cyjne formy przyjęte dla omawianych rodzajów im
prez :
1. Szkoleniowo - dyskusyjne:
seminarium jako forma najbardziej angażują
ca uczestników ;
seminarium poprzedzone fachową prelekcją;
• odczyt połączony z dyskusją ;
spotkanie z działaczami politycznymi, kultu
ralnymi itp .;
• prelekcja i pokaz filmowy jako połączenie me
tody opisowej z pokazową;
sympozjum .
2. Naukowe
seminarium naukowe, problemowe lub kom
pleksowe;
konkurs na wniosek racjonalizatorski o różnym
zasięgu, otwarty lub zamknięty;
wystawy.
3. Towarzyskie:
spotkania towarzyskie uczestników z osobą bu
dzącą zainteresowanie w danym kolektywie;
wieczornica taneczna, artystyczna;
pokaz filmowy;
zbiorowe obejrzenie spektaklu teatralnego ;

218
 zawody i turnieje;
wycieczki.
Określając charakter imprezy i wybierając naj
właściwszą, możliwą dla organizatorów formę, nale
ży zawsze wziąć pod uwagę nie tylko treść imprezy,
ale także jej zakres. W szczególności chodzi o to ,
czy impreza ma mieć charakter imprezy zamkniętej
czy otwartej, czy ma mieć szeroki, masowy charak
ter, czy dotyczyć tylko niewielkiego grona uczestni
czących .
Organizowanie imprezy składa się z kilku faz :
• zaplanowanie i przygotowanie koncepcji;
konsultacje, uzgodnienie i powzięcie decyzji ;
przygotowanie i zabezpieczenie organizacyjne;
przeprowadzenie imprezy ;
podsumowanie i ocena.
W przypadku gdy dla zorganizowania konkretnej
imprezy (spotkanie, seminarium , wycieczka czy obóz)
niezbędne są środki finansowe, należy do wniosku
kierowanego do instancji decydującej o przydziale
pieniędzy załączyć koncepcję oraz preliminarz wy
datków .

BIBLIOTECZKA ZARZĄDU ZAKŁADOWEGO ZMS

Ambicją każdego zarządu zakładowego ZMS win

no stać się skompletowanie biblioteczki zawierającej
niezbędne pozycje, odpowiadające zainteresowaniom
członków i pogłębiające ich wiedzę. Chodzi tu za
równo o literaturę społeczno -polityczną potrzebną
dla realizacji programu szkoleniowego, jak również
beletrystykę, którą będziemy wykorzystywać w
Turnieju Czytelniczym . Do stałych pozycji biblio
teczki ZZ ZMS należy zaliczyć :

219
 „ Biblioteczkę Aktywisty ZMS" ;
biblioteczkę ,,WSP ";
materiały z kolejnych plenarnych posiedzeń 2G
ZMS ;
zbiór uchwał i porozumień wydany przez ZG
ZMS;
,Płomienie ” .
Obecny stan biblioteczek i sposób prowadzenia
księgozbiorów, wydawnictw i prasy przez zarządy
zakładowe jest niezadowalający. Książki i dokumen
ty organizacyjne są nie uporządkowane nie ma

katalogów , spisów , leżą lub stoją w nieładzie dolnych

szuflad i półek w szafach . Brak jest opiekuna tych
zbiorów .
Jest oczywiste, że zarząd zakładowy nie może so
bie pozwolić na zawodowego bibliotekarza i ufun
dowanie dużego księgozbioru. Nie ma zresztą ta
kich potrzeb, tę rolę spełniają przecież biblioteki
zakładowe. Chodzi jedynie o wytypowanie osoby,
która będzie odpowiedzialna za ład i porządek oraz
właściwe wykorzystanie księgozbioru.
Praca bibliotekarza ZZ ZMS ze względu na szczu
pły księgozbiór ograniczać się będzie do czynności
udostępniania aktywowi potrzebnych książek i ma
teriałów. Książki powinny być wypożyczane w okre
ślonych, stałych godzinach . Wypożyczając książkę
czy materiał bibliotekarz winien odnotować ten fakt
w karcie książki i karcie czytelnika , które muszą
znajdować się w każdej książce czy dokumencie
księgozbioru.

KONTROLA I SPRAWOZDAWCZOŚĆ

Bieżąca kontrola i sprawozdawczość ma duże zna

czenie dla pracy każdej instancji ZMS, ogniw i pla
220
cówek Związku ; stanowi ważny element w podno
szeniu dyscypliny poszczególnych kolektywów
i członków organizacji.
Kontrola przydzielonych zadań poszczególnym
ogniwom , aktywistom i członkom kół ma duże zna
czenie mobilizujące do szybkiego i pełniejszego zre
alizowania przedsięwzięcia. Powinna być ona wszech
stronna, opierać się o szerszą dyskusję, powinna
wreszcie łączyć się z formą instruktażu .
Aktywista ZZ ZMS kontrolujący pracę zarządu
koła i ograniczający się do biernej obserwacji pra
cuje bardzo powierzchownie. Zauważone braki
i uchybienia w pracy koła należy omówić z zainte
resowanymi, ustalić trudności, wysłuchać opinii, po
dzielić się uwagami i propozycjami.
Zgodnie z zasadami życia wewnątrzzwiązkowego
poszczególne instancje zobowiązane są do składania
swoim instancjom nadrzędnym okresowych sprawo
zdań ze swojej działalności.
I tak w zakładzie zarządy kół zobowiązane są do
składania takich sprawozdań zarządom zakładowym,
te z kolei swoje sprawozdania składają ZP (MD )
ZMS itd. Równocześnie poszczególne instancje za
kładowe składają sprawozdania okresowe swoim wy
borcom , a więc ZZ ZMS składa sprawozdanie na
konferencji zakładowej ZMS, a zarząd koła na ze
braniu koła lub na zebraniu sprawozdawczo-wybor
czym . Prezydium ZZ ZMS składa informacje o swej
pracy i sprawozdania na plenarnym posiedzeniu zz,
komisje problemowe składają sprawozdania prezy
dium i plenum ZZ ZMS.
Niezależnie od tych okresowych sprawozdań in
stancje zakładowe składają sprawozdania częściowe
lub całościowe na żądanie instancji nadrzędnych .
Jakie elementy powinno zawierać każde sprawo
zdanie ? A więc poza formalnym określeniem , od ko
221
go pochodzi, czego dotyczy i jaki okres obejmuje,
powinno zawierać wyjaśnienie metodyczne co do
sposobu zebrania informacji czy faktów , jaka jest
ranga i autentyczność cytowanych danych, przykła
dów itp . Sprawozdanie powinno poza omówionym
wstępem zawierać trzy podstawowe części:
faktologiczną, omawiającą pewne realia, które są
przedmiotem sprawozdania ;
elementy analizy poszczególnych danych;
wnioski, sugestie i propozycje pod adresem in
stancji otrzymującej sprawozdanie.
Szczególną uwagę należy zawsze zwrócić na zwię
złość i przejrzystość przedkładanego sprawozdania.
Jedną z form nadających przejrzystość jest tytuło
wanie problemów i punktowe ujęcie poszczególnych
grup zagadnień .
Opracowując informację czy sprawozdanie należy
pamiętać, że osoba czy instancja, do której ten ma
teriał jest skierowany, nie zawsze jest należycie
zorientowana w sprawie będącej przedmiotem infor
macji, sprawozdania itp . Dlatego też zawsze lepiej
traktować odbiorcę jak kogoś, kto nie zna sprawy,
niż go przeceniać.
 ZAŁĄCZNIK I

ZAŁĄCZNIKI

PODRĘCZNY SŁOWNICZEK WAŻNIEJSZYCH POJĘĆ

I TERMINÓW EKONOMICZNYCH

Znajomość problematyki ekonomicznej, zwłaszcza

na obecnym etapie rozwoju gospodarczego, na eta
pie wprowadzanych zmian i usprawnień staje się
niezbędnym elementem pracy każdego działacza mło
dzieżowego. Dotyczy to w pierwszym rzędzie aktywu
zakładowego ZMS pracującego w różnych organach
samorządu robotniczego, jego komisjach , a także
w wielu zespołach powoływanych doraźnie dla prze
prowadzania okresowych ocen i analiz różnych od
cinków działalności przedsiębiorstwa. Wydaje się
więc celowe przedstawienie w niniejszym poradni
ku niektórych ważniejszych pojęć z zakresu eko
nomiki przedsiębiorstwa przemysłowego, których
znajomość może ułatwić naszym działaczom aktywne
uczestniczenie w rozwiązywaniu aktualnych zadań
swoich zakładów pracy .
Produkcja towarowa określa wielkość produkcji
gotowej, przeznaczonej do sprzedaży. Zalicza się do
niej: produkty finalne, części zamienne, kooperację
czynną, narzędzia na zbyt, usługi przemysłowe (wy
konywanie np. niektórych operacji technologicznych
dla kooperantów – szlifowanie, galwanizowanie itp .).
Produkcja towarowa może być mierzona w jednost
223
kach naturalnych, tj . ilościowo, lub w jednostkach
wartości, tj. według cen fabrycznych i cen zbytu .
Produkcja globalna jest to wielkość charaktery
zująca całkowity rezultat procesu produkcyjnego
przedsiębiorstwa w pewnym okresie. Obejmuje ona :
wartość produkcji towarowej (składniki wyliczo
ne w pkt. 1) ;
wartość różnicy remanentów robót w toku na po
czątek i koniec okresu sprawozdawczego (prefa
brykaty, narzędzia i przyrządy na własne potrze
by, a także produkcja nie zakończona) .
Produkcja globalna może być mierzona w formie
naturalnej (np. tony, metry ), pracochłonnością wy
konywanej produkcji (normogodziny) lub w formie
wartościowej w cenach porównywalnych i zbytu .
Produkcja czysta jest to nowo wytworzona war
tość będąca wynikiem działalności przedsiębiorstwa
przemysłowego w danym okresie, inaczej mówiąc,
jest to część dochodu narodowego wytworzona w
danym przedsiębiorstwie .
Obliczenia produkcji czystej dokonuje się przez
odjęcie kosztów materialnych od wartości produkcji
globalnej .
Koszty materialne obejmują :
koszty materiałów , paliwa i energii;
koszty usług remontowych i transportowych ;
amortyzację ;
inne usługi obce ( ekspertyzy, analizy itp .).
Na produkcję czystą składa się:
robocizna wraz z ubezpieczeniami ;
akumulacja ;
inne koszty niematerialne (kary, narzuty, świad
czenia nie objęte funduszem płac) .
Kooperacja przemysłowa stanowi część składową za
opatrzenia materiałowo-technicznego, obejmuje do
224
 stawy zespołów, podzespołów , półfabrykatów i części
wykonywanych u dostawców na specjalne zamówie
nie odbiorcy. Do kooperacji nie zalicza się surowców
i materiałów oraz asortymentów handlowych (nor
malia, typowe wyroby ). Kooperacja dzieli się na
kooperację czynną i bierną.
Struktura produkcji towarowej według nowoczes
ności obejmuje podział produkcji na grupy A, B, C
i N, co oznacza :
grupa A wyroby zaliczane do najwyższej grupy
nowoczesności;
grupa B wyroby średniej klasy nowoczesności ;
grupa C wyroby przestarzałe (nienowoczesne);
grupa N wyroby nie ocenione (nie mające ozna
czenia grupy ).
Rytmiczność produkcji określa równomierność spły
wu produkcji w podziale na kwartały , miesiące , de
kady, dnie. Podstawową miarą produkcji jest spływ
produkcji w dekadach oraz współczynnik rytmicz
ności . Współczynnik rytmiczności oblicza się nastę
pująco :
100
współczynnik
rytmiczności spływ produkcji w dekadzie
(najwyższy ) X 3
Jeśliwięc dla przykładu w danym miesiącu spływ
produkcji był : I dekada - 20%, II dekada – 30%
i III dekada 50%, to wskaźnik rytmiczności wy
niesie :
100 100
-
0,66
50 X 3 150
Teoretycznie powinien on wynosić:
100
- 1,0
>
1/5 X 3

15 ZMS w zakładzie pracy 225

 Różnica między 1,0 a 0,66 stanowi współczynnik 11

rytmiczności.
Eksport w złotych dewizowych jest iloczynem ilości
i cen dewizowych na eksportowane wyroby. Cena
dewizowa natomiast wynika z pomnożenia cen w wa
lutach obcych przez odpowiednie przeliczniki. Złoty
dewizowy jest to umowna jednostka przeliczeniowa
stosowana w polskim eksporcie.
Podstawowe relacje są następujące :
1 dolar 3,68 zł dewizowego ;
< 1 rubel = 4,44 zł dewizowego.
Miarą opłacalności eksportu jest kurs wynikowy
kalkulacyjny (KWK) w stosunku do kursu grani
cznego (Kgr ). Określa on, ile kosztuje w zł obiego
wych 1 zł dewizowy.
Przekroczenie kursu granicznego oznacza nieopła
calność eksportu.
Struktura zatrudnienia obejmuje podział pracow
ników na następujące grupy :
przemysłową ;
nieprzemysłową;
uczniów .
Do grupy przemysłowej zalicza się : robotników ,
pracowników inżynieryjno -technicznych , administra
cyjno -biurowych, obsługi – straży przemysłowej .
Do grupy nieprzemysłowej zalicza się pracowni
ków zajmujących się głównie działalnością socjalno
-bytową (domy wczasowe, hotele, świetlice itp .).
Do uczniów zalicza się pracowników figurujących
w ewidencji przedsiębiorstwa, zatrudnionych w celu
nauki zawodu (bez względu na to, czy uczą się w
szkołach przyzakładowych , czy nie uczęszczają do
szkół) i opłacanych z funduszu płac uczniów.
226
Współczynnik zmianowości określa stopień wykorzy
stania zmian. Oblicza się go dzieląc liczbę przepra
cowanych na wszystkich zmianach
robotnikodni
przez liczbę robotnikodn tej zmiany, w której prze
i
pracowano największą liczbę robotnikodni.
Np. jeśli w zakładzie przepracowano w ciągu mie
siąca :
na I zmianie 20 000 robotnikodni
na II zmianie 15 000
na III zmianie 5 000 >

Razem 40 000
to współczynnik zmianowości wynosi:
40 000
2,0
20 000
Wskaźnik wykorzystania nominalnego czasu pracy
oblicza się następująco :
robotnikogodziny przepracowane
w czasie normalnym
Wn = X 100
nominalny czas pracy
gdzie:
robotnikogodziny przepracowane w czasie normal
nym stanowią godziny przepracowane w ciągu 8 go
dzin (6 godzin w soboty) , a nominalny czas pracy
stanowi sumę czasów kalendarzowych .
Wydajność pracy jest to wskaźnik wyrażający wiel
kość produkcji lub usług materialnych wytworzo
nych w jednostce czasu, przypadającej na jednego
pracownika, zespół, przedsiębiorstwo lub całą gospo
darkę. Dla zakładu pracy wskaźnik wydajności mo
żna wyrazić następująco :
wartość produkcji
wydajność pracy =
przeciętna liczba zatrudnionych
Wyraża się on w jednostkach naturalnych lub war
tościowych. Wydajność jest jednym z najważniej
15 *
227
szych wskaźników charakteryzujących działalność
przedsiębiorstwa socjalistycznego.
Osobowy fundusz płac obejmuje wszelkie wypłaty
pieniężne brutto i świadczenia w naturze za pracę
stałą lub sezonową pracowników , dokonane z ty
tułu zawartej umowy o pracę bądź umowy o naukę
zawodu .
Do osobowego funduszu płac nie zalicza się :
wynagrodzeń z funduszu zakładowego;
nagród pieniężnych ;
wynagrodzeń twórców wynalazków i projektów
racjonalizatorskich ;
stypendiów ;
rent i odszkodowań .
Bezosobowy fundusz płac obejmuje wypłaty za pra
ce o charakterze doraźnym lub przejściowym (zle
cenia, konsultacje, ekspertyzy, udział w komisjach ,
wykłady, tłumaczenia itp.).
Płaca nominalna – suma wynagrodzenia pieniężne
-

go otrzymywanego przez pracownika za jego pracę.

Płaca realna suma dóbr i usług, które można na
być przy danej wysokości płacy nominalnej. Poziom
płacy realnej zmienia się wprost proporcjonalnie do
wysokości płacy nominalnej i odwrotnie proporcjo
nalnie do wysokości kosztów wytwarzania.
Wskaźnik pokrycia przyrostu produkcji wzrostem
wydajności pracy wskazuje, w jakim stopniu wzrost
produkcji uzyskany został przez wzrost wydajności.
Ustala się go następująco :

wskaźnik pokrycia wzrost zatrudnienia (%) X 100

wzrost produkcji (%)
Np przy wzroście produkcji o 20% i zatrudnieniu
10% wskaźnik ten wyniesie: (10:20) X 100 = 50°/ c.
Srodki trwałe są to środki pracy, które uczestniczą
w wielu cyklach produkcyjnych , zachowując swo
228
ją formę naturalną. Wg obowiązujących zasad za
środki trwałe uznaje się tylko te, które spełniają
dwa warunki : funkcjonują dłużej niż rok , a ich
wartość przekracza 10 000 zł (np. budynki , budowle ,
maszyny, środki transportu) .
Inwestycja jest to działalność (roboty, zakupy, itp.) ,
której zasadniczym celem jest stworzenie nowych
lub powiększenie istniejących środków trwałych.
W zależności od charakteru inwestycji mogą się
na nie składać :
roboty budowlano -montażowe;
nabycie lub wytworzenie maszyn i urządzeń;
badania, ekspertyzy, prace geologiczne.
Inwestycje są finansowane z odrębnych środków
i nie mogą być pokrywane ze środków obrotowych .
Remonty z punktu widzenia technicznego i ekono
micznego dzielą się na:
remonty kapitalne, których wartość mieści się
w granicach 30%-70% wartości początkowej
środka trwałego ;
remonty średnie, których koszt mieści się w gra
nicach 10%-30% wartości początkowej środka
trwałego ;
remonty bieżące polegające na drobnych napra
wach ;
przeglądy mające zabezpieczyć bieżące funkcjo
nowanie maszyn i urządzeń przez odpowiednie
zabiegi konserwacyjne.
Produktywność środków trwałych oznacza ich wy
dajność w stosunku rocznym mierzoną wartością
produkcji, co można wyrazić :
wartość produkcji
produktywność wartość środków trwałych
Wskaźnik ten daje odpowiedź, ile przypada war
tości produkcji na 1 zł wartości środków trwałych .
229
Wyraża się on wartością produkcji czystej lub pro
dukcji globalnej.
Amortyzacja (umorzenie) środków trwałych jest to
wyrażona w pieniądzu równowartość zużycia środ
ków trwałych spowodowanego normalnym ich użyt
kowaniem . Określa ona stopień zużycia środków
trwałych, pozwala ująć w jednostkach pieniężnych
tę część wartości, którą dany przedmiot utracił w to
ku jego użytkowania w pierwszym okresie. Odpo
wiednie przepisy ustalają stawki procentowe tego
zużycia.
Część funduszu amortyzacyjnego, powstającego
z corocznych odpisów , przeznaczona jest na remonty
kapitalne i inwestycje przedsiębiorstwa, a część od
prowadzana jest na fundusz amortyzacyjny zjedno
czenia .
Koszty są to nakłady poniesione na wykonanie ok
reślonych zadań w normalnych warunkach . Koszty
produkcji są sumą kosztów poniesionych na wyko
nanie produkcji globalnej lub towarowej .
W układzie rodzajowym rozróżniamy następujące
koszty: materiały, energia, płace, ubezpieczenia,
amortyzacja środków trwałych , usługi, koszty dele
gacji.
w układzie kalkulacyjnym grupuje się koszty wg
funkcji :
materiały bezpośrednie;
-robocizna bezpośrednia ;
koszty specjalne;
wydziałowe;
ogólnozakładowe;
>braków ;
sprzedaży.
O poziomie kosztów decyduje gospodarność na ·

230
każdym odcinku pracy. Można tu przykładowo wy
mienić takie problemy jak :
nie usprawiedliwiona absencja i niepełne wyko
rzystanie czasu pracy w zmianie roboczej ;
brak dbałości o mienie społeczne;
zła jakość produkcji;
brak gospodarskiego podejścia przy wykorzysta
niu maszyn i narzędzi pracy.
Ceny wyrobów gotowych mogą być następujące :
cena fabryczna, tj. koszt własny wyrobu, powię
kszona o narzut zysku przysługujący przedsię
biorstwu;
cena zbytu, tj . cena fabryczna z narzutem po
datku obrotowego;
cena detaliczna, tj. cena zbytu powiększona o
marżę detaliczną ;
cena porównywalna, tj . cena fabryczna przyjęta
na dłuższe okresy; służy do mierzenia dynamiki
produkcji globalnej oraz wydajności pracy.
Srodki obrotowe są to środki przedsiębiorstwa znaj
dujące się zarówno w sferze produkcji, jak i cyr
kulacji. Obejmują one : materiały (paliwo, opakowa
nia, części zapasowe, materiały podstawowe), pro
dukcję nie zakończoną , wyroby gotowe, środki pie
niężne i należności .
Z punktu widzenia ekonomicznego, środki obroto
we dzielą się na : prawidłowe i nieprawidłowe (nad
mierne). W celu niedopuszczenia do występowania
zapasów nieprawidłowych oraz zabezpieczenia ciąg
łości produkcji stany zapasów obrotowych środków
są normowane .

Norma zapasów uwzględnia następujące elementy :

bieżący zapas produkcyjny ;
zapas gwarancyjny (w razie zakłóceń) ;
cykl dostawy materiałów do przedsiębiorstwa.
231
Akumulacja jest to nadwyżka przychodów pienięż
nych osiąganych ze sprzedaży wyrobów i usług nad
globalnymi kosztami własnymi ich wytwarzania .
Oblicza się ją bądź dla pojedynczych wyrobów (jako
akumulację jednostkową) bądź też dla całego przed
siębiorstwa lub gałęzi produkcji. Akumulacja sta
nowi podstawowe źródło dochodów budżetu państwa
oraz powiększenia funduszów przedsiębiorstwa. Na
akumulację składa się przede wszystkim zysk oraz
podatek obrotowy.
Podatek obrotowy stanowi różnicę między wartością
sprzedanej produkcji towarowej wg cen zbytu
a wartością produkcji sprzedanej wg cen fabrycz
nych. Podatek obrotowy odprowadzany jest do bud
żetu państwa.
Zysk przedsiębiorstwa jest częścią akumulacji pie
niężnej, która pozostaje po opłaceniu podatku obro
towego. Jest on różnicą między wartością sprzeda
nej produkcji towarowej wg cen fabrycznych a kosz
tami własnymi produkcji.
Bilans przedsiębiorstwa jest zasadniczym sprawdzia
nem przedsiębiorstwa, charakteryzującym całość je
go pracy, podstawą oceny działalności przedsiębior
stwa w danym okresie. Rozróżnia się bilans mie
sięczny, kwartalny i roczny, zwany też bilansem
końcowym .
Wskaźnik syntetyczny obrazuje ekonomiczny rezul
tat działalności przedsiębiorstwa. Stosowane są na
stępujące rodzaje wskaźników syntetycznych :
kwota zysku jest to różnica między przychodem
ze sprzedaży a kosztem (wyrażona wielkością
absolutną - w złotych );
stopa zysku wyraża stosunek zysku brutto
zmniejszonego o oprocentowanie środków trwa
232
 łych do wartości zaangażowanego w produkcji
majątku (środki trwałe i obrotowe);
obniżka jednostkowych kosztów własnych jest
zmodyfikowaną postacią wskaźnika kwoty zysku.
Kwota obniżki jednostkowych kosztów własnych
jest tą częścią kwoty zysku, która została osiąg
nięta dzięki obniżeniu kosztów i wzrostowi pro
dukcji;
• wynikowy poziom kosztów produkcji wyraża sto
sunek kosztów produkcji do wartości sprzedanej
produkcji;
wskaźnik rentowności wyraża stosunek zysku
bilansowego do kosztów własnych sprzedanej pro
dukcji towarowej.
Plan techniczno- ekonomiczny (Pte) jest to szczegó
lowy plan gospodarczy opracowywany przez okre
ślone przepisami przedsiębiorstwa na podstawie ich
planów 5 - letnich oraz otrzymywanych od jednostek
nadrzędnych zadań wynikających z rocznego NPG.
Pte składa się z następujących części :
planu produkcji, usług, obrotów ;
planu produkcji eksportowej;
planu postępu technicznego i usprawnień organi
zacyjno- technicznych ;
planu zatrudnienia , wydajności pracy i płac ;
planu zaopatrzenia materiałowo-technicznego
i zapasów ;
planu kooperacji ;
planu kosztów własnych ;
planu inwestycji i kapitalnych remontów ;
planu zbytu;
planu finansowego .
Pte stanowi podstawę ewidencji dotyczącej wy
233
konania planu i rozliczeń z bankami. Natomiast
Ocena rocznych wyników pracy przedsiębiorstwa do
konywana jest w oparciu o zadania ustalone przez
jednostki nadrzędne.
Zależnie od działu gospodarki narodowej pte no
szą różne nazwy: w przemyśle plany techniczno
-przemysłowo - finansowe, w transporcie - plany
przewozowo -finansowe, w handlu -
plany handlo
wo - finansowe itd .
Planowanie wewnątrzzakładowe jest formą ustala
nia zadań planowych dla poszczególnych jednostek
organizacyjnych zakładu (wydziałów , oddziałów , sta
nowisk roboczych ) w oparciu o roczny plan jego
działalności gospodarczej.
W praktyce opracowywane są w ramach planowa
nia wewnątrzzakładowego:
roczne plany techniczno-ekonomiczne wydziałów ,
oddziałów produkcyjnych i innych komórek za
kładów;
krótkoterminowe (miesięczne, tygodniowe, dobo
we i zmianowe) plany wydziałów , oddziałów , bry
gad lub stanowisk pracy zwane planami opera
cyjnymi (wykonawczymi) .
W planach wykonawczych określa się konkretne
zadania dla możliwie najmniejszych komórek orga
nizacyjnych zakładu. Zadania te obejmują: ilość
i rodzaj produkcji, ilość i rodzaj zatrudnienia oraz
wydajność pracy , ilość i rodzaj materiałów i narzę
dzi , sposób wykorzystania maszyn , rodzaj uspraw
nień organizacyjno-technicznych. Formy i metody
ustalania zadań w planach wykonawczych zależą od
technologii i organizacji procesów produkcyjnych ;
cechuje je wielka różnorodność.

234
 -
Załącznik 2
Kalendarium
przewodniczącego koła i aktywisty organizacji zakładowej ZMS

Miesiąc Wydarzenie Propozycje do planu

pracy

1 2 3

styczeń
1.1942 r . utworzenie KRN przyjęcie planu pracy
na I kwartał
5.1944 r . powstanie PPR
1.1959 r . zwycięstwo Rewolucji zaznajomienie się Z

Kubańskiej wynikami gospodar

czymi zakładu za rok
ubiegły
3.1957 r . powstanie ZMS zakładowe eliminacje
TMMT

21.1924 r . zmarł W. I. Lenin wytypowanie kandy

25.1949 r . RWPG datów do szkół dla
utworzenie
pracujących i na kur
sy

luty
2.1943 r . rozgromienie wojsk zajęcia kształceniowe,
hitlerowskich pod Sta- temat wg przyjętego
lingradem planu
3.1943 r . powstanie zw kontrola opłacania
składek
21.1943 r . Międzynarodowy Dzień podsumowanie TMMT
Walki przeciw kolo- na szczeblu zakładu
nializmowi pracy (ogłoszenie wy
ników)
23.1943 r . Święto Armii Radziec- pomoc uczącym się
kiej kolegom
28.II - 5.III . Dni Olimpijczyka zorganizowanie co naj
mniej dwóch imprez
zimowych (narciarskie ,
kulig itp . )
marzec

8. Międzynarodowy Dzier uroczyste pożegnanie

Kobiet członków koła odcho
dzących do wojska

235
 1 2 3

17.1922 r . utworzenie KZMP

21-28 Swiatowy Tydzień przystąpienie do ple
Młodzieży biscytu o tytuł „ Naj
lepszego Mistrza -Na
uczyciela -Wychowaw
cy Młodzieży ”
28.1947 r . Zginął gen . Karol
Świerczewski „ Walter "
ostatnia Dzień Metalowca ocena udziału mło
niedziela dzieży w ruchu wspól
marca zawodnictwa

kwiecień
7. Swiatowy Dzień Zdro- ocena realizacji planu
wia za I kwartał i przy
12 . Dzień Kosmonautyki jęcie planu na II
kwartał

pierwsza Dzień Włókniarza zajęcia kształceniowe,

niedziela temat wg przyjętego
po 15 . planu
16.IV- 5.V. Dni wolności i Zwy
cięstwa
21.1945 r . Podpisanie układu o udział członków W

Przyjaźni, Współpra- spartakiadzie młodzie

су i wzajemnej Po- żowej
mocy między Polską
a ZSRR
22.1870 r . Dzień urodzin W. I. podsumowanie reali -
Lenina zacji zobowiązań pro
dukcyjnych i społecz
nych
24 . Dzień Transportowca i omówienie programu
Drogowca udziału w akcji „ La
to ZMS"
25.1957 r . Konstytucyjny Zjazd
ZMS

maj
1. Swięto Pracy ocena udziału człon
3. Dzień Osiemnastolat ków koła w podnie
ków sieniu kwalifikacji za
wodowych
9.1945 r . Dzień Zwycięstwa typowanie kandyda
zakończenie II wojny tów na obozy wypo
światowej czynkowe ZMS

236
 1 2 3

11 . Dzień Hutnika

pierwsza Dzień Budowlanych

połowa maja
3–31 . Dni Oświaty Książki budowa prostych urzą
i Prasy dzeń sportowych
14.1943 r . W ZSRR powstała szakończenie roku szko
Dywizja WP im. T. leniowego w WSP
Kościuszki
26. Dzień Matki przygotowanie absol
wentów ZSZ do pod
jęcia pracy

czerwiec
pierwsza Dzień Pracownika zakończenie roku
niedziela Przemysłu Terenowegc oświatowego W UR
czerwca ach i szkołach dla

pracujących
4. Dzień Chemika ocena przebiegu TMMT
6—14 . Tydzień Kultury Fi- za I półrocze
zycznej
22.1941 r . napaść Niemiec hitle- udział W Igrzyskach
rowskich na ZSRR Młodzieży Robotniczej
24-30 . Tydzień Mistrza Turniej Czytelniczy
ZMS
27. Dzień Stoczniowca Centralny Rajd ZMS
„ Szlakiem zdobywców
Wału Pomorskiego "
29 .
Święto Marynarki Wo
jennej
30. Swięto Młodzieży Ra- ocena dyscypliny pra
dzieckiej cy wśród młodzieży
lipiec
4. Dzień Spółdzielczości przyjęcie planu pracy
na III kwartał
6.1950 r . podpisanie w Zgorzel - zajęcia kształceniowe,
cu umowy między temat wg planu
Polską a NRD w spra
wie granicy na Odrze
i Nysie
22 . Swięto Odrodzenia akcja letnia , udział
koła W imprezach
„ Lato W mieście "
i 9„) Udana niedziela ”

237
 1 2 3

sierpień
1.1944 r . Wybuch powstania akcja letnia , udział w
warszawskiego obozach wypoczynko
Układu wych i imprezach
5.1963 r . Podpisanie
Morskiego W sprawie „ Lato w mieście”
dokonywania doświad
czeń z bronią jądro
wa

15 . rocznica Wyzwolenia praktykanci W zakła

Korei dzie
23 . Dzień Lotnictwa
23.1944 r . rocznica wyzwolenia
Rumunii

wrzesień
1.1939 r . napaść Niemiec hitle- typowanie kanůyda
rowskich na Polskę, tów do udziału w za
wybuch II wojny. jęciach UR ZMS , WSP
światowej i szkoleniu partyjnym
2.1943 r . zginął Janek Krasicki
2. Swięto narodowe DRW omówienie form opie
ki nad nowo zatrud
nionymi stażystami
pierwsza Dzień Energetyka wytypowanie kandy
niedziela datów udziału w
do
września zajęciach UR , WSA ,
WSP oraz w szkoleniu
6.1944 r . Wyzwolenie Bułgarii
partyjnym
6.1944 r . dekret PKWN w spra- ocena akcji letniej
wie reformy rolnej
druga nie Dzień Kolejarza dyskusja na temat
dziela dyscypliny organiza
września cyjnej
30.1946 r . Wyrok Międzynarodo . Turniej Czytelniczy
wego Trybunału WO
jennego w Norymber
dze skazujący głów
nych zbrodniarzy WO
jennych

październik
1. początek Miesiąca Osz- rozpoczęcie nowego
czędności roku kształceniowego

238
 1 2 3

1.1949 r . powstanie Chińskiej przyjęcie planu pracy

Republiki Ludowej na IV kwartał
4.1957 r . wystrzelony został W kontrola opłacania
ZSRR pierwszy sztucz- składek
ny satelita Ziemi
7.1949 r . powstanie NRD pożegnanie członków
koła odchodzących do
wojska
Dzień Milicjanta i przygotowanie koła do
ORMO -wca udziału W dekadzie
12 . Dzień Wojska Polskie książki społecznej
go „ Człowiek, Świat , Po
1943 Bitwa pod Le - lityka"
nino
16.1945 r . Polska podpisała Kar- zaprenumerowanie
tę ONZ prasy na rok następny,
18. Dzień Łącznościowca W tym „ Płomieni” ,
29.1918 r. Powstał Komsomol
„ Biblioteczki Aktywi
sty "

listopad
7.1917 r . początek Wielkiej Re- zajęcia kształceniowe ,
wolucji Październiko- temat wg planu
wej
10 . Dzień Młodzieży Świa udział W Turnieju
ta 1945 r. po- Czytelniczym
wstanie SFMD
10-17 . Międzynarodowy Ty- ocena Rad Młodych
dzień Studentów Specjalistów
20 . Dzień Nauczyciela dyskusja na temat
udziału członków ko
ła w realizacji bieżą

cych zadań produk

cyjnych
29.1943 r . Święto narodowe Ju- wieczornica tematy
gosławii czna

grudzień
4. Dzień Górnika cena rocznej pracy
koła i organizacji za
kładowej ZMS
pierwsza Dzień Odlewnika roczna ankieta sta
dekada tystyczna
grudnia

239
 1 2 3

15.1948 r . Kongres Zjednoczenio- kontrola dokumentacji

wy PPR i PPS, po- koła i opłacania skła
wstanie PZPR dek
główne założenia do
planu pracy
budowa w czynie spo
łecznym lodowiska ,
toru saneczkowego itp .

Załącznik 3

WYKAZ
NAJWAŻNIEJSZYCH AKTÓW NORMATYWNYCH ,
DOKUMENTÓW ORGANIZACYJNYCH I PUBLIKACJI

I. Akty normatywne
1. Ustawa z dnia 20 grudnia 1958 r. o samorządzie
robotniczym . „ Dziennik Ustaw " 1958, nr 77, poz.
397.
2. Uchwała II Plenum CRZZ z dnia 12 lutego 1963
roku w sprawie zwiększenia udziału młodzieży
w pracach samorządu robotniczego. Wydawnic
two Związkowe CRZZ, Warszawa 1963, s. 109.
3. Ustawa z dnia 31 maja 1962 r. Prawo wynalaz
cze. „ Dziennik Ustaw ” z dnia 9 czerwca 1962 r.
4. Uchwała nr 74 Rady Ministrów z dnia 5 lutego
1963 r. w sprawie zasad organizowania , kierowa
nia i koordynacji spraw wynalazczości , rozpo
wszechniania projektów oraz zasad wynagradza
nia i finansowania w zakresie wynalazczości.
„ Monitor Polski” z dnia 8 marca 1963 r.
5. Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowa
nia z dnia 15 lipca 1961 r. ,,Dziennik Ustaw "
1961 , nr 32.
240
 6. Uchwała nr 367 Rady Ministrów z dnia 21 sierp
nia 1959 r. w sprawie przyznawania robotnikom
tytułów kwalifikacyjnych. „Monitor Polski”
1959, nr 176.
7. Uchwała VI Kongresu Związków Zawodowych
w sprawach młodzieży. Wydawnictwo Związko
we CRZZ, Warszawa 1967.
8. Ustawa z dnia 30 marca 1965 r. o bezpieczeń
stwie i higienie pracy . „ Dziennik Ustaw" 1965,
nr 13, poz. 91 .
9. Uchwała Prezydium CRZZ z dnia 27 sierpnia
1965 r. w sprawie organizacji i trybu działania
inspekcji pracy . „ Biuletyn CRZZ” 1966, nr 1 .
10. Uchwała Ministerstwa Budownictwa i Przemy
słu Materiałów Budowlanych , Prezydium Za
rządu Głównego Związku Zawodowego Pracow
ników BiPMB i Sekretariatu Zarządu Główne
go ZMS z dnia 5 stycznia 1968 r. w sprawie za
pewnienia właściwych warunków społeczno -za
wodowej adaptacji nowo zatrudnionych oraz sta
łego podnoszenia wiedzy i kwalifikacji młodych
pracowników. „ Uchwały i porozumienia ZG
ZMS” , t. I, 1969 r.
11. Porozumienie o współpracy i współdziałaniu za
warte w dniu 6 stycznia 1969 r. pomiędzy kie
rownictwem Ministerstwa Przemysłu Lekkiego,
Prezydium ZG ZZ Pracowników Przemysłu
Włókienniczego, Odzieżowego i Skórzanego oraz
Sekretariatem ZG ZMS w zakresie tworzenia
sprzyjających warunków pracy, nauki i wypo
czynku młodzieży zatrudnionej w przemyśle lek
kim . „ Uchwały i porozumienia ZG ZMS” ,> t. I,
1969 r .
12. Uchwała Zarządu CZSP i Sekretariatu ZG ZMS
nr 1/68 z dnia 2 stycznia 1968 r. w sprawie dal
szego rozwoju pracy wśród młodzieży zatrudnio
16 - ZMS w zakładzie pracy 241
 nej w spółdzielczości pracy oraz współdziałania
instancji ZMS i jednostek organizacyjnych spół
dzielczości pracy w tej dziedzinie . „Uchwały
i porozumienia ZG ZMS”, t. I, 1969 r.
13. Uchwała nr 10 podjęta w dniu 5 października
1968 r. na wspólnym posiedzeniu Kolegium Mi
nisterstwa Handlu Wewnętrznego , Sekretariatu
ZG ZMS i Prezydium ZG ZZ Pracowników
Handlu i Spółdzielczości w sprawie pracy z mło
dzieżą zatrudnioną w przedsiębiorstwach pod
ległych i nadzorowanych przez MHW . „ Uchwa
ły i porozumienia ZG ZMS”, t. I, 1969 r.
14. Uchwała nr 60 Kolegium Ministerstwa Górnic
twa i Energetyki i Prezydium ZG ZMS z dnia
19 października 1967 r. „ Uchwały i porozumie
nia ZG ZMS”, t. I, 1969 r.
>

15. Uchwała nr 60 z dnia 20 maja 1969 r. Kolegium

Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego, Prezydium
ZG ZMS, Prezydium ZG Związku Zawodowego
Hutników, Prezydium ZG Związku Zawodowego
Górników. „Uchwały i porozumienia ZG ZMS”,
t. II, 1970 r.
>

16. Uchwała Kolegium Ministerstwa Gospodarki

Komunalnej, Sekretariatu ZG ZMS i Prezydium
ZG Związku Zawodowego Pracowników Gospo
darki Komunalnej i Przemysłu Terenowego
z dnia 1 października 1969 r. „ Uchwały i poro
zumienia ZG ZMS ”, t. II, 1970 r.
>

17. Uchwała nr 30 Zarządu „ Społem ”, Sekretariatu

ZG ZMS i Prezydium ZG ZZ PHIS z dnia 2 paź
dziernika 1969 r. „Uchwały i porozumienia ZG
ZMS” t. II, 1970 r.
18. Porozumienie Zarządu CZSBM i Sekretariatu
ZG ZMS z dnia 31 października 1969 r. w spra
wie dalszego rozwoju pracy wśród młodzieży
zatrudnionej w spółdzielniach mieszkaniowych
242
 i zamieszkałych W osiedlach spółdzielczych .
„ Uchwały i porozumienia ZG ZMS", t. II, 1970 r.
19. Porozumienie między ZG ZMS i Związkiem ZDZ
w sprawie współdziałania w procesie kształcenia
i wychowania młodzieży w szkołach zawodo
wych i na kursach ZDZ z dnia 29 listopada 1969
roku. „ Uchwały i porozumienia ZG ZMS”, t. II,
1970 r .
20. Decyzja nr 87/71 Prezydium Rządu z dnia 16 lip
ca 1971 r. w sprawie patronatu młodzieży nad
budownictwem mieszkaniowym . „ Biuletyn Pa
tronacki" z sierpnia 1971 r.
21. Uchwała nr 126 Rady Ministrów z dnia 2 lipca
1971 r. w sprawie wstępnego stażu pracy absol
wentów szkół. „Monitor Polski” 1971 r., nr 37,
poz . 239 .

II. Dokumenty organizacyjne

1. Statut ZMS.
2. IV Zjazd ZMS. „Iskry”, Warszawa 1968.
3. Referat przewodniczącego ZG ZMS, A. Żabin
skiego, wygłoszony na XII Plenum ZG ZMS.
Wyd. ZG ZMS, 1971 r.
4. Referat sekretarza ZG ZMS, J. Maja , pt. „ Za
dania ZMS w kształtowaniu zainteresowań tech
nicznych młodzieży w rozwijaniu postępu tech
nicznego ” , wygłoszony na III Plenum ZG ZMS .
Wyd . Wydział Propagandy ZG ZMS, 1968 r.
5. Książka koła ZMS. Wyd . ZG ZMS.
6. Roczne sprawozdania statystyczne o członkach
ZMS : 1968, 1969, 1970, 1971. Wyd. ZG ZMS.
7. Referat przewodniczącego ZG ZMS, A. Zabin
skiego, pt. „ Udział ZMS w przygotowaniu i wy
korzystaniu kadr robotniczych w gospodarce na
rodowej”, wygłoszony na VIII Plenum ZG ZMS.
Wyd. ZG ZMS, 1969 r.
16 * 243
 8. Pierwsze kroki w zakładzie. Materiały z ogólno
polskiego seminarium w sprawie społeczno -za
wodowej adaptacji nowo zatrudnionych pracow
ników . Wyd . ZG ZMS, 1967 r.
9. Uchwała Prezydium ZG ZMS i ZG NOT z dnia
18 kwietnia 1969 r. „ Uchwały i porozumienia
ZG ZMS” , t. II, 1970 r.
10. Wytyczne Sekretariatu ZG ZMS w sprawie
struktury organizacji ZMS W budownictwie
z dnia 14 marca 1968 r. „ Uchwały i porozumie
nia ZG ZMS” , t. I, 1969 r.
>

11. Regulamin Odznaczenia im. Janka Krasickiego.

,,Uchwały i porozumienia ZG ZMS”, t. II, 1970 r.
>

12. Instrukcja Prezydium ZG ZMS w sprawie sto

sowania wyróżnień dla aktywu organizacji ZMS.
„ Uchwały i porozumienia ZG ZMS”, t. II, 1970 r.
13. Udział ZMS w przygotowaniu i wykorzystaniu
kadr robotniczych w gospodarce narodowej.
Uchwała VII Plenum ZG ZMS. „Uchwały i po
rozumienia ZG ZMS ”, t. II, 1970 r.
14. Regulamin plebiscytu na Najlepszego Mistrza,
Nauczyciela i Wychowawcę Młodzieży. Uchwała
Sekretariatu ZG ZMS z dnia 11 marca 1969 r .
„ Uchwały i porozumienia ZG ZMS” , t. II, 1970 r.
15. Ramowy Regulamin Turnieju Młodych Mistrzów
Techniki dla młodzieży pracującej . „,,Uchwały
i porozumienia ZG ZMS”, t. II, 1970 r.
16. Zadania ZMS w realizacji uchwały V Zjazdu
PZPR w sprawie sportu. Uchwała VI Plenum
ZG ZMS z dnia 10 kwietnia 1969 r. „ Uchwały
i porozumienia ZG ZMS” , t. II, 1970 r.
17. List Sekretariatu ZG ZMS do Zarządów Woje
wódzkich, Powiatowych , Miejskich, Dzielnico
wych i Zakładowych ZMS z dnia 31 marca 1969
roku w sprawie dalszego rozwoju Ochotniczych
244
 Hufców Pracy dla młodocianych. „ Uchwały i po
rozumienia ZG ZMS”, t. II, 1970 r.
>

III . Publikacje książkowe i prasowe

1. E. Gierek Wystąpienie na Zlocie Młodzieży
Polskiej w Katowicach w dniu 21 lipca 1971 r.
„Iskry ”, Warszawa 1971 .
2. B. Gliński - Problemy zarządzania przedsię-.
biorstwami przemysłowymi. PWE, Warszawa
1961 .
3. Ekonomika przedsiębiorstwa przemysłowego.
PWE , Warszawa 1966.
4. Ekonomika przemysłu. PWE, Warszawa 1966.
5. A. Zabiński - Nasza organizacja. „ Iskry ”, War
szawa 1971 .
6. J. Nemoudry — Państwo a organizacje młodzie
ży . PWN , Warszawa 1967.
7. E. Gierek Referat wygłoszony na VIII Ple
num KC PZPR .
8. M. Szulczewski Propaganda polityczna . Kiw ,
Warszawa 1971 .
9. J. Wiatr Ideologia i wychowanie. KiW , War
szawa 1965 .
10. J. Pietrucha -
Pierwsza praca. „ Iskry ” , War
szawa 1969 .
11. T. Sieczyński – Jak wyróżnić najlepszego pra
cownika. Wydawnictwo Związkowe CRZZ, War
szawa 1969 .
12. Mała encyklopedia ekonomiczna . PWE, Warsza
wa 1961 .
13. Biblioteczka Samorządu Robotniczego . PWE,
Warszawa 1963 .
14. Prawo wynalazcze . Zbiór podstawowych prze
pisów . Wydawnictwo Związkowe CRZZ , War
szawa 1968 .

245
 Załącznik 4

BIBLIOTECZKA
WSZECHNICY SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ

1. J. Janicki Klasa, państwo, rewolu

cja
2. W. Giełżyński - Demokracja socjalistycz
na

3. M. Michalik Nasza moralność

4. J. Wiatr - Prawa rozwoju społecz
nego
5. L. Gabriel · Imperialistyczna dywer
sja
6. J. Jabłonowski
Z. Szeliga Polska w świecie
7. Z. Szeliga Mechanizm gospodarki
socjalistycznej
8. J. Danecki, - Społeczeństwo
-

socjali
P. Wójcik styczne
9. E. Domańska,
J. Górski Współczesna gospodarka
10. T. Jankowska - Lenin - myśl zwycięska
-

11. J. Wacławek Kierunek komunizm .

Popularny zarys idei i
perspektyw
12. W. Mysłek Polityka wyznaniowa
Polski Ludowej
13. B. Hillebrandt Nasze tradycje
14. A. Kania Człowiek i społeczeństwo

246
 Załącznik 5

BIBLIOTECZKA AKTYWISTY ZMS

1. K. Marks,
F. Engels Manifest komunistyczny
2. F. Engels O upadku feudalizmu i
początkach rozwoju bur
żuazji
3. F. Engels - Pochodzenie rodziny,
własności prywatnej i
państwa
4. F. Engels Ludwik Feuerbach i
zmierzch klasycznej fi
lozofii niemieckiej
5. F. Engels Zasady komunizmu
6. K. Marks 18 Brumaire'a Ludwika
Bonaparte
7. W. I. Lenin - Marksizm a rewizjonizm
8. W. I. Lenin Dziecięca choroba „ lewi
cowości” w komunizmie
9. W. I. Lenin O państwie
10. W. I. Lenin O Komunie Paryskiej
11. W. I. Lenin Imperializm jako naj
wyższe stadium kapita
A
lizmu
12. W. I. Lenin Państwo a rewolucja
13. K. Marks Płaca , cena, zysk
14. W. I. Lenin Zadania związków mło
dzieży

247
 Załącznik 6

HYMN ZMS

Naprzeciw blaskom jutrzni,

w bitewny żar i huk ,
idziemy silni, butni,
przed nami pierzcha wróg.
Niech głośno brzmi nasz twardy krok .
Swiatłością zwyciężymy mrok.

Jesteśmy młodą gwardią proletariackich mas !

jesteśmy młodą gwardią proletariackich mas !

Pracować nam kazali

na egzystencję swą ,
jesteśmy już dojrzali,
gdy inni dziećmi są .
Na nogach naszych łańcuch grzmiał
i w takt poruszeń naszych drżał.

Jesteśmy młodą gwardią ...

Bierzmy sił zadatek
z fabrycznych skier i mgły,
by wkrótce wziąć dostatek ,
co z biedy naszej kpi .
Uczynią siły nasze cud,
potężny dłoni naszych rzut!

Jesteśmy młodą gwardią ...

Podajmy sobie ręce,
miliony silnych rąk,
248
i walcząc wciąż goręcej ,
otoczmy wroga w krąg.
Niech błyśnie nam wolności próg,
niech padnie zwyciężony wróg !

Jesteśmy młodą gwardią ...

1. Na - prze- ciw bla - skom ju - trzni, w bi - te - wny żar i

再
huk , i - dzie -my sil - ni, bu - tni, przed na - mi pierzcha

wróg. Niech gło - śno brzmi nasz twar - dy krok ! Świa

tro - ścią zwy - cię - ży - my mrok ! Je - ste- śmy mło - dą

gwar -dią pro - le - ta -ria - ckich mas, je -

ste - śmy mło -dą gwar - dią pro -

le - ta - ria - ckich mas

 Załącznik 7

SYGNAŁ ZMS

Prezydium ZG ZMS zatwierdziło utwór muzyczny

na trąbkę, oparty na motywach hymnu narodowego,
a skomponowany przez Andrzeja Kurylewicza jako
SYGNAŁ Z MS. Będzie to stały – obok Hymnu
ZMS - motyw muzyczny naszej organizacji.
SYGNAŁ ZMS jest stosowany w następujących
sytuacjach :
a) manifestacje, wiece, uroczyste imprezy masowe
organizowane przez ZMS z okazji świąt, rocznic na
rodowych , wielkich wydarzeń społecznych i politycz
nych ;
b) uroczyste wydarzenia wewnątrzorganizacyjne;
c) nadawanie Odznaczeń im . Janka Krasickiego ( lub
innych) organizacjom ZMS, agendom ZMS i więk
>

szym grupom aktywu;

d) uroczyste otwarcie i zamknięcie stałych imprez
programowych ZMS : Akcja LATO, obozy , rajdy i in
ne imprezy turystyczno-polityczne.
Podczas odtwarzania SYGNAŁU ZMS uczestnicy
uroczystości zachowują postawę zasadniczą .
PREZYDIUM ZG ZMS
Muzyka: Andrzej Kurylewicz
TPIS

TPD

TPAT

9 月
 SPIS TREŚCI

Wstęp 5

Rozdział I
SOCJALISTYCZNE PRZEDSIĘBIORSTWO
GŁÓWNYM TERENEM DZIAŁANIA ZMS
Organizacja gospodarki socjalistycznej 7
Cele i zadania socjalistycznego przedsiębiorstwa 9
Struktura organizacyjna i system zarządzania przed
siębiorstwem 10
Samorząd robotniczy w przedsiębiorstwie 12
ZMS w samorządzie robotniczym . 14
Współdziałanie ze związkami zawodowymi 19
Partia ideowym kierownikiem ZMS . 20

Rozdział II

NASZA ORGANIZACJA

ZMS kontynuatorem najlepszych tradycji ruchu

młodzieżowego 22
Powstanie i rozwój ZMS 24
Koło ZMS podstawowym ogniwem 30
Struktura i zasady życia wewnątrzzwiązkowego 33

Hymn, statut, strój organizacyjny, emblemat ZMS ,

legitymacja związkowa, prasa i wydawnictwo
związkowe 38
Popołudnie z młodością i Telewizyjny Ekran Mło
dych 42
System wyróżnień w ZMS 43

251
 Rozdział III
DZIAŁALNOŚĆ IDEOWO -POLITYCZNA I PRO
PAGANDOWA
47
Cel i zadania
Struktura i system szkolenia w ZMS 49
Zasady planowania pracy ideowo -kształceniowej
w kole 50
Organizowanie szkolenia w kole . 52
Wszechnica Społeczno -Polityczna . 54
56
Wieczorowe Szkoły Aktywu
Formy zajęć szkoleniowych . 57
59
Film i telewizja w szkoleniu politycznym
61
Udział w szkoleniu partyjnym 0

Zespoły studiowania statutu PZPR . 62

Seminaria dla nowo przyjętych do organizacji . 63
64
Jak zorganizować seminarium
65
Propaganda i agitacja .
Treści i formy działalności propagandowej 65
72
Imprezy masowe
Jak zorganizować akcję propagandową ? 72

Agitacja 74
75
Kultura dyskutowania .

Rozdział IV

UDZIAŁ ZWIĄZKU W REALIZACJI ZADAŃ

PRODUKCYJNYCH

Kształtowanie rzetelnego stosunku młodzieży do

pracy 78

Socjalistyczne współzawodnictwo pracy 81

Nowe formy współzawodnictwa pracy 83
Zasłużony Pracownik Zakładu 90
Najlepszy Pracownik i Kolega . 91

Kierowanie ruchem współzawodnictwa pracy 93

Ruch patronatów . 95
Dar Ojczyźnie 97
Inne inicjatywy produkcyjne i społeczne 100

252
 Rozdział V

UDZIAŁ ZMS W ROZWIJANIU POSTĘPU TECH

NICZNEGO

Młodzież siłą motoryczną rewolucji naukowo-tech

nicznej 101
Niektóre informacje o ruchu racjonalizatorskim 103
Turniej Młodych Mistrzów Techniki . 106
Poradnia TMMT . 111
Praca z młodą kadrą inżynieryjno -techniczną 113
Ramowe założenia Rad Młodych Specjalistów . . 115
Popularyzacja wiedzy technicznej 120

Rozdział VI

PRZYGOTOWANIE I WYKORZYSTANIE KWA

LIFIKOWANYCH KADR

Rola kadr w rozwoju gospodarki . 122

Udział ZMS w podnoszeniu kwalifikacji młodzieży 124
Polityka awansów . 131
Powszechny Przegląd Kwalifikacji Młodzieży 132
Adaptacja społeczno - zawodowa . 134
Mistrz, Nauczyciel i Wychowawca Młodzieży 137

Rozdział VII

WARUNKI PRACY I PROBLEMY SOCJALNO

-BYTOWE

Warunki i ochrona pracy 140

Organizacja nadzoru nad warunkami pracy 141
Ochrona pracy młodzieży a zadania ZMS 146
Problemy mieszkaniowe młodzieży 150
Świadczenia socjalne . 155

253
 Rozdział VIII

KULTURA SPORT TURYSTYKA

Działalność kulturalna w kole ZMS . 157

ZMS w zakładowym programie kulturalno-wycho
wawczym 163
Kultura pracy, obyczaje zawodowe, folklor . 167
Akcja letnia i zimowa . 169
Obozy młodzieżowe 170
„ Lato w mieście ” i inne formy wypoczynku nie
dzielnego 173
Sport i turystyka . . 175
Igrzyska Sportowe Młodzieży Robotniczej 178
Budujemy sami 182
Koło terenowe ZMS w klubie sportowym 183
Każdy ZMS - owiec turystą 185
Turystyka zagraniczna 189
Nasi sojusznicy . 189

Rozdział IX

METODYKA PRACY ORGANIZACYJNEJ

Co to jest kultura pracy organizacyjnej ? . 192

Organizacja pracy w kole ZMS . 193
Organizacja pracy zarządu zakładowego ZMS 210
Reguły przewodniczenia 216
Organizowanie imprez 218
Biblioteczka zarządu zakładowego ZMS 219
Kontrola i sprawozdawczość . 220

Załączniki

Podręczny słowniczek ważniejszych pojęć i termi

nów ekonomicznych 223

254
Kalendarium przewodniczącego koła i aktywisty
zakładowej organizacji ZMS . 235
Wykaz najważniejszych aktów normatywnych, do
kumentów organizacyjnych i publikacji . . . 240
Biblioteczka Wszechnicy Społeczno - Politycznej . 246
Biblioteczka Aktywisty ZMS . 247
Hymn ZMS 248
Sygnał ZMS 250
Odznaczenie im. Janka Krasickiego
(złote, srebrne i brązowe)
 RAC
WZORY ' ODZNAK „ZASŁUŻONY PRACOWNIK ZAKŁADU " .
E

OWN
WOZ
S

02
A

I.K
US ZA N
U

P
wal a
ATRS

POM
ELTA
POMP I
RYK
WS

FAB
ZAS 2
LUZ
ONY

ea H
e v

E
12
W

S ZO
Z
A N ZASŁUZONY
M PRACOWNIK
JELPOD
IK
FS E
TAMEL
owN
OW
5

1. Warszawska Fabryka Pomp

2. Fabryka Transformatorów i .Aparatury Trakcyjnej .
„ ELTA ” w Łodzi
3. Zakłady Elektroniczne „ Warel” w Warszawie
4. Zakłady Podzespołów Telewizyjnych , Telpod "
w Krakowie
5. Fabryka Silników Elektrycznych „ Tamel ” w Tarnowie
 BPS DDIE

1000 -LECIE
PANSTWA
POLSKIEGO

1
EBBREPRSO

f Odznaki Brygad Pracy Socjalistycznej

XX-lecie PRL XX-lecie PRL

BPR BPS

XXV- LECIE XXV- LECIE

PRL PRL

BPS EBPS
1

Odznaki Brygad Pracy Socjalistycznej

 FOR
RAR
!STAN
HOOTER INSTITUTION

LIB
To avoid fine, book should be returned on
or before the date last stamped below
20M - 6-72-33413
 HU
HQ 799 .P6 Z9M23
ZMS w zakadzie pracy ANL4162
Hoover Institution Library P67
3 6105 082 682 746
 CENA ZŁ 12.

ZM