Ćw. 6. .

Antybiotyki, podział na grupy, przedstawiciele grup, spektrum działania, mechanizm

działania. Sulfonamidy. Antybiogram, MIC. Fitoncydy. Lekooporność. (Lit. 1)
Enterobacteriacae – ogólna charakterystyka. Enzymy bakteryjne (proteazy, amylazy,
laktaza) – procesy. Podłoża: różnicujące, wybiórcze, wybiórczo-różnicujące. Podłoże
Kliglera, MacConkeya, Chapmana, Sabouraud: skład, zastosowanie , interpretacja wyniku.
(Lit. 1, 3)

Leki stosowane w celu zahamowania wzrostu (działanie bakteriostatyczne) lub zabicia

(działanie bakteriobójcze) drobnoustrojów (bakterii, wirusów, pasożytów, grzybów) są
uzyskiwane drogą syntetyczną (chemioterapeutyki) lub biosyntezy (antybiotyki). Jednak
obecnie wiele z antybiotyków jest wytwarzane również w sposób syntetyczny dlatego
nazewnictwo rozdzielające dwie grupy związków traci na znaczeniu.

Antybiotyki - to substancje wytwarzane naturalnie przez pewne organizmy (np. grzybek

penicillium) w celu zabijania innych drobnoustrojów; to naturalne wtórne produkty
metabolizmu mikroorganizmów, które działając wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na
struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych mikroorganizmów, hamując ich
wzrost i podziały.

Podział na grupy:
1. Antybiotyki betalaktamowe
a. penicyliny
np. Amoksycylina - działa na większość bakterii G(+), G(-),
beztlenowce; stosowana w zakażeniach układu oddechowego, ucha
środkowego, zatok, układu moczowo-płciowego, skóry, przewodu
pokarmowego, zakażeń w jamie ustnej, zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych, wsierdzia; w czasie lub po kuracji należy
uzupełniać bakteryjną florę jelitową, aby uniknąć biegunki
poantybiotykowej.
b. cefalosporyny
dzielą się na trzy generacje, z których druga i trzecia mają bardzo
szerokie spektrum działania i mogą być stosowane w większości
zakażeń.
I generacja - działają głównie na bakterie G(+) i słabiej G(-) i są
stosowane w zakażeniach gardła i migdałków (angina) oraz
niepowikłanych zakażeniach dolnych dróg moczowych (np.
cefadroksyl Duracef); rzadko wywołują działania uboczne.
II generacja - to cefalosporyny stosowane w większości doustnie (np.
cefaklor czyli Ceklor),
III generacja - stosowane domięśniowo i dożylnie (np. cefotaksym)
c. karbapenemy - stosowane pozajelitowo, bardzo szerokie spektrum działania
d. monobaktamy - stosowane pozajelitowo, działają głównie na bakterie G(-).
 2. Makrolidy - szerokie spektrum działania, ale nie działają na bakterie G(-) z grupy
Enterobacteriaceae (wywołujące zakażenia przewodu pokarmowego, układu
moczowego); stosowane w wielu różnych zakażeniach, często w przypadku
uczulenia na penicyliny i cefalosporyny. Są skuteczne w zakażeniach bakteriami
atypowymi (Chlamydia, Mykoplazma). Stosunkowo często dają działania
niepożądane (biegunki, uczulenia).
np. erytromycyna, klaritromycyna (Klacid, Fromilid), azitromycyna
(Sumamed), roksitromycyna (Rulid), spiromycyna (Rovamycine)
3. Linkozamidy - dość szerokie spektrum działania, jednak nie powinny być
powszechnie stosowane, gdyż są jednymi z najczęstszych przyczyn ciężkiej choroby:
rzekomobłoniaste zapalenie jelit.
Linkozamidem jest np. klindamycyna (Dalacin).
4. Aminoglikozydy - słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego i mogą uszkadzać
słuch i nerki, dlatego są obecnie rzadko stosowane.
a. streptomycyna jest stosowana w leczeniu gruźlicy,
b. neomycyna, amikacyna, gentamycyna i inne są najczęściej stosowane
miejscowo (krople do oczu, maści).
5. Tetracykliny - bardzo szeroki zakres działania; nie mogą być podawane dzieciom
gdyż hamują wzrost; obecnie są rzadko stosowane ze względu na ich toksyczność i
gorsze od innych parametry farmakokinetyczne oraz powszechna oporność bakterii.
a. doksycyklina - stosunkowo często stosowana
6. Chloramfenikol - dość szerokie spektrum działania, ale obecnie jest rzadko
stosowany z powodu jego toksyczności na szpik.
7. Inne antybiotyki, rzadko stosowane to:
a. kwas fusydowy,
b. polimyksyny,
c. wankomycyna (zarezerwowana dla ciężkich infekcji gronkowcami opornymi
na antybiotyki betalaktamowe).
Antybiotyki stosowane miejscowo to:
d. mupirocyna (Bactroban)
e. fusafungina (Bioparox).

Spektrum działania – określenie stosowane wobec antybiotyków, charakteryzuje ich

zdolność do oddziaływania z danym organizmem lub grupami organizmów. Wyróżnia się
dwa rodzaje spektrów:
● wąskie – antybiotyk skierowany jest na konkretne, określone organizmy i jest w
stanie zadziałać tylko na nie np. oksacylina, metycylina;
● szerokie – antybiotyk skierowany na większą grupę organizmów; tetracykliny,
ampicylina.
Stężenie antybiotyku w organizmie, a zarazem jego sposób działania jest zależny od drogi
jaką zostanie podany. W przypadku drogi pokarmowej antybiotyk jest wolno wchłaniany,
przez co jego stężenie jest niskie, ale za to będzie dłużej utrzymywał się i działał w
organizmie. Podczas podawania dożylnie stężenie antybiotyku jest miejscowo bardzo
wysokie, ale przez znalezienie się bezpośrednio w układzie krwionośnym – zostanie szybko
wydalony.
Mechanizm działania antybiotyków:
● zahamowanie syntezy ściany komórkowej,
● uszkodzenie błony komórkowej,
● zahamowanie syntezy białek lub kwasu foliowego,
● zahamowanie syntezy RNA lub duplikacji DNA.

Aby lek zadziałał drobnoustrój musi mieć receptor do którego lek może się przyłączyć.
Drobnoustroje starają się uniknąć działania leku przez wytworzenie oporności.
Oporność powstaje dzięki:
● braku receptora dla leku,
● produkcji enzymów rozkładających lek,
● zmianie powierzchni komórki tak by nie przepuszczała leku.
Bakterie wykazują kilka mechanizmów obrony przed antybiotykami, które nadają im
odporność na te substancje. Dany antybiotyk może ulec enzymatycznej inaktywacji lub
modyfikacji przez fosforylację, acetylację (np. odporność na chloramfenikol) czy metylację.
Powoduje to utratę właściwości antybakteryjnych i zniwelowanie działania substancji.
Niektóre bakterie posiadają pompy, które aktywnie wyrzucają antybiotyki z wnętrza swoich
komórek (np. odporność na tetracyklinę), mogą również zmieniać przepuszczalność swoich
błon zewnętrznych (np. odporność na polimyksynę). Istnieje również możliwość modyfikacji
celu działania antybiotyku – poprzez zmutowanie genu i syntezie innego,
nierozpoznawalnego przez antybiotyk białka (np. odporność na streptomycynę przez
mutację w białku rybosomalnym), a także zmiany szlaków metabolicznych na zastępcze.
Oporność na antybiotyki przekazywana jest na mobilnych elementach genetycznych, czyli
np. na plazmidach lub transpozonach, dzięki czemu bakterie mogą wymieniać tę odporność
pomiędzy sobą. Samo nabywanie oporności może zostać spowodowane presją
antybiotykową: wybite zostaną bakterie wrażliwe, zostaną bakterie oporne, które ze względu
na zwiększenie przestrzeni życiowej i zwiększony dostęp pokarmu zaczną się szybciej
rozwijać, tworząc całe kolonie odporne na dany antybiotyk. Istnieją bakterie oporne na
wszystkie antybiotyki.

Sulfonamidy - to syntetyczne chemioterapeutyki; syntetyczne środki

przeciwdrobnoustrojowe zawierające grupę sulfonamidową; coraz rzadziej stosowane z
powodu rozpowszechnionej oporności bakterii oraz ich toksyczności m.in. na szpik, wątrobę,
nerki, mózg. Należy tu kotrimoksazol czyli Biseptol, Bactrim którego zastosowanie powinno
być obecnie zdecydowanie ograniczone!
Do sulfonamidów należy m.in.
a. sulfaguanidyna - stosowana w przeszłości w biegunkach; obecnie w
leczeniu biegunek NIE STOSUJE się antybiotyków gdyż są one nieskuteczne,
a jedynie powodują powstawanie opornych szczepów bakterii!
b. sulfacetamid - popularny w leczeniu zapalenia spojówek

MIC – minimalne stężenie hamujące – wyznaczane metodą seryjnych rozcieńczeń, polega

na stopniowym rozcieńczaniu antybiotyku i umieszczaniu go na hodowli bakteryjnej.
Największe rozcieńczenie, w którym nie zaobserwuje się wzrostu kolonii jest określane
właśnie jako MIC. Metoda najczęściej stosowana.
Antybiogram - profil wrażliwości danego mikroorganizmu na działanie środków
przeciwdrobnoustrojowych; murawa bakterii wyizolowanych z organizmu pacjenta, na którą
nanoszone są krążki nasączone różnymi antybiotykami; najlepszą terapią jest dobranie leku
przez wykonanie antybiogramu, czyli określenie na jakie leki dany drobnoustrój jest wrażliwy,
a na jakie oporny; powinien on być stosowany przed zapisaniem antybiotyku przez lekarza,
w celu ustalenia efektu terapeutycznego, czyli pojawienia się stref zahamowania wzrostu
bakterii, pozwala to określić, który antybiotyk będzie aktywnie działał na patogeny
znajdujące się u pacjenta; antybiogramy pomagają zdecydować, które antybiotyki
zastosować w leczeniu podejrzanych infekcji.

Fitoncydy – są substancjami o działaniu bakterio-, grzybo- i pierwotniakobójczym

wytwarzane przez rośliny wyższe. Ze względu na toksyczne, w wysokich stężeniach,
działanie na komórki ssaków nie znalazły zastosowania w lecznictwie. W dużych ilościach
fitoncydy produkowane są przez cebulę, czosnek, cytrynę, chrzan, koper czy imbir

Enterobacteriacae – monotypowy rząd (Enterobacteriales) i rodzina (Enterobacteriaceae)

Gram-ujemnych bakterii jelitowych o kształcie pałeczek, niesporulujące, fermentujące
glukozę i tworzące kwas. Są to dość duże komórki bakteryjne, urzęsione, niektóre szczepy
są otoczkowe. Są względnymi beztlenowcami.

Enzymy bakteryjne:
Proteaza - rozbija białka znajdujące się w mięsie, orzechach, jajach i serze
Trochę więcej o proteazach i ich procesach możecie przeczytać tutaj:
https://pbc.gda.pl/Content/36111/phd_pietrow_olga.pdf (od str.26)
Amylazy (enzymy amylolityczne) – powodują rozpad wiązań glikozydowych w
węglowodanach; rozkładają węglowodany, skrobię i cukry, które występują w ziemniakach,
owocach, warzywach; Amylazy odgrywają znaczącą rolę w procesie trawienia wielocukrów,
które są podstawowym źródłem energii dla człowieka lub mogą zostać zmagazynowane w
organizmie jako materiał zapasowy. Enzymy te biorą również udział w procesach
antyzapalnych, w które zaangażowana jest m. in. histamina. Obecnie prowadzone są
badania nad znaczeniem roli amylaz w astmie, przewlekłej chorobie płuc.
Laktaza - jest to enzym pochodzący z grzybów lub bakterii, stosowany do otrzymywania
syropu serwatkowego lub mleka. Do mleka dodaje się laktazę o pochodzeniu drożdżowym,
a do serwatek laktazę z innych grzybów; rozkłada laktozę (cukier mleczny)

Podłoża:
różnicujące – inaczej izolacyjne, w ich skład wchodzi indykator, dzięki któremu na
podstawie wybranych cech pozwalają rozróżnić określone grupy bakterii; Podłoża
różnicujące są odpowiednie dla wielu bakterii, jednak obecne w ich składzie czynniki
różnicujące (inaczej: indykatory), umożliwiają ich rozróżnienie na podstawie identyfikacji
określonych cech, np. hemolizy czy fermentacji danego cukru.
wybiórcze - inaczej selektywne, z dodatkiem substancji umożliwiających wzrost
określonego rodzaju/gatunku i hamujących wzrost pozostałych drobnoustrojów,
wybiórczo-różnicujące - łączą właściwości pożywek różnicujących i selektywnych, tzn.
umożliwiają różnicowanie określonych rodzajów/gatunków bakterii oraz hamują wzrost flory
towarzyszącej.
 PODŁOŻE SKŁAD ZASTOSOWANIE INTERPRETACJA WYNIKU

Kiglera Czynniki wybiórcze: podłoże różnicujące; służy do Enterobacteriaceae, brak fermentacji

● glukoza wykrywania fermentacji glukozy i cukrów – zmiana barwy podłoża z
● laktoza laktozy oraz powstającego łososiowej na czerwoną,
● tiosiarczan siarkowodoru i gazu przez
fermentacja glukozy – zażółcenie
● jony żelaza pałeczki z rodziny
● wskaźnik pH Enterobacteriaceae części słupkowej (skos wtórnie
łososiowy), fermentacja laktozy –
Pozostałe istotne utrzymujące się zażółcenie skosu i
składniki: słupka, wytwarzanie CO2 lub H2 –
● hydrolizat kazeiny unoszenie lub rozerwanie podłoża,
● wyciąg z tkanek wytwarzanie H2S – czarny strąt w
zwierzęcych
części słupkowej

MacConkeya Czynniki wybiórcze: podłoże wybiórczo-różnicujące dla Enterobacteriaceae laktozododatnie -

● sole żółciowe bakterii Gram-ujemnych; kolonie różowe, laktozoujemne -
● fiolet krystaliczny z fioletem krystalicznym służy do kolonie bezbarwne
do izolacji i oznaczania liczby
Pozostałe istotne pałeczek z rodziny
składniki: Enterobacteriaceae; zwłaszcza
● laktoza pałeczek Salmonella, Shigella i
● czerwień obojętna enteropatogennych szczepów E.
● agar coli.

Chapmana Czynniki wybiórcze: podłoże wybiórczo-różnicujące dla Staphylococcus spp. – wytwarzanie

● NaCl (7,5%) bakterii Gram-dodatnich; słu zy do
● azydek sodu (65 izolacji i różnicowania
mg/l) gronkowców na podstawie
zdolności tworzenia naturalnego
Pozostałe istotne barwnika; Znajduje zastosowanie
składniki: w różnicowaniu szczepów
● mannitol patogennych na podstawie
● kazeina kwaśnej fermentacji mannitolu
pigmentu (zwłaszcza S. aureus),
nakroplenie 0,004% błękitu
bromotymolowego – zabarwienie
podłoża wokół gronkowców
rozkładających mannitol na żółto,
nakroplenie nasyconego roztworu
siarczanu amonowego – zmętnienie
podłoża, strefy przejaśnienia wokół S.
aureus

Sabouraud ● agar używane w mikrobiologii do Po odpowiednim okresie inkubacji

● woda destylowana hodowli drożdży i grzybów z pojemniki powinny zawierać
● glukoza materiału pochodzącego głównie z pojedyncze kolonie w miejscach
● pepton infekcji skórnych pasmowego posiewu oraz wzrost
● antybiotyki zlewny w obszarach gęstego
zaszczepienia. L007492 3 Polski
Uzyskanie czystych hodowli grzybów
może wymagać przeniesienia
rosnących drobnoustrojów z podłoży
skośnych na podłoża płytkowe.
Skontrolować pojemniki, poszukując
kolonii grzybów wykazujących typowe
cechy morfologii w badaniu
mikroskopowym oraz w ocenie
kolonii.4,12 W celu potwierdzenia
wyników obserwacji należy wykonać
testy biochemiczne oraz badania
serologiczne.