Karar Sayısı: 58

29 Temmuz 2017

A/E (𐰀) Damgasınıñ İlk

Seslemdeki Kullanımı Üzerine
Türk Dili Dérneği

Eski yazıt ve yazmalardaki damgalarıñ okunmasında eñ sık karşılaşılan sorunlardan biri, /a/
veya /e/ sesini véren 𐰀 damgasınıñ ilk seslemde (hecede) kullanımıdır. Eski yazıda bu damga, ilk
seslemde ünlüleri bélirten öteki damgalardan farklı olarak ya hiç kullanılmamıştır ya da uzun ünlüleri
bélirtmek için yazılmıştır. Oysa öteki ünlüler için olan damgalar (𐰅,𐰃,𐰆,𐰇), çoğunlukla sessiz damgadan
soñra bélirtilerek seslemi oluşturmuş, böylece kendi içinde bir tutarlılık göstermiştir.

Örneğin, aşağıdaki dizinde öteki ünlü damgalarıñ kullanıldığı yazımlar gösterilmiştir.

𐰇 𐰆 𐰃 𐰅

kül
𐰤𐰏𐰃𐱅𐰠𐰇𐰚 tégin 𐰸𐰺𐰖𐰆𐰉 buyruk 𐰀𐰏𐰠𐰃𐰋 bilge 𐰪𐰍𐰃𐰲 çıgany 𐰀𐰏𐰢𐰠𐰅 élimge

𐰤𐰇𐰲𐰇 üçün 𐰕𐰍𐰆 oğuz 𐰃𐱁𐰃𐰚 kişi 𐰕𐰴𐰺𐰃𐰶 kırgız 𐱁𐰅𐰋 béş

𐰕𐱅𐰤𐰇𐰚 kündüz 𐰆𐰺𐰍𐰃𐰺𐰆𐰸 kurıgaru 𐰏𐰲𐰃𐰚 kiçig 𐰢𐰡𐰃𐰴 kıldım 𐰃𐰲𐰠𐰅 élçi

𐰨𐱅𐰼𐰇𐱅 törtünç 𐱁𐰢𐰞𐰆𐰉 bolmiş 𐰇𐰼𐰏𐰠𐰃 ilgerü 𐰞𐰃𐰖 yıl 𐰀𐰏𐰢𐱁𐰅 éşimge

← ← ← ← ←

Öte yandan 𐰀 damgasınıñ yazıt ve yazmalardaki kullanımı ise şöyledir:

Kısa Uzun

𐱃 at 𐰣𐰍𐰴 kagan 𐰕𐰀 āz 𐰕𐰀𐰖 yāz

← ← ← ←

Bu sorunuñ çözümü için ilk seslemde 𐰀 damgasınıñ da öteki ünlüler ile aynı
géñelleme içerisine alınmasını öñeriyoruz.

A/E Damgasınıñ İlk Seslemdeki Kullanımı Üzerine $1

 Buna göre bütün ünlüler, ilk seslemde ünsüzden soñra her zaman ünlü damga ile gösterilir. Bu
tutumla birlikte ünlünüñ söz başında olduğu durumlarda da okuma ikircikliğiniñ azalması da
sağlanmış olacaktır. Örneğin, aşağıdaki dizinde bu kural uygulanmıştır.

/a/ /e/

𐱃 at 𐰣𐰍𐰀𐰴 kagan 𐰼𐰠𐰌 evler 𐰤𐰀𐰋 ben

← ← ← ←

Yazıt ve yazmalarda uzun ünlüleriñ kullanımında 𐰀 damgası ilk seslemde gösteriliyordu. Bizim

öñerimizden soñra uzun ünlü durumu olduğunda seslem, ek bir 𐰀 damgası ile gösterilecektir. Örneğin,

Geçmiş Bugün

𐰴𐰀 āk (beyaz) 𐰺𐰀𐰴 kār (yağış türü) 𐰴𐰀 āk 𐰺𐰀𐰀𐰴 kār

𐱁𐰢𐰴 akmiş 𐰃𐰺𐰴 karı (yaşlı) 𐱁𐰢𐰴 akmış 𐰃𐰺𐰀𐰴 karı

← ← ← ←

Öñeriniñ savunması olarak 𐰀 damgasınıñ soñ seslemlerde kesinlikle gösterilmesini vérebiliriz.

Örneğin soñ seslemdeki -mA parçası, 𐰀𐰢- olarak gösterilmektedir, beñzer biçimde ne (soru adılı)

sözcüğü, 𐰀𐰤 olarak yazılmaktadır. Bilge Kağan’ıñ adındaki -ge parçası da yine 𐰀 ile

bélirtilmektedir: 𐰀𐰏𐰠𐰃𐰋.

Dérneğimiz, soñ seslemde 𐰀 damgasınıñ kullanımını ve ilk seslemde çoğunlukla aynı kuralla
yazılan öteki ünlüleriñ ortak yazım kuralını bir araya getirerek çağdaş dilimiziñ yazımını
ölçünleştirmiştir.

A/E Damgasınıñ İlk Seslemdeki Kullanımı Üzerine $2