UVOD

Otvorene povrede su one sa narušenim kontinuitetom kože, pri čemu su ošećeni i njeni
dubinski slojevi. Mogu biti izazvane mehaničkom silom, visokom ili niskom temperaturom i
hemijskim sredstvima ( rane, opekotine, smrzotine, posjekotine, amputacije, otvoreni prelomi ).
Kod zatvorenih povreda nije narušen kontinuitet kože. Tu se ubrajaju: modrice, ubodi insekata,
ogrebotine, oguljotine, manje posjekotine, uganuća, iščašenja i zatvoreni prelomi kostiju.
U sledećim stranicama biće govora o povredama grudnog koša ili toraksa.
Najčešće povrede torakalnog zida nastaju dejstvom tupe sile pri padu i u saobraćajnim
udesima. Obično su udružene sa povredama glave i prelomima dugih kostiju. Kompleksne
povrede su često smrtonosne. Penetrantne povrede su rezultat uboda oštrim predmetima ill
povreda projektilima.
Opširnije i detaljnije biće objašnjeno u nekoliko stranica.
Na sl. br. 1. je prikazana jedna deformacija grudnog koša.

Sl. br. 1. Deformacija grudnog koša ( Pectus excavatum )

1
 1. ANATOMIJA I FUNKCIJA ORGANA GRUDNOG KOŠA

Na sl. br. 2. je prikazan skelet grudnog koša sa ventralne i dorzalne strane.

Sl. br. 2. Skelet grudnog koša sa ventralne i dorzalne strane

Toraks je središte organa koji obavljaju dvije vitalne funkcije: ventilaciju ( respiraciju )
i cirkulaciju. Ventilaciju omogućuju prohodni disajni putevi i rad ventilacione pumpe.
Cirkulaciju obezbjeđuje funkcija srca koja nizak venski pretvara u visok arterijski pritisak,
osigurava dovoljan arterijski perfuzioni pritisak u tkivima i venski povratak krvi ka srcu. Kroz
grudni koš prolazi i jednjak kao spoj organa za unošenje hrane i tečnosti u abdominalni dio
digestivnog sistema.
Torakalni zid- grudni koš čini spreda sternum, pozadi 12 torakalnih pršljenova, a njih
povezuje 12 pari rebara. Prvih šest rebara je povezano direktno sa sternumom preko
kostohondralnog spoja. Od sedmog do desetog rebra stvara se rebarni luk spojen hondralnom
vezom uz donji rub sternuma, a dva poslednja rebra su slobodna.
Rebra su međusobno spojena sa tri sloja interkostalnih mišica koji podizanjem kosine
rebara i sternuma povećavaju torakalni prostor i učestvuju u radu ventilacione pumpe. Na
donjem rubu rebara posloji žleb gdje su smeštene arterija, vena i interkostalni nerv šlo je važno
znati pri punkciji i torakoktomiji intrapleuralnog prostora. Zato se penetracija iglom izvodi uz
gornju ivicu donjeg rebra.
Plućna maramica je serozna opna koja naliježe na sloj vezivnog tkiva. Mezotelne ćelije
pleure oblažu sa jedne slrane zid grudnog koša, medijastinalnu pregradu i dijafragmu i čine
parijentalnu pleuru. Parijelalna pleura se naslavlja preko hilusa pluća, oblaže pluća i lobarne
incizure i naziva se visceralna pleura. Između dvije serozne opne postoji stalno kretanje tankog
sloja tečnosti koja održava vlažnost i pokretijivost površina. Parijetalna pleura je shabdijevena
nervnim završecima za bol od interkostalnih nerava, a visceralna pleura je neosjetljiva.

2
 Najsloženiji dio disajnog puta nalazi se iznad larinksa gde se ukrštaju putevi hrane i
tečnosti u jednjak i vazduha u traheobronhijalno stablo. U toku akta gutanja izvestan dio
vazduha normalno dospijeva u ezofagus, ali hrana, saliva ili sekrecija iz orofarinksa ne smiju da
dopru u disajne puteve. Refleksni mehanizam koji određuje prolaz vazduha i hrane nestaje u
bolesnika u komi, anesteziji i kod određenih neuromuskularnih oboljenja. Funkcija larinksa je
neophodna za ostvarivanje iskašljavanja stranog sadržaja iz traheobronliijalnog stabla.
Traheja je centralno napred položeni organ vrata. Njen zid grade hrskavičavi
poluprstenovi koji obuhvataju dvije trećine lumena, dok je zadnja membranozna trećina u
bliskom konlaktu sa jednjakom. Traheja je fleksibilna bez sužavanja lumena, duga je 10-11cm
od čega se polovina nalazi u vratu, a druga u toraksu. Vratni dio je lako palpabilan i na njemu se
mogu zapaziti devijacije usled priliska iz gornjeg medijastinuma i vrata.
Karina razdvaja desni i lijevi glavni bronh. Desni je većeg lumena i skoro produžava
osovinu traheje, te je zapadanje stranog tijela češće u njemu. Lijevi bronh je postavljen pod
većim uglom i manjeg je lumena. Glavni bronh se dijeli na lobarne, a lobarni na segmentalne
grane. Ovaj anatomski raspored je uglavnom konstantan. Ime segmenlalnog bronha određuje
segment pluća kome je namijenjen. Grananjem bronha smanjuje se lumen pojedinačnog
disajnog puta, ali se zbirno povećava lumen svih disajnih puteva sa svakom sledećom
generacijom grananja. Posle 20-23 grananja lumen se na nivou bronhiola smanjuje na prečnik
od 2mm gde išcezava hrskavicava potka a jača sloj glatkih mišića, što se viđa kod astme, ili
zbog edema koji stvara opstrukciju. Traheobronhijalno stablo je obloženo mukocilijarnim
pokrivačem koji štiti alveole. Svaka ćelija sadrži preko 200 cilija koje svojim pokretima
pomjeraju partikule brzinom od oko 10-30 mm/min. Peharaste ćeije produkuju mukus koji u
tankom sloju pokriva površinu disajnih puteva i koji cilije stalno pomiču prema larinksu te na
taj nacin čiste traheobronhijalno stablo od stranog sadržaja. Drugi zaštilni mehanizam je refleks
kašlja. Senzitivni epilel se nalazi na karinama i izaziva forsiranu ekspiraciju i zatvaranje glotisa.
Kada se glolis otvori, sekrecioni sadržaj sa stranim partikulama biva izbačen pod pritiskom. U
ovom mehanizmu učesivuju snažni respiratomi mišići, naročito mišići zida grudnog koša. Me-
hanizam iskašljavanja je poremećen kod bolova izazvanih povredama ili operacijom na zidu
grudnog koša i trbuha kada postoji mogućnost retencije bronhijalnog sekreta i opasnost od
infekcije.
Respiratorne bronhiole se nastavljaju u alveolarni duktus i završavaju terminalnim
alveolama koje grade vrećasta proširenja u vidu grožđa. Alveole su otvorene prema
alveolarnom duktusu koji u toku ventilacionog ciklusa ostaje otvoren. Alveole kod čoveka su
veličine 160 mikrona i zajedno sa krvnim sudovima i limfotokom čine pravi parenhim pluća.
Alveolarni epitel se oslanja na bazalnu membranu koja je u vezi sa kapilarima. Ovaj strukturni
sloj čini barijeru između alveolarnog vazduha i kapilarne mreže. Plućni krvotok sa alveolarnom
ventilacijom čini osnov inspiracije. Zapaljenske promjene na alveolama remete razmjenu
gasova, što se manifestuje cijanozom, padom parcijalnog pritiska kiseonika u arterijskoj krvi i
porastom ugljen-dioksida.

3
 2. POVREDE ZIDA GRUDNOG KOŠA

Poremećaj pokretljivosti zida grudnog koša najčešće je posledica bolova zbog preloma
rebara ili pleuralnih bolova. Otežanu pokretljivost daje i fibrotoraks kao posledica
intrapleuralnog procesa. Kod fibrotoraksa su suženi međurebarni prostori, a rebra našlagana
jedno uz drugo, što otežava njihovu pokretljivost. Smanjena pokretljivost zida grudnog koša
može biti i posledica emfizematoznih promjena pluća kada je grudni koš proširen - bačvast.
Smanjena mobilnost grudnog koša smanjuje ekspanziju pluća u toku ventilacije.
Povrijeđeni sa udruženim povredama glave, grudnog koša, trbuha i prelomima kostiju
su obično bez svijesti. Pri povredi zida grudnog koša kašalj postaje neefikasan i disajni putevi
bivaju brzo preplavljeni sekretom, krvlju ili povraćenim sadržajem. Prioritetni postupak je
uspostavljanje prolaznosti disajnih puteva i održavanje cirkulacije. Najprikladnija je
ortotrahealna intubacija. Traheotomija je indikovana kod složenih preloma kostiju lica, vrata,
larinksa i lobanje kada ne postoji mogućnost endotrahealne intubacije.
Povrede grudnog koša koje neposredno ugrožavaju život su:
- tenzioni pneumotoraks,
- opsežni ( masivni ) hematopneumotoraks,
- otvoreni pneumotoraks,
- torakalni kapak, i
- tamponada srca

2.1. Prelomi rebara

Kod starijih osoba prelomi rebra su češći jer je za prelom potrebna manja sila, nego
kod mladih gdje je elastičnost rebara očuvana. Pri prednje-zadnjem pritisku ( od sternuma
prema kičmi ) rebra se slamaju na najvećoj krivini, dok direktni udari prelamaju rebra na
mjestu udara. Tako u saobraćajnim udesima, pri jakom udaru u lopaticu, nastaje serijski prelom
više rebara. Snaga udara ne ogleda se samo u prelomu rebara već i u destrukciji interkostalnih
mišića i parijetalne pleure. Zabadanje okrajaka rebara u plućno tkivo praćeno je pneumo i
hematotoraksom.
Prelomi rebara imaju veći značaj kod bolesnika koji već imaju oboljela pluća. Zbog
jake bolne osjetljivosti otežano je disanje i iskašljavanje, a nakupljanje bronhijalnog sekreta je
razlog pnumoničnih komplikacija.
Liječenje jednostavnih preloma rebara se sastoji u interkostalnoj blok anesteziji koja
omogućuje bezbolnu ventilaciju i iskašljavanje ( Slika 3 ). Pokušaj imobilizacije prelomljenih
rebara zavojima ili elastičnim trakama više pogoršava ventilaciju pluća i omogućava
zadržavanje brohnijalne sekrecije, nego što pomaže povrijeđenom.
Na sl. br. 3. je prikazana interkostalna blok anestezija.

4
 Sl. br. 3. Interkostalna blok anestezija

2.2. Torakalni kapak ( dvostruki serijski prelom rebara )

Dvostruki serijski prelom rebara sa rastrzanjem međurebarnih mišića omogućuje da se

formira poseban segment zida grudnog koša koji se pri disanju nezavisno pokreće u odnosu na
ostali dio zida. Ovi pokreti se nazivaju paradoksalni pokreti torakalnog kapka. Paradoksalni
pokreti su vidljivi naročiito pri kašlju i dubokom disanju samo na djelovima zida grudnog koša
koji nisu pokriveni debelim mišićnim slojevima.
U zavisnosti od položaja ( prednji, bočni, zadnji ) i veličine ( površine ) torakalni kapak
može bitno da utiče na ventilacionu funkciju pluća. U početku tome doprinose i intenzivni
bolovi zbog prelomljenih rebara, a kasnije i kontuzione promjene u parenhimu pluća ispod
kapka. Ove povrede su često praćene i pneumo i hematotoraksom.
Liječenje: za suzbijanje bolova potrebna je dobra analgezija koja olakšava efikasno
iskašljavanje. Kontuzione promjene na plućima, oslabljena ventilacija i neefikasan kašalj su
razlog za nakupljanje bronhijalnog sekreta kada je potrebno raditi bronhoaspiraciju. Kod
postojanja pneumo ili hematotoraksa indikovana je pleuralna drenaža. Kod povreda koje prati
respiratorna insuficijencija, povrijeđeni se podvrgavaju arteficijelnoj ventilaciji kojom se
obezbeđuje prohodnost disajnih puteva, aspiracija sekreta, adekvantna ventilacija i takozvana
unutrašnja fiksacija pokretnog kapka. Na arteficijelnoj ventilaciji ( respirator ) bolesnik ostaje
dvije do tri nedelje. Zbog mogućih komplikacija ovaj postupak se izvodi samo kod određenih
bolesnika kada su neefikasni drugi postupci.
Na sl. br. 4. je inspirijum i ekspirijum kod torakalnog kapka.

5
 Sl. br. 4. Inspirijum i ekspirijum kod torakalnog kapka

2.3. Traumatski pneumotoraks

Za razliku od spontanog pneumotoraksa, traumatski je posledica povreda grudnog koša.

Najčešće nastaje kod penetrantnih povreda zida grudnog koša ( otvoreni pneumoloraks ) ill kod
tupih povreda, kada okrajak prelomljenog rebra cijepa obije pleure i parenhim pluća kao i kod
povreda disajnog stabla ( zatvoreni pneumotoraks ). Druga karakteristika traumatskog
pneumotoraksa je da se, zbog povrede parijetalne pleure, vazduh iz intrapleuralnog prostora širi
između slojeva zida grudnog koša stvarajući potkožni emfizem. Potkožni emfizem je u početku
lokalizovan nad mestorn povrede i brzo se širi prema vratu i licu deformišući izgled
povrijeđenog. On se posebno brzo širi kod ventilnog pneumotoraksa. Pri palpaciji zida grudnog
koša postoje krempitacije. Tada je indikovana izdašna drenaža pleuralnog prostora, te se zbog
toga on često naziva hirurški emfizem.
Kod otvorenog pneumotoraksa javija se i fenomen klaćenja medijastinuma pri disanju.
U inspiraciji vazduh ulazi u pleuralni prostor i preko kolabiranih pluća potiskuje medijastinum u
zdravu stranu što dodatno kompromituje ventilaciju i narušava venski dotok krvi u srce.
Tenzioni ( ventilni, kompresioni ) pneumotoraks nastaje kada mehanizam povrede
mekih tkiva zida grudnog koša ( otvoreni ) ill parenhimi pluća i disajnog stabla ( zatvoreni )
zarobljavaju vazduh u pleuralnom prostoru ( Slika 5 ). On nastaje kod penetrantnih rana

6
grudnog koša ili kod zatvorenih povreda pluća, odnosno bronha. U toku inspirijuma vazduh
biva usisan u pleuralni prostor ( negativan pritisak ), ali pri ekspirijumu ne izlazi iz njega.
Njegova količina se povećava sa svakim udisajem. Zbog toga pritisak u pleuralnom prostoru
progresivno raste što ima za posledicu kolaps a potom potiskivanje medijastinalnih organa
( srce i veliki krvni sudovi ) prema zdravoj strani. To ozbiljno ugrožava cirkulciju, posebno
dotok krvi ( venska hipertenzija ).
Povrijeđeni je zbog toga dispnoičan, bleđe periferije izražene cijanoze u slivu gornje
šuplje vene. Nad kolabiranim plućima disanje je nečujno uz perkutonu hipersonarnost.
Dominantni znaci su cijanoza, dispneja, nabrekle vene na vratu, tahikardija i pad arterjskog
pritiska. Stanje povrijeđenog ubrzo postaje kritično ( hipoksija, hipotenzija ), te je i bez
rendgenske potvrde pneumotoraksa potrebna hitna dekompresija i drenaža pleuralnog prostora.
Posebno dramatičan i po život opasan je obostrani zatvoreni tenzioni pneumotoraks koji se
najčešće sreće kod teških saobraćajnih nesreća.
Liječenje: neodložna prva pomoć kod ventilnog pneumotoraksa se sastoji u pretvaranju
zatvorenog tenzionog pneumotoraksa u otvoreni. Kod otvorenog ventilnog pneumotoraksa treba
što prije prekinuti komunikaciju pleuralnog prostora sa spoljašnjom sredinom ( tamponada,
vazelinske gaze, leucoplast ), odnosno otvoreni ventilni pneumotoraks pretvoriti u jednostavni
zatvoreni.
Traumatski pneumotoraks se drenira torakocentezom uz pomoć troakara kroz drugi
međurebarni prostor spreda u srednjoj klavikularnoj liniji ( mamilarna iinija ).
Nikada ne treba drenirati pleuralni prostor kroz penetrantnu ranu toraksa. Rana na zidu
grudnog koša se hirurški obradi pri čemu pleuralni prostor mora biti zatvoren, a intrapleuralni
dren se postavlja kroz novu incizionu ranu.
Veliki i stalni gubitak vazduha iz pleuralnog prostora pri podvodnoj drenaži, uz
odsustvo reekspanzije pluća, znak je povrede bronha što zahtijeva operativni rekonstruktivni
postupak. Povreda bronha može se ustanoviti bronhoskopskim ili torakoskopskim pregledom.
Na sl. br. 5. je inspirijum i ekspirijum kod tenzionog pneumotoraksa

Sl. br. 5. Inspirijum i ekspirijum kod tenzionog pneumotoraksa

7
 2.4. Traumatski hematotoraks

Hematotoraks je krvarenje u intrapleuralni prostor i uglavnom potiče iz tri izvora:

interkostalnih arterija zida grudnog koša ili dijafragmalnih sudova, iz laceriranog plućnog
parenhima i iz velikih krvnih sudova medijastinuma.
Kliničke razlike postoje zavisno od izvora krvarenja. Krvarenje arterijskih krvnih
sudova sa zida grudnog koša je pod visokim sistemskim pritiskom i brzo puni intrapleuralni
prostor, dok je krvarenje iz venskih sudova i pluća pod malim pritiskom i sporije, te se uz
reekspandirana pluća može kontrolisati.
Kod povrede pluća karakteristično je prisustvo vazduha uz akumulaciju krvi zbog čega
nastaje klinička slika hematopneumotoraksa sa vidljivim nivoom izlivene krvi. Pri povredi
ekstraperikardnih medijastinalnih krvnih sudova krvarenje je naglo i povrijeđeni često iskrvari
na mjestu udesa. Kod intraperikardnih povreda prije će nastati tamponada perikarda nego naglo
iskrvarenje. Gotovo trenutna smrt nastaje pri otvorenoj penetraciji ili rupturi aorte, dok
održavanje jednog od slojeva zida aorte može da spriječi iskrvarenje za nekoliko sati do
nekoliko dana.
Zasjenčenje i širok gornji medijastinum na rendgenskom snimku grudnog koša ili
prisustvo hematotoraksa u lijevom hemitoraksu, uz isčezavanje distalnog pulsa, predstavljaju
moguce znake povrede luka aorte kada je neophodna aortografija i urgentno operativno
zbrinjavanje.
Da bi rendgenski bili vidljivi prvi znaci hematotoraksa, potrebno je da kostofrenični
pleuralni sinusi budu ispunjeni najmanje količinom od 300-500ml krvi. Porast krvi u
intrapleuralnom prostoru uz tahikardiju i pad arterijskog pritiska su znaci da je povrijeđeni
izgubio znatnu količinu cirkulirajuceg volumena Sto mu ugrožava život. Krv se u
intrapleuralnom prostoru može satima održavati u tečnom stanju, ali dužim stajanjem pretvara
se u koagulum. Bezuspješni pokušaji aspiracione punkcije prije će unijeti kontaminaciju, nego
ostvarivati evakuaciju krvi.
Klinički znaci su prvo vezani za gubitak cirkulirajućeg volumena uz perkutomu
tmulost i nečujno disanje. Na preglednom rendgenskom snimku postoji zasjenčenje kao kod
pleuralnog izliva. Prisustvo vazduha u pleuralnom prostoru uslovljava horizontalni nivo krvi
( hematopenumoloraks ).
Liječenje se sastoji u torakocentezi i uspostavljaju podvodne drenaže intrapleuralnog
prostora koja objezbeduje bržu reekspanziju pluća ( Slika 6 ). Dren se najčešće uvodi kroz peti
ili šesti međurebarni prostor u srednjoj aksilarnoj liniji. U najvećem broju traumatskog
hematotoraksa na ovaj način se postiže zaustavljanje krvarenja. Ako je isticanje krvi preko
drena kontinuirano i prelazi 200 ml/h u toku 4-6 sati, mora se učiniti operativna hemostaza
torakotomijom. U savremenim uslovima se izvodi endotorakoskopija, evakuacija krvi,
otkrivanje mjesta krvarenja, a postoji i mogućnost klipsovanja interkostalnih arterija, a.
mammariae internae i staplersko prešivanje laceriranog dijela pluća bez klasične torakotomije.
Ako se koagulum krvi koji daje fenomen intrapleuralne tamponade kontaminacijom ne
pretvori u empijem pleure, organizuje se i stvara fibrotoraks sa hroničnim posledicama na
plućnu funkciju. Zato je potrebno njegovo rano odstranjenje.

8
 Na sl. br. 6. je prikazana podvodna drenaža.

Sl. br. 6. Podvodna drenaža

2.5. Tamponada srca

Tamponada srca je posledica traume koja dovodi do nagomilavanja krvi u

perikardijalnoj kesi. Time se smanjuju punjenje srca u dijastoli i srčani izbačaj.
Pri prvom, inicijalnom pregledu postoje znaci cirkulatornog šoka sa nabreklim vratnim
venama ( nabreklost vena može izostati kod teže cirkulatorne insuficijencije ). Mada po pravilu
postoji, auskultacijska tmulost srčanih tonova se teško registruje u vanbolničkim uslovima.
Osnovne mere zbrinjavanja se ograničavaju na oksigenoterapiju i hitan transport u
bolnicu. Perikardocenteza dolazi u obzir, ali je ovaj postupak većinom izvan domena
prehospitalnog zbrinjavanja.

9
 Osim opisanih, postoje i povrede čija dijagnoza najčešće nije moguća na mjestu
događaja. U tu grupu spadaju:
- kontuzija pluća,
- laceracija pluća,
- plućni hematom,
- povrede traheobronhijalnog stable,
- ruptura dijafragme,
- ruptura jednjaka,
- ruptura aorte.

Kontuzija pluća je najčešća povreda plućnog parenhima, koja može dovesti do akutnog
respiratornog distresa. Hipoksemija je posledica arteriovenskog šantovanja u nagnječenom I
ateletaktičnom plućnom krilu.
Terapija se sastoji u energičnoj respiratornoj potpori, bez hiperhidracije. Laceracija
pluća je uglavnom posledica frakture rebara i često je udružena sa hemopneumotoraksom.
Terapija se sastoji u oksigenoterapiji i stavljanju torakalnog drena, dok je torakotomija
rijko indikovana.
Pluć ni hematomse teško razlikuje od kontuzije pluća. Hematomi ne zahtijevaju
operativnu evakuaciju, ali nastaje rezidualni ožiljak. Rijetko može doći do likvefakcije
hematoma, njegove kavitacije i apscediranja, kada je neophodna otvorena drenaža.
Povrede traheobronhijalnog stable nastaju pri direktnoj traumi traheje i bronha.
Penetrantna trauma je često praćena povredama jednjaka i velikih krvnih sudova, zbog čega ima
vrlo visoku smrtnost. Pri pregledu dominiraju znaci djelimične ili potpune opstrukcije disajnih
puteva ( čujno, stridorozno ili odsutno disanje ), a u slučaju lezije bronha javljaju se
hemoptizije, potkožni emfizem i/ili znaci tenzionog pneumotoraksa. Neposredne mjere
zbrinjavanja prije svega podrazumijevaju održavanje prolaznosti disajnih puteva i što hitniji
transport u bolnicu.
Ruptura dijafragme, ruptura jednjaka i ruptura aorte su srazmjerno rijetke povrede.
Povrede dijafragme i jednjaka se uglavnom dijagnostikuju i zbrinjavaju u bolničkim uslovima.
Uprkos svim terapijskim mjerama, smrtnost od rupture aorte prelazi 90%.

10
 ZAKLJUČAK

Najčešće povrede torakalnog zida nastaju dejstvom tupe sile pri padu i u saobraćajnim
udesima.Obično su udružene sa povredama glave i prelomima dugih kostiju.
Poremećaj pokretljivosti zida grudnog koša najčešće je posledica bolova zbog preloma
rebara ili pleuralnih bolova.
Povrede grudnog koša koje neposredno ugrožavaju život su:
- tenzioni pneumotoraks,
- opsežni ( masivni ) hematopneumotoraks,
- otvoreni pneumotoraks,
- torakalni kapak, i
- tamponada srca.

Da bi se prevenirale ovakve povrede, na nacionalnom nivou je potrebno podići svijest o

ponašanju u saobraćaju i posledicama do kojih neadekvatno ponašanje može da dovede.

11
 SADRŽAJ

UVOD............................................................................................................................................1

1. Anatomija i funkcija organa grudnog koša........................................................................2

2. Povrede zida grudnog koša.................................................................................................5
2.1. Prelomi rebara........................................................................................................5
2.2. Torakalni kapak ( dvostruki serijski prelom rebara ).............................................6
2.3. Traumatski pneumotoraks......................................................................................7
2.4. Traumatski hematotoraks………..……………………………………………….9
2.5. Tamponada srca………………..………………………………………………...9

ZAKLJUČAK..............................................................................................................................11

SADRŽAJ………………………..……………………………………………………………..12

LITERATURA.............................................................................................................................13

12
 LITERATURA

1. Dragoslav M. Stevović, Milan Dragović, Hirurgija za studente i lekare. Beograd 2000.

2. http://www.autoskolaonline.com
3. http://www.advancedorthopain.com
4. http://www.primary-surgery.org

13