BAØI GIAÛNG

VẬT LÝ
CƠ – NHIỆT
Isaac Newton ( 1642 – 1727 )

BIÊN SOẠN:

VÕ THỊ NGỌC THUỶ

 NỘI DUNG :
1.CƠ HỌC CHẤT ĐIỂM – CAC ĐỊNH LUẬT BẢO TOAN
1.1.* Veùc tô gia toác – Gia toác tieáp tuyeán , gia toác
phaùp tuyeán
1.2.* Caùc ñònh luaät Newton
1.3.* Moät soá löïc thöôøng gaëp
1.4.Coäng vaän toác – Coäng gia toác – Nguyeân lyù töông ñoái Galileo
1.5. Ñoäng löôïng – Baûo toaøn ñoäng löôïng
1.6. Coâng – Ñoäng naêng
1.7. Theá naêng chaát ñieåm trong tröôøng theá
1.8.Baûo toaøn cô naêng trong tröôøng theá
1.9. Momen ñoäng löôïng cuûa chaát ñieåm – Baûo toaøn momen ñoäng
löôïng
 2. TRÖÔØNG HAÁP DAÃN

2.1. Ñònh luaät vaïn vaät haáp daãn

2.2. Tröôøng haáp daãn – Baûo toaøn cô naêng
2.3.Caùc loaïi vaän toác vuõ truï
2.4. Ba ñònh luaät Kepler
3. CÔ HOÏC VAÄT RAÉN
3.1. Vaät raén – Khoái taâm
3.2. Phöông trình cô baûn cuûa vaät raén quay
3.3. Momen quaùn tính cuûa moät soá vaät raén coù hình daïng ñaëc bieät
3.4. Cô naêng vaät raén – Baûo toaøn cô naêng
3.5. Baûo toaøn moment động löôïng cuûa vaät raén quay
3.6. * Chuyeån ñoäng cuûa vaät coù khoái löôïng thay ñoåi
3.7. * Cô hoïc vaät raén bieán daïng
 4. NHIỆT ĐỘNG HỌC

4.1.* Phương trình trạng thái khí lý tưởng .

4.2.*Thuyết động học phân tử.
4.3.Nội năng khí lý tưởng.
4.4. Năng lượng – Công – Nhiệt .
4.5. Nguyên lý 1 nhiệt động học.
4.6.Nghiên cứu quá trình cân bằng đối với khí lý tưởng.
4.7. Nguyên lý 2 nhiệt động học.
4.8. *Chu trình Carnott và định lý Carnot.
4.9.* Hàm Entropy và nguyên lý tăng entropy.
 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH

Quan ñieåm chung :Tham khaûo caøng nhieàu taøi lieäu caøng toát
.Saùch “Vaät lyù ñaïi cöông “naøo cuõng toát (Keå caû trình ñoä Cao
ñaúng)
Saùch tham khaûo chính :
Nguyễn Nhật Khanh
“ Các bài giảng về CƠ NHIỆT”
Nguyeãn thaønh Vaán -
“Vaät lyù ñaïi cöông 1”( Cô nhieät) LT&BT ; NXB Ñaïi hoïc
Quoác gia TP.HCM (2006)
Lương Duyên Bình (Chủ biên): Vật lý Đại cương tập 1: Cơ-
Nhiệt, LT &BT NXB Giáo dục, 1995.
• Cách học: lên lớp LT, mang theo tài liệu
cầm tay, nghe giảng, ghi thêm vào tài
liệu.

• Về nhà: xem lại bài, hiệu chỉnh lại cùng

tài liệu làm BT
Mục đích học Vật lý
• Kiến thức cơ bản cho sinh viên học các môn khác.
• Tư duy, suy luận khoa học
• Xây dựng thế giới quan khoa học.
 BOÅ TUÙC KIEÁN THÖÙC TOAÙN HOÏC TOÁI THIEÅU
[ Sinh Vieân caàn tham khaûo kyõ hôn trong giaùo trình ]

Các đại lượng vật lý: thuộc tính của một đối tượng vật lý
Đại lượng vô hướng: giá trị âm, dương
Đại lượng hữu hướng:Điểm đặt, phương, chiều, độ lớn
Toạ độ của vectơ:
 Hình chieáu ñaïi soá cuûa veùc tô leân moät truïc

r r uur uur
r
a (α )
ax = a .cos a, ox = ± ax
uur uur
Oα ax X
+ ax   ox
uur
ax ax   ox
r uuur
Y a = AB r
yB B a X
α
yA A β r
r r r b
Or x A
uuu xB X c = a+b
uuurX = X B − X A
AB cx = ?
r r
ABY = BY − AY ( ) ( )
cx = ax + bx = a cos a, x + b cos b, x
 r r
a b
r r r r
a a b r r
c −b b
r r r r
b r r r c c a
a+b = c r r r r
Quy taéc Hình bình haønh Quy taéc tam giaùc ( )
a − b = a + −b
 Các phép đạo hàm, vi phân, tích phân đối với các đại
lượng biến thiên

Đại lượng vô hướng biến thiên theo thời gian

Đại lượng vectơ biến thiên theo thời gian

Đơn vị, thứ nguyên của các đại lượng vật lý
Qui định 1 đại lượng cùng loại làm đơn vị đo: Hệ
SI (International System)
CHƯƠNG I:

ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM

 CÔ HOÏC LAØ GÌ ?
?
??

Chuyeån dôøi Va chaïm-Töông taùc

Vò trí (khoâng gian) - Thôøi gian Löïc

uuur r
Heä quy chieáu Heä toïa ñoä ∑ f ng = 0 ⇒ a = 0
Chaát ñieåm m ur
r r F
r (t ) / x (t ) uur
a
m
ur
r r r F12  − F 21
r dr r dv d r2
ur r
v= a= = 2 P = mv
dt dt dt

ÑOÄNG HOÏC CHAÁT ÑIEÅM ÑOÄNG LÖÏC HOÏC

Động học: nghiên cứu các đặc trưng của chuyển
động và các chuyển động khác nhau (không xét
đến các lực tác dụng).
Động lực học: nghiên cứu mối quan hệ giữa
chuyển động với tương tác giữa các vật (có xét
đến các lực tác dụng).

Tĩnh học: Là một phần của động lực học, nghiên

cứu trạng thái cân bằng củavật.
 1. NHỮNG KHÁI NIỆM MỞ ĐẦU

1.1 Chuyển động và hệ qui chiếu

Thay đổi vị trí so với vật khác.
Vật coi là đứng yên được chọn
làm mốc là hệ qui chiếu

1.2 Chất điểm

Vật nhỏ so với khoảng cách nghiên cứu khối
lượng tập trung ở khối tâm
Tập hợp các chất điểm hệ chất điểm
1.3 Phương trình chuyển động của chất điểm
Là phương trình xác định vị trí của chất điểm ở
các thời điểm khác nhau.

1.3 Phương trình quỹ đạo của chất điểm

Phương trình mô tả dạng hình học của quỹ đạo chuyển
động của chất điểm ở các thời điểm khác nhau.

Ví dụ: Xét chất điểm có phương trình chuyển động

Ví duï (1.1): Xaùc ñònh quyõ ñaïo củùa chaát ñieåm , cho bieát phöông
trình ch/ñ nhö sau :
x = - t ; y = 2t2 ; z = 0

Caàn tìm moät haøm chöùa ñoàng thôøi ba toïa ñoä x,y,z ,
töùc laø haøm f(x,y,z) = 0

Baøi toaùn 2-D → f(x,y) = 0

Khöû boû thoâng soá t !
Phöông phaùp “ theá “
Baèng phöông phaùp naøo ??

+ Z = 0 → Thuoäc m/p XOY

Khöû t y = 2 (-x)2 = 2x2 ⇒ Parabol
+ x = -t ; y = 2t2
+t=0→ x=y=0 ? Xuaát phaùt töø goác toïa ñoä
 2. VẬN TỐC
2.1. Định nghĩa vận tốc:
Tại thời điểm t chất điểm tại:
Tại thời điểm t +∆t chất điểm tại:
Vận tốc trung bình: Vận tốc tức thời:

2.2. Vectơ vận tốc:

Vectơ vận tốc trong hệ toạ độ Descartes
 3. GIA TỐC
3.1. Định nghĩa và biểu thức vectơ gia tốc:
 Gia toác töùc thôøi:  dv x d 2 x
uur r a x = = 2
r ∆v dv  dt dt
a ( t ) = lim = r  dv y d 2 y
∆t →0 ∆t dt a ( a x , a y , a z ) a y = = 2
 dt dt
Z
 dv z d 2 z
az a z = = 2
r r ur r  dt dt
a ( )
i; j ;k
r r r r
r a = ax .i + a y . j + az .k = ?
k r
ay
r j Y d 2x r d 2 y r d 2z r
i = 2 i+ 2 j+ 2 k
ax dt dt dt
2 2 2
X 2 2 2 d x d y d z
a = a x + a y + az = 2
+ 2 + 2
dt dt dt
 Ví duï (1.2)[ Sinh vieân töï laøm ôû nhaø ] :
Vò trí moät ñoäng töû thay ñoåi theo quy luaät x = 4 – 27t + t3.
a/Tìm v(t) ; a(t) ; b/ Coù luùc naøo ñoäng töû ñöùng yeân
khoâng?
??
c/ Moâ taû ch/ñ keå töø khi xuaát phaùt
x (t) → Bài toán một chiều / Biết phương trình chuyển động

dx
Phương trình quỹ đñạo ? v=
(a) dt
dv d 2 x
a= = 2
dt dt
r
+t=0→v=?;a=?;x=? v = 0 → v(t ) = 0
+v<0   OX
t = ?? ±3sec
+ 0 < t < 3 sec ; t > 3 sec→ Höôùng chuyeån ñoäng ?
(b)
 - Xuaát phaùt, t= 0 x = +4(m)
v = - 27 m/s → Ch/ñ veà beân traùi,
vôùi / v/ = 27 m/s
a=6t>0→ r Tăng tốc về phía phải
O
a X
r
t = 3 s ; x = - 50 m v x=+4m
t=0

Tieáp tuïc ch/ñ veà beân traùi; a (t < 3 s) > 0

-0<t<3s
→ Toác ñoä giaûm do ñöôïc taêng toác veà beân phaûi.
- Taïi t = 3 s : Haït döøng nhaát
thôøi . v = 0 → x = 4 - 27.3 + 3 3 = - 50 m
?? Haït ôû vò trí xa nhaát veà beân traùi,tieáp tuïc
taêng toác veà beân phaûi .
 -t>3→?

→ a (t) = + 6t Gia toác veà beân phaûi vaø taêng theo thôøi gian.
v = -27 + 3t2 > 0 Vaän toác cuõng höôùng veà beân phaûi vaø taêng nhanh.

??

Haït chuyeån ñoäng k ……. g……… h……… veà phía phaûi.

?
 3.2 Gia tốc tiếp tuyến – gia tốc pháp tuyến
M r r
r
τ ur vr = rvτ r r
r d v dv r dτ
at vr = vr ( t ) a= = τ +v
uur τ = τ (t ) dt dt dt
an r [ giatoc ] = [ giatoc ] + [ giatoc ]
a r dv r v 2 r ur uur
a = τ + n = at + an (1.8)
dt R
* YÙ nghóa cuûa gia toác tieáp tuyeán vaø gia toác phaùp tuyeán :??
ur
auurt ñaëc tröng cho söï bieán thieân cuûa veùc tô vaän toác veà trò soá
.
an ñaëc tröng cho söï thay ñoåi veà phöông cuûa veùc tô vaän toác.

Taïi sao ?? Phụ thuộc R

Các trường hợp đặc biệt:
Ví duï (1.3): Chaát ñieåm chuyeån ñoäng troøn vôùi baùn kính quyõ ñaïo laø
50 m. Quaõng ñöôøng phuï thuoäc thôøi gian theo quy luaät :
[Baøi taäp
veà nhaø] s = - 0,5 t2 + 10 t +10 (m).Tìm gia toác tieáp tuyeán,phaùp
tuyeán vaø gia toác toøan phaàn taïi thôøi ñieåm 5 sec.

Tröôùc tieân phaûi tính v(t) = ds/dt = - 0,5.2t + 10 = - t + 10

(1) dv r dv d
at = . τ = = ( −t + 10 ) = −1( m / s 2 )
dt dt dt
2
v r
2
vt =5 ( −5 + 10 )
2
an = . n = = = 0,5 ( m / s 2 )
R R R
2 2
 dV   V 
2
Gia toác toøan phaàn : a=  +
   = 1, 25 = 1,1m / s 2

 dt   R 
?
Treân quyõ ñaïo vaät chuyeån ñoäng ñeàu hay thay ñoåi ñeàu ?
a = −1 m / s 2 ?
t ( ) Chuyeån ñoäng chaäm daàn ñeàu.
Ví dụ (1.4)(Làm ở nhà):
1. Moät chaát ñieåm ch/ñ chaäm daàn treân ñöôøng troøn baùn kính R,sao cho
taïi moãi ñieåm caùc gia toác tieáp tuyeán vaø phaùp tuyeán coù ñoä lôùn baèng
nhau.Vaän toác ban ñaàu cuûa chaát ñieåm laø V0 .Xaùc ñònh :
a/ Vaän toác chuyeån ñoäng theo thôøi gian,vaø theo quaõng ñöôøng ñi s.
b/ Gia toác toaøn phaàn theo vaän toác vaø theo quaõng ñöôøng ñi s.

a/ dv r v2 r
at = τ = an = n
dt R v ( t = 0 ) = v0
2
dv v dv 1 dv 1
= ⇒ 2 = dt (*)
dt R v R ∫ v 2 = R ∫ dt
v0 1 1 t
v= − =
 v0t  v v0 R
1 + 
 R 
 dv 1 (*)
2
= dt
v R
dv
dt = R 2 dv
v ds = − R
ds = vdt v
1 dv s
R ∫ ds = − ∫
v R
= − ( ln v − ln v0 )

−s / R v
v = v0 e v0
= e− s / R

b/ Gia toác toaøn phaàn :

2
2 2 v 2
v0 −2 s / R
a = at + an = an 2=
R
2 a= e 2
R
 4. MỘT SỐ CHUYỂN ĐỘNG CƠ ĐẶC BIỆT
4.1. Chuyển động thẳng biến đổi đều:
4.2. Chuyển động tròn

:Vận tốc góc trung bình

:Vận tốc góc

: chu kỳ của chất điểm

: tần số
4.3. Chuyển động của vật bị ném:

Phương trình chuyển động của vật:

Phương trình quỹ đạo của vật:

Tầm xa của vật bị ném:

xmax
Độ cao cực đại của vật bị ném:

hmax
 5. PHÉP CỘNG VẬN TỐC VÀ GIA TỐC
Chất điểm M chuyển động trong hai hệ qui chiếu

Vectơ vận tốc của chất điểm đối với hệ qui chiếu O bằng
tổng vectơ vận tốc của chất điểm đó đối với hệ qui chiếu
O’chuyển động tịnh tiến đối với hệ qui chiếu O và vec tơ
vận tốc tịnh tiến của hệ qc O’ đối với hệ qc O.
Vectơ gia tốc của chất điểm đối với hệ qui chiếu O bằng
tổng vectơ gia tốc của chất điểm đó đối với hệ qui chiếu
O’chuyển động tịnh tiến đối với hệ qui chiếu O và vec tơ
gia tốc tịnh tiến của hệ qc O’ đối với hệ qc O.